Sains T4 KSSM PDF

Bab Tema 1: Kaedah Saintifik
1 Langkah Keselamatan di dalam Makmal

Safety Measures in Laboratory
Nota Bestari
1.1 Peralatan Perlindungan Diri Pelindung Kasut Kasut keselamatan

Self-protection Equipment kaki keselamatan, melindungi
Foot protection pelindung kaki daripada
1 Peralatan perlindungan diri ialah peralatan keselamatan kasut kecederaan akibat
yang direka untuk melindungi pemakai daripada risiko Safety boots, shoe objek yang jatuh
kecederaan dan jangkitan di tempat kerja. cover dari atas dan objek
Self-protection equipment is a safety equipment which is designed tajam.
to protect the wearers from the risk of injury and infection at their Pelindung kasut
workplace. membantu
2 Jenis pelindung diri termasuklah pelindung badan, melindungi
pelindung pernafasan, pelindung tangan, pelindung tempat kerja
kaki, pelindung mata, pelindung kepala dan pelindung daripada bakteria
pendengaran. dan kekotoran
Types of self-protection includes body protection, respiratory
yang terdapat
protection, hand protection, foot protection, eyes protection, head
protection and hearing protection.
pada kasut.
Safety boots protect
feet from injury due to
Jenis
falling objects or sharp
pelindung diri Contoh Fungsi
objects.
Type of Example Function
Shoe cover helps to
self-protection
protect working place
Pelindung Topeng gas, Melindungi from bacteria and dust
pernafasan topeng muka, sistem pernafasan on the shoes.
Respiratory alat bantuan daripada wap Pelindung Pelindung Melindungi mata
protection pernafasan bahan kimia dan mata muka, daripada bahan
Gas mask, face bahan cemar Eyes protection cermin mata kimia dan partikel
mask, respirator udara. keselamatan pepejal seperti
Protects respiratory (gogal) kaca atau serpihan
system from chemical Visors, goggles logam dan kayu.
vapour and air
Protects eyes from
pollutants.
chemicals and solid
particles such as glass
or metal and wood
Pelindung Baju makmal, Melindungi badan chips.
badan apron daripada bahan
Pelindung Topi Melindungi kepala
Body protection berplumbum, kimia, sinar-X
kepala keselamatan daripada terkena
baju pakai dan radiasi Head protection Safety helmet objek yang jatuh
buang, baju radioaktif (apron
dari atas.
makmal berplumbum). Protects the head from
rintangan api Protects body from falling objects.
Lab coat, lead chemicals, x-ray and
apron, disposable radioactive radiations
gown, flame (lead aprons).
resistant lab
coat
Pelindung Sarung tangan, Melindungi Pelindung Palam telinga, Melindungi
tangan sarung tangan tangan daripada pendengaran penutup telinga daripada
Hands protection getah terkena bahan Hearing telinga bunyi berfrekuensi
Gloves, rubber kimia dan protection Ear plugs, ear tinggi yang boleh
gloves patogen. muffs merosakkan
Protects hands pendengaran.
from chemicals and Protect ears from high
pathogens. frequency sound that
can damage hearing.
Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 1 19/12/2019 8:45 AM

duration of exposure, which include muscle weakness, poor
1.2 Pembuangan Bahan Sisa
coordination, numbness in the hands and feet, skin rashes, memory
Disposal of Wastes problems and trouble in speaking, hearing and seeing.
1 Bahan yang boleh dibuang ke dalam singki: 6 Langkah mengurus tumpahan merkuri:
Chemicals that can be disposed into wash basins: Steps in handling mercury spillage:
(a) Bahan kimia yang mempunyai nilai pH antara (a) Lapor kepada guru/ pembantu makmal dengan
5 hingga 9. segera
Chemicals with pH 5 to 9. Report to the teacher/ laboratory assistant immediately
(b) Cecair atau larutan dengan kepekatan rendah (b) Jadikan kawasan tumpahan sebagai kawasan
dan tidak berbahaya. larangan
Liquid or solution with low concentration and non-hazardous. Make the spillage area as a restricted area
2 Bahan yang tidak boleh dibuang ke dalam singki: (c) Tabur serbuk sulfur di atas tumpahan
Chemicals that cannot be disposed into wash basins: Sprinkle sulphur powder to cover the spillage
(a) Sisa pepejal (d) Hubungi Jabatan Bomba
Solid wastes Call the Fire Department
(b) Bahan kimia yang mempunyai nilai pH yang 7 Agensi yang berkaitan dengan biokeselamatan dan
PAK-21 kesihatan pekerja di Malaysia:
kurang daripada 5 dan lebih daripada 9
Chemicals with pH lower than 5 or higher than 9 Agencies that are associated with Biosafety and health of workers in
KOD QR
(c) Sebatian pelarut organik/ Organic compound solvent Malaysia:

(d) Bahan kimia seperti asid, gris, minyak, cat (a) Malaysian BioSafety and BioSecurity Association
minyak, hidrogen peroksida (MBBA)
Chemicals like acid, grease, oil, oil paint, hydrogen peroxide (b) National Institute of Occupational Safety and
(e) Bahan toksik/ Toxic substances Health (NIOSH)
(f) Logam berat/Heavy metals
(g) Bahan sisa organik (mikrob, bangkai) 1.3 Pemadam Kebakaran/ Fire Extinguisher
Organic wastes (microbes, animal carcass)
1 Pemadam kebakaran ialah alat perlindungan
(h) Bahan buangan radioaktif/ Radioactive wastes
kebakaran yang digunakan untuk mengawal
(i) Bahan kimia meruap/ Volatile chemicals
dan memadam kebakaran kecil pada peringkat
(j) Bahan kimia reaktif/ Reactive chemicals
awal.
3 Pengurusan bahan sisa biologi
Fire extinguisher is a fire protection device used to control and
Biological wastes management
extinguish small fire at an early stage.
(a) Bahan sisa biologi harus diuruskan berdasarkan
2 Jenis-jenis kebakaran
Prosedur Operasi Standard (POS).
Classes of fire
Biological wastes should be managed according to Standard
(a) Kelas A – kebakaran melibatkan bahan pepejal
Operating Procedure (SOP).
seperti kayu, kertas, plastik atau kain.
(b) Bahan sisa biologi perlu dibungkus dengan
Class A – fires involving solid materials such as wood, paper,
cermat dan disejukbeku sebelum dilupuskan.
plastic or textiles.
Biological wastes need to be packed carefully and frozen before
being disposed. (b) Kelas B – kebakaran melibatkan cecair yang
4 Langkah mengurus kemalangan dalam makmal yang mudah terbakar seperti petrol, diesel, cat atau
melibatkan tumpahan bahan kimia: minyak.
Steps to handle accidents in laboratories involving chemical Class B – fires involving flammable liquids such as petrol,
spills: diesel, paint or oils.
(a) Maklumkan kepada guru/ pembantu makmal (c) Kelas C – kebakaran melibatkan gas seperti
dengan segera propana, butana atau metana.
Inform teacher/ lab assistant immediately Class C – fires involving gases such as propane, butane or
(b) Jadikan kawasan tumpahan sebagai kawasan methane.
larangan (d) Kelas D – kebakaran melibatkan logam yang
Make the spill area as restricted area mudah terbakar seperti magnesium, lithium,
(c) Sekat tumpahan daripada merebak menggunakan natrium, kalium atau titanium.
pasir untuk membentuk sempadan Class D – fires involving metals such as magnesium, lithium,
Stop the spillage from spreading using sand to form boundary sodium, potassium or titanium.
(d) Kaut tumpahan bahan kimia (e) Kelas E – kebakaran melibatkan peralatan elektrik
Scoop the chemical spillage dan sumber elektrik.
(e) Lupus dengan selamat Class E – fires involving electrical appliances and electrical
Dispose safely sources.
5 Keracunan merkuri ialah sejenis keracunan (f) Kelas F – kebakaran melibatkan minyak masak
yang disebabkan pendedahan terhadap merkuri. atau lemak.
Simptomnya bergantung pada dos dan tempoh masa Class F– fires involving cooking oil and fat.
pendedahan, iaitu lemah otot, lemah koordinasi,
kebas tangan dan kaki, ruam pada kulit, masalah KOD QR
ingatan dan masalah pertuturan, pendengaran atau Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
penglihatan. com/watch?v=GjSoxJF3RD4
Mercury poisoning is a type of poisoning due to untuk menonton video tentang jenis-jenis
exposure to mercury. The symptoms depend on the dose and pemadam kebakaran

Jenis pemadam kebakaran Kelas A Kelas B Kelas C Kelas D Kelas E Kelas F
Type of fire extinguisher Class A Class B Class C Class D Class E Class F
Air
✓ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗
Water
Buih
✓ ✓ ✗ ✗ ✗ ✗
Foam
Serbuk kering
✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✗
Dry powder
Karbon dioksida
✗ ✓ ✗ ✗ ✓ ✗
Carbon dioxide
Bahan kimia
✓ ✗ ✗ ✗ ✗ ✓
Wet chemical
3 Cara penggunaan pemadam kebakaran: (iv) Layangkan hos ke kiri dan ke kanan punca
Steps to use fire extinguisher: api
(a) Pilih jenis alat pemadam kebakaran yang sesuai SWEEP – Sweep the hose across the base of the fire
Choose a suitable type of fire extinguisher from side to side.
(b) Ikut arah angin semasa menggunakannya 4 Perkara yang perlu diberi penekanan semasa audit
Follow the direction of wind when using it alat pemadam kebakaran di sekolah
(c) Gunakan kaedah PASS Things to be emphasised during the auditing of fire extinguishers
Use the PASS method (Pull, Aim, Squeeze, Sweep) at school:
(i) Tarik picu pin keselamatan pada alat (a) tarikh luput
pemadam kebakaran expiry date
PULL – Pull the safety pin on the fire extinguisher. (b) jenis pemadam kebakaran
(ii) Hala hos pemadam kebakaran ke punca api type of fire extinguisher
AIM – Aim the hose of the fire extinguisher at the base (c) bilangan pemadam kebakaran
of the fire. number of fire extinguisher
(iii) Tekan pemegang untuk mengeluarkan (d) lokasi alat pemadam kebakaran dalam pelan
bahan laluan kecemasan sekolah
SQUEEZE – Squeeze the handle to discharge the location of fire extinguisher in the school emergency route
material. plan
1.1 Peralatan Perlindungan Diri/ Self-protection Equipment
Latihan 1 Peralatan perlindungan diri/ Self-protection equipment

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur.
1 Apakah alat perlindungan diri? TP 1

What is a self-protection equipment?
Peralatan perlindungan diri ialah peralatan keselamatan yang direka untuk melindungi pemakai daripada
risiko kecederaan dan jangkitan di tempat kerja.
Self-protection equipment is a safety equipment which is designed to protect the wearers from the risk of injury and infection at their
workplace.
2 Berikan tiga contoh alat perlindungan diri yang digunakan di makmal. TP 1

Give three examples of self-protection equipment that are used in laboratories.
Sarung tangan/ baju dan kasut makmal/ topeng muka/ cermin mata keselamatan/ kebuk wasap
Gloves/ lab coat and lab shoes/ face mask/ goggles/ fume cupboard

3 Labelkan peralatan perlindungan diri yang dipakai oleh ahli sains di bawah. TP 1
Label the self-protection equipment worn by the scientist below.
(a) Cermin mata keselamatan (gogal)

Goggles
(b) Topeng muka

Face mask
(c) Kot makmal

Lab coat
(d) Sarung tangan getah

Rubber gloves
Latihan 2 Peralatan perlindungan diri serta fungsinya/ Self-protection equipment and function
TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
1 Lengkapkan jadual di bawah. TP 2

Complete the table below.
Jenis pelindung diri Contoh Fungsi

Types of self-protection Examples Functions
Pelindung badan Apron berplumbum Melindungi badan daripada

Body protection Lead apron sinar-X dan sinaran radioaktif
Protect body from x-ray and radioactive
radiations
Pelindung pernafasan Topeng gas, topeng muka Melindungi sistem pernafasan

Respiratory protection Gas mask, face mask, daripada bahan kimia dan bahan
cemar dalam udara
Protect respiratory system from
chemical vapour and air pollutants
Eyes protection Pelindung muka, cermin mata Melindungi mata daripada

Pelindung mata keselamatan (gogal) bahan kimia dan partikel
Visors, goggles pepejal seperti serpihan kaca
dan kayu
Protect eyes from chemicals and
solid particles such as glass or wood
chips
Pelindung pendengaran Palam telinga, penutup telinga Melindungi telinga daripada

Hearing protection Ear plugs, ear muffs bunyi berfrekuensi tinggi
yang boleh merosakkan
pendengaran
Protect ears from high frequency sound
that can cause hearing damage

2 Namakan peralatan perlindungan diri di bawah dan padankan dengan fungsinya. TP 2
Name the self-protection equipment below and match with its function.
(a) Meminimumkan pendedahan terhadap

gas, wap atau habuk yang berbahaya atau
toksik
Minimises exposure to hazardous or toxic fumes,
Sarung tangan getah/Rubber gloves vapours or dusts
(b) Mencegah pencemaran daripada kasut

apabila memasuki persekitaran kerja yang
bersih
Prevents contamination from shoes when entering
Kot makmal/ Lab coat hygienic work environment
(c) Melindungi tangan daripada terkena

bahan kimia dan patogen
Protects hands from chemicals and pathogens
Kasut makmal/ Lab shoes
(d) Melindungi badan daripada bahan kimia

apabila berlaku tumpahan
Protects body against accidental spills of chemicals
Pelindung kasut/ Shoe cover
(e) Menutup keseluruhan kaki untuk

mengelakkan daripada terkena bahan
kimia yang menghakis jika berlaku
tumpahan.
Covers the entire feet to avoid exposure to corrosive
Fume cupboard/ Kebuk wasap chemicals during spill.
1.2 Pembuangan Bahan Sisa/ Disposal of Wastes
Latihan 3 Bahan sisa yang boleh dan tidak boleh dibuang ke dalam singki
Wastes that can be disposed and cannot be disposed into wash basins
Lengkapkan peta pokok di bawah dengan perkataan yang disediakan. TP 2

Complete the tree map below with the given words.
Asid sulfurik pekat, hidrogen peroksida, etanol, minyak, larutan kuprum sulfat, larutan natrium
klorida, natrium hidroksida pekat, air suling
Concentrated sulphuric acid, hydrogen peroxide, ethanol, oil, copper sulphate solution, sodium chloride solution,
concentrated sodium hydroxide, distilled water
i-THINK Peta Pokok

Pembuangan bahan sisa
Disposal of wastes
Bahan sisa yang boleh dibuang ke dalam singki Bahan sisa yang tidak boleh dibuang ke dalam singki
Wastes that can be disposed into wash basins Wastes that cannot be disposed into wash basins
Larutan kuprum sulfat, larutan natrium klorida, air Asid sulfurik pekat, hidrogen peroksida, etanol, minyak,
suling/ Copper sulphate solution, sodium chloride solution, natrium hidroksida pekat/ Concentrated sulphuric acid, hydrogen
distilled water peroxide, ethanol, oil, concentrated sodium hydroxide

Latihan 4 Langkah mengurus kemalangan di dalam makmal
Steps to handle accidents in laboratories
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
Tandakan (✓) bagi prosedur yang betul dan (✗) bagi prosedur yang salah sekiranya berlaku kemalangan
di makmal. TP 3
Tick (✓) the correct procedure and (✗) the wrong prosedur if accidents happen in the laboratory.
1 Maklumkan kepada guru sekiranya berlaku sebarang kemalangan di makmal. ✓

Inform the teacher for any accident happens in the laboratory.
2 Kutip termometer merkuri yang pecah dengan tangan. ✗

Pick the broken mercury thermometer with bare hands.
3 Jadikan kawasan tumpahan sebagai kawasan larangan. ✓

Make the spill area as a restricted area.
4 Sorokkan bikar yang pecah di dalam almari. ✗

Hide the broken beaker in the cupboard.
5 Maklumkan kepada guru sekiranya radas makmal pecah. ✓

Inform the teacher if any laboratory apparatus has broken.
6 Sekat tumpahan daripada merebak menggunakan pasir untuk membentuk sempadan. ✓

Stop the spillage from spreading by using sand to form boundary.
1.3 Pemadam Kebakaran/ Fire Extinguisher
Latihan 5 Jenis pemadam kebakaran/ Types of fire extinguisher

TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dalam konteks penyelesaian masalah mengenai
kejadian atau fenomena alam.
Padankan pemadam kebakaran dengan fungsinya yang betul. TP 4

Match the fire extinguisher with its correct function.
Jenis pemadam kebakaran Fungsi

Type of fire extinguisher Function
Untuk memadam kebakaran yang

Air
Water Foam
Water
CO2 Powder
berpunca daripada peralatan elektrik.
To extinguish fire caused by electrical appliances.

melibatkan bahan logam dan bukan
Water Foam Buih
CO Powder
logam.
2
Foam
To extinguish fire involving metals and non-
metals.

melibatkan bahan pepejal seperti kain,
Karbon dioksida
Foam CO2 Powder
Carbon dioxide kertas atau kayu.
To extinguish fire involving solid fuels such as
cloth, paper or wood.

melibatkan cecair dan gas yang mudah
Serbuk kering
CO2 Powder
Dry powder terbakar.
To extinguish fire involving flammable liquid or
gas.

STEM TP 6
AKTIVITI
PAK-21 Projek Berkumpulan
Mencipta alat pemadam kebakaran ringkas

Designing a simple fire extinguisher
Cipta satu alat pemadam kebakaran ringkas yang berfungsi dengan menggunakan bahan yang boleh didapati di
rumah.
Design a simple and functional fire extinguisher using materials found at home.
Langkah/Steps:
1 Letakkan dua batang lilin di dalam sebuah bikar yang besar.
Put two candles in a big beaker.
2 Masukkan tiga sudu teh serbuk penaik di sekeliling lilin di dasar bikar.
Put three teaspoons of baking soda around the candles at the bottom of the beaker.
3 Nyalakan kedua-dua lilin.
Light both candles.
4 Tuangkan 100 ml cuka ke dalam bikar dengan perlahan-lahan.
Carefully pour 100 ml of vinegar into the beaker.
5 Perhatikan nyalaan lilin.
Observe the candle flame.
PAK-21
Latihan Pengukuhan 1
AKTIVITI
Soalan Objektif A Petrol
Petrol
1 Peralatan perlindungan diri yang berikut B Asid sulfurik pekat
digunakan di makmal sekolah kecuali Concentrated sulphuric acid
The following self-protection equipment are used in the C Larutan natrium klorida
school laboratory except Sodium chloride solution
A kot makmal/ lab coat D Larutan natrium hidroksida pekat
B topeng muka/ face mask Concentrated sodium hydroxide solution
C topi keselamatan/ safety helmet
D sarung tangan getah/ rubber gloves 4 Semasa sekumpulan murid menjalankan
eksperimen di makmal, sebatang termometer
2 Antara peralatan perlindungan berikut, merkuri telah jatuh ke lantai dan pecah.
yang manakah dapat menapis udara melalui Antara tindakan berikut, yang manakah tidak
sistem HEPA filter? sepatutnya dilakukan oleh murid tersebut?
Which of the following protection equipment can filter While a group of students were conducting an
air through HEPA filter system? experiment in the school laboratory, a mercury
A Topeng thermometer was accidentally dropped onto the floor
Mask and broken into pieces.
B Kebuk wasap Which of the following actions should not be taken by
Fume cupboard the students?
C Kabinet aliran laminar A Maklumkan kepada guru dengan segera
Laminar flow cabinet Inform the teacher immediately
D Kabinet keselamatan biologi B Jadikan kawasan tumpahan sebagai
Biological safety cabinet kawasan larangan
Make the spill area as a restricted area
3 Antara bahan sisa berikut, yang manakah C Kutip serpihan kaca dan tumpahan merkuri
boleh dibuang ke dalam singki makmal? menggunakan tangan
Which of the following wastes can be disposed into the Collect the fragments of glass and mercury spillage
laboratory wash basin? with bare hands

D Tabur serbuk sulfur untuk menutupi extinguishers. The following items are examined by the
tumpahan officer except
Cover the spill with sulphur powder A tarikh luput pemadam kebakaran
expiry date of fire extinguishers
5 Antara pemadam kebakaran berikut, yang B jenis pemadam kebakaran
manakah sesuai untuk memadam api yang types of fire extinguishers
berpunca daripada peralatan elektrik? C bilangan pemadam kebakaran
Which of the following fire extinguishers is suitable to number of fire extinguishers
put out fire that is caused by electrical devices? D pembekal pemadam kebakaran
A Pemadam kebakaran jenis air supplier of fire extinguishers
Water fire extinguisher
B Pemadam kebakaran jenis karbon dioksida 8 Berikut ialah langkah-langkah memadam
Carbon dioxide fire extinguisher api.
C Pemadam kebakaran jenis buih The following are steps for extinguishing fire.
Foam fire extinguisher
D Pemadam kebakaran jenis serbuk kering P – Tekan pemegang alat pemadam
Dry powder fire extinguisher kebakaran
Squeeze the handle of fire extinguisher
6 Apakah yang perlu anda lakukan sekiranya
Q – Halakan hos ke punca api
bahagian badan seseorang terbakar?
Aim the hose to the base of the fire
What should you do if a part of one’s body is on fire?
R – Layangkan hos ke kiri dan ke kanan
A Guna air untuk memadamkan api
agar api padam
Use water to put out the fire
Sweep the hose from right to left to extinguish
B Sembur dengan buih
the fire
Spray with foam
S – Tarik picu pin keselamatan pada
C Selimutkan dengan selimut kebakaran pemadam kebakaran
Cover with fire blanket Pull the safety pin on the fire extinguisher
D Guna pasir untuk memadamkan api
Use sand to put out the fire Susun langkah tersebut dalam urutan yang
7 Sekolah anda telah didatangi oleh pegawai dari betul.
Arrange the steps in the correct sequence.
Jabatan Pendidikan Negeri untuk menjalankan
audit ke atas alat pemadam kebakaran. Berikut A S, Q, R, P
ialah perkara yang diperiksa kecuali B S, P, Q, R
An officer from the State Education Department
C S, P, R, Q
has come to your school to perform an audit on fire D S, Q, P, R
Soalan Struktur
1 Rajah 1 menunjukkan satu kebakaran yang sering berlaku di rumah.

Diagram 1 shows a fire that normally occurs at home.
Rajah 1/ Diagram 1
(a) Apakah punca kebakaran di atas?
What is the cause of the fire?
Peralatan eletrik/ Electrical appliances
[1 markah/mark]

(b) Pemadam kebakaran jenis apakah yang paling sesuai digunakan untuk kebakaran tersebut?
What type of fire extinguisher is suitable to put out the fire?
Pemadam kebakaran jenis karbon dioksida/ Carbon dioxide fire extinguisher
[1 markah/mark]
(c) Apakah jenis pemadam kebakaran yang tidak sepatutnya digunakan bagi kebakaran yang
ditunjukkan dalam Rajah 1? Jelaskan jawapan anda. KBAT Menganalisis
What type of fire extinguisher should not be used for the fire shown in Diagram 1? Explain your answer.
Pemadam kebakaran jenis air sebab air adalah konduktor elektrik yang baik.
Water fire extinguisher because water is a good electrical conductor.
[2 markah/marks]
(d) Nyatakan dua perkara yang perlu ditekankan semasa audit alat pemadam kebakaran.
State two things that should be emphasised during the auditing of fire extinguishers.
Tarikh luput/ jenis pemadam kebakaran/ bilangan pemadam kebakaran/ lokasi pemadam kebakaran.
Expiry date/ type of fire extinguisher/ number of fire extinguishers/ location of fire extinguishers
[2 markah/marks]
Soalan Esei
1 (a) Nyatakan dua jenis alat pemadam kebakaran dan terangkan kegunaannya.
State two types of fire extinguishers and explain their functions.
[4 markah/marks]
(b) Rajah 1 menunjukkan beberapa peralatan perlindungan diri.

Diagram 1 shows a few self-protection equipment.
Peralatan perlindungan diri

Self-protection equipment
Rajah 1/ Diagram 1
Berdasarkan rajah di atas, bina konsep peralatan perlindungan diri. Jawapan anda hendaklah
meliputi aspek berikut:
Based on the above diagram, build a concept of self-protection equipment. Your answer must include the following
aspects:
(i) Kenal pasti maklumat dari rajah di atas.
Identify information from the above diagram. [1 markah/mark]
(ii) Kenal pasti dua ciri sepunya peralatan perlindungan diri.
Identify two common characteristics of self-protection equipment. [2 markah/marks]
(iii) Berikan satu contoh lain peralatan perlindungan diri dan satu bukan contoh peralatan
perlindungan diri./ Give one other example of self-protection equipment and one non-example of self-
protection equipment. [2 markah/marks]
(iv) Hubung kait ciri sepunya untuk membina konsep peralatan perlindungan diri.
Relate the common characteristics to build a concept of self-protection equipment. [1 markah/mark]

Jawapan/Answers:
1 (a) – Pemadam api jenis air – untuk memadam kebakaran yang melibatkan bahan api pepejal seperti kertas
atau kayu
Water fire extinguisher – to extinguish fire involving solid fuels such as paper or wood
−− Pemadam api jenis serbuk kering – untuk memadam kebakaran yang melibatkan bahan logam dan
bukan logam
Dry powder fire extinguisher – to extinguish fire involving metals and non-metals
−− Pemadam api jenis buih – untuk memadam kebakaran yang melibatkan cecair/ gas yang mudah
−− terbakar
Foam fire extinguisher – to extinguish fire involving flammable liquid/ gas
−− Pemadam api jenis karbon dioksida – untuk memadam kebakaran yang berpunca daripada arus
elektrik, gas dan wap
Carbon dioxide fire extinguisher – to extinguish fire caused by electricity, gas and vapour.
(Mana-mana dua jawapan/ any two answers)
(b) (i) Penutup telinga, cermin mata keselamatan (gogal) dan sarung tangan ialah contoh-contoh peralatan
perlindungan diri.

Ear muffs/ear plugs, goggles and gloves are examples of self-protection equipment.
(ii) – Boleh melindungi seseorang daripada risiko terhadap kesihatan/ kecederaan/ keselamatan
Can protect an individual from health/ injury/ safety risks
– Boleh melindungi seseorang semasa di tempat kerja

Can protect an individual at workplace
(iii) Contoh lain – kot makmal/ topi keselamatan/ topeng muka

Other example – lab coat/ safety helmet/ face mask
Bukan contoh – tali leher/ kasut sukan/ baju sekolah

Non-example – neck tie/ sport shoes/ school uniform
(iv) Peralatan perlindungan diri ialah alat yang boleh melindungi seseorang daripada risiko terhadap
kesihatan/ kecederaan/ keselamatan semasa di tempat kerja.

Self-protection equipment is a device that can protect an individual from health/ injury/ safety risks at workplace.
10

2 Bantuan Kecemasan
Emergency Help
Nota Bestari
2.1 Resusitasi Kardiopulmonari  Periksa pernafasan pesakit.

Cardiopulmonary Resuscitation Check the patient’s breathing.
1 Resusitasi kardiopulmonari yang biasanya dikenali

dengan akronim CPR adalah satu bentuk sokongan PAK-21
asas kehidupan yang digunakan semasa kecemasan
KOD QR
yang mengancam nyawa. Situasi yang memerlukan
CPR termasuk serangan jantung, insiden lemas, sesak
nafas, atau ketika seseorang tidak boleh bernafas.
 Letakkan tangan anda di
Cardiopulmonary resuscitation, which is commonly known by its
acronym CPR, is a form of basic life support that is applied during
tengah dada pesakit.
Place your hands at the centre of the
a life-threatening emergency. Situations that call for CPR include
patient’s chest
heart attack, drowning incidents, suffocation, or when a person is not
breathing.
2 Matlamat melakukan CPR semasa kecemasan adalah
untuk memastikan darah yang kaya oksigen boleh
sampai ke otak. Tindakan ini dapat membantu
menghalang kerosakan otak atau kematian daripada  Tekan dengan kuat dan cepat
berlaku. Mempelajari asas melakukan CPR adalah kira-kira dua kali sesaat.
Press down firmly and fast about
penting bagi kedua-dua orang dewasa dan kanak-
twice per second.
kanak.
The purpose of performing CPR during emergency is to ensure that
oxygen-rich blood could reach the brain. This action can help to
prevent brain damage or death from occurring. It is essential that
both the adults and children learn the basics of performing CPR.
3 Sebelum melakukan CPR, langkah keselamatan perlu  −− Jika pesakit masih tidak
diambil. CPR dilakukan jika seseorang tidak memberi bernafas dan tiada nadi,
tindak balas terhadap rangsangan, tidak bernafas, mulakan tekanan dada
dan tiada degupan jantung atau nadi. Situasi ini yang baharu.
berkemungkinan disebabkan oleh serangan jantung, If the patient is still not breathing
and no pulse, start new chest
lemas, renjatan elektrik dan panahan petir.
compressions.
Before performing CPR, safety measures need be taken into account.
CPR is performed when a person does not respond towards stimuli, −− 1 kitaran terdiri daripada
stop breathing, and no heartbeat or pulse. The situation may be due 30 mampatan dan 2 kali
to a heart attack, drowning, electric shock and lightning strike. bantuan pernafasan.
4 Berikut ialah langkah-langkah untuk melakukan CPR: 1 cycle consists of 30 compressions
The followings are the steps of performing CPR: and 2 rescue breaths.
−− Ulang sebanyak 5 kitaran.
Goncang dan berteriak untuk Repeat for 5 cycles.

pastikan sama ada pesakit
sedar atau tidak dan dapatkan
KOD QR
bantuan orang yang berdekatan.
Shake and shout to check if the patient Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
is conscious or not and get the help com/watch?v=hizBdM1Ob68&vl=en
from people nearby. untuk menonton video tentang CPR.
5 Apabila jantung berhenti berdenyut dan aliran darah

 Hubungi nombor panggilan
berhenti, seseorang akan hilang kesedaran dalam
kecemasan 999.
Call emergency number 999. masa 15 saat. Dalam masa 30 hingga 60 saat, pesakit
akan berhenti bernafas dan kerosakan boleh berlaku
pada sel-sel otaknya dalam keadaan kekurangan
oksigen.
Once the heart stops beating and the blood flow stops, a person
will lose consciousness within 15 seconds. Within another
30 to 60 seconds, the patient will stop breathing and damage can
happen to his/her brain cells in case of oxygen deprivation.
11

6 Kepentingan CPR/ The importance of CPR:
(a) CPR menyelamatkan nyawa – membantu  Letakkan tangan
mengekalkan peredaran darah pesakit sehingga yang anda genggam
peralatan moden dapat digunakan. di bahagian atas
CPR saves life – helps maintain the patient’s blood circulation abdomennya, iaitu di
until modern equipment can be used. bawah tengah sangkar
(b) Rasa yakin ketika menghadapi situasi kecemasan tulang rusuk. Letakkan
– dengan pengetahuan dan kemahiran CPR dapat tangan anda yang lagi
membantu anda menghadapi situasi kecemasan satu di atas tangan
dengan tenang. yang anda genggam
Feel confident when facing emergency situations - with the dan pegang kemas.
knowledge and skills of CPR can help you to face emergency Place your fist near the top
situations calmly of his abdomen just below
(c) Boleh membantu orang yang anda sayangi – the centre of the ribcage.
kebanyakan daripada serangan jantung berlaku Place your other hand over
ketika pesakit berada di rumah. Jika tiada sesiapa yang your fist and lock tight.
PAK-21
terlatih dan tiada sesiapa yang boleh memberikan
 Buat gerakan yang
CPR, peluang untuk hidup adalah sangat rendah.
KOD QR
Able to help the one you love - most cardiac arrests occur while
cepat dengan kuat ke
patients are at home. If no one is trained and able to do CPR, the dalam dan ke atas. Ini
chances of survival are very low. akan mewujudkan
tekanan di kawasan
2.2 Heimlich Manoeuvre dada yang akan
memampatkan peparu
1 Heimlich Manoeuvre ialah prosedur pertolongan yang seterusnya
cemas untuk mengeluarkan halangan daripada saluran memaksa udara
pernafasan seseorang di mana tekanan kuat dikenakan keluar dari trakea
pada abdomennya, iaitu antara pusat dan tulang rusuk. dan membantu
Heimlich Manoeuvre is a first-aid procedure for removing mengeluarkan objek
an obstruction from a person’s windpipe in which a sudden asing yang terlekat
strong pressure is applied on his abdomen, between the navel and
dalam saluran
the ribcage.
pernafasan.
2 Tercekik berlaku apabila objek asing terlekat di dalam Make a quick, hard
tekak atau trakea lalu menghalang aliran udara. movement inwards and
Tercekik menghalang oksigen ke otak dan pertolongan upwards. This will create
cemas perlu diberikan secepat mungkin. pressure in the chest area
Choking occurs when a foreign object gets stuck in the throat or which will compress the
trachea, blocking the flow of air. Choking cuts off oxygen to the brain lungs, forcing air out of the
and first aid need to be given as quickly as possible. trachea and help to remove
3 Berikut ialah langkah-langkah dalam teknik Heimlich the foreign object that stuck
Manoeuvre: in the airway.
The following are the steps in the Heimlich Manoeuvre technique:

KOD QR
Berdiri di belakang
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
pesakit dan gerakkan
com/watch?v=SqpcTF2HFvg
badannya sedikit ke
untuk menonton video tentang teknik
hadapan. Heimlich Manoeuvre.
Stand behind the patient and
lean him slightly forward.
4 Teknik Heimlich Manoeuvre digunakan apabila seseorang
tercekik objek asing sehingga dia tidak dapat bernafas.
 Kekurangan oksigen disebabkan halangan benda
asing pada saluran pernafasan boleh mengakibatkan
Peluk pesakit dan kerosakan otak atau kematian dalam masa empat minit
genggam sebelah atau kurang. Pertolongan cemas dapat menyelamatkan
tangan. nyawa.
Put your arms around the The Heimlich Manoeuvre technique is used when a person is choking
patient and make a fist with on a foreign object to the extent that he/she cannot breathe. Oxygen
one hand. deprivation due to obstruction of foreign bodies in the airway may
result in permanent brain damage or death in four minutes or less.
First-aid can save life.
12

2.1 Resusitasi Kardiopulmonari/ Cardiopulmonary Resuscitation
Latihan 1 Maksud CPR/ Meaning of CPR

1 Kaedah di bawah digunakan semasa memberikan bantuan kecemasan.

The method below is used when giving emergency assistance.
30 mampatan
30 compressions
2 bantuan pernafasan
2 rescue breaths
Kaedah ini dikenali sebagai Resusitasi Kardiopulmonari (CPR). Apakah definisi bagi Resusitasi
Kardiopulmonari (CPR)? TP 1
This method is known as cardiopulmonary resuscitation (CPR). What is the definition of cardiopulmonary resuscitation (CPR)?
Resusitasi Kardiopulmonari (CPR) ialah teknik sokongan asas kehidupan untuk tujuan bantuan bekalan
oksigen ke jantung, peparu dan otak sehingga rawatan perubatan yang sesuai diberikan bagi membantu
fungsi kardiopulmonari kembali normal.
Cardiopulmonary resuscitation (CPR) is a technique of basic life support for the purpose of oxygenation to the heart, lungs and
brain until the appropriate medical treatment come and restore the normal cardiopulmonary function.
2 Nyatakan situasi-situasi kecemasan yang memerlukan CPR. TP 2

State the emergency situations that require CPR. i-THINK Peta Buih
Serangan jantung
Heart attack
Situasi Kemalangan
Lemas
Drowning/ Suffocation kecemasan yang Accidents
memerlukan
CPR
Emergency situations
that require CPR
Pengambilan
Renjatan elektrik
dadah berlebihan
Electrocution
Drug overdose
13

Latihan 2 Kaedah CPR/CPR Method
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dalam konteks penyelesaian masalah mengenai
Huraikan setiap langkah dalam kaedah CPR. TP 4

Describe each step in the CPR method.
 Bercakap dan sentuh mangsa untuk memastikan dia sedar atau tidak.
Periksa nadi dan pernafasan mangsa. Lakukan CPR jika mangsa tidak
bernafas atau jantung tidak berdegup.
Talk and touch the victim to determine if he is conscious or not. Check the victim’s
pulse and breathing. Perform CPR if the victim is not breathing or his heart is not
beating.
999
 Panggil 999 bagi panggilan kecemasan.

Call 999 for emergency call.
999 30x 2
2x
2x
1 3
30x
 Dongakkan kepala mangsa dan tolak dagunya ke atas untuk
membuka saluran pernafasan. Masukkan jari ke dalam mulutnya
30x untuk memastikan saluran pernafasan tidak terhalang.
2
999
999 2x
Tilt the victim’s head and push the chin to fully open the windpipe. Perform a finger
sweep inside the2xvictim’s mouth to make sure there are no airway obstructions
1 3
30x
 Picit hidung mangsa dan hembus nafas ke dalam mulut mangsa.
30x
Pinch the victim’s nose and blow 2 full breaths into the victim’s mouth.
2
30x 29992x 2x
2x
1 3
1 3 30x
30x
 Tindihkan kedua tangan di tengah dada mangsa. Melutut dan
pastikan lengan lurus ke bawah di atas dada. Tekan dengan kuat
999
30x untuk2memampatkan dada. Ulang 30 kali.
2x Overlap both hands in the centre of the victim’s chest. Sit up on your knees and make
2xextend straight down on the chest. Push firmly to compress the chest.
sure your arms
Repeat 30 times.
1 3
30x
 Lakukan mampatan dada sebanyak 5 kitaran. Setiap kitaran terdiri

30x 2 daripada 30 mampatan dan 2 bantuan pernafasan. Periksa pernafasan
dan nadi antara setiap kitaran. Teruskan mampatan dada hanya jika
2x mangsa tidak bernafas atau tiada nadi.
Do chest compression for 5 cycles. Each cycle consists of 30 compressions and
1 3 2 rescue breaths. Check for breathing and pulse between each cycle. Continue chest
30x compressions only if the victim is not breathing or has no pulse.
14

Latihan 3 Kepentingan CPR/ The importance of CPR
Apakah kepentingan CPR? Padankan dengan jawapan yang betul. TP 3

What are the importance of CPR? Match with the correct answers.
Jika tiada sesiapa yang terlatih dan melakukan CPR kepada mangsa,
peluang untuk hidup adalah sangat rendah.
If no one is trained and perform CPR to the victim, the chances of survival are very low.
Dapat menggantikan bekalan oksigen sepanjang perjalanan ke

hospital.
Can replace oxygen supply on the way to the hospital.
Membantu mengekalkan peredaran darah pesakit sehingga pakar

Kepentingan CPR
Importance of CPR perubatan tiba.
Helps maintain the patient’s blood circulation until the medical expert arrives.
Membekalkan tenaga tambahan supaya jantung dapat mengepam

dengan lebih baik.
Provides extra energy so that the heart can pump better.
Dapat membantu menguruskan situasi kecemasan dengan tenang.

Can help manage emergency situation calmly.
2.2 Heimlich Manoeuvre
Latihan 4 Kepentingan Heimlich Manoeuvre /The importance of Heimlich Manoeuvre

1 Lengkapkan maklumat berikut dengan perkataan yang betul berdasarkan bantuan kecemasan
seperti dalam rajah di bawah. TP 2
Complete the following information with the correct words based on the emergency aid shown in the diagram below.
(a) Heimlich Manoeuvre dilakukan apabila

seseorang itu (b) tercekik objek asing sehingga dia
(c) tidak boleh bernafas. Teknik ini juga dikenali sebagai
(d) tujahan abdomen. Tujahan abdomen menolak (e) diafragma
dan (f) mengeluarkan udara dari peparu. Ini menyebabkan
objek asing dikeluarkan dari saluran pernafasan.
The (a) Heimlich Manoeuvre is performed when a person
shows a sign of (b) choking due to foreign objects, causing he/she
(c) could not breathe. This technique is also known as (d) abdominal thrusts . Abdominal thrusts lift the
(e) diaphragm and (f) expel air from the lungs. This causes the foreign object to be
expelled from the airway.

15

Latihan 5 Demonstrasi Heimlich Manoeuvre/ Demonstrate Heimlich Maneuvre
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan tugasan mudah
Susun langkah-langkah dalam teknik Heimlich Manoeuvre. Nomborkan 1 hingga 7. TP 3

Arrange the steps in the Heimlich Manoeuvre technique. Number 1 to 7.
Genggam tangan anda dan letakkan di atas pusat, ibu jari di bahagian dalam.
5
Make a fist and place it just above the navel with the thumb inside.
Tundukkan sedikit mangsa ke hadapan dan berikan lima pukulan di tengah belakangnya
3 dengan tangan.
Lean the victim forward and give five blows at his back with your hand.
Dirikan mangsa.
1
Get the victim to stand up.
Pegang tangan yang digenggam dengan tangan yang satu lagi dan tolak ke dalam dan ke atas
6 pada masa yang sama.
Grab the fist with the other hand and push it inwards and upwards at the same time.
Berdiri di belakang mangsa.

2
Stand behind the victim.
Peluk pinggang mangsa.

4
Place your arms around the victim’s waist.
Ulangi sehingga objek terkeluar dan mangsa boleh bernafas sendiri.

7
Repeat until the object is expelled and the victim can breathe on his own.
Soalan Objektif C Tolakkan dagu ke atas
Lift the chin
1 Bagaimanakah anda membuka laluan saluran D Tujahkan rahang
Thrust the jaw
pernafasan mangsa yang tidak sedarkan
diri?
How can you open the airway of an unconscious 2 Berapa lamakah untuk memeriksa sama ada
victim? mangsa yang tidak sedarkan diri bernafas
A Dongakkan kepala dan tolakkan dagu ke secara normal?
atas How long would it take to check if an unconscious
Tilt the head and lift the chin victim is breathing normally?
B Dongakkan kepala dan tujahkan rahang A Tidak lebih daripada 10 saat
Tilt the head and thrust the jaw Not more than 10 seconds
16

B Kira-kira 10 saat 6 Satu siri tujahan abdomen disebut...
Approximately 10 seconds A series of abdominal thrusts is called...
C Tepat 10 saat A CPR/ CPR
Exactly 10 seconds B mampatan
D Lebih daripada 10 saat compressions
More than 10 seconds C tercekik
choking
3 Apakah nisbah mampatan dada kepada D Heimlich Manoeuvre
bantuan pernafasan yang betul yang Heimlich Manoeuvre
digunakan dalam CPR bagi seorang mangsa
dewasa? 7 Tanda universal untuk tercekik ialah
What is the correct ratio of chest compressions to rescue .
breaths used in CPR for an adult victim? The universal sign for choking is .
A 2 mampatan : 30 bantuan pernafasan A memegang leher dengan satu atau dua
2 compressions : 30 rescue breaths tangan
B 5 mampatan : 1 bantuan pernafasan holding the neck with one or both hands
5 compressions : 1 rescue breath B menutup kedua-dua mata
C 15 mampatan : 2 bantuan pernafasan closing both eyes
15 compressions : 2 rescue breaths C menggosok leher dengan satu tangan
D 30 mampatan : 2 bantuan pernafasan rubbing the neck with one hand
30 compressions : 2 rescue breaths D melambai kedua-dua tangan di udara
waving both hands in the air
4 Anda menghadapi seorang dewasa yang
tidak sedarkan diri dan tidak bernafas,
8 Apabila melakukan tujahan abdomen, anda
apakah yang perlu anda lakukan terlebih
harus membuat genggaman dengan satu
dahulu?
tangan dan meletakkannya
You are facing an unconscious and non-breathing
adult, what should you do first?
mangsa.
When performing abdominal thrusts, you should make
A Mulakan CPR dengan 30 mampatan dada
a fist with one hand and place it
Start CPR with 30 chest compressions
of the victim.
B Berikan lima kali bantuan pernafasan
A di bawah pusat
awal
below the navel
Give five times initial rescue breaths
B di atas pusat
C Berikan dua kali bantuan pernafasan
above the navel
awal
C di atas dada
Give two times initial rescue breaths
on the chest
D Hubungi 999 meminta defibrilator luaran D di tengah belakang
automatic (AED) dan ambulans at the back
Call 999 requesting for automated external
defibrillator (AED) and ambulance
9 Apakah posisi yang sesuai untuk melakukan
5 Mengapakah CPR penting? Heimlich Manouevre ke atas mangsa yang
Why is CPR important? tercekik?
A Ia menyediakan bekalan darah dan What is the suitable position to perform Heimlich
oksigen yang kecil ke otak dan organ Manouevre on a choked victim?
penting A Bersandar di dinding
It provides a small supply of blood and oxygen to Leaning against the wall
the brain and vital organs B Duduk di atas kerusi
B Ia menghalang aorta daripada runtuh Sitting on a chair
It prevents the aorta from collapsing C Berbaring di atas lantai
C Ia mengekalkan degupan jantung Lying on the floor
It keeps the heart beating D Berdiri tegak
D Ia menghalang serangan jantung Standing straight
It prevents cardiac arrest
17

Soalan Struktur
1 Rajah 1 menerangkan proses yang dilakukan semasa menghadapi satu situasi kecemasan.
Diagram 1 describes the process performed in an emergency situation.
  
Periksa tindak balas. Hubungi ambulans Buka saluran
Goncangkan bahu mangsa atau nombor pernafasan,
dengan lembut. kecemasan tempatan. periksa pernafasan.
Check response. Shake the victim’s Call ambulance or local Open airway, check
shoulder gently. emergency number. breathing.
Proses CPR

Teruskan CPR sehingga CPR Process
bantuan tiba atau mangsa mula
bernafas secara normal.
 
Continue CPR until help arrives or Mampatan dada. Bantuan pernafasan.
the victim starts to breathe normally. Chest compression. Rescue breaths.
Rajah 1/ Diagram 1
(a) Apakah yang dimaksudkan dengan bantuan kecemasan?

What is meant by emergency aid?
Bantuan kecemasan ialah bantuan segera yang diberikan oleh penyelamat kepada orang yang
mengalami kesusahan semasa dan selepas kecemasan dan bencana alam.
Emergency aid is a rapid assistance given to people in distress by rescuers during and after emergencies and natural disasters.
[1 markah/ mark]
(b) Nyatakan dua kepentingan CPR
State two importance of CPR.
−− Memberikan CPR dengan segera kepada pesakit dapat mengurangkan risiko kerosakan otak atau
kematian
Performing CPR immediately to the patient can decrease the risk of brain damage or death.
−− Situasi kecemasan sentiasa memerlukan tindakan segera terutama CPR kerana ambulans mungkin
tidak dapat tiba dengan segera.
Emergency situations always need immediate action especially CPR as the ambulance might not be
able to arrive immediately.
[2 markah/ marks]
18

(c) Apakah tujuan melakukan bantuan pernafasan dan mampatan dada kepada mangsa?
What are the purposes of performing rescue breath and chest compression to the victim?
Bantuan pernafasan/ Rescue breath Mampatan dada/ Chest compression

Membekalkan oksigen kepada darah dengan segera Untuk memulihkan pengaliran darah beroksigen
apabila terdapat kekurangan oksigen di otak. ke otak dan jantung.
Supplies oxygen to the blood immediately when there is a To restore the flow of oxygenated blood to the brain and
deprivation of oxygen in the brain. heart.
Untuk mengembangkan peparu walaupun udara Boleh melancarkan peredaran darah beroksigen
harus dihembus melepasi halangan dalam tekak pada tubuh mangsa.
atau trakea mangsa. Able to circulate oxygenated blood through the body of
To inflate the lungs even though the air must be blown pass victim.
the obstruction in the victim’s throat or trachea.
Ia memberikan pengudaraan yang paling baik Ini menjadikan otak dan organ lain kekal
kepada peparu dan membekalkan oksigen berfungsi sehingga jantung mendapat bantuan
kepada darah. defibrilator.
It gives the greatest ventilation to the lungs and supplies This keeps the brain and other organs alive until the heart
oxygen to the blood. can be re-started with a defibrillator.
[3 markah/ marks]
2 Kematian disebabkan tercekik di England, Scotland dan Wales 2016

Death from choking in England, Scotland and Wales 2016
80
70
60
Bilangan kematian / Number of deaths
50
40
30
20
10
0
de 1
20 to 1 9
30 to 2 9
e 9 as
to 9
40 to 3 9
50 to 4 9
ur 50 t a 59
70 to 6 9
ur 70 t 79
Um 0 t 89
10 ga 1
6
Um e un wah
1h r1
0+
e 1 ga
9
Ag hin 9
Ag hin 9
Ag hin 9
9
Ag e at
a
Um e 3 gga
Um e 4 gga
Um e 6 ga
Um e gga
e 8 gga
o5
o7
o8
Um ge ngg
Ag g
Um ge ngg
g
Ag r ba
k
Ag hin
i
Ag hin
Ag hin
0
90
0
0
A hi
i
2
h
u
10
e
60
80
ur
Um
ur
A
ur
ur
ur
ur
ur
ur
Um
Um
Rajah 2/ Diagram 2
Statistik di atas dikongsi oleh Jabatan Statistik Nasional, United Kingdom pada tahun 2016.
The above statistic was shared by the Office for National Statistics, United Kingdom in year 2016.
(a) (i) Berdasarkan carta bar di atas, kumpulan umur manakah yang paling berisiko tinggi untuk
mati disebabkan tercekik objek asing?
Based on the bar chart above, which age group is most at risk to die due to choking on foreign objects?
Umur 80 hingga 89/Aged 80 to 89
[1 markah/ mark]
(ii) Berdasarkan jawapan anda di 2(a) (i), berikan sebab mengapa kumpulan umur tersebut
lebih berisiko mati disebabkan tercekik. KBAT Menganalisis
Based on your answer in 2(a) (i), give reasons why that age group is most at risk to die due to choking.
19

Faktor usia tua/ Old age factor:
−− Kurang tenaga/ daya untuk mengunyah makanan
Lack of energy/ effort to chew food
−− Ketiadaan gigi untuk menghancurkan makanan menjadi cebisan kecil

The absence of teeth to break food into small pieces
−− Dinding otot esofagus yang lemah tidak menjalankan peristalsis dengan baik
The weak esophagus muscle wall does not perform well on the peristalsis
−− Tahap kesihatan rendah hingga tidak boleh menelan makanan

Low health level causes unable to swallow food
[2 markah/ marks]
(b) (i) Namakan teknik yang digunakan untuk menyelamatkan mangsa yang tercekik.

Name the technique used to rescue the choking victim.
Heimlich Manoeuvre
[1 markah/ mark]
(ii) Terangkan proses bagi teknik yang anda namakan di 2(b) (i).

Explain the process for the technique that you named in 2(b) (i).
1 Berdiri di belakang badan mangsa.
2 Buat satu genggaman dengan sebelah tangan dan letakkan atas sedikit dari pusat.
Make a fist with one hand and put slightly above the victim’s navel.
3 Pegang gengaman tangan dengan tangan yang sebelah lagi dan buat gerakan laju ke dalam
dan ke atas.
Grasp the fist with the other hand and make a quick movement inwards and upwards.
4 Lakukan sebanyak 6 hingga 10 tujahan abdomen.

Perform between 6 to 10 abdominal thrusts.
[2 markah/ marks]
3 Carta pai di sebelah menunjukan statistik tercekik

oleh kanak-kanak yang dikeluarkan oleh Susy
Safe Project. Susy Safe Project ialah sebuah badan 59%
pengawasan antarabangsa bagi data kecederaan Alat permainan
akibat pengambilan, penyedutan atau pemasukan Toys
sama ada objek asing organik dan bukan organik

pada kanak-kanak.
33%
The pie chart on the right shows children’s choking statistics Makanan
released by the Susy Safe Project. Susy Safe Project is an Food
international surveillance registry for injuries due to
8%
organic and inorganic foreign objects ingestion, inhalation
Lain-lain
or insertion in children. Others
(a) Berdasarkan carta pie dalam Rajah 3, apakah
kategori objek asing yang menjadi punca utama Rajah 3/ Diagram 3
kanak-kanak tercekik? Sumber: Prof. Dr. Dario Grigori dari Susy Safe Project
Based on the pie chart in Diagram 3, what category of Source: Prof. Dr. Dario Grigori from the Susy Safe Project
foreign objects is the main cause of choking for children?
Alat permainan/ Toys
[1 markah/ mark]
20

(b) Sebagai seorang dewasa, cadangkan langkah-langkah yang perlu diambil untuk mencegah
situasi di atas daripada berlaku. KBAT Menganalisis
As an adult, suggest steps that can be taken to avoid the above situations from occurring.
−− Membeli alat permainan mengikut saranan umur yang tercetak pada label atau kotak pembungkus.
Purchase age-suggested toys as printed on the labels or packaging boxes.
−− Memastikan kanak-kanak bermain dengan pengawasan orang dewasa.

Make sure children play with adult supervision.
−− Memilih alat permainan yang bersaiz besar supaya tidak mudah dimasukkan ke dalam mulut.
Choose large toys that cannot easily be put into the mouth.
[3 markah/ marks]
(c) (i) Tandakan (✓) pada rajah di bawah bagi bantuan kecemasan yang sesuai untuk kanak-
kanak yang tercekik.
Tick (✓) in the diagram below for the appropriate emergency aid for choking children.
✓ [1 markah/ mark]

(ii) Apakah nama teknik bantuan kecemasan berdasarkan jawapan anda di 3(c) (i)?
What is the name of the emergency aid technique based on your answer in 3(c) (i)?
Heimlich Manoeuvre
[1 markah/ mark]
Soalan Esei
1 Kemahiran bantuan kecemasan amat penting bagi menghadapi situasi kecemasan sama ada
kemalangan ataupun bencana alam. Sebagai salah seorang ahli Bulan Sabit Merah Malaysia, anda
perlu sentiasa bersedia untuk memberikan bantuan kecemasan tidak mengira tempat dan masa.
Emergency aid skills are very important in dealing with emergency situations either accident or natural disaster. As a
member of the Malaysian Red Crescent, you should always be ready to provide emergency aid regardless of place and
time.
Anda diminta untuk memberikan bantuan kecemasan kepada mangsa bagi situasi di bawah.
Huraikan secara lengkap setiap langkah yang perlu diambil bagi situasi kecemasan tersebut.
You are asked to provide emergency aid to the victim in the situations below. Describe in detail the steps that need to be
taken in the emergency situations.
(a) Seorang nenek tercekik kuih di sebuah restoran.
A grandmother choking a piece of cake in a restaurant. [5 markah/ marks]
(b) Seorang murid lemas di sungai.

