Tema 1 : Kaedah Saintifik

Bab Langkah Keselamatan

1 di dalam Makmal
Safety Measures in Laboratory

Revisi Pantas

1.1 Peralatan Perlindungan Diri Pelindung Kasut Kasut keselamatan

Personal Protective Equipment kaki keselamatan, melindungi
Foot protection pelindung kaki daripada
1 Peralatan perlindungan diri ialah peralatan keselamatan kasut kecederaan akibat
yang direka untuk melindungi pemakai daripada risiko Safety boots, shoe objek yang jatuh
kecederaan dan jangkitan di tempat kerja. cover dari atas dan objek
Personal protective equipment is a safety equipment which is tajam.
designed to protect the wearers from the risk of injury and infection Pelindung kasut
at their workplace.
membantu
2 Jenis pelindung diri termasuklah pelindung badan, melindungi
pelindung pernafasan, pelindung tangan, pelindung tempat kerja
kaki, pelindung mata, pelindung kepala dan pelindung daripada bakteria
pendengaran. dan kekotoran
Types of personal protection includes body protection, respiratory
yang terdapat
protection, hand protection, foot protection, eyes protection, head
protection and hearing protection. pada kasut.
Safety boots protect
feet from injury due to
Jenis
falling objects or sharp
pelindung diri Contoh Fungsi
objects.
Type of personal Example Function
Shoe cover helps to
protection
protect working place
Pelindung Topeng gas, Melindungi from bacteria and dust
pernafasan topeng muka, sistem pernafasan on the shoes.
Respiratory alat bantuan daripada wap Pelindung Pelindung Melindungi mata
protection pernafasan bahan kimia dan mata muka, daripada bahan
Gas mask, face bahan cemar Eyes protection cermin mata kimia dan partikel
mask, respirator udara. keselamatan pepejal seperti
Protects respiratory (gogal) kaca atau serpihan
system from chemical Visors, goggles logam dan kayu.
vapour and air
Protects eyes from
pollutants.
chemicals and solid
particles such as glass
or metal and wood
Pelindung Baju makmal, Melindungi badan chips.
badan apron daripada bahan
Pelindung Topi Melindungi kepala
Body protection berplumbum, kimia, sinar-X
kepala keselamatan daripada terkena
baju pakai dan radiasi Head protection Safety helmet objek yang jatuh
buang, baju radioaktif (apron
dari atas.
makmal berplumbum). Protects the head from
rintangan api Protects body from falling objects.
Lab coat, lead chemicals, x-ray and
apron, disposable radioactive radiations
gown, flame (lead aprons).
resistant lab
coat
Pelindung Sarung tangan, Melindungi Pelindung Palam telinga, Melindungi
tangan sarung tangan tangan daripada pendengaran penutup telinga daripada
Hands protection getah terkena bahan Hearing telinga bunyi berfrekuensi
Gloves, rubber kimia dan protection Ear plugs, ear tinggi yang boleh
gloves patogen. muffs merosakkan
Protects hands pendengaran.
from chemicals and Protect ears from high
pathogens. frequency sound that
can damage hearing.

1
 1.2 Pembuangan Bahan Sisa
Disposal of Wastes
 1 Bahan yang boleh dibuang ke dalam singki:
Chemicals that can be disposed of into washbasins:
(a) Bahan kimia yang mempunyai nilai pH antara
5 hingga 9.
Chemicals with pH 5 to 9.
(b) Cecair atau larutan dengan kepekatan rendah dan
tidak berbahaya.  
Liquid or solution with low concentration and non-hazardous.
  2 Bahan yang tidak boleh dibuang ke dalam singki:
Chemicals that cannot be disposed of into washbasins:
(a) Sisa pepejal
Solid wastes
(b) Bahan kimia yang mempunyai nilai pH yang
kurang daripada 5 dan lebih daripada 9
Chemicals with pH lower than 5 or higher than 9
(c) Sebatian pelarut organik/ Organic compound solvent
(d) Bahan kimia seperti asid, gris, minyak, cat minyak,
hidrogen peroksida
Chemicals like acid, grease, oil, oil paint, hydrogen peroxide  
(e) Bahan toksik/ Toxic substances
(f) Logam berat/Heavy metals
(g) Bahan sisa organik (mikrob, bangkai)
Organic wastes (microbes, animal carcasses)  
(h) Bahan buangan radioaktif/ Radioactive wastes
(i) Bahan kimia meruap/ Volatile chemicals
(j) Bahan kimia reaktif/ Reactive chemicals
 3 Pengurusan bahan sisa biologi
Biological wastes management
(a) Bahan sisa biologi harus diuruskan berdasarkan
Prosedur Operasi Standard (POS).
Biological wastes should be managed according to Standard
Operating Procedure (SOP).
(b) Bahan sisa biologi perlu dibungkus dengan cermat
dan disejuk beku sebelum dilupuskan.
Biological wastes need to be packed carefully and frozen before
being disposed.
 4 Langkah mengurus kemalangan dalam makmal yang
melibatkan tumpahan bahan kimia:
Steps to handle accidents in laboratories involving chemical
spillage:
(a) Maklumkan kepada guru/ pembantu makmal
dengan segera  
Inform teacher/ lab assistant immediately
(b) Jadikan kawasan tumpahan sebagai kawasan
larangan
Make the spillage area a restricted area
(c) Sekat tumpahan daripada merebak menggunakan
pasir untuk membentuk sempadan
Stop the spillage from spreading using sand to form a boundary
(d) Kaut tumpahan bahan kimia
PAK-21
Video
Scoop the chemical spillage
(e) Lupus dengan selamat
Dispose safely
 5 Keracunan merkuri ialah sejenis keracunan
yang disebabkan pendedahan terhadap merkuri.
Simptomnya bergantung pada dos dan tempoh masa
pendedahan, iaitu lemah otot, lemah koordinasi, kebas
tangan dan kaki, ruam pada kulit, masalah ingatan dan
masalah pertuturan, pendengaran atau penglihatan.
Mercury poisoning is a type of poisoning due to
exposure to mercury. The symptoms depend on the dose and duration
of exposure, which include muscle weakness, poor coordination,
numbness in the hands and feet, skin rashes, memory problems and
trouble in speaking, hearing and seeing.
  6 Langkah mengurus tumpahan merkuri:
Steps in handling mercury spillage:
2
(a) Lapor kepada guru/ pembantu makmal dengan
segera
Report to the teacher/ laboratory assistant immediately
(b) Jadikan kawasan tumpahan sebagai kawasan
larangan
Make the spillage area a restricted area
(c) Tabur serbuk sulfur di atas tumpahan
Sprinkle sulphur powder to cover the spillage
(d) Hubungi Jabatan Bomba
Call the Fire Department
7 Agensi yang berkaitan dengan biokeselamatan dan
kesihatan pekerja di Malaysia:
Agencies that are associated with biosafety and health of workers in
Malaysia:
(a) Malaysian BioSafety and BioSecurity Association
(MBBA)
(b) National Institute of Occupational Safety and
Health (NIOSH)
1.3 Pemadam Kebakaran
Fire Extinguisher
1 Pemadam kebakaran ialah alat perlindungan
kebakaran yang digunakan untuk mengawal
dan memadam kebakaran kecil pada peringkat awal.
Fire extinguisher is a fire protection device used to control and
extinguish small fire at an early stage.
2 Cara penggunaan pemadam kebakaran:
Steps to use fire extinguisher:
(a) Pilih jenis alat pemadam kebakaran yang sesuai
Choose a suitable type of fire extinguisher
(b) Ikut arah angin semasa menggunakannya
Follow the direction of wind when using it
(c) Gunakan kaedah PASS
Use the PASS method (Pull, Aim, Squeeze, Sweep)
(i) Tarik picu pin keselamatan pada alat
pemadam kebakaran
PULL – Pull the safety pin on the fire extinguisher.
(ii) Hala hos pemadam kebakaran ke pangkal api
AIM – Aim the hose of the fire extinguisher at the base
of the fire.
(iii) Tekan pemicit untuk mengeluarkan bahan
SQUEEZE – Squeeze the handle to discharge the
substance.
(iv) Layangkan hos dari sisi ke sisi pangkal api
SWEEP – Sweep the hose across the base of the fire
from side to side.
3 Jenis-jenis kebakaran
Classes of fire
(a) Kelas A – kebakaran melibatkan bahan pepejal
seperti kayu, kertas, plastik atau kain.
Class A – fires involving solid materials such as wood, paper,
plastic or cloth.
(b) Kelas B – kebakaran melibatkan cecair yang mudah
terbakar seperti petrol, diesel, cat atau minyak.
Class B – fires involving flammable liquids such as petrol,
diesel, paint or oils.
(c) Kelas C – kebakaran melibatkan gas seperti
propana, butana, metana, LPG dan LNG.
Class C – fires involving gases such as propane, butane,
methane, LPG and LNG.
(d) Kelas D – kebakaran melibatkan logam yang
mudah terbakar seperti magnesium, lithium,
natrium, kalium atau titanium.
Class D – fires involving metals such as magnesium, lithium,
sodium, potassium or titanium.
(e) Kelas E – kebakaran melibatkan peralatan elektrik
dan sumber elektrik.
Class E – fires involving electrical appliances and electrical
sources.
(f) Kelas F – kebakaran melibatkan minyak masak
atau lemak.
Class F– fires involving cooking oil and fat.
 Jenis pemadam kebakaran Kelas A Kelas B Kelas C Kelas D Kelas E Kelas F
Type of fire extinguisher Class A Class B Class C Class D Class E Class F

Air
✓ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗
Water

Buih
✓ ✓ ✗ ✗ ✗ ✗
Foam

Serbuk kering
✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✗
Dry powder

Karbon dioksida
✗ ✓ ✗ ✗ ✓ ✗
Carbon dioxide

Bahan kimia
✓ ✗ ✗ ✗ ✗ ✓
Wet chemical

 4 Perkara yang perlu diberi penekanan semasa audit alat pemadam kebakaran di sekolah:
Things to be emphasised during the auditing of fire extinguishers at school:
(a) Tarikh luput Video
Expiry date Untuk tujuan pembelajaran

(b) Jenis pemadam kebakaran Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com

Types of fire extinguishers watch?v=GjSoxJF3RD4 untuk menonton video
(c) Bilangan pemadam kebakaran tentang jenis-jenis pemadam kebakaran dan
Number of fire extinguishers kegunaannya
(d) Lokasi alat pemadam kebakaran dalam pelan laluan kecemasan sekolah
Location of fire extinguishers in the school emergency route plan

Praktis PBD
1.1 Peralatan Perlindungan Diri/ Personal Protective Equipment

Latihan 1 Peralatan perlindungan diri/ Personal protective equipment

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur.

  1 Apakah alat perlindungan diri? TP 1

What is a personal protective equipment?
Peralatan perlindungan diri ialah peralatan keselamatan yang direka untuk melindungi pemakai
daripada risiko kecederaan dan jangkitan di tempat kerja.
Self-protection equipment is a safety equipment which is designed to protect the wearers from the risk of injury and infection at their
workplace.

 2 Berikan tiga contoh alat perlindungan diri yang digunakan di makmal. TP 1

PAK-21

Give three examples of personal protective equipment that are used in laboratories.
Video

[Apa] Sarung tangan/ baju dan kasut makmal/ topeng muka/ cermin mata keselamatan/ kebuk wasap
[What] Gloves/ lab coat and lab shoes/ face mask/ goggles/ fume cupboard

 3 Tandakan () bagi pernyataan yang betul tentang peralatan perlindungan diri. TP 1
Thick () for the correct statements about personal protective equipment.

Melindungi pemakai daripada bahaya 

Protects the wearer from danger
Merupakan peralatan perlindungan yang disediakan di bilik darjah
Protective equipment available in the laboratory
Merupakan peralatan perlindungan yang disediakan di makmal 
Protective equipment available in the laboratory

3
Latihan 2 Peralatan perlindungan diri serta fungsinya/ Personal protective equipment and function
TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Labelkan dan nyatakan fungsi setiap peralatan perlindungan diri yang dipakai oleh murid ketika
melakukan eksperimen di makmal. TP 2
Label and state the function of each personal protective equipment worn by students when conducting experiments in the
laboratory.

(a) Gogal/Goggles (d) Topeng muka/ Face mask

Melindungi mata daripada Melindungi hidung dan
terkena bahan kimia mulut daripada terhidu bahan
berbahaya kimia yang sengit dan mudah
Protects the eyes from hazardous meruap
chemical substances Protects the nose and mouth from
inhaling pungent and volatile
(b) Baju makmal/Lab coat chemical substances

Melindungipakaiandaripada
rosak akibat bahan kimia
dan mudah ditanggalkan jika (e) Sarung tangan/ Gloves
berlaku kecemasan Melindungi tangan daripada
Protects clothing from chemical terkena bahan kimia
damage and is easy to remove in Protects the hands from chemical
case of emergency substances

(c) Kasut keselamatan/ Safety shoes

Melindungi kaki daripada tumpahan bahan kimia dan
serpihan kaca.
Protects the feet from chemical substance spills and shards of glass

 2 Namakan dan berikan fungsi setiap peralatan perlindungan diri di makmal yang berikut. TP 2
Name and give the function of each of the following personal protective equipment in the laboratory.

(a) (b)

Nama/Name: Nama/Name:
Kabinet aliran laminar/ Laminar flow cabinet Pembilas mata/ Eyewash station

Fungsi/Function:
Untuk mengelakkan kontaminasi semasa melakukan
eksperimen yang melibatkan mikroorganisma.
To avoid contamination when performing experiments involving
microorganisms.
Fungsi/Function:
Untuk membilas mata yang terkena bahan kimia
To rinse the eyes that have come into contact with chemical substances

4
 (c) (d)

Nama/Name: Nama/Name:
Penyiram kecemasan/ Safety shower Kebuk wasap/ Fume chamber

Fungsi/Function: Fungsi/Function:
Untuk membilas bahagian badan atau pakaian yang Digunakan untuk menjalankan eksperimen yang
terkena bahan kimia melibatkan bahan mudah meruap, terbakar, beracun,
To rinse parts of the body or clothes that have come into contact with mengakis dan berbau
chemical substances Used to conduct experiments involving volatile, flammable, poisonous,
corrosive and pungent substances

1.2 Pembuangan Bahan Sisa/ Disposal of Wastes

Latihan 3 Bahan sisa yang boleh dan tidak boleh dibuang ke dalam singki
Wastes that can be disposed and cannot be disposed of into washbasins
TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuankecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Kelaskan bahan sisa di bawah kepada bahan sisa yang boleh dibuang dalam singki dan bahan sisa
yang tidak boleh dibuang dalam singki. TP 2
Classify the waste substances below into waste substances that can be disposed of into the sink and waste substances that
cannot be disposed of into the sink.
Larutan kuprum sulfat Larutan natrium hidroksida Larutan ammonia
Copper sulphate solution Sodium hydroxide solution Ammonia solution
Sisa organik Asid etanoik Logam berat
Organic waste Ethanoic acid Heavy metal
Pelarut organik Asid sulfurik Bahan meruap
Organic solvent Sulphuric acid Volatile substance
Air suling Sisa pepejal Larutan natrium klorida
Distilled water Solid waste Sodium chloride solution

Bahan sisa yang tidak boleh dibuang dalam

Bahan sisa yang boleh dibuang dalam sinki
Waste substances that can be disposed of into
the sink
Larutan kuprum sulfat/ Copper sulphate solution
Asid etanoik/ Ethanoic acid
Air suling/ Distilled water
Larutan natrium klorida/ Sodium chloride solution
Larutan ammonia/ Ammonia solution
sinki
Waste substances that cannot be disposed of into
the sink
Larutan natrium hidroksida/ Sodium hydroxide solution
Sisa organik / Organic waste// Logam berat/ Heavy metal
Pelarut organik/ Organic solvent// Asid sulfurik/ Sulphuric acid
Bahan meruap/ Volatile substance// Sisa pepejal/ Solid waste

 2 Nyatakan kesan pembuangan bahan sisa ke dalam singki. TP 3

State the effects of disposing of waste substances into the sink.
[Apa/What] Sisa pepejal menyebabkan singki tersumbat / Solid waste causes the sink to clog
Sisa organik boleh menyebabkan pencemaran air / Organic waste can cause water pollution
Bahan kimia berbahaya kepada organisma akuatik / Chemicals are hazardous to aquatic organisms

5
 Latihan 4 Mengurus bahan sisa biologi/ Manage biological waste substances
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

Lengkapkan jadual di bawah tentang bagaimana mengurus bahan sisa biologi. TP 3

Complete the table below on how to manage biological waste substances.

Kategori bahan sisa Kategori A Kategori B Kategori C Kategori D

Category of waste substances Category A Category B Category C Category D
Jenis bahan sisa (a) Peralatan tajam Pepejal tidak tajam (b) Bangkai, organ Cecair/ Liquid
Type of waste substances Sharp equipment Non-sharp solids Carcasses, organs
Contoh Picagari / jarum / (c) Sarung tangan Haiwan makmal (d) Darah / serum
Examples bilah skalpel / medium / haiwan ujikaji Blood/ serum
Syringe / needle / kultur/ tisu Laboratory animals /
scalpel blade Gloves / culture experimental animals
medium / tissue
Pengurusan sisa (e) Masukkan ke Bungkus dan (f) Balut dalam Nyahkontaminasi
Waste management dalam bekas masukkan ke kertas tisu dan secara autoklaf.
khas. Tidak dalam beg plastik bungkus dalam Dilupuskan
perlu autoklaf. biobahaya. beg plastik dalam sistem
Put it in a special Perlu autoklaf. biobahaya. kumbahan
container. No need Disimpan
Wrap and put in a melalui singki.
to autoclave sementara dalam Decontaminated in
biohazard plastic bag.
Need to autoclave. penyejuk beku. autoclave.
Wrap in tissue
Disposed of in the
paper and place in
biohazard plastic sewage system
bag. Temporarily through the sink.
stored in a freezer.
Simpan sementara dalam tong biobahaya.
Pelupusan berpusat dijalankan.
Temporarily stored in a biohazard bin.
Centralised disposal is carried out.

1.3 Pemadam Kebakaran/ Fire Extinguisher

Latihan 5 Jenis pemadam kebakaran/ Types of fire extinguishers
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dalam konteks penyelesaian masalah
mengenai kejadian atau fenomena alam.

Padankan pemadam kebakaran dengan fungsinya yang betul. TP 4

Match the fire extinguisher with its correct function.

Jenis pemadam kebakaran Fungsi

Types of fire extinguishers Function

Untuk memadam kebakaran yang berpunca

Air
daripada peralatan elektrik.
Water Foam CO2 Powder

Water
To extinguish fire caused by electrical appliances.

Untuk memadam kebakaran yang melibatkan

Buih
Water Foam CO2
bahan logam dan bukan logam.
Powder

Foam
To extinguish fire involving metals and non-metals.

Untuk memadam kebakaran yang melibatkan bahan

r Foam CO2 Karbon dioksida
Powder
pepejal seperti kain, kertas atau kayu.
Carbon dioxide To extinguish fire involving solid fuels such as cloth, paper or
wood.

Untuk memadam kebakaran yang melibatkan cecair

CO2 Powder
Serbuk kering
dan gas yang mudah terbakar.
Dry powder
To extinguish fire involving flammable liquid or gas.

6
 PAK-21
AKTIVITI Projek Berkumpulan STEM

Mencipta alat pemadam kebakaran ringkas TP 6

Designing a simple fire extinguisher
Cipta satu alat pemadam kebakaran ringkas yang berfungsi dengan menggunakan bahan yang boleh didapati di rumah.
Design a simple and functional fire extinguisher using materials found at home.

Langkah/Steps:
 1 Letakkan dua batang lilin di dalam sebuah bikar yang besar.
Put two candles in a big beaker.
 2 Masukkan tiga sudu teh serbuk penaik di sekeliling lilin di dasar bikar.
Put three teaspoons of baking soda around the candles at the bottom of the beaker.
 3 Nyalakan kedua-dua lilin.
Light both candles.
 4 Tuangkan 100 ml cuka ke dalam bikar dengan perlahan-lahan.
Carefully pour 100 ml of vinegar into the beaker.
 5 Perhatikan nyalaan lilin.
Observe the candle flame.

Praktis Berformat SPM

Activity
PAK-21
B Asid sulfurik pekat
Kertas 1 Concentrated sulphuric acid
 1 Peralatan perlindungan diri yang manakah C Larutan natrium klorida
digunakan di makmal sekolah untuk melindungi Sodium chloride solution
diri daripada terhidu bahan kimia meruap? D Larutan natrium hidroksida pekat
Which personal protective equipment is used in the school Concentrated sodium hydroxide solution
laboratory to protect us from inhaling volatile chemicals?
A Kot makmal/ lab coat  4 Semasa sekumpulan murid menjalankan
B Topeng muka/ face mask eksperimen di makmal, sebatang termometer
C Topi keselamatan/ safety helmet merkuri telah jatuh ke lantai dan pecah.
D Sarung tangan getah/ rubber gloves Antara tindakan berikut, yang manakah tidak
sepatutnya dilakukan oleh murid tersebut?
 2 Antara peralatan perlindungan berikut, yang While a group of students were conducting an
manakah dapat menapis udara melalui sistem experiment in the school laboratory, a mercury
HEPA filter? thermometer was accidentally dropped onto the floor
Which of the following protection equipment can filter and broken into pieces.
air through HEPA filter system? Which of the following actions should not be taken by
A Topeng the students?
Mask A Maklumkan kepada guru dengan segera
B Kebuk wasap Inform the teacher immediately
Fume cupboard B Jadikan kawasan tumpahan sebagai
C Kabinet aliran laminar kawasan larangan
Laminar flow cabinet Make the spillage area a restricted area
D Kabinet keselamatan biologi C Kutip serpihan kaca dan tumpahan merkuri
Biological safety cabinet menggunakan tangan
 3 Antara bahan sisa berikut, yang manakah Collect the fragments of glass and mercury spillage
boleh dibuang ke dalam singki makmal? with bare hands
Which of the following wastes can be disposed of into the D Tabur serbuk sulfur untuk menutupi
laboratory washbasin? tumpahan
A Petrol Cover the spillage with sulphur powder
Petrol

7
 5 Antara pemadam kebakaran berikut, yang P Tarikh luput pemadam kebakaran
manakah sesuai untuk memadam api yang Expiry date of fire extinguishers
berpunca daripada peralatan elektrik? Q Jenis pemadam kebakaran
Which of the following fire extinguishers is suitable to Types of fire extinguishers
put out fire that is caused by electrical devices? R Bilangan pemadam kebakaran
A Pemadam kebakaran jenis air Number of fire extinguishers
Water fire extinguisher S Pembekal pemadam kebakaran
B Pemadam kebakaran jenis karbon dioksida Supplier of fire extinguishers
Carbon dioxide fire extinguisher A P dan Q C R dan S
C Pemadam kebakaran jenis buih P and Q
R and S
Foam fire extinguisher B P dan R D P, Q dan R
D Pemadam kebakaran jenis serbuk kering P and R
P, Q and R
Dry powder fire extinguisher
 8 Berikut ialah langkah-langkah memadam api.
 6 Apakah yang perlu anda lakukan sekiranya The following are steps for extinguishing fire.
bahagian badan seseorang terbakar?
What should you do if a part of one’s body is on fire?
P
– Tekan pemicit alat pemadam
A Guna air untuk memadamkan api kebakaran
Use water to put out the fire Squeeze the handle of fire extinguisher
B Sembur dengan buih Q – Halakan hos ke pangkal api
Spray with foam Aim the hose to the base of the fire
C Selimutkan dengan selimut kebakaran R – Layangkan hos ke kiri dan ke kanan
Cover with fire blanket agar api padam
D Guna pasir untuk memadamkan api Sweep the hose from right to left to extinguish
Use sand to put out the fire the fire
S – Tarik picu pin keselamatan pada
 7 Sekolah anda telah didatangi oleh pegawai dari
pemadam kebakaran
Jabatan Pendidikan Negeri untuk menjalankan Pull the safety pin on the fire extinguisher
audit ke atas alat pemadam kebakaran. Perkara
yang manakah diperiksa oleh beliau?
Susun langkah-langkah tersebut dalam
An officer from the State Education Department
urutan yang betul.
has come to your school to perform an audit on fire Arrange the steps in the correct sequence.
extinguishers. Which items are examined by the officer? A S, Q, R, P C S, P, R, Q
B S, P, Q, R D S, Q, P, R

Kertas 2

Bahagian B

 1 Rajah 1 menunjukkan satu kebakaran yang sering berlaku di rumah.

Diagram 1 shows a fire that normally occurs at home.