A student drowned in the river. [5 markah/ marks]
Jawapan/Answers:
1 (a) 1 Hubungi 999 untuk bantuan kecemasan/ menjerit untuk mendapatkan bantuan orang awam.
Call 999 for emergency/ shouting to get help from the public.
2 Dirikan mangsa
Get the victim to stand up.
21

3 Berdiri di belakang mangsa
4 Tundukkan mangsa ke hadapan dan berikan lima pukulan di belakangnya dengan tangan.
Lean the victim forward and give five blows on her back with your hand.
5 Peluk pinggang mangsa dari belakang

Place your arms around the victim’s waist.
6 Genggam satu tangan dan letakkan di atas pusat mangsa dengan ibu jari di bahagian dalam.
Make a fist and place it just above the victim’s navel with the thumb inside.
7 Pegang tangan yang menggenggam dengan tangan yang satu lagi dan tolak ke dalam dan ke atas
pada masa yang sama
Grab the fist with the other hand and push inwards and upwards at the same time.
8 Ulangi sehingga objek dikeluarkan dan mangsa boleh bernafas sendiri.
Repeat until the object is expelled and the victim can breathe on her own.
9 Kaedah ini dikenali sebagai Heimlich Manoeuvre

This method is known as the Heimlich Manoeuvre.
(b) 1 Hubungi 999 untuk bantuan kecemasan/ menjerit untuk mendapatkan bantuan orang awam.
Call 999 for emergency/ shouting to get help from the public.
2 Cuba sedarkan mangsa

Try to wake the victim.
3 Jika mangsa tidak menunjukkan tanda-tanda sedar, buat goncangan yang perlahan atau cubit
telinga mangsa.
If the victim does not show any sign of consciousness, give a gentle shake or pinch his earlobe.
4 Baringkan mangsa dan dongakkan dagu ke atas dan kepala ke belakang bagi membantu membuka
saluran pernafasan mangsa untuk bernafas.
Lie the victim on his back and tilt the chin upwards and head backwards to help open the airway for breathing.
5 Beri 5 bantuan pernafasan. Picit hidung dan kekalkan kepalanya terdongak ke belakang semasa
memberi nafas dari mulut ke mulut. Ini akan membekalkan oksigen ke peparu mangsa.
Give 5 rescue breaths. Pinch his nose and keep his head tilted back as you breathe from mouth to mouth. This will supply
oxygen to the victim’s lungs.
6 Lakukan CPR/ Do CPR.
7 Melutut sambil meletakkan kedua-dua tangan bertindih di atas dada mangsa dan dengan lengan
tangan yang lurus, tekan di tengah dada dengan kuat. Tekan 5 – 6 cm setiap kali, dua kali sesaat
selama 1 minit.
Bending the knees and using both hands together, one on top of the other, with the arms straight, push down right at the
centre of the chest firmly, Push down 5 – 6 cm each time, twice a second for 1 minute.
8 30 mampatan dada diikuti oleh 2 bantuan pernafasan berulang-ulang sehingga mangsa mula
bernafas secara normal atau bantuan perubatan tiba.
30 chest compressions followed by 2 rescue breaths over and over again until the victim starts breathing normally or
medical help arrives.
22

2 Tercekik berlaku apabila objek asing terperangkap dalam tekak atau salur pernafasan dan
menghalang udara dari masuk ke dalam peparu. Bagi sesetengah kes, aliran udara tersekat
sepenuhnya manakala dalam kes lain pula sedikit sahaja udara boleh memasuki ke peparu.
Oksigen yang tidak mencukupi dihantar ke badan, mengakibatkan kekurangan oksigen. Ini boleh
menyebabkan kematian.
Choking occurs when a foreign object gets stuck in the throat or the airway and blocks air from flowing into the lungs.
In some cases, the air flow is completely blocked, in other cases small amount of air can pass to the lungs. Not enough
oxygen is delivered to the body, resulting in oxygen deprivation. This can cause fatal.
(a) Apakah tindakan yang perlu dibuat untuk mencegah daripada tercekik?
What actions need to be taken to prevent choking? [4 markah/ marks]
(b) Semasa anda makan seorang diri di rumah dan tiba-tiba anda tercekik. Ini menyebabkan anda
sukar untuk bernafas. Apakah tindakan yang akan anda lakukan untuk menyelamatkan nyawa
anda?
While you are eating alone at home, suddenly you get choked. It makes you difficult to breathe. What action will you
take to save your life? [6 markah/ marks]
Jawapan/Answers:
2 (a) – Potong makanan ke dalam kepingan kecil
Cut food into small pieces.
– Mengunyah dengan baik dan perlahan
Chew well and slowly.
– Jangan bercakap atau ketawa semasa anda mengunyah atau menelan makanan.
Do not talk or laugh while you are chewing or swallowing food.
– Jangan berikan ubat dalam bentuk tablet kepada kanak-kanak bawah 4 tahun.
Do not give medicine in tablet form to children younger than 4 years.
– Jangan berikan makanan seperti kacang tanah dan popcorn kepada kanak-kanak kecil atau sesiapa
yang tidak boleh mengunyah dengan baik.
Do not give food such as peanuts and popcorn to small children or anyone who could not chew well. (Pilih 4/Choose 4)
(b) – Hubungi 999 untuk dapatkan bantuan/ Call 999 to get help.
– Letakkan telefon di sisi semasa saya melakukan Heimlich Manoeuvre dan tidak matikan telefon.
Place the phone by my side while I performing the Heimlich Manoeuvre and not switch off the phone.
– Buat penumbuk dengan satu tangan/ Make a fist with one hand.
– Letakkan ibu jari penumbuk di antara pusat dan bahagian paling bawah tulang rusuk saya.
Place the thumb of the fist between the navel and the lowest part of my ribs.
– Letakkan tangan saya yang lagi satu di atas genggaman tangan saya.
Put my other hand over my fist.
– Tekan penumbuk pada abdomen saya dengan menolak masuk ke dalam dan ke atas.
Press the fist into my abdomen with a quick inwards and upwards push.
– Ulangi tekanan secara cepat sehingga saya dapat mengeluarkan makanan tersebut.
Repeat the quick pushes until I am able to expel the food.
– Jika saya tidak dapat mengeluarkan makanan itu, saya akan tekan bahagian atas abdomen pada
permukaan yang keras atau rata. Contohnya, di belakang kerusi atau sisi meja mungkin berfungsi.
If I cannot expel the food out, I will press my upper abdomen over a hard or flat surface. For example, the back of a chair
or side of a table may work.
– Saya mungkin perlu menolak dengan kuat dan cepat ke permukaan belakang kerusi untuk
membuka saluran pernafasan saya.
I may need to do with hard and quick pushes against the back of the chair surface to clear my airway.
23

3 Teknik Mengukur Parameter Kesihatan Badan

Techniques of Measuring the Parameters of
Body Health
Nota Bestari
3.1 Suhu Badan/ Body Temperature
Mengukur suhu badan dengan teknik yang betul/ Measuring body temperature with the correct technique
1 Suhu badan boleh diukur di mulut, dubur, ketiak atau telinga.

Body temperature can be measured in the mouth, rectum, armpit or ear.
2 Termometer ialah alat yang digunakan untuk mengukur suhu. Terdapat beberapa jenis termometer untuk mengukur
suhu badan.
A thermometer is a tool used to measure temperature. There are several types of thermometers for measuring body temperature.
Jenis termometer/ Types of thermometer Teknik mengukur/ Techniques to measure
(a) Termometer klinikal −− Skala antara 35 ° – 42° Celsius

Clinical thermometer Scale between 35 ° – 42 ° Celsius
−− Termometer diletakkan di bawah ketiak atau di bawah lidah lebih
kurang 2 minit.
The thermometer is placed under the armpit or under the tongue about 2 minutes.
−− Untuk mengembalikan merkuri kepada kedudukan asal, termometer itu
perlu digoncang.
To return the mercury back to its original position, the thermometer needs to be shaken.
(b) Termometer makmal −− Digunakan untuk mengukur suhu larutan atau bahan di makmal.
Laboratory thermometer Used to measure the temperature of solution or substance in laboratories.
−− Terdiri daripada tiub panjang yang diperbuat daripada kaca dan merkuri
di dalamnya. Di hujung termometer terdapat bebuli.
Consists of a long tube made of glass with mercury inside and a bulb at the end.
(c) Termometer rektal −− Termometer rektal biasanya digunakan untuk mengukur suhu badan
Rectal thermometer bayi.
Rectal thermometer is normally used to measure infants’s body temperature.
−− Bersihkan hujung termometer rektal dengan air sabun atau alkohol
sebelum menggunakannya.
Clean the tip of rectal thermometer with soapy water or alcohol before using it.
−− Sapukan jeli petroleum pada hujung termometer untuk memudahkan
memasukkannya ke dalam rektum.
Apply petroleum jelly to the tip of the thermometer to make it easier to insert into the rectum.
−− Baringkan bayi anda dan angkat kedua-dua pahanya dan masukkan
hujung termometer digital ke dalam rektum sebanyak 1.5 hingga 2.5 cm.
Lay your baby on his back and lift his thighs and insert the tip of the digital thermometer
into the rectum about 1.5 to 2.5 cm.
−− Pegang termometer tersebut dengan satu tangan dan tangan lagi satu
pada punggung.
Hold the thermometer with one hand and the other hand on the buttocks.
−− Keluarkan termometer dengan berhati-hati apabila termometer berbunyi
atau menunjukkan isyarat.
Remove the thermometer carefully when the thermometer beeps or shows signals.
−− Baca suhu dan rekodkannya.
Read the temperature and record it.
−− Bersihkan termometer dengan sempurna sebelum menyimpannya.
Clean the thermometer thoroughly before storing it.
(d) Termometer inframerah −− Instrumen digital ini digunakan untuk mengukur suhu badan melalui
Infrared thermometer cahaya inframerah.
This digital instrument is used to measure body temperature through infrared light.
−− Halakan sensor inframerah ke arah dahi.
Aim the infrared sensor towards the forehead.
– Sinar inframerah mengesan haba dari kepala.
Infrared rays detect heat from the head.
−− Suhu badan dapat diukur melalui bacaan pada skrin.
Body temperature can be measured through screen readings.
24

Menginterpretasi suhu badan 2 Nadi dapat dirasai pada arteri yang terdapat dekat
Interpreting body temperature dengan permukaan kulit.
1 Suhu normal badan mausia ialah 36.9 ° Celsius. A pulse can be felt over an artery that lies close to the surface of the
The normal body temperature is 36.9 ° Celsius skin.
2 Faktor-faktor yang menyebabkan suhu badan melebihi 3 Denyutan nadi lazimnya diukur di pergelangan
suhu badan normal: tangan.
Factors that cause body temperature to exceed normal body The pulse is usually measured at the wrist.
temperature: 4 Cara mengukur kadar denyutan nadi radial:
(a) Jangkitan/Infection How to measure radial pulse rate:
(i)
Apabila demam, suhu badan biasanya
meningkat.
When you have a fever, your body temperature normally
increases.
(ii) Demam merupakan petanda badan sedang
melawan jangkitan. Ini kerana virus dan
bakteria bertumbuh pada suhu optimum
badan manusia.
Fever is a sign of the body fighting the infection. This
is because viruses and bacteria can grow at optimum
temperature of the human body.
(iii) Tubuh akan meningkatkan suhunya untuk
mempertahankan diri dan mencegah patogen Rajah 1 Mengukur denyutan nadi
daripada terus membiak. Diagram 1 Measuring pulse rate
The body will increase its temperature to defend itself and
prevent the pathogen from reproducing. (a) Letakkan jari telunjuk dan jari tengah pada

(iv) Simptom demam ialah suhu badan melebihi pergelangan tangan sebelah dalam di bawah
37 °C bagi bayi dan kanak-kanak dan 38 – 39 °C pangkal ibu jari.
bagi dewasa. Place the index finger and the third finger on the inside of the
wrist below the base of the thumb.
The symptom of fever is the body temperature exceeds
37 °C for infants and toddlers and 38 – 39 °C for adults. (b) Kira bilangan denyutan dalam masa 10 saat dan
(b) Terdedah kepada keadaan panas melampau kemudian darab dengan 6. Ini akan memberikan
Exposed to extreme heat bacaan nadi anda untuk seminit.
(i) Pendedahan kepada suhu yang tinggi bagi Count the number of beats in 10 seconds and then multiply by
tempoh masa yang lama akan menyebabkan 6. This will give you a pulse reading for a minute.
strok haba, iaitu suhu badan meningkat Contoh/Example:
melebihi 40.5 °C. 12 denyutan untuk 10 saat. Kadar denyutan nadi
Prolong exposure to high temperatures will result in heat seminit = 12 3 6 = 72.
stroke, whereby the body temperature rises above 40.5 °C. 12 pulse in 10 seconds. Pulse rate in a minute = 12 3 6 = 72.
(ii) Strok haba memerlukan rawatan kecemasan.
Heat stroke requires emergency treatment. Kadar denyutan nadi
(c) Senaman/Exercise Umur (denyutan per minit)
(i) Memanaskan badan adalah penting sebelum Age Pulse rate
melakukan senaman. Aktiviti ini akan (beats per minute)
meningkatkan suhu badan.
Warming up is important before exercising. This activity
can increase body temperature.
Bayi/Baby 80 – 160

(ii) Aktiviti memanaskan badan memastikan
mental dan fizikal berada dalam keadaan Kanak-kanak
bersedia untuk senaman dan mengurangkan (< 10 tahun) 70 – 110
risiko kecederaan. Children (< 10 years old)
Warm up will keep your mind and body ready for
exercising and reduces the risk of injury.
(iii) Ini akan memperbaiki peredaran darah dan Dewasa/Adult 60 – 100
meningkatkan peredaran darah ke seluruh
badan secara beransur-ansur.
This can improve blood circulation and increases blood
circulation throughout the body. Atlet/Athlete 40 – 60
3.2 Kadar Denyutan Nadi/ Pulse Rate

5 Kadar denyutan nadi meningkat ketika dalam
1 Nadi merupakan denyutan yang mengalir keadaan takut, demam, letih, kehilangan darah dan
di sepanjang arteri yang terhasil akibat denyutan jantung, sakit.
yang anda dapat rasakan apabila menyentuh bahagian- The pulse rate may increase during fear, fever, fatigue, loss of blood
bahagian tertentu badan, terutamanya pergelangan and pain.
tangan. 6 Jika berlaku kecemasan, pemeriksaan denyutan nadi
A pulse is the regular beating of blood that runs along the artery boleh dilakukan di leher, iatu nadi karotid.
that results from a heartbeat, which you can feel when you touch In case of an emergency, a pulse can be checked on the neck, which is
particular parts of your body, especially the wrist. the carotid pulse.
25

3.3 Tekanan Darah /Blood Pressure If the blood pressure reading of a person at rest is above 140/ 90 mmHg,
that person is suffering from high blood pressure (hypertension).
1 Tekanan darah diukur menggunakan sfigmomanometer. 6 Jika tekanan darah kurang daripada 90/60 mmHg, ini
Blood pressure is measured using sphygmomanometer. menunjukkan tekanan darah rendah (hipotensi).
If the blood pressure is less than 90/60 mmHg, this indicates low
blood pressure (hypotension)
3.4 Indeks Jisim Badan /Body Mass Index (BMI)
1 Indeks jisim badan (BMI) ialah ukuran berat badan

berbanding dengan ketinggian.
Body mass index (BMI) is a measurement of body weight with respect
Rajah 2 Mengukur tekanan darah to height.
Diagram 2 Measuring blood pressure 2 Formula:
Berat/ Weight (kg)
2 Tekanan darah ialah tekanan yang dikenakan oleh BMI =
Tinggi /Height (m) 3 Tinggi /Height (m)
darah yang mengalir ke atas dinding arteri apabila
darah dipam oleh jantung ke seluruh tubuh. 3 Contoh/Example:
Blood pressure is the pressure of circulating blood on the walls of (a) Berat/Weight (kg) = 70 kg
the arteries when blood is pumped by the heart to the whole body. (b) Tinggi/Height (m) = 165 cm
3 Tekanan darah darah normal ialah 120/80 mmHg. = 1.65 m
Normal blood pressure is 120/ 80 mmHg.
70 kg
(a) Tekanan sistolik/ Systolic pressure (120 mmHg): BMI =
(1.65 m 3 1.65 m)
Bacaan atas (120 mmHg) menunjukkan tekanan
darah ketika otot jantung mengecut. = 25.7
Tekanan sistolik ialah tekanan dalam arteri apabila 4 Carta indeks jisim badan/ Body mass index chart
jantung mengepam.
The upper reading (120 mmHg) shows the blood pressure BMI Status/ Status
during the contraction of heart muscle.
Systolic pressure is the pressure in the arteries when the heart < 18.5 Kurang jisim badan/Underweight
pumps.
Jisim badan unggul (normal)
(b) Tekanan diastolik/ Diastolik pressure (80 mmHg): 18.5 – 24.9
Ideal body weight (normal)
Bacaan bawah (80 mmHg) menunjukkan tekanan
semasa jantung berehat di antara pengepaman. 25.0 – 29.9 Berlebihan jisim badan/ Overweight
Tekanan diastolik ialah tekanan dalam arteri ketika
30.0 – 40.0 Obes/Obese
otot jantung mengendur.
The lower reading (80 mmHg) shows the pressure during the Obes melampau
> 40.0
heart rest between pumps. Extreme obese
Diastolic pressure is the pressure in the arteries when the heart
muscle relaxes. 5 BMI yang melebihi normal meningkatkan risiko
4 Waktu yang paling baik untuk mengukur tekanan mendapat tekanan darah tinggi dan diabetes melitus.
darah adalah semasa anda rehat dan dalam keadaan BMI is more than normal increases the risk of getting high blood
duduk atau baring. pressure and diabetes mellitus.
The best time to measure blood pressure is when you are resting while 6 Berat badan unggul dapat dicapai dan dikekalkan
sitting down or lying down. melalui tabiat pemakanan sihat dan aktiviti fizikal
5 Jika bacaan tekanan darah seseorang dalam keadaan secara berkala.
rehat melebihi 140/90 mmHg, dia menghidap tekanan An ideal body weight can be achieved and maintained through
darah tinggi (hipertensi). healthy eating habits and regular physical activities.
3.1 Suhu Badan/ Body Temperature
Latihan 1 Mengukur suhu badan menggunakan teknik yang betul

Measure body temperature using proper technique
1 Nyatakan suhu badan normal manusia. TP 1

State the normal human body temperature.
36.9 °C
2 Apakah bahagian-bahagian badan yang sesuai untuk mengukur suhu? TP 2

What are the suitable body parts to measure temperature?
Suhu badan boleh diukur di mulut, dubur atau telinga.
Body temperature can be measured in the mouth, rectum or ear.
26

3 Nyatakan jenis termometer yang berikut. TP 1
State the type of the following thermometers.
(a) Termometer klinikal (b) Termometer makmal

Clinical thermometer Laboratory thermometer
(c) Termometer rektal (d) Termometer inframerah

Rectal thermometer Infrared thermometer
4 Berapakah skala bagi termometer klinik? TP 2

What is the scale of the clinical thermometer?
Antara 35 – 42 °C/ Between 35 – 42 °C.
5 Apakah bahagian-bahagian badan yang sesuai untuk mengukur suhu badan dengan menggunakan
termometer klinik? TP 2
What are the suitable body parts for measuring body temperature using a clinical thermometer?
Di ketiak atau di bawah lidah di dalam mulut./ At the armpit or under the tongue in the mouth.
6 Terangkan cara mengukur suhu badan menggunakan termometer inframerah. Lengkapkan peta
alir di bawah. TP 3
Explain how to measure body temperature using infrared thermometer. Complete the flow map below.
i-THINK Peta Alir
Sinar inframerah mengesan haba dari

Halakan sensor inframerah ke arah dahi.
Aim the infrared sensor to the forehead.
kepala.
Infrared ray detects heat from the head.
Suhu badan dapat diukur melalui bacaan pada skrin.

Body temperature can be measured through screen readings.
7 Susun langkah-langkah penggunaan termometer rektal untuk mengambil suhu badan bayi.
Nomborkan 1 hingga 6. TP 3
Arrange the steps in using a rectal thermometer to take the baby’s body temperature. Number 1 to 6.
Langkah Maklumat
Step Information
Sapukan jeli petroleum ke hujung termometer untuk memudahkan memasukkan ke dalam rektum.
2
Apply petroleum jelly to the tip of the thermometer to make it easier to insert into the rectum.
Pegang termometer tersebut dengan satu tangan dan tangan yang satu lagi pada punggung.
4
Hold the thermometer with one hand and the other hand on the buttocks.
Baringkan bayi anda dan masukkan termometer digital ke dalam rektum.

3
Lay your baby on his back, lift the thighs and insert the digital thermometer into the rectum.
Baca suhu dan rekodkannya.

6
Read the temperature and record it.
Bersihkan hujung termometer rektal dengan air sabun atau alkohol.

1
Clean the tip of the rectal thermometer with soapy water or alcohol.
Keluarkan termometer dengan berhati-hati apabila termometer berbunyi atau menunjukkan isyarat.
5
Remove the thermometer carefully when the thermometer beeps or shows signals.
Bersihkan termometer dengan sempurna sebelum menyimpannya.

7
Clean the thermometer thoroughly before storing it.
27

Latihan 2 Menginterpretasi suhu badan/ Interpreting body temperature
1 Nyatakan faktor yang menyebabkan suhu badan melebihi normal. TP 2

State the factors that cause your body temperature to exceed normal.
Jangkitan, terdedah kepada keadaan panas yang melampau, senaman
Infection, exposed to extreme heat, exercise
2 Apakah simptom yang boleh dikesan jika seseorang demam? TP 2

What are the symptoms that can be detected if someone has a fever?
Suhu badan meningkat dan badan berasa panas.
Body temperature increases and feels warm.
3 Apakah suhu badan seorang dewasa jika dia mengalami demam? TP 2

What is the body temperature of an adult when he has a fever?
Suhu badan melebihi 37 °C dan mencapai 38 ° – 39 °C.
Body temperature exceeds 37 °C and reaches 38 ° – 39 °C.
4 Apakah yang akan berlaku jika tubuh manusia terdedah kepada keadaan panas yang
melampau? TP 2
What will happen to the human body if exposed to extreme heat?
Strok haba iaitu suhu badan meningkat melebihi 40.5 °C.
A heat stroke whereby the body temperature rises above 40.5 °C.
3.2 Kadar Denyutan Nadi/ Pulse Rate
Latihan 3 Mengenal pasti titik nadi pada badan/ Identify the pulse points on the body
1 Berikan maksud nadi. TP 2

State the meaning of pulse.
Nadi merupakan denyutan yang mengalir di sepanjang arteri yang terhasil akibat denyutan jantung, yang
anda dapat rasakan apabila menyentuh bahagian-bahagian tertentu badan, terutamanya pergelangan
tangan.
A pulse is the regular beating of blood that runs along the artery that results from a heartbeat, which you can feel when you touch
particular parts of your body, especially the wrist.
2 Nyatakan dua cara mengukur kadar denyutan nadi. TP 3

State two ways to measure pulse rate.
−− Di pergelangan tangan untuk mengukur denyutan nadi radial./ At the wrist to measure the radial pulse.
−− Di leher untuk mengukur nadi karotid./ On the neck to measure the carotid pulse.
3 Mengapakah kita tidak digalakkan menggunakan ibu jari semasa mengukur denyutan nadi
radial? TP 2
Why are we not encouraged to use our thumbs when measuring radial pulse?
Kerana ibu jari mempunyai nadinya tersendiri
Because the thumb has its own pulse
4 Berapakah denyutan nadi rehat normal bagi seorang dewasa? TP 3

What is the normal pulse rate at rest for an adult?
60 – 80 denyutan per minit/ beats per minute
28

5 Bandingkan antara kadar denyutan nadi kanak-kanak dengan dewasa. TP 2
Compare between the pulse rate in children and adults.
Denyutan nadi adalah lebih cepat pada kanak-kanak berbanding dewasa/ Pulse rate is faster in children than adults.
6 Terangkan cara mengukur kadar denyutan nadi radial di pergelangan tangan menggunakan peta
alir di bawah. TP 3
Explain how to measure radial pulse rate on the wrist using the flow map below.
i-THINK Peta Alir
Pusing tapak tangan menghadap arah Letakkan jari telunjuk dan jari tengah di
kamu. pergelangan tangan.
Turn your palm facing to you. Place the index and middle fingers on the wrist.
Tekan jari ke bawah. Kira bilangan denyutan nadi.

Press your fingers down. Count the number of pulses.
3.3 Tekanan Darah/ Blood Pressure
Latihan 4 Mengukur tekanan darah/ Measure the blood pressure

1 Apakah alat yang digunakan untuk mengukur tekanan darah? TP 1

What is the device used to measure the blood pressure?
Sfigmomanometer/ Sphygmomanometer
2 Apakah maksud tekanan darah? TP 2

What is the meaning of blood pressure?
Tekanan darah ialah tekanan yang dikenakan oleh darah pada dinding arteri apabila darah dipam oleh
jantung ke seluruh tubuh.
Blood pressure is the pressure exerted by the blood on the walls of the arteries when blood is pumped by the heart to the whole body.
3 Berapakah tekanan darah normal manusia? TP 1

What is the normal human blood pressure?
120/80 mmHg
4 Bilakah masa yang paling sesuai untuk mengukur tekanan darah? TP 2

When is the best time to measure blood pressure?
Semasa berehat dalam keadaan duduk atau baring/ Resting time while sitting or lying down.
5 Bagaimanakah bacaan tekanan darah normal seseorang itu ditafsirkan? TP 3

How is a person’s normal blood pressure reading interpreted?
Bacaan Tekanan Penerangan

Reading Pressure Explanation
120 mmHg Tekanan sistolik Tekanan darah ketika otot jantung mengecut.
(Bacaan atas)/ (Upper reading) Systolic pressure Blood pressure during the contraction of the heart muscle.
80 mmHg Tekanan diastolik Tekanan darah semasa otot jantung mengendur.

(Bacaan bawah)/ (Lower reading) Diastolic pressure Blood pressure when the heart muscle relaxes.
29

6 Bagaimanakah untuk mengesan jika seseorang itu mengalami tekanan darah tinggi (hipertensi)
atau tekanan darah rendah (hipotensi) dengan merujuk bacaan sistolik dan diastolik? TP 3
How to find out if a person has high blood pressure (hypertension) or low blood pressure (hypotension) by referring to
the systolic and diastolic readings?
(a) Tekanan darah tinggi/ High blood pressure:
Melebihi 140/90 mmHg/Above 140/90 mmHg
(b) Tekanan darah rendah/ Low blood pressure:

Kurang daripada 90/60 mmHg/ Below 90/60 mmHg
7 Berapa kalikah bacaan tekanan darah yang perlu diambil untuk mengesahkan seseorang itu
mengalami tekanan darah tinggi? TP 3
How many times blood pressure readings should be taken to confirm someone has high blood pressure?
Tiga kali sewaktu keadaan rehat./ Three times during resting time.
3.4 Indeks Jisim Badan/ Body Mass Index (BMI)
Latihan 5 Mengira dan menginterpretasi Indeks Jisim Badan

Calculate and interpret the Body Mass Index
1 Beri definisi bagi Indeks Jisim Badan (BMI). TP 2

Give the definition of Body Mass Index (BMI).
Indeks Jisim Badan (BMI) ialah ukuran berat badan berbanding dengan ketinggian.
Body Mass Index (BMI) is a measurement of body weight with respect to height.
2 Nyatakan formula untuk menentukan BMI seseorang. TP 2

State a formula to determine a person’s BMI.
Berat badan (kg) Weight (kg)
BMI = BMI = Height (m) 3 Height (m)
Tinggi (m) 3 Tinggi (m)
3 Jadual di bawah menunjukkan skala bagi Indeks Jisim Badan (BMI). Isi tempat kosong dengan
jawapan yang betul. TP 2
The table below shows the scale of the Body Mass Index (BMI). Fill in the blanks with the correct answers.
BMI/BMI Status/Status
< 18.5 Kurang jisim badan/ Underweight
18.5 – 24.9 Jisim badan unggul/ Ideal body weight
25.0 – 29.9 Berlebihan jisim badan/ Overweight
30.0 – 34.9 Obes/ Obese
> 40.0 Obes melampau/ Extreme obese
4 Berat badan yang berlebihan meningkatkan risiko mendapat penyakit. Nyatakan penyakit berkait
dengan berat badan berlebihan. TP 3
Excessive weight increases the risk of getting diseases. State the diseases related to overweight.
Penyakit jantung, kencing manis, tekanan darah tinggi
Heart disease, diabetes mellitus, high blood pressure
30

Soalan Objektif B Cheek/ Pipi
C Mulut/ Mouth
1 Rajah 1 menunjukkan termometer klinik. D Neck/ Leher
Diagram 1 shows a clinical thermometer.
4 Mengapakah suhu badan manusia meningkat
melebihi 37 °C semasa demam?
Why does human body temperature exceed 37 °C when
Rajah 1/ Diagram 1 having a fever?
A Suhu optimum bagi badan manusia
Mengapakah termometer klinik mempunyai
An optimal temperature for human body
bebuli yang nipis?
B Mencegah pertumbuhan patogen
Why does a clinical thermometer have a thin bulb?
Prevents the growth of pathogens
A Mengesan aras merkuri C Meningkatkan kadar peredaran darah
Detects mercury level Increases the blood circulation
B Memudahkan mengukur D Mengurangkan risiko kecederaan
Easily measured Reduces the risk of injury
C Memudahkan untuk membaca bacaan
Makes reading easy 5 Pada bahagian badan manakah denyutan
D Mengesan perubahan suhu yang kecil nadi biasanya diukur?
Detects slight changes in temperature At which part of the body is the heartbeat usually
measured?
2 Mengapakah termometer klinik perlu A Pergelangan tangan/ Wrist
digoncang sebelum digunakan? B Tapak tangan/ Palm
Why should a clinical thermometer be shaken before C Kepala/ Head
use? D Pipi/ Cheek
A Untuk menghilangkan haba
To get rid of heat 6 Rajah 3 menunjukkan cara untuk mengukur
B Untuk menghilangkan kotoran kadar denyutan nadi.
To get rid of dirt Diagram 3 shows how to measure the pulse rate.
C Untuk membersihkan termometer
To clean the thermometer
D Untuk mengembalikan merkuri kepada
kedudukan asalnya
To return the mercury back to its original position
3 Rajah 2 menunjukkan sejenis termometer.

Diagram 2 shows a type of thermometer. Rajah 3/ Diagram 3
Apakah jenis denyutan nadi yang diukur?

What type of pulse being measured?
A Nadi karotid/ Carotid pulse
B Nadi radial/ Radial pulse
C Nadi lengan/ Arm pulse
D Nadi tangan/ Hand pulse
7 Antara yang berikut, yang manakah tekanan

Rajah 2/ Diagram 2
darah normal?
Termometer jenis ini paling sesuai mengesan Which of the following is normal blood pressure?
suhu pada bahagian mana pada tubuh? A 140/100 mmHg
This type of thermometer best detects temperature on B 130/90 mmHg
which part of the body? C 120/80 mmHg
A Forehead/ Dahi D 90/50 mmHg
31

8 Apakah kadar denyutan nadi normal bagi A 24.9 kg m–2
orang dewasa, dalam seminit? B 25.4 kg m–2
What is the normal pulse rate for adults, in a minute? C 27.5 kg m–2
A 50 – 60 D 28.4 kg m–2
B 60 – 80
C 90 – 100 10 Jika BMI anda ialah 18.0 kg m–2, apakah status
D 110 – 120 BMI anda?
If your BMI is 18.0 kg m–2, what is your BMI status?
9 Hitung BMI bagi seorang lelaki yang A Kurang berat/ Underweight
mempunyai berat badan 85 kg dan tinggi B Normal/ Normal
1.73 m. C Berat berlebihan/ Overweight
Calculate the BMI of a man who weighs 85 kg and
D Obes/ Obese
height 1.73 m.
Soalan Struktur
1 Jadual 1 menunjukkan kadar denyutan nadi seorang murid selepas melakukan tiga aktiviti yang
berbeza. Murid perlu berada dalam keadaan rehat sebelum melakukan aktiviti seterusnya.
Table 1 shows the pulse rate of a student after conducting three different activities. The student should be at rest before
carrying out the next activity.
Kadar denyutan nadi seminit/ Pulse rate per minute

Murid/ Student
Berehat/ At rest Berjalan/ Walking Berlari/ Running
Murid 1
64 96 120
Student 1
Murid 2
78 100 126
Student 2
Jadual 1/ Table 1
(a) Nyatakan hubungan antara kadar denyutan nadi dengan jenis aktiviti fizikal. KBAT Menganalisis
State the relationship between the pulse rate and the type of physical activity.
Semakin cergas aktiviti, semakin tinggi kadar denyutan nadi.
The more intense the physical activity, the higher the pulse rate.
[1 markah/ mark]
(b) Ramalkan kadar denyutan nadi jika murid tersebut melakukan aktiviti melompat. KBAT Menganalisis
Predict the pulse rate reading if the student carries out jumping activity.
Lebih daripada 120 (121 – 160) per minit
More than 120 (121 – 160) per minute
[1 markah/ mark]
(c) Apakah faktor-faktor lain yang mempengaruhi kadar denyutan nadi?

What are other factors that affect pulse rate?
Jantina dan umur/Gender and age.
[2 markah/ marks]
(d) Kenal pasti jantina murid 1 dan murid 2 berdasarkan jadual di atas.
Identify the gender of student 1 and student 2 based on the table above.
(i) Murid 1/ Student 1:
Lelaki/Male
(ii) Murid 2/ Student 2:
Perempuan/Female
[2 markah/ marks]
32

2 Rajah 1 menunjukkan alat yang digunakan untuk mengukur tekanan darah.
Diagram 1 shows a device used to measure blood pressure.
Rajah 1/ Diagram 1
(a) Namakan alat ini.

Name this device.
Sfigmomanometer/Sphygmomanometer
[1 markah/ mark]
(b) Terangkan keadaan otot jantung apabila bacaan tekanan darah ialah 120/80 mmHg.
Explain the condition of the heart muscle when the blood pressure reading is 120/80 mmHg.
(i) 120 mmHg:
Tekanan sistolik, iaitu tekanan darah ketika otot jantung mengecut.
Systolic pressure, which is the blood pressure when the heart muscle contracts.
[2 markah/ marks]
(ii) 80 mmHg:
Tekanan diastolik, iaitu tekanan darah semasa otot jantung mengendur.
Diastolic pressure, which is the blood pressure when the heart muscle relaxes.
[2 markah/ marks]
(c) Berapakah bacaan yang menunjukkan seseorang itu mengalami penyakit tekanan darah tinggi
(hipertensi)?
What is the reading that shows that a person has high blood pressure (hypertension)?
Melebihi 140/90 mm Hg apabila dalam keadaan rehat./ Above 140/90 mmHg when at rest.
[1 markah/ mark]
Soalan Esei
1 (a) (i) Apakah status BMI seseorang yang kurang berat badan?
What is the BMI status of a person who is underweight?
(ii) Beri tiga risiko kurang berat badan.
Give three risks of being underweight. [4 markah/marks]
33

(b) Bilangan orang yang berlebihan berat badan di dunia semakin meningkat dari tahun ke
tahun. Peningkatan bilangan obesiti memberikan kesan yang besar terhadap sistem penjagaan
kesihatan, kerana berat badan berlebihan dipercayai punca bagi banyak penyakit. Huraikan
cara untuk mendapat BMI normal dan seterusnya mengatasi masalah ini.
The number of overweight people in the world keep increasing year after year. The rising incidence of obesity poses
a great impact on healthcare systems, as overweight is believed to be the cause of many diseases. Describe methods
to gain a normal BMI to overcome this problem.
Penerangan anda hendaklah mengandungi aspek-aspek berikut:
Your explanations should include the following aspects:
(i) Mengenal pasti masalah./ Identify the problem [1 markah/mark]
(ii) Terangkan punca masalah tersebut/ Explain the cause of the problem. [1 markah/mark]
(iii) Senaraikan empat cara untuk menyelesaikan masalah tersebut.
List four ways to solve the problems. [4 markah/marks]
Jawapan/Answers:
1 (a) (i) < 18.5 kg m–2
(ii) – Selalu tidak sihat/Getting sick frequently
Anemia/Anaemia
–
– Pertumbuhan yang perlahan dan terjejas/Slow or impared growth

(b) (i) Berat badan berlebihan dan obesiti telah menyebabkan banyak penyakit dan juga kematian.
Overweight and obesity have caused many illnesses and also death.
(ii) Cara hidup yang tidak sihat dan tidak aktif dan diet tidak seimbang telah menyebabkan masalah
berat badan berlebihan dan obesiti.
Unhealthy and sedentary lifestyle and unbalanced diet have caused overweight and obesity problems.
(iii) – Pastikan keperluan tenaga anda./ Make sure your energy requirement.
–
Makan makanan yang sihat berdasarkan piramid makanan./ Eat healthy foods based on the food pyramid.
– Kurangkan atau elakkan makanan yang tinggi kandungan gula dan lemak.
Reduce or avoid foods high in sugar and fat.
Lakukan senaman secara berkala 3 kali seminggu./ Exercise regularly 3 times a week.
–
34

Bab Tema 2: Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup
4 Teknologi Hijau dalam Melestarikan Alam

Green Technology for Environmental Sustainability
Nota Bestari
4.1 Kelestarian Alam Sekitar 2 Isu sosiosaintik timbul akibat aktiviti manusia. Contoh-
Environmental Sustainability contoh isu sosiosaintifik ialah pencemaran udara,
pemanasan global, penebangan hutan, pencemaran air
1 Kelestarian alam sekitar bermaksud mewujudkan dan pembuangan sisa tidak terancang.
dan mengekalkan keadaan di mana manusia dan alam Socio-scientific issues arise due to human activities. Examples of
semula jadi boleh wujud dalam keharmonian yang socio-scientific issues are air pollution, global warming, deforestation,
produktif yang dapat memenuhi keperluan sosial, water pollution and unplanned waste disposal.
ekonomi, dan persekitaran generasi sekarang dan akan 3 Isu sosiosaintik dalam sektor tenaga:
Socio-scientific issues in the energy sector:
datang.
Environmental sustainability means to create and maintain (a) Penggunaan sumber tenaga tidak boleh baharu
conditions under which humans and nature can exist in productive seperti bahan api fosil meningkat setiap tahun.
harmony that can fulfil the social, economic, and environmental Jika ini tidak dikawal, sumber bahan api fosil akan
needs of the present and future generations. kehabisan satu hari nanti.
2 Teknologi hijau ialah pembangunan dan aplikasi The use of non-renewable energy sources such as fossil fuels
produk, peralatan serta sistem untuk memelihara alam increases each year. If this is not controlled, fossil fuel sources
semula jadi dan sumbernya, yang meminimumkan will run out one day.
dan mengurangkan kesan negatif daripada aktiviti (b) Pembakaran bahan api fosil seperti petroleum,
manusia. Teknologi hijau mengambil kira kesan jangka arang batu dan gas asli menghasilkan karbon
panjang dan kesan jangka pendek yang dikenakan oleh dioksida, iaitu gas yang menyebabkan kesan
sesuatu terhadap alam sekitar. rumah hijau.
Green technology is the development and application of products, The combustion of fossil fuels such as petroleum, coal and natural
equipment and systems to conserve the natural environment gas produces carbon dioxide, a gas that causes greenhouse effect.
and resources, which minimises and reduces the negative (c) Kesan rumah hijau seterusnya menyebabkan
impacts of human activities. Green technology takes into account the pemanasan global. Pemanasan global menyebabkan
long-term and short-term impact of something on the environment. perubahan iklim seperti kemarau panjang dan
3 Empat tonggak utama teknologi hijau: peningkatan paras laut global.
Four pillars of green technology: Greenhouse effect will eventually lead to global warming.
(a) Tenaga – Mencari cara untuk ketidakbergantungan Global warming causes climatic changes such as long drought
tenaga dan mempromosikan kecekapan tenaga and the rising of global sea level.
Energy - Seek to attain energy independence and promote 4 Aplikasi teknologi hijau dalam menyelesaikan isu
efficient utilisation sosiosaintifik dalam sektor tenaga:
(b) Alam sekitar – Memulihara dan meminimumkan Application of green technology to overcome socio-scientific
kesan terhadap alam sekitar issues in the energy sector:
Environment – Conserve and minimise the impact on the (a) Menggantikan penggunaan bahan api fosil dengan
environment penggunaan sumber tenaga boleh baharu seperti
(c) Ekonomi – Meningkatkan perkembangan ekonomi tenaga hidro, tenaga angin, tenaga solar dan tenaga
negara melalui penggunaan teknologi geoterma bagi menjana elektrik.
Economy – Enhance the national economic development Replace the use of fossil fuels with the use of renewable energy
through the use of technology sources such as hydro energy, wind energy, solar energy and
(d) Sosial – Meningkatkan kualiti hidup untuk semua geothermal energy to generate electricity.
Social – Improve the quality of life for all (b) Penggunaan sumber tenaga boleh baharu untuk
4 Sektor-sektor yang terlibat dalam teknologi hijau ialah menjana elektrik secara tidak langsung dapat
tenaga, pertanian dan perhutanan, pengangkutan, mengurangkan kandungan gas karbon dioksida di
pengurusan sisa dan air sisa, bangunan, perindustrian udara. Maka, mengurangkan kesan rumah hijau.
dan pembuatan serta teknologi maklumat dan The use of renewable energy sources to generate electricity
komunikasi. indirectly reduces the carbon dioxide content in the air. Thus,
The sectors involved in green technology are energy, agriculture reduces the greenhouse effect.
and forestry, transportation, waste and wastewater management, (c) Selain itu, pengguna juga disarankan menggunakan
building, industries and manufacturing as well as information tenaga elektrik secara berhemat. Hal ini dapat
technology and communications. dicapai dengan menggunakan peralatan elektrik
cekap tenaga, menutup suis peralatan elektrik
4.2 Sektor Tenaga/ Energy Sector apabila tidak digunakan dan menetapkan suhu
penyaman udara pada 24 – 25 ºC.
1 Isu sosiosaintifik ialah isu-isu kontroversi sosial yang Beside this, consumers are also advised to use electricity wisely.
berkaitan dengan sains. This can be achieved by using energy efficient appliances,
Socio-scientific issues are controversial social issues which relate switching off electrical appliances when not in use and setting
to science. the air conditioning temperature at 24 – 25 ºC.
35

4.3 Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa (d) Pembakaran terbuka yang dilakukan oleh peladang
Waste and Wastewater Management Sector menyebabkan jerebu dan mengurangkan kualiti
udara/ Open burning carried out by farmers causes haze and
1 Pertambahan populasi penduduk dunia telah reduces the quality of air.
meningkatkan pembuangan sisa pepejal dan air sisa. (e) Penggunaan baja kimia dan racun perosak yang
The increase in the world population has increased the disposal of berleluasa menyebabkan pencemaran udara dan
solid waste and wastewater. air/ Excessive use of chemical fertilisers and pesticides causes
2 Isu sosiosaintik dalam sektor pengurusan sisa dan air air and water pollutions.
sisa: 4 Aplikasi teknologi hijau dalam menyelesaikan isu
Socio-scientific issues in the waste and wastewater management sosiosaintifik dalam sektor pertanian dan perhutanan:
sector: Application of green technology to overcome socio-scientific
(a) Pembuangan sisa pepejal tidak terancang seperti issues in the agriculture and forestry sector:
sampah sarap yang terdiri daripada kertas, plastik, (a) Melakukan penghutanan semula/ Carrying out
botol dan tin boleh menyebabkan pencemaran reforestation.
alam sekitar. (b) Mengawal aktiviti pembalakan dengan
Unplanned disposal of solid waste such as rubbish consisting mewartakan kawasan yang spesifik untuk
of paper, plastic, bottles and cans may cause environmental pembalakan.
pollution. Controlling logging activities by designating specific areas for
(b)
Pelupusan dan penguraian sisa pepejal logging.
membebaskan gas metana yang menyumbang (c) Menguatkuasa undang-undang perhutanan/
kepada peningkatan gas rumah hijau. Enforcing forestry laws.
Disposal and decomposition of solid waste release methane gas (d) Menggunakan baja kompos bagi menggantikan
that contributes to the increase in greenhouse gases. baja kimia.
(c) Pelepasan kumbahan dan sisa kimia ke dalam Using compost fertiliser to replace chemical fertiliser.
sungai dan laut menyebabkan pencemaran air. (e) Mengamalkan kawalan biologi bagi menggantikan
The release of sewage and chemical waste into rivers and seas racun perosak.
causes water pollution. Practicing biological control to replace pesticides.
3 Aplikasi teknologi hijau dalam menyelesaikan isu
sosiosaintifik dalam sektor pengurusan sisa dan air sisa: 4.5 Sektor Pengangkutan/ Transportation Sector
Application of green technology to overcome socio-scientific 1 Peningkatan bilangan kenderaan bermotor yang
issues in the waste and wastewater management sector: menggunakan bahan api fosil seperti petrol dan diesel
(a) Pencegahan dan pengurangan/ Prevention and reduction telah meningkatkan lagi pencemaran udara.
(b) Pengasingan dan kitar semula/ Separation and recycling The increase in the number of motor vehicles that use fossil fuels such
(c) Rawatan dan pemprosesan (proses biologi)/ as petrol and diesel has further increased air pollution.
Treatment and processing (biological process) 2 Asap yang keluar dari ekzos kenderaan bermotor
(d) Tolak, Kurang, Guna Semula, Kitar Semula, mengandungi gas karbon dioksida dan karbon
Pemulihan (5R)/ Refuse, Reduce, Reuse, Recycle, Recovery monoksida, yang merupakan gas rumah hijau.
(5R) Smoke released from the exhaust pipes of motor vehicles contains
carbon dioxide and carbon monoxide, which are greenhouse gases.
4.4 Sektor Pertanian dan Perhutanan 3 Selain menyumbang kepada kesan rumah hijau, karbon
Agriculture and Forestry Sector monoksida juga berbahaya kepada manusia kerana ia
boleh bergabung dengan hemoglobin dalam sel darah
1 Kawasan hutan dibersihkan untuk tujuan pertanian, merah untuk membentuk karboksihemoglobin dan
pembinaan lebuh raya, perumahan dan juga kawasan mengurangkan kepekatan oksigen dalam darah.
perindustrian. Apart from contributing to the greenhouse effect, carbon monoxide
Forest areas were cleared for agricultural purposes, highway is also harmful to humans as it can bind with haemoglobin in red
and housing constructions and also for the development of industrial blood cells to form carboxyhaemoglobin and reduces the oxygen
areas. concentration in the blood.
2 Pokok-pokok ditebang bagi tujuan pembalakan. 4 Pembakaran bahan api fosil dalam kenderaan bermotor
Trees are cut for logging purposes. juga membebaskan gas sulfur dioksida. Gas ini boleh
3 Isu sosiosaintik dalam sektor pertanian dan perhutanan: melarut dalam air hujan dan menyebabkan hujan asid.
Socio-scientific issues in the agriculture and forestry sector: Hujan asid memusnahkan tisu fotosintetik tumbuhan,
(a) Kadar fotosintesis oleh pokok-pokok berkurang menghakis bangunan, menyebabkan tanah menjadi
apabila hutan dibersihkan. Ini mengurangkan berasid dan tidak subur serta sumber air tidak sesuai
kandungan oksigen dan meningkatkan kandungan bagi organisma akuatik.
karbon dioksida di udara. Seterusnya akan The burning of fossil fuels in motor vehicles also releases sulphur
menyebabkan kesan rumah hijau. dioxide gas. This gas can dissolve in rainwater and causes acid rain.
The photosynthesis rate of plants is reduced when the forests Acid rain destroys plant photosynthetic tissues, corrodes buildings,
are cleared. This, reduces the oxygen content and increases causes soil to become acidic and not fertile and water sources not
the carbon dioxide content in the air. Eventually it causes the suitable for aquatic organisms.
greenhouse effect. 5 Aplikasi teknologi hijau dalam menyelesaikan isu
(b) Penyahhutanan memusnahkan habitat semula jadi sosiosaintifik dalam sektor pengangkutan:
tumbuhan dan haiwan dan seterusnya menyebabkan Application of green technology to overcome socio-scientific
kepupusan spesies tumbuhan dan haiwan. issues in the transportation sector:
Deforestation destroys natural habitats of flora and fauna, (a)
Menggunakan pengangkutan hijau, iaitu
which will lead to the extinction of plant and animal species. pengangkutan mesra alam yang tidak mengeluarkan
(c) Penebangan pokok-pokok juga menyebabkan gas rumah hijau.
hakisan tanah dan kejadian tanah runtuh. Using green transportation, which is environmentally friendly
The cutting of trees also causes soil erosion and landshide. transportation that does not produce greenhouse gases.
36

(b) Menggunakan kenderaan yang menggunakan gas (b) Kurangkan pemanduan dengan berjalan kaki,
asli, sama ada gas asli cecair (LNG) atau gas asli menunggang basikal, berkongsi kereta dan
mampat (CNG). menggunakan pengangkutan awam sebanyak
Using vehicles that use natural gas, either liquefied natural gas yang mungkin.
(LNG) or compressed natural gas (CNG). Minimize driving by walking, cyling, carpooling and using
(c) Menggantikan petroleum dengan bahan api bio public transport as much as possible.
yang diperbuat daripada minyak sayuran. (c) Kurangkan penggunaan tenaga elektrik.
Replacing petroleum with biofuel, which is made from vegetable oil. Reduce electrical energy usage.
(d) Kurangkan pembelian barang baharu dan kitar
4.6 Teknologi Hijau dan Kehidupan semula barang sebanyak yang boleh.
Green Technology and Life Minimize purchases of new products and recycle as much as possible.
(e) Kurangkan penggunaan air.
1 Jejak kaki karbon ialah jumlah gas rumah hijau, Reduce water usage.
terutamanya karbon dioksida yang dibebaskan ke (f) Kompos sisa makanan.
atmosfera oleh aktiviti manusia. Compost food waste.
A carbon footprint is the amount of greenhouse gases, primarily (g) Pasang panel solar di rumah.
carbon dioxide that is released into the atmosphere by human activities. Install solar panels at home.
PAK-21
2 Peranan individu dalam menangani fenomena
KOD QR
pemanasan global dan perubahan iklim dalam
KOD QR
mengurangkan jejak kaki karbon:
Role of individuals in addressing the phenomena of global warming Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
and climate change in reducing carbon footprint: com/watch?v=Y9MmTUfl3cQ
(a) Tukar kepada pilihan sumber tenaga yang boleh untuk menonton video tentang teknologi hijau
baharu/ Switch to a renewable energy option.
4.1 Kelestarian Alam Sekitar/ Environmental Sustainability
Latihan 1 Teknologi hijau/ Green technology

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam.
TP 2 Memahami teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
1 Berikan takrifan teknologi hijau. TP 1

Define green technology.
Teknologi hijau ialah pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara alam
semula jadi dan sumbernya, yang meminimumkan dan mengurangkan kesan negatif daripada aktiviti
manusia./ Green technology is the development and application of products, equipment and systems to conserve the natural
environment and resources, which minimises and reduces the negative impacts of human activities.
2 Berikan empat kepentingan teknologi hijau. TP 2

Give four importance of green technology.
−− Mengatasi masalah kemusnahan alam sekitar/ Overcome environmental damage.
−− Mengurangkan pengeluaran karbon/ Reduces carbon emission.
−− Meningkatkan tahap kesihatan dan kehidupan manusia/ Improve human health and life.
−− Menjimatkan penggunaan sumber asli negara dengan menggunakan sumber tenaga boleh baharu.
Conserve the nation’s natural resources by using renewable energy sources.
3 Kenal pasti sektor-sektor yang terlibat dalam teknologi hijau. TP 2

Identify the sectors involved in green technology.
Sektor tenaga, pertanian dan perhutanan, pengangkutan, pengurusan sisa dan air sisa, bangunan,
perindustrian dan pembuatan serta teknologi maklumat dan komunikasi.
Energy, agriculture and forestry, transportation, waste and wastewater management, building, industries and manufacturing as
well as information technology and communications sectors.
4 Berikan empat tonggak utama teknologi hijau.

Give four main pillars of green technology.
Tenaga, alam sekitar, ekonomi dan sosial/Energy, environment, economy and social.
37

4.2 Sektor Tenaga/ Energy Sector
Latihan 2 Isu sosiosaintifik/ Socio-scientific issues

TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Apakah isu sosiosaintifik? TP 2

What are socio-scientific issues?
Isu sosiosaintifik ialah isu-isu kontroversi sosial yang berkaitan dengan sains.
Socio-scientific issues are controversial social issues related to science.
2 Berikan empat contoh isu sosiosaintifik. TP 2

Give four examples of socio-scientific issues.
Pencemaran udara, pemanasan global, penebangan hutan dan pencemaran air.
Socio-scientific issues are air pollution, global warming, deforestation and water pollution.
3 Padankan aktiviti manusia dengan kesan (isu sosiosaintifik) yang betul. TP 3

Match the human activity with its correct effect (socio-scientific issue).
Aktiviti manusia Isu sosiosaintifik

Human activity Socio-scientific issues
(a) Penebangan hutan Pencemaran air
Deforestation Water pollution
(b) Pembuangan sampah Eutrofikasi

sarap ke dalam sungai Eutrophication
dan longkang
Disposal of rubbish into
rivers and drains
(c) Pembakaran bahan api Hakisan tanah, perubahan

fosil iklim
Combustion of fossil fuels Soil erosion, climate change
(d) Pelepasan kumbahan Banjir kilat

ke dalam sungai Flash flood
Release of sewage into
rivers
(e) Pelepasan sisa kimia Kesan rumah hijau,

ke dalam sumber air pemanasan global
Release of chemical wastes Greenhouse effect, global
into water resources warming
38

Latihan 3 Cara menyelesaikan isu sosiosaintifik dalam sektor tenaga
Ways to overcome socio-scientific issues in the energy sector
1 Lengkapkan peta dakap di bawah bagi menunjukkan cara-cara menyelesaikan isu sosiosaintifik
dalam sektor tenaga. TP 3
Complete the brace map below to show ways to overcome socio-scientific issues in the energy sector.
i-THINK Peta Dakap
(a) Menggunakan sumber tenaga yang boleh baharu

bagi menggantikan bahan api fosil
Kehabisan Using renewable source of energy to replace fossil fuels
bahan api bahan api bio
(b) Menggunakan yang diperbuat
fosil
Depletion of daripada minyak sayuran bagi menggantikan
fossil fuels bahan api fosil
Using biofuel made of vegetable oil to replace
fossil fuels
Isu sosiosaintifik
dalam sektor
tenaga (c) Mengurangkan pembebasan gas rumah hijau
Socio-scientific dengan melarang pembakaran terbuka dan
issues in the Pemanasan
energy sector global mengurangkan pembakaran bahan api fosil
Global warming Reduce the release of greenhouse gases by banning
open burning and reduce the burning of fossil fuels
(d) Melakukan penghutanan semula . Tumbuhan akan

menyerap karbon dioksida semasa fotosintesis
Perubahan
iklim dan ini mengurangkan kesan rumah hijau .
Climate change Carry out reforestation . Plants will absorb carbon dioxide
during photosynthesis and this reduces the greenhouse effect .
2 Berikan empat sumber tenaga yang boleh baharu. TP 1

Give four renewable energy sources.
Tenaga hidro, tenaga solar, tenaga geoterma dan tenaga angin
Hydro energy, solar energy, geothermal energy and wind energy.
3 Apakah kempen yang dilakukan kerajaan untuk mengurangkan penggunaan tenaga? TP 2

What is the campaign conducted by the government to reduce the use of energy?
Kempen amalan kecekapan tenaga yang menggalakkan pengilang mengeluarkan peralatan elektrik
cekap tenaga.
An energy-efficiency practice campaign that encourages manufacturers to produce energy-efficient electrical equipment.
39

4.3 Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa/ Waste and Wastewater Management Sector
Latihan 4 Isu sosiosaintifik dalam sektor pengurusan sisa dan air sisa
Socio-scientific issues in waste and wastewater management sector
1 Lengkapkan peta pelbagai alir di bawah bagi menunjukkan isu sosiosaintifik dalam sektor
pengurusan sisa dan air sisa. TP 3
Complete the multi-flow map below to show socio-scientific issues in the waste and wastewater management sector.
i-THINK Peta Pelbagai Alir
Kumbahan dan sisa kimia Pencemaran air

Sewage and chemical waste Water pollution
Isu sosiosaintifik
dalam sektor pengurusan
Sampah sarap sisa dan air sisa Banjir kilat
Rubbish Socio-scientific issues Flash flood
in waste and wastewater
management sector
Sisa pepejal dan sisa makanan Penguraian sisa pepejal

Solid waste and food waste dan makanan membebaskan
gas metana yang
merupakan gas rumah hijau
Decomposition of solid and
food wastes releases methane gas ,
which is a greenhouse gas
2 Nyatakan empat aplikasi teknologi hijau untuk menangani isu sosiosaintifik dalam sektor
pengurusan sisa dan air sisa. TP 3
State four green technology applications to overcome socio-scientific issues in the waste and wastewater management
sector.
−− Pencegahan pembaziran makanan dan pengurangan sisa kertas
Prevention of food wastage and reduction in paper waste
−− Pengasingan sisa dan kitar semula sisa

Waste separation and recycling
−− Sisa diubah menjadi tenaga dan baja

Conversion of waste into energy and fertiliser
−− Meminimumkan sisa
Minimising of waste
40

4.4 Sektor Pertanian dan Perhutanan/ Agriculture and Forestry Sector
Latihan 5 Isu sosiosaintifik dalam sektor pertanian dan perhutanan

Socio-scientific issues in agriculture and forestry sector
1 Padankan isu sosiosaintifik dengan kesannya yang betul. TP 2

Match the socio-scientific issue with its correct effect.
Isu sosiosaintifik Kesan

Socio-scientific issue Effect
(a) Pembalakan tidak

Jerebu, kesan rumah hijau
terkawal
Haze, greenhouse effect
Uncontrolled logging
Larut resap ke dalam sungai dan tanah

lalu menyebabkan pencemaran air dan
(b) Penerokaan hutan
Deforestation air bawah tanah.
Leaching into the rivers and soil, causing water
and groundwater contamination.
Tanah runtuh, banjir kilat, kepupusan

(c) Pembakaran terbuka
flora dan fauna
Open burning
Landslide, flash flood, extinction of flora and fauna
(d) Penggunaan racun

serangga dan baja kimia Kesan rumah hijau, pemanasan global
The use of insecticide and Greenhouse effect, global warming
chemical fertiliser
2 Nyatakan tiga aplikasi teknologi hijau untuk menangani isu sosiosaintifik dalam sektor pertanian
dan perhutanan. TP 3
State three green technology applications to overcome socio-scientific issues in agriculture and forestry sector.
−− Menggunakan najis haiwan dan sisa pertanian sebagai bahan api biojisim
Using animal faeces and agricultural waste as biomass fuel
−− Mengurangkan penerokaan hutan dan melakukan penghutanan semula

Reduce deforestation and carry out reforestation
−− Mengawal aktiviti pembalakan dengan mewartakan kawasan yang spesifik untuk pembalakan.
Controlling logging activities by designating specific areas for logging.
4.5 Sektor Pengangkutan/ Transportation Sector
Latihan 6 Isu sosiosaintifik dalam sektor pengangkutan/ Socio-scientific issues in transportation sector
1 Nyatakan tiga isu sosiosaintifik dalam sektor pengangkutan. TP 2

State three socio-scientific issues in the transport sector.
−− Kehabisan bahan api fosil
Running out of fossil fuels.
41

−− Kesan rumah hijau akibat pembebasan gas-gas rumah hijau oleh kenderaan bermotor.
Greenhouse effect due to the release of greenhouse gases by motor vehicles.
−− Pembakaran bahan api fosil dalam kenderaan bermotor juga membebaskan gas sulfur dioksida, yang
menyebabkan hujan asid.
The burning of fossil fuels in motor vehicles also releases sulphur dioxide gas, which causes acid rain.
2 Berikan dua faktor penyumbang bagi isu sosiosaintifik yang anda senaraikan dalam Soalan 1. TP 2
Give two contributing factors for the socio-scientific issues that you have listed in Question 1.
−− Pertambahan bilangan kenderaan bermotor
The increase in the number of motor vehicles.
−− Pembakaran bahan api fosil

Combustion of fossil fuels.
3 Berikan tiga cara penyelesaian bagi isu sosiosaintifik dalam sektor pengangkutan. TP 3
Give three solutions for the socio-scientific issues in the transport sector.
−− Menggunakan kenderaan gas asli atau kenderaan elektrik.
Using natural gas or electric vehicles.
−− Menggunakan bahan api bio bagi menggantikan petroleum

Using biofuel to replace petroleum.
−− Menggunakan pengangkutan hijau, iaitu pengangkutan yang mesra alam yang tidak mengeluarkan gas
rumah hijau.
Using green transportation, which is environmentally-friendly transportation that does not produce greenhouse gases
4.6 Teknologi Hijau dan Kehidupan/ Green Technology and Life
Latihan 7 Peranan individu dalam menangani fenomena pemanasan global dan perubahan iklim
dalam mengurangkan jejak kaki karbon
Role of individuals in addressing the phenomena of global warming and climate change in reducing carbon
footprint
TP 6 Mencipta dengan menggunakan pengetahuan dan kemahiran sains mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam dalam konteks penyelesaian masalah dan
membuat keputusan atau dalam melaksanakan satu tugasan dalam situasi baru secara kreatif dan inovatif dengan mengambil kira nilai sosial/ekonomi/budaya
masyarakat.
1 Beri definisi jejak kaki karbon. TP 1

Give the definition of carbon footprint.
Jejak kaki karbon ialah jumlah gas rumah hijau, terutamanya karbon dioksida yang dibebaskan ke atmosfera
oleh aktiviti manusia.
A carbon footprint is the amount of greenhouse gases, primarily carbon dioxide that is released into the atmosphere by human
activities.
2 Nyatakan dua kesan jejak kaki karbon selain daripada pembebasan gas rumah hijau.
State two effects of carbon footprint other than the release of greenhouse gases.
Perubahan iklim dan pengurangan sumber asli.
Climate change and depletion of natural resources.
42

3 Senaraikan peranan individu dalam menangani fenomena pemanasan global dan perubahan iklim
dalam mengurangkan jejak kaki karbon dalam peta buih di bawah. TP 3
List out the role of individuals in addressing the phenomena of global warming and climate change in reducing carbon
footprint in the bubble map below.
i-THINK Peta Buih
Tukar kepada
pilihan
sumber tenaga yang
boleh baharu
Switch to a renewable
energy option Kurangkan
pemanduan
Kurangkan dengan menunggang
penggunaan basikal, berkongsi
kereta dan menggunakan
tenaga elektrik pengangkutan awam
Reduce electrical Minimise driving by
energy usage cycling, carpooling and
using public
transport
Peranan individu PAK-21
Role of individuals
AKTIVITI
Kurangkan
pembelian
barang baharu dan kitar
semula barang Kompos sisa makanan
sebanyak yang boleh Compost food waste
Minimise purchases of
new products and recycle
as much as possible
Kurangkan
penggunaan air
Reduce water usage
STEM TP 6

AKTIVITI
Tujuan: Menjalankan kempen kesedaran atas talian untuk menangani fenomena pemanasan global dan perubahan
iklim.
Aim: Conducting an online awareness campaign to overcome global warming and climate change phenomena.
1 Bahagikan kelas kepada beberapa kumpulan yang terdiri daripada empat atau lima orang murid.
Divide the class into several groups of four or five students.
2 Cari maklumat dari pusat sumber atau Internet yang berkaitan dengan pernyataan berikut:
Find information from the resource centre or the Internet that is related to the following statements:
Fenomena pemanasan global dan perubahan iklim sedang melanda dunia kita sekarang dan perlu diberikan
perhatian yang serius. Fenomena tersebut telah mengakibatkan banyak kesan melampau kepada Bumi.
Maka, adalah penting bagi kita mengurangkan masalah ini dengan mengaplikasikan pengetahuan tentang
Teknologi Hijau demi memastikan kelestarian alam kepada generasi akan datang.
The phenomena of global warming and climate change is plaguing our world now and needs to be given serious attention. The
phenomena have resulted in many extreme effects on Earth. It is therefore important that we reduce this problem by applying
the knowledge about Green Technology to ensure the sustainability of nature for the future generations.
3 Bincang dan reka cipta satu kempen kesedaran atas talian untuk menangani fenomena pemanasan global dan
perubahan iklim demi kelestarian hidupan di Bumi.
Discuss and design an online awareness campaign to overcome global warming and climate change phenomena for the
sustainability of living things on Earth.
43

Soalan Objektif 5 Antara yang berikut, yang manakah isu
sosiosaintifik dalam sektor tenaga?
1 Antara kenderaan berikut, yang manakah Which of the following is a socio-scientific issue in the
bukan kenderaan hijau? energy sector?
Which of the following is not a green vehicle? A Kesan pembakaran bahan api fosil
A Kereta solar/ Solar car The effect of combustion of fossil fuels
B Kereta elektrik/ Electric car B Kumbahan, sisa kimia dan sampah sarap
C Kapal terbang/ Aeroplane Sewage, chemical waste and rubbish
D Kereta api elektrik/ Electric train C Penerokaan hutan/ Deforestation
D Pembakaran terbuka/ Open burning
2 Antara yang berikut, yang manakah
ditekankan dalam bidang ekonomi dalam 6 Antara sumber tenaga yang berikut, yang
Dasar Teknologi Hijau Kebangsaan? manakah terbaik digunakan untuk menjana
Which of the following is emphasised in the field of elektrik bagi menggantikan bahan api fosil?
economy in the National Green Technology Policy? Which of the following sources of energy is the
A Mempromosikan kecekapan tenaga best to be used to generate electricity to replace fossil
Promoting energy efficiency fuels?
B Memulihara alam sekitar A Tenaga hidro/ Hydro energy
Preserving the environment B Tenaga angin/ Wind energy
C Meningkatkan kualiti hidup rakyat C Tenaga solar/ Solar energy
Improving the quality of life of the people D Tenaga geoterma/ Geothermal energy
D Menambah ekonomi negara melalui
penggunaan teknologi 7 Apakah gas yang terbebas apabila sisa pepejal
Enhancing the country’s economy through the use
menjalani proses penguraian?
of technology
What is the gas released when solid waste undergoes
decomposition process?
3 Rajah 1 menunjukkan label cekap tenaga.
A Oksigen/ Oxygen
Diagram 1 shows the energy efficiency label.
B Metana/ Methane
C Karbon dioksida/ Carbon dioxide
Lebih Banyak Bintang
Lebih Jimat Tenaga
More Stars
More Energy Saving
D Karbon monoksida/ Carbon monoxide
PENGGUNAAN TENAGA
ENERGY CONSUMPTION
8 Antara langkah berikut, yang manakah paling

Kelengkapan No. Model
Elektrik
5
Penggunaan Tenaga Purata Setahun
Average Energy Consumption Per Year sesuai diambil bagi menangani masalah
penggunaan racun perosak dalam pertanian?
XXX kWj
kWh
Penggunaan Tenaga Produk Ini Adalah

Menggunakan 25% Lebih Cekap Daripada Produk Biasa
This Product Is 25% More Energy Than An Average Product
Diuji Mengikut / Tested According to ISOB561,1994
www.st.gov.my
Which of the following would be the most appropriate
Rajah 1/ Diagram 1 step in addressing the problem of using pesticides in
agriculture?
Antara bilangan bintang berikut, yang manakah
A Kawalan biologi/ Biological control
menunjukkan peralatan paling jimat tenaga?
Which of the following number of stars shows the most B Penanaman semula/ Replanting
energy-efficient appliance? C Tanaman bergilir/ Crop rotation
A 3 C 5 D Baja kompos/ Compost fertiliser
B 4 D 6
9 Antara gas rumah hijau yang berikut, yang
4 Sektor yang manakah tidak terlibat dalam manakah merupakan gas utama dalam jejak
Teknologi Hijau? kaki karbon?
Which sector is not involved in the Green Technology? Which of the following greenhouse gases is the main
gas in the carbon footprint?
A Sektor tenaga/ Energy sector
A Ozon/ Ozone
B Sektor pengangkutan/ Transport sector
B Metana/ Methane
C Sektor kewangan/ Finance sector
C Nitrus oksida/ Nitrous oxide
D Sector pertanian dan perhutanan
D Karbon dioksida/Carbon dioxide
Agriculture and forestry sector
44

Soalan Struktur
1 Rajah 1 menunjukkan dua kenderaan hijau.

Diagram 1 shows two green vehicles.
Rajah 1/ Diagram 1
(a) Apakah kenderaan hijau?

What is a green vehicle?
Kenderaan yang mesra alam yang tidak membebaskan asap ke persekitaran.
An environmentally-friendly vehicle that does not release smoke into the environment.
[1 markah/mark]
(b) Nyatakan dua sumber tenaga yang digunakan oleh kenderaan hijau.
State two sources of energy used by green vehicles.
Tenaga elektrik dan tenaga solar/ Electrical energy and solar energy
[2 markah/marks]
(c) Nyatakan dua sektor yang melibatkan penggunaan kenderaan hijau bagi menangani isu
sosiosaintifik.
Name two sectors that involve the use of green vehicles to address socio-scientific issues.
Sektor tenaga dan sektor pengangkutan/ Energy sector and transportation sector
[2 markah/marks]
(d) Nyatakan satu bahan api yang sesuai menggantikan bahan api fosil bagi mengelakkan
pembebasan gas karbon dioksida.
State one fuel that is suitable for replacing fossil fuels to prevent the release of carbon dioxide gas.
Bahan api bio/ Biofuel
[1 markah/mark]
2 Rajah 2 menunjukkan satu aktiviti manusia.

Diagram 2 shows a human activity.
Rajah 2/ Diagram 2
(a) Apakah aktiviti manusia yang ditunjukkan dalam Rajah 2?

What is the human activity shown in Diagram 2?
Penerokaan hutan/ Deforestation
[1 markah/mark]
45

(b) Nyatakan dua kesan akibat daripada aktiviti ini yang dilakukan secara berleluasa.
State the two consequences of this activity which is carried out without control.
Kesan rumah hijau dan hakisan tanah/ Greenhouse effect and soil erosion
[2 markah/marks]
(c) Berikan dua cara untuk menangani isu sosiosaintifik yang timbul daripada aktiviti ini.
Give two ways to overcome the socio-scientific issues that arise from this activity.
−− Penanaman semula hutan/ Reforestation
−− Mengawal aktiviti pembalakan dengan mewartakan kawasan yang spesifik untuk pembalakan.
Controlling logging activities by designating specific areas for logging.
[2 markah/marks]
(d) Apakah yang boleh dilakukan kepada sisa pertanian dalam Teknologi Hijau?
What can be done to the agriculture waste in Green Technology?
Memprosesnya menjadi baja kompos/ Processing it into compost fertiliser
[1 markah/mark]
3 Rajah 3 menunjukkan kesesakan lalu lintas di sebatang jalan raya.

Diagram 3 shows traffic congestion on a road.
Rajah 3/ Diagram 3
(a) Apakah yang menyebabkan kesesakan jalan raya?

What causes road congestion?
Pertambahan bilangan kenderaan/ Increasing number of vehicles
[1 markah/mark]
(b) Berikan dua isu sosiosaintifik akibat daripada pertambahan kenderaan di dunia.
Give two socio-scientific issues as a result of the increasing number of vehicles in the world.
−− Kesan rumah hijau akibat pelepasan gas rumah hijau, iaitu karbon dioksida dan karbon monoksida.
The greenhouse effect due to greenhouse gas emissions, namely carbon dioxide and carbon monoxide
−− Hujan asid akibat asap kenderaan yang mengandungi nitrogen oksida dan sulfur dioksida
Acid rain due to vehicle smoke containing nitrogen oxide and sulfur dioxide
[2 markah/marks]
(c) Berikan dua cara untuk menangani isu sosiosaintifik yang timbul daripada pertambahan
kenderaan di dunia.
Give two ways to overcome the socio-scientific issues that arise from the increasing number of vehicles in the world.
−− Menggunakan kenderaan hijau yang mesra alam yang tidak mengeluarkan gas-gas rumah hijau dan asap.
Using environmentally-friendly green vehicles that do not emit greenhouse gases and smoke.
46

−− Menggunakan bahan api bio bagi menggantikan bahan api fosil.
Using biofuel to replace fossil fuels.
[2 markah/marks]
(d) Nyatakan satu negeri di Malaysia yang telah mengaplikasikan Teknologi Hijau ke atas
pengangkutan awamnya.
Name one state in Malaysia that has applied Green Technology on its public transportation.
Melaka/ Malacca
[1 markah/mark]
Soalan Esei
1 Secara purata, seorang manusia membuang sisa pepejal atau sampah melebihi 1.8 kg setiap
hari. Sisa pepejal ini jika tidak dilupuskan dengan betul akan menimbulkan isu sosiosaintifik di
kemudian hari.
On average, a person dumps solid waste or trash over 1.8 kg every day. This solid waste if not disposed of properly will
cause socio-scientific issues in the future.
(a) Terangkan dua isu sosiosaintifik dalam sektor pengurusan sisa dan air sisa.
Explain two socio-scientific issues in waste and wastewater management sector. [4 markah/marks]
(b) Lebih 80 peratus sungai di bandar-bandar utama di Malaysia boleh dianggap sungai ‘mati’
akibat pencemaran terutamanya sisa industri yang semakin meningkat setiap tahun.
More than 80 per cent of rivers in major cities in Malaysia can be considered ‘dead’ rivers due to pollution, especially
industrial waste that is increasing every year.

Terangkan bagaimana hendak menangani isu sosiosaintifik ini.
Explain how to address this socio-scientific issue.
Penerangan anda hendaklah berdasarkan aspek-aspek berikut:

Your explanation should be based on the following aspects:
(i) Kenal pasti masalah/ Identify the problem [1 markah/mark]
(ii) Terangkan punca masalah tersebut/ Explain the cause of the problem [1 markah/mark]
(iii) Terangkan dua kaedah untuk menangani isu sosiosaintifik ini. [4 markah/marks]
Explain two methods to solve this socio-scientific issue.
Jawapan/ Answers:
1 (a) – Pembuangan sisa pepejal tidak terancang seperti sampah sarap yang terdiri daripada kertas, plastik,
botol dan tin menyebabkan pencemaran alam sekitar/ Unplanned disposal of solid waste such as rubbish
consisting of paper, plastic, bottles and cans may cause environmental pollution.
−− Pelupusan dan penguraian sisa pepejal membebaskan gas metana yang menyumbang kepada
peningkatan gas rumah hijau.
Disposal and decomposition of solid waste release methane gas that contributes to the increase in greenhouse gases.
(b) (i) Pencemaran air akibat pembuangan sisa industri ke dalam sumber air.
Water pollution due to disposal of industrial waste into water sources.
(ii) Pelepasan sisa industri tanpa dirawat ke dalam sumber air.

The release of industrial waste without treatment into water sources.
(iii) – Rawat air sisa industri menggunakan rawatan biologi sebelum melepaskannya ke persekitaran.
Treat industrial wastewater using biological treatment before releasing it into the environment
−− Mengitar semula dan mengguna semua air sisa industri dalam proses di kilang.
Recycling and reusing the industrial wastewater in the process at the factory.
47

5 Genetik
Genetic
Nota Bestari
5.1 Pembahagian Sel/ Cell division
1 Semua organisma hidup terdiri daripada sel-sel./ All living organisms are made up from cells.
2 Sel berterusan membahagi, membesar dan akhirnya mati./ Cells continuously dividing, growing and eventually die.
3 Sel mati perlu digantikan./ Dead cells need to be replaced.
4 Sel-sel baharu terhasil melalui pembahagian sel./ New cells are produced through cell division.
5 Terdapat dua jenis pembahagian sel, iaitu mitosis dan meiosis./ There are two types of cell division, which are mitosis and meiosis.
Gen, DNA dan Kromosom/ Gene, DNA and Chromosome
Sentromer
Sentromer
memegang
memegang
Kromosom
Kromosom 2 kromatid
2 kromatid
bersama
bersama
Chromosome
Chromosome Centromere
Centromereholds
holds
Kumpulan fosfat
2 chromatids
2 chromatids
together
together Kromosom
Kromosom
Nukleus
Nukleus Phosphate group
Chromosome
Chromosome
Sel/Cell Nucleus
Sel/Cell Nucleus Segmen
Segmen gen gen
DNA DNA
yang
yang
mengkod
mengkod
sesuatu
sesuatu
ciriciri Kromatid
Kromatid
DNA
DNA Bes
Gene
Genesegment
segment of DNA Chromatids
of DNA Chromatids
nitrogen
that
that
codes
codesforfor
a trait
a trait Nitrogenous
Gen
Gen Gula pentosa base
Gene
Gene Pentose sugar
Rajah 1 Gen, DNA dan Kromosom Rajah 2 Kromosom Rajah 3 Nukleotida

Diagram 1 Gene, DNA and Chromosome Diagram 2 Chromosome Diagram 3 Nucleotide
1 Setiap sel mengandungi struktur bebenang halus di dalam nukluesnya yang disebut kromosom.
Every cell has thread-like structures in its nucleus called chromosomes.
2 Setiap kromosom mengandungi asid deoksiribonukleik (DNA) yang membawa maklumat genetik yang menentukan
sifat-sifat sesuatu individu.
Each chromosome contains deoxyribonucleic acid (DNA) that carries genetic materials (genes) which will determine the characteristics of an
individual.
3 Molekul DNA merupakan polimer nukleotida. Setiap nukleotida terdiri daripada bes nitrogen, gula pentosa dan
kumpulan fosfat.
The DNA molecule is a polymer of nucleotides. Each nucleotide is composed of a nitrogenous base, a pentose sugar and a phosphate group.
Mitosis
Peringkat/Phase Penjelasan/Explanation
 Profasa −− Kromosom menjadi padat dan berpilin. Kromosom kelihatan lebih tebal, pendek dan boleh
Prophase dilihat di bawah mikroskop. Setiap kromosom terdiri daripada dua kromatid beradik.
Chromosomes condense and become tightly coiled. Chromosomes appear to be thicker, shorter and can be seen
under the microscope. Each chromosome consists of two sister chromatids.
−− Sentriol bergerak ke kutub bertentangan. Gentian gelendung mula terbentuk dan
memanjang antara sentriol di dalam sitoplasma.
Centrioles move to the opposite poles. Spindle fibres start to form and elongate between the centrioles in the
cytoplasm.
−− Di akhir profasa, membran nukleus mula terurai.
At the end of prophase, the nuclear membrane begins to disintegrate.
 Metafasa −− Gentian gelendong telah terbentuk sepenuhnya.

Metaphase Spindle fibers are fully formed.
Gentian gelendong −− Kromatid beradik tersusun di satah khatulistiwa.
Spindle fibre Sister chromatids line up at the equatorial plane.
−− Di akhir metafasa, sentromer membahagi.
At the end of metaphase, the centromeres divide.
48

 Anafasa −− Kromatid beradik terpisah di sentromer dan dikenali sebagai kromosom anak.
Anaphase Sister chromatids separate at the centromere and they are known as daughter chromosomes.
−− Gentian gelendong memendek dan kromosom anak tertarik ke kutub bertentangan.
Spindle fibers shortened and the daughter chromosomes are pulled to the opposite poles.
−− Di akhir anafasa, setiap kutub sel mempunyai satu set kromosom yang lengkap dan
seiras dengan sel induk.
At the end of anaphase, each pole of the cell will have a complete set of chromosomes and identical as the
parent cell.
 Telofasa −− Kedua-dua set kromosom sampai ke kutub bertentangan.

Telophase Both sets of chromosomes reach the opposite poles.
−− Gentian gelendong mula terurai. Membran nukleus mula terbentuk mengelilingi
Nukleous kromosom di kutub.
Nucleolus Spindle fibres begin to disintegrate. Nuclear membrane starts to form around the chromosomes at the poles.
−− Nukleolus terbentuk semula dalam setiap nukleus.
Nucleolus is reformed in each nucleus.
Membran
nukleus KOD QR
Nuclear
membrane Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
com/watch?v=f-ldPgEfAHI
untuk menonton video tentang mitosis
Meiosis
Peringkat/Phase Penjelasan/Explanation
 Profasa I/ Prophase I Kromosom menebal dan menjadi pendek. Kromosom homolog berpasangan untuk
membentuk bivalen melalui proses sinapsis. Setiap pasangan kromosom terdiri
daripada empat kromatid disebut tetrad. Berlaku proses pindah silang, iaitu
pertukaran segmen DNA antara kromatid yang tidak seiras. Pindah silang berlaku
di kiasma.
Chromosomes thicken and shorten. Homologous chromosomes pair to form bivalents through synapsis
process. Each pair of chromosomes consists of four chromatids called tetrads. Crossing over, which
is the exchange of DNA segments, occurs between non-identical chromatids. Crossing over happens at
chiasma.
 Metafasa I/ Metaphase I Kromosom homolog beratur di satah khatulistiwa.

Homologous chromosomes line up at the equatorial plane.
 Anafasa I/ Anaphase I Gentian gelendong mengecut dan memendek. Kromosom homolog terpisah dan
bergerak ke kutub bertentangan.
Spindle fibres shorten. The homologous chromosomes separate and move to the opposite poles.
 Telofasa I/ Telophase I Kromosom sampai ke kutub bertentangan. Gentian gelendong mula menghilang.
Membran nukleus mula terbentuk dan mengelilingi kromosom. Sitokinesis bermula
menghasilkan dua sel anak haploid
Chromosomes reach the opposite poles. Spindle fibres start to disappear. Nuclear membrane starts to form
and surrounds the chromosomes. Cytokinesis begins, resulting in two haploid daughter cells.
49

 Profasa II/ Prophase II Kromosom menebal dan memendek. Membran nukleus mula menghilang dan gentian
gelendong terbentuk semula dalam kedua-dua sel anak. Sentriol bergerak ke kutub
bertentangan.
Chromosomes thicken and shorten. Nuclear membrane starts to disappear and spindle fibres reform in
both daughter cells. Centrioles move to opposite poles.
 Metafasa II/ Metaphase II Kromosom beratur di satah khatulistiwa.

Chromosomes line up at the equatorial plane.
 Anafasa II/Anaphase II Gentian gelendong mengecut dan memendek. Kromosom terpisah di sentromer dan
PAK-21
tertarik ke kutub bertentangan.
KOD QR
Spindle fibres shorten. Chromosomes separate at the centromere and are pulled to the opposite poles.
 Telofasa II/Telophase II Kromosom tiba di kutub. Gentian gelendong menghilang. Membran nukleus dan
nukleolus terbentuk semula. Sitokinesis berlaku menghasilkan empat sel anak haploid.
Chromosomes arrive at the poles. Spindle fibres disappear. Nuclear membrane and nucleolus reform.Cytokinesis
occurs, resulting in four haploid daughter cells.
KOD QR

com/watch?v=VzDMG7ke69g
untuk menonton video tentang meiosis
5.2 Pewarisan/ Inheritance 3 Kesan mutasi kromosom – sindrom Down, sindrom

Klinefelter dan sindrom Turner
1 Alel dominan ialah alel yang menonjolkan sifat yang The effects of chromosomal mutation – Down syndrome, Klinefelter
dikawalnya sama ada pasangan alelnya adalah seiras syndrome and Turner syndrome
atau berlainan. 4 Kesan mutasi gen – buta warna, albinisme, anemia sel
A dominant allele is an allele that shows the characteristics it sabit, hemofilia dan talasemia
controls whether its paired allele is identical or different. The effects of gene mutation – colour blindness, albinism, sickle cell
2 Fenotip merujuk ciri fizikal seperti tinggi atau anaemia, hemophilia and thalassemia
rendah, yang mana boleh diperhatikan pada sesuatu 5 Mutagen ialah agen fizikal atau kimia yang
organisma. menyebabkan mutasi. Contoh-contoh mutagen ialah
Phenotype refers to the physical characteristic, such as tall or short, sinaran radioaktif, sinar X dan bahan kimia seperti
which can be seen in an organism. benzena dan formaldehid.
3 Genotip merujuk kandungan genetik yang terkandung A mutagen is physical or chemical agent that causes mutation.
dalam sesuatu organisma. Examples of mutagen are radioactive rays, X-ray and chemical
Genotype refers to the genetic constitution of an organism. substances such as benzene and formaldehyde.
4 Eksperimen Mendel ialah eksperimen pertama yang
mengkaji ciri pewarisan organisma. 5.4 Teknologi Kejuruteraan Genetik
Mendel’s experiment was the first experiment carried out to study Genetic Engineering Technology
the trait inheritance in organisms.
1 Penyelidikan genetik telah memberikan sumbangan
5.3 Mutasi/ Mutation yang besar kepada manusia dalam bidang pertanian,
perubatan dan bioteknologi.
1 Mutasi ialah perubahan yang berlaku pada gen atau Genetic research has contributed greatly to mankind in the field of
kromosom yang mengubah sifat asal organisma tersebut. agriculture, medicine and biotechnology.
A mutation is a change in the structure of a gene or a chromosome 2 Dalam bidang pertanian, pembiakbakaan terpilih
which will cause changes in the characteristics of an organism. telah menghasilkan tumbuhan varieti baharu yang
2 Terdapat dua jenis mutasi, iaitu mutasi kromosom dan berkualiti yang menghasilkan hasil tanaman yang
mutasi gen. lebih banyak.
There are two types of mutation, namely chromosomal mutation In the field of agriculture, selective breeding has produced new
and gene mutation. varieties of plants with improved qualities that produce more yield
of crops.
50

3 Dalam bidang perubatan, sesetengah penyakit kecacatan Continuous variation refers to the differences that can be measured
genetik telah dapat dicegah dan dihapuskan. or graded on a scale. Examples include height, body weight, IQ and
In the field of medicine, certain genetic disorders and diseases have skin colour.
been prevented and eliminated. 4 Variasi tak selanjar merujuk perbezaan yang diskrit dan
tidak boleh diukur atau diskalakan. Contohnya, jantina,
5.5 Variasi/ Variation jenis kumpulan darah, jenis cap jari dan jenis rambut.
Discontinuous variation refers to the differences that are discrete
1 Variasi ialah perbezaan sifat dalam kalangan individu and cannot be measured or graded. Examples include gender, blood
dalam spesies yang sama. group, type of fingerprint and type of hair.
Variation is any difference in characteristics among individuals of 5 Variasi menghasilkan spesies dengan genotip yang
the same species.
baharu. Variasi meningkatkan kebolehan sesuatu
2 Variasi dipengaruhi oleh faktor genetik dan persekitaran. spesies menyesuaikan diri dalam persekitaran yang
Variation is influenced by genetic and environmental factors.
berubah.
3 Variasi selanjar merujuk perbezaan yang boleh diukur Variation produces new genotype species. Variation improves the
atau diskalakan dalam julat. Contohnya, ketinggian, ability of a species to survive in a changing environment.
berat badan, IQ dan warna kulit.
5.1 Pembahagian Sel/ Cell Division
Latihan 1 Menerangkan gen, DNA dan kromosom di dalam nukleus

Explain gene, DNA and chromosomes in the nucleus
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai genetik.
1 Padankan istilah dengan definisinya yang betul. TP 1

Match the term with its correct definition.
Kromosom Proses pembahagian sel yang berlaku di dalam sel somatik.

Chromosome The process of cell division which takes place in somatic cells.
Gen Proses pembahagian sel yang menghasilkan gamet.

Gene The process of cell division to produce gametes.
Struktur bebenang halus asid nukleik yang terdapat dalam

Mitosis nukleus sel haiwan dan tumbuhan.
Mitosis A thread-like structure of nucleic acids found in the nucleus of animal
and plant cells.
Struktur berbentuk heliks ganda dua yang mengekodkan

DNA
DNA
maklumat genetik.
A double helix structure that encodes genetic information.
Unit asas pewarisan yang menentukan ciri-ciri individu.

Meiosis Terdapat dalam molekul panjang DNA.
Meiosis A basic unit of heredity that determines the characteristic of individuals.
Found in the long molecules of DNA.
2 Labelkan struktur kromosom di bawah. TP 1

Label the structure of chromosome below.
Sentromer
Centromere Kromosom
Chromosome
Kromatid
Chromatid
51

Latihan 2 Banding dan beza mitosis dan meiosis
Compare and contrast mistosis and meiosis
TP 2 Memahami genetik dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
Lengkapkan jadual rajah di bawah dengan perkataan yang sesuai. TP 2

Complete the table below with suitable words.
Meiosis Mitosis
Persamaan/Similarities
• Merupakan pembahagian sel/ Are cell divisions
• Melibatkan sitokinesis / Involve cytokinesis
Aspek/Aspect
Bilangan pembahagian nukleus
Dua/ Two Satu/ One
Number of nuclear divisions
Bilangan sel anak yang terhasil
Empat/ Four Dua/ Two
Number of daughter cells produced
Separuh daripada sel induk Bilangan kromosom dalam sel anak Sama dengan sel induk
Half of the parent cell Number of chromosomes in daughter cells Same as the parent cell
Berlainan daripada sel induk Kandungan genetik sel anak Sama dengan sel induk
Different from the parent cell The genetic content of daughter cell Same as the parent cell
Berlaku/ Occur Pindah silang/ Crossing over Tidak berlaku/ Does not occur
Ada/Yes Variasi genetik/ Genetic variation Tiada/ No
Latihan 3 Kepentingan mitosis dan meiosis/ Importance of mitosis and meiosis

1 Beri tiga kepentingan mitosis/ Give three importance of mitosis. TP 2
−− Untuk menghasilkan sel-sel baharu dalam proses pertumbuhan./ To produce new cells in growth process.
−− Untuk menggantikan sel-sel yang rosak atau mati./ To replace damaged or dead cells.
−− Mitosis terlibat dalam pembiakan aseks seperti pengklonan dan kultur tisu.
Mitosis involves in asexual reproduction such as cloning and tissue culture.
2 Beri tiga kepentingan meiosis/ Give three importance of meiosis. TP 2
−− Untuk pembentukan gamet bagi pembiakan seks./ To produce gametes for sexual reproduction.
−− Menghasilkan variasi genetik melalui pindah silang./ Produces genetic variation through crossing over.
−− Meiosis ialah proses pembahagian nukleus untuk mengurangkan bilangan kromosom kepada separuh
bilangan kromosom sel induk.
Meiosis is a process of nuclear division to reduce the number of chromosomes to half the number of chromosomes of the parent cells.
5.2 Pewarisan/ Inheritance
Latihan 4 Menerangkan pewarisan dalam manusia/ Explaining inheritance in humans

Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul menggunakan perkataan-perkataan di bawah. TP 2
Fill in the blanks with the correct words using the words given below.
fenotip genotip resesif dominan pewarisan trait

phenotype genotype recessive dominant inheritance trait
52

1 Alel dominan ialah alel yang menonjolkan sifat yang dikawalnya sama ada pasangan alelnya
adalah seiras atau berlainan.
A dominant allele is an allele that shows the characteristics it controls whether its paired allele is identical or different.
2 Alel resesif ialah alel yang hanya menonjolkan sifatnya tanpa kehadiran alel dominan .
A recessive allele is an allele which only show its characteristic without the presence of dominant allele.
3 Fenotip merujuk ciri fizikal seperti tinggi atau rendah, yang boleh diperhatikan dalam sesuatu
organisma.
Phenotype refers to the physical characteristic, such as tall or short, which can be observed in an organism.
4 Genotip merujuk kandungan genetik yang terkandung dalam sesuatu organisma.

Genotype refers to the genetic makeup of an organism.
5 Pewarisan ialah pemindahan ciri induk dari satu generasi ke satu generasi melalui kod genetik
pada DNA dalam kromosom.
Inheritance is the passing down of parental characteristics from one generation to the next generation through the
genetic code on the DNA of a chromosome.
6 Ciri organisma yang ditonjolkan oleh gen disebut trait .

The characteristic of an organism that is expressed by genes is called trait .
Latihan 5 Mekanisme perwarisan/ Inheritance mechanism

TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai genetik dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Lengkapkan rajah kacukan di bawah untuk menunjukkan kacukan monohibrid antara baka tulen
pokok tinggi, TT dan baka tulen pokok kerdil, tt. TP 3
Complete the crossbreed diagram below to show the monohybrid cross between a purebred tall plant, TT and a purebred
short plant, tt.
Tinggi/ Tall Kerdil/ Short
Induk: TT tt
Parents: 3
Gamete: T t
Gametes:
Generasi F1:
F1 generation: Tt Tt
Gamete F1: T t T t
F1 gametes:
Generasi F2: TT Tt Tt tt
F2 generation:
Nisbah genotip: 1 TT : 2 Tt : 1 tt
Genotype ratio:
Nisbah fenotip 3 Tinggi/ Tall : 1 Kerdil/ Short
Phenotype ratio:
Nisbah pokok tinggi kepada pokok kerdil ialah 3:1
The ratio of tall plants to short plants is 3:1
53

2 Pada manusia, alel jenis rambut kerinting (C) adalah dominan terhadap alel rambut lurus (c).
Seorang lelaki berambut kerinting heterozigus berkahwin dengan perempuan berambut lurus.
Apakah kebarangkalian genotip dan fenotip anak mereka? TP 3
In human beings, the curly hair allele (C) is dominant over the straight hair allele (c). A heterozygous curly-haired man
marries a straight-haired woman. What are the possible genotypes and phenotypes of their offspring?
Bapa/Father 3 Ibu/Mother
Genotip induk:
Cc cc
Genotype of parents:
Gamet:
C c c c
Gametes:
Genotip anak:
Cc Cc cc cc
Genotype of offspring:
Fenotip anak: kerinting kerinting lurus lurus

Phenotype of offspring: curly curly straight straight
Nisbah genotip: 2 rambut kerinting : 2 rambut lurus

Genotypic ratio: 2 2
curly hair : straight hair
Fenotip anak: 50% anak berambut kerinting dan 50% anak berambut lurus.
Phenotypes of offspring: 50% of the offspring have curly hair and 50% have straight hair.
5.3 Mutasi/ Mutation
Latihan 6 Mutasi gen dan mutasi kromosom/ Gene mutation and chromosomal mutation
Huraikan mutasi gen dan mutasi kromosom dalam peta titi di bawah. TP 3
Describe gene mutation and chromosomal mutation in the bridge map below.
i-THINK Peta Titi
Perubahan pada struktur kromosom Perubahan pada bilangan kromosom

Huraian Changes in the structure of chromosomes Changes in the number of chromosomes
Description as as
Jenis mutasi
Mutasi kromosom Mutasi kromosom
Type of mutation
Chromosomal mutation Chromosomal mutation
(sama seperti = as)
Perubahan pada struktur gen

as Changes in the structure of genes
Mutasi gen
Gene mutation
54

Latihan 7 Contoh dan faktor yang menyebabkan mutasi gen dan mutasi kromosom
Examples and factors causing gene mutation and chromosomal mutation
1 Senaraikan contoh mutasi gen dan mutasi kromosom dalam jadual di bawah. TP 3
List the examples of gene mutation and chromosomal mutation in the table below.
Mutasi kromosom/ Chromosomal mutation Mutasi gen/ Gene mutation

– Sindrom Down/ Down syndrome – Buta warna/ Colour blindness
– Sindrom Klinefelter/ Klinefelter syndrome – Albinisme/ Albinism
– Sindrom Turner/ Turner syndrome – Anemia sel sabit/ Sickle cell anaemia
– Hemofilia/ Hemophilia
– Talasemia/ Thalassemia
2 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul. TP 2

Fill in the blank with the correct words.
Agen yang menyebabkan mutasi dikenali sebagai mutagen . Contoh mutagen ialah sinaran
radioaktif, sinar X dan bahan kimia seperti benzena dan formaldehid.
Agents that cause mutation are known as mutagen . Examples of mutagen are radioactive rays , X-ray and
chemical substances such as benzene and formaldehyde.
3 Lengkapkan peta buih di bawah dengan faktor-faktor yang menyebabkan mutasi. TP 2

Complete the bubble map below with factors that cause mutation.
i-THINK Peta Buih
Faktor semula jadi

Natural factors
Kehamilan pada
Sinaran radioaktif
usia yang lewat Radioactive rays
Pregnancy at a late age
Faktor-faktor yang
menyebabkan mutasi
Factors that cause
mutation
Sinar-X Karsinogen
X-rays Carcinogen
Sinar ultraungu
Ultraviolet rays
55

Latihan 8 Penyakit gangguan gen/ Gene disorder diseases
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai genetik dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.
Lengkapkan peta dakap di bawah dengan perkataan yang betul. TP 3

Complete the brace map below with the correct words. i-THINK Peta Dakap
• Bilangan sel darah merah yang kurang

Low number of red blood cells
• Sukar bernafas, lesu , pertumbuhan
Anemia sel sabit dan perkembangan yang lambat pada kanak-
Sickle-cell anaemia
kanak.
Shortness of breath, fatigue , and
delayed growth and development in children.
• Tiada pigmen melanin pada kulit ,

Penyakit
gangguan rambut dan mata.
gen No melanin pigment in the skin ,
Gene disorder Albinisme hair eyes
diseases and .
Albinism
• Mempunyai warna rambut, kulit atau mata yang lebih
cerah daripada normal.
Has lighter colouring of the hair, skin, or eyes than normal
• Kekurangan faktor pembekuan dalam darah.

Hemofilia Lack of clotting factor in the blood.
Haemophilia kecederaan
• Darah sukar membeku jika berlaku atau
terluka yang menyebabkan kehilangan banyak
darah.
Blood is difficult to clot in the event of injury or
cuts that can cause blood loss.
Latihan 9 Aplikasi penyelidikan genetik/ Application of genetic research

1 Padankan dengan jawapan yang betul. TP 4

Match with the correct answers.
Sains Penggunaan ujian DNA dan kaedah genealogi tradisional untuk mengesan
forensik hubungan biologi antara individu.
Forensic The use of DNA tests and traditional genealogical methods to infer biological relationships
science between individuals.
Aplikasi kaedah saintifik ke atas perkara undang-undang jenayah dan sivil.

Analisis ke atas bukti biologi seperti darah, air mani dan rambut yang terdapat
Terapi
di tempat kejadian dilakukan untuk menyelesaikan kes seperti pembunuhan,
gen
Gene kematian yang mencurigakan, rogol dan jenayah serius yang lain.
therapy The application of scientific methods to matters of criminal and civil laws. Analysis of
biological evidence such as blood, semen and hair found at the crime scene is carried out to
solve cases such as murder, suspicious death, rape and other serious crimes.
Teknik yang menggunakan gen untuk merawat atau mencegah penyakit.

Genealogi
Teknik ini membolehkan doktor mengubati penyakit dengan memasukkan
genetik
Genetic
gen ke sel-sel pesakit dan tidak perlu menggunakan dadah atau pembedahan.
A technique that uses genes to treat or prevent diseases. This technique allows doctors to
genealogy
treat a disorder by inserting a gene into a patient’s cells instead of using drugs or surgery.
56

2 Apakah yang dimaksudkan dengan saringan genetik? TP 3
What is the meaning of genetic screening?
Saringan genetik ialah ujian yang dilakukan ke atas individu untuk mengesan penyakit keturunan atau
gangguan genetik pada peringkat awal.
Genetic screening is a test carried out on people for early detection of a hereditary disease or genetic disorder.
3 Apakah tujuan saringan genetik? TP 4

What are the purposes of genetic screenings?
−− Membantu mengesan penyakit-penyakit yang jarang berlaku.
Helps to detect rare diseases.
−− Untuk mendapat rawatan awal.

For early treatment.
5.4 Teknologi Kejuruteraan Genetik/ Genetic Engineering Technology
Latihan 10 Kesan teknologi kejuruteraan genetik dalam kehidupan

Effects of genetic engineering technology in life
Beri tiga kelebihan dan kelemahan organisma yang termodifikasi genetik. TP 4

Give three advantages and disadvantages of genetically modified organism.
Kelebihan Kelemahan
Advantages Disadvantages
Makanan yang mengandungi nutrien tertentu yang Kesan gen baharu dalam makanan boleh dipindahkan
diperlukan oleh badan dapat dihasilkan. kepada tubuh manusia.
Foods containing certain nutrients needed by the body can be produced. The effect of a new gene in food can be transferred to the human body.
Meningkatkan rasa, kualiti, hasil, lebih cepat matang, Kesan jangka panjang boleh menyebabkan alahan dan
ketahanan lebih baik terhadap penyakit dan kekal segar kesan sampingan yang tidak diketahui oleh pengguna.
lebih lama. Long-term effects can cause allergic and side-effects that are not known
Improves taste, quality, yield, faster maturity, better resistance to by the users.
diseases and stay fresh longer.
Meningkatkan keupayaan tanaman untuk menghadapi Gen terubahsuai boleh memberi kesan kepada fungsi sel-
keadaan yang tidak menggalakkan bagi penanaman. sel manusia.
Enhances crop ability to cope with unfavorable conditions for The modified gene may affect the function of human cells.
cultivation.
57

5.5 Variasi/ Variation
Latihan 11 Variasi selanjar dan variasi tak selanjar

Continuous variation and discontinuous variation
1 Lengkapkan carta grafik di bawah untuk membanding beza variasi selanjar dan variasi tak
selanjar. TP 4
Complete the graphic organizer below to compare and contrast continuous variation and discontinuous variation.
Variasi/ Variation
Definisi: Sebarang perbezaan sifat antara individu dalam spesies yang sama.
Definition: Any difference in characteristics between individuals of the same species.
Bilangan organisma
Number of organisms
organisma
organisms
organisma
organisms
Bilangan organisma
Number of organisms
of of
Bilangan
Bilangan
Number
Number
Variasi selanjar Perbezaan Variasi tak selanjar

Continuous variation Difference Discontinuous variation
Perbezaan sifat adalah tidak ketara Definisi Perbezaan sifat adalah jelas
dan mempunyai ciri perantaraan Definition dengan tiada ciri
.
Differences in characteristics are not perantaraan.
distinct intermediate Differences in characteristics are
with
distinct with no
features.
intermediate features.
Sifat adalah kuantitatif kerana Kuantitatif atau Sifat adalah kualitatif kerana
boleh diukur dan dinilai dari kualitatif tidak boleh diukur. Sifat sama ada
Quantitative or hadir atau tidak hadir.
satu ekstrim kepada yang lain.
qualitative
Characteristics are quantitative because Characteristics are qualitative because
they can be measured and graded from they cannot be measured. The
characteristic is either be present or absent.
one extreme to the other.
Menunjukkan taburan normal . Jenis taburan Menunjukkan taburan diskret .

Shows a normal distribution. Type of distribution Shows a discrete distribution.
Faktor genetik dan Dipengaruhi oleh Faktor genetik .

persekitaran . Influenced by Genetic factors.
Genetic and environmental factors.
Berat, ketinggian, warna kulit, warna Contoh Kebolehan menggulung lidah, kumpulan
rambut dan kecerdasan. Examples darah, jenis cuping telinga, jenis cap jari
Weight, height, skin colour, hair colour and dan jenis rambut.
intelligence. Ability to roll the tongue, blood group, type of
earlobe, fingerprint, type of hair.
58

Soalan Objektif 4 Maklumat di bawah menunjukkan ciri-ciri
seseorang yang menghidap sejenis penyakit
1 Rajah 1 menunjukkan sebahagian peringkat genetik.
dalam pembahagian sel. The information below shows the characteristics of a
Diagram 1 shows parts of stages in a cell division. person who suffered from a genetic disorder.
• Testis tidak berkembang

Underdeveloped testes
• Mempunyai lebih satu kromosom X
Has an extra X chromosome
W X Y Z • Mempunyai sebahagian ciri-ciri
Rajah 1/ Diagram 1
perempuan
Antara yang berikut, yang manakah urutan Has some female characteristics
yang betul?
Which of the following is the correct sequence? Apakah penyakit tersebut?
A W, X, Y, Z C Z, X, W, Y What is the disorder?
B X, Y, Z, W D Y, X, Z, W A Buta warna/ Colour blindness
B Sindrom down/ Down’s syndrome
2 Rajah 2 menunjukkan satu proses yang C Sindrom Turner/ Turner’s syndrome
melibatkan kromosom manusia. D Sindrom Klinefelter/ Klinefelter’s syndrome
Diagram 2 shows a process involving the human
chromosomes. 5 Antara pernyataan berikut, yang manakah
menunjukkan kebaikan penyelidikan
Sentromer
genetik?
Centromere Which of the following statements shows the advantage
of genetic research?
Kromatid A Pengklonan manusia
Chromatid Cloning of humans
Rajah 2/ Diagram 2 B Penggunaan senjata biologi
Use of biological weapon
Apakah kepentingan proses di atas?
C Menghasilkan haiwan berbahaya yang
What is the importance of the above process?
boleh mengancam organisma lain
A Untuk menghasilkan gamet
Produces harmful animals that threaten other
To produce gametes
living organisms
B Untuk menghasilkan variasi
To produce variation
D Menambahbaik kualiti dan hasil pertanian
dan penternakan
C Untuk memperbaiki kualiti populasi
Improves the quality and yield of crops and
To improve the quality of the population
livestock products
D Untuk membantu pertumbuhan sel-sel
To help in the growth of cells.
6 Apakah yang terjadi sekiranya pengklonan
manusia dibenarkan?
3 Antara pernyataan berikut, yang manakah
What happens if human cloning is allowed?
KLON
betul tentang meiosis?
SPM
A Mengganggu pembentukan semula jadi

2019 Which of the following is true about meiosis?
manusia
A Terlibat dalam tumbesaran
Disturbs the natural formation of human
Involved in growth
beings
B Melibatkan semua jenis sel
Involves all types of cells B Meningkatkan jangka hayat manusia
Increases the lifespan of humans
C Halved the number of chromosomes
Menyebabkan separuh bilangan kromosom C Menambahkan populasi manusia
Increases the human population
D Genetic contents of daughter cells and
D Masalah sosial akan berkurang
parent cells are similar
Social problems will decrease
Kandungan genetik anak adalah sama dengan induk
59

7 Rajah 3 menunjukkan histogram bagi satu Antara yang berikut, yang manakah contoh
variasi. variasi tersebut?
Diagram 3 shows a histogram for a variation. Which of the following is an example of the variation?
A Kebolehan menggulung lidah
Ability to roll tongue
Bilangan organisma
Number of organisms
B Jenis cap ibu jari

Type of thumbprint
C Kumpulan darah
Blood group
D Ketinggian
Height
Rajah 3/ Diagram 3
Soalan Struktur
1 Diagram 1 shows the types of fingerprints.