Rajah 1/ Diagram 1
(a) Apakah punca kebakaran di atas?
What is the cause of the fire?
Peralatan elektrik/ Electrical appliances
[1 markah/mark]

8
 (b) Apakah jenis pemadam kebakaran yang paling sesuai digunakan untuk kebakaran tersebut?
What type of fire extinguisher is most suitable to put out the fire?
Pemadam kebakaran jenis karbon dioksida/ Carbon dioxide fire extinguisher
[1 markah/mark]

(c) Apakah jenis pemadam kebakaran yang tidak sepatutnya digunakan bagi kebakaran yang
ditunjukkan dalam Rajah 1? Jelaskan jawapan anda. KBAT Menganalisis
What type of fire extinguisher should not be used for the fire shown in Diagram 1? Explain your answer.
Pemadam kebakaran jenis air sebab air adalah konduktor elektrik yang baik.
Water fire extinguisher because water is a good electrical conductor.

[2 markah/marks]

(d) Nyatakan dua perkara yang perlu ditekankan semasa audit alat pemadam kebakaran.
State two things that should be emphasised during the auditing of fire extinguishers.
Tarikh luput/ jenis pemadam kebakaran/ bilangan pemadam kebakaran/ lokasi pemadam kebakaran.
Expiry date/ type of fire extinguisher/ number of fire extinguishers/ location of fire extinguishers

[2 markah/marks]

Bahagian C

 2 (a) (i) Pemadam kebakaran dengan warna label tertentu mempunyai fungsi yang berbeza untuk
memadamkan kebakaran.
Apakah maksud warna label merah pada alat pemadam kebakaran dan apakah jenis
kebakaran yang boleh dipadam dengan menggunakan pemadam api jenis ini?
Fire extinguishers with certain label colours have different functions to extinguish fires. What does the red label
on a fire extinguisher mean and what type of fire can be extinguished using this type of fire extinguisher?
[2 markah/marks]
(ii) Rajah 2.1 menunjukkan salah satu alat pemadam kebakaran.
Diagram 2.1 shows one of the fire extinguishers.

Rajah 2.1/ Diagram 2.1
Bagaimanakah alat dalam rajah di atas berfungsi dalam menyelamatkan mangsa kebakaran?
How does the above tool function in rescuing fire victims?
[2 markah/marks]

(b) Adakah pemadam api jenis air sesuai digunakan untuk memadam kebakaran yang disebabkan
oleh tumpahan minyak? Wajarkan jawapan anda.
Are water-type fire extinguishers suitable for fighting fires caused by oil spills? Justify your answer.
[4 markah/marks]

9
 (c) Rajah 2.2 menunjukkan dua jenis pemadam api.
Diagram 2.2 shows two types of fire extinguishers.

Water Foam Water CO2 Foam Powder CO2 Powder

Pemadam api jenis buih Pemadam api jenis karbon dioksida

Foam fire extinguisher Carbon dioxide fire extinguisher
Rajah 2.2/ Diagram 2.2
Pada pendapat anda, jenis pemadam api yang manakah dalam Rajah 2.2, sesuai digunakan untuk
memadam kebakaran yang disebabkan oleh litar pintas? Wajarkan pilihan anda.
In your opinion, which type of fire extinguisher in Diagram 2.2 is suitable to be used to extinguish fires caused by
short circuits? Justify your choice.
[4 markah/mark]

Jawapan/Answers:
2 (a) (i) [Apa] Label merah – pemadam api jenis air
[What] Red label – water type fire extinguisher

- [Apa/ What] Jenis kebakaran kelas A/ Class A fire type

- [Mengapa] Untuk memadam kebakaran yang melibatkan bahan pepejal
[Why] To extinguish fires involving solid materials

(ii) [Apa/ What] Selimut kebakaran/ Fire blanket

[Bagaimana] Memadam api pada badan mangsa dengan cara menyelimuti badan mangsa
[How] Put out the fire on the victim’s body by covering the victim’s body

(b) Tidak. [Mengapa] Air lebih tumpat daripada minyak/minyak kurang tumpat daripada air.
No. [Why] Water is denser than oil/oil is less dense than water.

- air tenggelam di bawah minyak/ minyak terapung di atas air,

water sinks under oil/ oil floats on water,

- jadi, api terbakar di permukaan minyak

so, the fire burns on the surface of the oil

- api tidak dapat dipadamkan oleh air

fire cannot be extinguished by water

(c) Pemadam api jenis karbon dioksida/ Carbon dioxide type fire extinguisher
-
[Mengapa] Karbon dioksida dapat memadam api kerana karbon dioksida tidak membantu
pembakaran
[Why] Carbon dioxide can extinguish fires because carbon dioxide does not aid in combustion

- Karbon dioksida tidak menyebabkan renjatan elektrik kerana karbon dioksida tidak
mengkonduksikan elektrik
Carbon dioxide does not cause electric shocks because carbon dioxide does not conduct electricity

- Pemadam api jenis buih mengandungi air dan boleh menyebabkan renjatan elektrik
Foam fire extinguishers contain water and can cause electric shocks

10
 Tema 1 : Kaedah Saintifik
Bab
Bantuan Kecemasan
2 Emergency Help

Revisi Pantas
 −− Periksa pernafasan pesakit.
2.1 Resusitasi Kardiopulmonari Check the patient’s breathing.
Personal Protective Equipment −− Dongakkan kepala mangsa
dan angkat dagunya
1 Resusitasi kardiopulmonari yang biasanya dikenali untuk membuka saluran
dengan akronim CPR ialah satu bentuk sokongan asas pernafasan.
kehidupan yang digunakan semasa kecemasan yang Lift the head back and lift the chin
mengancam nyawa. Situasi yang memerlukan CPR to open up the airway.
termasuk serangan jantung, insiden lemas, sesak nafas,
 Letakkan tangan anda di
atau ketika seseorang tidak bernafas.
Cardiopulmonary resuscitation, which is commonly known by its tengah dada pesakit.
acronym CPR, is a form of basic life support that is applied during Place your hands at the centre of the
a life-threatening emergency. Situations that call for CPR include patient’s chest.
heart attack, drowning incidents, suffocation, or when a person is not
breathing.
2 Matlamat melakukan CPR semasa kecemasan adalah
 Tekan dengan kuat dan cepat
untuk memastikan darah yang kaya oksigen boleh
kira-kira dua kali sesaat.
sampai ke otak. Tindakan ini dapat membantu
Press down firmly and fast about
menghalang kerosakan otak atau kematian daripada twice per second.
berlaku. Mempelajari asas melakukan CPR adalah
penting bagi kedua-dua orang dewasa dan kanak-
kanak.
The purpose of performing CPR during emergency is to ensure that
oxygen-rich blood could reach the brain. This action can help to  −− Jika pesakit masih tidak
prevent brain damage or death from occurring. It is essential that bernafas dan tiada nadi,
both the adults and children learn the basics of performing CPR. picit hidung pesakit dan
3 Sebelum melakukan CPR, langkah keselamatan perlu hembuskan udara ke
diambil. CPR dilakukan jika seseorang tidak memberi mulutnya selama 1 saat
tindak balas terhadap rangsangan, tidak bernafas, setiap hembusan.
If the patient is still not breathing
dan tiada degupan jantung atau nadi. Situasi ini
and no pulse, pinch the patient’s
berkemungkinan disebabkan oleh serangan jantung,
nose and blow the air into the
lemas, renjatan elektrik dan panahan petir. patient’s mouth for 1 second.
Before performing CPR, safety measures need to be taken into
account. CPR is performed when a person does not respond towards  −− 1 kitaran terdiri daripada
stimuli, stop breathing, and no heartbeat or pulse. The situation may 30 mampatan dada dan 2
be due to a heart attack, drowning, electric shock and lightning strike. kali bantuan pernafasan.
4 Berikut ialah langkah-langkah untuk melakukan CPR: 1 cycle consists of 30 chest
The followings are the steps of performing CPR: compressions and 2 rescue
breaths.
 Goncang dan berteriak untuk −− Ulang sebanyak 5 kitaran.
pastikan sama ada pesakit Repeat for 5 cycles.
sedar atau tidak dan dapatkan
PAK-21
Video

bantuan orang yang berdekatan. Video

Shake and shout to check if the patient
is conscious or not and get the help
from people nearby.
Untuk tujuan pembelajaran
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com
watch?v=hizBdM1Ob 68&vl=en untuk menonton
video tentang CPR

5 Apabila jantung berhenti berdenyut dan aliran darah

 Hubungi nombor panggilan
berhenti, seseorang akan hilang kesedaran dalam masa
kecemasan 999.
15 saat. Dalam masa 30 hingga 60 saat, pesakit akan
Call emergency number 999.
berhenti bernafas dan kerosakan boleh berlaku pada
sel-sel otaknya dalam keadaan kekurangan oksigen.
Once the heart stops beating and the blood flow stops, a person will lose
consciousness within 15 seconds. Within another 30 to 60 seconds, the
patient will stop breathing and damage can happen to his/her brain
cells in case of oxygen deprivation.

11
 6 Kepentingan CPR/ The importance of CPR: Letakkan tangan

(a) CPR menyelamatkan nyawa – membantu yang anda genggam
mengekalkan peredaran darah pesakit sehingga di bahagian atas
rawatan perubatan sesuai diberikan. abdomennya, iaitu di
CPR saves life – helps maintain the patient’s blood circulation
bawah tengah sangkar
until appropriate medical treatment is given.
tulang rusuk. Letakkan
(b) Rasa yakin ketika menghadapi situasi kecemasan
tangan anda yang lagi
– dengan pengetahuan dan kemahiran CPR dapat
satu di atas tangan yang
membantu anda menghadapi situasi kecemasan
anda genggam dan
dengan tenang.
Feel confident when facing emergency situations - with the pegang kemas.
knowledge and skills of CPR can help you to face emergency Place your fist near the top of
situations calmly his abdomen just below the
centre of the ribcage. Place
(c) Boleh membantu orang yang anda sayangi –
your other hand over your fist
kebanyakan daripada serangan jantung berlaku and lock tight.
ketika pesakit berada di rumah. Jika tiada sesiapa yang
terlatih dan tiada sesiapa yang boleh memberikan  Buat gerakan yang
CPR, peluang untuk hidup adalah sangat rendah. cepat dengan kuat ke
Able to help the one you love - most cardiac arrests occur while dalam dan ke atas. Ini
patients are at home. If no one is trained and able to do CPR, the
akan mewujudkan
chances of survival are very low.
tekanan di kawasan
dada yang akan
2.2 memampatkan peparu
Heimlich Manoeuvre
yang seterusnya
memaksa udara
1 Heimlich Manoeuvre ialah prosedur pertolongan keluar daripada
cemas untuk mengeluarkan halangan daripada saluran trakea dan membantu
pernafasan seseorang dengan mengenakan tekanan kuat mengeluarkan objek
pada abdomennya, iaitu antara pusat dan tulang rusuk. asing yang terlekat
Heimlich Manoeuvre is a first-aid procedure for removing dalam saluran
an obstruction from a person’s windpipe in which a sudden pernafasan.
strong pressure is applied on his abdomen, between the navel and the Make a quick, hard movement
ribcage. inwards and upwards.
2 Tercekik berlaku apabila objek asing terlekat di dalam This will create pressure in
tekak atau trakea lalu menghalang aliran udara ke dalam the chest area which will
peparu. Tercekik menghalang oksigen ke otak dan compress the lungs, forcing
pertolongan cemas perlu diberikan secepat mungkin. air out of the trachea and help
Choking occurs when a foreign object gets stuck in the throat or to remove the foreign object
trachea, blocking the air flow into the lungs. Choking cuts off oxygen that stuck in the airway.
to the brain and first aid needs to be given as quickly as possible.
3 Berikut ialah langkah-langkah dalam teknik Heimlich
Manoeuvre: Video
Untuk tujuan pembelajaran
The following are the steps in the Heimlich Manoeuvre technique:
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
watch?v=SqpcTF2H Fvg untuk menonton video
 tentang teknik Heimlich Manoeuvre
Berdiri di belakang
pesakit dan gerakkan
badannya sedikit ke 4 Teknik Heimlich Manoeuvre digunakan apabila seseorang
hadapan. tercekik objek asing sehingga dia tidak dapat bernafas.
Stand behind the patient and Kekurangan oksigen disebabkan halangan benda
lean him slightly forwards. asing pada saluran pernafasan boleh mengakibatkan
kerosakan otak atau kematian dalam masa empat minit
PAK-21
Video

atau kurang. Pertolongan cemas dapat menyelamatkan

 nyawa.
The Heimlich Manoeuvre technique is used when a person is choking
Peluk pesakit dan on a foreign object to the extent that he/she cannot breathe. Oxygen
genggam sebelah deprivation due to obstruction of foreign bodies in the airway may
tangan. result in permanent brain damage or death in four minutes or less.
Put your arms around the First-aid can save life.
patient and make a fist with
one hand.

12
 Praktis PBD
2.1 Resusitasi Kardiopulmonari/ Cardiopulmonary Resuscitation

Latihan 1 Maksud CPR/ Meaning of CPR

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur.
TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut..

 1 Kaedah di sebelah digunakan semasa memberikan bantuan 30 mampatan dada

kecemasan. 30 chest compressions
The method on the right is used when giving emergency assistance.
Kaedah ini dikenali sebagai Resusitasi Kardiopulmonari
(CPR). Apakah definisi bagi Resusitasi Kardiopulmonari
2 bantuan pernafasan
(CPR)? TP 1 2 rescue breaths
This method is known as cardiopulmonary resuscitation (CPR).
What is the definition of cardiopulmonary resuscitation (CPR)?
Resusitasi Kardiopulmonari (CPR) ialah teknik sokongan asas kehidupan untuk tujuan bantuan bekalan
oksigen ke jantung, peparu dan otak sehingga rawatan perubatan yang sesuai diberikan bagi membantu
fungsi kardiopulmonari kembali normal.
Cardiopulmonary resuscitation (CPR) is a technique of basic life support for the purpose of oxygenation to the heart, lungs and
brain until the appropriate medical treatment arrives and restores the normal cardiopulmonary function.

 2 Nyatakan situasi-situasi kecemasan yang memerlukan CPR. TP 2

State the emergency situations that require CPR.
i THINK Peta Buih

(a) Serangan jantung

Heart attack

(e) Lemas Situasi (b) Kemalangan

Drowning/ Suffocation kecemasan yang Accidents
memerlukan
CPR
Emergency situations
that require CPR

(d) Renjatan elektrik (c) Pengambilan

Electrocution dadah berlebihan
Drug overdose

13
 Latihan 2 Kaedah CPR/CPR Method
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dalam konteks penyelesaian
masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.

Huraikan setiap langkah dalam kaedah CPR. TP 4

Describe each step in the CPR method.

 Bercakap dan sentuh mangsa untuk memastikan dia sedar atau tidak.
Periksa nadi dan pernafasan mangsa. Lakukan CPR jika mangsa tidak
bernafas atau jantung tidak berdegup.
Talk and touch the victim to determine if he is conscious or not. Check the victim’s
pulse and breathing. Perform CPR if the victim is not breathing or his heart is not
999
beating.

 Panggil 999 bagi panggilan kecemasan.

Call 999 for emergency call.
999
30x
2x 2
30x
1 3
5x
 Dongakkan kepala mangsa dan tolak dagunya ke atas2x
untuk membuka
30x
999 saluran pernafasan. Masukkan jari ke dalam mulutnya untuk
memastikan saluran pernafasan tidak terhalang.
2x 2
999 Tilt the victim’s head and lift the chin to fully open the windpipe. Perform a finger
sweep inside30x
the victim’s mouth to make sure there are no airway obstructions

1 3
5x
2x

Tindihkan kedua tangan di tengah dada mangsa. Melutut dan pastikan

 30x lengan
2x 999 lurus ke bawah di atas dada. Tekan dengan kuat untuk
2
30x memampatkan dada. Ulang 30 kali.
2 Overlap both hands
30x on the centre of the victim’s chest. Sit up on your knees and make
sure your arms extend straight down on the chest. Push firmly to compress the chest.
30x 1 Repeat 30 times. 3
5x
1 3 2x
5x
2x
 30x mangsa dan hembus nafas dua kali ke dalam mulut
Picit hidung
999 mangsa.
2
2x Pinch the victim’s nose and blow two full breaths into the victim’s mouth.
30x
1 3
5x
2x

30x  Lakukan CPR sebanyak 5 kitaran. Setiap kitaran terdiri daripada 30

2 mampatan dada dan 2 bantuan pernafasan. Periksa pernafasan dan
nadi antara setiap kitaran. Teruskan mampatan dada hanya jika
30x mangsa tidak bernafas atau tiada nadi.
1 3 Do CPR for 5 cycles. Each cycle consists of 30 chest compressions and 2 rescue breaths.
5x Check for breathing and pulse between each cycle. Continue chest compressions only if
the victim is not breathing or has no pulse.
2x

14
Latihan 3 Kepentingan CPR/ The importance of CPR
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan tugasan
mudah

Apakah kepentingan CPR? Padankan dengan jawapan yang betul. TP 3

What are the importance of CPR? Match with the correct answers.

Jika tiada sesiapa yang terlatih dan melakukan CPR kepada mangsa,
peluang untuk hidup adalah sangat rendah.
If no one is trained and perform CPR to the victim, the chances of survival are very low.

Dapat menggantikan bekalan oksigen sepanjang perjalanan ke

hospital.
Can replace oxygen supply on the way to the hospital.

Membantu mengekalkan peredaran darah pesakit sehingga pakar

Kepentingan CPR
Importance of CPR perubatan tiba.
Helps maintain the patient’s blood circulation until medical expert arrives.

Membekalkan tenaga tambahan supaya jantung dapat mengepam

dengan lebih baik.
Provides extra energy so that the heart can pump better.

Dapat membantu menguruskan situasi kecemasan dengan tenang.

Can help manage emergency situation calmly.

2.2 Heimlich Manoeuvre

Latihan 4 Kepentingan Heimlich Manoeuvre /The importance of Heimlich Manoeuvre

TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Lengkapkan maklumat berikut dengan perkataan yang betul berdasarkan bantuan kecemasan
seperti dalam rajah di bawah. TP 2
Complete the following information with the correct words based on the emergency aid shown in the diagram below.

(a) Heimlich Manoeuvre dilakukan apabila seseorang itu (b) tercekik objek asing
sehingga dia (c) tidak boleh bernafas. Teknik ini juga dikenali sebagai
(d) tujahan abdomen. Tujahan abdomen menolak (e) diafragma dan
(f) mengeluarkan udara daripada peparu. Ini menyebabkan objek asing
dikeluarkan daripada saluran pernafasan.
The (a) Heimlich Manoeuvre is performed when a person is (b) choking on a foreign object, that causes him/her

(c) could not breathe. This technique is also known as (d) abdominal thrusts . Abdominal thrusts lift the

(e) diaphragm and (f) expel air from the lungs. This causes the foreign object to be

expelled from the airway.

15
Latihan 5 Demonstrasi Heimlich Manoeuvre/ Demonstrate Heimlich Manoeuvre
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan
tugasan mudah

Susun langkah-langkah dalam teknik Heimlich Manoeuvre. Nomborkan 1 hingga 7. TP 3

Arrange the steps in the Heimlich Manoeuvre technique. Number 1 to 7.

Genggam tangan anda dan letakkan di atas pusat, ibu jari di bahagian dalam.
5
Make a fist and place it just above the navel with the thumb inside.

Tundukkan sedikit mangsa ke hadapan dan berikan lima pukulan di tengah belakangnya
3 dengan tangan.
Lean the victim forward and give five blows at his back with your hand.

Dirikan mangsa.
1
Get the victim to stand up.

Pegang tangan yang digenggam dengan tangan yang satu lagi dan tolak ke dalam dan ke atas
6 pada masa yang sama.
Grab the fist with the other hand and push it inwards and upwards at the same time.

Berdiri di belakang mangsa.

2
Stand behind the victim.

Peluk pinggang mangsa.

4
Place your arms around the victim’s waist.

Ulangi sehingga objek terkeluar dan mangsa boleh bernafas sendiri.

7
Repeat until the object is expelled and the victim can breathe on his own.

Praktis Berformat SPM

C Tolakkan dagu ke atas
Kertas 1 Lift the chin
D Tujahkan rahang
 1 Bagaimanakah anda membuka laluan saluran Thrust the jaw
pernafasan mangsa yang tidak sedarkan
diri?  2 Berapa lamakah untuk memeriksa sama ada
How can you open the airway of an unconscious victim? mangsa yang tidak sedarkan diri bernafas
A Dongakkan kepala dan tolakkan dagu ke secara normal?
atas How long would it take to check if an unconscious
Tilt the head and lift the chin victim is breathing normally?
B Dongakkan kepala dan tujahkan rahang A Tidak lebih daripada 10 saat
Tilt the head and thrust the jaw Not more than 10 seconds

16
 B Kira-kira 10 saat  6 Satu siri tujahan abdomen disebut...
Approximately 10 seconds A series of abdominal thrusts is called...
C Tepat 10 saat A CPR/ CPR
Exactly 10 seconds B mampatan
D Lebih daripada 10 saat compressions
More than 10 seconds C tercekik
choking
 3 Apakah nisbah mampatan dada kepada D Heimlich Manoeuvre
bantuan pernafasan yang betul yang Heimlich Manoeuvre
digunakan dalam CPR bagi seorang mangsa
dewasa?   7 Tanda universal untuk tercekik ialah
What is the correct ratio of chest compressions to rescue .
breaths used in CPR for an adult victim? The universal sign for choking is .
A 2 mampatan dada : 30 bantuan pernafasan A memegang leher dengan satu atau dua
2 chest compressions : 30 rescue breaths
tangan
B 5 mampatan dada : 1 bantuan pernafasan holding the neck with one or both hands
5 chest compressions : 1 rescue breath
B menutup kedua-dua mata
C 15 mampatan dada : 2 bantuan pernafasan closing both eyes
15 chest compressions : 2 rescue breaths
C menggosok leher dengan satu tangan
D 30 mampatan dada : 2 bantuan pernafasan rubbing the neck with one hand
30 chest compressions : 2 rescue breaths
D melambai kedua-dua tangan di udara
waving both hands in the air
 4 Anda menghadapi seorang dewasa yang tidak
sedarkan diri dan tidak bernafas, apakah yang
 8 Apabila melakukan tujahan abdomen, anda
perlu anda lakukan terlebih dahulu?
harus membuat genggaman dengan satu
You are facing an unconscious and non-breathing
adult, what should you do first? tangan dan meletakkannya
A Mulakan CPR dengan 30 mampatan dada mangsa.
Start CPR with 30 chest compressions When performing abdominal thrusts, you should make
a fist with one hand and place it
B Berikan lima kali bantuan pernafasan awal
Give five times initial rescue breaths of the victim.
C Berikan dua kali bantuan pernafasan A di bawah pusat
below the navel
awal
Give two times initial rescue breaths B di atas pusat
above the navel
D Hubungi 999 meminta defibrilator luaran
C di atas dada
automatic (AED) dan ambulans
on the chest
Call 999 requesting for automated external
D di tengah belakang
defibrillator (AED) and ambulance
at the back
 5 Mengapakah CPR penting?
Why is CPR important?  9 Apakah posisi yang sesuai untuk melakukan
A Ia menyediakan bekalan darah dan Heimlich Manouevre ke atas mangsa yang
oksigen yang kecil ke otak dan organ tercekik?
penting What is the suitable position to perform Heimlich
It provides a small supply of blood and oxygen to Manouevre on a choked victim?
the brain and vital organs A Bersandar di dinding
B Ia menghalang aorta daripada runtuh Leaning against the wall
It prevents the aorta from collapsing B Duduk di atas kerusi
C Ia mengekalkan degupan jantung Sitting on a chair
It keeps the heart beating C Berbaring di atas lantai
D Ia menghalang serangan jantung Lying on the floor
It prevents cardiac arrest D Berdiri tegak
Standing straight

17
 Kertas 2
Bahagian B

 1 Rajah 1 menunjukkan seorang lelaki tercekik makanan ketika makan di sebuah restoran.
Diagram 1 shows a man choking on food while eating in a restaurant.

Rajah 1/ Diagram 1

(a) Apakah jenis bantuan kecemasan yang perlu diberikan kepada lelaki tersebut?
What kind of emergency help should be given to the man?
Heimlich Manoeuvre/ Heimlich Manoeuvre
[1 markah/ mark]

(b) Jelaskan situasi yang memerlukan bantuan kecemasan yang anda nyatakan di 1(a).
Describe the situation that required the emergency help you stated in 1(a).
Tercekik ialah situasi yang berlaku apabila saluran pernafasan tersumbat disebabkan makanan atau
benda asing./ Choking is a situation that happens when the respiratory tract is blocked because of food or a foreign object.

[1 markah/ mark]

(c) Beri dua situasi mangsa yang menunjukkan dia memerlukan bantuan kecemasan jenis ini.
Give two situations of the victim that show he or she needs this type of emergency help.
−− Memegang leher dengan kedua tangan/ Holding the neck with both hands
−− Tidak dapat bercakap atau batuk/ Unable to speak or cough

[2 markah/ marks]

(d) Apakah langkah pertama yang harus dilakukan apabila melakukan bantuan kecemasan ini?
What is the first step to take when doing this emergency help?
Berdiri di belakang mangsa dan bongkokkan badannya sedikit ke hadapan.
Stand behind the victim and bend his body slightly forwards.