Rajah 1 menunjukkan jenis-jenis cap jari.
Lengkung/ Arch Gelung/ Loop Sepusar/ Whorl Komposit/ Composite
Rajah 1/ Diagram 1
(a) Namakan jenis variasi yang ditunjukkan oleh Rajah 1.

Name the type of variation shown by Diagram 1.
Variasi tak selanjar /Discontinuous variation
[1 markah/mark]
(b) Beri satu lagi contoh variasi jenis ini.

Give one other example for this type of variation.
Kebolehan menggulung lidah/Jenis lekapan cuping telinga/Kumpulan darah/Jantina
Ability to roll the tongue/Types of ear lobe/Blood group/Sex
[1 markah/mark]
(c) Apakah faktor yang mempengaruhi variasi ini?

What factor affects this variation?
Genetik /Genetic
[1 markah/mark]
(d) Nyatakan jenis pembahagian sel yang menyebabkan variasi ini.

State the type of cell division that causes this variation.
Meiosis/Meiosis
[1 markah/mark]
(e) Beri dua kepentingan variasi ini kepada manusia.

Give two importance of this variation to humans.
−− Setiap individu adalah berbeza antara satu sama lain./ Each individual is different from one another.
−− Menghasilkan kepelbagaian dalam spesies yang sama./ Produces varieties among the same species.
[2 markah/marks]
60

2 Rajah 2 menunjukkan mekanisme penentuan seks anak.
Diagram 2 shows the sex determination mechanism of offspring.
Bapa/ Father 3 Ibu/ Mother
44+XY 44+XX
Meiosis
Meiosis
Gamet
22 + X 22 + Y 22 + X 22 + X
Gametes
Persenyawaan
Fertilisation
Fenotip anak
44 + XX 44 + XX 44 + XY 44 + XY
Progeny phenotype
Rajah 2/ Diagram 2
(a) Lengkapkan rajah di atas. KBAT Menganalisis

Complete the diagram above.
[2 markah/marks]
(b) Nyatakan kromosom yang terkandung dalam ovum.
State the chromosomes contained in an ovum.
22+X
[1 markah/mark]
(c) Nyatakan kedua-dua jenis kromosom dalam sperma.

State both types of chromosomes in the sperms.
22 + X dan/and 22 + Y
[1 markah/mark]
(d) Nyatakan kebarangkalian mendapat anak perempuan.

State the probability of having a daughter.
50%/ ½
[1 markah/mark]
(e) Nyatakan sama ada bapa atau ibu yang menentukan jantina anaknya. KBAT Menilai
State whether the father or mother determines the gender of the offspring.
Bapa /Father
[1 markah/mark]
Soalan Esei
1 (a) Nyatakan dua faktor yang menentukan variasi.

State two factors that determine variation. [2 markah/marks]
(b) Huraikan dua kepentingan variasi.

State two importance of variation. [2 markah/marks]
61

(c) Rajah di bawah menunjukkan sejenis variasi. KBAT Menilai
The diagram below shows a type of variation.
Jenis rambut Variasi tak selanjar Jenis cap jari

Type of hair Discontinuous variation Type of fingerprint
Kumpulan darah
Blood group
Rajah 1/ Diagram 1
Teliti rajah di atas. Terangkan bagaimana anda boleh membina suatu konsep tentang variasi
tersebut. Penerangan anda tentang konsep itu hendaklah berdasarkan aspek-aspek berikut:
Study the diagram above. Explain how you can build a concept on the variation. Your explanation regarding this
concept must be based on the following aspects:
(i) Kenal pasti dua ciri sepunya.
Identify two common characteristics. [2 markah/marks]
(ii) Beri satu contoh lain yang berkaitan dengan konsep.
Give one other example related to the concept. [1 markah/mark]
(iii) Beri dua contoh yang tidak berkaitan dengan konsep.
Give two examples that are not related to the concept. [2 markah/marks]
(iii) Hubung kaitkan ciri sepunya untuk membina konsep tentang variasi tak selanjar.
Relate the common characteristics to construct the concept of the discontinuous variation. [1 markah/mark]
Jawapan/Answers:
1 (a) Faktor persekitaran dan faktor genetik/ Environmental factor and genetic factor
(b) – Memastikan spesies berupaya untuk terus hidup dalam keadaan persekitaran yang sentiasa berubah
Ensures survival of species under changing environmental conditions
−− Membolehkan spesies yang sama dibezakan antara satu sama lain

Allows species to be differentiated from one another
−− Membolehkan pembentukan spesies baharu yang lebih berkualiti yang dapat menyesuaikan diri
dengan perubahan persekitaran

Allows creation of new species with better qualities that can adapt to the changes in the environment (Pilih/Choose 2)
(c) (i) – Menunjukkan perbezaan yang jelas/ Shows distinct differences

– Dipengaruhi oleh faktor genetik/ Influenced by genetic factors
(ii) Kebolehan menggulung lidah/ Jenis cuping teling/ Warna iris mata
Ability to roll the tongue /Type of ear lobe /Colour of iris (Pilih/Choose 1)
(iii) Ketinggian /Berat badan /Warna kulit /Kepintaran
Height / Body weight/ Skin colour / Intelligence (Pilih/Choose 2)
(iv) Variasi tak selanjar ialah variasi yang menunjukkan perbezaan yang jelas dan dipengaruhi oleh
faktor genetik.
Discontinuous variation is a variation that shows distinct differences and is influenced by genetic factors.
62

2 (a) Terangkan dua kelebihan dan dua kelemahan organisma yang termodifikasi genetik.
Explain two advantages and two disadvantages of genetically modified organisms. [4 markah/marks]
(b) Seorang budak perempuan berambut lurus tetapi kedua-dua ibu bapanya berambut kerinting.
Diketahui bahawa gen rambut lurus adalah resesif. Jika gen rambut kerinting dan gen rambut
lurus masing-masing diwakili oleh (K) dan (k), terangkan bagaimana budak itu mewarisi gen
rambut lurus daripada ibu bapanya.
A girl has a straight hair but both her parents have curly hair. It is known that gene for straight hair is recessive. If
the genes for curly hair and straight hair are represented by (K) and (k) respectively, explain how the girl inherits
straight hair genes from her parents.
Penerangan anda hendaklah mengandungi aspek-aspek berikut:
Your explanation should include the following aspects:
(i) Kenal pasti masalah/ Identify the problem [1 markah/mark]
(ii) Penjelasan masalah/Clarification of the problem [1 markah/mark]
(iii) Gunakan gambar rajah skema untuk menyokong jawapan anda.
Use a schematic diagram to support your answer. [4 markah/marks]
Jawapan/Answers:
2 (a) Kelebihan/ Advantages Kelemahan / Disadvantages

−− Makanan yang mengandungi nutrien tertentu −− Kesan gen baharu dalam makanan boleh
yang diperlukan oleh badan boleh dihasilkan. dipindahkan kepada tubuh badan manusia.
Food containing certain nutrients needed by the body can The effect of a new gene in food can be transferred to
be produced. the human body.
−− Meningkatkan rasa, kualiti, hasil, lebih cepat −− Kesan jangka panjang boleh menyebabkan
matang, ketahanan lebih baik untuk penyakit alahan dan kesan sampingan yang tidak
dan kekal segar lebih lama. diketahui oleh pengguna.
Improves the taste, quality, yield, faster maturity, better Long-term effects can cause allergic and side-effects
resistance to diseases and stay fresh longer. that are not known by the users.
−− Meningkatkan keupayaan tanaman untuk −− Gen terubahsuai boleh memberi kesan
menghadapi keadaan yang tidak menggalakkan kepada fungsi sel-sel manusia.
bagi penanaman. The modified gene may affect the functions of human
Enhances crop ability to cope with unfavorable conditions cells.
for cultivation.
(Mana-mana dua jawapan/ any two answers)

(b) (i) Seorang budak perempuan berambut lurus tetapi kedua-dua ibu bapanya berambut kerinting.
A girl has straight hair but both her parents have curly hair.
(ii) Budak perempuan itu membawa gen kk manakala kedua-dua ibu bapanya membawa gen Kk.
The girl carries genes kk while both her parents carry genes Kk.
(iii) Bapa/ Father X Ibu/ Mother
Kk Kk
K k K k
KK Kk Kk kk
Rambut Rambut Rambut Rambut
kerinting kerinting kerinting lurus
Curly hair Curly hair Curly hair Straight hair
63

6 Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan

Support, Movement and Growth
Nota Bestari
6.1 Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan rongga dalam, iaitu selom.

Hydrostatic skeleton is formed by internal fluid within the
Haiwan / Support, Movement and Growth in
body cavity called the coelom.
Animals
(b) Haiwan berbadan lembut seperti cacing dan lintah
Jenis sokongan pada haiwan / Types of support in animals mempunyai rangka hidrostatik.
1 Terdapat tiga jenis sokongan pada haiwan, iaitu rangka Animals with soft bodies have hydrostatic skeleton such as
dalam, rangka luar dan rangka hidrostatik. worms and leeches.
There are three types of support in animals, namely endoskeleton, (c) Fungsi rangka hidrostatik ialah untuk sokongan,
exoskeleton and hydrostatic skeleton. mengekalkan bentuk badan dan membenarkan
2 (a) Rangka dalam ialah rangka yang terdapat dalam pergerakan.
badan. The functions of hydrostatic skeleton are for support, to
Endoskeleton is the internal skeleton found inside the body. maintain body shape and enable movement.
(b) Mamalia, burung, ikan, reptilia dan amfibia mempunyai (d) (i) Cacing tanah mempunyai dua jenis otot, iaitu
rangka dalam yang terdiri daripada tulang. otot lingkar dan otot membujur.
Mammals, birds, fish, reptiles and amphibians have Earthworms have two types of muscles, which are circular
endoskeletons made of bone. muscle and longitudinal muscle.
(c) Fungsi rangka dalam ialah menyokong berat (ii) Apabila otor lingkar mengecut, otor membujur
badan, mengekalkan bentuk badan, melindungi mengendur menyebabkan segmen badan
organ dalaman, pelekatan otot dan pergerakan. masing-masing memanjang dan menipis juga
The functions of endoskeleton are to support the body weight, memendek dan menebal.
maintain the shape of body, protect internal organs, as When the circular muscle contracts, the longitudinal
attachment for muscles and for movement. muscle relaxes, causing the body segment to become longer
3 (a) Rangka luar ialah rangka yang terdapat di luar and thinner as well as shorter and thicker respectively.
badan yang terbentuk oleh lapisan keras yang (iii) Bendalir badan ditolak ke arah posterior,
menutup seluruh permukaan badan, iaitu kutikel. menyebabkan badan ditarik ke anterior.
Exoskeleton is the external skeleton found outside the body The body fluid is pushed towards the posterior, causing
that is formed by hard layer covering the surface of the whole the body to be pulled to the anterior.
body known as cuticle. (iv) Pergerakan dihasilkan oleh pengecutan dan
(b) Haiwan seperti serangga dan krustasea seperti pengenduran otot lingkar dan otot membujur
udang, ketam dan haiwan bercangkerang secara berantagonis.
mempunyai rangka luar. The movement is produced by the contraction and relaxation
Animals such as insects and crustaceans like prawns, crabs and of the circular and longitudinal muscles antagonistically.
shellfish have exoskeleton.
(c) Serangga mempunyai rangka luar diperbuat Sistem rangka manusia/ Human skeletal system
daripada kitin manakala krustasea mempunyai
Tengkorak
rangka luar diperbuat daripada kitin dan kalsium Skull
karbonat.
Klavikel/ Clavicle
Insects have exoskeleton made up of chitin whereas crustaceans Skapula/ Scapula
have exoskeleton made up of chitin and calcium carbonate. Sternum/ Sternum
Humerus/ Humerus
(d) Fungsi rangka luar ialah untuk sokongan, Sangkar rusuk/ Ribcage
mengekalkan bentuk badan, membantu Turus vertebra Radius/ Radius
Vertebral column
pergerakan dan perlindungan. Ulna/ Ulna
Lengkungan pelvis
The functions of exoskeleton are for support, to maintain
Pelvic girdle
body shape, to aid in movement and for protection. Falanks/ Phalanges
(e) Haiwan dengan rangka luar mempunyai sendi Femur/ Femur
dan otot untuk pergerakan tetapi sendi ini tidak Patela Tibia/ Tibia
membenarkan berlaku pertumbuhan. Oleh itu, Patella
haiwan ini perlu menanggalkan kutikelnya dan Fibula
tunggu seketika untuk kutikel baharu mengeras. Fibula
Animals with exoskeleton have joints and muscles attachment Metatarsal Tarsal
for movement but these joints do not allow growth. Thus, these Metatarsals Tarsals
Falanks/Phalanges
animals have to shed the cuticle and wait a while for the new
cuticle to harden.
Rajah 1 Sistem Rangka Manusia
(f) Proses menanggalkan kutikel atau bersalin kulit ini Diagram 1 Human Skeletal System
disebut ekdisis.
The process of shedding the cuticle is called ecdysis. 1 Rangka manusia terdiri daripada rangka paksi dan
4 (a) Rangka hidrostatik ialah rangka yang terbentuk rangka apendaj.
oleh cecair dalaman yang terkandung dalam Human skeleton consists of axial skeleton and appendicular skeleton.
64

2 Rangka paksi terdiri daripada tengkorak, turus (a) Lengkungan pektoral terdiri daripada skapula dan
vertebra dan sangkar rusuk. klavikel.
Axial skeleton consists of the skull, vertebral column and The pectoral girdle consists of the scapula and clavicle.
ribcage. (b) Anggota hadapan terdiri daripada lengan atas, iaitu
(a) Tengkorak terdiri daripada lapan tulang kranium humerus yang bersendi dengan lengan bawah yang
dan 14 tulang muka yang disambungkan oleh sendi terdiri daripada ulna dan radius. Tangan terdiri
tidak bergerak. daripada 8 karpus, 5 metakarpus dan 14 falanks.
The skull consists of eight cranial bones and 14 facial The fore limb consists of the upper arm, which is the humerus
bones that are joined together by immovable joints. that articulates with the ulna and radius to form the forearm.
(b) Turus vertebra terdiri daripada 33 tulang vertebra. The hand is made up of 8 carpus, 5 metacarpus and 14 phalanges.
Terdapat cakera rawan antara tulang vertebra (c) Lengkungan pelvis terdiri daripada ilium, pubis
untuk menyerap hentakan. dan iskium.
The vertebral column consists of 33 vertebrae. There are The pelvic girdle consists of the ilium, pubis and ischium.
intervertebral discs between the vertebrae to absorb shock. (d) Anggota belakang terdiri daripada femur, tibia,
(c) Sangkar rusuk terdiri daripada 12 pasang tulang fibula dan tulang kaki yang terdiri daripada tarsus,
rusuk dan sternum. metatarsus dan falanks.
The ribcage consists of 12 pairs of ribs and the sternum. The hind limb consists of the femur, tibia, fibula and feet bones
3 Rangka apendaj terdiri daripada lengkungan pektoral, that are made up of tarsals, metatarsals and phalanges.
anggota hadapan, lengkungan pelvis dan anggota
KOD QR
belakang.
Appendicular skeleton consists of the pectoral girdle, fore limb, Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.
pelvic girdle and hind limb. com/watch?v=J8x6tZI2hVI
untuk menonton video tentang sistem rangka
manusia
Rangka (206 tulang)

Skeleton (206 bones)
Rangka paksi Rangka apendaj

Axial skeleton Appendicular skeleton
Tengkorak Turus vertebra Lengkungan

Lengkungan pelvis
(melindungi otak) (melindungi pektoral
(perlekatan kaki)
Skull saraf tunjang) (perlekatan lengan)
Pelvic girdle
(protects the brain) Vertebral column Pectoral girdle
(attachment of legs)
(protects the spinal cord) (attachment of arms)
Rusuk dan sternum Anggota hadapan Anggota belakang

(melindungi jantung, (lengan dan tangan) (kaki)
peparu dan hati) Fore limbs (arms) Hind limbs (legs)
Ribs and sternum
(protects the heart, lungs
and liver)
Rajah 2 Jenis rangka
Diagram 2 Type of skeleton
Hubung Kait antara Sistem Sokongan dan Kestabilan 6.2 Pergerakan dan Pertumbuhan Manusia
Haiwan Movement and Human Growth
Relationship between Support System and Animal’s Stability
1 Ekor kangaru menolaknya ke hadapan dengan daya Fungsi sendi dan otot dalam pergerakan
yang sama yang dikenakan oleh kaki hadapan dan Function of joints and muscles in movement
belakangnya apabila bergabung.
Otot triseps
Kangaroo’s tail propels it forward with as much force as its front and Otot biseps
Triceps muscle
hind legs combined. Biceps muscle
2 Ekornya bertindak sebagai kaki ketiga bagi kangaru. Humerus
Its tail acts as a third leg for the kangaroo. Radius Humerus
3 Kangaru juga menggunakan ekornya untuk Radius Ligamen
mengekalkan keseimbangan badannya. Ligament
Kangaroos also use their tails to maintain stability.
Tendon
4 Zirafah mengangkangkan kakinya semasa tunduk Ulna / Ulna Tendon
untuk minum air.
The giraffe stands with its legs wide apart when bending to drink Rajah 3 Sendi dan otot
water.
Diagram 3 Joints and muscles
5 Dengan cara ini, zirafah merendahkan pusat gravitinya
bagi menambah kestabilan. 1 Pengecutan otot yang melekat pada tulang menyebabkan
By this way, the giraffe lowers its centre of gravity to increase pergerakan.
stability. The contraction of muscles attached to the bones causes movement.
65

2 Otot ialah tisu yang terbentuk daripada sel-sel otot. kuat dan fleksibel yang menghubungkan dua tulang
Muscles are tissues made up of muscle cells. atau rawan atau memegang sendi bersama.
3 Rawan ialah tisu penghubung yang terdapat di banyak Ligament is a short band of tough, flexible fibrous connective tissue
bahagian dalam badan seperti sendi antara tulang. which connects two bones or cartilages or holds together a joint.
Cartilage is a connective tissue found in many areas of the body such 6 Membran sinovia ialah tisu penghubung yang menyaluti
as joints between bones. permukaan dalam hujung tulang pada sendi sinovia
4 Tendon ialah tisu penghubung yang fleksibel tetapi yang merembeskan cecair sinovial.
tidak elastik yang terbina daripada tisu kolagen berserat The synovial membrane is the connective tissue that lines the inner
yang kuat yang melekatkan otot pada tulang. surface of the end bones of a synovial joint that secretes synovial fluid.
Tendon is a flexible but inelastic connective tissue made of strong 7 Cecair sinovial bertindak sebagai pelincir yang
fibrous collagen attaching a muscle to a bone. mengurangkan geseran antara hujung dua tulang.
5 Ligamen ialah tisu penghubung pendek berserat yang The synovial fluid serves as a lubricant, reducing the friction
between the ends of two bones.
Pola Pertumbuhan Manusia/ Human Growth Curve
Jisim (kg)
Mass (kg)
Pertumbuhan (tinggi/berat) Lelaki

Growth (height/weight) Male
Remaja Dewasa Tua 60
Adolescence Adult Senescence Perempuan
56
Female
Kanak-kanak
Pertumbuhan sangat sedikit
52
Childhood
Very little growth Kematian 48
Death
Bayi Pertumbuhan sangat pantas 44
Baby Very rapid growth 40
Pertumbuhan perlahan 36
Slow growth 32
Pertumbuhan pantas
Rapid growth
28
Kelahiran 24
At birth Masa/tahun
Time/year 20
16
Rajah 4 Lengkung pertumbuhan manusia
12
Diagram 4 Human growth curve
8
4
Umur (Tahun)
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Age (Years)
Rajah 5 Lengkung pertumbuhan lelaki dan perempuan

Diagram 5 Males and females growth curve
6.3 Sokongan, Pertumbuhan dan Kestabilan dalam Tumbuhan

Support, Growth and Stability in Plants
Woody plants Herbaceous plants Aquatic plants

Tumbuhan berkayu Tumbuhan herba Tumbuhan akuatik
Kulit keras/Bark
Tisu tidak berkayu
Tisu berkayu
Non-woody tissues
Woody tissues
Tisu lembut
Soft tissues
Ruang udara
Air sac
Berkas vaskular
Gelang xilem sekunder Vascular bundle
Ring of secondary xylem
Disokong oleh tisu berkayu yang keras Disokong oleh kesegahan sel. Air yang Disokong oleh keapungan air.
yang terbentuk daripada sel-sel xilem tersimpan di dalam sel tumbuhan Tumbuhan akuatik mempunyai
sekunder. mengenakan tekanan ke atas dinding batang yang lembut dengan banyak
Supported by woody tissues. Woody tissues are sel lalu menjadikan batang keras dan ruang udara. Ruang udara menjadikan
hard and made of secondary xylem cells. segah. tumbuhan akuatik ringan dan
Supported by turgidity of cells. Water stored in terapung dalam air.
plant cells exerts pressure against the cell walls Supported by water buoyancy. Aquatic plants
and causes the stem to become firm and turgid. have soft stems with many air sacs. Ais sacs
make the plant becomes light and float in water.
66

6.1 Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan Haiwan/ Support, Movement and Growth in Animals
Latihan 1 Jenis sokongan haiwan/ Types of support in animals

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan.
1 Nyatakan jenis-jenis sokongan haiwan dan berikan contoh-contoh haiwan bagi setiap jenis. TP 1
State the types of support in animals and give examples for each type.
i-THINK Peta Dakap
(i) Mamalia. Contoh: kucing

(a) Rangka dalam Mammals. Eg: cats
Endoskeleton (iii) Burung
Birds
Jenis (i) Belalang

sokongan (b) Rangka luar Grasshoppers
Types of
Exoskeleton (iii) Ketam
support
Crabs
(i) Beluncas
(c) Rangka hidrostatik Caterpillar
Hydrostatic skeleton (iii) Cacing tanah
Earthworm
2 Berikan tiga fungsi sistem sokongan haiwan. TP 1

Give three functions of support system in animals.
Untuk sokongan, mengekalkan bentuk badan dan membenarkan pergerakan.
For support, to maintain body shape and enable movement.
Latihan 2 Lengkung pertumbuhan serangga/ Growth curve of insects TP 2

TP 2 Memahami sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
Plotkan lengkung pertumbuhan serangga dan labelkan peringkat instar, dewasa dan ekdisis.
Plot the growth curve of insects and label the stages of instar, adult and ecdysis.
Dewasa/Adult
Instar
IV
Panjang serangga (mm)
Length of insect (mm)
Instar
III Ekdisis/Ecdysis
Instar
II Ekdisis/Ecdysis
Instar
I
Ekdisis/Ecdysis
Ekdisis/Ecdysis
Masa (hari)/ Time (days)
67

Latihan 3 Hubung kait rangka hidrostatik dengan pergerakan
Relate hydrostatic skeleton with movement
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
Lengkapkan pernyataan berikut berdasarkan rajah di bawah dengan perkataan yang betul. TP 3
Complete the following statements based on the diagram below with the correct words.
1 Cacing tanah bergerak menggunakan otot lingkar dan otot membujur serta bulu keras
disebut keta .
An earthworm moves using circular and longitudinal muscles, as well as bristles called chaetae .
2 Apabila otot lingkar mengecut , cacing tanah meregang dan menjadi lebih panjang dan
kurus .
When the circular muscles contract , the earthworm stretches, becoming longer and thinner .
3 Apabila otot membujur mengecut, cacing tanah menjadi lebih pendek dan
gemuk .
When the longitudinal muscles contract, the earthworm becomes shorter and wider .
4 Bendalir badan ditolak ke arah posterior , menyebabkan badan ditarik ke anterior.

The body fluid is pushed towards the posterior , causing the body to be pulled to the anterior.
5 Pergerakan dihasilkan oleh pengecutan dan pengenduran otot lingkar dan otot membujur
secara berantagonis.
The movement is produced by the contraction and relaxation of the circular and longitudinal muscles
antagonistically.
Latihan 4 Fungsi rangka dalam/Function of endoskeleton

1 Lengkapkan peta pokok di bawah dengan menyatakan fungsi-fungsi rangka dalam.

Complete the tree map below by stating the functions of endoskeleton. TP 2
i-THINK Peta Pokok
Rangka dalam / Endoskeleton
(a) Menyokong berat badan (d) Mengekalkan bentuk badan
Supports the weight of the body Maintains the shape of the body
(b) Melindungi organ dalaman (c) Membantu pergerakan
Protects internal organs Aids in movement
68

2 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul.
Fill in the blanks with the correct words. TP 3
(a) Selain rangka dalam, berat vertebrata akuatik seperti ikan disokong oleh keapungan air .
Apart from endoskeleton, the weight of aquatic vertebrates is supported by water buoyancy .
(b) Burung mempunyai tulang berongga untuk mengurangkan beratnya dan memudahkannya
untuk terbang.
Birds have hollow bones
to lighten their weight and make it easier for them to fly.
(c) Berat vertebrata darat disokong oleh lengkungan pektoral dan lengkungan pelvis .
The weight of terrestrial vertebrates is supported by the pectoral and pelvic girdles.
Latihan 5 Sistem rangka manusia/Human skeletal system

Label sistem rangka manusia di bawah.

Label the human skeletal system below. TP 2
Tengkorak/ Skull
Klavikel/ Clavicle
Sternum/ Sternum Skapula/ Scapula
Sangkar rusuk/Ribcage Humerus/ Humerus
Turus vertebra Radius/ Radius

Vertebral column
Lengkungan pelvis Ulna/ Ulna

Pelvic girdle
Patela/ Patella
Tibia/ Tibia
Fibula/ Fibula
Latihan 6 Hubung kait sistem rangka dengan kestabilan/ Relate skeletal system with stability
1 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul. TP 3

Fill in the blanks with the correct words.
Haiwan meningkatkan kestabilan tubuhnya dengan (a) merendahkan kedudukan pusat gravitinya.
Ini dilakukan dengan (b) menambahkan keluasan tapaknya.
An animal increases its body’s stability by (a) lowering the position of the centre of gravity. This
can be done by (b) increasing its base area.
69

2 Jelaskan cara haiwan berikut menambahkan kestabilannya. TP 3
Explain how the following animals increase their stability.
Haiwan Cara menambah kestabilan badan

Animal Ways to increase body’s stability
(a) Kangaru menyokong badannya dengan menggunakan ekornya bagi menambahkan
luas tapaknya.
Kangaroos support their body with their tails to widen the base area.
(b) Zirafah mengangkangkan kakinya apabila minum air untuk merendahkan pusat
gravitinya.
Giraffes spread their legs wide apart when drinking water to lower the centre of gravity.
(c) Badak sumbu mempunyai kaki yang pendek untuk merendahkan pusat gravitinya.
Rhinoceros have short legs to lower their centre of gravity.
6.2 Pergerakan dan Pertumbuhan Manusia/ Movement and Human Growth
Latihan 7 Fungsi sendi dan otot dalam pergerakan/ Function of joints and muscles in movement
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dalam konteks penyelesaian masalah mengenai
Padankan istilah berikut dengan definisi yang betul. TP 4

Match the following terms with the correct definitions.
Istilah Definisi
Term Definition
Cecair synovial Tisu penghubung pendek berserat yang kuat

Synovial fluid dan fleksibel yang menghubungkan dua tulang
atau rawan atau memegang sendi bersama.
A short band of tough, flexible fibrous connective tissue
which connects two bones or cartilages or holds together
a joint.
Tendon Tisu penghubung yang terdapat di banyak

Tendon bahagian dalam badan seperti sendi antara
tulang.
A connective tissue found in many areas of the body such
as joints between bones.
Rawan Pelincir yang mengurangkan geseran antara

Cartilage hujung dua tulang.
A lubricant that reduces the friction between the ends of
two bones.
Ligamen Tisu penghubung yang fleksibel tetapi tidak

Ligament elastik yang terbina daripada tisu kolagen
berserat yang kuat yang melekatkan otot pada
tulang.
A flexible but inelastic connective tissue made of strong
fibrous collagen attaching a muscle to a bone.
70

Latihan 7 Pola pertumbuhan manusia/ Human growth pattern
1 Labelkan lengkung pertumbuhan manusia di bawah. TP 2

Label the human growth curve below.
Lelaki Perempuan
Male Female
170
160
150 Fasa tua
140 Ageing phase
Fasa bayi / Infant phase
130
120 Fasa dewasa
110 Adult phase
100
90 Fasa remaja
80 Adolescent phase
70
60
50 Fasa kanak-kanak
40 Childhood phase
30
20
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 30
2 Lukis pola pertumbuhan bagi perempuan pada lengkung pertumbuhan manusia di atas. TP 2
Draw the growth pattern for females on the human growth curve above.
6.3 Sokongan, Pertumbuhan dan Kestabilan dalam Tumbuhan/ Support, Growth and Stability in Plants
Latihan 8 Sistem sokongan dalam tumbuhan/ Support system in plants

Lengkapkan peta dakap di bawah. TP 2

Complete the brace map below.
i-THINK Peta Dakap
Disokong oleh tisu berkayu yang keras yang terbentuk

daripada sel-sel xilem sekunder.
Tumbuhan berkayu
Supported by woody tissues , which are hard and made of secondary xylem
Woody plants
cells.
Disokong oleh kesegahan sel . Air yang tersimpan di dalam sel

tumbuhan mengenakan tekanan ke atas dinding sel lalu
Tumbuhan herba menjadikan batang keras dan segah.
Tumbuhan Herbaceous plants turgidity of cells . Water stored in plant cells exerts
Plants Supported by
pressure against the cell walls and causes the stem to become firm
and turgid.
Disokong oleh keapungan air . Tumbuhan akuatik mempunyai

batang yang lembut dengan banyak ruang udara , menjadikan
Tumbuhan akuatik tumbuhan akuatik ringan dan terapung dalam air.
Aquatic plants water buoyancy . Aquatic plants have soft stems with many
Supported by
air sacs , making the plant becomes light and can float in water.
71

Soalan Objektif 4 Berapakah bilangan tulang dalam tubuh
manusia?
How many bones are there in the human body?
1 Antara haiwan berikut, yang manakah
A 180 C 206
mempunyai rangka dalam?
B 201 D 207
Which of the following animals has endoskeleton?
A Obor-obor/Jelly fish
5 Antara yang berikut, yang manakah bukan
B Cengkerik/Cricket
rangka paksi?
C Udang/Shrimp
Which of the following is not an axial skeleton?
D Ikan /Fish
A Tengkorak/ Skull
B Turus vertebra/ Vertebral column
2 Rajah 1 menunjukkan lengkung pertumbuhan
C Sangkar rusuk/ Ribcage
sejenis haiwan.
D Lengkungan pektoral/ Pectoral girdle
Diagram 1 shows the growth curve of a type of animal.
6 Rajah 3 menunjukkan sendi pada lutut
Pertumbuhan
manusia.
Diagram 3 shows a joint at the human knee.
Growth
Masa/ Time P
Rajah 1/ Diagram 1
Antara haiwan berikut, yang manakah Q R
mempunyai lengkung pertumbuhan seperti

di atas?
S
Which of the following animals has a growth curve as
shown above?
A Kucing/Cat
B Lintah/Leech
C Burung/Bird
D Lipas/Cockroach
Rajah 3/ Diagram 3
3 Rajah 2 menunjukkan rangka dalam seekor Bahagian berlabel yang manakah ialah
ikan paus. ligamen?
Diagram 2 shows endoskeleton of a whale.
Which labelled part is the ligament?
A P C R
B Q D S

7 Antara yang berikut, yang manakah fungsi
tendon yang betul?
Rajah 2/ Diagram 2 Which of the following is the correct function of tendon?
A Untuk menghubungkan otot dengan tulang
Selain daripada rangka dalam, apakah yang To connect muscles to bones
membantu ikan paus menyokong berat B Untuk menghubungkan tulang dengan
badannya di dalam air? tulang
Apart from the endoskeleton, what aids the whale to To connect bones to bones
support its body in the water? C Bertindak sebagai kusyen dan pelindung
A Daya apung/ Buoyancy terhadap sendi
B Lengkungan pelvis/ Pelvic girdle Acts as a cushion and gives protection to joints
C Lengkungan pectoral/ Pectoral girdle D Bertindak sebagai pelincir kepada sendi
D Rangka hidrostatik/ Hydrostatic skeleton Acts as a lubricant to joints
72

8 Rajah 4 menunjukkan lengkung pertumbuhan Bahagian berlabel yang manakah
manusia. menunjukkan pertumbuhan negatif?
Diagram 4 shows the growth curve of humans. Which labelled part shows negative growth?
Pertumbuhan (tinggi/berat) A Q C S
Growth (height/weight) B R D T
R S T
9 Antara struktur berikut, yang manakah

Q
membantu menyokong tumbuhan herba?
Which of the following structures helps to support
P herbaceous plants?
A Akar sokong/ Prop roots
B Akar banir/ Butress roots
Masa/tahun C Akar cengkam/ Clasping roots
Time/year
D Akar jangkang/ Stilt roots
Rajah 4/ Diagram 4
Soalan Struktur
1 Rajah 1 menunjukkan tulang dan otot pada lengan manusia.

Diagram 1 shows the bones and muscles at the human arm.
Y
P
Rajah 1/ Diagram 1
(a) Namakan otot yang berlabel X dan Y.

Name the muscles labelled X and Y.
X: Otot biseps/ Biceps muscle
Y: Otot triseps/ Triceps muscle
[2 markah/marks]
(b) Jelaskan tindakan otot X dan Y dalam mewujudkan pergerakan pada lengan manusia.
Explain the action of muscles X and Y in establishing movement in the human arm.
Otot X dan Y bertindak secara berantagonis semasa pergerakan berlaku, iaitu jika otot X mengecut, otot
Y akan mengendur.
Muscles X and Y act antagonistically during the movement whereby when muscle X contracts, muscle Y relaxes.
[2 markah/marks]
(c) (i) Namakan tisu yang menghubungkan tulang dengan otot.

Name the tissue that connects bones to muscles.
Tendon/Tendon
[1 markah/mark]
(ii) Nyatakan ciri-ciri tisu ini.
State the characteristic of this tissue.
Terdiri daripda gentian yang kukuh dan tidak kenyal./ Consists of fibres that are strong and not elastic.
[1 markah/mark]
73

2 Rajah 2 menunjukkan tiga haiwan yang berbeza.
Diagram 2 shows three different animals.
K L M
Rajah 2/ Diagram 2
(a) Berikan dua faktor yang mempengaruhi kestabilan objek.

Give two factors that affect the stability of objects.
Pusat graviti/ Centre of gravity
Luas tapak/ Base area
[2 markah/marks]
(b) Jelaskan bagaimana haiwan K mengekalkan kestabilan badannya ketika minum.

Explain how animal K maintains its body stability when drinking water.
Dengan berdiri dan mengangkangkan kakinya/ By standing with its legs spread wide apart.
[1 markah/mark]
(c) Jelaskan bagaimana haiwan L mengekalkan kestabilan badannya.

Explain how animal L maintains its body stability.
Haiwan L menggunakan ekornya sebagai sistem sokongan bagi mengelakkannya daripada tumbang.
Animal L uses its tail as support system to prevent it from toppling.
[1 markah/mark]
(d) (i) Antara haiwan K dan M, yang manakah lebih stabil?

Between animal K and M, which is more stable?
Haiwan M/Animal M
[1 markah/mark]
(ii) Jelaskan jawapan anda.
Explain your answer.
Haiwan M lebih stabil kerana mempunyai pusat graviti yang lebih rendah dengan mempunyai
kaki yang pendek/ Animal M is more stable because it has lower centre of gravity by having short legs.
[1 markah/mark]
3 Rajah 3 menunjukkan pengelasan sistem rangka manusia.

Diagram 3 shows the classification of human skeletal system.
Rangka/ Skeleton
X Rangka apendaj
Appendicular skeleton
Turus vertebra Lengkungan pektoral Y

Tengkorak/ Skull
Vertebral column Pectoral girdle
Z
Anggota hadapan Anggota belakang
Fore limbs Hind limbs
Rajah 3/ Diagram 3
74

(a) Kenal pasti X, Y dan Z dalam rajah di atas.
Identify X, Y and Z in the diagram above.
X: Rangka paksi/Axial skeleton
Y: Lengkungan pelvis/Pelvic girdle
Z: Sangkar rusuk/Ribcage
[3 markah/marks]
(b) Apakah fungsi Z?

What is the function of Z?
Melindungi organ dalaman seperti jantung, peparu dan hati.
Protects internal organs such as the heart, lungs and heart.
[1 markah/mark]
(c) Nyatakan fungsi Y.

State the function of Y.
Menyokong berat badan, melindungi pundi kencing dan organ pembiakan.
Supports body weight, protects urinary bladder and reproductive organs.
[1 markah/mark]
(d) Ketika dilahirkan manusia mempunyai 275 tulang tetapi apabila dewasa mempunyai 206
tulang. Jelaskan perbezaan ini. KBAT Menganalisis
At birth, humans have 275 bones but in adulthood they have 206 bones. Explain the difference.
Bayi dilahirkan mempunyai lebih banyak tulang berbanding dewasa kerana apabila bayi membesar,
sebahagian tulangnya bercantum membentuk satu tulang.
Babies have more bones than adults because as they grow up, some of the bones fuse together to form a single bone.
[1 markah/mark]
Soalan Esei
1 Kaji pernyataan di bawah.

Study the statement below.
Vertebrata darat bersaiz besar mempunyai tulang yang besar, padat dan kuat kerana berat
badannya disokong oleh rangka dalam tetapi burung mempunyai tulang yang berongga.
Tulang berongga lebih kuat daripada tulang yang padat.
Large land vertebrates have large, compact, and strong bones because their body weight are supported by
endoskeleton but birds have hollow bones. Hollow bones are stronger than compact bones.
(a) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat pernyataan di atas.

Suggest one hypothesis to investigate the above statement. [1 markah/mark]
(b) Huraikan satu eksperimen untuk menguji hipotesis di 1(a) berdasarkan kriteria berikut:
Describe one experiment to test the hypothesis in 1(a) based on the following criteria:
(i) Tujuan eksperimen/Aim of the experiment [1 markah/mark]
(ii) Mengenal pasti pemboleh ubah/ Identification of variables [3 markah/marks]
(iii) Senarai radas dan bahan/ List of apparatus and materials [1 markah/mark]
(iv) Prosedur atau kaedah/ Procedure or methodology [3 markah/marks]
(v) Penjadualan data/ Tabulation of data [1 markah/mark]
75

Jawapan/Answers:
1 (a) Tulang berongga lebih kuat daripada tulang yang padat./ Hollow bones are stronger than compact bones.
(b) (i) Membandingkan kekuatan tulang yang padat dengan tulang yang berongga./ To compare the strength
of a compact bone with a hollow bone.
(ii) Pemboleh ubah/Variables:
−− Dimanipulasikan/Manipulated – Jenis silinder (padat atau berongga)/ Type of cylinder (compact or hollow)
−− Bergerak balas/Responding – Beban yang boleh disokong oleh silinder/Load that can be supported by
−− the cylinders
−− Dimalarkan/Constant – Panjang dan diameter silinder/ Length and diameter of cylinder
(iii) Radas dan bahan/Apparatus and materials:
Kertas A4, pita selofan, penutup kotak, beban/ A4 paper, cellophane tape, box cover, load
(iv) Prosedur/ Procedure:

−− Buatkan 4 silinder yang berongga berukuran 2.5 cm dengan menggunakan kertas A4. Lekatkan pita
selofan di bawah dan atas gulungan kertas.
Make 4 hollow cylinders measuring 2.5 cm using A4 paper. Attach cellophane tape to the bottom and top of the paper roll.
−− Lekatkan setiap silinder pada bahagian sudut penutup kotak. Label struktur ini sebagai Model X.
Attach each cylinder to the corner of the box cover. Label this structure as Model X.
−− Buatkan 4 silinder yang padat berukuran 2.5 cm dengan menggunakan kertas A4. Lekatkan pita
selofan di bawah dan atas gulungan kertas.
Make 4 compact cylinders measuring 2.5 cm using A4 paper. Attach cellophane tape to the bottom and top of the
paper roll.
−− Lekatkan setiap silinder pada bahagian sudut penutup kotak. Label struktur ini sebagai Model Y.
Attach each cylinder to the corner of the box cover. Label this structure as Model Y.
−− Letakkan beban 50 g satu persatu di atas setiap model sehingga silinder kertas bengkok.
Place 50 g load one after another on each model until the paper cylinder bends.
(v) Silinder Bilangan beban 50 g yang boleh disokong

Cylinder Number of 50 g loads that can be supported
Berongga/ Hollow
Padat/ Compact
76

7 Koordinasi Badan
Body Coordination
Nota Bestari
7.1 Sistem Endokrin Manusia Kelenjar Adrenalina —— Meningkatkan

Human Endocrine System adrenal Adrenaline kadar metabolisme
1 Sistem endokrin terdiri daripada pelbagai kelenjar Adrenal Increases metabolic rate
endokrin yang merembeskan hormon. gland —— Meningkatkan
The endocrine system consists of various endocrine glands that kadar denyutan
secrete hormones. jantung dan
2 Kelenjar endokrin ialah kelenjar tanpa duktus. pernafasan, aras
The endocrine glands are ductless glands. glukosa dalam
3 Kebanyakan hormon dirembeskan terus ke dalam darah dan tekanan
aliran darah dan dibawa terus ke sel atau organ sasaran darah bagi
untuk menghasilkan tindakan spesifik. persediaan semasa
Most of the hormones are secreted directly into the bloodstream where kecemasan
they are carried to the target cells or organs to produce specific responses. Increases the heartbeat
Kelenjar pituitari and breathing rates,
Pituitary gland blood glucose level and
Kelenjar tiroid blood pressure to prepare
Thyroid gland during emergency
Pankreas Insulin Merangsang
Kelenjar adrenal Pankreas Pancreas Insulin penukaran glukosa
Adrenal gland Pancreas
berlebihan kepada
Ovari (perempuan) glikogen. Jadi,
Ovary (females) Testis (lelaki) merendahkan aras
Testes (males) glukosa dalam darah.
Stimulates the conversion
Rajah 1 Kelenjar endokrin/ Diagram 1 Endocrine glands
of excess glucose into
glycogen. Thus, decreases
4 Jenis-jenis hormon dan fungsinya:
blood glucose level.
The types of hormones and their functions:
Ovari Estrogen Merangsang
Kelenjar Ovary Oestrogen pematangan telur dan
endokrin Hormon Fungsi perkembangan ciri
Endocrine Hormone Function seks sekunder wanita
gland Stimulates maturation of
egg and development of
Kelenjar Hormon —— Merangsang
female secondary sexual
pituitari antidiuresis penyerapan semula characteristics.
Pituitary (ADH) air dalam ginjal
gland Antidiuretic Stimulates water Testis Testosteron Merangsang
hormone (ADH) reabsorption in the kidneys Testis Testosterone penghasilan sperma
—— Mengurangkan dan perkembangan
jumlah air yang ciri seks sekunder
hilang melalui air lelaki
kencing Stimulates the production
Reduces the amount of of sperm and development
water loss through of male secondary sexual
urine characteristics
Hormon Mengawal
5 Punca dan kesan ketidakseimbangan hormon ke atas
pertumbuhan pertumbuhan badan
kesihatan:
Growth hormone Controls body growth
The cause and effect of hormonal imbalance on health:
Kelenjar Tiroksina Mengawal kadar
tiroid Thyroxine metabolisme badan, Punca Kesan Penerangan
Thyroid pertumbuhan badan Causes Effects Explanation
gland dan perkembangan Kekurangan Diabetes —— Kencing yang
mental ADH insipidus berlebihan
Controls body metabolic Deficiency of Diabetes Excessive urination
rate, body growth and ADH insipidus
mental development
77

—— Urin jernih dan Drugs are chemical substances that can cause addiction and negative
effects on the physical and mental activity of a person. Drugs can also
mempunyai
distrub body coordination.
kepekatan yang
2 Jenis-jenis dadah termasuk perangsang, penenang
rendah
(depresen), halusinogen, opiate dan inhalan.
Clear urine with low
Types of drugs include stimulants, depressants, hallucinogens,
concentration
opiates and inhalants.
—— Boleh
3 Penyalahgunaan dadah ialah pengambilan dadah
mengakibatkan
dalam dos yang berlebihan bukan untuk tujuan
dehidrasi teruk
perubatan dan tanpa nasihat doktor.
Can lead to severe
dehydration
Drug abuse is taking drugs in excessive doses but not for medical
purposes and without doctor’s prescription.
Kekurangan Diabetes —— Kadar glukosa 4 Kesan penyalahgunaan dadah dan alkohol ke atas
insulin mellitus dalam darah koordinasi badan:
Deficiency of Diabetes menjadi terlalu The effects of drug and alcohol abuse on body coordination:
insulin mellitus tinggi (a) Ketidakseimbangan hormon/ Hormonal imbalance
Blood glucose levels (b) Pertuturan tidak jelas/ Slurring of speech
become too high
(c) Gerak balas yang lambat/ Slow response
—— Kepekatan (d) Hilang keseimbangan badan/ Loss of body balance
glukosa 5 Kesan penyalahgunaan dadah dan alkohol ke
dalam darah atas kesihatan fizikal dan mental termasuk sirosis hati,
yang tinggi ulser perut, perlakuan ganas, halusinasi dan tidak
(hiperglikemia) waras.
boleh The effects of drug and alcohol abuse on physical and mental health
menyebabkan include liver cirrhosis, stomach ulcer, violent behavior, hallucinations
komplikasi and insane.
seperti
kerosakan ginjal 7.3 Minda yang Sihat / Healthy Mind
dan saraf, serta
masalah mata. 1 Faktor yang mempengaruhi kesihatan minda:
High blood glucose Factors affecting mind health:
concentrations
(hyperglycemia) Faktor luaran Faktor dalaman
can cause External factors Internal factors
complications, such
as kidney and nerve (a) Faktor sosial seperti (a) Kecederaan pada
damage, as well as keluarga dan rakan bahagian otak
eye problems. sebaya akibat penyakit atau
Social factors such as kemalangan
Kelebihan Akromegali Menyebabkan family and peers Injuries to part of the brain
hormon Acromegaly kegergasian di due to illness or accident
pertumbuhan mana ukuran
(GH) badan lebih besar (b) Tekanan mental (b) Ketidakseimbangan
Excessive of daripada normal. akibat pengalaman hormon
growth hormone Causes gigantism yang mendukacitakan Hormonal imbalance
(GH) whereby the body size is Mental pressure due to sad
larger than normal. experience
Kekurangan Kekerdilan Menyebabkan (c) Penuaan (c) Penagihan dadah dan

GH Dwarfism tubuh pendek Aging pengambilan alkohol
Deficiency of GH Causes short stature secara berlebihan
Drug addiction and
Kekurangan Kadar Menyebabkan excessive alcohol
tiroksina metabolisme peningkatan consumption
Deficiency of rendah berat badan,
thyroxine Low metabolic masalah ingatan, 2 Ciri-ciri minda sihat ialah bertanggungjawab, bebas
rate ketidaksuburan, daripada prasangka, sanggup menerima cabaran,
keletihan, dan berfikiran terbuka dan positif serta mampu mengesan
kekejangan otot. rangsangan dan bergerak balas.
Causes weight gain, Characteristics of healthy mind are responsible, free from prejudice,
memory problems, able to take challenge, open and positive minded and able to detect
infertility, fatigue, and stimuli and respond.
muscle stiffness.
7.2 Gangguan kepada Koordinasi Badan

Disturbances to Body Coordination
1 Dadah ialah bahan kimia psikoaktif yang menyebabkan

ketagihan dan memberi kesan negatif kepada aktiviti
fizikal dan mental seseorang. Dadah juga boleh
menganggu koordinasi badan.
78

7.1 Sistem Endokrin Manusia/ Human Endocrine System
Latihan 1 Fungsi sistem endokrin/ Functions of endocrine system

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai koordinasi badan
TP 2 Memahami koordinasi badan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut
1 Label kelenjar endokrin dalam rajah di bawah. TP 1

Label the endocrine glands in the diagram below.
Kelenjar pituitari
Pituitary gland
Kelenjar adrenal Kelenjar tiroid

Adrenal gland
Thyroid gland
Ovari
Ovary
Pankreas
Pancreas
Testis
Testis
2 Padankan kelenjar endokrin dengan hormon yang dirembes dan fungsi hormon yang betul. TP 2
Match the endocrine gland with its secretion hormone and the correct function of the hormone.
Kelenjar endokrin Hormon Fungsi

Endocrine gland Hormone Function
Kelenjar adrenal Insulin Meningkatkan kadar metabolisme

Adrenal gland Insulin Increases metabolic rate
Merangsang penyerapan semula

Kelenjar pituitari Tiroksina
air dalam ginjal
Pituitary gland Thyroxine
Stimulates water reabsorption in the kidneys
Hormon Merangsang penukaran glukosa

Pankreas antidiuresis (ADH) berlebihan kepada glikogen.
Pancreas Antidiuretic hormone Stimulates the conversion of excess
(ADH) glucose into glycogen.
Mengawal kadar metabolisme

badan, pertumbuhan badan dan
Kelenjar tiroid Adrenalina
Thyroid gland Adrenaline perkembangan mental
Controls body metabolic rate, body growth and
mental development
79

Latihan 2 Punca dan kesan ketidakseimbangan hormon/ Cause and effects of hormonal imbalance
Padankan ketidakseimbangan hormon berikut dengan kesannya. TP 2

Match the following hormonal imbalance to its effect.
Ketidakseimbangan hormon Kesan

Hormonal imbalance Effects
Kekurangan ADH Diabetes mellitus

Deficiency of ADH Diabetes mellitus
Kekurangan insulin Diabetes insipidus

Deficiency of insulin Diabetes insipidus
Kelebihan hormon pertumbuhan (GH) Kadar metabolisme rendah

Excessive of growth hormone (GH) Low metabolic rate
Kekurangan tiroksina Akromegali

Deficiency of thyroxine Acromegaly
7.2 Gangguan kepada Koordinasi Badan/ Disturbances to Body Coordination
Latihan 3 Jenis-jenis dadah/ Types of drugs

Lengkapkan peta pokok di bawah dengan memberi dua contoh dadah bagi setiap jenis dadah. TP 2
Complete the tree map below by giving two examples of drugs for each type of drug.
i-THINK Peta Pokok
Jenis dadah/ Types of drugs
Perangsang Penenang Halusinogen Inhalan Opiate

Stimulant Depressant Hallucinogen Inhalant Opiate
(a) Kokain/ Cocaine (a) LSD/ LSD (a) Candu/ Opium
(b) Nikotin/ Nicotine (b) Ganja/ Marijuana (b) Heroin/ Heroine
(a) Morfin/ Morphine (a) Pelarut organik

(b) Heroin/ Heroine Organic solvent
(b) Gam/ Glu
80

Latihan 4 Kesan penyalahgunaan dadah dan alkohol/ Effects of drugs and alcohol abuse
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai koordinasi badan dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam
Lengkapkan kesan penyalahgunaan dadah dan alkohol dalam peta dakap berikut. TP 4
Complete the effects of drugs and alcohol abuse in the following brace map.
i-THINK Peta Dakap
(a) Ketidakseimbangan hormon/ Hormonal imbalance

Koordinasi (b) Pertuturan tidak jelas/ Slurring of speech
badan
Body (c) Gerak balas yang lambat/ Slow response
coordination
Kesan (d) Hilang keseimbangan badan/ Loss of body balance
penyalahgunaan
dadah dan
alkohol
The effects of drugs
and alcohol abuse
(a) Sirosis hati/ Liver cirrhosis
Kesihatan
fizikal (b) Ulser perut/ Stomach ulcer
dan mental (c) Perlakuan ganas/ Violent behavior
Physical and
mental health (d) Halusinasi/ Hallucinations
7.3 Minda yang Sihat/ Healthy Mind
Latihan 5 Keperluan masyarakat yang mempunyai minda yang sihat

The need for a community who have healthy minds.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai koordinasi badan dan dapat melaksanakan tugasan mudah
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai koordinasi badan dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam
1 Lengkapkan peta buih di bawah untuk menunjukkan ciri-ciri minda yang sihat. TP 3
Complete the bubble map below to show the characteristics of a healthy mind.
i-THINK Peta Buih
Berfikiran terbuka
Open minded
Mampu
mengesan
Bebas daripada
rangsangan dan
prasangka
bergerak balas Ciri-ciri minda Free from
Able to detect yang sihat prejudice
stimuli and Characteristics of
respond healthy mind
Bertanggungjawab Bersikap positif

Responsible Positive attitude
81

2 Lengkapkan peta pokok berikut dengan memberikan faktor-faktor yang mempengaruhi kesihatan
minda. TP 4
Complete the following tree map by giving the factors that affect mind health.
i-THINK Peta Pokok
Faktor yang mempengaruhi kesihatan minda

Factors affecting mind health
Faktor luaran Faktor dalaman

External factors Internal factors
(a) Faktor sosial seperti keluarga dan rakan (a) Kecederaan pada bahagian otak akibat
sebaya /Social factors such as family and peers penyakit atau kemalangan/ Injury at the brain
(b) Tekanan mental akibat pengalaman yang part due to illness or accident
mendukacitakan (b) Ketidakseimbangan hormon/ Hormonal imbalance
Mental pressure due to sad experience (c) Penagihan dadah dan pengambilan alkohol
(c) Penuaan/ Aging secara berlebihan/ Drug addiction and excessive

consumption of alcohol
Soalan Objektif C Sistem endokrin
Endocrine system
1 Maklumat berikut menunjukkan ciri-ciri bagi D Sistem saraf
satu sistem badan manusia. Nervous system
The following information shows the characteristics of
a human body system.
2 Rajah 1 menunjukkan sistem endokrin lelaki.

KLON Diagram 1 shows a male endocrine system.
• Kelenjar tanpa duktus. SPM
A ductless gland.
2019 A
• Melibatkan rembesan hormon.
B
Involves the secretion of hormones.
• Hormon dirembeskan terus ke dalam
aliran darah.
Hormone is secreted directly into the C
bloodstream.
Antara sistem berikut, yang manakah D

dihuraikan di atas?
Which of the following systems is described above? Rajah 1/ Diagram 1
A Sistem peredaran darah
Blood circulation system
Kelenjar endokrin manakah, A, B, C atau D
B Sistem respirasi berfungsi apabila akhil baligh bermula?
Which endocrine gland, A, B, C or D functions when
Respiration system
puberty begins?
82

3 Rajah 2 menunjukkan salah satu daripada Antara yang berikut, yang manakah
kelenjar endokrin manusia. merupakan ketidakseimbangan hormon
Diagram 2 shows one of the human endocrine glands. yang dihuraikan di atas?
Which of the following is the hormonal imbalance
described above?
A Kekurangan ADH
Duodenum
Deficiency of ADH
Kelenjar/Gland B Kekurangan insulin

Deficiency of insulin
Rajah 2 /Diagram 2
C Kekurangan tiroksina
Apakah kesan serta-merta yang dihadapi oleh Deficiency of thyroxine
seseorang sekiranya kelenjar ini dibuang? D Kelebihan hormon pertumbuhan
What is the immediate effect that a person will suffer if Excessive of growth hormone
the gland is removed?
A Tekanan darah meningkat 6 Seorang pelajar yang sedang menunggu
The blood pressure increases
keputusan peperiksaannya berasa gelisah dan
B Kadar metabolisme badan menjadi rendah kadar denyutan jantungnya meningkat. Kelenjar
The body metabolic rate becomes low
manakah yang bertindak semasa situasi ini?
C Aras glukosa dalam darah meningkat A student who is waiting for exam results feels nervous
The blood glucose level increases and his heartbeat rate increases. Which gland is
D Ciri seks sekunder tidak berkembang responsible for this situation?
The secondary sex characteristics are not developed
4 Rajah 3 menunjukkan kelenjar endokrin

manusia. A
Diagram 3 shows human endocrine glands.
A C B
D
C B
Rajah 4 /Diagram 4
7 Antara jenis dadah berikut, yang manakah

D KLON menyebabkan tingkah laku yang tidak menentu
SPM
2019 dan bersifat ganas?
Which of the following types of drugs causes unpredictable

Rajah 3 /Diagram 3 and violent behaviour?
Antara kelenjar A, B, C dan D, yang manakah A Perangsang/ Stimulants
merembeskan hormon yang menukarkan B Halusinogen/ Hallucinogens
glukosa kepada glikogen? C Inhalan/ Inhalant
Among glands A, B, C and D, which secretes hormone D Penenang/ Depressant
to change glucose to glycogen?
8 Maklumat di bawah menunjukkan kesan
5 Maklumat di bawah menunjukkan kesan pengambilan berlebihan bahan X.
ketidakseimbangan hormon kepada kesihatan The information below shows the effects of excessive
intake of substance X.
manusia.
The information below shows the effect of hormonal • Ulser perut
imbalance on human health. Stomach ulcer
• Sirosis hati
• Kencing yang berlebihan Liver cirrhosis
Excessive urination • Hilang keseimbangan badan
• Urin jernih berkepekatan rendah Loss of body balance
Clear urine with low concentration
• Boleh mengakibatkan dehidrasi teruk Apakah bahan X?
Can lead to severe dehydration What is substance X?
A Morfin/ Morphine C Lemak/ Fats
B Alkohol/ Alcohol D Garam/ Salt
83

Soalan Struktur
1 Rajah 1 menunjukkan kelenjar-kelenjar endokrin seorang lelaki.

Diagram 1 shows the endocrine glands of a male.
J: Kelenjar pituitari/ Pituitary gland

K
L M: Kelenjar adrenal/ Adrenal gland
Rajah 1/ Diagram 1
(a) Labelkan kelenjar J dan M dalam petak yang disediakan pada Rajah 1.
Label gland J and gland M in the boxes provided in Diagram 1.
[2 markah/marks]
(b) Bagaimana hormon dibawa ke organ sasaran?

How are hormones carried to the targeted organ?
Melalui peredaran darah/ Melalui darah
Through blood circulation/ Through the blood
[1 markah/mark]
(c) Nyatakan fungsi hormon yang dirembeskan oleh kelenjar L.

State the function of hormone secreted by gland L.
Mengawal aras glukosa dalam darah/ Controls the level of glucose in the blood
[1 markah/mark]
(d) Nyatakan bagaimana kelenjar M berfungsi semasa lelaki tersebut berhadapan dengan situasi
kecemasan.
State how gland M is functioning when the man is facing an emergency situation.
−− Meningkatkan aras glukosa dalam darah/ Increases the glucose level in the blood
−− Meningkatkan kadar denyutan jantung and kadar pernafasan/ Increases the heartbeat and breathing rates
[2 markah/marks]
2 Rajah 2.1 menunjukan sistem endokrin seorang lelaki.

Diagram 2.1 shows the endocrine system of a male.
Rajah 2.1/ Diagram 2.1
84

(a) (i) Namakan kelenjar R.
Name gland R.
Kelenjar tiroid/ Thyroid gland
[1 markah/mark]
(ii) Apakah yang akan berlaku kepada lelaki tersebut jika R merembeskan kurang
hormon? KBAT Menilai
What will happen to the man if gland R secretes less hormone?
Kadar metabolisme rendah/ Low metabolic rate
[1 markah/mark]
(b) Rajah 2.2 menunjukkan individu X yang mempunyai ketinggian yang luar biasa berbanding
individu Y, yang normal.
Diagram 2.2 shows individual X who has abnormal height compared to individual Y, who is normal.
X
(i) Berdasarkan sistem endokrin, apakah yang menyebabkan individu X mempunyai

ketinggian yang luar biasa? KBAT Menganalisis
Based on the endocrine system, what causes abnormal height in individual X?
Kelebihan hormon pertumbuhan/ Excessive of growth hormone (GH)
[1 markah/mark]
(ii) Namakan kelenjar endokrin yang terlibat dalam (b)(i).
Name the endocrine gland involved in (b)(i).
Kelenjar pituitari /Pituitary gland
[1 markah/mark]
(c) (i) Namakan hormon yang merangsang tubul ginjal untuk menyerap semula air dalam darah.
Name the hormone that stimulates the tubules of kidneys to reabsorb water in the blood.
Hormon antidiuresis/ Antidiuretic hormone (ADH)
[1 markah/mark]
(ii) Apakah kesan kekurangan hormon tersebut dalam jangka masa panjang kepada kesihatan
seseorang?
What is the effect of this hormone deficiency in the long term on one’s health?
Boleh mengakibatkan dehidrasi teruk/ Can lead to severe dehydration
[1 markah/mark]
3 Rajah 3 menunjukkan contoh jenis-jenis dadah.

Diagram 3 shows examples of types of drugs.
Jenis-jenis dadah/ Types of drugs
P Gam/ Glue Amfetamina/ Amphetamin Ganja/ Marijuana
Rajah 3/ Diagram 3
85

(a) Nyatakan maksud penyalahgunaan dadah.
State the meaning of drug abuse.
Pengambilan dadah dalam dos yang berlebihan bukan untuk tujuan perubatan dan tanpa nasihat
doktor/ Taking drugs in excessive doses not for medical purposes and without doctor’s advice.
[1 markah/mark]
(b) P ialah sejenis tumbuhan yang boleh menghasilkan candu dan morfin. Apakah nama tumbuhan
tersebut?
P is a kind of plant that can produce opium and morphine. What is the name of the plant?
Pokok popi/ Poppy plant
[1 markah/mark]
(c) Morfin banyak digunakan dalam bidang perubatan. Apakah fungsi morfin kepada pesakit
selepas pembedahan?
Morphine is widely used in medicine. What is the function of morphine to patients after surgery?
Mengurangkan rasa sakit dan tekanan mental/ Relieves pain and eases mental stress
[1 markah/mark]
(d) Ganja ialah sejenis dadah bersifat halusinogen. Apakah kesan buruk akibat penyalahgunaan
ganja?
Marijuana is a hallucinogenic drug. What are the adverse effects of marijuana abuse?
Menyebabkan halusinasi/ Tingkah laku yang tidak menentu dan bersifat ganas/ Causes hallucinations/
Unpredictable and violent behavior
[1 markah/mark]
(e) Kelaskan dadah dalam Rajah 3 mengikut jenisnya.

Classify the drugs in Diagram 3 according to their types.
Penenang Inhalan Halusinogen Perangsang

Depressant Inhalant Hallucinogen Stimulant
Morfin Gam Ganja Amfetamina
Morphine Glue Marijuana Amphetamine
Rajah 4/ Diagram 4
[2 markah/marks]
Soalan Esei
1 (a) Hubung kaitkan kesan ketidakseimbangan hormon yang dirembeskan oleh kelenjar pituitari
dengan kesihatan manusia.
Relate the effects of hormone imbalance secreted by the pituitary gland with human health. [4 markah/marks]
(b) Rajah 1 menunjukkan fungsi hormon yang dihasilkan oleh kelenjar endokrin.
Diagram 1 shows the functions of hormones secreted by the endocrine glands.
Mengawal pertumbuhan Menggalakkan pertumbuhan

fizikal dan mental tulang
Promote the growth of bones
Control physical and mental growth
Hormon
Hormones
Meningkatkan kadar Mengawal aras glukosa
denyutan jantung dalam darah
Increase the heartbeat rate Control the glucose level in the blood
Rajah 1/ Diagram 1
86

Kaji fungsi hormon. Terangkan bagaimana anda membina suatu konsep berdasarkan maklumat
dalam rajah di atas.
Study the functions of hormones. Explain how you could derive a concept based on the information in the diagram
above.
Penerangan anda tentang konsep itu hendaklah berdasarkan aspek berikut:

Your explanation of the concept must be based on the followings aspects:
(i) Kenal pasti tiga ciri sepunya.
Identify three common characteristics.
(ii) Beri satu contoh lain dan bukan contoh yang berkaitan dengan konsep.
Give one other example and non-example in relation to the concept.
(iii) Jelaskan konsep sebenar.
Explain the actual concept. [6 markah/marks]
Jawapan/Answers:
1 (a) Ketidakseimbangan hormon Penerangan

Hormonal imbalance Explanation
Kekurangan ADH −− Diabetes insipidus/ Diabetes insipidus

Deficiency of ADH −− Menyebabkan kencing yang berlebihan/ Causing excessive urination
Kelebihan hormon −− Akromegali/Acromegaly
pertumbuhan −− Menyebabkan tulang di kepala, wajah, lengan dan kaki tumbuh
Excessive of growth hormone lebih cepat daripada tubuh, sehingga ukuran tubuh menjadi
lebih besar daripada normal.
Causes the bones in the head, face, arms and legs to grow faster than the body.
So, the body size becomes larger than normal.
(b) (i) – Dirembeskan oleh kelenjar endokrin/ Secreted by endocrine glands.

−− Setiap hormon mempunyai fungsi yang spesifik/ Each hormone has one specific function.
−− Menyelaraskan aktiviti badan/ Coordinate body activities
(ii) Contoh lain/ Other example:
Mengawal ciri seks sekunder/ Controls secondary sex characteristic
Bukan contoh/ Non-example:
Mengawal keseimbangan badan/ Controls body balance
(iii) Hormon ialah suatu bahan yang dirembeskan oleh kelenjar endokrin dan mempunyai fungsi yang spesifik.
Hormones are substances secreted by the endocrine glands and have specific functions.
87

Bab Tema 3: Penerokaan Unsur dalam Alam
8 Unsur dan Bahan

Elements and Substances
Nota Bestari
8.1 Asas Jirim/ Matter 5 Bahan molekul ialah bahan yang mengandungi
molekul, iaitu gabungan dua atau lebih atom secara
1 Atom ialah zarah terkecil dalam sesuatu unsur yang kimia. Contohnya, air dan karbon dioksida.
mempunyai sifat-sifat unsur tersebut. A molecular substance is a substance that contains molecules,
Atom is the smallest particle in an element that has the properties of which consist of two or more atoms that are combined chemically. For
the element. example, water and carbon dioxide.
2 Molekul ialah sekumpulan atom yang bergabung 6 Bahan ion ialah bahan yang terbentuk daripada tindak
dengan ikatan kimia seperti ikatan ion, ikatan logam balas antara unsur logam dengan unsur bukan logam.
atau ikatan kovalen. Molekul terbentuk apabila dua Contohnya, natrium klorida mengandungi ion Na+ dan Cl–.
atau lebih atom bergabung. An ionic substance is a substance formed by the reaction between
A molecule is a group of atoms joined by chemical a metal element and a non-metal element. For example, sodium
bonds such as ionic bonds, metallic bonds or covalent chloride contains Na+ and Cl– ions.
bonds. A molecule is formed when two or more atoms combine 7 Unsur boleh wujud dalam pelbagai bentuk. Contohnya:
together. Elements can exist in many forms. For example:
3 Ion ialah zarah-zarah bercas, sama ada negatif atau (a) Parang diperbuat daripada besi. Unsur ferum
positif yang terbentuk apabila atom menerima atau wujud dalam bentuk atom pada parang.
menderma elektron. Machetes are made of iron. The iron element exists in the form
Ions are charged particles, either negative or positive that are formed of atoms in a machete.
when atoms receive or donate electrons. (b) Apabila parang berkarat, unsur ferum wujud
4 Bahan atom ialah bahan yang mengandungi atom dalam bentuk ion dalam sebatian karat.
sahaja. When the machete is rusty, the ferum element exists in the form
An atomic substance is a substance containing only atoms. of ions in the rust compound.
8.2 Jadual Berkala Unsur Moden/ Modern Periodic Table of Elements

I VIII
1 18
1 2
H II III IV V VI VII He
2 13 14 15 16 17
Hidrogen Helium
1 4
3 4 5 6 7 8 9 10
Li
Litium
Be
Berilium
B
Boron
C
Karbon
N
Nitrogen
O
Oksigen
F
Fluorin
NeNeon
7 9 11 12 14 16 19 20
11 12 13 14 15 16 17 18
Na Mg Al Si P S Cl Ar
23
Natrium Magnesium
24 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 27
Aluminium
28
Silikon
31
Fosforus
32
Sulfur
35.5
Klorin
40
Argon
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
K
Kalium
Ca Sc Ti
Kalsium Skandium Titanium
V
Vanadium
Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Kromium Mangan Ferum Kobalt Nikel Kuprum Zink Galium Germanium Arsenik Selenium Bromin Kripton
39 40 45 48 51 52 55 56 59 59 64 65 70 73 75 79 80 84
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te Telurium
I
Iodin
Xe
Rubidium Strontium Ytrium Zirkonium Niobium Molibdenum Teknetium Ruthenium Rhodium Paladium Argentum Kadmium Indium Stanum Antimoni Xenon
85.5 88 89 91 93 96 98 101 103 106 108 112 115 119 122 128 127 131
55 56 57 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
Cs Ba *La
Sesium Barium Lantanum
Hf Ta
Hafnium Tantalum
W
Tungsten
Re Os
Rhenium Osmium
Ir
Iridium
Pt
Platinum
Au Hg Tl Pb Bi
Aurum Merkuri Talium Plumbum Bismut
Po At Rn
Polonium Astatin Radon
133 137 139 178.5 181 184 186 190 192 195 197 201 204 207 209 209 210 222
87 88 89 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118
Fr Ra *Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Fl Uup Lv Uus Uuo

Fransium Radium Aktinium Rutherfodium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Kopernisium Ununtrium Flerovium Ununpentium Livermorium Ununseptium Ununoktium
223 226 227 261 262 266 264 277 268 271 272 285 284 289 288 292 294 294
58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71
Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
Serium Praseodimium Neodimium Prometium Samarium Europium Gadolinium Terbium Disprosium Holmium Erbium Tulium Yterbium Lutetium
140 141 144 145 150 152 157 159 162.5 165 167 169 173 175
90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103
ThTorium
Pa
Protaktinium
U
Uranium
Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Neptunium Plutonium Amerisium Kurium Berkelium Kalifornium Einsteinium Femium Mendelevium Nobelium Lawrensium
232 231 238 237 244 243 247 247 251 252 257 258 259 262
Kekunci/Key:
Logam
Nombor proton 1 Metal
Proton number
H
Hidrogen
Simbol unsur
Symbol of element
Nama unsur
Separa Logam
Semi-metal
Bukan logam
Jisim atom relatif 1 Name of element Non-metal
Relative atomic mass
Rajah 1 Jadual Berkala/ Diagram 1 Periodic Table
88
Modul F4 Sains Tg4_B8_vim3p.indd 88 18/12/2019 4:30 PM

1 Terdapat 18 lajur menegak, iaitu kumpulan yang (b) perubahan sifat oksida daripada oksida bes kepada
diberi nombor 1 hingga 18. oksida asid
There are 18 vertical columns known as groups, which are the change in the oxide properties from the base oxide to the acid
numbered 1 to 18. oxide
2 Terdapat tujuh baris mendatar, iaitu kala. (c) kekonduksian elektrik semakin berkurangan
There are seven horizontal rows known as periods. the electrical conductivity decreases
3 Apabila merentasi kala dari kiri ke kanan, sifat-sifat
kimia dan fizik unsur berubah secara beransur-ansur: Susunan elektron unsur
As we go across the periods from the left to right, the chemical and Arrangement of electrons in elements
physical properties of the elements change gradually: 1 Elektron disusun mengelilingi nukleus dalam petala
(a) sifat logam berkurang dan sifat bukan logam elektron.
meningkat Electrons are arranged around the nucleus in electron shells.
metal properties decrease and non-metal properties increase
2 Jadual di bawah menunjukkan susunan elektron bagi 20 unsur pertama dalam Jadual Berkala.
The table below shows the arrangement of the first 20 elements in the Periodic Table.
PAK-21
Kumpulan/ Group
Kala/ Period 1 2 13 14 15 16 17 18
KOD QR
H He
1
1 2
Li Be B C N O F Ne
2
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8
Na Mg Al Si P S Cl Ar
3
2.8.1 2.8.2 2.8.3 2.8.4 2.8.5 2.8.6 2.8.7 2.8.8
K Ca
4
2.8.8.1 2.8.8.2
3 Elektron valens ialah elektron yang berada di petala A neutral atom has an equal number of electrons and
yang paling luar. protons.
Valence electrons are electrons in the outermost shell. (b) Bagi mencapai susunan elektron duplet atau oktet
yang stabil, atom neutral membentuk ion dengan
Elektron valens menderma elektron pada petala terluarnya kepada
Valence electron atom lain atau menerima elektron pada petala
terluarnya daripada atom lain.
In order to achieve a stable duplet or octet electrons
Cl arrangement, a neutral atom forms an ion either by donating
an electron at its outermost shell to another atom or by
Petala
receiving an electron at its outermost shell from another atom.
Shell
(c) Apabila atom unsur logam menderma elektron, ion
positif terbentuk.
Rajah 2 Susunan elektron atom klorin When atoms of a metal element donate electrons, positive ions
Diagram 2 Electron arrangement of chlorine atom are formed.
(d) Apabila atom unsur bukan logam menerima
4 Pembentukan ion positif dan negatif:
elektron, ion negatif terbentuk.
The formation of positive and negative ions:
When atoms of a non-metal element receive electrons, negative
(a) Atom neutral mempunyai bilangan elektron dan
ions are formed.
proton yang sama.
8.3 Isotop/ Isotopes
1 Isotop ialah atom unsur yang sama yang mempunyai bilangan proton yang sama tetapi bilangan neutron yang berlainan.
Isotopes are atoms of the same element with the same number of protons but different number of neutrons.
Isotop Bilangan proton Bilangan elektron Bilangan neutron

Isotope Number of protons Number of electrons Number of neutrons
Hidrogen-1/ Hydrogen-1 1 1 0
Oksigen-16/ Oxygen-16 8 8 8
2 Nombor nukleon = bilangan proton + bilangan neutron KOD QR

Nucleon number = number of protons + number of neutrons
com/watch?v=wMx1l86XFLU
untuk menonton video tentang isotop
89

3 Kegunaan isotop/ Uses of isotopes
Bidang/ Field Isotop/ Isotop Kegunaan/ Uses
Pertanian Fosforus-32 Mengkaji kadar penyerapan baja fosforus dalam tumbuhan

Agriculture Phosphorus-32 To study the absorption of phosphorus fertiliser in plants
Carbon-14 Menentukan lintasan karbon semasa proses fotosintesis

Karbon-14 To determine the path of carbon during photosynthesis process
Perubatan Iodin-131 Merawat kanser tiroid

Medicine Iodine-131 To treat thyroid cancer
Kobalt-60 Membunuh sel-sel kanser

Cobalt-60 To kill cancer cells
Arkeologi Karbon-14 Menentukan usia artifak arkeologi

Archaeology Carbon-14 To determine the age of archaeological artifacts
Teknologi makanan Kobalt-60 Membunuh mikroorganisma yang menyebabkan sayur dan buah-buahan
Food technology Cobalt-60 rosak tanpa mengubah rasa dan kualitinya
To kill microorganisms that cause the rotting of vegetables and fruit without changing their
taste and quality
8.1 Asas Jirim/ Matter
Latihan 1 Bahan atom, bahan molekul dan bahan ion/ Atomic substance, molecular substance and ionic substance
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai unsur dan bahan.
Jelaskan setiap yang berikut. TP 1

Explain each of the following.
1 Bahan atom/ Atomic substance
Bahan atom ialah bahan yang mengandungi atom sahaja.
An atomic substance is a substance containing only atoms.
2 Bahan molekul/ Molecular substance

Bahan molekul ialah bahan yang mengandungi molekul, iaitu gabungan dua atau lebih atom secara kimia.
A molecular substance is a substance that contains molecules, which consist of two or more atoms that are combined chemically.
3 Bahan ion/ Ionic substance

Bahan ion ialah bahan yang terbentuk daripada tindak balas antara unsur logam dengan unsur bukan logam.
An ionic substance is a substance formed by the reaction between a metal element and a non-metal element.
Latihan 2 Unsur wujud dalam pelbagai bentuk/ Elements exist in various forms
TP 2 Memahami unsur dan bahan serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
1 Kelaskan bahan-bahan di bawah kepada zarah-zarah yang membentuknya. TP 2

Classify the following substances according to the particles that form them.
Batu kapur, cincin emas, oksigen, serbuk besi, kiub ais, kerajang kuprum,
sulfur, hidrogen, garam biasa
Limestone, gold ring, oxygen, iron filings, ice cube, copper foil, sulphur, hydrogen, common salt
Atom/ Atom Molekul/ Molecule Ion/ Ion

Cincin emas/ Gold ring Oksigen/ Oxygen Garam biasa/ Common salt
Kerajang kuprum/ Copper foil Hidrogen/ Hydrogen Kiub ais/ Ice cube
Serbuk besi/ Iron filings Sulfur/ Sulphur Batu kapur/ Limestone
90

2 Berikan satu contoh unsur yang wujud dalam bentuk molekul dan atom. TP 2
Give one example of element that exists in the form of molecule and atom.
Karbon wujud sebagai atom dalam grafit, karbon wujud sebagai molekul dalam karbon dioksida.
Carbon exists as atom in graphite, carbon exists as molecule in carbon dioxide.
8.2 Jadual Berkala Unsur Moden/ Modern Periodic Table of Elements
Latihan 3 Susunan unsur dalam Jadual Berkala Unsur Moden

The arrangement of elements in the Modern Periodic Table of Elements
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai unsur dan bahan.
1 Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 1 TP 2

(a) Terdapat 118 unsur dalam Jadual Berkala Unsur Moden. Baris mendatar
dalam Jadual Berkala disebut kala manakala lajur menegak dikenali sebagai
kumpulan .
There are 118 elements in the Modern Periodic Table of Elements. The horizontal rows in the Periodic
Table are called periods
whereas the vertical columns are known as groups .
(b) Unsur dengan sifat kimia yang sama diletakkan dalam kumpulan yang sama.
Elements with the same chemical properties are placed in the same
. group
(c) Kesemua ahli dalam kumpulan yang sama mempunyai bilangan elektron valens yang sama.
All members in the same group have the same number of valence electrons .
(d) Elektron valens ialah elektron yang berada di petala paling luar .
Valence electrons are electrons in the outermost shell .
2 Kala yang manakah mempunyai dua unsur sahaja? TP 2

Which period has only two elements?
Kala 1/ Period 1
3 Padankan dengan jawapan yang betul. TP 1

Match with the correct answers.
Kumpulan Dikenali sebagai

Group Known as
Logam alkali bumi

Kumpulan 1/ Group 1
Alkaline earth metals
Gas nadir
Kumpulan 2/ Group 2
Noble gases
Logam alkali
Kumpulan 17/ Group 17
Alkali metals
Halogen
Kumpulan 18/ Group 18
Halogens
91

Latihan 4 Susunan elektron unsur/ The arrangement of electrons in elements
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai unsur dan bahan serta dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Jadual di bawah menunjukkan bilangan proton bagi lapan unsur yang diwakili dengan huruf
A hingga H. Lengkapkan jadual di bawah. TP 2 TP3
The table below shows the number of protons of eight elements represented by the letters A to H. Complete the table
below.
Unsur
A B C D E F G H
Element
Bilangan proton
19 12 17 7 16 18 14 13
Proton number
Susunan elektron
2.8.8.1 2.8.2 2.8.7 2.5 2.8.6 2.8.8 2.8.4 2.8.3
Electron arrangement
Nombor kumpulan
I II VII V VI VIII IV III
Group number
Nombor kala
4 3 3 2 3 3 3 3
Period number
2 Lukis susunan elektron bagi atom unsur-unsur yang berikut. TP3

Draw the electron arrangement of the atoms of the following elements.
Kalium/ Potassium Flourin/ Flourine Silikon/ Silicon

Bilangan proton = 19 Bilangan proton = 9 Bilangan proton = 14
Proton number = 19 Proton number = 9 Proton number = 14
K K F K F Si F Si Si
Latihan 5 Pembentukan ion positif dan negatif/ Formation of positive and negative ions
Tentukan bagaimana atom yang berikut mencapai susunan elektron yang stabil. Adakah atom itu
menderma atau menerima elektron? TP 3
Determine how the following atoms achieve stable electron arrangement. Does the atom donate or receive electrons?
1 + +
Derma 1 elektron/ Donates Derma 1 elektron/ Donates 1 electron
1 electron
Na Derma
Na1 elektron/ Donates 1 electron
Na Na
Atom natrium (2.8.1) Atom natrium (2.8.1) Ion natrium (2.8) Ion natrium (2.8)
Sodium atom (2.8.1) Sodium atom (2.8.1) Sodium ion (2.8) Sodium ion (2.8)
Atom natrium (2.8.1) Ion natrium (2.8)
- -
Sodium atom (2.8.1) Sodium ion (2.8)
Terima 1 elektron/ ReceivesTerima 1 elektron/ Receives 1 electron
1 electron
Cl Cl Cl Cl
Atom klorin (2.8.7) Atom klorin (2.8.7) Ion klorida (2.8.8) Ion klorida (2.8.8)
Chlorine atom (2.8.7) Chlorine atom (2.8.7) 92 Chloride ion (2.8.8) Chloride ion (2.8.8)
2+ 2+
Derma 2 elektron/ Donates Derma 2 elektron/ Donates 2 electrons

2 electrons
Mg
Modul F4 Sains Tg4_B8_vim3p.indd 92 Mg Mg Mg 18/12/2019 4:30 PM
+ +
Derma 1 elektron/ Donates 1 electron
Na + +
Na Na Na
+ +
Na Na Na 1 electron Na
Derma 1 elektron/ Donates
Atom natrium (2.8.1) Atom natrium (2.8.1) Ion natrium (2.8) Ion natrium (2.8)
SodiumNa
atom (2.8.1) Na
Sodium atom (2.8.1)
Na ion (2.8)
Sodium Na
Sodium ion (2.8)
2 -
Atom natrium (2.8.1) Atom natrium (2.8.1) Ion natrium (2.8) Ion natrium (2.8) -
Sodium atom (2.8.1) Sodium atom (2.8.1) Sodium ion (2.8) Sodium ion (2.8)
Terima 1 elektron/ Receives 1 Terima
electron1 elektron/ Receives 1 electron
Atom natrium (2.8.1) Atom natrium
Terima 1 (2.8.1) Ion
Receivesnatrium
1 (2.8) Ion natrium (2.8) -
Cl (2.8.1)
Sodium atom Cl (2.8.1)elektron/
Sodium atom electron-
SodiumClion (2.8) SodiumCl ion (2.8)
Terima 1 elektron/ Receives 1Terima 1 elektron/ Receives 1 electron-

electron -
Cl Cl Cl Cl
Terima 1 elektron/ Receives 1 electron
Terima 1 elektron/ Receives 1 electron
Atom klorin (2.8.7) Atom klorin Ion klorida (2.8.8)
ChlorineClatom (2.8.7) Cl (2.8.7) Cl ion (2.8.8)
Chloride
Ion klorida
Cl (2.8.8)
Atom klorin (2.8.7) Chlorine atom (2.8.7) Chloride ion (2.8.8)
Ion klorida (2.8.8)
Chlorine atom (2.8.7)
Atom klorin (2.8.7) Atom klorin (2.8.7) Ion klorida (2.8.8)
2+ Chloride ion
Ion klorida (2.8.8) 2+
(2.8.8)
Chlorine atom (2.8.7) Chlorine atom (2.8.7) Chloride ion (2.8.8) Chloride ion (2.8.8)
3 Atom klorin (2.8.7) DermaAtom
2 elektron/ Donates 2 electrons
klorin (2.8.7) IonDonates
Derma 2 elektron/ klorida (2.8.8)
2 electrons Ion klorida (2.8.8)
2+
Chlorine atom
Mg (2.8.7) Chlorine atom (2.8.7) ChlorideMgion (2.8.8) 2+ Chloride ion (2.8.8)
Mg Mg
Derma 2 elektron/ Donates 2 electrons2+
Derma 2 elektron/ Donates 2 electrons 2+
Mg Mg Mg Mg
Derma 2 elektron/ Donates 2 electrons
Derma 2 elektron/ Donates 2 electrons
Atom magnesium (2.8.2) Atom magnesium (2.8.2) Ion magnesium (2.8) Ion magnesium (2.8)
Magnesium
Mg atom (2.8.2) Mg
Magnesium atom (2.8.2) Magnesium
Mg ion (2.8) Mg ion (2.8)
Magnesium
Atom magnesium (2.8.2) 2- Ion magnesium (2.8) 2-

Atom magnesium (2.8.2) Ion magnesium (2.8)
Magnesium atom (2.8.2) Magnesium ion (2.8)
Atom magnesium
Magnesium (2.8.2)
atom (2.8.2) Terima 2 elektron/ Receives 2 Terima
electrons Magnesium ion (2.8)
2 elektron/ Receives 2 electrons Ion magnesium (2.8)
Atom magnesium (2.8.2)
MagnesiumSatom (2.8.2) Atom magnesium (2.8.2) Ion magnesium (2.8) Ion magnesium
Magnesium (2.8)
ion (2.8)2-
Magnesium atom (2.8.2) MagnesiumSatom (2.8.2) MagnesiumSion (2.8) 2- S ion (2.8)
Magnesium
4 Terima 2 elektron/ Receives 2Terima 2 elektron/ Receives 2 electrons

electrons 2- 2-
S S S S
Terima 2 elektron/ Receives 2 electrons
Terima 2 elektron/ Receives 2 electrons
Atom sulfur (2.8.6) Ion sulfida
2S (2.8.8)
S Terima
Atom sulfur
S 2
(2.8.6)
elektron/ Receives electron Ion sulfidaS(2.8.8)
Sulphur atom (2.8.6) Sulphur atom (2.8.6) Sulphide ion (2.8.8) Sulphide ion (2.8.8)
Atom sulfur (2.8.6) Atom sulfur (2.8.6) Ion sulfida (2.8.8) Ion sulfida (2.8.8)
Atom sulfur (2.8.6) Atom sulfur (2.8.6) Ion sulfida (2.8.8) Ion sulfida (2.8.8)
Atom sulfur (2.8.6) Ion sulfida (2.8.8)
Sulphur atom (2.8.6) Sulphide ion (2.8.8)

8.3 Isotop/ Isotopes
Latihan 6 Bilangan proton, neutron dan nombor nukleon bagi isotop

Number of protons, number of neutrons and nucleon number of isotopes
Tentukan bilangan proton, neutron dan nombor nukleon bagi isotop yang berikut. TP3
Determine the number of protons, number of neutrons and nucleon number of the following isotopes.
Isotop Bilangan proton Bilangan neutron Nombor nukleon

Isotope Number of protons Number of neutrons Nucleon number
1 Karbon-12
6 6 12
Carbon-12
2 Karbon-13
6 7 13
Carbon-13
3 Karbon-14
6 8 14
Carbon-14
4 Klorin-35
17 18 35
Chlorine-35
5 Klorin-37
17 20 37
Chlorine-37
93

Latihan 7 Kegunaan isotop/ Uses of isotopes
Lengkapkan peta dakap di bawah bagi menunjukkan kegunaan isotop dalam pelbagai bidang. TP3
Complete the brace map below to show the uses of isotopes in various fields.
i-THINK Peta Dakap
Bidang/ Field Isotop/ Isotope Kegunaan/ Uses
Fosforus-32 • Fosforus-32 Mengkaji kadar penyerapan baja fosforus dalam tumbuhan

Phosphorus-32 Phosphorus-32 To study the absorption of phosphorus fertiliser in plants
Karbon-14
Carbon-14 • Karbon-14 Menentukan lintasan karbon semasa proses fotosintesis
Carbon-14 To determine the path of carbon during photosynthesis process
PAK-21
• Iodin-131 Merawat kanser tiroid/ To treat thyroid cancer
KOD QR
Perubatan Iodine-131
Medicine Membunuh sel-sel kanser/ To kill cancer cells
• Kobalt-60
Cobalt-60
Karbon-14 Menentukan usia artifak arkeologi

Arkeologi
Archaeology Carbon-14 To determine the age of archaeological artifacts
Membunuh mikroorganisma yang menyebabkan sayur dan

Teknologi Kobalt-60 buah-buahan rosak tanpa mengubah rasa dan kualitinya.
makanan Cobalt-60
To kill microorganisms that cause the rotting of vegetables and fruit without
Food technology
changing the taste and quality.
Mengukur ketebalan helaian kertas

Industri kertas Americium-241
Paper industry Americium-241 To measure the thickness of sheets of papers
Uranium-235 Sebagai bahan api di jana kuasa nuklear untuk menjana elektrik
Penjanaan elektrik
Generating electricity Uranium-235 As a fuel for nuclear power plants to generate electricity
KOD QR
com/watch?v=E4B94zCY4ok
untuk menonton video tentang kegunaan
radioisotop
Which of the following is a molecular substance?
Soalan Objektif
A Air/ Water
B Perak/ Silver
1 Antara yang berikut, yang manakah bukan
C Helium/ Helium
sejenis zarah?
D Garam/ Salt
Which of the following is not a type of particle?
A Ion/ Ion
3 Antara tindak balas berikut, yang manakah
B Atom/ Atom
akan membentuk bahan ion?
C Molekul/ Molecule Which of the following reactions will form an ionic
D Sebatian/ Compound substance?
A Tindak balas antara logam dengan logam
2 Antara yang berikut, yang manakah ialah Reaction between metals
bahan molekul?
94

B Tindak balas antara logam dengan bukan 7 Antara yang berikut, yang manakah
logam menunjukkan susunan elektron unsur dalam
Reaction between a metal and a non-metal Kumpulan 17?
C Tindak balas antara gas dengan gas Which of the following shows the electron arrangement
Reaction between gases of an element in Group 17?
D Tindak balas antara bukan logam dengan A
bukan logam
Reaction between non-metals
4 Nombor proton dan nombor nukleon bagi

atom Z masing-masing ialah 14 dan 25. b
Berapakah bilangan elektron bagi atom Z?
The proton number and nucleon number of atom Z is
14 and 25 respectively. What is the number of electrons
in atom Z?
A 11 C
B 12
C 13
D 14
5 Jadual 1 menunjukkan nombor nukleon D

KLON dan bilangan proton unsur-unsur K, L, M
SPM
2019 dan N.
Table 1 shows the nucleon number and number of

protons of elements K, L, M and N.
8 Dalam Jadual Berkala, X terletak di bawah Y
dalam kumpulan yang sama. Jika bilangan
Unsur Nombor nukleon Bilangan proton proton atom Y ialah 12, apakah susunan
Element Nucleon number Number of protons elektron atom X?
In the Periodic Table, X is located below Y in the same
K 35 17 group. If the number of protons of atom Y is 12, what is
L 37 17 the electron arrangement of atom X?
A 2.2
M 38 18 B 2.8.2
N 39 19 C 2.8.8.2
D 2.8.8.8
Jadual 1/ Table 1
Unsur manakah merupakan isotop? 9 Apakah kegunaan isotop fosforus-32?

Which elements are isotopes? What is the use of phosphorus-32 isotope?
A K dan L/ K and L A Mengkaji kadar penyerapan baja fosforus
B K dan M/ K and M dalam tumbuhan
C L dan M/ L and M To study the absorption of phosphorus fertiliser in
plants
D M dan N/ M and N
B Menentukan lintasan karbon semasa
proses fotosintesis
6 Suatu unsur X mempunyai nombor proton
To determine the path of carbon during
23. Berapakah bilangan elektron valens atom photosynthesis process
X? C Menentukan usia artifak arkeologi
An element, X has a proton number of 23. How many To determine the age of archaeological artifacts
valence electrons does atom X have?
D Membunuh sel-sel kanser
A 2 C 4 To kill cancer cells
B 3 D 5
95

Soalan Struktur
1 Rajah 1 menunjukkan unsur W, X, Y dan Z dalam Jadual Berkala.

Diagram 1 shows elements W, X, Y and Z in the Periodic Table.
W Z
Rajah 1/ Diagram 1
(a) Nyatakan dua unsur yang berada dalam/ State two elements that are in the
(i) kumpulan yang sama/same group:
W dan/and X
(ii) kala yang sama/same period:
W dan/and Z
[2 markah/marks]
(b) (i) W mempunyai nombor proton 11. Apakah susunan elektron atom W?
The proton number of W is 11. What is the electron arrangement of atom W?
2.8.1
[1 markah/mark]
(ii) Lukis susunan elektron ion atom W. KBAT Menganalisis
Draw the electron arrangement of ion atom W?
[1 markah/mark]
(c) Apabila merentasi kala dari kiri ke kanan, apakah yang boleh kamu katakan tentang
When crossing the periods from left to right, what can you say about
(i) sifat logam/properties of metals:
Sifat logam berkurang dan sifat bukan logam bertambah
Properties of metals decrease and properties of non-metals increase
[1 markah/mark]
(ii) kekonduksian elektrik/ electrical conductivity
Kekonduksian elektrik berkurang/ Electrical conductivity decreases
[1 markah/mark]
96

2 Rajah 2 menunjukkan senarai unsur yang diwakili dengan huruf K, L, M, N dan O dengan nombor
nukleon serta nombor proton.
Diagram 2 shows a list of elements represented by the letters K, L, M, N and O with the nucleon numbers and proton
numbers.
1 27 37 24 35 Nombor nukleon/ Nucleon number

K L M N O
1 13 17 11 17 Nombor proton/ Proton number
Rajah 2/ Diagram 2
(a) Tulis susunan elektron bagi atom L, M, N dan O.

Write down the electron arrangement for atoms L, M, N and O.
L: 2.8.3
M: 2.8.7
N: 2.8.1
O: 2.8.7
[2 markah/marks]
(b) Nyatakan dua unsur yang berada dalam kumpulan yang sama.
State two elements that belong to the same group.
K dan N/K and N
[2 markah/marks]
(c) Nyatakan dua unsur yang merupakan isotop.

State two elements which are isotopes.
M dan O/M and O
[2 markah/marks]
3 Jadual 1 menunjukkan beberapa isotop.

Table 1 shows a few isotopes.
Isotop Bilangan proton Bilangan neutron Nombor nukleon

Isotope Number of protons Number of neutrons Nucleon number
Hidrogen-1/Hydrogen-1 1 0 1
Karbon-12/Carbon-12 6 6 12
Jadual 1/ Table 1
(a) Berikan definisi isotop.
Give the definition of isotopes.
Isotop ialah atom-atom unsur yang sama yang mempunyai bilangan proton yang sama tetapi bilangan
neutron yang berbeza.
Isotopes are atoms of the same element with the same number of protons but different number of neutrons.
[1 markah/mark]
97

(b) Apakah itu nombor nukleon?
What is nucleon number?
Jumlah bilangan proton dan neutron/ The total number of protons and neutrons.
[1 markah/mark]
(c) Lengkapkan jadual di atas dengan mencari nombor nukleon bagi karbon-13 dan karbon-14.
Complete the table above by finding the nucleon number for carbon-13 and carbon-14.
[2 markah/marks]
(d) Beri satu kegunaan isotop dalam bidang berikut.

Give one use of isotopes in the following fields.
(i) Perubatan/Medicine:
Iodin-131 - Merawat kanser tiroid/ Iodine-131 - To treat thyroid cancer.
(ii) Pertanian/Agriculture:
Fosforus-32 - Mengkaji kadar penyerapan baja fosforus dalam tumbuhan.
Phosphorus-32 - To study the absorption of phosphorus fertiliser in plants.
[2 markah/marks]
Soalan Esei
1 (a) Berikan dua contoh isotop daripada unsur yang sama dan nyatakan satu persamaan dan satu
perbezaan isotop.
Give two examples of isotopes of the same element and state one similarity and one difference between the isotopes.
[4 markah/marks]
(b) Rajah 1 menunjukkan tiga bidang yang menggunakan isotop.

Diagram 1 shows three fields that make use of isotopes.
Perubatan Pertanian
Medicine Agriculture
Kegunaan isotop
Uses of isotopes
Teknologi makanan
Food technology
Rajah 1/ Diagram 1
Kaji maklumat dalam Rajah 1 dan bina konsep isotop.

Jawapan anda hendaklah berdasarkan aspek-aspek berikut.
Study the information in Diagram 1 and construct the concept of isotopes.
Your answer should be based on the following aspects.
(i) Tulis maklumat daripada Rajah 1./ Write down the information in Diagram 1. [1 markah/mark]
(ii) Beri satu kegunaan isotop dalam setiap bidang.
Give one use of isotope in each field. [3 markah/marks]
(iii) Beri satu contoh lain bidang yang menggunakan isotop dan nyatakan kegunaannya.
Give one other example of field that make use of isotopes and state its uses. [2 markah/marks]
98

Jawapan/Answers:
1 (a) Dua contoh isotop ialah klorin-35 dan klorin-37/ Two examples of isotopes are chlorine-35 and chlorine-37.

Persamaan/ Similarity:
Kedua-duanya mempunyai sifat kimia yang sama/ Both have same chemical properties
Perbezaan/ Difference:
−− Mempunyai nombor neutron yang berbeza/ Have different number of neutrons
(b) (i) Perubatan, pertanian dan teknologi makanan ialah contoh-contoh bidang yang menggunakan isotop.
Medicine, agriculture and food technology are examples of fields that use isotopes.
(ii) Perubatan Kobalt-60 Membunuh sel-sel kanser/ To kill cancer cells
Medicine Cobalt-60
Pertanian Carbon-14 Menentukan lintasan karbon semasa proses fotosintesis
Agriculture Karbon-14 To determine the path of carbon during photosynthesis process
Teknologi Kobalt-60 Membunuh mikroorganisma yang menyebabkan sayur dan buah-
makanan Cobalt-60 buahan rosak tanpa mengubah rasa dan kualitinya.
Food To kill microorganisms that cause rotting of vegetables and fruits without changing
technology the taste and quality.
(iii) Dalam bidang arkeologi, karbon-14 digunakan untuk menentukan usia artifak arkeologi.
In the field of archaeology, carbon-14 is used to determine the age of archaeological artifacts.
99

Bab Tema 3: Penerokaan Unsur dalam Alam
9 Kimia Industri
Chemical in Industries
Nota Bestari
9.1 Aloi/ Alloys 7 Kandungan, ciri dan kegunaan aloi:

Composition, characteristics and uses of alloys:
1 Aloi ialah campuran beberapa logam atau campuran
Aloi Kandungan Ciri Kegunaan
logam dengan unsur lain (atom asing). Contoh aloi Alloy Composition Characteristics Uses
ialah keluli, loyang dan duralumin.
Loyang Kuprum Keras Struktur
Alloy is a mixture of a few metals or a mixture of a metal and
Brass (80%), Zink Hard binaan,
another element (foreign atoms). Examples of alloys are steel,
(20%) jambatan
brass and duralumin.
Copper (80%), Building
2 Logam tulen mengandungi atom-atom dari satu jenis Zinc (20%) structures, bridges
unsur logam sahaja. Tiada atom asing dan atom-
atomnya tersusun rapat dan padat dalam lapisan. Gangsa Kuprum Berkilat Hiasan,
A pure metal contains atoms of only one type of metallic element. There Bronze (96%), Timah Shiny pingat
are no foreign atoms and the atoms are closely arranged in layers. (4%) Ornaments,
Copper (96%), medals
3 Perbezaan aloi dan logam tulen:
Tin (4%)
Differences of alloys and pure metals:
Keluli Besi (99%), Keras, Syiling,
Ciri Logam tulen Aloi Steel Karbon berkilat pingat,
Characteristics Pure metal Alloy (1%) Hard, shiny patung
Permukaan Kurang berkilat Berkilat Iron (99%), Coins, medals,
Less shiny Shiny Carbon (1%) statues
Surface
Kekuatan Kurang kuat Lebih kuat Piuter Timah (89%), Keras, Alat muzik,
Strength Less strong Stronger
Pewter Kuprum berkilat tombol pintu
(2%) Hard, shiny Musical
Kekerasan Kurang keras Lebih keras Tin (89%), instruments,
Hardness Less hard Harder Copper (2%) door knob
Kebolehan untuk Mudah Sukar Duralumin Aluminium Ringan, Badan kapal
dibengkokkan Easy Difficult Duralumin (95%), keras, tahan terbang
Ability to be bent Kuprum kakisan Aeroplane
Tahan kakisan Tidak Ya (4%) Light, hard, bodies
Resistance to No Yes Aluminium resistant to
corrosion (95%), corrosion
Takat lebur Lebih rendah Lebih tinggi Copper (4%)
Melting point Lower Higher 8 Aloi superkonduktor ialah aloi yang mengalirkan arus
Kemuluran Mulur Kurang mulur elektrik dalam keadaan tanpa rintangan (rintangan sifar).
Ductility Ductile Less ductile A superconductor alloy is an alloy that conducts electricity without
Ketertempaan Mudah Sukar any resistance (zero resistance).
Malleability Easy Difficult 9 Aloi superkonduktor digunakan untuk penghantaran
arus elektrik tanpa kehilangan tenaga bagi meningkatkan
Kekuatan Rendah Tinggi
kecekapan penghantaran elektrik.
regangan Low High
Tensile strength
Superconductor alloys are used in the transmission of electricity
without loss of energy to improve the efficiency of electricity transmission.
4 Pengaloian ialah proses mencampurkan atom asing ke
dalam logam tulen. 9.2 Kaca dan Seramik/ Glass and Ceramics
Alloying is the process of mixing foreign atoms into a pure metal.
5 Fungsi atom asing dalam aloi ialah menghalang atom- 1 Kaca ialah bahan bukan kristal yang keras, rapuh dan
atom logam tulen daripada menggelongsor di atas satu biasanya lut sinar atau lut cahaya yang dihasilkan
dengan yang lain dengan mudah. dengan melakurkan pasir bersama soda dan kapur,
The function of foreign atoms in alloys is to prevent the atoms in diikuti penyejukan segera.
pure metal from sliding over each other easily. Glass is a hard, brittle, non-crystalline substance, typically
6 Pengaloian bertujuan untuk/ The aim of alloying is to: transparent or translucent, which is made by fusing sand with soda
and lime and followed by rapid cooling.
(a) menambah kekuatan dan kekerasan logam
increases the strength and hardness of metal 2 Kaca terhasil apabila pasir (silikon dioksida atau silica)
(b) mencegah kakisan/ prevents corrosion dileburkan dan dicampurkan dengan bahan seperti
(c) menjadikan logam lebih berkilat/ makes the metal shinier plumbum(II) oksida, boron oksida, natrium karbonat
(d) mengurangkan kerintangan bahan kepada sifar atau kalsium karbonat.
Glass is formed when sand (silicon dioxide or silica) is melted and
reduces the resistance of materials to zero resistance
mixed with other substances like lead(II) oxide, boron oxide, sodium
(e) menghasilkan aloi superkonduktor/ produces
carbonate or calcium carbonate.
superconductor alloy
100

3 Ciri-ciri kaca ialah lut sinar, keras tetapi rapuh, tidak 6 Pempolimeran penambahan
telap cecair, penebat haba, penebat elektrik dan tidak Addition polymerisation
aktif secara kimia. (a) Melibatkan monomer-monomer yang sama jenis
Characteristics of glass are transparent, hard but brittle, impermeable dengan pemecahan ikatan ganda dua menjadi
to liquid, heat insulator, electrical insulator and chemical inert. ikatan tunggal melalui tindak balas penambahan.
4 Seramik ialah bahan bukan logam yang tahan panas
Involves the same type of monomers and the breaking of double
dan terdiri daripada sebatian yang terbentuk daripada
bond through addition reaction.
unsur-unsur logam dan bukan logam. Bahan seramik
bersifat rapuh, keras, kuat dalam mampatan tetapi (b) Contoh: Politena, polivinil klorida, perspeks
Examples: Polythene, polyvinyl chloride, perspex
lemah dalam ricih dan ketegangan
Ceramics are non-metallic materials that are heat-resistant and 7 Pempolimeran kondensasi
made of compounds formed from metallic and non-metallic elements. Condensation polymerisation
Ceramic materials are brittle, hard, strong in compression, and weak (a) Melibatkan monomer-monomer berlainan jenis
in shearing and tension. dan penyingkiran molekul kecil seperti air dan
5 Seramik diperbuat daripada tanah liat yang terdiri ammonia.
daripada campuran aluminium silikat dan pasir. Tanah Involves different type of monomers and elimination of simple
liat putih yang digunakan untuk membuat seramik molecules such as water and ammonia.
disebut kaolin, kaya dengan kaolinit atau alumina (b) Contoh: Nilon, terilena
silikat terhidrat. Tanah liat merah mengandungi Examples: Nylon, terilene
ferum(III) oksida yang memberikan warna merah. 8 Getah asli/ Natural rubber
Contoh-contoh seramik ialah batu bata, jubin, cawan dan (a) Lateks ialah susu getah yang diperoleh daripada
periuk tanah liat. pokok getah yang ditoreh. Ia mengandungi zarah-
Ceramics are made from clay and composed of aluminium silicate
zarah getah. Setiap zarah getah terdiri daripada
mixed with sand. White clay that is used to make ceramics is kaolin,
which is rich in kaolinite or hydrated alumina silicate. Red clay
polimer getah yang diselaputi oleh membran
composed of iron(III) oxide, which gives the red colour. Examples of protein yang bercas negatif yang menghalang
ceramics are bricks, tiles, mugs and clay pots. lateks daripada menggumpal.
6 Ciri-ciri seramik ialah sangat keras dan kuat, rapuh, Latex is a milky fluid obtained from tapped rubber trees. It
tidak aktif secara kimia dan tidak terkakis, penebat consists of rubber particles. Each rubber particle is made up of
elektrik dan haba yang baik, takat lebur sangat tinggi rubber polymers covered by a layer of protein membrane with
dan tahan haba serta berliang tetapi boleh dijadikan negative charges, preventing latex from coagulating.
kalis air dengan lapisan kilat “glaze”. (b) Asid seperti asid formik menyebabkan lateks
Characteristics of ceramics are very hard and strong, brittle, menggumpal. Ion hidrogen yang bercas positif
chemically inert and does not corrode, good insulator of electricity meneutralkan cas negatif pada membran protein.
and heat, very high melting point and heat resistance and porous but Ini menyebabkan zarah getah yang neutral
can be made impervious by glazing. berlanggar antara satu sama lain dan memecahkan
membran protein. Zarah getah terbebas dan
9.3 Polimer/ Polymer
kemudian bergabung antara satu sama lain lalu
1 Polimer ialah rantaian molekul panjang yang terdiri menggumpal.
daripada banyak molekul kecil yang bersambungan. Acids such as formic acid make the latex coagulate. Hydrogen
Polymer is a long-chain molecule composed of many small ions with positive charge neutralise the negative charges on the
interconnecting molecules. protein membrane. This causes the neutral rubber particles to
2 Monomer ialah molekul kecil yang bergabung untuk collide with each other and break the protein membrane. Rubber
membentuk rantaian molekul panjang. molecules are set free then combine with one another, resulting
Monomer is a small molecule that combines to form long-chain molecule. in coagulation.
3 Pempolimeran ialah proses penggabungan molekul- (c) Alkali seperti larutan ammonia menghalang
molekul kecil untuk membentuk rantaian molekul panjang. penggumpalan lateks. Ion hidroksida daripada
Polymerisation is a process of combination of small molecules to alkali meneutralkan ion hidrogen daripada asid
form long-chain molecule. laktik yang terhasil akibat tindakan bakteria ke atas
4 Penyahpolimeran ialah proses penguraian molekul membran protein. Zarah getah kekal bercas negatif
polimer kepada monomer-monomernya. dan tidak menggumpal.
Depolymerisation is a process of decomposition of polymer
Alkalis such as ammonia solution prevent latex coagulation.
molecules to its monomers.
The hydroxide ions from alkali neutralise hydrogen ions from
5 Polimer semula jadi dan polimer sintetik:
the lactic acid produced by the action of bacteria on the protein
Natural polymer and synthetic polymer:
membrane. The rubber particles remain negatively charged and
Jenis Polimer Polimer sintetik do not coagulate.
polimer semula jadi Synthetic polymer 9 (a) Pemvulkanan ialah proses menambahkan
Type of Natural polymer atom sulfur ke dalam getah asli bagi menghasilkan
polymer
getah tervulkan yang lebih keras, kuat dan
Maksud Polimer yang Polimer buatan kenyal.
Meaning dihasilkan secara manusia yang Vulcanisation is a process of adding sulphur atoms to natural
semula jadi oleh dihasilkan melalui rubber to produce vulcanised rubber, which is harder, tougher
hidupan. tindak balas kimia. and more elastic.
Polymers produced Man-made polymers (b) Pemvukanan boleh dilakukan secara:
naturally by living produced by chemical Vulcanisation can be done by:
things. reactions.
(i) Memanaskan getah asli dengan sulfur
Contoh Protein, kanji, Politena, nilon, Heating natural rubber with sulphur
Examples lemak, kapas, sutera, polistirena, (ii) Merendam getah asli ke dalam larutan disulfur
getah asli, selulosa perspeks, neoprena diklorida selama 5 minit
Protein, starch, fat, Polythene, nylon,
Soaking natural rubber into disulphur dichloride solution
cotton wool, silk, natural polystyrene, perspex,
for 5 minutes
rubber, cellulose neoprene
101

9.1 Aloi/ Alloy
Latihan 1 Takrifan, contoh dan komposisi aloi/ Definition, example and composition of alloys
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kimia industri.
TP 2 Memahami kimia industri dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia industri dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 1 TP 2

(a) Pengaloian ialah proses mencampurkan atom asing ke dalam logam tulen.
Alloying is a process of mixing foreign atoms into pure metals.
(b) Campuran logam dengan atom asing yang ditambah disebut aloi .
A mixture of metal and added foreign atoms is called an alloy .
(c) Susunan zarah dalam logam tulen/ Arrangement of particles in pure metals
Daya dikenakan
Force is applied
Atom-atom logam tulen

Atoms of a pure metal
Di dalam logam tulen, atom disusun secara teratur dalam barisan. Setiap barisan mudah
menggelongsor di atas barisan yang lain. Oleh itu, logam tulen bersifat lembut
dan mudah bengkok/terhakis .
In pure metals, atoms are arranged neatly in rows. Each row can slide over each other easily.
Hence, pure metal is soft and easy to bend/corrode .
(d) Susunan zarah dalam aloi/ Arrangement of particles in alloys
Pengaloian
Alloying
+
Atom-atom logam tulen Atom asing Aloi
Atoms of a pure metal Foreign atom Alloy
Penambahan atom asing ke dalam logam tulen mencegah barisan atom daripada
menggelongsor di atas satu sama lain. Hal ini kerana atom yang ditambah adalah
berlainan saiz. Oleh itu, aloi lebih keras dan kuat berbanding
logam tulen.
The addition of foreign atoms into pure metals prevents the row of atoms from sliding over
each other. This is because the added atoms are of different size. So, alloys are stronger
and harder than pure metals.
2 Berikan tiga tujuan pengaloian/ Give three purposes of alloying. TP 3
−− Untuk menambahkan kekuatan dan kekerasan logam

To increase the strength and hardness of metals
−− Untuk menjadikan logam lebih tahan kakisan

To make metals more resistant to corrosion
−− Untuk menjadikan logam lebih berkilat atau menarik

To make metals more shiny or attractive
102

3 Lengkapkan jadual di bawah/ Complete the table below. TP 3
Aloi Logam tulen Atom asing

Alloy Pure metal Foreign atoms
Keluli Besi Karbon

Steel Iron Carbon
Gangsa Kuprum Timah

Bronze Copper Tin
Loyang Kuprum Zink

Brass Copper Zinc
Piuter Timah Kuprum

Pewter Tin Copper
Duralumin Aluminium Kuprum

Duralumin Aluminium Copper
4 Lengkapkan peta buih berganda di bawah untuk membanding antara aloi dan logam
tulen. TP 3
Complete the double bubble map below to compare alloy and its pure metal.
i-THINK Peta Buih Berganda
Kurang Lebih
keras Tidak tahan Tahan keras
Less hard Harder
Kurang kakisan kakisan Lebih
kuat Not resistant to Resistant to kuat
Less strong corrosion corrosion Stronger
Konduktor
Kurang elektrik Lebih
Logam tulen Aloi
berkilat Pure metal Electrical Alloy
berkilat
Less shiny conductor More shiny
Mudah Konduktor Sukar

ditempa haba ditempa
Malleable Heat conductor Less malleable
Kurang
Mulur
Ductile
mulur
Less ductile
103

Latihan 2 Kegunaan aloi/ Uses of alloy
1 Padankan aloi dan kegunaannya/ Match the alloy with its uses. TP 3
Gangsa
Peralatan muzik/ Musical instruments
Bronze
Keluli
Badan kapal terbang/ Body of aeroplanes
Steel
Loyang
Patung, piala/ Statues, medals
Brass
Duralumin
Bangunan dan jambatan/Buildings and bridges
Duralumin
Piuter
Duit syiling/ Coins
Pewter
Kupronikel
Piala, barang perhiasan/ Trophies, decorative items
Cupronickel
2 Kaji pernyataan di bawah. Kemudian, jawab soalan yang berikut. TP 2

Study the statement below. Then, answer the following questions.
Aloi yang mengalirkan arus elektrik dalam keadaan tanpa rintangan (rintangan sifar) pada suhu yang
sangat rendah.
An alloy that conducts electricity without any resistance (zero resistance) at a very low temperature.
(a) Namakan aloi di atas/ Name the above alloy.