[1 markah/ mark]

(e) Nyatakan kepentingan bantuan kecemasan jenis ini.

State the importance of this type of emergency help.
Mengeluarkan makanan/objek yang terlekat di saluran pernafasan supaya mangsa dapat bernafas.
To remove food/object that blocks the respiratory tract so that the victim can breathe.

[1 markah/ mark]

18
 2 Rajah 2 menunjukkan seorang lelaki sedang melakukan bantuan kecemasan
kepada seorang mangsa.
Diagram 2 shows a man performing an emergency aid to a victim.
(a) Apakah yang dimaksudkan dengan bantuan kecemasan?
What is meant by emergency help?
Bantuan kecemasan ialah bantuan segera yang diberikan oleh penyelamat kepada Rajah 2/ Diagram 2
orang yang ditimpa kesusahan semasa dan selepas kecemasan dan bencana alam.
Emergency help is a rapid assistance given to people in distress by rescuers during and after emergencies and natural disasters.

[1 markah/ mark]

(b) Namakan bantuan kecemasan yang ditunjukkan dalam Rajah 2.

Name the emergency help shown in Diagram 2.

CPR/ CPR
[1 markah/ mark]

(c) Nyatakan dua kepentingan bantuan kecemasan yang dinamakan di 2(b).

State two importance of the emergency help named in 2(b).
−− Memberikan CPR dengan segera kepada pesakit dapat mengurangkan risiko kerosakan otak atau
kematian./ Performing CPR immediately to the patient can decrease the risk of brain damage or death.
−− Situasi kecemasan sentiasa memerlukan tindakan segera terutama CPR kerana ambulans mungkin
tidak dapat tiba dengan segera./ Emergency situations always need immediate action especially CPR as the
ambulance might not be able to arrive immediately.

[2 markah/ marks]

(d) Apakah tujuan melakukan bantuan pernafasan dan mampatan dada kepada mangsa?
What are the purposes of performing rescue breath and chest compression to the victim?

Bantuan pernafasan/ Rescue breath Mampatan dada/ Chest compression

Membekalkan oksigen kepada darah dengan segera Untuk memulihkan pengaliran darah beroksigen
apabila terdapat kekurangan oksigen di otak. ke otak dan jantung.
Supplies oxygen to the blood immediately when there is a To restore the flow of oxygenated blood to the brain and heart.
deprivation of oxygen in the brain.

Untuk mengembangkan peparu walaupun udara
harus dihembus melepasi halangan dalam tekak
atau trakea mangsa.
To inflate the lungs even though the air must be blown pass
the obstruction in the victim’s throat or trachea.
Boleh melancarkan peredaran darah beroksigen
pada tubuh mangsa.
Able to circulate oxygenated blood through the body of victim.

[2 markah/ marks]

19
 3 Kematian disebabkan tercekik di England, Scotland dan Wales 2016
Death from choking in England, Scotland and Wales 2016
80

70

60

Bilangan kematian / Number of deaths

50

40

30

20

10

0
de 1

20 to 1 9

ur 20 t a 29

e 9 as
to 9

0 t 39

50 to 4 9

ur 50 t a 59

70 to 6 9

ur 70 t 79

Um 80 t a 89
1

60 ga 6
Um e un wah
1h r1

Ag hin 9

0+
e 1 ga
9

Ag hin 9

Ag hin 9

Ag hin 9

Ag hin 9

9
Ag at
Um ge 1 gga

o2
Um e 3 ga

Um e 4 gga

Um ge ngga
o3

o5

o7

o8
e gg
Ag ng

Um e gg

e gg

ke
Ag r ba

g
in
i

Ag hin
0

90
0

A hi
h
u

10

30

40

60

80

ur
e
Um

ur

A
ur

ur

ur

ur

ur
Um

Um

Um
Sumber/Source: Dailymail.co.uk health

Rajah 3/ Diagram 3

Statistik di atas dikongsi oleh Jabatan Statistik Nasional, United Kingdom pada tahun 2016.
The above statistic was shared by the Department of National Statistics, United Kingdom in year 2016.
(a) (i) Berdasarkan carta pulang di atas, kumpulan umur manakah yang paling berisiko tinggi
untuk mati disebabkan tercekik objek asing?
Based on the bar chart above, which age group is most at risk to die due to choking on foreign objects?
Umur 80 hingga 89/Aged 80 to 89
[1 markah/ mark]

(ii) Berdasarkan jawapan anda di 3(a) (i), beri sebab mengapa kumpulan umur tersebut lebih
berisiko mati disebabkan tercekik. KBAT Menganalisis
Based on your answer in 3(a) (i), give reasons why that age group is most at risk to die due to choking.
Faktor usia tua/ Old age factor:
−− Kurang tenaga/ daya untuk mengunyah makanan
Lack of energy/ effort to chew food

−− Ketiadaan gigi untuk menghancurkan makanan menjadi cebisan kecil

The absence of teeth to break food into small pieces

−− Dinding otot esofagus yang lemah tidak menjalankan peristalsis dengan baik
The weak esophagus muscle wall does not perform well on the peristalsis

−− Tahap kesihatan rendah hingga tidak boleh menelan makanan

Low level of health, causing not able to swallow food

[2 markah/ marks]

(b) (i) Namakan teknik yang digunakan untuk menyelamatkan mangsa yang tercekik.

Name the technique used to rescue the choking victim.
Heimlich Manoeuvre
[1 markah/ mark]

20
 (ii) Senaraikan langkah bagi teknik yang anda namakan di 3(b) (i).

List the steps for the technique that you named in 3(b) (i).
1 Berdiri di belakang badan mangsa./ Stand behind the victim.
2 Buat satu genggaman dengan sebelah tangan dan letakkan atas sedikit dari pusat.
Make a fist with one hand and put slightly above the victim’s navel.

3 Pegang gengaman tangan dengan tangan yang sebelah lagi dan buat gerakan laju ke dalam
dan ke atas.
Grasp the fist with the other hand and make a quick movement inwards and upwards.

4 Lakukan sebanyak 6 hingga 10 tujahan abdomen./ Perform between 6 to 10 abdominal thrusts.

[2 markah/ marks]

 4 Carta pai dalam Rajah 4 menunjukan statistik tercekik pada kanak-kanak yang dikeluarkan oleh Susy
Safe Project. Susy Safe Project ialah sebuah badan pengawasan antarabangsa bagi data kecederaan
akibat pengambilan, penyedutan atau pemasukan sama ada objek asing organik dan bukan organik
pada kanak-kanak.
The pie chart in Diagram 4 shows children’s choking statistics released by the Susy Safe Project. Susy Safe Project is
an international surveillance registry for injuries due to organic and inorganic foreign objects ingestion, inhalation or
insertion in children.

59%
Alat permainan
Toys

33%
Makanan
Food

8%
Lain-lain
Others

Rajah 4/ Diagram 4

Sumber: Prof. Dr. Dario Grigori dari Susy Safe Project

Source: Prof. Dr. Dario Grigori from the Susy Safe Project

(a) Berdasarkan carta pai dalam Rajah 4, apakah kategori objek asing yang menjadi punca utama
kanak-kanak tercekik?
Based on the pie chart in Diagram 4, what category of foreign objects is the main cause of choking for children?
Alat permainan/ Toys
[1 markah/ mark]

(b) Sebagai seorang dewasa, cadangkan langkah-langkah yang perlu diambil untuk mencegah
situasi di atas daripada berlaku. KBAT Menganalisis
As an adult, suggest steps that can be taken to avoid the above situations from occurring.
−− Membeli alat permainan mengikut saranan umur yang tercetak pada label atau kotak pembungkus.
Purchase age-suggested toys as printed on the labels or packaging boxes.

−− Memastikan kanak-kanak bermain dengan pengawasan orang dewasa.

Make sure children play with adult supervision.

[2 markah/ marks]

21
 (c) (i) Tandakan (✓) pada rajah di bawah bagi bantuan kecemasan yang sesuai untuk kanak-
kanak yang tercekik.
Tick (✓) in the diagram below for the appropriate emergency aid for choking children.

✓ [1 markah/ mark]

(ii) Apakah nama teknik bantuan kecemasan berdasarkan jawapan anda di 4(c) (i)?
What is the name of the emergency help technique based on your answer in 4(c) (i)?
Heimlich Manoeuvre
[1 markah/ mark]
(d) Beri satu tanda yang menunjukkan mangsa tercekik.
Give one sign that shows a victim is choking.
Tidak boleh bercakap atau batuk./Unable to speak or cough.
[1 markah/ mark]

Bahagian C

 5 (a) Kemahiran bantuan kecemasan amat penting untuk menghadapi situasi kecemasan sama ada
kemalangan mahupun bencana alam.
Emergency help skills are very important in dealing with emergency situations whether accidents or natural
disasters.
Nyatakan dua jenis bantuan kecemasan yang perlu anda tahu teknik atau prosedur.
State two types of emergency help that you need to know the techniques or procedures. [2 markah/ marks]

(b) Terangkan mengapa orang yang tercekik memerlukan bantuan kecemasan segera.
Explain why people who are choking need immediate emergency help? [2 markah/ marks]

(c) Tercekik berlaku apabila objek asing terperangkap dalam tekak atau saluran pernafasan dan
menghalang udara daripada masuk ke dalam peparu. Semasa anda makan seorang diri di
rumah, tiba-tiba anda tercekik makanan yang anda makan. Apakah tindakan yang akan anda
lakukan untuk menyelamatkan nyawa anda?
Choking occurs when a foreign object gets stuck in the throat or the airway and prevents air from entering the lungs.
While you were eating alone at home, suddenly you choked on the food you ate. What action would you take to save
your life?
[4 markah/ marks]

(d) Banding dan bezakan antara bantuan kecemaran CPR dan Heimlich Manoeuver.
Compare and contrast CPR with Heimlich Manoeuver.
[4 markah/ marks]

Jawapan/Answers:
5 (a)
[Apa/What] Resusitasi kardiopulmonari/ Cardiopulmonary resuscitation (CPR).
Heimlich Manoeuver.
[Mengapa/Why] Tidak boleh bernafas/ Cannot breathe
(b)
Oksigen yang dihantar ke badan tidak mencukupi / Not enough oxygen is delivered to the body
Boleh menyebabkan kematian/ Can cause death

22
 [Apa/What] 1. Melakukan Heimlich Manoeuver./ Perform the Heimlich Manoeuver.
(c)
2. Buat penumbuk dengan satu tangan./ Make a fist with one hand.
3. Letakkan ibu jari penumbuk di antara pusat dan bahagian paling bawah tulang rusuk.
Place the thumb of the fist between the navel and the lowest part of the ribs.

4. Letakkan tangan yang lain di atas genggaman tangan.

Put the other hand over the fist.

5. Tekan penumbuk ke dalam abdomen dengan menolak masuk ke dalam dan ke atas.
Press the fist into the abdomen with a quick inwards and upwards push.

6. Ulangi tekanan secara cepat sehingga dapat mengeluarkan makanan tersebut.

Repeat the quick pushes until able to expel the food.

(d)
CPR Heimlich Manoeuver
Kedua-duanya ialah bantuan kecemasan untuk menyelamatkan mangsa dengan pantas.
Both are emergency help to rescue victims quickly.

Pemulihan jantung dan peparu. Mengeluarkan benda yang tercekik

Heart and lung rehabilitation. Removes the choked object

Mangsa tidak sedarkan diri Mangsa masih sedar

The victim is unconscious The victim is still conscious

Tidak boleh dilakukan sendiri Boleh dilakukan sendiri

Cannot do it to yourself Can do it to yourself

Tekanan dilakukan di bahagian dada Tekanan dilakukan di antara pusat dan tulang
Pressure is applied to the chest rusuk. (Tujahan abdomen)
Pressure is applied between the navel and the ribs. (Abdominal
thrust)

23

Bab
3
Revisi Pantas
3.1 Suhu Badan/ Body Temperature
Mengukur suhu badan dengan teknik yang betul/ Measuring body temperature with the correct technique
1 Suhu badan boleh diukur di mulut, dubur, ketiak atau telinga.
Body temperature can be measured in the mouth, rectum, armpit or ear.
2 Termometer ialah alat yang digunakan untuk mengukur suhu. Terdapat beberapa jenis termometer untuk mengukur
suhu badan.
A thermometer is a tool used to measure temperature. There are several types of thermometers for measuring body temperature.
Jenis termometer/ Types of thermometer
(a) Termometer klinikal
Clinical thermometer
(b) Termometer makmal
Laboratory thermometer
(c) Termometer rektal
Rectal thermometer
(d) Termometer inframerah
Infrared thermometer
Tema 1: Kaedah Saintifik
Teknik Mengukur Parameter
Kesihatan Badan
Techniques of Measuring the
Parameters of Body Health
Teknik mengukur/ Techniques of measuring
−− Skala antara 35 ° – 42° Celsius
Scale between 35 ° – 42 ° Celsius
−− Termometer diletakkan di bawah ketiak atau di bawah lidah lebih kurang
2 minit.
The thermometer is placed under the armpit or under the tongue for about 2 minutes.
−− Untuk mengembalikan merkuri kepada kedudukan asal, termometer itu
perlu digoncang.
To return the mercury back to its original position, the thermometer needs to be shaken.
−− Digunakan untuk mengukur suhu larutan atau bahan di makmal.
Used to measure the temperature of solution or substance in laboratories.
−− Terdiri daripada tiub panjang yang diperbuat daripada kaca dan merkuri di
dalamnya. Di hujung termometer terdapat bebuli.
Consists of a long tube made of glass with mercury inside and a bulb at the end.
−− Termometer rektal biasanya digunakan untuk mengukur suhu badan bayi.
Rectal thermometer is normally used to measure infants’s body temperature.
−− Bersihkan hujung termometer rektal dengan air sabun atau alkohol sebelum
menggunakannya.
Clean the tip of the rectal thermometer with soapy water or alcohol before using it.
−− Sapukan jeli petroleum pada hujung termometer untuk lebih mudah
memasukkannya ke dalam rektum.
Apply petroleum jelly to the tip of the thermometer to make it easier to insert into the rectum.
−− Baringkan bayi anda dan angkat kedua-dua pahanya dan masukkan hujung
termometer ke dalam rektum sebanyak 1.5 hingga 2.5 cm.
Lay your baby on his back and lift his thighs and insert the tip of the thermometer into the
rectum about 1.5 to 2.5 cm.
−− Pegang termometer tersebut dengan satu tangan dan tangan lagi satu pada
punggung.
Hold the thermometer with one hand and the other hand on the buttocks.
−− Keluarkan termometer dengan berhati-hati apabila termometer berbunyi
atau menunjukkan isyarat.
Remove the thermometer carefully when the thermometer beeps or shows signals.
−− Baca suhu dan rekodkannya.
Read the temperature and record it.
−− Bersihkan termometer dengan sempurna sebelum menyimpannya.
Clean the thermometer thoroughly before storing it.
−− Instrumen digital ini digunakan untuk mengukur suhu badan melalui
cahaya inframerah.
This digital instrument is used to measure body temperature through infrared light.
−− Halakan sensor inframerah ke arah dahi.
Aim the infrared sensor towards the forehead.
– Sinar inframerah mengesan haba dari kepala.
Infrared rays detect heat from the head.
−− Suhu badan dapat diukur melalui bacaan pada skrin.
Body temperature can be measured through screen readings.
24
Menginterpretasi suhu badan 2 Nadi dapat dirasai pada arteri yang terdapat dekat
Interpreting body temperature dengan permukaan kulit.
1 Suhu normal badan manusia ialah 36.9 ° Celsius. A pulse can be felt over an artery that lies close to the surface of the
The normal human body temperature is 36.9 ° Celsius. skin.
2 Faktor-faktor yang menyebabkan suhu badan melebihi 3 Denyutan nadi lazimnya diukur di pergelangan tangan.
suhu badan normal: The pulse is usually measured at the wrist.
Factors that cause body temperature to exceed normal body 4 Cara mengukur kadar denyutan nadi radial:
temperature: How to measure radial pulse rate:
(a) Jangkitan/Infection
(i)
Apabila demam, suhu badan biasanya
meningkat.
When you have a fever, your body temperature normally
increases.
(ii) Demam merupakan petanda badan sedang
melawan jangkitan. Ini kerana virus dan
Rajah 1 Mengukur denyutan nadi
bakteria bertumbuh pada suhu optimum
Diagram 1 Measuring pulse rate
badan manusia.
Fever is a sign of the body fighting the infection. This (a) Letakkan jari telunjuk dan jari tengah pada

is because viruses and bacteria can grow at optimum pergelangan tangan sebelah dalam di bawah
temperature of the human body. pangkal ibu jari.
(iii) Tubuh akan meningkatkan suhunya untuk Place the index finger and the third finger on the inside of the
mempertahankan diri dan mencegah patogen wrist below the base of the thumb.
daripada terus membiak. (b) Kira bilangan denyutan dalam masa 10 saat dan
The body will increase its temperature to defend itself and kemudian darab dengan 6. Ini akan memberikan
prevent the pathogen from reproducing. bacaan nadi anda untuk seminit.
(iv) Simptom demam ialah suhu badan melebihi Count the number of beats in 10 seconds and then multiply by
37 °C bagi bayi dan kanak-kanak dan 38 – 39 °C 6. This will give you a pulse reading for a minute.
bagi dewasa. Contoh/Example:
The symptom of fever is the body temperature exceeds 12 denyutan untuk 10 saat. Kadar denyutan nadi
37 °C for infants and toddlers and 38 – 39 °C for adults. seminit = 12 3 6 = 72.
(b) Terdedah kepada keadaan panas melampau 12 pulse in 10 seconds. Pulse rate in a minute = 12 3 6 = 72.
Exposed to extreme heat
(i) Pendedahan kepada suhu yang tinggi bagi Kadar denyutan nadi
tempoh masa yang lama akan menyebabkan Umur (denyutan per minit)
strok haba, iaitu suhu badan meningkat Age Pulse rate
melebihi 40.5 °C. (beats per minute)
Prolong exposure to high temperatures will result in heat
Bayi/Baby 80 – 160
stroke, whereby the body temperature rises above 40.5 °C.
(ii) Strok haba memerlukan rawatan kecemasan. Kanak-kanak
Heat stroke requires emergency treatment. 70 – 110
(< 10 tahun)
(c) Senaman/Exercise Children (< 10 years old)
(i) Memanaskan badan adalah penting sebelum
melakukan senaman. Aktiviti ini akan Dewasa/Adult 60 – 100
meningkatkan suhu badan.
Warming up is important before exercising. This activity Atlet/Athlete 40 – 60
can increase body temperature.

(ii)
Aktiviti memanaskan badan memastikan 5 Kadar denyutan nadi meningkat ketika dalam
mental dan fizikal berada dalam keadaan keadaan takut, demam, letih, kehilangan darah dan sakit.
bersedia untuk senaman dan mengurangkan The pulse rate may increase during fear, fever, fatigue, loss of blood
risiko kecederaan. and pain.
Warm up will keep your mind and body ready for exercising 6 Jika berlaku kecemasan, pemeriksaan denyutan nadi
and reduces the risk of injury. boleh dilakukan di leher, iatu nadi karotid.
(iii) Ini akan memperbaiki peredaran darah dan In case of an emergency, a pulse can be checked on the neck, which is
meningkatkan peredaran darah ke seluruh the carotid pulse.
badan secara beransur-ansur.
This can improve blood circulation and increases blood
3.3 Tekanan Darah/ Blood Pressure
circulation throughout the body.
1 Tekanan darah diukur menggunakan sfigmomanometer.
Blood pressure is measured using sphygmomanometer.
3.2 Kadar Denyutan Nadi/ Pulse Rate
1 Nadi merupakan denyutan yang bergerak
di sepanjang arteri yang terhasil akibat denyutan jantung,
yang anda dapat rasakan apabila menyentuh bahagian-
bahagian tertentu badan, terutamanya pergelangan
tangan.
A pulse is the regular beating of blood that runs along the artery that
results from a heartbeat, which you can feel when you touch particular Rajah 2 Mengukur tekanan darah
parts of your body, especially the wrist. Diagram 2 Measuring blood pressure

25
 2 Tekanan darah ialah tekanan yang dikenakan oleh 3.4 Indeks Jisim Badan /Body Mass Index (BMI)
darah yang mengalir ke atas dinding arteri apabila
darah dipam oleh jantung ke seluruh tubuh. 1 Indeks jisim badan (BMI) ialah ukuran berat badan
Blood pressure is the pressure of circulating blood on the walls of the berbanding dengan ketinggian.
arteries when blood is pumped by the heart to the whole body. Body mass index (BMI) is a measurement of body weight with respect
3 Tekanan darah normal ialah 120/80 mmHg. to height.
Normal blood pressure is 120/ 80 mmHg. 2 Formula:
(a) Tekanan sistolik/ Systolic pressure (120 mmHg): Berat/ Weight (kg)
BMI =
Bacaan atas (120 mmHg) menunjukkan tekanan Tinggi /Height (m) 3 Tinggi /Height (m)
darah ketika otot jantung mengecut. 3 Contoh/Example:
Tekanan sistolik ialah tekanan dalam arteri apabila (a) Berat/Weight (kg) = 70 kg
jantung mengepam. (b) Tinggi/Height (m) = 165 cm
The upper reading (120 mmHg) shows the blood pressure during
= 1.65 m
the contraction of heart muscle.
Systolic pressure is the pressure in the arteries when the heart 70 kg
pumps. BMI =
(1.65 m 3 1.65 m)
(b) Tekanan diastolik/ Diastolic pressure (80 mmHg):
Bacaan bawah (80 mmHg) menunjukkan tekanan = 25.7
semasa jantung berehat di antara pengepaman. 4 Carta indeks jisim badan/ Body mass index chart
Tekanan diastolik ialah tekanan dalam arteri ketika
otot jantung mengendur. BMI Status/ Status
The lower reading (80 mmHg) shows the pressure during the < 18.5 Kurang jisim badan/Underweight
heart rest between pumps.
Diastolic pressure is the pressure in the arteries when the heart Jisim badan unggul (normal)
18.5 – 24.9
muscle relaxes. Ideal body weight (normal)
4 Waktu yang paling baik untuk mengukur tekanan darah 25.0 – 29.9 Berlebihan jisim badan/ Overweight
adalah semasa anda rehat dan dalam keadaan duduk 30.0 – 40.0 Obes/Obese
atau baring.
The best time to measure blood pressure is when you are resting while Obes melampau
> 40.0
Extreme obese
sitting down or lying down.
5 Jika bacaan tekanan darah seseorang dalam keadaan 5 BMI yang melebihi normal meningkatkan risiko
rehat melebihi 140/90 mmHg, dia menghidap tekanan mendapat tekanan darah tinggi dan diabetes melitus.
darah tinggi (hipertensi). BMI more than normal increases the risk of getting high blood
If the blood pressure reading of a person at rest is above 140/ 90 mmHg, pressure and diabetes mellitus.
that person is suffering from high blood pressure (hypertension).
6 Berat badan unggul dapat dicapai dan dikekalkan
6 Jika tekanan darah kurang daripada 90/60 mmHg, ini melalui tabiat pemakanan sihat dan aktiviti fizikal
menunjukkan tekanan darah rendah (hipotensi). secara berkala.
If the blood pressure is less than 90/60 mmHg, this indicates low blood An ideal body weight can be achieved and maintained through healthy
pressure (hypotension)
eating habits and regular physical activities.

Praktis PBD
3.1 Suhu Badan/ Body Temperature

Latihan 1 Mengukur suhu badan menggunakan teknik yang betul

Measure body temperature using proper technique
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur.
TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Nyatakan suhu badan normal manusia. TP 1

State the normal human body temperature.
36.9 °C

 2 Apakah bahagian-bahagian badan yang sesuai untuk mengukur suhu? TP 2

What are the suitable body parts to measure temperature?
Suhu badan boleh diukur di mulut, dubur atau telinga.
Body temperature can be measured in the mouth, rectum or ear.

26
 3 Nyatakan jenis termometer yang berikut. TP 1
State the type of the following thermometers.

(a) Termometer klinikal (b) Termometer makmal

Clinical thermometer Laboratory thermometer

(c) Termometer rektal (d) Termometer inframerah

Rectal thermometer Infrared thermometer

 4 Berapakah skala bagi termometer klinik? TP 2

What is the scale of the clinical thermometer?
Antara 35 – 42 °C/ Between 35 – 42 °C.

 5 Apakah bahagian-bahagian badan yang sesuai untuk mengukur suhu badan dengan menggunakan
termometer klinik? TP 2
What are the suitable body parts for measuring body temperature using a clinical thermometer?
Di ketiak atau di bawah lidah di dalam mulut./ At the armpit or under the tongue in the mouth.