Aloi superkonduktor/ Superconductor alloy
(b) Nyatakan dua kegunaan aloi tersebut/ State two uses of the alloy.
Pengimejan Resonan Magnetik (MRI), keretapi Maglev, mengesan periuk api
Magnetic Resonance Imaging (MRI), maglev train, detection of mines
9.2 Kaca dan Seramik/ Glass and Ceramics
Latihan 3 Komponen kaca dan seramik/ Components of glass and ceramics

1 Namakan komponen utama kaca./ Name the major component of glass. TP 1
Silikon dioksida (silika)/ Silicon dioxide (silica)
104

2 (a) Di manakah silika boleh ditemui dalam alam semula jadi? TP 1
Where can silica be found in the nature?
Pasir/ Sand
(b) Namakan unsur-unsur yang terkandung dalam silika. TP 1

Name the elements found in silica.
Silikon, oksigen/ Silicon, oxygen
3 Berikan tiga sifat kaca/ Give three properties of glass. TP 2
Lut sinar/ Transparent

Keras tetapi rapuh/ Hard but brittle
Tidak aktif secara kimia/ Chemically inert
4 Apakah unsur-unsur yang terkandung dalam seramik? TP 1

What are the elements found in ceramics?
Aluminium, silikon, hidrogen, oksigen
Aluminium, silicon, hydrogen, oxygen
5 Seramik diperbuat daripada tanah liat. Namakan komponen utama tanah liat. TP 1
Ceramics are made of clay. Name the main component of clay.
Aluminium silikat/ Aluminium silicate
Latihan 4 Kegunaan kaca dan seramik/ Uses of glass and ceramics

1 Lengkapkan jadual di bawah dengan memberikan dua sifat dan dua kegunaan setiap jenis kaca. TP 3
Complete the table below by giving two characteristics and two uses for each type of glass.
Jenis kaca Composition Sifat Kegunaan

Type of glass Komposisi Characteristics Uses
Kaca silika Silikon dioksida −− Membenarkan cahaya Kanta/ Radas kaca

terlakur Silicon dioxide ultraungu dan infra- makmal/Gentian optik
Fused glass merah menembusinya Lenses/ Laboratory glassware/
Allows ultraviolet and Optical fibres
infrared light to pass through
−− Tahan terhadap suhu
tinggi dan bahan kimia
High temperature resistant
and chemical resistant
Kaca soda Silikon dioksida/Silicon −− Tidak tahan haba/ Does Bekas kaca/ Cermin/
kapur dioxide not withstand heat Mentol lampu
Soda-lime Natrium oksida/Sodium oxide −− Tahan terhadap bahan Glass containers / Mirrors / Light
glass Kalsium oksida/Calcium oxide kimia/Chemical resistant bulbs
Kaca Silikon dioksida −− Ketumpatan tinggi Kanta/ Prisma/ Kristal

kristal Silicon dioxide High density Prisms / Lenses /Crystals
plumbum Plumbum(II) oksida −− Indeks biasan tinggi
Lead crystal Lead(II) oxide High refractive index
glass Natrium oksida/ Sodium oxide −− Lut sinar/ Transparent
Kaca Silikon dioksida/Silicon −− Lut sinar/ Transparent Alat memasak/ Radas kaca
borosilikat dioxide −− Tahan terhadap bahan makmal/ Tiub elektrik
Borosilicate Boron oksida/Boron oxide kimia/ Chemical resistant Cookware /Laboratory glassware /
glass Natrium oksida/Sodium oxide Electrical tubes
−− Tahan terhadap kejutan
Kalsium oksida/Calcium oxide haba/ Resistant to thermal
shock
105

2 Lengkapkan jadual di bawah dengan memberikan kegunaan dan contoh seramik. TP 3
Complete the table below by giving the uses and examples of ceramics.
Ciri Kegunaan Contoh

Characteristics Uses Examples
Keras dan kuat Bahan binaan Batu bata, jubin, simen,
Hard and strong Building materials bumbung/ Bricks, tiles, cement, roofs
Lengai terhadap bahan kimia Perkakas dapur Pinggan, mangkuk, periuk
dan tidak terkakis Kitchenware masak/ Plates, bowls, cooking pots
Chemically inert and non-corrosive
Tidak aktif dan tidak boleh Peralatan perubatan dan Tulang dan gigi palsu
dimampatkan pergigian Artificial teeth and bones
Inert and non-compressible Medical and dental equipment
Penebat elektrik Bahagian penebat dalam Palam pencucuh, penebat
Electrical insulators perkakas elektrik ketuhar dan kabel elektrik
Insulating parts in electrical appliances Spark plugs, insulators in ovens and
electric cables
Menarik, mudah dibentuk dan Barang perhiasan dan keperluan Pasu, barangan porselin, singki,
berkilat rumah tab mandi
Attractive, easily moulded and glazed Decorative pieces and household items Vases, porcelain ware, wash basins, bath
tubs
Takat lebur sangat tinggi dan Penebat haba Pelapik relau dan bahagian enjin
penebat haba yang baik Heat insulator Lining of furnace, engine parts
Very high melting point and good
insulator of heat
9.3 Polimer/ Polymer
Latihan 5 Polimer semula jadi dan polimer sintetik/ Natural polymers and synthetic polymers
1 Tulis contoh polimer semula jadi dan polimer sintetik dalam peta pokok di bawah. TP 2
Write down examples of natural polymers and synthetic polymers in the tree map below.

Jenis polimer
Types of polymers
Polimer semula jadi Polimer sintetik

Natural polymers Synthetic polymers
• Protein/ Protein • Nilon/ Nylon

• Kanji/ Starch • Polistirena/ Polystyrene
• Getah asli/ Natural rubber • Perspeks/ Perspex
• Kapas/ Cotton • Politena/ Polythene
• Sutera/ Silk • Neoprena/ Neoprene
• Selulosa/ Cellulose
2 Isi tempat kosong dengan istilah yang betul. TP 1

Fill in the blanks with the correct terms.
(a) Polimer semula jadi ialah polimer yang dihasilkan secara semula jadi oleh benda hidup.
Natural polymers are polymers produced naturally by living things.
(b) Polimer sintetik ialah polimer buatan manusia yang dihasilkan melalui tindak balas kimia.
Synthetic polymers are man-made polymers produced by chemical reactions.
106

Latihan 6 Proses pempolimeran/ Polymerisation process
1 Rajah di bawah menunjukkan proses pempolimeran. Label P, Q, R dan S dalam kotak yang
disediakan. TP 3
The diagram below shows polymerisation process. Label P, Q, R and S in the box provided.
R: Pempolimeran
Polymerisation
P: Monomer S: Penyahpolimeran Q: Polimer

Monomers Depolymerisation Polymer
2 Tulis istilah yang betul bagi setiap maksud di dalam jadual di bawah. TP 2
Write down the correct term for each meaning in the table below.
Istilah/ Terms Maksud/ Meaning

Monomer Molekul kecil yang bergabung untuk membentuk molekul berantai panjang.
Monomer Small molecules that combine to form a long-chain molecule.
Molekul berantai panjang yang terdiri daripada molekul-molekul kecil yang

Polimer
bersambungan.
Polymer
A long-chain molecule composed of small interconnecting molecules.
Proses percantuman molekul-molekul kecil untuk membentuk molekul berantai

Pempolimeran
panjang.
Polymerisation
A process of small molecules joining together to form long-chain molecules.
Penyahpolimeran Proses penguraian molekul polimer kepada monomer-monomernya.

Depolymerisation A process of decomposition of polymer molecules to its monomers.
Pempolimeran Proses di mana monomer yang sama jenis dan mempunyai ikatan ganda dua
penambahan bergabung untuk membentuk molekul berantai panjang.
Addition polymerisation A process whereby same type of monomers with double bond combine to form long chain molecules.
Pempolimeran Proses di mana monomer yang berlainan jenis bergabung untuk membentuk molekul
kondensasi berantai panjang dengan menyingkirkan molekul ringkas seperti air dan ammonia
Condensation A process whereby different types of monomers combine to form long-chain molecules by removing
polymerisation simple molecules like water and ammonia.
3 Padankan polimer dengan monomernya yang betul. TP 3

Match the polymers and their monomers correctly.
Polimer Monomer
Polymer Monomer
Protein/ Protein Isoprena/ Isoprene
Kanji/ Starch Asid amino/ Amino acid
Getah asli/Natural rubber Glukosa/ Glucose
Polivinil klorida/ Polyvinyl chloride Etena/ Ethene
Politena/ Polythene Kloroetena/ Chloroethene
107

Latihan 7 Ciri getah asli dan pemvulkanan getah/ Characteristics of natural rubber and vulcanisation of rubber
1 Tulis sifat-sifat getah asli dalam peta buih di bawah. TP 2

Write down the characteristics of natural rubber in the bubble map below.
i-THINK Peta Buih
Elastic
Kenyal
Penebat haba Penebat elektrik

Heat insulator Electrical insulator
Sifat-sifat
getah asli
Characteristics of
natural rubber
Tidak tahan panas Polimer

Not resistant to heat Polymer
Bertindak balas
dengan asid
dan alkali
Reacts with
acid and alkali
2 Jawab soalan berikut tentang pemvulkanan getah. TP 2 TP 3

Answer the following questions about vulcanisation of rubber.
Bahan X Proses Y
Lateks Getah asli pepejal Getah tervulkan
Latex Substance X Solid natural rubber Process Y Vulcanised rubber

(a) Namakan bahan X/ Name substance X.

Asid etanoik (sebarang asid)/ Ethanoic acid (any acid)
(b) Apakah fungsi bahan X?/ What is the function of substance X?

Asid menggumpalkan lateks/ Acid coagulates latex
(c) Bagaimanakah getah asli pepejal ditukar kepada getah tervulkan?

How can solid natural rubber be converted into vulcanised rubber?
Panaskan getah dengan sulphur atau rendamkan getah dalam larutan sulphur monoklorida.
Heating rubber with sulphur or soak rubber into sulphur monochloride solution.
(d) Namakan proses Y/ Name process Y.

Pemvulkanan/ Vulcanisation
108

(e) Terangkan apa yang terjadi kepada molekul-molekul getah semasa proses Y.
Explain what happens to the rubber molecules during process Y.
Molekul-molekul getah dirangkai silang oleh atom-atom sulfur. Rantai silang ini menghalang polimer-
polimer getah daripada menggelongsor di atas satu dengan yang lain.
The rubber molecules are cross-linked by sulphur atoms. The cross-links prevent rubber polymers from sliding over each other.
(f) Lukis dan labelkan rajah untuk menunjukkan struktur molekul getah tervulkan.
Draw and label a diagram to show the structure of vulcanised rubber molecules.
Rangkai silang sulfur
S S
Sulfur cross-link
S
S S

(g) Bandingkan getah asli dan getah tervulkan dalam jadual di bawah.
Compare natural rubber and vulcanised rubber in the table below.
Getah asli/ Natural rubber Getah tervulkan/ Vulcanised rubber

Lebih lembut/ Softer Lebih keras/ Harder
Kurang kuat/ Less strong Lebih kuat/ Stronger
Kurang kenyal/ Less elastic Lebih kenyal/ More elastic
Tidak tahan haba/ Non resistant to heat Tahan haba/ Heat resistant
Soalan Objektif Apakah aloi Z?
What is alloy Z?
A Loyang/ Brass
1 Antara proses berikut, yang manakah dapat
B Gangsa/ Bronze
menambahkan kekerasan sesuatu logam?
C Piuter/ Pewter
Which of the following processes increases the hardness
of a metal?
D Duralumin/ Duralumin
A Penulenan/ Purification
3 Maklumat berikut menunjukkan proses
b Pengaloian/ Alloying
pembentukan metil metakrilat daripada
C Penyaduran/ Plating
perspeks.
D Pempolimeran/ Polymerisation
The following information shows the process of forming
methyl metacrylate from perspex.
2 Rajah 1 menunjukkan maklumat tentang
sejenis aloi.
Diagram 1 shows information about an alloy. dipanaskan/ heat
Perspeks Metil metakrilat
Aloi Z/ Alloy Z Perspex Methyl metacrylate
A Penyulingan/ Distillation
Tahan Ringan B Pemvulkanan/ Vulcanisation
Untuk membuat
kakisan Light C Pemejalwapan/ Sublimation
badan kapal terbang
Resistant to
To make body of aircraft D Penyahpolimeran/ Depolymerisation
corrosion
Rajah 1/ Diagram 1
109

4 Rajah 2 menunjukkan suatu proses 7 Apakah komponen utama kaca?
KLON
SPM
penghasilan bahan sintetik. What is the main component of glass?

2019 Diagram 2 shows a process in the production of a A Silika/ Silica
synthetic material. B Karbon/ Carbon
C Natrium/ Sodium
Proses P D Boron/ Boron
Process P
8 Keluli ialah aloi yang terbina daripada besi dan

Neoprena Polineoprena karbon. Bagaimanakah karbon mempengaruhi
Neoprene Polyneoprene sifat-sifat keluli?
Rajah 2/ Diagram 2 Steel is an alloy of iron and carbon. How does the
carbon affect the properties of steel?
What is process P?
A Karbon menjadikan aloi pengalir elektrik
Apakah proses P?
yang lebih baik daripada besi
A Pemvulkanan/ Vulcanisation
The carbon makes the alloy a better conductor of
b Pempolimeran/ Polymerisation
electricity than iron.
C Penggumpalan/ Coagulation
B Karbon menjadikan aloi lebih lembut
D Penyahpolimeran/ Depolymerisation
daripada besi
The carbon makes the alloy softer than the iron
5 Antara bahan berikut, yang manakah boleh C Karbon menjadikan aloi lebih keras
menggumpalkan lateks? daripada besi
Which of the following solutions can coagulate The carbon makes the alloy harder than the iron
latex? D Karbon menghentikan pengaratan besi
A Sulfur The carbon stops the iron from rusting
Sulphur
B Ammonia 9 Rajah 3 menunjukkan perubahan struktur
Ammonia molekul getah apabila diregang dan dilepaskan.
C Asid asetik Diagram 3 shows the change in the molecular structure
Acetic acid of natural rubber when it is stretched and released.
D Natrium klorida
Sodium chloride Diregang
Stretched
6 Apakah yang harus dilakukan ke atas getah Dilepaskan

asli untuk menghasilkan tayar yang lebih Released
keras dan tahan haba?
What should be done to natural rubber to produce tyres Rajah 3/ Diagram 3
that are harder and more heat resistant? Apakah ciri getah asli yang ditunjukkan
A Menambahkan dawai besi dalam rajah di atas?
Add iron wire What is the characteristic of natural rubber shown in
B Menambahkan asid etanoik the above diagram?
Add ethanoic acid A Kenyal/ Elastic
C Memanaskan dengan sulfur B Lembut/ Soft
Heat with sulphur C Melekit/ Sticky
D Mencampurkan larutan ammonia D Mudah putus/ Easily snapped
Add ammonia solution
Soalan Struktur
1 Rajah 1.1 menunjukkan satu eksperimen untuk mengkaji ketahanan aloi keluli terhadap pengaratan.
Diagram 1.1 shows an experiment to study the resistance of steel alloy towards corrosion.
Air suling
Distilled water
Paku keluli Paku besi

Steel nail Iron nail

Air suling
Distilled water
110

Air suling
Distilled water
Selepas 3 hari, keputusan yang diperoleh

Paku keluli seperti ditunjukkan
Paku besi dalam Rajah 1.2.
Iron nail
After 3 days, the result obtained as shown
Steelinnail
Diagram 1.2.
Air suling
Distilled water

Diagram 1.2/ Rajah 1.2
(a) Berdasarkan Rajah 1.2, tulis satu pemerhatian bagi eksperimen ini.
Based on Diagram 1.2, write down one observation for the experiment.
Paku besi berkarat/ The iron nail rusts
[1 markah/mark]
(b) Tulis satu hipotesis bagi eksperimen ini. KBAT Menilai

Write down one hypothesis for this experiment.
Keluli/ aloi tahan terhadap kakisan (karat)/ Steel/alloy resistant to corrosion (rust)
[1 markah/mark]
(c) Nyatakan pemboleh ubah dalam eksperimen ini/ State the variables in this experiment.
(i) Pemboleh ubah dimalarkan/ Constant variable
Jenis larutan/ saiz paku// Type of solution/size of nail
[1 markah/mark]
(ii) Pemboleh ubah dimanipulasikan/ Manipulated variable
Jenis paku/ Type of nail
[1 markah/mark]
(d) Ramalkan keadaan paku keluli itu pada hari ke-5. KBAT Menganalisis
Predict the condition of the steel nail on the 5th day.
Paku keluli kekal tidak berkarat/ Steel nail does not rust.
[1 markah/mark]
(e) Berdasarkan eksperimen ini, nyatakan definisi secara operasi bagi aloi.
Based on this experiment, state the operational definition for an alloy.
Aloi ialah bahan yang tidak berkarat/ Alloy is a substance that does not rust.
[1 markah/mark]
2 Rajah 2.1 menunjukkan proses pembuatan gangsa.

Diagram 2.1 shows the bronze making process.
+
Proses P
Process P
Atom logam utama Atom logam asing
Atoms of main metal Atoms of foreign metal
X Y
Gangsa
Atom logam X: Bronze Atom logam Y:
Atom of metal X: Atom of metal Y:
Kuprum/ Copper Timah/ Tin
111

(a) Pada Rajah 2.1, namakan atom logam X dan atom logam Y.
On Diagram 2.1, name the atoms of metals X and Y.
[2 markah/marks]
(b) Namakan proses P/ Name process P.

Pengaloian/ Alloying
[1 markah/mark]
(c) (i) Nyatakan satu sifat gangsa/ State one characteristic of bronze.
Lebih keras/lebih berkilat/tidak terkakis. // Harder/Shinier/Does not corrode
[1 markah/mark]
(ii) Nyatakan kesan kehadiran atom logam Y dalam gangsa.
State the effect of the atoms of metal Y in bronze.
Menghalang atom-atom kuprum daripada menggelongsor antara satu sama lain.
Prevent copper atoms from sliding over each other.
[1 markah/mark]
(d)
Pingat dalam rajah di atas diperbuat daripada gangsa.

Berikan satu sifat pingat itu jika ia diperbuat daripada logam X sahaja.
The medal in the above diagram is made of bronze.
Give one characteristic of the medal if it is made of metal X only.
Lembut /kurang berkilat/mudah berkarat// Soft/less shiny/ easily rust
[1 markah/mark]
3 Rajah 3.1 menunjukkan pelbagai kegunaan getah sintetik.
Diagram 3.1 shows the uses of synthetic rubber.
Komponen mesin
Machinery components
Barangan lateks
Latex items
Kasut
8% Shoes
8%
5% Pelekat
3% Seals
Tayar/ Tyre
68 % 8%
Lain-lain
Others
(a) Berdasarkan Rajah 3.1, nyatakan kegunaan utama getah sintetik.

Based on Diagram 3.1, state the main use of synthetic rubber.
Membuat tayar/ To make tyres
[1 markah/mark]
112

(b) Nyatakan dua ciri getah sintetik yang digunakan untuk membuat tapak kasut.
State two characteristics of synthetic rubber used to make shoes.
Kenyal/ Elastic
Tahan panas/ Heat resistant
[2 markah/marks]
+ Sulfur Proses R S S
Sulphur Process R
S S
S
Getah asli Getah tervulkan

Natural rubber Vulcanised rubber
(c) Rajah 3.2 menunjukkan pembentukan getah tervulkan.

Diagram 3.2 shows the formation of vulcanised rubber.
(i) Apakah proses R?/ What is process R?
Pemvulkanan/ Vulcanisation
[1 markah/mark]
(ii) Lukis struktur getah tervulkan dalam ruang yang disediakan pada Rajah 3.2. KBAT Menganalisis
Draw the structure of vulcanised rubber in the box provided in Diagram 3.2.
[1 markah/mark]
(iii) Nyatakan satu fungsi sulfur dalam pembentukan getah tervulkan.
State one function of sulphur in the formation of vulcanised rubber.
Membentuk rangkai silang antara polimer getah/ To form cross-links between rubber polymers
[1 markah/mark]
Soalan Esei
1 Kaji pernyataan berikut/ Study the following statement.
Pagar rumah Ali yang diperbuat daripada besi telah berkarat manakala pagar rumah jirannya
yang diperbuat daripada keluli tidak berkarat. Besi merupakan logam tulen manakala
keluli ialah aloi. Ini menunjukkan aloi dan logam tulen mempunyai sifat tahan kakisan yang
berbeza.
Ali’s gate, which is made of iron has rusted, while his neighbour’s gate, which is made of steel does not rust. Iron
is a pure metal whereas steel is an alloy. This shows that alloys and pure metals have different corrosive resistance
characteristic.
(a) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat pernyataan di atas. KBAT Menilai
Suggest one hypothesis to investigate the above statement.
[1 markah/mark]
(b) Dengan menggunakan paku keluli, paku besi, larutan natrium klorida dan radas lain, huraikan
satu eksperimen untuk menguji hipotesis anda di (a) berpandukan kriteria berikut.
Using steel nail, iron nail, sodium chloride solution and other apparatus, describe an experiment to test your
hypothesis in (a) based on the following criteria.
(i)
Tujuan eksperimen/ Aim of the experiment [1 markah/mark]
Mengenal pasti pemboleh ubah/ Identification of the variables
(ii) [2 markah/marks]
Senarai radas dan bahan/ List of apparatus and materials
(iii) [1 markah/mark]
(iv)
Prosedur atau kaedah/ Procedure or method [4 markah/marks]
113

Jawapan/ Answers:
1 (a) Pagar keluli lebih tahan karat berbanding pagar besi./ Steel gate does not rust easily compared to iron gate.
(b) (i) Untuk mengkaji pengaratan antara paku besi dan paku keluli.
To study the corrosion between iron nail and steel nail.
(ii) Pemboleh ubah/Variables:
Dimanipulasikan/Manipulated – jenis paku / type of nail
Bergerak balas / Responding – pengaratan paku / rusting of nail
Tetap/Constant – isi padu/ kepekatan larutan natrum klorida // volume/ concentration of sodium chloride solution
(iii) 2 tabung uji, larutan natrim klorida, paku besi, paku keluli/ 2 test tubes, sodium chloride solution, iron nail, steel nail
(iv) 1. Tabung uji A dan B diisi dengan 20 cm3 larutan natrium klorida.
Test tubes A and B are each filled with 20 cm3 sodium chloride solution.
2. Paku besi dimasukkan ke dalam tabung uji A manakala paku keluli ke dalam tabung uji B.
Iron nail is put into test tube A while steel nail is put into test tube B.
3. Kedua-dua tabung uji dibiarkan selama 5 hari/ Both test tubes are left for 5 days.
4. Pemerhatian ke atas pengaratan paku direkodkan/Observation of the corrosion of nails are recorded.
(v) Jenis paku/ Type of nail Pengaratan paku/Rusting of nail
Paku besi/ Iron nail
Paku keluli/ Steel nail
2 (a) Nyatakan satu persamaan dan tiga perbezaan antara aloi dan logam tulen.

State one similarity and three differences between alloys and pure metals
[4 markah/marks]
(b) Jadual 1 menunjukkan susunan atom bagi tiga jenis aloi iaitu gangsa, loyang dan keluli.
Table 1 shows the arrangement of atoms in three types of alloys, which are bronze, brass and steel.
Jenis aloi Susunan atom

Types of alloy Arrangement of atoms
Bronze/ Gangsa Atom kuprum
Copper atom
Atom kuprum
Atom
Coppertimah
atom
Atom kuprum
Tin atom
Copper atom
Atom timah
Tin atom
Atom
Atom timah
kuprum
Tin atomatom
Copper
Brass/ Loyang Atom kuprum
Copper
Atom zinkatom
kuprum
Zinc atom
Copper atom
Atom zink
Zinc
Atomatom
besi
Atom zink
Iron atom
Zinc atom
Atom besi
Steel/ Keluli Iron atom
besi
Atom karbon
Iron atom
Carbon atom
Atom karbon
Carbon atom
Atom karbon
Carbon atom
Jadual 1/ Table 1
Kaji maklumat dalam Jadual 1 dan bina konsep aloi.

Jawapan anda hendaklah berdasarkan aspek-aspek berikut:
Study the information in Table 1 and construct the concept of alloy.
Your answer should be based on the following aspects:
114

(i) Kenal pasti dua ciri sepunya
Identify two common characteristics [2 markah/marks]
(ii) Berikan satu contoh lain bagi aloi
Give one other example of alloy [1 markah/mark]
(iii) Beri satu contoh bukan aloi dan sebabnya
Give one example of a non-alloy and the reason [2 markah/marks]
(iv) Hubung kaitkan ciri sepunya untuk membina konsep aloi
Relate the common characteristics to construct the concept of alloy [1 markah/mark]
Jawapan/ Answers:
2 (a) Aloi/ Alloy Logam tulen/ Pure metal
Persamaan/Similarity Konduktor elektrik yang baik/ Good electrical conductor
Lebih keras/ Harder Kurang keras/ Less hard
Perbezaan/ Differences Lebih berkilat/ Shinier Kurang berkilat/ Less shiny
Tahan karat/ Resistant to corrosion Mudah berkarat/ Easy to corrode
(b) (i) Ciri sepunya/ Common charasteristics:

−− Campuran dua atau lebih unsur logam/ A mixture of two or more metal elements.
−− Terdiri daripada dua atau lebih atom yang berlainan jenis/ Consists of two or more different atoms.
−− Lebih keras, tahan karat/ Harder, resistant to corrosion
(ii) Piuter/ Pewter
(iii) Besi/ Iron
Sebab – besi adalah unsur/ Reason – iron is an element
(iv) Aloi ialah campuran dua atau lebih unsur logam dan terdiri daripada dua atau lebih atom yang
berlainan jenis.
An alloy is a mixture of two or more metal elements and consists of two or more different types of atoms.
115

Bab
Tema 3: Penerokaan Unsur dalam Alam
10 Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan

Chemicals in Medicine and Health
Nota Bestari
10.1 Perubatan Tradisional, Perubatan Moden dan produk semula jadi dan senaman badan dan
Perubatan Komplementari minda.
Complementary medicine, in practice refers to a
Traditional Medicine, Modern Medicine and
wide range of health interventions originating from
Complementary Medicine different cultures across thousands of years of history.
1 Terdapat tiga kaedah rawatan perubatan: Complementary medicine consists of natural products
There are three methods of medical treatment: and body and mind practices.
(a) Perubatan tradisional/ Traditional medicine (ii) Antara ciri perubatan komplementari ialah
(i) Perubatan tradisional ialah kaedah perubatan tiada pembedahan atau jahitan pada tubuh
yang melibatkan tumbuh-tumbuhan, haiwan badan dan ubat-ubatan sintetik terlibat.
Some of the features of complementary medicine are
dan/atau ubat-ubatan berasaskan mineral,
there are no surgeries or stitches on the body and
diaplikasikan secara khusus mahupun
synthetic medicines involved.
gabungan bagi merawat, mendiagnosis
2 Ubat-ubatan yang digunakan dalam perubatan
serta mencegah penyakit dan mengekalkan
tradisional, moden dan komplementari:
kesihatan. The medicines used in traditional, modern and complementary
Traditional medicine is a method of medical treatment medicine:
incorporating plants, animals, and/or minerals based
(a) Ubat tradisional/ Traditional medicine
medicines, applied singularly or in combination to
maintain the well-being, as well as to treat, diagnose or
prevent illnesses.
Ubat
tradisional Rawatan untuk
(ii) Antara ciri perubatan tradisional ialah
Traditional Treatment for
keberkesanan rawatannya mengambil masa
medicine
yang lama, bahan semula jadi daripada
tumbuhan dan haiwan digunakan untuk Herba/Herbs
rawatan dan kaedah perubatan ini diwarisi Kunyit Penyakit kulit
dari satu generasi ke generasi seterusnya. Turmeric Skin disease
Some of the features of traditional medicine are the
Lidah buaya Luka kulit
efficacy of the treatment takes a longer time, much
Aloe vera Skin wound
cheaper, natural ingredients from plants and animals
are used for treatment, and the method of treatment is Halia Menghilangkan angin dalam
inherited from one generation to the next. Ginger badan
(b) Perubatan moden/ Modern medicine Removes wind from the body
(i) Perubatan moden ialah kaedah perubatan Selasih/ Basil Batuk, selsema, bronkitis
di mana bidang-bidang seperti perubatan Ocimum basilicum Cough, cold, bronchitis
klinikal, penyelidikan perubatan dan
Haiwan/Animal
pembedahan terlibat dalam merawat
penyakit dan kecederaan. Gamat Japanese encephalitis,
Modern medicine is the method of treatment in which Sea cucumber penyembuhan luka
fields such as clinical medication, medical research and Japanese encephalitis, wound healing
surgery are involved in the treatment of illnesses and
injuries. (b) Ubat moden/ Modern medicine
(ii)
Antara ciri perubatan moden ialah (i) Ubat-ubatan moden dihasilkan oleh saintis
rawatannya lebih berkesan, kosnya mungkin di makmal.
lebih mahal, ubat-ubatan sintetik digunakan Modern medicines are made by scientists in laboratories.
dan teknologi moden seperti radioterapi (ii) Jenis ubat moden termasuklah analgesik,
digunakan. antibiotik dan psikoteraputik.
Some of the features of modern medicine are the Types of modern medicine include analgesics,
treatment is more effective, it may be costly, synthetic antibiotics and psychotherapeutic medicines.
medicines are used and modern technologies such as • Analgesik ialah ubat yang digunakan
radiotherapy are applied. untuk melegakan kesakitan tanpa
(c) Perubatan komplementari menyebabkan rasa kebas atau
Complementary medicine mempengaruhi kesedaran. Contoh
(i) Perubatan komplementari secara praktisnya analgesik ialah aspirin, parasetamol dan
merujuk kepelbagaian kaedah dalam kodeina.
penjagaan kesihatan, yang berasal daripada Analgesics are medicines used to relieve
pelbagai bentuk budaya sejak zaman- pain without causing numbness or affecting
berzaman. Kaedah ini terdiri daripada consciousness. Examples of common analgesics are
aspirin, paracetamol and codeine.
116
Modul A+ Sains Tkt 4-Bab 10.indd 116 12/19/19 8:14 AM

• Antibiotik digunakan untuk membunuh pengalaman orang Needs to be consumed
atau memperlahankan pertumbuhan yang pernah continuously until a person
bakteria. Ia digunakan untuk merawat mengambilnya sebelum heals and healing is proven
jangkitan yang disebabkan oleh bakteria. ini. through clinical tests.
Antibiotik diperoleh dari mikroorganisma Needs to be consumed
seperti kulat. Contoh antibiotik ialah continuously for a long
penisilin dan streptomisin. time and healing is proven
Antibiotics are used to kill or to slow down the through beliefs and
growth of bacteria. They are used to treat infections experiences of others who
caused by bacteria. Antibiotics are obtained from have healed by consuming the
microorganisms such as fungi. Examples of medicine.
antibiotics are penicillin and streptomycin.
• Ubat psikoteraputik digunakan untuk 5 Contoh penyalahgunaan ubat-ubatan:
mengubah pemikiran, perasaan dan Examples of medicine abuse:
tingkah laku yang tidak nomal dalam (a) Menggunakan ubat yang dipreskrib untuk
kalangan pesakit mental yang tidak dapat orang lain.
mengawal pemikiran, perasaan dan Using medicine that are prescribed for someone else.
tingkah laku mereka. Ubat ini tidak dapat (b) Mengambil dos yang lebih tinggi berbanding
menyembuhkan penyakit mental, tetapi yang diarahkan.
dapat mengurangkan kebanyakan gejala Taking a higher dose than instructed.
penyakit mental dan membantu pesakit (c) Mengambil ubat dengan cara yang berbeza
untuk meneruskan kehidupan. daripada arahan.
Psychotherapeutic medicines are used to alter Taking medicine in a different way from instruction.
abnormal thinking, feelings or behaviours of people (d) Mengambil ubat untuk tujuan lain, bukan untuk
with mental illness, who cannot control their menyembuhkan penyakit.
thoughts, feelings and behaviours. These medicines Taking medicine for other purposes instead of for healing
do not cure mental illness, but they can reduce most illnesses.
of the symptoms of mental illness and help a person 6 Kesan penyalahgunaan ubat-ubatan:
to get on with life. Effects of medicine abuse:
(c) Perubatan komplementari (a) Sesetengah ubat seperti ubat batuk dapat
Complementary medicine menyebabkan ketagihan jika diambil berlebihan.
Antara amalan perubatan komplementari yang Some medicines such as the cough mixture may cause
boleh didapati di Malaysia: addiction if taken excessively.
Some of the complementary medicine practices found in (b) Antibiotik menyebabkan daya rintangan
Malaysia: bakteria terhadap antibiotik meningkat. Ini
(i) Akupunktur/ Acupuncture menyebabkan ubat yang biasa digunakan untuk
(ii) Kiropraktik/ Chiropractic merawat jangkitan menjadi tidak berkesan.
(iii) Urutan tradisional/ Traditional massage Antibiotic causes bacteria to be more resistant towards the
(iv) Homeopati/ Homeopathy antibiotic. Therefore, the medicine normally used to treat
(v) Terapi herba/ Herbal therapy the infection is no longer effective.
3 Terdapat dua sumber ubat, iaitu sumber semula jadi
dan buatan manusia. 10.2 Radikal Bebas/ Free Radicals
There are two resources of medicine, which are the natural resources
1 Radikal bebas ialah atom atau molekul yang
and the man-made resources.
kekurangan satu elektron menjadikannya sangat
4 Perbandingan ubat yang diperoleh secara semula jadi
aktif secara kimia dan bercenderung menyerang
dan dari sumber buatan manusia:
Comparison between medicine obtained naturally and from man- atom atau molekul lain.
made resources: A free radical is an atom or molecule that lacks one electron,
making it highly reactive chemically and it tends to attack other
atoms or molecules.
Ubat daripada sumber Ubat daripada sumber
semula jadi buatan manusia 2 Proses pengoksidaan yang berlaku di dalam badan
Medicine from natural Medicine from man-made kita boleh menghasilkan radikal bebas. Radikal
resources resources bebas ini boleh memulakan tindak balas berantai
untuk menghasilkan lebih banyak radikal bebas
Diperoleh terus Diperoleh daripada
yang menyerang sel-sel badan.
daripada buah-buahan suplemen makanan The oxidation process in our body can produce free radicals.
dan sayuran yang kita seperti yang berbentuk These free radicals can start chain reactions, producing more free
makan. pil yang dihasilkan radicals that can attack body cells.
Obtained directly from the secara sintetik 3 Terdapat faktor dalaman (dalam badan) dan faktor
fruits and vegetables we di makmal. luaran yang menyumbang kepada pembentukan
consume. Obtained from dietary radikal bebas:
supplements produced There are internal (in the body) and external factors contributing
synthetically in laboratories. to the formation of free radicals:
Perlu diambil Perlu diambil (a) Faktor dalaman – metabolisme dan keradangan
berterusan untuk berterusan sehingga Internal factors – metabolism and inflammation
masa yang lama dan seseorang itu sembuh (b) Faktor luaran – pencemaran udara, asap
penyembuhan dapat dan penyembuhan rokok, sisa toksik, pendedahan kepada cahaya
dibuktikan melalui dibuktikan menerusi matahari dan sinaran mengion.
kepercayaan dan ujian klinikal. External factors – air pollution, cigarette smoke, toxic
substances, exposure to sunlight and ionising radiation.
117

4 Lazimnya, badan kita boleh mengendalikan radikal Antioxidant substances react with free radicals, causing the
bebas. Bagaimanapun, jumlah radikal bebas yang formation of a more stable compound. Therefore, the process of
berlebihan boleh merosakkan struktur DNA kita oxidation can be stopped.
menyebabkan pembentukan bahan karsinogen 3 Contoh bahan antioksidan termasuk beta karotena,
yang menyebabkan mutasi dan penyakit kanser. lutein, likopena, vitamin C dan vitamin E.
Radikal bebas juga menyebabkan penyakit lain Examples of antioxidant substances are beta carotene, lutein,
lycopene, vitamins C and E.
seperti penyakit kardiovaskular dan ketidaksuburan.
Penuaan awal juga disebabkan oleh radikal bebas.
10.4 Produk Kesihatan/ Health Products
Our body are normally able to handle free radicals. However, when
in excess, free radicals might damage our DNA structures, leading 1 Bahan aktif merujuk mana-mana komponen
to the formation of carcinogenic substances that causes mutation di dalam sesuatu produk yang memberi kesan
and cancer. Free radicals also causes other illnesses such as langsung dalam mendiagnosis, menyembuhkan,
cardiovascular diseases and infertility and also damages the kidney merawat atau mencegah penyakit.
and lungs. Early ageing is also caused by free radicals. Active ingredient refers to any component in a product that
gives a direct effect in the diagnosis, cure, treatment or prevention
10.3 Bahan Antioksidan/ Antioxidant Substances of disease.
1 Antioksidan ialah bahan yang mengurangkan, 2 Penggunaan produk kesihatan semakin meningkat
meneutralkan serta melindungi sel badan daripada disebabkan beberapa faktor. Misalnya orang
kerosakan akibat radikal bebas dan ia juga boleh yang sibuk bekerja ada kalanya tidak ada masa
dianggap sebagai barisan pertahanan terhadap risiko untuk menyediakan makanan yang seimbang,
mendapat sesetengah penyakit. maka mereka mengambil produk kesihatan untuk
Antioxidant are substances that reduce, neutralise and protect menjamin kesihatan yang baik.
body cells from damage caused by free radicals. They can be The usage of health products is increasing due to several factors.
considered as a defense against the risk of certain diseases. For example, people who are busy working do not have the time
2 Bahan antioksidan bertindak balas dengan radikal to prepare a balanced diet. Thus, they tend to take health products
bebas dan menyebabkan penghasilan suatu sebatian to stay healthy.
yang lebih stabil. Maka, proses pengoksidaan dapat
dihentikan.
Perubatan Tradisional, Perubatan Moden dan Perubatan Komplementari

10.1 Traditional Medicine, Modern Medicine and Complementary Medicine
Latihan 1 Ciri-ciri perubatan tradisional, moden dan komplementari

Characteristics of traditional medicine, moden medicine and complementary medicine
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kimia dalam perubatan dan kesihatan.
Pandankan jenis perubatan dengan penerangannya dengan betul. TP 1

Match the type of medical treatment and its explanation correctly.
Kepelbagaian kaedah dalam penjagaan kesihatan, yang

berasal daripada pelbagai bentuk budaya sejak zaman-
Perubatan tradisional
Traditional medicine
• • berzaman.
A wide range of health interventions originating from different
cultures across thousands of years of history.
Kaedah perubatan yang melibatkan tumbuh-tumbuhan,

haiwan dan ubat-ubatan berasaskan mineral, bagi
Perubatan moden
Modern medicine
• • merawat, mendiagnosis serta mencegah penyakit.
Method of medical treatment incorporating plants, animals, or
mineral based medicines, to treat, diagnose or prevent illnesses.
Kaedah perubatan di mana doktor dan penjagaan

kesihatan profesional yang lain merawat simptom
Perubatan dan penyakit menggunakan ubat sintetik, radiasi atau
komplementari • • pembedahan.
Complementary medicine Method of medical treatment in which doctors and other healthcare
professionals treat symptoms and diseases using drugs, radiation or
surgery.
118

Latihan 2 Ubat-ubatan yang digunakan dalam perubatan tradisional, moden dan komplementari
Medicines used in traditional, modern and complementary medicines
TP 2 Memahami kimia dalam perubatan dan kesihatan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia dalam kesihatan dan perubatan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Berikan kegunaan herba yang berikut. TP 2

Give the uses of the following herbs.
Herba/ Herbs Rawatan untuk/ Treatment for

Kunyit/ Turmeric Penyakit kulit/ Skin disease
Lidah buaya/ Aloe vera Luka kulit/ Skin wound
Pegaga/ Centella asiatica Kemurungan, panjang umur/ Depression, longevity
Hempedu bumi/ Andrographis paniculata Cirit-birit, demam, kencing manis/ Diarrhoea, fever, diabetes
Selasih/ Basil Batuk, selsema, bronkitis/ Cough, cold, bronchitis
Tongkat Ali/ Eurycoma longifolia Meningkatkan sifat kelelakian/ Increases manliness
Misai kucing/ Orthosiphon aristatus Gout, kencing manis, reumatisme/ Gout, diabetes, rheumatism
2 Nyatakan fungsi dan contoh tiga jenis ubat psikoteraputik seperti yang ditunjukkan dalam jadual
yang berikut. TP 2
State the function and example of the three types of psychotherapeutic medicines as shown in the following table.
Ubat psikoteraputik Fungsi Contoh

Psychotherapeutic medicines Function Example
Stimulan Mengurangkan keletihan dan merangsang perasaan Amfetamina

Stimulant To reduce fatigue and elevate mood Amphetamine
Antidepresan Mengawal keadaan kemurungan Amitriptilin

Antidepressant To control depression Amitriptyline
Antipsikotik Untuk menenangkan pesakit Trankuiliser

Antipsychotic To calm down the patient Tranquilizer
3 Nyatakan cara betul pengambilan setiap jenis ubat moden berikut. TP 3

State the right way to take each of the following types of modern medicines.
Jenis / Type Cara betul/ Right way

Analgesik Ikut arahan preskripsi doktor, jangan terlebih dos
Analgesic Follow instructions, do not overdose
Antibiotik Perlu dihabiskan mengikut dos yang diberi

Antibiotic Must finish the entire course according to the dosage given
Antidepresan Ikut arahan preskripsi doktor, jangan terlebih dos

Antidepressant Follow instructions, do not overdose
4 Kodeina, insulin dan streptomisin ialah contoh-contoh ubat moden. Nyatakan ubat yang digunakan
untuk: TP 3
Codeine, insulin and streptomycin are examples of modern medicine. State the medicine used to:
(a) merawat kencing manis/ treat diabetes mellitus
Insulin/Insulin
119

(b) merawat penumonia/ treat pneumonia
Streptomisin/Streptomycin
(c) melegakan sakit kepala/ relieve headaches

Kodeina/Codeine
5 Antibiotik ialah sejenis ubat yang digunakan untuk membunuh dan menghalang pertumbuhan
bakteria./ An antibiotic is a type of medicine used to kill and prevent the growth of bacteria. TP 3
(a) Namakan satu penyakit yang dirawat menggunakan antibiotik.
Name a disease that can be treated by antibiotics.
Sifilis, gonorea, tuberkulosis/ Syphilis, gonorrhoea, tuberculosis (mana-mana satu/any one)
(b) Berikan dua contoh antibiotik./ Give two examples of antibiotic.

Penisilin dan streptomisin/ Penicillin and streptomycin
(c) Terangkan cara yang betul semasa mengambil antibiotik./ State the right way of taking antibiotics.
Habiskan antibiotik yang diberi/ Complete the entire course of antibiotics
(d) Terangkan jawapan anda dalam (c)./ Explain your answer in (c).
Untuk memastikan semua bakteria terbunuh dan tidak membentuk rintangan terhadap antibiotik.
To make sure all bacteria are killed and do not develop resistance to the antibiotics.
6 Aspirin ialah contoh analgesik./ Aspirin is an example of analgesic. TP 3
(a) Apakah fungsi ubat analgesik?

What is the function of analgesic drug?
Melegakan kesakitan/ Relieve pain
(b) Biasanya aspirin tidak dipreskripsikan kepada dua kumpulan pesakit. Namakan kumpulan
tersebut.
Normally aspirin is not prescribed to two groups of patients. Name the groups.
Kanak-kanak dan pesakit gastrik/ Children and gastric patients
(c) Terangkan jawapan anda di (b)./ Explain your answer in (b).

Aspirin bersifat asid dan ada kanak-kanak yang alah terhadap aspirin.
Aspirin is acidic and some children may be allergic to aspirin.
(d) Berikan contoh lain analgesik./ Give another example of analgesic.