 6 Terangkan cara mengukur suhu badan menggunakan termometer inframerah. Lengkapkan peta
alir di bawah. TP 3
Explain how to measure body temperature using infrared thermometer. Complete the flow map below.
i THINK Peta Alir

(a) Halakan sensor inframerah ke arah dahi. Sinar inframerah mengesan haba dari
kepala.
Aim the infrared sensor to the forehead. Infrared ray detects heat from the head.

(b) Suhu badan dapat diukur melalui bacaan pada skrin.

Body temperature can be measured through screen readings.

 7 Susun langkah-langkah penggunaan termometer rektal untuk mengambil suhu badan bayi.
Nomborkan 1 hingga 6. TP 3
Arrange the steps in using a rectal thermometer to take the baby’s body temperature. Number 1 to 6.

Langkah Maklumat
Step Information

Sapukan jeli petroleum ke hujung termometer untuk lebih mudah memasukkan ke dalam rektum.
2
Apply petroleum jelly to the tip of the thermometer to make it easier to insert into the rectum.

Pegang termometer tersebut dengan satu tangan dan tangan yang satu lagi pada punggung.
4
Hold the thermometer with one hand and the other hand on the buttocks.

Baringkan bayi anda, angkat pahanya dan masukkan termometer rektal ke dalam rektum.
3
Lay your baby on his back, lift the thighs and insert the rectal thermometer into the rectum.

Baca suhu dan rekodkannya.

6
Read the temperature and record it.

Bersihkan hujung termometer rektal dengan air sabun atau alkohol.

1
Clean the tip of the rectal thermometer with soapy water or alcohol.

Keluarkan termometer dengan berhati-hati apabila termometer berbunyi atau menunjukkan isyarat.
5
Remove the thermometer carefully when the thermometer beeps or shows signals.

Bersihkan termometer dengan sempurna sebelum menyimpannya.

7
Clean the thermometer thoroughly before storing it.

27
Latihan 2 Menginterpretasi suhu badan/ Interpreting body temperature
TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Apakah faktor yang menyebabkan suhu badan manusia melebihi normal? TP 2

What are the factors that cause the human body temperature to exceed normal reading.

Faktor yang menyebabkan suhu badan melebihi normal

Factors that cause body temperature to exceed normal reading

(a) Jangkitan (b) Terdedah kepada panas melampau (c) Senaman

Infection Exposed to extreme heat Exercise

 2 Apakah simptom yang boleh dikesan jika seseorang demam? TP 2

What are the symptoms that can be detected if someone has a fever?
Suhu badan meningkat dan badan berasa panas.
Body temperature increases and body feels warm.

 3 Jadual di bawah menunjukkan suhu badan dua orang murid yang diambil semasa memasuki
kawasan sekolah. TP 2
The table below shows the body temperatures of two students taken when entering the school compound.

Murid / Student Suhu badan / Body temperature

Nur Adila 38.5 °C

Siti Nabila 37.0 °C

Apakah yang boleh ditafsirkan berdasarkan data di atas bagi kedua-dua murid tersebut?
What can be interpreted based on the above data for the two students?
Siti Nabila mempunyai suhu badan normal, menandakan dia dalam keadaan sihat tetapi Nur Adila mempunyai
suhu melebihi normal, menandakan dia dijangkiti bakteria atau virus.
Siti Nabila has normal body temperature, indicating that she is healthy but Nur Adila has a temperature above the normal reading,
indicating that she is infected by bacteria or virus.

 4 Apakah yang akan berlaku jika tubuh manusia terdedah kepada keadaan panas yang
melampau? TP 2
What will happen to the human body if exposed to extreme heat?
Strok haba iaitu suhu badan meningkat melebihi 40.5 °C.
A heat stroke whereby the body temperature rises above 40.5 °C.

3.2 Kadar Denyutan Nadi/ Pulse Rate

Latihan 3 Mengenal pasti titik nadi pada badan/ Identify the pulse points on the body
TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Beri maksud nadi. TP 2

State the meaning of pulse.
[Apa] Nadi merupakan denyutan yang mengalir di sepanjang arteri yang terhasil akibat denyutan jantung, yang
anda dapat rasakan apabila menyentuh bahagian-bahagian tertentu badan, terutamanya pergelangan tangan.
[What] A pulse is the regular beating of blood that runs along the artery that results from a heartbeat, which you can feel when you touch
particular parts of your body, especially the wrist.

 2 Nyatakan dua cara mengukur kadar denyutan nadi. TP 3

State two ways to measure pulse rate.
−− Di pergelangan tangan untuk mengukur denyutan nadi radial./ At the wrist to measure the radial pulse.
−− Di leher untuk mengukur nadi karotid./ On the neck to measure the carotid pulse.

28
 3 Mengapakah kita tidak digalakkan menggunakan ibu jari semasa mengukur denyutan nadi
radial? TP 2
Why are we not encouraged to use our thumbs when measuring radial pulse?
Kerana ibu jari mempunyai nadinya tersendiri
Because the thumb has its own pulse

 4 Berapakah denyutan nadi rehat normal bagi seorang dewasa? TP 3

What is the normal pulse rate at rest for an adult?
60 – 80 denyutan per minit/ beats per minute

 5 Bandingkan antara kadar denyutan nadi kanak-kanak dengan dewasa. TP 2

Compare between the pulse rate in children and adults.
Denyutan nadi adalah lebih cepat pada kanak-kanak berbanding dewasa/ Pulse rate is faster in children than adults.

 6 Terangkan cara mengukur kadar denyutan nadi radial di pergelangan tangan menggunakan peta
alir di bawah. TP 3
Explain how to measure radial pulse rate on the wrist using the flow map below.
i THINK Peta Alir

(a) Pusing tapak tangan menghadap

Letakkan jari telunjuk dan jari tengah di
arah kamu.
pergelangan tangan.
Turn your palm facing to you. Place the index and middle fingers on the wrist.

(b) Tekan jari ke bawah. Kira bilangan denyutan nadi.

Press your fingers down. Count the number of pulses.

3.3 Tekanan Darah/ Blood Pressure

Latihan 4 Mengukur tekanan darah/Measure the blood pressure

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur.

Latihan 4 Mengukur
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan tekanan darah/
TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
mengenai langkah Measure
keselamatan the blood
dalam makmal, pressure
bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Apakah alat yang digunakan untuk mengukur tekanan darah? TP 1

What is the device used to measure the blood pressure?
Sfigmomanometer/ Sphygmomanometer

 2 Apakah maksud tekanan darah? TP 2

What is the meaning of blood pressure?
Tekanan darah ialah tekanan yang dikenakan oleh darah pada dinding arteri apabila darah dipam oleh
jantung ke seluruh tubuh.
Blood pressure is the pressure exerted by the blood on the walls of the arteries when blood is pumped by the heart to the whole body.

 3 Berapakah tekanan darah normal manusia? TP 1

What is the normal human blood pressure?
120/80 mmHg

29
 4 Bilakah masa yang paling sesuai untuk mengukur tekanan darah? TP 2
When is the best time to measure blood pressure?
Semasa berehat dalam keadaan duduk atau baring/ Resting time while sitting or lying down.

 5 Bagaimanakah bacaan tekanan darah normal seseorang itu ditafsirkan? TP 3

How is a person’s normal blood pressure reading interpreted?

Bacaan Tekanan Penerangan

Reading Pressure Explanation

(a) 120 mmHg Tekanan sistolik Tekanan darah ketika otot jantung mengecut.
(Bacaan atas) Systolic pressure Blood pressure when the heart muscle contracts.
(Upper reading)
(b) 80 mmHg Tekanan diastolik Tekanan darah semasa otot jantung mengendur.
(Bacaan bawah) Diastolic pressure Blood pressure when the heart muscle relaxes.
(Lower reading)

 6 Bagaimanakah untuk mengesan jika seseorang itu mengalami tekanan darah tinggi (hipertensi)
atau tekanan darah rendah (hipotensi) dengan merujuk bacaan sistolik dan diastolik? TP 3
How to find out if a person has high blood pressure (hypertension) or low blood pressure (hypotension) by referring to the
systolic and diastolic readings?
(a) Tekanan darah tinggi/ High blood pressure:
Melebihi 140/90 mmHg/Above 140/90 mmHg

(b) Tekanan darah rendah/ Low blood pressure:

Kurang daripada 90/60 mmHg/ Below 90/60 mmHg

 7 Berapa kalikah bacaan tekanan darah yang perlu diambil untuk mengesahkan seseorang itu
mengalami tekanan darah tinggi? TP 3
How many times blood pressure readings should be taken to confirm someone has high blood pressure?
[Apa] Tiga kali sewaktu keadaan rehat./ [What] Three times during resting time.

3.3 Indeks Jisim Badan/ Body Mass Index (BMI)

Latihan 5 Mengira dan menginterpretasi Indeks Jisim Badan

Calculate and interpret the Body Mass Index
TP 2 Memahami langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai langkah keselamatan dalam makmal, bantuan kecemasan, teknik dan prosedur dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
 
1 Beri definisi bagi Indeks Jisim Badan (BMI). TP 2
Give the definition of Body Mass Index (BMI).
[Apa] Indeks Jisim Badan (BMI) ialah ukuran berat badan berbanding dengan ketinggian.
[What] Body Mass Index (BMI) is a measurement of body weight with respect to height.

 2 Nyatakan formula untuk menentukan BMI seseorang. TP 2

State a formula to determine a person’s BMI.

Berat badan (kg) Weight (kg)

BMI = BMI =
Tinggi (m) 3 Tinggi (m) Height (m) 3 Height (m)

30
 3 Jadual di bawah menunjukkan skala bagi Indeks Jisim Badan (BMI). Isi tempat kosong dengan
jawapan yang betul. TP 2
The table below shows the scale of the Body Mass Index (BMI). Fill in the blanks with the correct answers.

BMI/BMI Status/Status

< 18.5 Kurang jisim badan/ Underweight

18.5 – 24.9 (a) Jisim badan unggul/ Ideal body weight

25.0 – 29.9 Berlebihan jisim badan/ Overweight

30.0 – 34.9 (b) Obes/ Obese

> 40.0 Obes melampau/ Extreme obese

 4 Berat badan yang berlebihan meningkatkan risiko mendapat penyakit. Nyatakan penyakit berkait
dengan berat badan berlebihan. TP 3
Excessive weight increases the risk of getting diseases. State the dieases related to overweight.
[Apa] Penyakit jantung, kencing manis, tekanan darah tinggi
[What] Heart disease, diabetes mellitus, high blood pressure

Praktis Berformat SPM

B Untuk menghilangkan kotoran
Kertas 1 To get rid of dirt
C Untuk membersihkan termometer
 1 Rajah 1 menunjukkan termometer klinik. To clean the thermometer
Diagram 1 shows a clinical thermometer.
D Untuk mengembalikan merkuri kepada
kedudukan asalnya
To return the mercury back to its original position
Rajah 1/ Diagram 1

Mengapakah termometer klinik mempunyai  3 Rajah 2 menunjukkan sejenis termometer.

bebuli yang nipis? Diagram 2 shows a type of thermometer.
Why does a clinical thermometer have a thin bulb?
A Mengesan aras merkuri
Detects mercury level
B Memudahkan mengukur
Makes it easy to measure
C Memudahkan untuk membaca bacaan
Makes it easy to take reading Rajah 2/ Diagram 2
D Mengesan perubahan suhu yang kecil
Termometer jenis ini paling sesuai mengesan
Detects slight changes in temperature
suhu pada bahagian mana pada tubuh?
This type of thermometer best detects temperature on
 2 Mengapakah termometer klinik perlu which part of the body?
digoncang sebelum digunakan? A Forehead/ Dahi
Why should a clinical thermometer be shaken before B Cheek/ Pipi
use? C Mulut/ Mouth
A Untuk menghilangkan haba D Neck/ Leher
To get rid of heat

31
 4 Mengapakah suhu badan manusia meningkat  7 Antara yang berikut, yang manakah tekanan
melebihi 37 °C semasa demam? darah normal?
Why does the human body temperature rise above Which of the following is normal blood pressure?
37 °C when having a fever? A 140/100 mmHg
A Suhu optimum bagi badan manusia B 130/90 mmHg
An optimal temperature for human body C 120/80 mmHg
B Mencegah pertumbuhan patogen D 90/50 mmHg
Prevents the growth of pathogens
C Meningkatkan kadar peredaran darah  8 Apakah kadar denyutan nadi normal bagi
Increases the blood circulation orang dewasa, dalam seminit?
D Mengurangkan risiko kecederaan What is the normal pulse rate for adults, in a minute?
Reduces the risk of injury A 50 – 60
B 60 – 80
 5 Pada bahagian badan manakah denyutan C 90 – 100
nadi biasanya diukur? D 110 – 120
At which part of the body is the heartbeat usually
measured?  9 Hitung BMI bagi seorang lelaki yang
A Pergelangan tangan/ Wrist mempunyai berat badan 85 kg dan tinggi
B Tapak tangan/ Palm 1.73 m.
C Kepala/ Head Calculate the BMI of a man who weighs 85 kg and
D Pipi/ Cheek height 1.73 m.
A 24.9 kg m–2
 6 Rajah 3 menunjukkan cara untuk mengukur B 25.4 kg m–2
kadar denyutan nadi. C 27.5 kg m–2
Diagram 3 shows how to measure the pulse rate. D 28.4 kg m–2

 10 Jika BMI anda ialah 18.0 kg m–2, apakah status

BMI anda?
If your BMI is 18.0 kg m–2, what is your BMI status?
A Kurang berat
Underweight
B Normal
Rajah 3/ Diagram 3
Normal
Apakah jenis denyutan nadi yang diukur? C Berat berlebihan
What type of pulse being measured? Overweight
A Nadi karotid/ Carotid pulse D Obes
B Nadi radial/ Radial pulse Obese
C Nadi lengan/ Arm pulse
D Nadi tangan/ Hand pulse

32
Kertas 2

Bahagian B

 1 Jadual 1 menunjukkan kadar denyutan nadi seorang murid selepas melakukan tiga aktiviti yang
berbeza. Murid perlu berada dalam keadaan rehat sebelum melakukan aktiviti seterusnya.
Table 1 shows the pulse rate of a student after conducting three different activities. The student should be at rest before
carrying out the next activity.

Kadar denyutan nadi seminit/ Pulse rate per minute

Murid/ Student
Berehat/ At rest Berjalan/ Walking Berlari/ Running

Murid 1
64 96 120
Student 1

Murid 2
78 100 126
Student 2

Jadual 1/ Table 1

(a) Nyatakan hubungan antara kadar denyutan nadi dengan jenis aktiviti fizikal. KBAT Menganalisis
State the relationship between the pulse rate and the type of physical activity.
Semakin cergas aktiviti, semakin tinggi kadar denyutan nadi.
The more intense the physical activity, the higher the pulse rate.

[1 markah/ mark]
(b) Ramal kadar denyutan nadi jika murid tersebut melakukan aktiviti melompat. KBAT Menganalisis
Predict the pulse rate reading if the student carries out jumping activity.
Lebih daripada 120 (121 – 160) per minit/ More than 120 (121 – 160) per minute

[1 markah/ mark]

(c) Apakah faktor-faktor lain yang mempengaruhi kadar denyutan nadi?

What are other factors that affect pulse rate?
Jantina dan umur/Gender and age.

[1 markah/ marks]

(d) Kenal pasti jantina murid 1 dan murid 2 berdasarkan jadual di atas.
Identify the gender of student 1 and student 2 based on the table above.
(i) Murid 1/ Student 1:
Lelaki/Male
(ii) Murid 2/ Student 2:
Perempuan/Female
[2 markah/ marks]

(e) Beri sebab bagi jawapan anda di 1 (d).

Give a reason for your answer in 1 (d).
[Mengapa] Perempuan mempunyai kadar denyutan nadi yang lebih tinggi kerana saiz jantung perempuan
lebih kecil daripada lelaki. / [Why] Females have higher pulse rates because the size of females’ heart is smaller than males.
[1 markah/ marks]

33
 2 Rajah 1 menunjukkan alat yang digunakan untuk mengukur tekanan darah.
Diagram 1 shows a device used to measure blood pressure.

Rajah 1/ Diagram 1

(a) Namakan alat ini.
Name this device.
Sfigmomanometer/Sphygmomanometer
[1 markah/ mark]

(b) Terangkan keadaan otot jantung apabila bacaan tekanan darah ialah 120/80 mmHg.
Explain the condition of the heart muscle when the blood pressure reading is 120/80 mmHg.
(i) 120 mmHg:
Tekanan sistolik, iaitu tekanan darah ketika otot jantung mengecut.
Systolic pressure, which is the blood pressure when the heart muscle contracts.

[2 markah/ marks]
(ii) 80 mmHg:
Tekanan diastolik, iaitu tekanan darah semasa otot jantung mengendur.
Diastolic pressure, which is the blood pressure when the heart muscle relaxes.

[2 markah/ marks]

(c) Berapakah bacaan yang menunjukkan seseorang itu mengalami penyakit tekanan darah tinggi
(hipertensi)?
What is the reading that shows that a person has high blood pressure (hypertension)?
Melebihi 140/90 mm Hg apabila dalam keadaan rehat./ Above 140/90 mmHg when at rest.
[1 markah/ mark]

Bahagian C

 3 (a) Indeks Jisim Badan (BMI) ialah ukuran untuk menilai berat badan berbanding dengan ketinggian.
Senaraikan langkah yang perlu diambil untuk mendapat BMI unggul.
Body Mass Index (BMI) is a measure of body weight in relation to height. List the steps that need to be taken to get
an ideal BMI. [2 markah/marks]

(b) Bagi wanita dewasa, kadar denyutan nadi normal ialah 60 – 80 seminit, manakala bagi ibu
mengandung sekitar 80 – 90 seminit. Nyatakan sebab bagi perbezaan tersebut.
For adult women, the normal pulse rate is 60 – 80 per minute, while for pregnant women around 80 – 90 per minute.
State the reasons for the difference. [2 markah/marks]

34
 (c) Maklumat di bawah menunjukkan nilai BMI bagi dua orang murid perempuan yang sebaya,
Sarah dan Fatin.
The information below shows the BMI values for two female students of the same age, Sarah and Fatin.

Sarah Fatin

22.5 32.5

Berdasarkan maklumat tersebut, kenal pasti siapa yang perlu mengubah gaya hidup dan
wajarkan ia perlu dilakukan.
Based on the information, identify who needs to change her life style and justify it needs to be done.
[4 markah/marks]

(d) Encik Ramlan mempunyai gejala seperti pening kepala serta ketegangan bahu dan leher.
Beliau berjumpa doktor dan didapati mempunyai bacaan tekanan darah 141/90 mmHg.
Doktor menasihati Encik Ramlan untuk terus merekodkan bacaan tekanan darah selama tiga
hari berturut-turut di rumah menggunakan sfigmomanometer. Berikut ialah bacaan yang
direkodkan oleh Encik Ramlan.
Mr. Ramlan has symptoms such as dizziness, and shoulder and neck tension. He saw a doctor and was found to have
a blood pressure reading of 141/90 mmHg. The doctor advised Mr. Ramlan to continue taking the blood pressure
reading for three consecutive days at home using a sphygmomanometer. The following readings are recorded by Mr.
Ramlan.

Hari Bacaan (mmHg)

Day Readings (mmHg)

1 145/90

2 141/90

3 142/91

Adakah tekanan darah beliau normal? Wajarkan.

Is his blood pressure normal? Justify.
[4 markah/marks]

Jawapan/Answers:
3 (a) - Tentukan keperluan tenaga harian anda.
Determine your daily energy needs.

- Makan makanan yang sihat berdasarkan piramid makanan.

Eat healthy foods based on the food pyramid.

- Kurangkan atau elakkan makanan yang tinggi kandungan gula dan lemak.
Reduce or avoid foods high in sugar and fat.

- Senaman secara berkala 3 kali seminggu.

Exercise regularly 3 times a week [Pilih dua/Choose two]

(b) Wanita mengandung mempunyai kadar denyutan nadi lebih tinggi kerana:
Pregnant women have higher pulse rates because:

- perlu mengepam lebih banyak darah ke seluruh badan dan fetus yang sedang membesar.
need to pump more blood to the whole body and the growing foetus.

- untuk menghantar darah yang mengandungi oksigen dan nutrien secukupnya kepada fetus.
to supply blood that contains sufficient oxygen and nutrients to the foetus.

35
 (c) Fatin.
[Mengapa/Why]
- Dikategorikan sebagai obes / Categorised as obese
- Obesiti meningkatkan risiko penyakit jantung, diabetes dan tekanan darah tinggi.
Obesity increases the risk of heart disease, diabetes and high blood pressure.

- Obesiti mengehadkan aktiviti/pekerjaan harian.

Obesity limits daily activities/jobs.

- Obesiti mengurangkan keyakinan diri.

Obesity reduces confidence.

(d) Tidak/No
[Mengapa/Why]
- Menghidap tekanan darah tinggi./ Having high blood pressure.
- Bacaan sistolik melebihi 140 mmHg.
Systolic reading above 140 mmHg.

- Bacaan diastolik melebihi 80 mmHg.

Diastolic reading above 80 mmHg

36
 Tema 2 : Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup
Bab Teknologi Hijau dalam Melestarikan Alam
4 Green Technology for Environmental
Sustainability
Revisi Pantas
4.1 Kelestarian Alam Sekitar
Environmental Sustainability
1 Kelestarian alam sekitar bermaksud mewujudkan
dan mengekalkan keadaan supaya manusia dan alam
semula jadi boleh wujud dalam keharmonian yang
produktif yang dapat memenuhi keperluan sosial,
ekonomi, dan persekitaran generasi sekarang dan akan
datang.
Environmental sustainability means to create and maintain
conditions under which humans and nature can exist in productive
harmony that can fulfil the social, economic, and environmental
needs of the present and future generations.
2 Teknologi hijau ialah pembangunan dan aplikasi
produk, peralatan serta sistem untuk memelihara alam
semula jadi dan sumbernya, yang meminimumkan
dan mengurangkan kesan negatif daripada aktiviti
manusia. Teknologi hijau mengambil kira kesan jangka
panjang dan kesan jangka pendek yang dikenakan oleh
sesuatu terhadap alam sekitar.
Green technology is the development and application of products,
equipment and systems to conserve the natural environment
and resources, which minimises and reduces the negative
impacts of human activities. Green technology takes into account the
long-term and short-term impact of something on the environment.
3 Empat tonggak utama teknologi hijau:
Four pillars of green technology:
(a) Tenaga – Mencari cara untuk ketidakbergantungan
tenaga dan mempromosikan kecekapan tenaga
Energy - Seeking energy independence and promoting energy
efficiency
(b) Alam sekitar – Memulihara alam sekitar dan
meminimumkan kesan terhadap alam sekitar
Environment – Conserving and minimising the impact on the
environment
(c) Ekonomi – Meningkatkan perkembangan ekonomi
negara melalui penggunaan teknologi
Economy – Enhancing the national economic development
through the use of technology
(d) Sosial – Meningkatkan kualiti hidup untuk semua
Social – Improving the quality of life for all
4 Sektor-sektor yang terlibat dalam teknologi hijau ialah
tenaga, pertanian dan perhutanan, pengangkutan,
pengurusan sisa dan air sisa, bangunan, perindustrian
dan pembuatan serta teknologi maklumat dan
komunikasi.
The sectors involved in green technology are energy, agriculture
and forestry, transportation, waste and wastewater management,
building, industries and manufacturing as well as information and
communications technology.
4.2 Sektor Tenaga/ Energy Sector
1 Isu sosiosaintifik ialah isu-isu kontroversi sosial yang
berkaitan dengan sains.
Socio-scientific issues are controversial social issues which related
to science.
37
Video Tutorial
Untuk tujuan pembelajaran
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
watch?v=llaVSJ4AHpo untuk ringkasan tentang
Bab 4 Teknologi Hijau dalam Melestarikan Alam
2 Isu sosiosaintik timbul akibat aktiviti manusia. Contoh-
contoh isu sosiosaintifik ialah pencemaran udara,
pemanasan global, penebangan hutan, pencemaran air
dan pembuangan sisa tidak terancang.
Socio-scientific issues arise due to human activities. Examples of
socio-scientific issues are air pollution, global warming, deforestation,
water pollution and unplanned waste disposal.
3 Isu sosiosaintik dalam sektor tenaga:
Socio-scientific issues in the energy sector:
(a) Penggunaan sumber tenaga tidak boleh baharu
seperti bahan api fosil meningkat setiap tahun. Jika
ini tidak dikawal, bahan api fosil akan kehabisan
dalam tempoh masa 50 tahun lagi.
The use of non-renewable energy sources such as fossil fuels
increases each year. If this is not controlled, fossil fuels will be
depleted in 50 years time.
(b) Pembakaran bahan api fosil seperti petroleum,
arang batu dan gas asli menghasilkan karbon
dioksida, iaitu gas yang menyebabkan kesan
rumah hijau.
The combustion of fossil fuels such as petroleum, coal and natural
gas produces carbon dioxide, a gas that causes greenhouse effect.
(c) Kesan rumah hijau seterusnya menyebabkan
pemanasan global. Pemanasan global menyebabkan
perubahan iklim seperti kemarau panjang dan
peningkatan paras laut global.
Greenhouse effect will eventually lead to global warming.
Global warming causes climatic changes such as long drought
and the rising of global sea level.
4 Aplikasi teknologi hijau dalam menyelesaikan isu
sosiosaintifik dalam sektor tenaga:
Application of green technology to overcome socio-scientific
issues in the energy sector:
(a) Menggantikan penggunaan bahan api fosil dengan
penggunaan sumber tenaga boleh baharu seperti
tenaga hidro, tenaga angin, tenaga solar dan tenaga
geoterma bagi menjana elektrik.
Replace the use of fossil fuels with the use of renewable energy
sources such as hydro energy, wind energy, solar energy and
Video Tutorial
geothermal energy to generate electricity.
(b) Penggunaan sumber tenaga boleh baharu untuk
PAK-21
menjana elektrik secara tidak langsung dapat
mengurangkan kandungan gas karbon dioksida di
udara. Maka, mengurangkan kesan rumah hijau.
The use of renewable energy sources to generate electricity
indirectly reduces the carbon dioxide content in the air. Thus,
reduces the greenhouse effect.
(c) Selain itu, pengguna juga disarankan menggunakan
tenaga elektrik secara berhemat. Hal ini dapat
dicapai dengan menggunakan peralatan elektrik
cekap tenaga, menutup suis peralatan elektrik
apabila tidak digunakan dan menetapkan suhu
penyaman udara pada 24 – 25 ºC.
Besides that, consumers are also advised to use electricity wisely.
This can be achieved by using energy efficient appliances,
switching off electrical appliances when not in use and setting
the air conditioning temperature at 24 – 25 ºC.