Parasetamol/ Paracetamol
10.2 Radikal Bebas/ Free Radicals
Latihan 3 Kesan radikal bebas terhadap kesihatan manusia

Impact of free radicals on human health
1 Apakah yang dimaksudkan dengan radikal bebas? TP 1

What is meant by a free radical?
Radikal bebas ialah atom atau molekul yang kekurangan satu elektron menjadikannya sangat aktif secara
kimia dan bercenderung menyerang atom atau molekul lain./ A free radical is an atom or molecule that lacks one
electron making it highly reactive chemically and it tends to attack other atoms or molecules.
120

2 Nyatakan dua kesan radikal bebas terhadap manusia. TP 2
State two effects of free radicals towards humans.
Penyakit kardiovaskular/ Cardiovascular disease
Penuaan awal/ Early ageing
10.3 Bahan Antioksidan/ Antioxidant Substances
Latihan 4 Definisi dan tindakan bahan antioksidan terhadap radikal bebas

Definition and the action of antioxidant substance on free radicals
1 Apakah itu bahan antioksidan?/ What are antioxidant substances? TP 1
Antioksidan adalah bahan yang mengurangkan, meneutralkan serta melindungi sel badan daripada
kerosakan akibat radikal bebas./Antioxidant substances are substances that reduce, neutralise and protect body cells from
damage caused by free radicals.
2 Apakah kesan bahan antioksidan?/ What are the effects of antioxidant subtances? TP 2
Antioksidan membantu mengelakkan kesan berbahaya radikal bebas. Antioksidan ialah molekul yang dapat
menghalang pengoksidaan molekul lain./Antioxidant substances can help to prevent the harmful effect of free radicals.
Antioxidant substances are molecules that prevent the oxidation of other molecules.
3 Berikan kegunaan bahan antioksidan yang berikut. TP 2

Give the uses of the following antioxidant substances.
Bahan antioksidan Kegunaan

Antioxidant substances Uses
Vitamin C Membantu penyembuhan luka/ Helps wound healing
Vitamin E Mecegah kanser/ Prevent cancer
Beta karotena/Beta carotene Mencegah kanser/ Prevent cancer
Lutein Mengekalkan kesihatan sel-sel mata/ Maintains healthy cells in the eyes
10.4 Produk Kesihatan/ Health Products
Latihan 5 Maksud bahan aktif dalam produk kesihatan

Meaning of active ingredients in health products
1 Apakah yang dimaksudkan dengan bahan aktif dalam produk kesihatan? TP 1

What is meant by active ingredients in health products?
Bahan aktif merujuk kepada mana-mana komponen di dalam sesuatu produk yang memberi kesan langsung
dalam mendiagnosis, menyembuhkan, merawat atau mencegah penyakit./ Active ingredient refers to any
component in a product which gives a direct effect in the diagnosis, cure, treatment or prevention of disease.
2 Berikan satu contoh bahan aktif dalam ubat gigi. TP 1

Give one example of active ingredient in toothpaste.
Flourida/ Flouride
121

Soalan Objektif 5 Antara yang berikut, yang manakah tidak
benar tentang antibiotik?
1 Antara yang berikut, yang manakah betul Which of the following is not true about antibiotics?
tentang perubatan tradisional? A Ia digunakan untuk memusnahkan
Which of the following is correct about the use of pertumbuhan bakteria
traditional medicine? They are used to destroy the growth of bacteria
B Ia digunakan untuk merawat penyakit
Tumbuhan Kegunaan yang disebabkan bakteria
Plant Use They are used to treat diseases caused by bacteria
A Ginseng Untuk menghalang C Ia berkesan terhadap jangkitan kulat dan
Ginseng serangan asma virus
To prevent asthma attack They are effective against fungal and viral infection
D Penisilin dan streptomisin ialah dua
B Lidah buaya Untuk merawat antibiotik yang biasa digunakan
Aloe vera batuk Penicillin and streptomycin are two common
To treat cough antibiotics
C Kuinina Untuk merawat
Quinine malaria 6 Sendi kaki seorang pelajar telah membengkak
To treat malaria dan berasa sakit. Apakah ubat yang paling
sesuai diberikan kepada pelajar tersebut?
D Bawang putih Untuk merawat kulit The joint of a student’s leg is swollen and painful. What
Garlic gatal medicine is suitable to be given to the student?
To treat itchy skin
A Penisilin/ Penicillin
B Parasetamol/ Paracetamol
2 Ubat yang manakah boleh melegakan sakit C Insulin/ Insulin
kepala? D Barbiturat/ Barbiturate
Which medicine can relieve a headache?
A Streptomisin/ Streptomycin 7 Seorang pelajar telah disengat oleh serangga
B Barbiturat/ Barbiturate yang mempunyai sengatan beralkali. Antara
C Kortison/ Cortisone bahan berikut, yang manakah paling sesuai
D Parasetamol/ Paracetamol disapukan pada tempat sengatan tersebut?
A student is stung by an insect with an alkaline sting.
3 Ubat moden jenis yang manakah membuatkan
Which of the following is the most suitable substance to
seseorang lebih berwaspada dan bertenaga?
be applied on the sting site?
Which type of modern medicine helps restore the
alertness and makes a person more energetic?
A Cuka/ Vinegar
A Antibiotik C Antidepresan B Ubat gigi/ Toothpaste
Antibiotics Antidepressants
C Minyak masak/ Cooking oil
B Stimulan D Antipsikotik D Sabun/ Soap
Stimulants Antipsychotics
8 Antara bahan tambah makanan yang berikut,
4 Antara yang berikut, yang manakah yang manakah digunakan sebagai antioksida?
merupakan antibiotik? Which of the following food additives is used as an
Which of the following are antibiotics? antioxidant substance?
I Aspirin/ Aspirin A Tartrazina
II Penisilin/ Penicillin Tartrazine
III Kodeina/ Codeine B Sulfur dioksida
IV Streptomisin/ Streptomycin Sulphur dioxide
A I dan II/ I and II C Oktil etanoat
B II dan III/ II and III Octyl ethanoate
C II dan IV/ II and IV D Asid askorbik
D III dan IV/ III and IV Ascorbic acid
122

Soalan Struktur
1 Rajah 1 menunjukkan pokok halia. Halia boleh digunakan sebagai ubat traditional.
Diagram 1 shows a ginger plant. Ginger can be used as a traditional medicine.
R ✓
Q
S
Rajah 1/Diagram 1
(a) Bahagian manakah P, Q, R atau S yang digunakan sebagai ubat?
Tandakan (✓) pada jawapan anda dalam kotak yang disediakan dalam Rajah 1.
Which of the parts P, Q, R or S is used as the main source of medicine?
Mark (✓) for your answer in the box provided in Diagram 1. [1 markah/mark]
(b) Apakah penyakit yang boleh dirawat menggunakan halia?
What is the illness that can be cured by using ginger?
Sakit perut kerana angin dalam perut/ Stomach pain due to wind in the stomach
[1 markah/mark]
(c) Bagaimanakah halia digunakan untuk merawat penyakit dalam (b)?
How is ginger used to treat the illness in (b)?
Ekstrak jus dari rizom dan minum/ Extract the juice from the rhizome and drink
[1 markah/mark]
(d) Nyatakan tiga ciri perubatan tradisional.
State three characteristics of traditional medicine.
– Diwarisi dan diamalkan turun temurun./ Inherited and practiced for generations.
– Keberkesanan rawatannya lebih perlahan dan makan masa.
The effectiveness of the treatment is slower and takes time.
– Rawatan menggunakan bahan semula jadi daripada tumbuhan dan haiwan.

Treatment using natural ingredients from plants and animals.
[3 markah/marks]
2 Jadual 1 menunjukkan fungsi tiga jenis ubat.

Table 1 shows the functions of three types of medicine.
Fungsi/ Function Jenis ubat/ Type of medicine
Melegakan kesakitan
Relieves pain X: Analgesik/ Analgesic
Membunuh bakteria
Kills bacteria Y: Antibiotik/ Antibiotic
Mengubah emosi dan tingkah laku

Changes the emotion and behaviour Z: Psikoteraputik/ Psychotherapeutic
Jadual 1/Table 1
(a) Lengkapkan Jadual 1 dengan jenis ubat bagi setiap fungsi yang diberikan dalam jadual.
Complete Table 1 with the type of medicine for each function given in the table. [3 markah/marks]
123

(b) Apakah kesan sampingan bagi ubat jenis X jika digunakan oleh kanak-kanak yang berumur
kurang dari 2 tahun?
What is the side effect of medicine of type X if it is used by a child less than 2 years old?
Menyebabkan pendarahan usus dan perut/ It causes bleeding of the intestine and stomach
[1 markah/mark]
(c) Pesakit yang dirawat menggunakan ubat jenis Y mestilah menghabiskan semua ubat yang
dipreskripsikan oleh doktor untuk memastikan semua bakteria dihapuskan. Apakah yang
akan berlaku jika tidak semua bakteria dihapuskan? KBAT Menganalisis
A patient treated by medicine of type Y must finish taking the prescribed course given by the doctor in order to make
sure all the bacteria are killed. What will happen if not all the bacteria are killed?
Bakteria yang tinggal akan menjadi resistan terhadap antibiotik tersebut.
The remaining bacteria will develop resistance towards the antibiotics.
[1 markah/mark]
(d) Trankuiliser ialah contoh ubat jenis Z. Berikan satu perubahan yang mungkin berlaku ke atas
emosi pesakit apabila dirawat dengan ubat ini.
Tranquilizer is an example of the medicine of type Z. Give one change that might happen to a patient’s emotions
when treated using this medicine.
Mengurangkan stres dan menenangkan pesakit./ Reduces stress and calms the patient.
[1 markah/mark]
Soalan Esei
1 Kaji situasi berikut.

Study the following situation.
Puan Marina menghidangkan hirisan buah epal dalam dua buah pinggan kepada tetamunya.
Dalam salah satu pinggan, dia memerah jus limau terus pada permukaan hirisan epal dan
dalam pinggan yang satu lagi, dia tidak meletakkan apa-apa pada hirisan epal tersebut. Selepas
beberapa jam, didapati hirisan buah epal yang ada jus limau tidak berubah warna tetapi hirisan
epal yang tidak ada jus limau sudah bertukar menjadi perang.
Puan Marina served slices of apples in two plates to her guests. In one of the plates, she squeezed a lime directly
onto the surface of the apple slices and in the other plate, she left the apple slices without the lime extract. After a
few hours, the apple slices with lime extract did not change colour but the apple slices without lime extract have
changed colour to brown.
(a) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat pernyataan di atas. KBAT Menilai
Suggest one hypothesis to investigate the above statement.
[1 markah/mark]
(b) Berdasarkan situasi yang diberi, rancang satu eksperimen untuk menyiasat pengoksidaan buah
epal menggunakan piring petri, bikar, buah epal, jus limau, larutan gula dan satu lagi bahan
lain.
Based on the given situation, plan an experiment to investigate the oxidation of apple using a petri dish, beakers,
apple, lime juice, sugar solution and one more substance.
Huraian anda harus mengandungi aspek berikut:

Your description should include the following criteria:
(i)
Tujuan eksperimen/ Aim of the experiment [1 markah/mark]
(ii)
Mengenal pasti pemboleh ubah/ Identification of variables [2 markah/marks]
(iii)
Senarai radas dan bahan/ List of apparatus and materials [1 markah/mark]
(iv)
Prosedur atau kaedah/ Procedure or method [4 markah/marks]
124

Jawapan/Answers:
1 (a) Larutan yang mengandungi bahan antioksidan dapat melambatkan proses pengoksidaan buah epal.
A solution that contains antioxidant substance can slow down the oxidation process of an apple.
(b) (i) Mengkaji kesan jenis larutan yang berlainan terhadap pengoksidaan buah epal.

To study the effect of various solutions on the oxidation of apple.
(ii) – Pemboleh ubah dimanipulasi: jenis larutan

Manipulated variable: type of solution
– Pemboleh ubah bergerak balas: perubahan warna hirisan epal

Responding variable: colour change of the apple slices
– Pemboleh ubah dimalarkan: saiz hirisan/suhu persekitaran

Constant variable: size of apple slice/temperature of the surrounding
(iii) Piring petri, bikar, buah epal, jus limau, larutan gula, larutan natrium bikarbonat
Petri dish, beakers, apple, lime juice, sugar solution and sodium bicarbonate
(iv) 1 Empat hiris epal yang sama saiz dipotong dari sebiji epal. Salah satu hirisan diletak dalam piring
petri sebagai kawalan.
Four slices of apples of the same size are cut from an apple. One slice is placed in the petri dish as the control.
2 Tiga hirisan epal yang lain direndam masing-masing dalam sebikar jus limau, sebikar larutan
gula, dan sebikar larutan natrium bikarbonat selama beberapa minit.
The remaining three slices of apples are soaked in a beaker of lime juice, a beaker of sugar solution and a beaker of
sodium bicarbonate solution respectively.
3 Hirisan epal dikeluarkan dari bikar dan diletakkan di dalam piring petri selama 20 minit.
The apple slices are removed from the beakers and placed in a petri dish for 20 minutes.
4 Perubahan pada setiap hirisan epal dibanding dengan kawalan dan keputusan uji kaji
direkodkan.
The changes on each slice of apple is compared with the control and the results are recorded.
(v) Penjadualan data/ Tabulation of data

Jenis larutan Perubahan warna pada epal
Type of solution Changes in the colour
Jus limau Tiada perubahan warna

Lime juice No colour change
Larutan gula Berubah warna ke perang

Sugar solution Changes colour to brown
Larutan natrium bikarbonat Berubah warna ke perang

Sodium bicarbonate solution Changes colour to brown
125

Bab
Tema 4: Tenaga dan Kelestarian Hidup
11 Daya dan Gerakan

Force and Motion
Nota Bestari
11.1 Gerakan Linear v–u
a=
Linear Motion t
1 Gerakan linear merujuk gerakan sepanjang satu garis di mana/where;
lurus. a = pecutan/ acceleration
Linear motion is referred to as the motion along a straight line. v = halaju akhir/ final velocity
2 Jarak ialah jumlah panjang lintasan yang dilalui suatu u = halaju awal/ initial velocity
objek dari satu tempat ke tempat yang lain. t = masa/ time
Distance is the total path length travelled by an object from one
location to another.
3 Sesaran ialah jarak di antara dua lokasi yang diukur 9 Melalui aktiviti yang dilakukan di makmal
sepanjang lintasan terpendek di antara kedua-dua menggunakan jangka masa detik, kita dapat
lokasi itu dalam satu arah tertentu. menentukan halaju dan pecutan objek yang
Displacement is the distance between two locations measured bergerak.
along the shortest path connecting them, in a specific direction. Through activities conducted in laboratories using the ticker-
timer, we can determine the velocity and acceleration of moving
4 Unit S.I. untuk jarak dan sesaran ialah meter (m).
objects.
The S.I. unit of distance and displacement is metre (m).
10 Jangka masa detik bergetar 50 detik sesaat (50 Hz).
Sesaran = 1 500 m
Sela masa di antara dua titik berturutan pada pita
Displacement = 1 500 m detik dinamakan satu detik.
The ticker-timer vibrates 50 times per second (50 Hz). The time
Bandar S interval between two adjacent dots on the ticker-tape is called one
Bandar R
Town R Town S tick.
Jarak = 3 000 m
Distance = 3 000 m
1
Satu detik = saat atau 0.02 saat
50
5 Laju ialah kadar perubahan jarak atau perubahan
1
jarak per unit masa. One tick = 50 second or 0.02 second
Speed is the rate of change of distance or change in distance per
unit time.
6 Laju purata ialah kadar perubahan jumlah jarak yang 11 Jarak antara titik-titik pada pita detik menunjukkan
dilalui. jenis gerakan linear.
Average speed is the rate of change of total distance travelled. The distance between the dots on the ticker-tape shows the type
7 Unit S.I. bagi laju dan laju purata ialah meter per saat of linear movement.
(m s-1).
The S.I. unit of speed and average speed is metre per second (m s-1).
Jarak/Distance Halaju seragam

Laju/Speed = Uniform velocity
Masa/Time
Laju purata Jumlah jarak/Total distance

=
Average speed Masa/Time
Halaju berkurang secara seragam
Velocity reduces uniformly
8 Pecutan ialah kadar perubahan halaju atau perubahan
halaju per unit masa. Unit S.I. bagi pecutan ialah meter
per saat per saat (m s–2).
Acceleration is the rate of change of velocity or change in velocity Halaju bertambah secara seragam
per unit time. The S.I. unit of acceleration is metre per second per Velocity increases uniformly
second (m s–2).
Halaju akhir – Halaju awal 11.2 Graf Gerakan Linear

Pecutan =
Masa yang diambil Linear Motion Graphs
Final velocity – Initial velocity
Acceleration = 1 Graf digunakan untuk menerangkan gerakan
Time taken
sesuatu objek dengan lebih lanjut.
Graphs are used to explain the motion of objects in detail.
126

2 Terdapat dua jenis graf gerakan linear:
There are two types of linear motion graphs:
(a) Graf sesaran-masa/ Displacement-time graph
(b) Graf halaju masa/ Velocity-time graph
3 Jadual di bawah menunjukkan pelbagai jenis gerakan yang dicatatkan pada pita detik.
The table below shows different types of motion recorded on the ticker tapes.
Halaju Halaju Halaju Halaju

Velocity Velocity Velocity Velocity
Masa Masa Masa Masa

Time Time Time Time
Arah gerakan Arah gerakan Arah gerakan Arah gerakan
Direction of movement Direction of movement Direction of movement Direction of movement
Halaju seragam pecutan Halaju bertambah, objek Halaju berkurang, objek Halaju berubah, objek
sifar memecut nyahpecut memecut dan nyahpecut
Uniform velocity, zero Velocity increases, object Velocity decreases, object Velocity varies, object accelerates
acceleration accelerates decelerates and then decelerates
11.3 Pecutan Graviti dan Jatuh Bebas

Gravitational Acceleration and Free Fall
1 Objek jatuh ke bawah disebabkan tarikan ke arah pusat Bumi oleh daya graviti Bumi.
Objects fall down because they are pulled towards the Earth by the Earth’s gravitational force.
2 Pecutan graviti ialah pecutan objek yang disebabkan oleh tarikan daya graviti. Simbol yang digunakan untuk
pecutan graviti ialah g. Nilai g di permukaan Bumi ialah 10 m s–2.
The gravitational acceleration is the acceleration of an object due to the pull of the gravitational force. The symbol used for gravitational
acceleration is g. The value of g on Earth’s surface is 10 m s–2.
3 Sekiranya suatu objek jatuh disebabkan oleh tindakan daya graviti semata-mata, objek itu dikatakan mengalami
jatuh bebas.
An object that falls due to gravitational force only, is said to experience a free fall.
11.4 Jisim dan Inersia

Mass and Inertia
1 Jisim ialah kuantiti jirim yang terkandung di dalam suatu objek. Unit S.I. bagi jisim ialah kilogram (kg).
Mass is the amount of matter in an object. The S.I. unit of mass is kilogram (kg).
2 Inersia ialah kecenderungan suatu objek untuk mengekalkan keadaan asalnya sama ada dalam keadaan pegun atau
bergerak.
Inertia is the tendency of an object to maintain its original state either at rest or in motion.
3 Konsep inersia telah dinyatakan dalam Hukum Gerakan Newton Pertama: “Suatu objek akan kekal pegun atau
terus bergerak dalam garis lurus dengan laju malar, melainkan terdapat daya luar yang bertindak ke atasnya”.
The concept of inertia is stated in Newton’s First Law of Motion: “Every object continues in its state of rest or of uniform motion in
a straight line unless it is acted upon by an external force”.
4 Lebih besar jisim suatu objek, lebih besar inersianya.
The greater the mass of an object, the greater is its inertia.
5 Contoh beberapa kesan inersia dalam kehidupan harian.
Examples of the effects of inertia in daily life:
Syiling
Coin Tarik kad Inertia duit syiling menyebabkannya kekal pada keadaan rehat sebaik
dengan cepat sahaja poskad ditarik dari gelas. Bagaimanapun disebabkan beratnya,
Pull card away
Poskad quickly
duit syiling jatuh secara menegak ke dalam gelas.
Postcard The inertia of the coin causes the coin to remain at rest as soon as the postcard is pulled
Gelas away from the glass. However, due to its weight, the coin drops vertically into the glass.
Glass
Tali Baldi berisi pasir lebih sukar bergerak dan lebih sukar diberhentikan
Ropes berbanding dengan baldi yang kosong. Baldi berisi pasir mempunyai
inertia atau jisim yang lebih besar daripada baldi yang kosong.
Pasir
Sand A pail filled with sand does not move easily and more difficult to stop moving compared to
Baldi the empty one. The pail filled with sand has a greater inertia or mass than the empty one.
Pail
127

6 Satu contoh kesan positif inersia: (a) Tali pinggang keledar – menghalang pemandu
An example of the positive effect of inertia: dan penumpang daripada terhumban ke cermin
hadapan apabila kereta berlanggar dengan
Kita boleh mengeringkan payung yang basah dengan
kenderaan lain dan berhenti secara mendadak.
memutarkannya dengan laju dan memberhentikannya
Safety belt – prevents driver and passengers of a car from
secara mendadak. Ini kerana titisan air hujan akan
crashing into the windscreen if the car collides with another
terus bergerak walaupun payung diberhentikan vehicle and stops instantly.
disebabkan inersia dan akhirnya titisan air itu jatuh (b) Penyandar kepala – menghalang kecederaan
daripada payung. pada leher semasa perlanggaran di belakang
We can dry a wet umbrella by spinning it fast and then stop
kereta.
spinning it abruptly. This is because the droplets of rainwater will
keep moving although the umbrella has stopped moving due to Headrest – prevent whiplash injuries to the neck during
rear-end collision.
inertia and eventually the water droplets from the umbrella will
drop to the ground. (c) Beg udara – menghalang pemandu daripada
7 Beberapa cara mengurangkan kesan negatif inersia: terhantuk ke roda stering atau papan pemuka
Several ways to reduce the negative effects of inertia: semasa perlanggaran.
Air bag – prevents the driver from hitting the steering
wheel or dashboard during a collision.
11.1 Gerakan Linear/ Linear Motion
Latihan 1 Jarak dan sesaran/ Distance and displacement

Laju dan pecutan/ Speed and acceleration
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai daya dan gerakan.
Isi tempat kosong dengan perkataan yang sesuai. TP 1

1 Jarak ialah jumlah panjang lintasan yang dilalui dari satu tempat ke tempat yang lain.
Distance
is the total path length travelled from one location to another.
2 Sesaran ialah jarak di antara dua lokasi yang diukur sepanjang lintasan terpendek di
antara kedua-dua lokasi itu dalam satu arah tertentu.
Displacement
is the distance between two locations measured along the shortest path connecting them, in a
specific direction.
3 Laju ialah kadar perubahan jarak atau perubahan jarak per unit masa.
Speed
is the rate of change of distance or change in distance per unit time.
4 Laju purata ialah kadar perubahan jumlah jarak yang dilalui.
Average speed
is the rate of change of total distance travelled.
Latihan 2 Menyelesaikan masalah melibatkan laju, laju purata, halaju dan pecutan
Solving problems involving speed, average speed, velocity and acceleration
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai daya dan gerakan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Rajah di bawah menunjukkan sebuah kereta yang bergerak dari titik P ke titik R dalam masa
70 saat di sepanjang jalan raya yang lurus. TP 3
The diagram below shows a car travelling from point P to point R along a straight road in 70 seconds.
•
P
•
Q
•
R
1 000 m 400 m
Kereta tersebut kemudiannya berpatah balik dari titik R dan berhenti di Q dalam 25 saat.
The car then travels back from point R and stops at Q in 25 seconds.
(a) Apakah jarak yang dilalui oleh kereta itu?/ What is the distance travelled by the car?
(1 000 + 400 + 400) m = 1 800 m
128

(b) Apakah sesaran kereta tersebut?
What is the displacement of the car?
(1 000 + 400 – 400) m = 1 000 m
(c) Apakah laju kereta tersebut pada titik R?

What is the speed of the car at point R?
Jarak/Distance
Laju/Speed =
Masa/Time
1 400
= = 20 m s–1
70
(d) Apakah halaju kereta itu?

What is the velocity of the car?
Sesaran/Displacement
Halaju/Velocity =
Masa/Time
1 000
= = 10.5 m s–1
95
2 Rajah di bawah menunjukkan pita detik bagi sebuah troli yang bergerak menuruni landasan.
Frekuensi jangka masa detik ialah 50 Hz. TP 3
The diagram below shows a ticker tape of a trolley moving down an inclined plane. The frequency of the ticker timer is
50 Hz.
Awal Akhir
Initial Final
1.2 cm 1.8 cm
Kira pecutan troli dalam cm s–2.

Calculate the acceleration of the trolley in cm s–2.
t = 10 × 0.02 = 0.2 s v–u
a=
1.2 t
u=
0.02 90 – 60
=
= 60 cm s–1 0.2
30
1.8 =
v= 0.2
0.02
= 150 cm s–2
= 90 cm s–1
3 Rajah di bawah menunjukkan graf pita detik yang diperoleh daripada gerakan sebuah troli. Setiap
keratan pita detik mengandungi selang masa 5 detik. TP 3
The diagram below shows a ticker tape chart which is obtained from the motion of a trolley. Each length of ticker tape on
the chart contains 5 dot-intervals.
Panjang pita detik (cm)
Length of ticker tape (cm)
24
20
16
12
5 10 15 20 25 30
Pita detik/ Ticker tape

129

Frekuensi jangka masa detik ialah 50 Hz. Berapakah pecutan troli tersebut?
The frequency of the ticker timer is 50 Hz. What is the acceleration of the trolley?
t = 25 × 0.02 = 0.5 s v–u

a=
4 t
u=
(5 × 0.02) (240 – 40)
=
= 40 cm s–1 0.5
200
24 =
v= 0.5
(5 × 0.02)
= 400 cm s–2
= 240 cm s–1
4 Rajah di bawah menunjukkan pita detik yang mengandungi 5 detik bagi setiap keratan AB, BC, CD
dan DE. Hitung nilai pecutan. TP 3
The diagram below shows a ticker tape with 5 ticks for every section, AB, BC, CD and DE. Calculate the acceleration.
Arah gerakan
Direction of motion
A B C D E
2 cm 4 cm 6 cm 8 cm
t = 3 × (5 × 0.02) = 0.3 s v–u

a=
2 t
u= (80 – 20)
5 × 0.02 =
= 20 cm s–1 0.3
60
8 =
v= 0.3
5 × 0.02 = 200 cm s–2
= 80 cm s–1
11.2 Graf Gerakan Linear/ Linear Motion Graphs
Latihan 3 Menyelesaikan masalah numerikal berdasarkan graf gerakan linear

Solving numerical problems based on linear motion graphs
1 Rajah di bawah menunjukkan graf halaju masa bagi seorang murid yang menunggang motosikal
dari rumah ke sekolah. TP 3
The diagram below shows a velocity-time graph of a student riding a motorcycle from his house to the school.
Halaju (m s–1)
Velocity (m s–1)
Q R
10
P
8
S
0 Masa (saat)
10 20 40 60 Time (seconds)

130

(a) Adakah murid itu berhenti dalam perjalanan ke sekolah? Mengapa?
Did the student stop on his way to school? Why?
Tidak. Halajunya hanya mencapai sifar apabila dia sampai di sekolah.
No. His velocity only became zero when he reached his school.
(b) Berapa lamakah masa yang diambil untuk dia sampai ke sekolah?
How long did he take to reach his school?
60 saat/ 60 seconds
(c) Nyatakan di bahagian manakah dalam perjalanannya, dia bergerak dengan ...
State at which part of his journey, he is moving with ...
(i) halaju seragam/ uniform velocity: QR
(i) pecutan/ acceleration: OP dan/and PQ
(i) nyahpecutan/ deceleration: RS
(d) Berapakah sesaran yang dilalui oleh murid itu bagi 10 saat pertama?
What is the displacement of the student covered in the first 10 seconds?
Sesaran/ Displacement
= luas di bawah graf/ area under the graph
= ½ (8)(10)
= 40 m
(e) Tentukan pecutan murid tersebut dari masa 10 saat hingga masa 20 saat.
Find the acceleration of the student from 10 seconds to 20 seconds.
Pecutan/ Acceleration
= kecerunan graf/ gradient of the graph
(10 – 8) m s–1
=
(20 – 10) s
= 0.2 m s–2
11.3 Pecutan Graviti dan Jatuh Bebas/ Gravitational Acceleration and Free Fall
Latihan 4 Pecutan graviti/ Gravitational acceleration

Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 1

Fill in the blanks with the correct answers.
1 Pecutan graviti ialah pecutan suatu objek yang disebabkan oleh tarikan daya graviti.
Gravitational acceleration
is the acceleration of an object caused by the force of gravitation.
2 Nilai pecutan graviti ialah 10 m s–2 .
10 m s –2
The value of gravitational acceleration is .
131

Latihan 5 Jatuh bebas/ Free fall
1 Rajah (a) menunjukkan bekas vakum yang panjang di mana segumpal kapas berjisim 2 g dan
seketul batu berjisim 20 g dilepaskan serentak dari ketinggian yang sama. Rajah (b) menunjukkan
suatu fotograf stroboskopik menunjukkan gerakan batu dalam keadaan jatuh bebas. Frekuensi
stroboskop itu ialah 20 Hz. TP 1 TP 3
Diagram (a) shows a long vacuum container, in which a ball of cotton of 2 g mass and a small stone of 20 g mass are
dropped simultaneously from the same height. Diagram (b) is a stroboscopic photograph showing the motion of the stone
in a state of free-fall. The frequency of the stroboscope is 20 Hz.
Kapas Batu
Cotton Stone
1.0 cm
6.0 cm
Vakum
Vacuum

(a) (b)
(a) Bandingkan masa yang diambil oleh kapas dan batu itu untuk sampai ke dasar bekas.
Compare the time taken by the cotton and the stone to reach the base of the container.
Sampai pada masa yang sama/ Reach at the same time
(b) Namakan satu faktor yang menyebabkan kedua-dua kapas dan batu jatuh ke bawah.
Name one factor which causes both the cotton and the stone to fall down.
Daya graviti Bumi/ Earth’s gravitational force
(c) Apakah yang akan terjadi kepada masa jatuh jika jisim kapas dan batu adalah sama? Terangkan
jawapan anda. KBAT Menganalisis
What would happen to the falling time if the mass of the cotton and the stone is the same? Explain your answer.
Masih sama sebab kadar jatuh dipengaruhi oleh pecutan yang sama akibat graviti.
Still the same because of the rate of falling is influenced by the same acceleration due to gravity.
(d) (i) Apakah maksud jatuh bebas?

What is the meaning of free-fall?
Objek jatuh disebabkan oleh tindakan daya graviti semata-mata.
The falling of an object due to gravitational force only.
(ii) Apakah masa yang diambil di antara dua imej batu tersebut?
What is the time taken between two images of the stone?
1

t= = 0.05 s
20
(iii) Tentukan pecutan batu tersebut.

Determine the acceleration of the stone.
(6/0.05) – (1/0.05)

a=
2(0.05)
= 1 000 cm s–2
132

STEM TP 6

AKTIVITI
1 Bahagikan kelas kepada beberapa kumpulan yang terdiri daripada empat atau lima orang murid.
Divide the class into several groups of four or five students.
2 Lakukan aktiviti untuk mengkaji pernyataan berikut:
Carry out an activity to study the following statement.
Dalam keadaan banjir besar, bekalan makanan dan ubat-ubatan kadang kala perlu dijatuhkan dari
udara. Sering kali bekalan tersebut akan mengalami kerosakan disebabkan halaju yang tinggi semasa
mencecah permukaan bumi. Payung terjun digunakan untuk mengurangkan halaju tersebut.
In the event of a major flood, food and medical supplies sometimes need to be dropped from the air. Often these
supplies will be damaged due to high velocity on impact upon reaching the surface of the earth. Parachutes are
used to reduce the velocity.
3 Bina dan reka bentuk payung terjun bagi menyelesaikan masalah ini. Antara ciri payung terjun yang boleh dikaji
adalah:
Design and build a parachute to solve this problem. Among the features of this parachute that can be studied are:
• saiz kanopi/ size of the canopy
• bahan kanopi/ material for the canopy
• panjang tali/ length of the strings
• bilangan tali/ number of strings
4 Bentangkan hasil reka bentuk anda di dalam kelas.
Present your design to the class. PAK-21
AKTIVITI
11.4 Jisim dan Inersia/ Mass and Inertia
Latihan 6 Kesan inersia dalam kehidupan harian

Effects of inertia in daily life
Tulis Benar pada situasi yang menunjukkan kesan inersia dan Salah pada situasi yang tidak
menunjukkan kesan inersia. TP 1
Write True for the situation that show the effect of inertia and False for the situation that do not show the effect of inertia.
1 Sos cili di dalam botol dipaksa keluar apabila botol dihayun ke bawah dengan laju
dan diberhentikan secara mengejut. Benar
The chilli sauce from a bottle dislodges when the bottle is thrust downward at a high speed and then True
stopped abruptly.
2 Apabila sebuah kereta memecut secara mendadak, penumpang di dalamnya akan
Benar
terhumban ke belakang. True
When a car accelerates all of a sudden, the passengers will be thrown backwards.
3 Perlanggaran yang melibatkan kereta pada kelajuan tinggi menyebabkan kerosakan
kereta yang lebih teruk berbanding perlanggaran melibatkan kereta pada kelajuan
Salah
rendah. False
Accidents involving cars at high speed causes a lot more damage compared to accidents involving
cars at low speed.
4 Apabila putaran payung diberhentikan secara mengejut, titisan air hujan di atasnya
Benar
akan terus bergerak. True
When a spinning umbrella is stopped abruptly, the rainwater droplets on it will keep moving.
133

Soalan Objektif Berapakah halaju troli itu?
What is the velocity of the trolley?
1 Sebuah kereta bergerak dari keadaan pegun A 100 cm s–1 C 118 cm s–1
dan memecut secara seragam pada 1.2 m s−2. B 112 cm s–1 D 120 cm s–1
Apakah halaju kereta itu selepas 5 minit?
A car travels from rest and accelerates uniformly at 5 Rajah 3 menunjukkan sebuah kereta yang
1.2 m s−2. What is the velocity of the car after 5 minutes? bergerak dari keadaan pegun.
A 120 m s–1 C 360 m s–1 Diagram 3 shows a car moving from rest.
B 240 m s–1 D 480 m s–1
2 Ahmad memandu kereta pada kelajuan

30 m s−1. Dia menambah kelajuan kereta 5m
sehingga mencapai kelajuan 60 m s−1 dalam 0 saat 2 saat
0 second 2 seconds
masa 20 saat. Berapakah pecutan kereta itu?
Ahmad drives a car at a speed of 30 m s−1. He speeds Rajah 3/Diagram 3
up the car until it reaches the speed of 60 m s−1 in Berapakah laju kereta itu dalam masa 2 saat?
20 seconds. What is the acceleration of the car?
A 0.015 m s–2 C 1.5 m s–2 [Laju =
Jarak
Masa ]
B 0.15 m s–2 D 15 m s–2
What is the speed of the car in the 2 seconds?
3 Rajah 1 menunjukkan keratan pita detik bagi [
Speed =
Distance
Time ]
KLON
gerakan sebuah troli.
SPM
A 0.4 m s–1 C 3.0 m s–1
2019
Diagram 1 shows a ticker tape section for a moving
B 2.5 m s–1 D 10.0 m s–1
trolley.
6 Rajah 4 menunjukkan dua buah tin yang
sama saiz berayun setelah kedua-duanya
Arah gerakan dilepaskan dari aras ketinggian yang sama.
Direction of movement
Selepas beberapa ketika, tin berisi pasir masih
Rajah 1/Diagram 1 berayun walaupun tin kosong telah berhenti
Apakah jenis gerakan troli itu? berayun.
What is the type of motion of the trolley? Diagram 4 shows two tins of the same size oscillating
A Halaju sifar/ Zero velocity after they are released from the same height. After
B Halaju seragam/ Constant velocity awhile, the tin filled with sand is still oscillating while
C Halaju berkurang/ Decreasing velocity the empty tin has stopped oscillating.
D Halaju bertambah/ Increasing velocity
Tali
4 Rajah 2 menunjukkan satu jalur pita detik Rope
yang diperoleh daripada sebuah troli yang

bergerak. Jangka masa detik yang digunakan
disambungkan ke bekalan arus ulang-alik Tin berisi
Tin
pasir
50 Hz. kosong
Empty tin
Tin filled
with sand
Diagram 2 shows part of a ticker tape obtained from
Arah ayunan Arah ayunan
a moving trolley. The ticker timer that is used is Direction of oscillations Direction of oscillations
connected to an a.c. supply of 50 Hz.
Rajah 4/Diagram 4
Apakah kesimpulan eksperimen itu?
What is the conclusion of the experiment?
24 cm
A Semakin besar jisim semakin besar inersia
Rajah 2/Diagram 2 The bigger the mass, the bigger the inertia
134

B Semakin kecil jisim semakin besar inersia 8 Rajah 6 menunjukkan dua jenis bongkah
The smaller the mass, the bigger the inertia X dan Y, digantung pada ketinggian yang
C Semakin kecil jisim, semakin besar sama. Kedua-dua bongkah itu mempunyai
rintangan udara bentuk dan saiz yang sama.
The smaller the mass, the bigger the air resistance Diagram 6 shows two types of blocks, X and Y,
D Semakin besar jisim, semakin kecil suspended at the same height. Both the blocks have the
rintangan udara same shape and size.
The bigger the mass, the smaller the air resistance
7 Rajah 5 menunjukkan sebuah lori penuh

dengan beban bergerak menuruni cerun.
Diagram 5 shows a lorry full of loads moving down a Bongkah Bongkah
slope. kuprum, X kayu, Y
Copper block, X Wooden
Beban block, Y
Load
Rajah 6/Diagram 6
Halangan Apakah yang diperhatikan jika kedua-dua

Barrier bongkah itu diayun dengan daya yang sama
pada masa yang sama?
What will be observed if both the blocks are swung
using the same force at the same time?
Rajah 5/Diagram 5 A X berayun lebih laju daripada Y
Antara yang berikut, yang manakah X swings faster than Y
menyebabkan beban itu terhumban? B X berhenti lebih cepat daripada Y
Which of the following causes the load to be thrown X stops faster than Y
out? C X berayun lebih lama daripada Y
A Daya/ Force X swings for a longer time than Y
B Inersia/ Inertia D X dan Y berayun dan berhenti pada masa
C Tekanan/ Pressure yang sama
D Halaju/ Velocity X and Y swing and stop at the same time
Soalan Struktur
1 Seorang murid menjalankan satu eksperimen untuk mengkaji gerakan sebuah troli di atas satu
landasan condong. Keputusan yang diperoleh ditunjukkan dalam Rajah 1.1.
A student carried out an experiment to study the motion of a trolley down a ramp. Observation obtained is shown in
Diagram 1.1.
Panjang pita detik (cm)
10
0 Masa (s)
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Time (s)
Rajah 1.1/Diagram 1.1
135

(a) Berdasarkan Rajah 1.1, nyatakan jenis gerakan bagi troli itu.
Based on Diagram 1.1, state the type of motion for the trolley.
Halaju seragam/pecutan sifar/ Uniform velocity/zero acceleration
[1 markah/mark]
(b) Murid itu mengulangi eksperimen ini dengan Panjang pita detik (cm)
meningkatkan kecondongan landasan. Keputusan
yang diperoleh ditunjukkan dalam Rajah 1.2.
10
The student repeats the experiment by increasing the
steepness of the ramp. The observation obtained is shown
in Diagram 1.2. 8
(i) Apakah hubungan antara panjang pita detik

6
dengan masa?
What is the relationship between the length of the ticker
tape and time? 4

Semakin bertambah masa, semakin bertambah
panjang pita detik./ As the time increases, the length 2
of ticker tape increases as well.

0 Masa (s)
[1 markah/mark] 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Time (s)
(ii) Ramalkan panjang pita detik yang ke-6 dalam Rajah 1.2/Diagram 1.2
Rajah 1.2. KBAT Menganalisis
Predict the length of the 6th ticker tape in Diagram 1.2.
≥9
cm [1 markah/mark]
(iii) Frekuensi jangka masa detik ialah 50 Hz. Hitung pecutan troli tersebut. KBAT Menganalisis
The frequency of the ticker timer is 50 Hz. Calculate the acceleration of the trolley.

t = 1.0 – 0.2 = 0.8 s
4
u=
= 20 cm s–1
10 × 0.02
8
v=
= 40 cm s–1
10 × 0.02
v–u 40 – 20 cm s–1
a=
= = 25 cm s–2
t 0.8 s
[2 markah/marks]
2 Rajah 2 menunjukkan dua tin yang sama digantung dari sebatang rod kayu yang mengufuk dengan
tali yang sama panjang. Satu tin diisi dengan pasir manakala satu tin lagi kosong.
Diagram 2 shows two similar tins hung from a horizontal wooden rod with ropes of the same length. One tin is filled
with sand while the other is empty.
Tali
Rope
Tin berisi
Tin
pasir
kosong Tin filled
Empty tin with sand
Arah ayunan Arah ayunan
Direction of oscillations Direction of oscillations
Rajah 2/Diagram 2
136

(a) Jika kedua-dua tin ditolak dengan daya yang sama, tin manakah yang akan terus berayun
untuk tempoh yang lebih lama? Terangkan jawapan anda. KBAT Menganalisis
If both tins are pushed with the same force, which tin will continue to swing for a longer time? Explain your answer.
Tin yang berisi pasir. Sebab jisimnya lebih besar dan mempunyai inersia yang lebih besar.
Tin filled with sand. This is because its mass is bigger and it has a greater inertia.
[2 markah/marks]
(b) Bagaimanakah dua tin yang sedang berayun itu dapat dihentikan pada masa yang sama?
How can the two swinging tins be stopped at the same time?
Isikan kedua-dua tin itu dengan pasir yang sama banyak. Tin yang sama jisim akan mempunyai inersia
yang sama./ Fill both tins with the same amount of sand. Tins of the same mass will have the same inertia.
[1 markah/mark]
(c) Adakah pemerhatian dalam eksperimen ini disebabkan daya graviti? Terangkan jawapan anda.
Are the observations of the experiment due to gravitational force? Explain your answer.
Tidak. Inersia hanya dipengaruhi oleh jisim sahaja./ No. Inertia is affected by mass only.
[1 markah/mark]
(d) Mengapakah sebuah kapal tangki minyak mendapati lebih sukar untuk mengubah haluannya
berbanding dengan sebuah bot jika kedua-duanya bergerak pada halaju yang sama?
Why does an oil tanker find it more difficult to change direction compared to a boat if both are travelling at the same
velocity? KBAT Menganalisis
Kapal tangki adalah besar dan mempunyai jisim yang lebih besar berbanding bot. Oleh itu, inersia kapal
tangki adalah lebih besar./ Oil tanker is very large and has bigger mass than boat. Hence the inertia is greater.
[2 markah/marks]
Soalan Esei
1 (a) Berikan dua situasi dalam kehidupan harian yang melibatkan inersia. Terangkan kedua-dua
situasi itu.
Give two situations in daily life which involves inertia. Explain both the situations.
[4 markah/marks]
(b) Rajah 1.1 dan Rajah 1.2 menunjukkan perbezaan antara ciri keselamatan dua buah kenderaan.
Diagram 1.1 and Diagram 1.2 show the different safety features of two vehicles.
Beg udara Tali pinggang

Air bag
keledar Zone remuk
Seat belt belakang
Zon remuk hadapan Rear crumple zone
Front crumple zone
Bumper hadapan Bumper belakang

Front bumper
Rear bumper
Tali pinggang keledar

Seat belt
Bumper hadapan Bumper belakang

Front bumper Back bumper
137

Kaji Rajah 1.1 dan Rajah 1.2. Berdasarkan ciri keselamatan, pilih kenderaan yang paling sesuai
untuk kegunaan anda.
Study Diagram 1.1 and Diagram 1.2. Based on the safety features, choose the most suitable vehicle for your own use.
Terangkan jawapan anda berdasarkan aspek berikut:
Explain your answer based on the following aspects:
(i) Tujuan pemilihan [1 markah/mark]
Aim of choice
(ii) Perbandingan antara ciri keselamatan bagi kedua-dua kenderaan. [3 markah/marks]
Comparison between the safety features of the two vehicles.
(iii) Pilih jenis kenderaan yang terbaik berdasarkan ciri keselamatannya. [1 markah/mark]
Choose the best vehicle according to its safety features.
(iv) Nyatakan satu ciri keselamatan pada kenderaan yang telah anda pilih dan terangkan
kegunaannya. [1 markah/mark]
State one safety feature of the vehicle that you have chosen and explain its uses.
Jawapan/Answers:
1 (a) Situasi 1: Sebuah lori tangki perlu berhenti 5 km dari pelabuhan.
Situation 1: A tanker has to stop 5 km from the port.
Penerangan: Lori tangki itu mempunyai inersia yang besar. Maka, ia perlu jarak yang lebih panjang
untuk memperlahankan lorinya tepat pada masanya untuk mengelak dari terlibat dalam kemalangan.
Explanation: The tanker has more inertia. So, it needs a bigger distance to slow down in time to avoid any accident.
Situasi 2: Seorang pemain gusti sumo yang mempunyai jisim lebih besar daripada pihak lawannya
kemungkinan besar akan menang perlawanan.
Situation 2: A sumo wrestler who has a greater mass compared to his opponent is likely to win a competition.
Penerangan: Pemain gusti yang mempunyai jisim lebih besar juga mempunyai inersia lebih besar. Oleh
itu, dia lebih susah dijatuhkan oleh pihak lawan.
Explanation: The wrestler with a greater mass also has a greater inertia. Thus, he is harder to be toppled by his opponent.
(b) (i) Untuk memilih kenderaan yang sesuai dari segi ciri keselamatan.
To choose the most suitable vehicle based on the safety features.
(ii)
Ciri keselamatan/ Safety features Kereta/ Car Van/ Van
Bumper hadapan/ Front bumper Ada/ Yes Ada/ Yes
Bumper belakang/ Rear bumper Ada/ Yes Ada/ Yes
Zon remuk hadapan/ Front crumple zone Ada/ Yes Tiada/ None
Zon remuk belakang/ Rear crumple zone Ada/ Yes Tiada/ None
Beg udara/ Air bag Ada/ Yes Tiada/ None
Tali pinggang keledar/ Seat belt Ada/ Yes Ada/ Yes
(iii) Kereta dalam Rajah 1.1/ Car in Diagram 1.1
(iv) – Kereta mempunyai beg udara yang dapat menghalang penumpang daripada terhumban
ke hadapan
Car has air bag that can prevent passengers from being thrown forward
– Kereta mempunyai zon remuk hadapan dan belakang yang panjang

Car has longer front and rear crumple zone
(Mana-mana satu/ Any one)

138

Bab
Tema 4: Tenaga dan Kelestarian Hidup
12 Tenaga Nuklear
Nuclear Energy
Nota Bestari
12.1 Penggunaan Tenaga Nuklear (c) Tenaga nuklear tidak boleh dibaharui. Apabila
Application of Nuclear Energy uranium habis digunakan, ia tidak boleh diganti.
Nuclear energy is non-renewable. Once uranium runs out, it
1 Tenaga nuklear ialah tenaga yang dijana daripada cannot be replaced.
tindak balas dalam nukleus atom. 6 Enam negara utama yang menggunakan sumber
Nuclear energy is the energy generated by the reaction in the nuklear bagi menjana tenaga elektrik ialah Amerika
nucleus of an atom. Syarikat, Perancis, Jepun, China, Rusia dan Korea
2 Loji-loji jana kuasa nuklear yang terdapat di dunia Selatan.
adalah berasaskan tindak balas pembelahan nukleus. The top six countries that use nuclear resources to generate
The nuclear power plants found in the world are based on nuclear electricity are the United States, France, Japan, China, Russia and
fission reactions. South Korea.
3 Penggunaan tenaga nuklear yang paling penting ialah
penjanaan tenaga elektrik. Tenaga elektrik yang 12.2 Penghasilan Tenaga Nuklear
dihasilkan boleh digunakan sebagai alternatif untuk Production of Nuclear Energy
menggantikan atau mengurangkan penggunaan
minyak mentah dan gas asli. 1 Terdapat dua jenis tindak balas nuklear yang boleh
The most important use of nuclear energy is the generation of digunakan untuk menjana tenaga nuklear, iaitu
electrical energy. The electrical energy produced can be used as an tindak balas pembelahan nukleus dan tindak balas
alternative to replace or reduce the use of crude oil and natural gas. pelakuran nukleus.
4 Kebaikan penggunaan tenaga nuklear berbanding There are two types of nuclear reactions that can be used to
dengan sumber tenaga lain: generate nuclear energy, namely nuclear fission and nuclear
The advantage of the use of nuclear energy compared to other fusion.
sources of energy: (a) Pembelahan nukleus – pemecahan nukleus
(a) Boleh menjana kuantiti tenaga elektrik yang jauh radioaktif yang berat menjadi dua atau lebih
lebih besar berbanding dengan sumber tenaga nukleus yang lebih ringan.
lain. Nuclear fission – the splitting of a heavy nucleus into two
Can generate a greater amount of electrical energy compared to or more than two lighter nuclei.
other sources of energy.
(b) Tidak membebaskan gas rumah hijau berbanding Nukleus berat Kripton-91
penggunaan sumber tenaga lain. Heavy nucleus Krypton-91
Does not emit greenhouse gases compared to other sources of
energy. Tenaga dibebaskan
Neutron Energy is released
(c) Tenaga nuklear dapat menghasilkan sinaran
mengion yang amat berguna dalam bidang Neutron
Nukleus/Nucleus of
perubatan, pertanian dan perindustrian. uranium-235
Nuclear energy can produce ionising rays which are very Nukleus unsur baharu Barium-142
beneficial in the field of medicine, agriculture and industry. Nucleus of new element
5 Keburukan penggunaan tenaga nuklear berbanding
dengan sumber tenaga lain: (b) Pelakuran nukleus – berlaku apabila dua atom
The disadvantage of the use of nuclear energy compared to other yang ringan bercantum untuk membentuk
sources of energy: satu atom yang lebih berat disertai dengan
(a) Apabila berlaku kebocoran loji tenaga nuklear pembebasan tenaga yang besar.
seperti di Chernobyl pada tahun 1986, kesan Nuclear fussion – occurs when two light atoms combine
pencemaran alam sekitar dengan bahan radioaktif to form a heavier atom accompanied by the release of a vast
amount of energy.
yang berbahaya boleh memudaratkan kesihatan
dan mengancam nyawa manusia dan hidupan Deuterium Helium
lain.
When there is a leakage in the nuclear power plant, such as
in Chernobyl in 1986, the effects of the contamination of the
surroundings with dangerous radioactive materials can be
detrimental to the health and threatens the lives of humans and Tenaga
Energy
other living things. Pelakuran
(b)
Sekiranya tenaga nuklear disalahgunakan Fusion
misalnya sebagai senjata, ianya akan menyebabkan
kesan yang amat buruk kepada semua hidupan. Tritium Neutron
If nuclear energy is misused for example, as a weapon, it can be
disastrous to all living things.
139

2 Penjanaan tenaga elektrik daripada tenaga nuklear:
Generation of electrical energy from nuclear energy:
(a) Rajah di bawah menunjukkan komponen asas reaktor nuklear untuk penjanaan tenaga elektrik.
The diagram below shows basic components of nuclear reactor for the generation of electricity.
Rod pengawal
Control rod Stim
Rod bahan api Moderator grafit Steam
Fuel rod Graphite moderator
Turbin Penjana
Turbine Generator
Pam
Pump
Pam
Pump
Reaktor Kondenser
Reactor Condenser
Air/ Water

(b) Perubahan tenaga dalam penjanaan tenaga elektrik:

Energy transformation in electricity generation:
Tenaga nuklear Tenaga haba Tenaga kinetik Tenaga elektrik

Nuclear energy Heat energy Kinetic energy Electrical energy

12.3 Impak Penggunaan Tenaga Nuklear 12.4 Tenaga Nuklear di Malaysia

Impact of Using Nuclear Energy Nuclear Energy in Malaysia
1 Semasa Perang Dunia Kedua, senjata nuklear 1 Penggunaan teknologi nuklear di Malaysia selama
digunakan oleh Amerika Syarikat terhadap Hiroshima ini hanya tertumpu kepada bidang-bidang lain
dan Nagasaki. Letusan bom nuklear yang digugurkan selain daripada penjanaan kuasa elektrik, khususnya
oleh tentera Amerika Syarikat telah mengorbankan bidang perubatan, perindustrian, pertanian dan
beribu-ribu nyawa orang awam. pemeliharaan alam sekitar.
During the Second World War, nuclear weapon was used by The use of nuclear technology in Malaysia has so far only focused
the Americans to attack Hiroshima and Nagasaki. The nuclear on areas other than electricity generation, particularly in the
bombing by American soldiers has caused thousands of casualties areas of medicine, industrial, agriculture and environmental
of civilians. protection.
2 Ujian nuklear ialah percubaan yang dijalankan untuk 2 Penggunaan seperti ini adalah lazim bagi kebanyakan
menentukan keberkesanan dan keupayaan sesuatu negara membangun dan adalah berbeza daripada
senjata nuklear. Oleh kerana ujian itu dilakukan di negara-negara maju yang lebih tertumpu kepada
atmosfera terbuka, di darat atau di bawah laut, ia penggunaan tenaga nuklear untuk penjanaan kuasa
boleh membawa kesan buruk terhadap hidupan dan elektrik.
alam sekitar. Such use is common to most developing countries and is different
A nuclear test is an experiment conducted to determine the from that of more developed countries with a focus on nuclear
effectiveness and ability of a nuclear weapon. Since it is done in an energy use for electricity generation.
open space, on land or below the sea, it can have a detrimental effect
on living things and the environment.
140

12.1 Penggunaan Tenaga Nuklear/ Application of Nuclear Energy
Latihan 1 Kewajaran penggunaan tenaga nuklear bagi negara yang telah dikenal pasti
Justification of the use of nuclear energy for a country that has been identified
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai tenaga nuklear.
TP 2 Memahami tenaga nuklear dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
1 Lengkapkan peta buih bagi menunjukkan negara-negara yang mempunyai loji kuasa nuklear. TP 1
Complete the bubble map to show the countries that have nuclear power plants.
i-THINK Peta Buih
Rusia
Russia
Amerika
Syarikat Jepun
United States of Japan
Negara
America
yang
mempunyai loji
kuasa nuklear
Countries that have
nuclear power
plants
Perancis China
France China
Korea
Selatan
South Korea
2 Lengkapkan peta pokok di bawah dengan memberikan tiga kelebihan dan keburukan penggunaan
tenaga nuklear. TP 2
Complete the tree map below by stating three advantages and disadvantages of the use of nuclear energy.
i-THINK Peta Pokok
Penggunaan tenaga nuklear
The use of nuclear energy
Kelebihan/ Advantages Keburukan/ Disadvantages
1 Jumlah tenaga yang amat besar dapat dijana dengan 1 Kos pembinaan reaktor adalah tinggi
menggunakan hanya sedikit bahan radioaktif. Cost of building a reactor is expensive.
A huge amount of energy can be generated from just a small amount 2 Terdapat risiko kemalangan atau bencana alam yang
of radioactive substances. boleh menyebabkan kebocoran radioaktif./There is a risk
2 Mengurangkan penggunaan bahan api fosil seperti of accidents or natural disasters, which may cause radioactive leakage.
petroleum bagi penjanaan tenaga elektrik. 3 Sinar radiasi boleh menyebabkan mutasi genetik yang
Reduces the consumption of fossil fuel such as petroleum for the menyebabkan kecacatan kekal./Radiation rays can cause
generation of electricity. genetic mutations that may cause permanent disability.
3 Pembebasan gas rumah hijau dikurangkan. 4 Tenaga nuklear tidak boleh dibaharui. Apabila uranium
The emission of greenhouse gases is reduced. habis digunakan, ia tidak boleh diganti.
4 Tidak menyebabkan pencemaran udara. Nuclear energy is non-renewable. Once uranium runs out, it cannot
Does not cause air pollution. be replaced.
141

12.2 Penghasilan Tenaga Nuklear/ Production of Nuclear Energy
Latihan 2 Penghasilan tenaga nuklear melalui pembelahan nukleus dan pelakuran nukleus
Production of nuclear energy by nuclear fission and nuclear fusion
1 Lengkapkan proses pembelahan nukleus yang ditunjukkan dalam rajah. TP 2

Complete the process of nuclear fission shown in the diagram.
Nukleus berat
Heavy nucleus A
Neutron B
Nukleus/Nucleus Neutron
uranium-235
C D

A Pemecahan nukleus berat menjadi dua nukleus yang lebih ringan.

two
The splitting of a heavy nucleus into lighter nuclei.
B Apabila proses ini berlaku, terdapat penyusutan dalam jisim dan jisim yang hilang itu
telah berubah kepada tenaga yang besar.
When this process occurs, there is a decline in the mass and the lost mass has changed into enormous
energy
.
C Apabila satu nukleus dibedil oleh satu neutron , satu nukleus baharu yang tidak
stabil akan terhasil.
neutron
When a nucleus is bombarded by a , an unstable new nucleus will be produced.
D Pembelahan nukleus terus berlaku supaya menghasilkan nukleus yang lebih
stabil . Nukleus-nukleus yang lebih ringan serta neutron yang baharu
akan terhasil.
stable Lighter
The nuclear fission continues to produce more nuclei. nuclei and new
neutrons will be produced.
2 Lengkapkan pernyataan di bawah dengan jawapan yang betul tentang pelakuran nukleus. TP 2
Complete the following statements with the correct answers about nuclear fusion.
Deuterium Helium
Tenaga
Energy
Pelakuran
Fusion
Tritium Neutron
(a) Pelakuran nukleus berlaku apabila dua nukleus yang kecil dan ringan seperti deuterium dan
tritium bercantum untuk membentuk satu nukleus yang lebih besar dan berat
disertai dengan pembebasan tenaga nuklear yang besar.

combine
The nuclear fusion occurs when two small and light nuclei such as deuterium and tritium to
heavier nuclear
form a bigger and nucleus accompanied by the release of a large amount of
energy.
142

(b) Pelakuran nukleus hanya akan berlaku pada suhu yang amat tinggi.
temperature
Nuclear fusion will only occur at extremely high .
Latihan 3 Penjanaan tenaga elektrik daripada tenaga nuklear

Generation of electricity from nuclear energy
1 Rajah di bawah menunjukkan jana kuasa tenaga nuklear. Isi tempat kosong dengan perkataan
yang betul berdasarkan rajah. TP 2
The diagram below shows the nuclear power plant. Fill in the blanks with the correct words based on the diagram.
Rod pengawal
Control rod Stim
Turbin Penjana
Turbine Generator
Pam
Pump
Pam
Pump
Reaktor Kondenser
Reactor Condenser
Air/ Water

(a) Grafit digunakan sebagai moderator untuk memperlahankan pergerakan neutron.

slow down
Graphite is used as moderators to the neutrons.
(b) Rod pengawal digunakan untuk mengawal kadar tindak balas pembelahan nukleus supaya
dalam keadaan yang stabil.
nuclear fission
Control rods are used to control the rate of so that in a stable state.
(c) Sistem penyejukan digunakan untuk mengawal suhu di dalam reaktor. Air
biasanya digunakan sebagai agen penyejuk./ A cooling system is used to control the temperature in the
Water
reactor. is commonly used as the cooling agent.
(d) Dinding konkrit digunakan untuk menghalang sinaran radioaktif yang berbahaya
daripada terlepas daripada reaktor ke persekitaran.
radiation
A concrete wall is used to prevent the harmful radioactive from escaping from the reactor
to the surroundings.
(e) Proses penjanaan tenaga elektrik:/ The process of generating electrical energy:
Rod bahan api, iaitu rod uranium digunakan untuk menghasilkan tenaga nuklear
melalui proses pembelahan nukleus.
uranium
Fuel rods which are the rods are used to produce nuclear energy through nuclear fission.