4.3 Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa
Waste and Wastewater
Management Sector
1 Pertambahan populasi penduduk dunia telah
meningkatkan pembuangan sisa pepejal dan air sisa.
The increase in the world population has increased the disposal of
solid waste and wastewater.
2 Isu sosiosaintik dalam sektor pengurusan sisa dan air
sisa:
Socio-scientific issues in the waste and wastewater management
sector:
(a) Pembuangan sisa pepejal tidak terancang seperti
sampah sarap yang terdiri daripada kertas, plastik,
botol dan tin boleh menyebabkan pencemaran
alam sekitar.
Unplanned disposal of solid waste such as rubbish consisting
of paper, plastic, bottles and cans may cause environmental
pollution.
(b)
Pelupusan dan penguraian sisa pepejal
membebaskan gas metana yang menyumbang
kepada peningkatan gas rumah hijau.
Disposal and decomposition of solid waste release methane gas
that contributes to the increase in greenhouse gases.
(c) Pelepasan kumbahan dan sisa kimia ke dalam
sungai dan laut menyebabkan pencemaran air.
The release of sewage and chemical waste into rivers and seas
causes water pollution.
3 Aplikasi teknologi hijau dalam menyelesaikan isu
sosiosaintifik dalam sektor pengurusan sisa dan air sisa:
Application of green technology to overcome socio-scientific
issues in the waste and wastewater management sector:
(a) Pencegahan dan pengurangan/ Prevention and reduction
(b) Pengasingan dan kitar semula/ Separation and recycling
(c) Rawatan dan pemprosesan (proses biologi)/
Treatment and processing (biological process)
(d) Tolak, Kurang, Guna Semula, Kitar Semula,
Pemulihan (5R)/ Refuse, Reduce, Reuse, Recycle, Recovery
(5R)
4.4 Sektor Pertanian dan Perhutanan
Agriculture and Forestry Sector
1 Kawasan hutan dibersihkan untuk tujuan pertanian,
pembinaan lebuh raya, perumahan dan juga kawasan
perindustrian.
Forest areas are cleared for agricultural purposes, highway
and housing constructions and also for the development of
industrial areas.
2 Pokok-pokok ditebang bagi tujuan pembalakan.
Trees are cut for logging purposes.
3 Isu sosiosaintik dalam sektor pertanian dan
perhutanan:
Socio-scientific issues in the agriculture and forestry sector:
(a) Kadar fotosintesis oleh pokok-pokok berkurang
apabila hutan dibersihkan. Ini mengurangkan
kandungan oksigen dan meningkatkan
kandungan karbon dioksida di udara. Seterusnya,
akan menyebabkan kesan rumah hijau.
The photosynthesis rate of plants is reduced when the forests
are cleared. This, reduces the oxygen content and increases the
carbon dioxide content in the air. Eventually, it will cause the
greenhouse effect.
(b) Penyahhutanan memusnahkan habitat semula
jadi tumbuhan dan haiwan dan seterusnya
menyebabkan kepupusan spesies tumbuhan dan
haiwan.
Deforestation destroys natural habitats of flora and fauna,
which will lead to the extinction of plant and animal species.
38
(c) Penebangan pokok-pokok juga menyebabkan
hakisan tanah dan kejadian tanah runtuh.
The cutting of trees also causes soil erosion and landslide.
(d) Pembakaran terbuka yang dilakukan oleh peladang
menyebabkan jerebu dan mengurangkan kualiti
udara/ Open burning carried out by farmers causes haze and
reduces the quality of air.
(e) Penggunaan baja kimia dan racun perosak yang
berleluasa menyebabkan pencemaran udara, tanah
dan air/ Excessive use of chemical fertilisers and pesticides
causes air, soil and water pollutions.
4 Aplikasi teknologi hijau dalam menyelesaikan isu
sosiosaintifik dalam sektor pertanian dan perhutanan:
Application of green technology to overcome socio-scientific
issues in the agriculture and forestry sector:
(a) Melakukan penghutanan semula.
Carrying out reforestation.
(b) Mengawal aktiviti pembalakan dengan
mewartakan kawasan yang spesifik untuk
pembalakan.
Controlling logging activities by designating specific areas for logging.
(c) Menguatkuasa undang-undang perhutanan.
Enforcing forestry laws.
(d) Menggunakan baja kompos bagi menggantikan
baja kimia.
Using compost fertiliser to replace chemical fertiliser.
(e) Mengamalkan kawalan biologi bagi menggantikan
racun perosak.
Practicing biological control to replace pesticides.
4.5 Sektor Pengangkutan/
Transportation Sector
1 Peningkatan bilangan kenderaan bermotor yang
menggunakan bahan api fosil seperti petrol dan diesel
telah meningkatkan lagi pencemaran udara.
The increase in the number of motor vehicles that use fossil fuels such
as petrol and diesel has further increased air pollution.
2 Asap yang keluar dari ekzos kenderaan bermotor
mengandungi gas karbon dioksida dan karbon
monoksida, yang merupakan gas rumah hijau.
Smoke released from the exhaust pipes of motor vehicles contains
carbon dioxide and carbon monoxide, which are greenhouse gases.
3 Selain menyumbang kepada kesan rumah hijau, karbon
monoksida juga berbahaya kepada manusia kerana ia
boleh bergabung dengan hemoglobin dalam sel darah
merah untuk membentuk karboksihemoglobin dan
mengurangkan kepekatan oksigen dalam darah.
Apart from contributing to the greenhouse effect, carbon monoxide
is also harmful to humans as it can bind with haemoglobin in red
blood cells to form carboxyhaemoglobin and reduces the oxygen
concentration in the blood.
4 Pembakaran bahan api fosil dalam kenderaan bermotor
juga membebaskan gas sulfur dioksida. Gas ini boleh
melarut dalam air hujan dan menyebabkan hujan asid.
Hujan asid memusnahkan tisu fotosintetik tumbuhan,
menghakis bangunan, menyebabkan tanah menjadi
berasid dan tidak subur serta sumber air tidak sesuai
bagi organisma akuatik.
The burning of fossil fuels in motor vehicles also releases sulphur
dioxide gas. This gas can dissolve in rainwater and causes acid rain.
Acid rain destroys plant photosynthetic tissues, corrodes buildings,
causes soil to become acidic and not fertile and water sources not
suitable for aquatic organisms.
5 Aplikasi teknologi hijau dalam menyelesaikan isu
sosiosaintifik dalam sektor pengangkutan:
Application of green technology to overcome socio-scientific
issues in the transportation sector:
(a)
Menggunakan pengangkutan hijau, iaitu
pengangkutan mesra alam yang tidak mengeluarkan
gas rumah hijau.
 Using green transportation, which is environmentally friendly (a) Tukar kepada sumber tenaga yang boleh baharu.
transportation that does not produce greenhouse gases. Switch to renewable energy sources.
(b) Menggunakan kenderaan yang menggunakan gas (b) Kurangkan pemanduan dengan berjalan kaki,
asli, sama ada gas asli cecair (LNG) atau gas asli menunggang basikal, berkongsi kereta dan
mampat (CNG). menggunakan pengangkutan awam sebanyak yang
Using vehicles that use natural gas, either liquefied natural gas mungkin.
(LNG) or compressed natural gas (CNG). Minimise driving by walking, cyling, carpooling and using
(c) Menggantikan petroleum dengan bahan api bio public transport as much as possible.
yang diperbuat daripada minyak sayuran. (c) Kurangkan penggunaan tenaga elektrik.
Replacing petroleum with biofuel, which is made from plant oil. Reduce electrical energy usage.
(d) Kurangkan pembelian barang baharu dan kitar
semula barang sebanyak yang boleh.
4.6 Teknologi Hijau dan Kehidupan/ Minimise purchases of new products and recycle as much as possible.
Green Technology and Life (e) Kurangkan penggunaan air.
Reduce water usage.
1 Jejak kaki karbon ialah jumlah gas rumah hijau, (f) Kompos sisa makanan.
terutamanya karbon dioksida yang dibebaskan ke Compost food waste.
atmosfera oleh aktiviti manusia. (g) Pasang panel solar di rumah.
A carbon footprint is the amount of greenhouse gases, primarily Install solar panels at home.
carbon dioxide that is released into the atmosphere by human activities. Video
2 Peranan individu dalam menangani fenomena Untuk tujuan pembelajaran
pemanasan global dan perubahan iklim dalam
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
mengurangkan jejak kaki karbon:
watch?v=Y9MmTUfl3cQ untuk menonton video
Role of individuals in addressing the phenomena of global warming
tentang teknologi hijau
and climate change in reducing carbon footprint:

Praktis PBD
4.1 Kelestarian Alam Sekitar/ Environmental Sustainability

Latihan 1 Teknologi hijau/ Green technology

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam.
TP 2 Memahami teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Beri takrifan teknologi hijau. TP 1

Define green technology.
[Apa] Teknologi hijau ialah pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara alam
semula jadi dan sumbernya, yang meminimumkan dan mengurangkan kesan negatif daripada aktiviti
manusia./ [What] Green technology is the development and application of products, equipment and systems to conserve the natural
environment and resources, which minimises and reduces the negative impacts of human activities.

 2 Beri empat kepentingan teknologi hijau. TP 2

Give four importance of green technology.
−− [Apa] [What] Mengatasi masalah kemusnahan alam sekitar/ Overcoming the problem of destruction of the environment.
−− [Apa] [What] Mengurangkan pengeluaran karbon/ Reducing carbon emissions.
PAK-21
Video

−− [Apa] [What] Meningkatkan tahap kesihatan dan kehidupan manusia/ Improving human health and life style.
−− [Apa] [What] Menjimatkan penggunaan sumber asli negara dengan menggunakan sumber tenaga boleh baharu.
Conserving the nation’s natural resources by using renewable energy sources.

 3 Kenal pasti sektor-sektor yang terlibat dalam teknologi hijau. TP 2

Identify the sectors involved in green technology.
[Apa] [What] Sektor tenaga, pertanian dan perhutanan, pengangkutan, pengurusan sisa dan air sisa, bangunan,
perindustrian dan pembuatan serta teknologi maklumat dan komunikasi.
Energy, agriculture and forestry, transportation, waste and wastewater management, building, industries and manufacturing as
well as information and communications technology sectors.

39
 4 Beri empat tonggak utama teknologi hijau. TP 2
Give four main pillars of green technology.
[Apa] [What] Tenaga, alam sekitar, ekonomi dan sosial/Energy, environment, economy and social.

5 (a) Apakah yang ditekankan oleh empat tonggak utama teknologi hijau? TP 2
What is emphasised by the four main pillars of green technology?
Kecekapan tenaga/Energy efficiency
(b) Apakah yang terjadi kepada sesebuah negara apabila faktor yang dinyatakan dalam 5(a)
diutamakan? TP 2
What happens to a country when the factor mentioned in 5(a) is given priority?
−− Meningkatkan penjimatan sumber tenaga/ Increases energy conservation
−− Mengurangkan pembaziran/ Reduces wastage
−− Sisa-sisa buangan dapat ditukarkan kepada bentuk tenaga boleh baharu yang lebih bersih dan selamat
Waste can be converted into a cleaner and safer form of renewable energy

4.2 Sektor Tenaga/ Energy Sector

Latihan 2 Isu sosiosaintifik/ Socio-scientific issues
Latihan
TP 2 Memahami Isu sosiosaintifik/
2 teknologi Socio-scientific
hijau dalam melestarikan issues kefahaman tersebut.
alam dan dapat menjelaskan
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Apakah isu sosiosaintifik? TP 2

What are socio-scientific issues?
Isu sosiosaintifik ialah isu-isu kontroversi sosial yang berkaitan dengan sains.
Socio-scientific issues are controversial social issues related to science.

 2 Berikan empat contoh isu sosiosaintifik. TP 2

Give four examples of socio-scientific issues.
[Apa] Pencemaran udara, pemanasan global, penebangan hutan dan pencemaran air.
[What] Socio-scientific issues are air pollution, global warming, deforestation and water pollution.

 3 Padankan aktiviti manusia dengan kesan (isu sosiosaintifik) yang betul. TP 3

Match the human activity with its correct effect (socio-scientific issue).

Aktiviti manusia Isu sosiosaintifik

Human activity Socio-scientific issues
Penebangan hutan Pencemaran air
Deforestation Water pollution

Pembuangan sampah Eutrofikasi

sarap ke dalam sungai dan Eutrophication
longkang
Disposal of rubbish into rivers
and drains

Pembakaran bahan api Hakisan tanah, perubahan

fosil iklim
Combustion of fossil fuels Soil erosion, climate change

Pelepasan kumbahan ke Banjir kilat

dalam sungai Flash flood
Release of sewage into rivers

Pelepasan sisa kimia ke Kesan rumah hijau,

dalam sumber air pemanasan global
Release of chemical wastes into Greenhouse effect, global
water resources warming

40
Latihan 3 Cara menyelesaikan isu sosiosaintifik dalam sektor tenaga
Ways to overcome socio-scientific issues in the energy sector
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam.
TP 2 Memahami teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Lengkapkan peta dakap di bawah bagi menunjukkan cara-cara menyelesaikan isu sosiosaintifik
dalam sektor tenaga. TP 3
Complete the brace map below to show ways to overcome socio-scientific issues in the energy sector.

i THINK Peta Dakap

(a) Menggunakan sumber tenaga yang boleh baharu

bagi menggantikan bahan api fosil
Kehabisan Using renewable source of energy to replace fossil fuels
bahan api bahan api bio
(b) Menggunakan yang diperbuat
fosil
Depletion of daripada minyak sayuran bagi menggantikan bahan
fossil fuels api fosil
Using biofuel made of plant oil to replace fossil
fuels

Isu sosiosaintifik
dalam sektor
tenaga (c) Mengurangkan pembebasan (i) gas rumah hijau
Socio-scientific
Pemanasan dengan melarang (ii) pembakaran terbuka dan
issues in the
global mengurangkan (iii) pembakaran bahan api fosil
energy sector
Global warming Reduce the release of (i) greenhouse gases by banning (ii)
open burning and reducing the (iii) burning of fossil fuels

(d) Melakukan (i) penghutanan semula . Tumbuhan akan

menyerap (ii) karbon dioksida semasa fotosintesis
Perubahan dan ini mengurangkan (iii) kesan rumah hijau .
iklim
Carry out (i) reforestation . Plants will absorb
Climate change
(ii) carbon dioxide during photosynthesis and this reduces the
(iii) greenhouse effect .

  2 Beri empat sumber tenaga yang boleh baharu. TP 1

Give four renewable energy sources.
[Apa] Tenaga hidro, tenaga solar, tenaga geoterma dan tenaga angin
[What] Hydro energy, solar energy, geothermal energy and wind energy.

 3 Apakah kempen yang dilakukan kerajaan untuk mengurangkan penggunaan tenaga? TP 2

What is the campaign conducted by the government to reduce the use of energy?
Kempen amalan kecekapan tenaga yang menggalakkan pengilang mengeluarkan peralatan elektrik
cekap tenaga.
An energy-efficiency practice campaign that encourages manufacturers to produce energy-efficient electrical equipment.

41
 4.3 Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa/ Waste and Wastewater Management Sector
Latihan 4 Isu sosiosaintifik dalam sektor pengurusan sisa dan air sisa
Socio-scientific issues in waste and wastewater management sector
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Lengkapkan peta pelbagai alir di bawah bagi menunjukkan isu sosiosaintifik dalam sektor
pengurusan sisa dan air sisa. TP 3
Complete the multi-flow map below to show socio-scientific issues in the waste and wastewater management sector.

i THINK Peta Pelbagai Alir

Kumbahan dan sisa kimia (a) Pencemaran air

Sewage and chemical waste Water pollution

Isu sosiosaintifik
dalam sektor pengurusan
Sampah sarap sisa dan air sisa (b) Banjir kilat
Rubbish Socio-scientific issues Flash flood
in waste and wastewater
management sector

(c) Penguraian sisa pepejal

Sisa pepejal dan sisa makanan
Solid waste and food waste dan makanan membebaskan
gas metana yang
merupakan gas rumah hijau
Decomposition of solid and food
wastes releases methane gas , which is a
greenhouse gas

 2 Nyatakan empat aplikasi teknologi hijau untuk menangani isu sosiosaintifik dalam sektor
pengurusan sisa dan air sisa. TP 3
State four green technology applications to overcome socio-scientific issues in the waste and wastewater management
sector.
−− [Apa] Pencegahan pembaziran makanan dan pengurangan sisa kertas
[What] Prevention of food wastage and reduction in paper waste

−− Pengasingan sisa dan kitar semula sisa

Waste separation and recycling

−− Sisa diubah menjadi tenaga dan baja

Conversion of waste into energy and fertiliser

−− Meminimumkan sisa
Minimising of waste

42
 4.4 Sektor Pertanian dan Perhutanan/ Agriculture and Forestry Sector

Latihan 5 Isu sosiosaintifik dalam sektor pertanian dan perhutanan

TP 2 Socio-scientific
Memahami teknologi hijau dalam issues in agriculture
melestarikan alam dan dapatand forestry
menjelaskan sector tersebut.
kefahaman
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Padankan isu sosiosaintifik dengan kesannya yang betul. TP 2

Match the socio-scientific issue with its correct effect.

Isu sosiosaintifik Kesan

Socio-scientific issue Effect

Pembalakan tidak terkawal Jerebu, kesan rumah hijau

Uncontrolled logging Haze, greenhouse effect

Larut resap ke dalam sungai dan tanah

lalu menyebabkan pencemaran air dan
Penerokaan hutan
Deforestation air bawah tanah.
Leaching into the rivers and soil, causing water
and groundwater contamination.

Tanah runtuh, banjir kilat, kepupusan

Pembakaran terbuka
Open burning flora dan fauna
Landslide, flash flood, extinction of flora and fauna

Penggunaan racun serangga

dan baja kimia Kesan rumah hijau, pemanasan global
The use of insecticide and chemical Greenhouse effect, global warming
fertiliser

 2 Nyatakan tiga aplikasi teknologi hijau untuk menangani isu sosiosaintifik dalam sektor pertanian
dan perhutanan. TP 3
State three green technology applications to overcome socio-scientific issues in agriculture and forestry sector.
−− [Apa] Menggunakan najis haiwan dan sisa pertanian sebagai bahan api biojisim
[What] Using animal faeces and agricultural waste as biomass fuel

−− Mengurangkan penerokaan hutan dan melakukan penghutanan semula

Reducing deforestation and carrying out reforestation

−− Mengawal aktiviti pembalakan dengan mewartakan kawasan yang spesifik untuk pembalakan.
Controlling logging activities by designating specific areas for logging.

4.5 Sektor Pengangkutan/ Transportation Sector

Latihan 6 Isu sosiosaintifik dalam sektor pengangkutan/ Socio-scientific issues in transportation sector
TP 2 Memahami teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Nyatakan tiga isu sosiosaintifik dalam sektor pengangkutan. TP 2

State three socio-scientific issues in the transport sector.
−− [Apa] Kehabisan bahan api fosil
[What] Depletion of fossil fuels

43
 −− Kesan rumah hijau akibat pembebasan gas-gas rumah hijau oleh kenderaan bermotor.
Greenhouse effect due to the release of greenhouse gases by motor vehicles.

−− Pembakaran bahan api fosil dalam kenderaan bermotor juga membebaskan gas sulfur dioksida, yang
menyebabkan hujan asid.
The burning of fossil fuels in motor vehicles also releases sulphur dioxide gas, which causes acid rain.

 2 Beri dua faktor penyumbang bagi isu sosiosaintifik yang anda senaraikan dalam Soalan 1. TP 2
Give two contributing factors for the socio-scientific issues that you have listed in Question 1.
−− [Apa] Pertambahan bilangan kenderaan bermotor
[What] The increase in the number of motor vehicles.

−− Pembakaran bahan api fosil

Combustion of fossil fuels.

 3 Beri tiga cara penyelesaian bagi isu sosiosaintifik dalam sektor pengangkutan. TP 3
Give three solutions for the socio-scientific issues in the transport sector.
−− [Apa] Menggunakan kenderaan gas asli atau kenderaan elektrik.
[What] Using natural gas or electric vehicles.

−− Menggunakan bahan api bio bagi menggantikan petroleum

Using biofuel to replace petroleum.

−− Menggunakan pengangkutan hijau, iaitu pengangkutan yang mesra alam yang tidak mengeluarkan gas
rumah hijau.
Using green transportation, which is environmentally-friendly transportation that does not produce greenhouse gases

4.6 Teknologi Hijau dan Kehidupan/ Green Technology and Life

Latihan 7 Peranan individu dalam menangani fenomena pemanasan global dan perubahan iklim
dalam mengurangkan jejak kaki karbon
Role of individuals in addressing the phenomena of global warming and climate change in reducing carbon
footprint
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
TP 6 Mencipta dengan menggunakan pengetahuan dan kemahiran sains mengenai teknologi hijau dalam melestarikan alam dalam konteks penyelesaian masalah dan membuat
keputusan atau dalam melaksanakan satu tugasan dalam situasi baru secara kreatif dan inovatif dengan mengambil kira nilai sosial/ekonomi/budaya masyarakat.

 1 Beri definisi jejak kaki karbon. TP 1

Give the definition of carbon footprint.
[Apa] Jejak kaki karbon ialah jumlah gas rumah hijau, terutamanya karbon dioksida yang dibebaskan ke
atmosfera oleh aktiviti manusia.
[What] A carbon footprint is the amount of greenhouse gases, primarily carbon dioxide that is released into the atmosphere by human
activities.

 2 Nyatakan dua kesan jejak kaki karbon selain daripada pembebasan gas rumah hijau. TP 3
State two effects of carbon footprint other than the release of greenhouse gases.
[Apa] Perubahan iklim dan pengurangan sumber asli.
[What] Climate change and depletion of natural resources.

44
  3 Senaraikan peranan individu dalam menangani fenomena pemanasan global dan perubahan iklim
dalam mengurangkan jejak kaki karbon dalam peta buih di bawah. TP 3
List out the role of individuals in addressing the phenomena of global warming and climate change in reducing carbon
footprint in the bubble map below.
i THINK Peta Buih

(a)
Tukar kepada
sumber tenaga yang
boleh baharu
Switch to renewable
energy sources (b)
(f) Kurangkan
Kurangkan pemanduan
penggunaan dengan menunggang
basikal, berkongsi
tenaga elektrik kereta dan menggunakan
Reduce electrical pengangkutan awam
energy usage Minimise driving by
cycling, carpooling and
using public
transport
Peranan individu
Role of individuals
(e)
Kurangkan
pembelian
barang baharu dan kitar (c)
semula barang

PAK-21
Aktiviti
Kompos sisa makanan
sebanyak yang boleh Compost food waste
Minimise purchases of
new products and recycle
as much as possible
(d)
Kurangkan
penggunaan air
Reduce water usage

PAK-21 TP 6
AKTIVITI Projek Berkumpulan STEM
Tujuan: Menjalankan kempen kesedaran atas talian untuk menangani fenomena pemanasan global dan perubahan
iklim.
Aim: Conducting an online awareness campaign to overcome global warming and climate change phenomena.
1 Bahagikan kelas kepada beberapa kumpulan yang terdiri daripada empat atau lima orang murid.
Divide the class into several groups of four or five students.
2 Cari maklumat dari pusat sumber atau Internet yang berkaitan dengan pernyataan berikut:
Find information from the resource centre or the Internet that is related to the following statements:

Fenomena pemanasan global dan perubahan iklim sedang melanda dunia kita sekarang dan perlu diberikan
perhatian yang serius. Fenomena tersebut telah mengakibatkan banyak kesan melampau kepada Bumi. Maka,
adalah penting bagi kita mengurangkan masalah ini dengan mengaplikasikan pengetahuan tentang Teknologi
Hijau demi memastikan kelestarian alam kepada generasi akan datang.
The phenomena of global warming and climate change is plaguing our world now and needs to be given serious attention. The
phenomena have resulted in many extreme effects on Earth. It is therefore important that we reduce this problem by applying the
knowledge about Green Technology to ensure the sustainability of nature for the future generations.

3 Bincang dan reka cipta satu kempen kesedaran atas talian untuk menangani fenomena pemanasan global dan
perubahan iklim demi kelestarian hidupan di Bumi.
Discuss and design an online awareness campaign to overcome global warming and climate change phenomena for the
sustainability of living things on Earth.

45
 Praktis Berformat SPM
 5 Antara yang berikut, yang manakah isu
Kertas 1 sosiosaintifik dalam sektor tenaga?
Which of the following is a socio-scientific issue in the
1 Antara kenderaan berikut, yang manakah
energy sector?
bukan kenderaan hijau?
A Kumbahan, sisa kimia dan sampah sarap
Which of the following is not a green vehicle?
Sewage, chemical waste and rubbish
A Kereta solar/ Solar car B Kesan pembakaran bahan api fosil
B Kapal terbang/ Aeroplane The effect of combustion of fossil fuels
C Kereta elektrik/ Electric car C Penerokaan hutan/ Deforestation
D Kereta api elektrik/ Electric train D Pembakaran terbuka/ Open burning
 2 Antara yang berikut, yang manakah  6 Antara sumber tenaga yang berikut, yang
ditekankan dalam bidang ekonomi dalam manakah terbaik digunakan untuk menjana
Dasar Teknologi Hijau Kebangsaan? elektrik bagi menggantikan bahan api fosil?
Which of the following is emphasised in the field of Which of the following sources of energy is the
economy in the National Green Technology Policy? best to be used to generate electricity to replace fossil
A Memulihara alam sekitar fuels?
Preserving the environment A Tenaga geoterma/ Geothermal energy
B Mempromosikan kecekapan tenaga B Tenaga hidro/ Hydro energy
Promoting energy efficiency
C Tenaga angin/ Wind energy
C Meningkatkan kualiti hidup rakyat
D Tenaga solar/ Solar energy
Improving the quality of life of the people
D Menambah ekonomi negara melalui
 7 Apakah gas yang terbebas apabila sisa pepejal
penggunaan teknologi
Enhancing the country’s economy through the use
menjalani proses penguraian?
of technology What is the gas released when solid waste undergoes
decomposition process?
 3 Rajah 1 menunjukkan label cekap tenaga. A Oksigen/ Oxygen
Diagram 1 shows the energy efficiency label. B Metana/ Methane
C Karbon dioksida/ Carbon dioxide
D Karbon monoksida/ Carbon monoxide
Lebih Banyak Bintang
Lebih Jimat Tenaga
More Stars
More Energy Saving

PENGGUNAAN TENAGA
ENERGY CONSUMPTION  8 Antara langkah berikut, yang manakah paling
sesuai diambil bagi menangani masalah
Kelengkapan No. Model
Elektrik

5
Penggunaan Tenaga Purata Setahun
Average Energy Consumption Per Year penggunaan racun perosak dalam pertanian?
Which of the following would be the most appropriate
XXX kWj
kWh

Penggunaan Tenaga Produk Ini Adalah

Menggunakan 25% Lebih Cekap Daripada Produk Biasa
This Product Is 25% More Energy Than An Average Product

Diuji Mengikut / Tested According to ISOB561,1994

www.st.gov.my
step in addressing the problem of using pesticides in
Rajah 1/ Diagram 1 agriculture?
Antara bilangan bintang berikut, yang manakah A Kawalan biologi/ Biological control
menunjukkan peralatan paling jimat tenaga? B Penanaman semula/ Replanting
Which of the following numbers of stars shows the most C Tanaman bergilir/ Crop rotation
energy-efficient appliance? D Baja kompos/ Compost fertiliser
A 3 C 5
B 4 D 6  9 Antara gas rumah hijau yang berikut, yang
manakah merupakan gas utama dalam jejak
 4 Sektor yang manakah dalam Teknologi Hijau kaki karbon?
memfokuskan penjagaan nutrien dalam tanah? Which of the following greenhouse gases is the main gas
Which sector in the Green Technology focussing on the in the carbon footprint?
care of nutrients in the soil? A Ozon/ Ozone
A Sektor tenaga/ Energy sector B Metana/ Methane
B Sektor kewangan/ Finance sector C Nitrus oksida/ Nitrous oxide
C Sektor pengangkutan/ Transport sector D Karbon dioksida/Carbon dioxide
D Sector pertanian dan perhutanan
Agriculture and forestry sector
46
 Kertas 2

Bahagian B

 1 Rajah 1 menunjukkan dua kenderaan hijau.

Diagram 1 shows two green vehicles.

Rajah 1/ Diagram 1

(a) Apakah kenderaan hijau?

What is a green vehicle?
Kenderaan yang mesra alam yang tidak membebaskan asap ke persekitaran.
An environmentally-friendly vehicle that does not release smoke into the environment.

[1 markah/mark]

(b) Nyatakan dua sumber tenaga yang digunakan oleh kenderaan hijau.
State two sources of energy used by green vehicles.
[Apa] Tenaga elektrik dan tenaga solar/ [What] Electrical energy and solar energy
[2 markah/marks]

(c) Beri satu kelebihan sumber tenaga yang dinyatakan dalam 1(b).
Give one advantage of the source of energy stated in 1(b).
[Apa] Tidak membebaskan gas rumah hijau/ [What] Does not release greenhouse gases.
[1 markah/mark]

(d) Anda dibekalkan dengan beberapa bahan, iaitu panel solar kecil, motor a.t, wayar, batang ais
krim, penyedut minuman, penutup botol, gelang getah, lidi dan gear roda plastik. Reka bentuk
satu model kenderaan hijau menggunakan bahan-bahan tersebut Lakarkan rekaan anda pada
ruangan yang disediakan. Label rajah anda.
You are supplied with several materials, namely small solar panel, D.C motor, wires, ice-cream sticks, drinking
straws, bottle caps, rubber bands, skewers and plastic wheel gear. Design a green vehicle model using these materials.
Sketch your design in the space provided. Label your diagram.

Panel solar
Solar panel
Motor a.t
D.c motor

[3 markah/marks]

47
 2 Rajah 2 menunjukkan satu aktiviti manusia.
Diagram 2 shows a human activity.

Rajah 2/ Diagram 2

(a) Apakah aktiviti manusia yang ditunjukkan dalam Rajah 2?

What is the human activity shown in Diagram 2?
Penerokaan hutan/ Deforestation
[1 markah/mark]

(b) Nyatakan dua kesan akibat daripada aktiviti ini yang dilakukan secara berleluasa.
State the two consequences of this activity which is carried out without control.
[Apa] Kesan rumah hijau dan hakisan tanah/ [What] Greenhouse effect and soil erosion
[2 markah/marks]

(c) Beri dua cara untuk menangani isu sosiosaintifik yang timbul daripada aktiviti ini.
Give two ways to overcome the socio-scientific issues that arise from this activity.
−− [Apa/ What] Penanaman semula hutan/ Reforestation
−− Mengawal aktiviti pembalakan dengan mewartakan kawasan yang spesifik untuk pembalakan.
Controlling logging activities by designating specific areas for logging.

[2 markah/marks]

(d) Apakah yang boleh dilakukan kepada sisa pertanian dalam Teknologi Hijau?
What can be done to the agriculture waste in Green Technology?
Memprosesnya menjadi baja kompos/ Processing it into compost fertiliser
[1 markah/mark]

 3 Rajah 3 menunjukkan kesesakan lalu lintas di sebatang jalan raya.

Diagram 3 shows traffic congestion on a road.

Rajah 3/ Diagram 3

(a) Apakah yang menyebabkan kesesakan jalan raya?
What causes road congestion?
Pertambahan bilangan kenderaan
Increasing number of vehicles

[1 markah/mark]

48
 (b) Beri dua isu sosiosaintifik akibat daripada pertambahan kenderaan di dunia.
Give two socio-scientific issues due to the increasing number of vehicles in the world.
−− [Apa] Kesan rumah hijau akibat pelepasan gas rumah hijau, iaitu karbon dioksida dan karbon monoksida.
[What] The greenhouse effect due to greenhouse gas emissions, namely carbon dioxide and carbon monoxide

−− Hujan asid akibat asap kenderaan yang mengandungi nitrogen oksida dan sulfur dioksida
Acid rain due to vehicle smoke containing nitrogen oxide and sulphur dioxide

[2 markah/marks]

(c) Beri dua cara untuk menangani isu sosiosaintifik yang timbul daripada pertambahan kenderaan
di dunia.
Give two ways to overcome the socio-scientific issues that arise from the increasing number of vehicles in the world.
−− [Apa] Menggunakan kenderaan hijau yang mesra alam yang tidak mengeluarkan gas-gas rumah hijau dan asap.
[What] Using environmentally-friendly green vehicles that do not emit greenhouse gases and smoke.

−− Menggunakan bahan api bio bagi menggantikan bahan api fosil. / Using biofuel to replace fossil fuels.
[2 markah/marks]

(d) Nyatakan satu negeri di Malaysia yang telah mengaplikasikan Teknologi Hijau ke atas
pengangkutan awamnya.
Name one state in Malaysia that has applied Green Technology on its public transportation.
Melaka/ Malacca
[1 markah/mark]

Bahagian C

 4 (a) Apakah yang dimaksudkan dengan isu sosiosaintifik?

What is meant by socio-scientific issues? [2 markah/marks]

(b) Rajah 4 menunjukkan peratus pencemaran air di Malaysia daripada pelbagai sumber.
Diagram 4 shows the percentage of water pollution in Malaysia from various sources.

Penternakan haiwan
Industri asas tani Animal husbandry
Manufactural industry
5%
3%

Industri pembuatan 29%

Manufacturing industry
Domestik
63% Domestic

Sumber/ Source: Jabatan Alam Sekitar
Rajah 4/ Diagram 4

Terangkan dua aktiviti yang merupakan penyumbang terbesar pencemaran air di Malaysia.
Explain two activities that are the biggest contributors to water pollution in Malaysia. [2 markah/marks]

(c) Terangkan dua isu sosiosaintifik dalam sektor pengurusan sisa dan air sisa.
Explain two socio-scientific issues in waste and wastewater management sector. [4 markah/marks]

49
 (d) Jadual di bawah menunjukkan dua kaedah melupuskan sisa pepejal organik.
The table below shows two methods of disposing of organic solid wastes.

Kaedah pelupusan Kaedah A Kaedah B
Disposing method Method A Method B
Cara melupuskan Sisa pepejal ditanam di dalam tanah Pemprosesan biologi
Way of disposing Solid wastes are buried in the ground Biological process

Pada pendapat kamu, kaedah yang mana lebih baik? Wajarkan.

In your opinion, which method is better? Justify.
[4 markah/marks]

Jawapan/Answers:
4 (a) Isu sosiosaintifik ialah masalah terbuka yang merupakan isu sosial kontroversi yang dikaitkan
dengan sains.
Socio-scientific issues are problems that are controversial social issues related to science.

(b) Domestik – Sisa organik dari rumah-rumah dan air kumbahan yang dibuang/disalurkan ke
sungai-sungai menyebabkan pencemaran air
Domestic – Organic waste from houses and sewage that are dumped/discharged into the rivers cause water pollution
Industri pembuatan – sisa kilang yang tidak dirawat sebelum disalurkan ke sungai-sungai
menyebabkan pencemaran air
Manufacturing industry – untreated factory waste that are discharged into the rivers cause water pollution

(c) − Pembuangan sisa pepejal tidak terancang seperti sampah sarap yang terdiri daripada kertas,
plastik, botol dan tin menyebabkan pencemaran alam sekitar
Unplanned disposal of solid waste such as rubbish consisting of paper, plastic, bottles and cans may cause
environmental pollution.

− Pelupusan dan penguraian sisa pepejal membebaskan gas metana yang menyumbang kepada
peningkatan gas rumah hijau.
Disposal and decomposition of solid waste release methane gas that contributes to the increase in greenhouse gases.

(d) [Apa/What] Kaedah B/Method B

-
[Mengapa] Membolehkan sisa pepejal ditukar kepada bahan berfaedah seperti baja organik
[Why] Enables solid wastes to be converted into beneficial substances such as organic fertilisers

- Membolehkan sisa pepejal ditukar kepada biojisim yang mampu menggantikan bahan api fosil
Enables solid wastes to be converted into biomass that is capable of replacing fossil fuels

- Tidak mencemarkan alam sekitar

Does not pollute the environment

- Tidak melibatkan kos yang tinggi

Does not involve high costs

50
 Tema 2 : Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup
Bab
Genetik
5

e-RPH
Genetic
Jawapan

Revisi Pantas
Video Tutorial
Untuk tujuan pembelajaran
5.1 Pembahagian Sel/ Cell Division
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
watch?v=7lugJTnTgdY untuk ringkasan tentang
1 Semua organisma hidup terdiri daripada sel-sel. Bab 5 Genetik
All living organisms are made up from cells.
2 Sel berterusan membahagi, membesar dan akhirnya mati./ Cells continuously divide, grow and eventually die.
3 Sel mati perlu digantikan./ Dead cells need to be replaced.
4 Sel-sel baharu terhasil melalui pembahagian sel./ New cells are produced through cell division.
5 Terdapat dua jenis pembahagian sel, iaitu mitosis dan meiosis./ There are two types of cell divisions, which are mitosis and meiosis.
Gen, DNA dan kromosom/ Gene, DNA and chromosome

Sentromer
Sentromer
memegang
memegang
Kromosom
Kromosom 2 kromatid
2 kromatid
bersama
bersama
Chromosome
Chromosome Centromere
Centromereholds
holds
Kumpulan fosfat
2 chromatids
2 chromatids
together
together Kromosom
Kromosom
Nukleus
Nukleus Phosphate group
Chromosome
Chromosome
Sel/Cell Nucleus
Sel/Cell Nucleus Segmen
Segmen gen gen
DNA DNA
yang
yang
mengekod
mengekod
sesuatu
sesuatu
ciriciri Kromatid
Kromatid
DNA
DNA Bes
Gene
Genesegment
segment of DNA Chromatids
of DNA Chromatids
nitrogen
that
that
codes
codesforfor
a trait
a trait Nitrogenous
Gen
Gen Gula pentosa base
Gene
Gene Pentose sugar

Rajah 1 Gen, DNA dan Kromosom Rajah 2 Kromosom Rajah 3 Nukleotida

Diagram 1 Gene, DNA and Chromosome Diagram 2 Chromosome Diagram 3 Nucleotide

1 Setiap sel mengandungi struktur bebenang halus di dalam nukluesnya yang disebut kromosom.
Every cell has thread-like structures in its nucleus called chromosomes.
2 Setiap kromosom mengandungi asid deoksiribonukleik (DNA) yang membawa maklumat genetik yang menentukan
sifat-sifat sesuatu individu.
Each chromosome contains deoxyribonucleic acid (DNA) that carries genetic materials (genes) which will determine the characteristics of an individual.
3 Molekul DNA merupakan polimer nukleotida. Setiap nukleotida terdiri daripada bes nitrogen, gula pentosa dan
kumpulan fosfat.
The DNA molecule is a polymer of nucleotides. Each nucleotide is composed of a nitrogenous base, a pentose sugar and a phosphate group.
Mitosis
Peringkat/Phase Penjelasan/Explanation
 Profasa −− Kromosom menjadi padat dan berpilin. Kromosom kelihatan lebih tebal, pendek dan boleh
Prophase dilihat di bawah mikroskop. Setiap kromosom terdiri daripada dua kromatid beradik.
Chromosomes condense and become tightly coiled. Chromosomes appear to be thicker, shorter and can be seen
Video Tutorial

under the microscope. Each chromosome consists of two sister chromatids.

−− Sentriol bergerak ke kutub bertentangan. Gentian gelendung mula terbentuk dan
PAK-21

memanjang antara sentriol di dalam sitoplasma.

Centrioles move to the opposite poles. Spindle fibres start to form and elongate between the centrioles in the
cytoplasm.
−− Di akhir profasa, membran nukleus mula terurai.
At the end of prophase, the nuclear membrane begins to disintegrate.
 Metafasa −− Gentian gelendong telah terbentuk sepenuhnya.
Metaphase Spindle fibers are fully formed.
Gentian gelendong −− Kromatid beradik tersusun di satah khatulistiwa.
Spindle fibre Sister chromatids line up at the equatorial plane.
−− Di akhir metafasa, sentromer membahagi.
At the end of metaphase, the centromeres divide.

51
  Anafasa −− Kromatid beradik terpisah di sentromer dan dikenali sebagai kromosom anak.
Anaphase Sister chromatids separate at the centromere and they are known as daughter chromosomes.
−− Gentian gelendong memendek dan kromosom anak tertarik ke kutub bertentangan.
Spindle fibers shortened and the daughter chromosomes are pulled to the opposite poles.
−− Di akhir anafasa, setiap kutub sel mempunyai satu set kromosom yang lengkap dan
seiras dengan sel induk.
At the end of anaphase, each pole of the cell will have a complete set of chromosomes and identical as the
parent cell.

 Telofasa −− Kedua-dua set kromosom sampai ke kutub bertentangan.

Telophase Both sets of chromosomes reach the opposite poles.
−− Gentian gelendong mula terurai. Membran nukleus mula terbentuk mengelilingi
Nukleolus kromosom di kutub.
Nucleolus Spindle fibres begin to disintegrate. Nuclear membrane starts to form around the chromosomes at the poles.
−− Nukleolus terbentuk semula dalam setiap nukleus.
Nucleolus is reformed in each nucleus.
Membran
nukleus
Nuclear Video
membrane Untuk tujuan pembelajaran

Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.

com/watch?v=f-ldPgEfAHI untuk menonton
video tentang mitosis

Meiosis

Peringkat/Phase Penjelasan/Explanation

 Profasa I/ Prophase I
Kromosom menebal dan memendek. Kromosom homolog berpasangan untuk
membentuk bivalen melalui proses sinapsis. Setiap pasangan kromosom terdiri
daripada empat kromatid disebut tetrad. Berlaku proses pindah silang, iaitu
pertukaran segmen DNA antara kromatid yang tidak seiras. Pindah silang berlaku di
kiasma./ Chromosomes thicken and shorten. Homologous chromosomes pair to form bivalents through
synapsis process. Each pair of chromosomes consists of four chromatids called tetrads. Crossing over,
which is the exchange of DNA segments, occurs between non-identical chromatids. Crossing over happens
at chiasma.

 Metafasa I/ Metaphase I Kromosom homolog beratur di satah khatulistiwa.

Homologous chromosomes line up at the equatorial plane.

 Anafasa I/ Anaphase I Gentian gelendong mengecut dan memendek. Kromosom homolog terpisah dan
bergerak ke kutub bertentangan.
Spindle fibres contract and shorten. The homologous chromosomes separate and move to the opposite
poles.
PAK-21
Video

 Telofasa I/ Telophase I
Kromosom sampai ke kutub bertentangan. Gentian gelendong mula menghilang.
Membran nukleus mula terbentuk dan mengelilingi kromosom. Sitokinesis bermula
menghasilkan dua sel anak haploid
Chromosomes reach the opposite poles. Spindle fibres start to disappear. Nuclear membrane starts to form
and surrounds the chromosomes. Cytokinesis begins, resulting in two haploid daughter cells.

 Profasa II/ Prophase II
Kromosom menebal dan memendek. Membran nukleus mula menghilang dan gentian
gelendong terbentuk semula dalam kedua-dua sel anak. Sentriol bergerak ke kutub
bertentangan.
Chromosomes thicken and shorten. Nuclear membrane starts to disappear and spindle fibres reform in
both daughter cells. Centrioles move to opposite poles.

52
  Metafasa II/ Metaphase II Kromosom beratur di satah khatulistiwa.
Chromosomes line up at the equatorial plane.

 Anafasa II/Anaphase II Gentian gelendong mengecut dan memendek. Kromosom terpisah di sentromer dan
tertarik ke kutub bertentangan.
Spindle fibres shorten. Chromosomes separate at the centromere and are pulled to the opposite poles.

 Telofasa II/Telophase II Kromosom tiba di kutub. Gentian gelendong menghilang. Membran nukleus dan
nukleolus terbentuk semula. Sitokinesis berlaku menghasilkan empat sel anak haploid.
Chromosomes arrive at the poles. Spindle fibres disappear. Nuclear membrane and nucleolus reform. Cytokinesis
occurs, resulting in four haploid daughter cells.

Video
Untuk tujuan pembelajaran

Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.

com/watch?v=VzDMG7ke69g untuk menonton
video tentang meiosis

A mutagen is physical or chemical agent that causes

5.2 Pewarisan/ Inheritance mutation. Examples of mutagen are radioactive rays,
X-ray and chemical substances such as benzene and
1 Alel dominan ialah alel yang menonjolkan sifat yang formaldehyde.
dikawalnya sama ada pasangan alelnya adalah seiras
atau berlainan. 5.4 Teknologi Kejuruteraan Genetik
A dominant allele is an allele that shows the characteristics it
controls whether its paired allele is identical or different.
Genetic Engineering Technology
2 Fenotip merujuk ciri fizikal seperti tinggi atau
1 Penyelidikan genetik telah memberikan sumbangan
rendah, yang mana boleh diperhatikan pada sesuatu
yang besar kepada manusia dalam bidang pertanian,
organisma.
Phenotype refers to the physical characteristic, such as tall or short,
perubatan dan bioteknologi.
Genetic research has contributed greatly to mankind in the field
which can be seen in an organism.
of agriculture, medicine and biotechnology.
3 Genotip merujuk kandungan genetik yang terkandung
2 Dalam bidang pertanian, pembiakbakaan terpilih
dalam sesuatu organisma.
telah menghasilkan tumbuhan varieti baharu yang
Genotype refers to the genetic constitution of an organism.
berkualiti yang menghasilkan hasil tanaman yang
4 Eksperimen Mendel ialah eksperimen pertama yang
lebih banyak.
mengkaji ciri pewarisan organisma.
In the field of agriculture, selective breeding has produced new
Mendel’s experiment was the first experiment carried out to study
varieties of plants with improved qualities that produce more
the trait inheritance in organisms.
yield of crops.
3 Dalam bidang perubatan, sesetengah penyakit
5.3 Mutasi/ Mutation kecacatan genetik telah dapat dicegah dan
1 Mutasi ialah perubahan yang berlaku pada gen atau dihapuskan.
In the field of medicine, certain genetic disorders and diseases
kromosom yang mengubah sifat asal organisma tersebut.
have been prevented and eliminated.
A mutation is a change in the structure of a gene or a chromosome
which will cause changes in the characteristics of an organism.
5.5 Variasi/ Variation
PAK-21

2 Terdapat dua jenis mutasi, iaitu mutasi kromosom dan

Video

mutasi gen. 1 Variasi ialah perbezaan sifat dalam kalangan

There are two types of mutation, namely chromosomal mutation
and gene mutation.
individu dalam spesies yang sama.
3 Kesan mutasi kromosom – sindrom Down, sindrom Variation is any difference in characteristics among individuals
Klinefelter dan sindrom Turner of the same species.
The effects of chromosomal mutation – Down syndrome, Klinefelter 2 Variasi dipengaruhi oleh faktor genetik dan
syndrome and Turner syndrome persekitaran.
4 Kesan mutasi gen – buta warna, albinisme, anemia sel Variation is influenced by genetic and environmental factors.
sabit, hemofilia dan talasemia 3 Variasi selanjar merujuk perbezaan yang boleh
The effects of gene mutation – colour blindness, albinism, sickle cell diukur atau diskalakan dalam julat. Contohnya,
anaemia, hemophilia and thalassemia ketinggian, berat badan, IQ dan warna kulit.
5 Mutagen ialah agen fizikal atau kimia yang Continuous variation refers to the differences that can be
menyebabkan mutasi. Contoh-contoh mutagen ialah measured or graded on a scale. Examples include height, body
sinaran radioaktif, sinar X dan bahan kimia seperti weight, IQ and skin colour.
benzena dan formaldehid.