Haba yang dijana memanaskan air menjadi stim.
heat
The produced converts water into steam.

Stim ini kemudiannya digunakan untuk memutarkan turbin dan seterusnya
menjana tenaga elektrik .
turbine electrical energy
The steam is then used to turn a , thus generating .
143

(f) Perubahan tenaga dalam penjanaan tenaga elektrik daripada sumber tenaga nuklear:
Energy transformation in electricity generation from nuclear energy resources:


12.3 Impak Penggunaan Tenaga Nuklear/ Impact of Using Nuclear Energy
Latihan 4 Impak penggunaan senjata nuklear dan ujian nuklear

Impact of the usage of nuclear weapons and nuclear tests
1 Terangkan dua impak penggunaan senjata nuklear ke atas hidupan dan persekitaran. TP 2
Explain two impact of the usage of nuclear weapons on living things and environment.
Sinaran radioaktif yang dibebaskan akan mengakibatkan kepupusan flora dan fauna.
The radioactive radiation released will result in the extinction of flora and fauna.
Penduduk di kawasan yang terlibat sama ada hilang nyawa akibat letupan bom atom atau bagi yang
terdedah kepada sinaran radioaktif akan mengalami mutasi genetik dan menghidap penyakit kanser
PAK-21
selepas beberapa lama./ The people in the affected area either will be killed instantly by the atomic bomb, or for those
AKTIVITI
exposed to the radioactive radiation will go through genetic mutation or suffer from cancer in the long run.
2 Nyatakan kesan buruk penyebaran radiasi daripada ujian nuklear yang dilakukan. TP 2
State the adverse effects of the spread of radiation from the nuclear tests conducted.
Kesan somatik Kesan genetik

Somatic effects Genetic effects
Keletihan/ Fatigue Kecacatan bayi/ Deformities in babies
Katarak/ Cataract Mutasi sel/ Cell mutation
Leukemia/ Leukaemia Kanser/ Cancer
12.4 Tenaga Nuklear di Malaysia/ Nuclear Energy in Malaysia
Latihan 5 Kewajaran pembinaan stesen jana kuasa nuklear di Malaysia

Justification of the construction of nuclear power plant in Malaysia
TP 6 Mencipta dengan menggunakan pengetahuan dan kemahiran sains mengenai tenaga nuklear dalam konteks penyelesaian masalah dan membuat keputusan atau
dalam melaksanakan satu tugasan dalam situasi baru secara kreatif dan inovatif dengan mengambil kira nilai sosial/ekonomi/budaya masyarakat.
PAK-21 Perdebatan TP 6
AKTIVITI
Agensi Nuklear Malaysia (Nuklear Malaysia), merupakan organisasi penyelidikan dan pembangunan (R&D)
utama dalam bidang sains dan teknologi nuklear di Malaysia yang terus memainkan peranan aktif dan
menyumbang kepada pelaksanaan dan pencapaian dasar-dasar sains dan teknologi kebangsaan.
Nuclear Agency Malaysia (Nuclear Malaysia), is a leading nuclear research and development (R&D) organisation in the field
of nuclear science and technology in Malaysia that continues to play an active role and contributes to the implementation and
achievement of national science and technology policies.
Cadangan aktiviti:/ Activity suggestion:

Jalankan perdebatan tentang kewajaran pembinaan stesen jana kuasa nuklear di Malaysia untuk menghasilkan
tenaga nuklear sebagai tenaga alternatif untuk menjana tenaga elektrik pada masa hadapan.
Conduct a debate about the justification of the construction of a nuclear power plant in Malaysia in producing nuclear energy
as an alternative source of energy to generate electrical energy in the future.
144

Soalan Objektif 3 Apakah kegunaan utama tenaga nuklear
dalam perindustrian?
1 Rajah 1 menunjukkan Uranium-235 yang What is the main usage of nuclear energy in industries?
dibedil oleh zarah K. A Untuk mengawet makanan
Diagram 1 shows a Uranium-235 which is bombarded To preserve food
by particle K. B Untuk membasmi kuman
Kripton To disinfect germs
Krypton C Untuk menjana tenaga elektrik
To generate electrical energy
+ D Untuk mensteril peralatan
Zarah K To sterile equipment
Uranium-235
Particle K Barium 4 Antara yang berikut, yang manakah
Rajah 1/Diagram 1 merupakan masalah yang berkaitan dengan
sisa bahan radioaktif?
Apakah K? Which of the following is a problem related to radioactive
What is K?
waste?
A Proton/ Proton A Ia mudah terbakar
B Neutron/ Neutron It is very flammable
C Elektron/ Electron B Ia kekal radioaktif untuk jangka masa
D Isotop/ Isotop yang lama
It remains radioactive for a long period
2 Rajah 2 menunjukkan urutan perubahan C Ia dapat menembusi dinding konkrit
tenaga yang berlaku dalam stesen jana kuasa yang digunakan untuk menyimpannya
nuklear. It leaks through the concrete container used to keep
Diagram 2 shows the sequence of energy transformation,
it
which occurs in a nuclear power plant.
D Radiasi yang dibebaskannya boleh
menembusi dinding bekas yang
Tenaga Tenaga
digunakan untuk menyimpannya
Tenaga R haba kinetik Tenaga S
Energy R Heat Kinetic Energy S The radiation it releases can penetrate the wall of
energy energy the container used to store it
Rajah 2/Diagram 2 5 Pada tahun 2011, gempa bumi dan tsunami

yang melanda Fukushima di Jepun telah
Apakah R dan S? mengakibatkan kebocoran pada reaktor
What are R and S? nuklear mereka. Jika masalah itu tidak
Tenaga R Tenaga S ditangani dengan berhati-hati, apakah
Energy R Energy S
kemungkinan kesan kebocoran sinaran
radioaktif itu?
A Tenaga nuklear Tenaga elektrik In 2011, the earthquake and tsunami that struck
Nuclear energy Electrical energy Fukushima in Japan have caused leakage in their nuclear
B Tenaga elektrik Tenaga kimia reactor. If the problem was not handled properly, what
Electrical energy Chemical energy would the effect of the radioactive leakage be?
C Tenaga kimia Tenaga keupayaan A Kejadian hujan asid
Chemical energy Potential energy Occurrence of acid rain
B Mutasi pada sel hidupan
D Tenaga keupayaan Tenaga nuklear Mutation on cells of living things
Potential energy Nuclear energy C Penipisan lapisan ozon
Thinning of the ozone layer
D Peningkatan suhu Bumi
The increase in the Earth’s temperature
145

6 Apakah tindak balas yang berlaku dalam A Magnesium-24 C Radium-226
stesen jana kuasa tenaga nuklear? B Radon-222 D Uranium-235
What is the reaction that occurs in the nuclear power
plant? 8 Proses pembelahan nukleus atom
A Pembelahan nukleus Uranium-235 melibatkan proses pembedilan
Nuclear fission nukleus yang tidak stabil oleh neutron secara
B Tindak balas endotermik berterusan. Apakah nama tindak balas
Endothermic reaction tersebut?
C Atom stabil menjadi atom yang tidak The nuclear fission of Uranium-235 involves a repeated
stabil process of the bombardment of an unstable nucleus
A stable atom becoming an unstable atom with neutrons. What is this reaction called?
D Atom pecah kepada cebisan yang kecil A Tindak balas berantai
Atoms breaking up into small pieces Chain reaction
B Tindak balas endotermik
7 Antara bahan berikut, yang manakah sesuai Endothermic reaction
digunakan sebagai bahan api dalam reaktor C Tindak balas penguraian
nuklear? Decomposition reaction
Which of the following substances is suitable to be used D Tindak balas peneutralan
as fuel in nuclear reactors? Neutralisation reaction
Soalan Struktur
1 Rajah 1.1 menunjukkan proses pembelahan nukleus suatu bahan radioaktif.

Diagram 1.1 shows the nuclear fission of a radioactive substance.
Zarah P/ Particle P
Zarah P Zarah P/ Particle P

Particle P
Zarah P/ Particle P
Uranium-235
(a) Namakan zarah P yang digunakan dalam proses tersebut.

Name particle P used in the process.
Neutron/ Neutron
[1 markah/mark]
(b) (i) Nyatakan tenaga yang dihasilkan oleh proses itu.

State the energy produced in this process.

Tenaga nuklear/ Nuclear energy
[1 markah/mark]
(ii) Nyatakan kegunaan tenaga yang terhasil dari proses yang ditunjukkan dalam Rajah 1.1.
State the use of the energy produced from the process shown in Diagram 1.1.

Untuk menjana tenaga elektrik/ To generate electrical energy
[1 markah/mark]
146

(c) Rajah 1.2 menunjukkan stesen jana kuasa tenaga nuklear.
Diagram 1.2 shows a nuclear power plant.
(i) Namakan bahan radioaktif yang digunakan di stesen

jana kuasa nuklear yang ditunjukkan dalam Rajah 1.2.
Name the radioactive substance used in the nuclear power plant
shown in Diagram 1.2.

Uranium/ Uranium
[1 markah/mark]
(ii) Apakah bahan yang digunakan sebagai dinding Rajah 1.2/Diagram 1.2
reaktor nuklear. Apakah kepentingan dinding reaktor
tersebut? KBAT Menganalisis
State the material used as the nuclear reactor shield. What is the importance of the reactor shield?
Konkrit tebal. Mengelakkan sinaran radioaktif daripada terpancar ke persekitaran.
Thick concrete. To prevent radioactive radiation from being emitted into the environment.
[2 markah/marks]
2 Rajah 2 menunjukkan stesen jana kuasa nuklear.

Diagram 2 shows the nuclear power station.
Rod pengawal
Control rod Stim
Turbin Penjana
Turbine Generator
Pam
Pump
Reaktor Kondenser
Reactor Condenser
Air/ Water
Rajah 2/Diagram 2
(a) (i) Apakah kegunaan rod pengawal dalam reaktor nuklear?

What is the use of control rod in the nuclear reactor?

Mengawal kadar tindak balas pembelahan nukleus./ To control the nuclear fission reaction.
[1 markah/mark]
(ii) Jelaskan bagaimana rod pengawal menjalankan fungsinya seperti yang dinyatakan dalam
(a) (i).
Explain how the control rod performs its function as described in (a) (i).

Dengan menyerap neutron yang berlebihan./ By absorbing excess neutrons.
[1 markah/mark]
(iii) Cadangkan satu unsur yang boleh digunakan untuk membuat rod pengawal.
Suggest one element that can be used to make the control rod.

Boron/ Boron
[1 markah/mark]
147

(b) Lengkapkan perubahan tenaga dalam penjanaan tenaga elektrik yang ditunjukkan dalam rajah
di atas.
Complete the energy transformation in the electrical energy generation shown in the diagram above.


[1 markah/mark]
(c) Air biasanya digunakan sebagai agen penyejuk. Mengapakah sistem penyejukan ini sangat
penting dan apakah yang akan berlaku jika sistem ini gagal berfungsi? KBAT Menganalisis
Water is commonly used as the cooling agent. Why is the cooling system very important and what happens if this
system fails to function?
Untuk mengawal suhu dalam reaktor. Jika sistem ini gagal berfungs, akan berlaku letupan dalam
reaktor nuklear./ To control the temperature of the reactor. If this system fails to function, there will be an explosion
in the nuclear reactor.
[2 markah/marks]
Soalan Esei
1 (a) Kebocoran bahan radioaktif di sebuah loji tenaga nuklear di Fukushima, Jepun berlaku pada
tahun 2011 akibat letupan apabila negara itu dilanda gempa bumi dan tsunami. Terangkan
empat kesan sinaran radioaktif ke atas hidupan.
A leakage of radioactive substances occurred at a nuclear power plant in Fukushima, Japan in 2011 due to an
explosion after it was struck by earthquake and tsunami. Explain four effects of the radiation rays on living things.
(4 markah/marks)
(b) Wajarkan penggunaan tenaga nuklear sebagai satu sumber tenaga.
Justify the use of nuclear energy as a source of energy.
(6 markah/marks)
Jawapan/Answers:
1 (a) – Merosakkan/memusnahkan sel hidup/ Damages/destroys living cells
– Menyebabkan kanser/ Causes cancer
– Menyebabkan mutasi sel/ Causes cell mutation
– Ketidaknormalan bayi/ Causes deformation of babies
(b) Kelebihan/ Advantages Kelemahan/ Disadvantage
Sumber tenaga yang lebih murah Kos membina reaktor nuklear sangat mahal
berbanding petrol Cost of building a nuclear reactor is expensive
Relatively cheap source of energy compared to petrol
Bilangan kemalangan yang berlaku akibat Jika berlaku kemalangan, kesan pencemaran terhadap
penggunaan reaktor sangat kecil persekitaran dan hidupan sangat berbahaya
The number of accidents from the use of reactors is When accidents occur, the effects of the contamination on the
small surroundings and living things are severe and disastrous
Jumlah tenaga yang dihasilkan adalah Pekerja dan orang ramai sekitar reaktor nuklear
sangat besar sentiasa terdedah kepada risiko sinaran radioaktif
A huga amount of energy can be produced yang berbahaya
Those working in and around nuclear reactors are always at risk of
being exposed to the harmful radioactive emission.
148

Bab 3: Teknik Mengukur Parameter Kesihatan Badan
Kadar Denyutan Nadi

Eksperimen 1 Pulse Rate
3.2 Kadar Denyutan Nadi
SP: 3.2.2 TP 3
TEMA TAFSIRAN
Keselamatan dan Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan
Kesihatan dapat melaksanakan tugasan mudah.
Tujuan
Untuk mengkaji kesan aktiviti fizikal ke atas kadar denyutan nadi.
To study the effect of physical activity on pulse rate.
Pernyataan Apakah kesan peningkatan aktiviti fizikal terhadap kadar denyutan nadi?
masalah What is the effect of increasing physical activity on pulse rate?
Kadar denyutan nadi meningkat semasa melakukan aktiviti cergas.

Hipotesis
The pulse rate increases during vigorous activities.
Pemboleh Dimanipulasi: Aktiviti fizikal

ubah
Manipulated: Physical activity
Bergerak balas: Kadar denyutan nadi

Responding: Pulse rate
Dimalarkan: Umur, jantina, masa diambil untuk melakukan aktiviti

Constant: Age, gender, time taken to do the activity
Radas dan Jam randik, kalkulator dan murid.

PAK-21
Bahan Stopwatch, calculator and students.
EKSPERIMEN
Prosedur
1 Lakukan aktiviti secara berpasangan. Seorang murid dikehendaki duduk berehat di
kerusi. Ambil bacaan nadi rehat sebelum aktiviti dilakukan.
Work in pairs. A student is required to relax on a chair. Take the pulse rate reading at rest before the activities
are carried out.
Bilangan denyutan nadi dalam masa 15 saat sebelum aktiviti diukur oleh seorang murid
2
yang lain dan bacaan direkodkan. Cara pengukuran kadar nadi rehat ialah dengan
meletakkan jari telunjuk dan jari tengah pada arteri radial di pergelangan tangan dan
menekan perlahan.
The pulse rate within 15 seconds before the activity is measured by another student and the reading is
recorded. The method of measuring the pulse rate is by placing the index finger and middle finger on the
radial artery at the wrist and pressing them slowly.
Jari tengah
Middle finger
Jari telunjuk
Index finger
Arteri radial
Radial artery
Lakukan aktiviti berjalan selama 30 saat.

3
Perform walking activity for 30 seconds.
Kira dan rekodkan bilangan denyutan nadi selepas aktiviti berjalan. Kadar denyutan nadi
4
diukur dengan mengira bilangan denyutan nadi dalam 15 saat di pergelangan tangan.
Count and record the number of pulses after the walking activity. Pulse rate is measured by counting the
number of pulses in 15 seconds at the wrist.
Darabkan bilangan denyutan nadi dalam 15 saat dengan 4 untuk mendapatkan kadar
5
denyutan nadi dalam masa seminit.
Multiply the number of pulses in 15 seconds by 4 to get a pulse rate reading within a minute.
149
Modul A+ Sains Tkt 4-Eksperimen.indd 149 12/18/19 3:05 PM

Lakukan aktiviti kedua, iaitu melompat selepas berehat selama 10 minit. Ulang langkah
6
4 dan 5 untuk mendapatkan bacaan kadar denyutan nadi dalam masa seminit.
Perform the second activity, which is hopping after resting for 10 minutes. Repeat steps 4 and 5 to get a pulse
rate reading within a minute.
Ulang langkah 1 hingga 5 secara bertukar ganti murid pertama dengan murid seterusnya.
7
Repeat steps 1 until 5 by exchanging the first student with the next student.
Keputusan
Kadar denyutan nadi seminit

Murid Pulse rate per minute
Student Berehat Berjalan Melompat
At rest Walking Hopping
Murid 1
Student 1
Murid 2
Student 2
Murid 3
Student 3
Murid 4
Student 4
Murid 5
Student 5
Perbincangan
1 Apakah tujuan meminta murid berehat sebelum memulakan aktiviti?

What is the purpose of asking the student to rest before doing activity?
Untuk memastikan denyutan nadi adalah pada tahap nadi rehat (normal) sebelum aktiviti.
To make sure the student’s pulse rate is at the rest rate level (normal) before the activity.
2 Apakah hubungan antara aktiviti fizikal dan kadar denyutan nadi? KBAT Menilai
What is the relationship between physical activity and pulse rate?
Semakin bertambah cergas aktiviti, semakin tinggi kadar denyutan nadi.
The more intense the physical activity, the higher the pulse rate.
3 Adakah bacaan nadi rehat bagi murid-murid yang sama umur sebelum aktiviti adalah sama? Terangkan.
Are the pulse rate readings at rest for students of the same age before the activity equal? Explain.
Tidak, kerana kadar nadi rehat setiap individu dipengaruhi oleh tahap kecergasan dan kesihatannya.
No, because the pulse rate at rest of each individual is influenced by the level of fitness and health.
4 Nyatakan faktor lain yang mempengaruhi kadar denyutan nadi seseorang.

State other factors that affect the pulse rate of an individual.
Jantina, umur dan kesihatan badan
Sex, age and health
Kesimpulan
Hipotesis diterima. Kadar denyutan nadi individu meningkat semasa melakukan aktiviti cergas.
The hypothesis is accepted. The pulse rate of an individual increases during vigorous activity.
150

Bab 6: Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan
Membandingkan Kekuatan Tulang

Eksperimen 2 yang Padat dengan Tulang yang Berongga
Comparing the Strength of Compact Bones with Hollow Bones
6.1 Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan Haiwan
SP: 6.1.6 TP 3
TEMA TAFSIRAN
Penyenggaraan dan Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat
Kesinambungan Hidup melaksanakan tugasan mudah.
Tujuan
Untuk membandingkan kekuatan tulang yang padat dengan tulang yang berongga.
To compare the strength of compact bones with hollow bones.
Pernyataan Adakah tulang yang berongga lebih kuat daripada tulang yang padat?
masalah Are hollow bones stronger than compact bones?
Tulang yang berongga lebih kuat daripada tulang yang padat.

Hipotesis
Hollow bones are stronger than compact bones.
Pemboleh Dimanipulasi: Jenis silinder (berongga atau padat)

ubah
Manipulated: Type of cylinder (hollow or compact)
Bergerak balas: Bilangan pemberat 50 g yang boleh disokong oleh silinder

Responding: The number of 50 g loads that can be supported by the cylinders
Dimalarkan: Panjang dan diameter silinder

Constant: Length and diameter of cylinders
PAK-21
Pemberat 50 g, gunting, kertas A4, pita selofan dan penutup kotak.
EKSPERIMEN
Radas dan
Bahan 50 g loads, scissors, A4 paper, cellophane tape and box cover.
Prosedur

Penutup
kotak
Box cover
Silinder Silinder
berongga padat
Hollow cylinders Compact cylinders
Model X Model Y
Buatkan empat silinder yang berongga berukuran 2.5 cm dengan menggunakan kertas
1
A4. Lekatkan pita selofan di bawah dan atas gulungan kertas.
Make four hollow cylinders measuring 2.5 cm using A4 paper. Fix the cellophane tape to the bottom and top
of the paper roll.
Lekatkan setiap silinder pada bahagian sudut penutup kotak. Label struktur ini sebagai
2
Model X.
Fix each cylinder to the corner of the box cover. Label this structure as Model X.
Buatkan empat silinder yang padat berukuran 2.5 cm dengan menggunakan kertas A4.
3
Lekatkan pita selofan di bawah dan atas gulungan kertas.
Make four compact cylinders measuring 2.5 cm using A4 paper. Fix the cellophane tape to the bottom and
top of the paper roll.
Lekatkan setiap silinder pada bahagian sudut penutup kotak. Label struktur ini sebagai
4
Model Y.
Fix each cylinder to the corner of the box cover. Label this structure as Model Y.
Letakkan beban 50 g satu persatu di atas setiap model sehingga silinder kertas bengkok.
5
Place 50 g load one after another on each model until the paper cylinders bend.
151

Keputusan
Silinder Bilangan beban 50 g yang boleh disokong

Cylinder Number of 50 g loads that can be supported
Berongga
Hollow
Padat
Compact
Perbincangan
1 Silinder dalam model manakah lebih berat?

Cylinders in which model are heavier?
Model Y/ Model Y
2 Silinder yang manakah dapat menyokong lebih beban?

Which cylinder is able to support more loads?
Silinder dalam model X./ Cylinder in model X.
3 Apakah yang diwakili oleh silinder dalam

What is represented by the cylinder in
(a) model X? Tulang berongga/ Hollow bone

(b) model Y? Tulang padat/ Compact bone
4 Nyatakan dua kelebihan sistem sokongan yang diwakili oleh silinder kertas dalam model X.
State two advantages of the support system represented by the paper cylinders in model X.
– Ringan dan kuat/ Light and strong
– Memerlukan kalsium dan fosforus yang kurang/ Requires less calcium and phosphorous
5 (a) Namakan dua haiwan yang mempunyai tulang yang berongga.

Name two animals that have hollow bones.
Burung dan burung unta/ Birds and ostriches
(b) Beri sebab bagi jawapan anda dalam 5(a).

Give a reason to your answer in 5(a).
Untuk membolehkannya terbang./ To enable it to fly.
6 Namakan satu haiwan yang mempunyai tulang yang padat.

Name one animal that has compact bones.
Gajah/ Elephant
Kesimpulan
Hipotesis diterima. Tulang yang berongga lebih kuat daripada tulang yang padat.
The hypothesis is accepted. Hollow bones are stronger than compact bones.
152

Bab 6: Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan
Pola Pertumbuhan Tumbuhan

Eksperimen 3 Plant’s Growth Pattern
6.3 Sokongan, Pertumbuhan dan Kestabilan dalam Tumbuhan
SP: 6.3.4 TP 3
TEMA TAFSIRAN
Penyenggaraan dan Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat
Kesinambungan Hidup melaksanakan tugasan mudah.
Tujuan
Untuk menentukan pola pertumbuhan tumbuhan.
To determine the plant’s growth pattern.
Pernyataan Apakah bentuk lengkung pertumbuhan anak benih kacang hijau?

masalah What is the shape of the growth curve of green bean seedlings?
Bentuk lengkung pertumbuhan anak benih kacang hijau adalah sigmoid .

Hipotesis
The shape of the growth curve of green bean seedlings is sigmoid .
Pemboleh Dimanipulasi: Masa

ubah
Manipulated: Time
Bergerak balas: Ketinggian anak benih

Responding: The height of the seedlings
Dimalarkan: Jenis anak benih

Constant: Types of seedlings
Radas dan Piring Petri, pembaris, forsep, biji benih kacang hijau, air dan kapas.
PAK-21
Bahan Petri dish, ruler, forceps, green beans, water and cotton.
EKSPERIMEN
Prosedur

500 ml
400
300
200
100
Rendamkan beberapa biji benih kacang hijau di dalam sebuah bikar berisi air.
1
Soak a few green bean seeds in a beaker filled with water.
Simpan bikar di tempat gelap selama satu malam.
2
Keep the beaker in a dark place for one night.
Pindahkan tiga anak benih kacang hijau yang telah bercambah ke dalam piring Petri
3
yang berisi kapas lembap.
Transfer three green bean seedlings that have germinated into a Petri dish containing moist cotton wool.
Ukur panjang setiap anak benih kacang hijau menggunakan pembaris.
4
Measure the length of each green bean seedling using a ruler.
Ulang langkah 4 setiap hari sehingga tujuh hari dan rekodkan ketinggian anak benih
5
kacang hijau dalam jadual.
Repeat step 4 every day until seven days and record the height of the green bean seedlings in a table.
Hitung purata ketinggian anak benih kacang hijau dan catatkan dalam jadual.
6
Calculate the average height of the green bean seedlings and record in the table.
Plotkan graf ketinggian anak benih kacang hijau melawan masa.
7
Plot the graph of the height of the green bean seedlings against time.
153

Keputusan
Masa (hari) Ketinggian/ Height (mm)

Time (days) Anak benih 1/Seedling 1 Anak benih 2/Seedling 2 Anak benih 3/Seedling 3 Purata/ Average
0
1
2
3
4
5
6
7
Perbincangan
1 Berdasarkan keputusan yang diperoleh, plotkan graf ketinggian anak benih kacang hijau melawan masa.
Based on the results obtained, plot the graph of the height of the green bean seedlings against time. KBAT Menganalisis
154

2 Apakah bentuk graf yang telah diplot dalam Soalan 1?
What is the shape of the graph plotted in Question 1?
Berbentuk S atau sigmoid/ S-shaped or sigmoid
3 Apakah yang diwakili oleh kecerunan pada graf?

What does the gradient of the graph represent?
Kadar pertumbuhan/ Growth rate
4 Graf yang telah diplot boleh dibahagikan kepada empat fasa, iaitu fasa awal, fasa eksponen, fasa kematangan
dan fasa dewasa. Huraikan kadar pertumbuhan bagi setiap fasa.
The plotted graph can be divided into four phases, namely lag phase, exponential phase, mature phase and adult phase. Describe the
growth rate for each phase.
Fasa Kadar pertumbuhan

Phase Growth rate
Awal Perlahan
Lag Slow
Eksponen Sangat cepat

Exponential Rapid
Kematangan Perlahan
Mature Slow
Dewasa Sifar
Adult Zero
Kesimpulan
Hipotesis diterima. Bentuk lengkung pertumbuhan anak benih kacang hijau adalah sigmoid.
PAK-21
The hypothesis is accepted. The shape of the growth curve of green bean seedlings is sigmoid.
EKSPERIMEN
155

Bab 9: Kimia Industri
Ciri-ciri Aloi dan Logam Tulennya

Eksperimen 4 Characteristics of Alloys and Their Pure Metals
9.1 Aloi
SP: 9.1.2 TP 3
TEMA TAFSIRAN
Penerokaan Unsur
Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia industri dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
dalam Alam
I Membandingkan sifat tahan kakisan aloi dengan logam tulennya

Comparing the resistance of an alloy to corrosion with its pure metal
Untuk mengkaji sifat tahan kakisan aloi berbanding logam tulennya.

Tujuan
To study the resistance of an alloy to corrosion compared to its pure metal.
Hipotesis Paku keluli lebih tahan terhadap kakisan (pengaratan) berbanding dengan paku besi.
A steel nail is more resistant to corrosion (rusting) compared to an iron nail.
Pemboleh Dimanipulasi: Jenis paku

ubah
Manipulated: Type of nail
Bergerak balas: Kakisan paku

Responding: Corrosion of nail
Dimalarkan: Saiz paku/Jenis larutan

Constant: Size of nail/Type of solution
Radas dan Paku keluli, paku besi, tabung uji dan larutan natrium klorida.
Bahan Steel nail, iron nail, test tubes and sodium chloride solution.
Prosedur

Larutan
Paku besi natrium klorida
Sodium chloride Paku keluli
Iron nail Steel nail
solution
A B
Sediakan dua tabung uji berlabel A dan B.

1
Prepare two test tubes labelled A and B.
Bersihkan paku besi dan paku keluli dengan kertas pasir. Masukkan paku besi ke dalam
2
tabung uji A manakala paku keluli ke dalam tabung uji B.
Clean an iron nail and a steel nail with sandpaper. Put the iron nail into test tube A and the steel nail into
test tube B.
Masukkan 5 cm3 larutan natrium klorida ke dalam kedua-dua tabung uji.
3
Pour 5 cm3 sodium chloride solution into both test tubes.
Biarkan kedua-dua tabung uji selama 2 hari.
4
Leave both test tubes for two days.
Rekodkan keadaan paku besi dan paku keluli dalam jadual.
5
Record the condition of the iron nail and steel nail in a table.
Keputusan Jenis paku/ Type of nail Kakisan paku/ Corrosion of nail

Paku besi/ Iron nail Berkarat/terkakis/ Rusty/corrode
Paku keluli/ Steel nail Tidak berkarat/tidak terkakis/ Not rusty/not corrode
156

Perbincangan
1 Berdasarkan pemerhatian anda, paku yang manakah tidak terkakis (berkarat)?

Based on your observation, which nail does not corrode (rust)?
Paku keluli/ Steel nail
2 Nyatakan satu inferens terhadap pemerhatian anda. KBAT Menganalisis

State one inference based on your observation.
Sebab keluli lebih tahan terhadap kakisan berbanding besi.
Because steel is more resistant to corrosion compared to iron.
3 Apakah fungsi larutan natrium klorida?

What is the function of sodium chloride solution?
Larutan natrium klorida mempercepatkan proses kakisan.
Sodium chloride solution speeds up the corrosion process.
4 Keluli adalah sejenis aloi. Nyatakan definisi operasi bagi aloi dalam eksperimen ini.
Steel is an alloy. State the operational definition for alloy in this experiment.
Aloi ialah bahan yang tidak berkarat (terkakis)./ An alloy is a substance that does not rust (corrode).
5 Adakah hipotesis diterima?

Is the hypothesis made accepted?
Hipotesis diterima/ The hypothesis is accepted
Kesimpulan
Paku keluli lebih tahan terhadap kakisan berbanding dengan paku besi.
A steel nail is more resistant to corrosion compared to an iron nail.
PAK-21
II Membandingkan kekerasan aloi dengan logam tulennya
EKSPERIMEN
Comparing the hardness of an alloy with its pure metal
Untuk mengkaji sifat kekerasan antara aloi dengan logam tulennya.

Tujuan
To study the hardness of an alloy compared to its pure metal.
Hipotesis Blok loyang lebih keras berbanding blok kuprum./ A brass block is harder than a copper block.
Pemboleh Dimanipulasi: Jenis blok

ubah
Manipulated: Type of block
Bergerak balas: Diameter lekukan

Responding: Diameter of dent
Dimalarkan: Jisim pemberat

Constant: Mass of load
Radas dan Blok loyang, blok kuprum, bola keluli, pemberat 500 g, kaki retort dan pembaris meter.
Bahan Brass block, copper block, steel ball, 500 g load, retort stand and metre rule.
Prosedur

Pemberat
Load
Bola keluli
Steel ball
Blok kuprum
Copper block
157

Sediakan susunan radas seperti yang ditunjukkan dalam rajah.
1
Set up the apparatus as shown in the diagram.
Gantung pemberat 500 g setinggi 50 cm dari bongkah kuprum.
2
Hang a 500 g weight at a height of 50 cm from the copper block.
Lepaskan pemberat itu supaya jatuh di atas bebola keluli yang diletakkan di atas bongkah
3
kuprum.
Release the weight so that it falls on the steel ball placed on the copper block.
Ukur diameter lekukan yang terhasil.
4
Measure the diameter of the dent produced.
Ulang langkah 2 hingga 4 menggunakan bongkah loyang.
5
Repeat steps 2 to 4 using a brass block.
Keputusan
Jenis bongkah logam Diameter lekukan (mm)

Type of metal block Diameter of dent (mm)
Bongkah kuprum
2.7
Copper block
Bongkah loyang
2.0
Brass block
Perbincangan
1 Berdasarkan pemerhatian anda, blok manakah mempunyai lekukan yang kecil?

Based on your observation, which block has smaller dent?
Blok loyang/ Brass block
2 Nyatakan satu inferens terhadap pemerhatian anda. KBAT Menganalisis

State one inference based on your observation.
Sebab loyang lebih keras berbanding kuprum.
Because brass is harder compared to copper.
3 Apakah perbezaan loyang dan kuprum?

What is the difference between brass and copper?
Loyang ialah sejenis aloi yang terdiri daripada kuprum sebagai unsur utama dan zink sebagai unsur
bendasing./ Brass is an alloy which consists of copper as the main element and zinc as the foreign element.
4 Loyang ialah sejenis aloi. Nyatakan definisi operasi bagi aloi dalam eksperimen ini.
Brass is an alloy. State the operational definition for alloy in this experiment.
Aloi ialah bahan yang menghasilkan lekukan yang kecil.
An alloy is a substance that produces a smaller dent.

Kesimpulan
Blok loyang lebih keras berbanding blok kuprum.

A brass block is harder than a copper block.
158

Bab 11: Daya dan Gerakan
Menentukan Nilai Pecutan Graviti Bumi, g

Eksperimen 5 To Determine the Value of Acceleration Due to Gravity, g
SP: 11.3.1 TP 3
TEMA TAFSIRAN
Tenaga dan
Mengaplikasikan pengetahuan mengenai daya dan gerakan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
Kelestarian Hidup
Tujuan
Untuk menentukan nilai pecutan graviti bumi, g.
To determine the value of earth’s gravitational acceleration, g.
Pernyataan Berapakah nilai pecutan graviti bumi, g?

masalah What is the value of earth’s gravitational acceleration, g?
Nilai pecutan pemberat tidak dipengaruhi

oleh jisimnya. Nilai pecutan pemberat
Hipotesis
yang jatuh secara bebas adalah sama dengan nilai pecutan graviti , iaitu
9.8 m s–2.
The value of acceleration of weight is not affected by its mass. The value of acceleration of a
free fall object is the same as the value of gravitational acceleration , which is 9.8 m s–2.
Pemboleh Dimanipulasi: Jisim pemberat

ubah
Manipulated: Mass of weight
Bergerak balas: Pecutan disebabkan graviti

Responding: Acceleration due to gravity
PAK-21
Dimalarkan: Ketinggian pemberat dijatuhkan
EKSPERIMEN
Constant: Height of weight fall
Radas dan Pemberat, jangka masa detik, pita detik, bekalan kuasa 12 V a.u., bangku, dua pengapit-G
Bahan dan kaki retort.
Weight, ticker timer, ticker tape, 12 V a.c. power supply, stool, two G-clamps and retort stand.
Prosedur

Kaki retort Pengapit-G
Retort stand G-clamp
Jangka masa detik

Ticker timer
Pita detik
Ticker tape
Pita detik
Ticker tape
Bekalan
kuasa a.u.
a.c power
supply
Bangku Pemberat
Stool Weight
Meja
Table
Apitkan jangka masa detik pada kaki retort dengan menggunakan pengapit-G dan
1
letakkan di atas meja seperti yang ditunjukkan dalam rajah.
Clamp a ticker timer to the retort stand with a g-clamp and place on a tabletop as shown in the diagram.
Lekatkan pemberat 300 g pada salah satu hujung pita detik yang berukuran 2.5 m panjang
2
dengan menggunakan pita pelekat.
Attach a 300 g weight to one end of a ticker tape 2.5 m long with cellophane tape.
Biarkan hujung pita detik yang lagi satu melalui jangka masa detik.
3
Let the other end of the ticker tape pass through the ticker-timer.
159

Hidupkan jangka masa detik dan biarkan beban jatuh secara bebas ke atas lantai.
4
Switch on the ticker timer and release the weight so that it falls freely onto the floor.
Potong pita detik sebanyak 6 keratan dengan setiap keratan ada 2 titik. Kemudian, susun
5
keratan pita detik untuk membentuk graf.
Cut the ticker tape into 6 strips with each strip containing 2 dot-spaces. Then, arrange the strips to form a
graph.
Ulang langkah 2 hingga 5 dengan menggunakan jisim 450 g, 600 g dan 750 g.
6
Repeat steps 2 to 5 using weight of 450 g, 600 g and 750 g.
Plot graf dengan menggunakan keratan pita detik dan nilai pecutan setiap jisim dikira.
7
Plot a graph using strips of ticker tape and the value of acceleration of each mass is calculated.
y cm
x cm
Pengiraan nilai g:
8
Calculation for the value of g:
Halaju awal/Initial velocity, u

x cm x
= = cm s–1
2 × 0.02 s 0.04
Halaju akhir/Final velocity, u
y cm y
= = cm s–1
2 × 0.02 s 0.04
Masa yang diambil = (6 – 1) keratan × 0.04 = 20 s
Time taken = (6 – 1) strips × 0.04 = 20 s
v–u
Maka/Thus, g =
t
Keputusan
Jisim pemberat (g) Masa 1 detik (s) Panjang keratan pertama, x Panjang keratan akhir, y
Mass of weight (g) Time for 1 tick (s) Length of first strip, x Length of last strip, y
300 0.02
450 0.02
600 0.02
750 0.02
160

Analisis Pengiraan
Dengan menggunakan rumus pecutan graviti yang ditunjukkan di atas, hitung pecutan graviti bagi setiap
jisim. Lengkapkan jadual di bawah.
By using the gravitational acceleration formula shown above, calculate the gravitational acceleration for each mass. Complete the table
below.
Halaju awal, u Halaju akhir, v Pecutan graviti, g

Jisim pemberat (g)
Initial velocity, u Final velocity, v Gravitational acceleration, g
Mass of weight (g)
(cm s–1) (cm s–1) (cm s–2)
300
450
600
750
Perbincangan
1 Adakah nilai pecutan yang diperoleh bagi jisim yang berbeza sama dengan nilai g (pecutan ke arah pusat
graviti bumi)?
Is the value of acceleration calculated for different mass the same as the value of g (acceleration towards the Earth gravity)?
Ya, hampir sama/ Yes, it is about the same
2 Terangkan dapatan anda berdasarkan eksperimen. KBAT Menganalisis

Explain your findings based on the experiment.
Keputusan yang didapati adalah sedikit kurang daripada nilai g yang sebenar, 9.8 m s–2. Ini disebabkan PAK-21
EKSPERIMEN
oleh rintangan udara./ The result obtained is a little less than the exact value, 9.8 m s–2. This is due to air friction.
3 Jika ekperimen ini dilakukan di Bulan, adakah nilai pecutan yang diperoleh bagi jisim yang berbeza adalah
sama dengan nilai g? Jelaskan. KBAT Menganalisis
If the experiment were conducted on the Moon, is the acceleration value obtained for different mass equal to the value of g? Explain.
1
Tidak. Ini kerana kekuatan tarikan graviti di Bulan adalah 6 daripada tarikan graviti di Bumi.
1
No. Because the gravitational pull on the Moon is 6 of the gravitational pull on Earth.

Kesimpulan
Nilai pecutan pemberat tidak dipengaruhi oleh jisimnya. Nilai pecutan pemberat yang jatuh secara bebas sama
dengan nilai pecutan graviti, iaitu 9.8 m s–2./ The value of acceleration of weight is not affected by its mass. The value of
acceleration of a free fall object is the same as the value of gravitational acceleration, which is 9.8 m s–2.
161

Mengkaji Keadaan Jatuh Bebas dan Bukan Jatuh Bebas

Eksperimen 6 To Investigate the Condition of Free Fall and Non-Free Fall
SP: 11.3.3 TP 3
TEMA TAFSIRAN
Tenaga dan
Kelestarian Hidup
Tujuan
Untuk mengkaji keadaan jatuh bebas dan bukan jatuh bebas.
To investigate the condition of free fall and non-free fall.
Pernyataan Apakah perbezaan anatara jatuh bebas dan bukan jatuh bebas?
masalah What is the difference of free fall and non-free fall?
Jasad yang jatuh bebas mengalami pecutan yang tetap manakala jasad yang bukan jatuh
Hipotesis
bebas mengalami pecutan yang berlainan./ A free fall object experiences a constant acceleration, while a
non-free fall object experiences a different acceleration.

Pemboleh Dimanipulasi: Gerakan objek melalui vakum atau udara dalam silinder kaca
ubah
Manipulated: The motion of an object through vacuum or air in a glass cylinder
Bergerak balas: Masa yang diambil untuk suatu objek jatuh dalam silinder kaca
Responding: Time taken for an object to fall in a glass cylinder
Dimalarkan: Jisim objek dijatuhkan

Constant: Mass of falling object
Radas dan Silinder gas dan penutup, batu, bulu burung, udara dan pam vakum.
Bahan Gas cylinder and lid, stone, bird’s feather, air and vacuum pump.
Prosedur

Udara Vakum
Air Vacuum
Batu Bulu burung

Stone Feather
A B
Letakkan seketul batu kecil dan sehelai bulu burung di dalam dua buah silinder gas A
1
dan B seperti yang ditunjukkan dalam rajah di atas.
Place a small stone and a bird’s feather in two gas cylinders, A and B, as shown in the above diagram.
Tutup silinder A yang berisi udara dengan menggunakan penutup silinder.
2
Close cylinder A which is filled with air with its lid.
Pam keluar udara dalam silinder gas B menggunakan pam vakum, kemudian tutup
3
menggunakan penutup silinder.
Pump out the air in cylinder B using a vacuum pump and then cover it with its lid.
Telangkupkan kedua-dua silinder itu secara serentak dengan cepat. Objek yang pertama
4
sampai ke dasar silinder diperhatikan dan direkodkan dalam jadual.
Quickly turn both the cylinders upside down simultaneously. The first object that reaches the base of the
cylinder is observed and recorded in the table.
162

Keputusan
Kandungan silinder gas Objek pertama yang sampai ke dasar silinder

Content of glass cylinder First object to reach the base of cylinder
Udara/ Air Batu/ Stone
Vakum/ Vacuum Batu dan bulu burung/ Stone and bird’s feather
Perbincangan
1 Dalam silinder manakah batu dan bulu burung jatuh bebas? Terangkan jawapan anda.
In which cylinder do the stone and bird’s feather experience free fall? Explain your answer.
Silinder B. Batu dan bulu burung sampai ke dasar silinder serentak, walaupun kedua-duanya mempunyai
jisim yang berlainan./ Cylinder B. The stone and bird’s feather reach the base of the cylinder at the same time, eventhough both
objects have different masses.
2 Dalam silinder manakah batu dan bulu burung tidak jatuh bebas?
In which cylinder do the stone and bird’s feather experience a non-free fall?
Silinder A. Bulu burung sampai ke dasar silinder lebih lambat daripada batu disebabkan rintangan udara.
Cylinder A. The bird’s feather reaches the base of the cylinder later than the stone because of air resistance.
3 Bandingkan nilai pecutan bagi jatuh bebas dengan nilai pecutan gravity, g. KBAT Menganalisis
Compare the value of acceleration in the free fall with the value of gravitational acceleration, g?
Nilai pecutan bagi objek yang jatuh bebas adalah sama dengan nilai pecutan graviti, g.
The value of acceleration of free fall objects is the same as the value of gravitational acceleration, g. PAK-21
EKSPERIMEN
4 Terangkan dapatan anda berdasarkan eksperimen. KBAT Menganalisis
Explain your findings based on the experiment.
Dalam keadaan vakum, jasad mengalami jatuh bebas dengan pecutan yang tetap, iaitu sama dengan
pecutan graviti manakala dalam udara, jasad tidak mengalami jatuh bebas, di mana pecutannya berlainan
disebabkan oleh rintangan udara./ In vacuum, an object experiences a free fall, with a constant acceleration which is the
same as the gravitational acceleration whereas in the air, an object experiences a non-free fall, where the acceleration is different,
because of air resistance.
Kesimpulan
Hipotesis diterima. Jasad yang jatuh bebas mengalami pecutan yang tetap manakala jasad yang bukan jatuh
bebas mengalami pecutan yang berlainan./ The hypothesis is accepted. A free fall object experiences a constant acceleration,
while a non-free fall object experiences a different acceleration.
163

Mengkaji Hubungan antara Jisim dengan Inersia

Eksperimen 7 To Investigate the Relationship between Mass and Inertia
11.4 Jisim dan Inersia
SP: 11.4.3 TP 3
TEMA TAFSIRAN
Tenaga dan
Kelestarian Hidup
Mengkaji hubungan antara jisim dengan inersia

Tujuan
To study the relationship between mass and inertia
Pernyataan Apakah hubungan antara jisim dengan inersia?

masalah What is the relationship between mass and inertia?
Hipotesis Semakin besar jisim suatu objek, semakin besar inersia objek itu.
The bigger the mass of an object, the greater its inertia.
Pemboleh Dimanipulasi: Jisim tin

ubah
Manipulated: Mass of tin
Bergerak balas: Kesukaran menolak dan menghentikan tin

Responding: Difficulty to push and stop the tin
Dimalarkan: Saiz tin

Constant: Size of tin
Radas dan Tin, tali, kaki retort, pasir dan jam randik.
Bahan Tins, ropes, retort stand, sand and stopwatch.
Prosedur

Tali Tali
Rope Rope
Tin kosong Tin berisi pasir

Empty tin Tin filled with sand
Sediakan susunan radas seperti yang ditunjukkan dalam rajah.

1
Set up the apparatus as shown in the diagram.
Isi sebuah tin dengan pasir manakala sebuah lagi tin dibiarkan kosong.
2
Fill one of the tins with sand while the other one is left empty.
Gantung kedua-dua tin dengan tali dan ayunkannya pada ketinggian yang sama.
3
Hang both tins with ropes and swing them at the same height.
Rekodkan masa yang diambil untuk tin berhenti berayun menggunakan jam randik.
4
Record the time taken for the tins to stop using a stopwatch.
164

Keputusan
Jisim tin Masa yang diambil untuk tin berhenti (s)

Mass of the tin Time taken for the tin to stop (s)
Besar/ Large 50 s
Kecil/ Small 20 s
Perbincangan
1 Bandingkan jisim tin kosong dengan jisim tin berisi penuh dengan pasir.
Compare the mass of the empty tin with the mass of the tin fully filled with sand.
Tin yang berisi penuh dengan pasir mempunyai jisim yang lebih besar berbanding dengan tin yang kosong.
The tin fully filled with sand has a bigger mass compared to the empty tin.
2 Apakah inferens berdasarkan eksperimen ini? KBAT Menganalisis

What is the inference based on the experiment?
Tin yang berjisim lebih besar mempunyai inersia yang lebih besar.
The tin with a bigger mass has greater inertia.
3 Nyatakan hubungan antara jisim objek dengan inersianya. KBAT Menilai

State the relationship between the mass of an object and its inertia.
Semakin besar jisim objek, semakin besar inersianya.
The greater the mass of an object, the greater is its inertia.
4 Apakah faktor yang mempengaruhi magnitud inersia? PAK-21

What is the factor that affects the magnitude of inertia?
EKSPERIMEN
Jisim objek/ Mass of object
5 Berdasarkan eksperimen ini, nyatakan definisi secara operasi bagi inersia.

Based on this experiment, state the operational definition for inertia.
Inersia ialah masa yang diambil untuk tin berhenti berayun.
Inertia is the time taken for the tin to stop swinging.
Kesimpulan
Hipotesis diterima. Semakin besar jisim suatu objek, semakin besar inersia objek itu.
The hypothesis is accepted. The greater the mass of an object, the greater is its inertia.
165

Sains T4 KSSM PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sains T4 KSSM PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bab Tema 1: Kaedah Saintifik

1 Langkah Keselamatan di dalam Makmal

1.1 Peralatan Perlindungan Diri Pelindung Kasut Kasut keselamatan

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 1 19/12/2019 8:45 AM

(c) Sebatian pelarut organik/ Organic compound solvent Malaysia:

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 2 19/12/2019 8:45 AM

1.1 Peralatan Perlindungan Diri/ Self-protection Equipment

Latihan 1 Peralatan perlindungan diri/ Self-protection equipment

1 Apakah alat perlindungan diri? TP 1

2 Berikan tiga contoh alat perlindungan diri yang digunakan di makmal. TP 1

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 3 19/12/2019 8:45 AM

(a) Cermin mata keselamatan (gogal)

(b) Topeng muka

(c) Kot makmal

(d) Sarung tangan getah

1 Lengkapkan jadual di bawah. TP 2

Jenis pelindung diri Contoh Fungsi

Pelindung badan Apron berplumbum Melindungi badan daripada

Pelindung pernafasan Topeng gas, topeng muka Melindungi sistem pernafasan

Eyes protection Pelindung muka, cermin mata Melindungi mata daripada

Pelindung pendengaran Palam telinga, penutup telinga Melindungi telinga daripada

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 4 19/12/2019 8:45 AM

(a) Meminimumkan pendedahan terhadap

(b) Mencegah pencemaran daripada kasut

(c) Melindungi tangan daripada terkena

Kasut makmal/ Lab shoes

(d) Melindungi badan daripada bahan kimia

Pelindung kasut/ Shoe cover

(e) Menutup keseluruhan kaki untuk

1.2 Pembuangan Bahan Sisa/ Disposal of Wastes

Lengkapkan peta pokok di bawah dengan perkataan yang disediakan. TP 2

i-THINK Peta Pokok

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 5 19/12/2019 8:45 AM

1 Maklumkan kepada guru sekiranya berlaku sebarang kemalangan di makmal. ✓

2 Kutip termometer merkuri yang pecah dengan tangan. ✗

3 Jadikan kawasan tumpahan sebagai kawasan larangan. ✓

4 Sorokkan bikar yang pecah di dalam almari. ✗

5 Maklumkan kepada guru sekiranya radas makmal pecah. ✓

6 Sekat tumpahan daripada merebak menggunakan pasir untuk membentuk sempadan. ✓

1.3 Pemadam Kebakaran/ Fire Extinguisher

Latihan 5 Jenis pemadam kebakaran/ Types of fire extinguisher

Padankan pemadam kebakaran dengan fungsinya yang betul. TP 4

Jenis pemadam kebakaran Fungsi

Untuk memadam kebakaran yang

Untuk memadam kebakaran yang

Untuk memadam kebakaran yang

Untuk memadam kebakaran yang

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 6 19/12/2019 8:45 AM

Mencipta alat pemadam kebakaran ringkas

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 7 19/12/2019 8:45 AM

1 Rajah 1 menunjukkan satu kebakaran yang sering berlaku di rumah.

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 8 19/12/2019 8:45 AM

(b) Rajah 1 menunjukkan beberapa peralatan perlindungan diri.

Peralatan perlindungan diri

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 9 19/12/2019 8:45 AM

(Mana-mana dua jawapan/ any two answers)

– Boleh melindungi seseorang semasa di tempat kerja

(iii) Contoh lain – kot makmal/ topi keselamatan/ topeng muka

Bukan contoh – tali leher/ kasut sukan/ baju sekolah

Modul F4 Sains Tg4_B1_vim3p.indd 10 19/12/2019 8:45 AM

2.1 Resusitasi Kardiopulmonari  Periksa pernafasan pesakit.

1 Resusitasi kardiopulmonari yang biasanya dikenali

5 Apabila jantung berhenti berdenyut dan aliran darah