53
 4 Variasi tak selanjar merujuk perbezaan yang diskrit
dan tidak boleh diukur atau diskalakan. Contohnya,
jantina, jenis kumpulan darah, jenis cap jari dan jenis
rambut.
Discontinuous variation refers to the differences that are discrete
and cannot be measured or graded. Examples include gender, blood
group, type of fingerprint and type of hair.
5 Variasi menghasilkan spesies dengan genotip yang
baharu. Variasi meningkatkan kebolehan sesuatu
spesies menyesuaikan diri dalam persekitaran yang
berubah.
Variation produces new genotype species. Variation improves the
ability of a species to survive in a changing environment.

Praktis PBD
5.1 Pembahagian Sel/ Cell Division
Latihan 1 Menerangkan gen, DNA dan kromosom di dalam nukleus
Explain gene, DNA and chromosomes in the nucleus
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai genetik.

 1 Padankan istilah dengan definisinya yang betul. TP 1

Match the term with its correct definition.

Kromosom Proses pembahagian sel yang berlaku di dalam sel somatik.

Chromosome The process of cell division which takes place in somatic cells.

Gen Proses pembahagian sel yang menghasilkan gamet.

Gene The process of cell division that produces gametes.

Struktur bebenang halus asid nukleik yang terdapat dalam

Mitosis nukleus sel haiwan dan tumbuhan.
Mitosis A thread-like structure of nucleic acids found in the nucleus of animal
and plant cells.

Struktur berbentuk heliks ganda dua yang mengekodkan

DNA
maklumat genetik.
DNA
A double helix structure that encodes genetic information.

Unit asas pewarisan yang menentukan ciri-ciri individu.

Meiosis Terdapat dalam molekul panjang DNA.
Meiosis A basic unit of heredity that determines the characteristic of individuals.
Found in the long molecules of DNA.

 2 Labelkan struktur kromosom di bawah. TP 1

Label the structure of chromosome below.

(a) Sentromer
Centromere
(c) Kromosom
Chromosome

(b) Kromatid
Chromatid

54
Latihan 2 Peringkat-peringkat mitosis
Stages in mitosis
TP 2 Memahami genetik dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

Lengkapkan jadual di bawah dengan perkataan yang sesuai. TP 2

Complete the table below with suitable words.

Fasa mitosis Rajah Penerangan

Phase of mitosis Diagram Explanation
1 Profasa • Kromosom menjadi padat, memendek dan
Prophase (a) menebal .
Chromosomes become condense, shorten and
(a) thicken .
• Setiap kromosom terdiri daripada dua
kromatid beradik yang bercantum di
(b) sentromer .
Each chromosome consists of two sister chromatids that
joined together at the (b) centromere .

• Gentian gelendong terbentuk.

The spindle fibres begin to form.
• Membran nukleus (c) hilang .
The nuclear membrane (c) disintegrates .

2 Metafasa • Semua kromosom tersusun pada satah

Metaphase (a) khatulistiwa .
All chromosomes line up at the (a) equatorial plane .

• Gentian (b) gelendong terbentuk

sepenuhnya.
The (b) spindle fibres are fully formed.

3 Anafasa • Kromatid beradik setiap kromosom

Anaphase (a) berpisah pada sentromer.
The sister chromatids of each chromosome
(a) separate at the centromere.
• Setiap kromatid tertarik ke
(b) kutub bertentangan akibat pengecutan
gentian gelendong.
Each chromatid is pulled to the (b) opposite poles by the
contraction of the spindle fibres.

4 Telofasa • Kromatid tiba di kutub bertentangan sel.

Telophase Chromatids reach the opposite poles of the cell.
• Gentian gelendong (a) hilang .
The spindle fibres (a) disappear .
• (b) Membran nukleus baharu terbentuk.
A new (b) nuclear membrane is formed.

55
Latihan 3 Banding dan beza mitosis dan meiosis
Compare and contrast mitosis and meiosis
TP 2 Memahami genetik dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

Lengkapkan jadual di bawah dengan perkataan yang sesuai. TP 2

Complete the table below with suitable words.

Meiosis Mitosis

Persamaan/Similarities
• Merupakan (a) pembahagian sel/ Are cell (a) divisions
• Melibatkan (b) sitokinesis / Involve (b) cytokinesis

Aspek/ Aspect
Bilangan pembahagian nukleus
(c) Dua/ Two (d) Satu/ One
Number of nuclear divisions
Bilangan sel anak yang terhasil
(e) Empat/ Four (f) Dua/ Two
Number of daughter cells produced
(g) Separuh daripada sel Bilangan kromosom dalam sel anak (h) Sama dengan sel induk
induk
Number of chromosomes in daughter cells Same as the parent cell
Half of the parent cell
(i) Berlainan daripada sel Kandungan genetik sel anak (j) Sama dengan sel induk
induk
The genetic content of daughter cell Same as the parent cell
Different from the parent cell
(k) Berlaku/ Occur Pindah silang/ Crossing over (l) Tidak berlaku/ Does not occur
(m) Ada/Yes Variasi genetik/ Genetic variation (n) Tiada/ No

Latihan 4 Kepentingan mitosis dan meiosis/ Importance of mitosis and meiosis

TP 2 Memahami genetik dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Beri tiga kepentingan mitosis/ Give three importance of mitosis. TP 2

−− [Apa/ What] Untuk menghasilkan sel-sel baharu dalam proses pertumbuhan./ To produce new cells in growth process.
−− Untuk menggantikan sel-sel yang rosak atau mati./ To replace damaged or dead cells.
−− Mitosis terlibat dalam pembiakan aseks seperti pengklonan dan kultur tisu.
Mitosis involved in asexual reproduction such as cloning and tissue culture.

 2 Beri tiga kepentingan meiosis/ Give three importance of meiosis. TP 2

−− [Apa/ What] Untuk pembentukan gamet bagi pembiakan seks./ To produce gametes for sexual reproduction.
−− Menghasilkan variasi genetik melalui pindah silang./ Produces genetic variation through crossing over.
−− Meiosis ialah proses pembahagian nukleus untuk mengurangkan bilangan kromosom kepada separuh
bilangan kromosom sel induk.
Meiosis is a process of nuclear division to reduce the number of chromosomes to half the number of chromosomes of the parent cells.

5.2 Pewarisan/ Inheritance

Latihan 5 Menerangkan pewarisan dalam manusia/ Explaining inheritance in humans

TP 2 Memahami genetik dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul menggunakan perkataan-perkataan di bawah. TP 2
Fill in the blanks with the correct words using the words given below.

fenotip genotip resesif dominan pewarisan trait

phenotype genotype recessive dominant inheritance trait

56
 1 Alel dominan ialah alel yang menonjolkan sifat yang dikawalnya sama ada pasangan alelnya
adalah seiras atau berlainan.
A dominant allele is an allele that shows the characteristics it controls whether its paired allele is identical or different.

 2 Alel (a) resesif ialah alel yang hanya menonjolkan sifatnya tanpa kehadiran alel (b) dominan .
A (a) recessive allele is an allele which only shows its characteristic without the presence of (b) dominant allele.

 3 Fenotip merujuk ciri fizikal seperti tinggi atau rendah, yang boleh diperhatikan dalam sesuatu
organisma.
Phenotype refers to the physical characteristic, such as tall or short, which can be observed in an organism.

 4 Genotip merujuk kandungan genetik yang terkandung dalam sesuatu organisma.

Genotype refers to the genetic makeup of an organism.

 5 Pewarisan ialah pemindahan ciri induk daripada satu generasi kepada satu generasi melalui kod
genetik pada DNA dalam kromosom.
Inheritance is the passing down of parental characteristics from one generation to the next generation through the
genetic code on the DNA of a chromosome.

 6 Ciri organisma yang ditonjolkan oleh gen disebut trait .

The characteristic of an organism that is expressed by genes is called trait .

Latihan 6 Mekanisme perwarisan/ Inheritance mechanism

TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai genetik dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Lengkapkan rajah di bawah untuk menunjukkan kacukan monohibrid antara baka tulen pokok
tinggi, TT dan baka tulen pokok kerdil, tt. TP 3
Complete the diagram below to show the monohybrid cross between a purebred tall plant, TT and a purebred short plant, tt.

Tinggi/ Tall Kerdil/ Short

Induk: TT tt
Parents: 3

Gamete: T t
Gametes:

Generasi F1:
F1 generation: Tt Tt

Gamete F1: T t T t
F1 gametes:

Generasi F2: TT Tt Tt tt
F2 generation:
Nisbah genotip: 1 TT : 2 Tt : 1 tt
Genotypic ratio:
Nisbah fenotip 3 Tinggi/ Tall : 1 Kerdil/ Short
Phenotypic ratio:

Nisbah pokok tinggi kepada pokok kerdil ialah 3:1

The ratio of tall plants to short plants is 3:1

57
 2 Lengkapkan rajah di bawah untuk menunjukkan penentuan jantina anak. Kemudian, lengkapkan
pernyataan berikut dengan perkataan yang betul. TP 3
Complete the diagram below to show sex determination in the offspring. Then, complete the following statements with
the correct words.

Ibu/ Mother Bapa/ Father

44 + XX 44 + XY

Gamete: 22 + X   22 + X 22 + X   22 + Y
Gametes:

Genotip anak
44 + XX 44 + XY 44 + XX 44 + XY
Offspring genotype            

Fenotip anak Perempuan Lelaki Perempuan Lelaki

Phenotype of
Female Male Female Male
offspring         

(a) Seorang lelaki mempunyai 46 kromosom, iaitu (i) 44 autosom dan dua kromosom
seks (ii) XY . Sperma membawa sama ada kromosom (iii) X

atau kromosom (iv) Y . Selepas meiosis, sperma mempunyai 23 kromosom, iaitu sama
ada (v) (22 + X) atau (vi) (22 + Y) .
A male has 46 chromosomes, which is (i) 44 autosomes and two sex chromosomes (ii) XY .A

sperm carries either a (iii) Y chromosome or an (iv) X chromosome. After meiosis, a sperm has

23 chromosomes, which is either (v) (22 + X) or (vi) (22 + Y) .

(b) Seorang perempuan mempunyai 46 kromosom, iaitu (i) 44 autosom dan dua kromosom
seks (ii) XX . Setiap ovum membawa kromosom (iii) X . Selepas meiosis, ovum
mempunyai 23 kromosom, iaitu (iv) (22 + X) .
A female has 46 chromosomes, which is (i) 44 autosomes and two sex chromosomes (ii) XX .

Each ovum carries an (iii) X chromosome. After meiosis, an ovum has 23 chromosomes, which is
(iv) (22 + X) .
(c) Semasa proses (i) persenyawaan , sperma bergabung dengan ovum membentuk (ii) zigot .
Jika sperma (22 + Y) bergabung dengan ovum (22 + X), zigot yang terhasil mempunyai
kromosom (44 + XY), dan anak (iii) lelaki terhasil.
During the process of (i) fertilisation , a sperm fuses with an ovum to form a (ii) zygote . If a sperm

(22 + Y) combines with an ovum (22 + X), the zygote formed has (44 + XY) chromosomes, and a (iii) male
offspring is produced.
(d) Jika sperma (22 + X) bergabung dengan ovum (22 + X), zigot yang terhasil mempunyai
kromosom (44 + XX), dan anak perempuan terhasil.
If a sperm (22 + X) combines with an ovum (22 + X), the zygote formed has (44 + XX) chromosomes, and a
female offspring is produced.

58
 (e) Kebarangkalian untuk mendapat anak lelaki ialah (i) 50% dan anak perempuan
(ii) 50% .
The probability of having a baby boy is (i) 50% and a baby girl is (ii) 50% .

 3 Pada manusia, alel jenis rambut kerinting (C) adalah dominan terhadap alel rambut lurus (c).
Seorang lelaki berambut kerinting heterozigus berkahwin dengan perempuan berambut lurus.
Apakah kebarangkalian genotip dan fenotip anak mereka? TP 3
In human beings, the curly hair allele (C) is dominant over the straight hair allele (c). A heterozygous curly-haired man
marries a straight-haired woman. What are the possible genotypes and phenotypes of their offspring?

Bapa/Father 3 Ibu/Mother
Genotip induk:
Cc cc
Genotype of parents:

Gamet:
C c c c
Gametes:

Genotip anak:
Cc Cc cc cc
Genotype of offspring:

Fenotip anak: kerinting kerinting lurus lurus

Phenotype of offspring: curly curly straight straight

Nisbah fenotip: 2 rambut kerinting : 2 rambut lurus

Phenotypic ratio: 2 2
curly hair : straight hair
Peratus fenotip: 50% anak berambut kerinting dan 50% anak berambut lurus.
Phenotypic percentage: 50% of the offspring have curly hair and 50% have straight hair.

5.3 Mutasi/ Mutation

Latihan 7 Mutasi gen dan mutasi kromosom/ Gene mutation and chromosome mutation
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai genetik dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

Huraikan mutasi gen dan mutasi kromosom dalam peta titi di bawah. TP 3
Describe gene mutation and chromosome mutation in the bridge map below.
i THINK Peta Titi

Perubahan pada struktur kromosom Perubahan pada (b) bilangan kromosom

Huraian Changes in the structure of chromosomes Changes in the (b) number of chromosomes
Description as as

Jenis mutasi
(a) Mutasi kromosom Mutasi kromosom
Type of mutation
Chromosome mutation Chromosome mutation
(sama seperti = as)

Perubahan pada (c) struktur gen

as Changes in the (c) structure of genes

Mutasi gen
Gene mutation

59
Latihan 8 Contoh dan faktor yang menyebabkan mutasi gen dan mutasi kromosom
Examples and factors causing gene mutation and chromosome mutation
TP 2 Memahami genetik dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai genetik dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Bagaimanakah mutasi boleh berlaku secara spontan? TP 2

How can mutation occur spontaneously?
Secara semula jadi semasa proses pembahagian sel./Naturally during the process of cell division.

 2 Apakah istilah yang digunakan bagi merujuk kepada faktor-faktor luaran yang menyebabkan
mutasi? TP 2
What is the term used to refer to external factors that cause mutations?
Mutagen/Mutagen

 3 Senaraikan faktor yang menyebabkan mutasi. TP 2

List the factors that cause mutations.
[Apa] Faktor semula jadi, sinaran radioaktif, karsinogen, sinar ultraungu, sinar-X dan kehamilan pada usia
lewat./[What] Natural factors, radioactive rays, carcinogens, ultraviolet rays, X-rays and late pregnancy.

4 Lengkapkan jadual di bawah dengan perkataan yang betul bagi setiap contoh mutasi kromosom
dan mutasi gen. TP 3
Complete the table below with the correct words for each example of chromosome mutation and gene mutation.

Jenis mutasi Contoh Penerangan

Type of mutation Example Explanation

Penyakit terangkai seks yang disebabkan oleh gen mutan resesif

pada kromosom X . Penghidap tidak dapat membezakan antara
(a) Mutasi gen Buta warna
warna merah dan hijau.
Gene mutation Colour Blindness
A sex-linked disease caused by mutant recessive genes on chromosome X .
The sufferers cannot distinguish between red and green.

Penghidap mempunyai sel darah merah abnormal bentuk sabit

(b) Mutasi gen Anemia sel sabit yang menyebabkan pengangkutan oksigen menjadi kurang cekap.
Gene mutation Sickle cell anaemia The sufferers have abnormal sickle-shaped red blood cells that cause the
transport of oxygen becomes less efficient.

(c) Mutasi Penghidap mempunyai bilangan kromosom kurang daripada

kromosom Sindrom Turner individu normal.
chromosome Turner syndrome The sufferers have less number of chromosomes than normal individuals.
mutation

Gen resesif mutan yang mengawal penghasilan melanin .

(d) Mutasi
gen Mutant recessive genes that control the production of melanin .
Albinism
Mempunyai warna rambut, kulit atau mata yang lebih cerah
Gene Albinisme
daripada normal.
mutation
Has lighter colour of hair, skin or eyes than normal.

Berlaku disebabkan oleh gen yang mengawal penghasilan

(e) Mutasi hemoglobin telah terjejas. Sel darah merah tidak mampu
gen Talasemia
membawa cukup oksigen ke seluruh badan.
Gene Thalassemia
Occurs because the genes that control the production of haemoglobin are
mutation
impaired. Red blood cells are not able to carry enough oxygen to the whole body.

Kekurangan faktor pembekuan darah menyebabkan darah sukar

(f) Mutasi membeku. Penghidap akan kehilangan darah berterusan jika
gen Hemofilia
tercedera atau terluka .
Gene Haemophilia
Lack of blood clotting factors that makes it difficult for blood to clot. The
mutation
sufferers will lose blood continuously if injured or wounded .

60
Latihan 9 Penyakit gangguan gen/ Gene disorder diseases
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai genetik dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.

Isi tempat kosong dengan perkataan yang sesuai. TP 4

Fill in the blanks with the suitable words.
1 Gen yang mengawal ciri tertentu dan terdapat pada kromosom seks dikenali sebagai terangkai seks .
Genes that control certain features and found on the sex chromosomes are known as sex linked genes.

2 Kebanyakan penyakit baka disebabkan oleh gen (a) resesif yang terdapat pada krosomom
(b) X . Gen ini kebanyakannya diturunkan oleh (c) pembawa perempuan kepada anaknya
melalui (d) pewarisan .
Most genetic diseases are caused by (a) recessive genes found on the (b) X chromosome. These genes are
mostly passed down by the female (c) carrier to her offspring through (d) inheritance .

3 Pada lelaki , trait yang disebabkan oleh alel resesif pada kromosom X akan menyebabkan
penyakit terangkai seks.
In males , the traits caused by recessive alleles on the X chromosome will cause sex-linked diseases.

4 Berikut ialah dua contoh pewarisan trait terangkai seks.

The following are two examples of sex-linked trait inheritance.

Hemofilia Buta warna

Hemophilia Colour blindness

Alel dominan/ Dominant allele: XH Alel dominan/ Dominant allele: XB

Alel resesif/ Recessive allele: Xh Alel resesif/ Recessive allele: Xb

(a) Lelaki normal (e) Lelaki normal

XHY XBY
Normal male Normal male

(b) Lelaki hemofilia (f) Lelaki buta warna

XhY XbY
Male hemophiliac Male colour blind

(c) Perempuan hemofilia (g) Perempuan normal

XhXh XBXB
Female hemophiliac Perempuan normal

(d) Perempuan pembawa (h) Perempuan pembawa

XHXh XBXb
Female carrier carrier Female carrier carrier

5 Adakah lelaki boleh menjadi pembawa bagi hemofilia dan buta warna? Terangkan jawapan anda.
Can men be carriers for hemophilia and color blindness? Explain your answer.
Tidak, [Mengapa] kerana gen tersebut hanya terdapat pada kromosom X, maka lelaki menjadi penghidap
sahaja dan bukan pembawa.
No, [Why] because the gene is only found on the X chromosome, thus men become sufferers only and not carriers.

Latihan 10 Aplikasi penyelidikan genetik/ Application of genetic research

TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai genetik dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai genetik dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.

 1 Apakah yang dimaksudkan dengan saringan genetik? TP 3

What is meant by genetic screening?
Saringan genetik ialah ujian yang dilakukan ke atas individu untuk mengesan penyakit keturunan atau
gangguan genetik pada peringkat awal.
Genetic screening is a test carried out on people for early detection of a hereditary disease or genetic disorder.

61
 2 Apakah tujuan saringan genetik? TP 4
What are the purposes of genetic screenings?
−− Membantu mengesan penyakit-penyakit yang jarang berlaku.
Helps to detect rare diseases.

−− Untuk mendapat rawatan awal.

For early treatment.

3 Padankan istilah dengan penerangan yang betul. TP 4

Match the term with the correct explanation.

Sains Penggunaan ujian DNA dan kaedah genealogi tradisional untuk mengesan
forensik hubungan biologi antara individu.
Forensic The use of DNA tests and traditional genealogical methods to infer biological relationships
science between individuals.

Aplikasi kaedah saintifik ke atas perkara undang-undang jenayah dan sivil.

Analisis ke atas bukti biologi seperti darah, air mani dan rambut yang terdapat
Terapi
di tempat kejadian dilakukan untuk menyelesaikan kes seperti pembunuhan,
gen
Gene kematian yang mencurigakan, rogol dan jenayah serius yang lain.
The application of scientific methods to matters of criminal and civil laws. Analysis of
therapy
biological evidence such as blood, semen and hair found at the crime scene is carried out to
solve cases such as murder, suspicious death, rape and other serious crimes.

Teknik yang menggunakan gen untuk merawat atau mencegah penyakit.

Genealogi
Teknik ini membolehkan doktor mengubati penyakit dengan memasukkan
genetik
gen ke sel-sel pesakit dan tidak perlu menggunakan dadah atau pembedahan.
Genetic
A technique that uses genes to treat or prevent diseases. This technique allows doctors to
genealogy
treat a disorder by inserting a gene into a patient’s cells instead of using drugs or surgery.

5.4 Teknologi Kejuruteraan Genetik/ Genetic Engineering Technology

Latihan 11 Kesan teknologi kejuruteraan genetik dalam kehidupan
Effects of genetic engineering technology in life
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai genetik dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.

Beri tiga kelebihan dan kelemahan organisma yang termodifikasi genetik. TP 4

Give three advantages and disadvantages of genetically modified organisms.

Kelebihan Kelemahan
Advantages Disadvantages

Makanan yang mengandungi nutrien tertentu yang Kesan gen baharu dalam makanan boleh dipindahkan
diperlukan oleh badan dapat dihasilkan. kepada tubuh manusia.
Foods containing certain nutrients needed by the body can be produced. The effect of a new gene in food can be transferred to the human body.

Meningkatkan rasa, kualiti, hasil, lebih cepat matang,
ketahanan lebih baik terhadap penyakit dan kekal segar
lebih lama.
Improves taste, quality, yield, faster maturity, better resistance to
diseases and stay fresh longer.
Kesan jangka panjang boleh menyebabkan alahan dan
kesan sampingan yang tidak diketahui oleh pengguna.
Long-term effects can cause allergic and side-effects that are not known
by the users.

Meningkatkan keupayaan tanaman untuk menghadapi Gen terubah suai boleh memberi kesan kepada fungsi sel-
keadaan yang tidak menggalakkan bagi penanaman. sel manusia.
Enhances crop ability to cope with unfavorable conditions for cultivation. The modified gene may affect the function of human cells.

62
5.5 Variasi/ Variation

Latihan 12 Variasi selanjar dan variasi tak selanjar

Continuous variation and discontinuous variation
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai genetik dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.

 1 Lengkapkan carta grafik di bawah untuk membanding beza variasi selanjar dan variasi tak
selanjar. TP 4
Complete the graphic organiser below to compare and contrast continuous variation and discontinuous variation.
Variasi/ Variation
(a) Definisi: Sebarang perbezaan sifat antara individu dalam spesies yang sama.
Definition: Any difference in characteristics between individuals of the same species.
Bilangan organisma
Number of organisms

organisma
organisms
organisma
organisms

Bilangan organisma
Number of organisms
of of
Bilangan
Bilangan
Number
Number

Variasi selanjar Perbezaan Variasi tak selanjar
Continuous variation Difference Discontinuous variation

(b) Perbezaan sifat adalah tidak ketara Definisi (c) Perbezaan sifat adalah jelas

Definition
dan mempunyai ciri perantaraan dengan tiada ciri
.
Differences in characteristics are perantaraan.
not distinct with intermediate Differences in characteristics are
features. distinct no
with
intermediate features.

(d) Sifat adalah kuantitatif Kuantitatif atau (e) Sifat adalah kualitatif
boleh
kualitatif
kerana diukur dan kerana tidak boleh diukur. Sifat
Quantitative or
dinilai dari satu ekstrim kepada yang sama ada hadir atau tidak hadir.
qualitative
lain. qualitative
Characteristics are
Characteristics are quantitative because they cannot be
because they can be measured and measured. The characteristic is either present
graded from one extreme to the other. or absent.

(f) Menunjukkan taburan normal . Jenis taburan (g) Menunjukkan taburan diskret .
Shows a normal distribution. Type of distribution Shows a discrete distribution.

(h) Faktor genetik dan Dipengaruhi oleh (i) Faktor genetik .

persekitaran . Influenced by Genetic factors.
Genetic and environmental factors.

(j) Berat, ketinggian, warna kulit, warna Contoh (k) Kebolehan menggulung lidah,
rambut dan kecerdasan. Examples kumpulan darah, jenis cuping telinga,
Weight, height, skin colour, hair colour and jenis cap jari dan jenis rambut.
intelligence. Ability to roll the tongue, blood group, type
of earlobe, fingerprint, type of hair.

63
 Praktis Berformat SPM
 4 Maklumat di bawah menunjukkan ciri-ciri
Kertas 1 seseorang yang menghidap sejenis penyakit
genetik.
 1 Rajah 1 menunjukkan sebahagian peringkat The information below shows the characteristics of a
dalam pembahagian sel. person who suffered from a genetic disorder.
Diagram 1 shows parts of stages in a cell division.
• Testis tidak berkembang
Underdeveloped testes
• Mempunyai lebih satu kromosom X
Has an extra X chromosome
W X Y Z • Mempunyai sebahagian ciri-ciri
Rajah 1/ Diagram 1 perempuan
Antara yang berikut, yang manakah urutan Has some female characteristics
yang betul?
Which of the following is the correct sequence? Apakah penyakit tersebut?
A W, X, Y, Z C Z, X, W, Y What is the disorder?
B X, Y, Z, W D Y, X, Z, W A Buta warna/ Colour blindness
B Sindrom down/ Down’s syndrome
 2 Rajah 2 menunjukkan satu proses yang C Sindrom Turner/ Turner’s syndrome
melibatkan kromosom manusia. D Sindrom Klinefelter/ Klinefelter’s syndrome
Diagram 2 shows a process involving the human
chromosomes.  5 Antara pernyataan berikut, yang manakah
menunjukkan kebaikan penyelidikan genetik?
Which of the following statements shows the advantage
Sentromer of genetic research?
Centromere
A Pengklonan manusia
Kromatid
Cloning of humans
Chromatid B Penggunaan senjata biologi
Use of biological weapon
Rajah 2/ Diagram 2
C Menghasilkan haiwan berbahaya yang
Apakah kepentingan proses di atas? boleh mengancam organisma lain
What is the importance of the above process? Produces harmful animals that threaten other
A Untuk menghasilkan gamet organisms
To produce gametes D Menambah baik kualiti dan hasil pertanian
B Untuk menghasilkan variasi dan penternakan
To produce variation Improves the quality and yield of crops and livestock
C Untuk memperbaiki kualiti populasi products
To improve the quality of the population
D Untuk membantu pertumbuhan sel-sel  6 Apakah yang terjadi sekiranya pengklonan
To help in the growth of cells. manusia dibenarkan?
What happens if human cloning is allowed?
 3 Antara pernyataan berikut, yang manakah A Mengganggu pembentukan semula jadi
betul tentang meiosis? manusia
Which of the following is true about meiosis? Disturbs the natural formation of human
A Terlibat dalam tumbesaran beings
Involved in growth B Meningkatkan jangka hayat manusia
B Melibatkan semua jenis sel Increases the lifespan of humans
Involves all types of cells C Menambahkan populasi manusia
C Menyebabkan separuh bilangan kromosom Increases the human population
Halved the number of chromosomes D Masalah sosial akan berkurang
D Kandungan genetik anak adalah sama Social problems will decrease
dengan induk
Genetic contents of daughter cells and parent cells
are similar

64
 7 Rajah 3 menunjukkan histogram bagi satu Antara yang berikut, yang manakah contoh
variasi. variasi tersebut?
Diagram 3 shows a histogram for a variation. Which of the following is an example of the variation?
A Kebolehan menggulung lidah
Ability to roll tongue
Bilangan organisma

B Jenis cap ibu jari

Number of organisms

Type of thumbprint
C Kumpulan darah
Blood group
D Ketinggian
Height
Rajah 3/ Diagram 3

Kertas 2
Bahagian B

 1 Diagram 1 shows the types of fingerprints.

Rajah 1 menunjukkan jenis-jenis cap jari.

Lengkung/ Arch Gelung/ Loop Sepusar/ Whorl Komposit/ Composite

Rajah 1/ Diagram 1

(a) Namakan jenis variasi yang ditunjukkan oleh Rajah 1.

Name the type of variation shown by Diagram 1.
[Apa] Variasi tak selanjar / [What] Discontinuous variation
[1 markah/mark]

(b) Beri satu lagi contoh variasi jenis ini.

Give one other example for this type of variation.
Kebolehan menggulung lidah/Jenis lekapan cuping telinga/Kumpulan darah/Jantina
Ability to roll the tongue/Types of ear lobe/Blood group/Sex

[1 markah/mark]

(c) Apakah faktor yang mempengaruhi variasi ini?

What factor affects this variation?
Genetik /Genetic
[1 markah/mark]

(d) Nyatakan jenis pembahagian sel yang menyebabkan variasi ini.

State the type of cell division that causes this variation.
[Apa] Meiosis/ [What] Meiosis
[1 markah/mark]

65
 (e) Beri dua kepentingan variasi ini kepada manusia.
Give two importance of this variation to humans.
−− Setiap individu adalah berbeza antara satu sama lain./ Each individual is different from one another.
−− Menghasilkan kepelbagaian dalam spesies yang sama./ Produces varieties among the same species.
[2 markah/marks]

 2 Rajah 2 menunjukkan mekanisme penentuan seks anak.

Diagram 2 shows the sex determination mechanism of offspring.

Bapa/ Father 3 Ibu/ Mother

44+XY 44+XX

Meiosis
Meiosis
Gamet
22 + X 22 + Y 22 + X 22 + X
Gametes

Persenyawaan
Fertilisation

Genotip anak
44 + XX 44 + XX 44 + XY 44 + XY
Genotype of offspring
Rajah 2/ Diagram 2

(a) Lengkapkan rajah di atas. KBAT Menganalisis

Complete the diagram above.
[2 markah/marks]

(b) Nyatakan kromosom yang terkandung dalam ovum.

State the chromosomes contained in an ovum.
[Apa/What] 22+X
[1 markah/mark]

(c) Nyatakan kedua-dua jenis kromosom dalam sperma.

State both types of chromosomes in the sperms.
[Apa/What] 22 + X dan/and 22 + Y
[1 markah/mark]

(d) Nyatakan kebarangkalian mendapat anak perempuan.

State the probability of having a daughter.

[Apa/What] 50%/ ½
[1 markah/mark]

(e) Nyatakan sama ada bapa atau ibu yang menentukan jantina anaknya. KBAT Menilai
State whether the father or mother determines the gender of the offspring.
[Apa/What] Bapa /Father
[1 markah/mark]

66
 Bahagian C

 3 (a) (i) Nukleus mengawal semua aktiviti dalam sel hidup dan mengandungi kromosom. Setiap
kromosom mengandungi asid deoksiribonukleik (DNA) dan komponennya, gen. Beri
definisi bagi DNA dan gen.
Nucleus controls all activities in living cells and contains chromosomes. Each chromosome contains
deoxyribonucleic acid (DNA) and its component, gene. Give the definition of DNA and gene.
[2 markah/marks]

(ii) Namakan jenis pembahagian yang melibatkan pembiakan aseksual dan nyatakan ciri
kandungan genetik sel anak.
Name the type of cell division involved in asexual reproduction and state the characteristics of the genetic
content of the daughter cells.
[2 markah/marks]

(b) Pengklonan merupakan teknologi untuk menghasilkan individu baharu melalui pembiakan
aseks daripada sel induknya. Kaedah kultur tisu juga merupakan salah satu cara untuk
menghasilkan klon. Di Malaysia, kultur tisu digunakan secara meluas dalam pembiakan orkid.
Wajarkan mengapa teknik ini perlu diamalkan di ladang-ladang komersial yang membekalkan
orkid untuk dieksport.
Cloning is a technology to produce new individuals through asexual reproduction from the parent cell. The tissue
culture method is also one of the ways to produce clones. In Malaysia, tissue culture is widely used in orchid
breeding. Justify why this technique should be practiced in commercial farms that supply orchids for export.
[4 markah/marks]

(c) Organisma diubahsuai secara genetik (GMO) ialah organisma yang genomnya telah diubahsuai
untuk mendapat ciri-ciri fisiologi yang diinginkan. Berikut ialah beberapa contoh tanaman yang
telah diubahsuai secara genetik. Adakah anda bersetuju makanan diubahsuai secara genetik ini
digunakan secara meluas di negara kita. Jelaskan alasan anda.
Genetically modified organisms (GMOs) are organisms whose genomes have been modified to obtain desired
physiological characteristics. Here are some examples of genetically modified plants. Do you agree that genetically
modified food be widely used in our country? Explain your reasons.
[4 markah/marks]

Rajah 3/ Diagram 3

Jawapan/Answers:
3 (a) (i) DNA ialah struktur berbentuk heliks ganda dua yang mengekodkan maklumat genetik.
DNA is a double helix structure that encodes genetic information.

Gen ialah unit asas keturunan yang membawa maklmat genetik yang menentukan ciri-ciri
sesuatu organisma.
Gene is a basic unit of heredity that carries genetic information which determines the characteristics of an organism.

(ii) [Apa] Mitosis. Kandungan bahan genetik sel anak sama dengan sel induk.
[What] Mitosis. The genetic material content of the daughter cell is the same as the parent cell.

(b)
[Mengapa] Kultur tisu perlu diamalkan di ladang-ladang kerana mempunyai kelebihan seperti:
[Why] Tissue culture should be practiced in farms because it has advantages such as:

- menghasilkan klon- klon dalam kuantiti yang banyak

67
 produces clones in large quantities

- klon terhasil dengan cepat / clones are produced in a short time.

- tumbuhan yang susah dibiak dengan menggunakan biji benih boleh dibiak dengan kultur tisu
plants that are difficult to propagate by using seeds can be propagated by tissue culture

- membolehkan klon yang berbaka baik dihasilkan daripada tumbuhan yang tidak menghasilkan
buah.
enables good-bred clones to be produced from non-fruiting plants

- dapat menghapuskan penyakit-panyakit daripada pokok yang dijangkitinya.

can eliminate diseases from infected plants

(c) ya, setuju./ yes, agree.

Makanan yang mengandungi nutrien tertentu yang diperlukan oleh badan boleh dihasilkan.
-
Foods containing certain nutrients required by the body can be produced.

Meningkatkan rasa, kualiti dan hasil, lebih cepat matang, ketahanan lebih baik untuk penyakit
-

dan kekal segar lebih lama.

Improves taste, quality, yield, faster maturity, better resistance to disease and stay fresh longer.

Meningkatkan keupayaan tanaman untuk menghadapi keadaan yang tidak menggalakkan

-

penanaman.
Enhances crop ability to cope with unfavourable conditions for cultivation.

Tidak setuju./ Disagree.

Kesan gen baharu dalam makanan boleh dipindahkan kepada tubuh badan manusia.
-
The effect of the new gene in food can be transferred to the human body.

Kesan jangka panjang boleh menyebabkan alahan dan kesan sampingan yang tidak diketahui
-

oleh pengguna.
Long-term effects can cause allergic and side-effects that are not known by the user.

Gen terubahsuai boleh memberi kesan kepada fungsi sel-sel manusia.

-
The modified gene may affect the function of human cells.

68
 Tema 2 : Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup
Bab Sokongan, Pergerakan dan
6 Pertumbuhan

e-RPH
Support, Movement and Growth Jawapan

Revisi Pantas
Hydrostatic skeleton is formed by internal fluid within the
6.1 Sokongan, Pergerakan dan body cavity called the coelom.
Pertumbuhan Haiwan / Support, (b) Haiwan berbadan lembut seperti cacing dan lintah
Movement and Growth in Animals mempunyai rangka hidrostatik.
Animals with soft bodies have hydrostatic skeleton such as
Jenis sokongan pada haiwan / Types of support in animals worms and leeches.
1 Terdapat tiga jenis sokongan pada haiwan, iaitu rangka (c) Fungsi rangka hidrostatik ialah untuk sokongan,
dalam, rangka luar dan rangka hidrostatik. mengekalkan bentuk badan dan membenarkan
There are three types of support in animals, namely endoskeleton, pergerakan.
exoskeleton and hydrostatic skeleton. The functions of hydrostatic skeleton are for support, to
2 (a) Rangka dalam ialah rangka yang terdapat dalam maintain body shape and enable movement.
badan. (d) (i) Cacing tanah mempunyai dua jenis otot, iaitu
Endoskeleton is the internal skeleton found inside the body. otot lingkar dan otot membujur.
(b) Mamalia, burung, ikan, reptilia dan amfibia mempunyai Earthworms have two types of muscles, which are circular
rangka dalam yang terdiri daripada tulang. muscle and longitudinal muscle.
Mammals, birds, fish, reptiles and amphibians have (ii) Apabila otor lingkar mengecut, otor membujur
endoskeletons made of bone.
mengendur menyebabkan segmen badan
(c) Fungsi rangka dalam ialah menyokong berat
masing-masing memanjang dan menipis juga
badan, mengekalkan bentuk badan, melindungi
memendek dan menebal.
organ dalaman, pelekatan otot dan pergerakan.
When the circular muscle contracts, the longitudinal
The functions of endoskeleton are to support body weight, muscle relaxes, causing the body segment to become longer
maintain the shape of body, protect internal organs, as
and thinner as well as shorter and thicker respectively.
attachment for muscles and for movement.
(iii) Bendalir badan ditolak ke arah posterior,
3 (a) Rangka luar ialah rangka yang terdapat di luar
menyebabkan badan ditarik ke anterior.
badan yang terbentuk oleh lapisan keras yang
The body fluid is pushed towards the posterior, causing the
menutup seluruh permukaan badan, iaitu kutikel.
body to be pulled to the anterior.
Exoskeleton is the external skeleton found outside the body
(iv) Pergerakan dihasilkan oleh pengecutan dan
that is formed by hard layer covering the surface of the whole
body known as cuticle.
pengenduran otot lingkar dan otot membujur
(b) Haiwan seperti serangga dan krustasea seperti secara berantagonis.
udang, ketam dan haiwan bercangkerang The movement is produced by the contraction and relaxation
mempunyai rangka luar. of the circular and longitudinal muscles antagonistically.
Animals such as insects and crustaceans like prawns, crabs and Sistem rangka manusia/ Human skeletal system
shellfish have exoskeleton.
(c) Serangga mempunyai rangka luar diperbuat daripada
kitin, manakala krustasea mempunyai rangka luar Tengkorak
Skull
diperbuat daripada kitin dan kalsium karbonat.
Insects have exoskeleton made up of chitin whereas crustaceans Klavikel/ Clavicle
Skapula/ Scapula
have exoskeleton made up of chitin and calcium carbonate. Sternum/ Sternum
Humerus/ Humerus
(d) Fungsi rangka luar ialah untuk sokongan, Sangkar rusuk/ Ribcage
mengekalkan bentuk badan, membantu Turus vertebra Radius/ Radius
Vertebral column
pergerakan dan perlindungan. Ulna/ Ulna
Lengkungan pelvis
The functions of exoskeleton are for support, to maintain Pelvic girdle Falanks/ Phalanges
body shape, to aid in movement and for protection.
(e) Haiwan dengan rangka luar mempunyai sendi Femur/ Femur
dan otot untuk pergerakan tetapi sendi ini tidak Patela Tibia/ Tibia
membenarkan berlaku pertumbuhan. Oleh itu, Patella
haiwan ini perlu menanggalkan kutikelnya dan Fibula
tunggu seketika untuk kutikel baharu mengeras. Fibula
Animals with exoskeleton have joints and muscles attachment Metatarsal Tarsal
for movement but these joints do not allow growth. Thus, these Metatarsals Tarsals
Falanks/Phalanges
animals have to shed the cuticle and wait a while for the new
cuticle to harden.
Rajah 1 Sistem rangka manusia
(f) Proses menanggalkan kutikel atau bersalin kulit ini
Diagram 1 Human skeletal system
disebut ekdisis.
The process of shedding the cuticle is called ecdysis. 1 Rangka manusia terdiri daripada rangka paksi dan
4 (a) Rangka hidrostatik ialah rangka yang terbentuk rangka apendaj.
oleh cecair dalaman yang terkandung dalam Human skeleton consists of axial skeleton and appendicular skeleton.
rongga dalam, iaitu selom.

69
 2 Rangka paksi terdiri daripada tengkorak, turus
vertebra dan sangkar rusuk.
Axial skeleton consists of the skull, vertebral column and
ribcage.
(a) Tengkorak terdiri daripada lapan tulang kranium
dan 14 tulang muka yang disambungkan oleh sendi
tidak bergerak.
The skull consists of eight cranial bones and 14 facial
bones that are joined together by immovable joints.
(b) Turus vertebra terdiri daripada 33 tulang vertebra.
Terdapat cakera rawan antara tulang vertebra
untuk menyerap hentakan.
The vertebral column consists of 33 vertebrae. There are
intervertebral discs between the vertebrae to absorb shock.
(c) Sangkar rusuk terdiri daripada 12 pasang tulang
rusuk dan sternum.
The ribcage consists of 12 pairs of ribs and the sternum.
3 Rangka apendaj terdiri daripada lengkungan pektoral,
anggota hadapan, lengkungan pelvis dan anggota
belakang.
Appendicular skeleton consists of the pectoral girdle, fore limb,
pelvic girdle and hind limb.
(a) Lengkungan pektoral terdiri daripada skapula dan
klavikel.
The pectoral girdle consists of the scapula and clavicle.
(b) Anggota hadapan terdiri daripada lengan atas, iaitu
humerus yang bersendi dengan lengan bawah yang
terdiri daripada ulna dan radius. Tangan terdiri
daripada 8 karpus, 5 metakarpus dan 14 falanks.
The upper limb consists of the upper arm, which is the humerus
that articulates with the ulna and radius to form the forearm. The
hand is made up of 8 carpus, 5 metacarpus and 14 phalanges.
(c) Lengkungan pelvis terdiri daripada ilium, pubis
dan iskium.
The pelvic girdle consists of the ilium, pubis and ischium.
(d) Anggota belakang terdiri daripada femur, tibia,
fibula dan tulang kaki yang terdiri daripada tarsus,
metatarsus dan falanks.
The lower limb consists of the femur, tibia, fibula and feet bones
that are made up of tarsals, metatarsals and phalanges.

Rangka (206 tulang)

Skeleton (206 bones)

Rangka paksi Rangka apendaj

Axial skeleton Appendicular skeleton

Tengkorak Turus vertebra Lengkungan

(melindungi otak) (melindungi
Skull saraf tunjang)
(protects the brain) Vertebral column
(protects the spinal cord)
Lengkungan pelvis
pektoral
(perlekatan kaki)
(perlekatan lengan)
Pelvic girdle
Pectoral girdle
(attachment of legs)
(attachment of arms)

Rusuk dan sternum Anggota hadapan Anggota belakang

(melindungi jantung, (lengan dan tangan) (kaki)
peparu dan hati) Upper limbs (arms) Lower limbs (legs)
Ribs and sternum
(protects the heart, lungs
and liver) Video Tutorial
Untuk tujuan pembelajaran
Rajah 2 Jenis rangka Imbas kod QR atau layari https://www.
Diagram 2 Type of skeleton youtube.com/watch?v=nDXb6s10eYM
untuk maklumat lanjut tentang
pergerakan dan pertumbuhan manusia

Hubung kait antara sistem sokongan dan kestabilan 6.2 Pergerakan dan Pertumbuhan
haiwan Manusia/ Human Movement and
Relationship between support system and animal’s stability
1 Ekor kanggaru menolaknya ke hadapan dengan daya
Growth
yang sama yang dikenakan oleh kaki hadapan dan
belakangnya apabila bergabung. Fungsi sendi dan otot dalam pergerakan
Video Tutorial

Function of joints and muscles in movement

Kangaroo’s tail propels it forwards with as much force as its front and
PAK-21

hind legs combined. Otot triseps

Otot biseps
2 Ekornya bertindak sebagai kaki ketiga bagi kanggaru. Triceps muscle
Biceps muscle
Its tail acts as a third leg for the kangaroo.
Humerus
3 Kanggaru juga menggunakan ekornya untuk
Radius Humerus
mengekalkan keseimbangan badannya.
Radius Ligamen
Kangaroos also use their tails to maintain stability.
Ligament
4 Zirafah mengangkangkan kakinya semasa tunduk
untuk minum air. Tendon
The giraffe spreads its legs wide apart when bending to drink water. Ulna / Ulna Tendon
5 Dengan cara ini, zirafah merendahkan pusat gravitinya
bagi menambah kestabilan. Rajah 3 Sendi dan otot
By this way, the giraffe lowers its centre of gravity to increase Diagram 3 Joints and muscles
stability.
1 Pengecutan otot yang melekat pada tulang menyebabkan
pergerakan.
The contraction of muscles that attached to the bones causes movement.

70
2 Otot ialah tisu yang terbentuk daripada sel-sel otot. kuat dan fleksibel yang menghubungkan dua tulang
Muscles are tissues made up of muscle cells. atau rawan atau memegang sendi bersama.
3 Rawan ialah tisu penghubung yang terdapat di banyak Ligament is a short band of tough, flexible fibrous connective tissue
bahagian dalam badan seperti sendi antara tulang. which connects two bones or cartilages or holds together a joint.
Cartilage is a connective tissue found in many areas of the body such 6 Membran sinovial ialah tisu penghubung yang menyaluti
as joints between bones. permukaan dalam hujung tulang pada sendi sinovial
4 Tendon ialah tisu penghubung yang fleksibel tetapi yang merembeskan cecair sinovial.
tidak elastik yang terbina daripada tisu kolagen berserat The synovial membrane is the connective tissue that lines the inner
yang kuat yang melekatkan otot pada tulang. surface of the end bones of a synovial joint that secretes synovial fluid.
Tendon is a flexible but inelastic connective tissue made of strong 7 Cecair sinovial bertindak sebagai pelincir yang
fibrous collagen attaching a muscle to a bone. mengurangkan geseran antara hujung dua tulang.
5 Ligamen ialah tisu penghubung pendek berserat yang The synovial fluid serves as a lubricant, reducing the friction
between the ends of two bones.
Jisim (kg)
Mass (kg)
Pola Pertumbuhan Manusia/ Human Growth Curve
Lelaki
Male
60
Pertumbuhan (tinggi/berat)
56 Perempuan
Growth (height/weight) Female
Dewasa Tua 52
Remaja
Adolescence Adult Senescence 48
44
Kanak-kanak 40
Pertumbuhan sangat sedikit
Childhood
Very little growth Kematian 36
Death 32
Bayi Pertumbuhan sangat pantas
Baby 28
Very rapid growth
24
20
Pertumbuhan perlahan
Slow growth 16
Pertumbuhan pantas 12
Rapid growth 8
Kelahiran
4
At birth Masa/tahun Umur (Tahun)
Time/year Age (Years)
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Rajah 4 Lengkung pertumbuhan manusia Rajah 5 Lengkung pertumbuhan lelaki dan perempuan
Diagram 4 Human growth curve Diagram 5 Males and females growth curve

6.3 Sokongan, Pertumbuhan dan Kestabilan dalam Tumbuhan

Support, Growth and Stability in Plants

Tumbuhan berkayu Tumbuhan herba Tumbuhan akuatik

Woody plants Herbaceous plants Aquatic plants

Kulit keras/Bark
Tisu tidak berkayu
Tisu berkayu
Non-woody tissues
Woody tissues
Tisu lembut
Soft tissues

Ruang udara
Air sac

Berkas vaskular
Gelang xilem sekunder Vascular bundle
Ring of secondary xylem

Disokong oleh tisu berkayu yang keras Disokong oleh kesegahan sel. Air yang Disokong oleh keapungan air.
yang terbentuk daripada sel-sel xilem tersimpan di dalam sel tumbuhan Tumbuhan akuatik mempunyai
sekunder. mengenakan tekanan ke atas dinding batang yang lembut dengan banyak
Supported by woody tissues. Woody tissues are sel lalu menjadikan batang keras dan ruang udara. Ruang udara menjadikan
hard and made of secondary xylem cells. segah. tumbuhan akuatik ringan dan
Supported by turgidity of cells. Water stored in terapung dalam air.
plant cells exerts pressure against the cell walls Supported by water buoyancy. Aquatic plants
and causes the stem to become firm and turgid. have soft stems with many air sacs. Ais sacs
make the plant becomes light and float in water.

71
 Praktis PBD
6.1 Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan Haiwan/ Support, Movement and Growth in Animals

Latihan 1 Jenis sokongan haiwan/ Types of support in animals

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan.

 1 Nyatakan jenis-jenis sokongan haiwan dan berikan contoh-contoh haiwan bagi setiap jenis. TP 1
State the types of support in animals and give examples for each type.

i THINK Peta Dakap

(i) Mamalia. Contoh: kucing

Mammals. Eg: cats
(a) Rangka dalam/ Endoskeleton
(iii) Burung
Birds

Jenis
sokongan
Types of (i) Belalang/ Grasshoppers
(b) Rangka luar/ Exoskeleton
support (iii) Ketam/ Crabs

(i) Beluncas/ Caterpillar

(c) Rangka hidrostatik/ Hydrostatic skeleton
(iii) Cacing tanah/ Earthworm

 2 Berikan tiga fungsi sistem sokongan haiwan. TP 1

Give three functions of support system in animals.
Untuk sokongan, mengekalkan bentuk badan dan membenarkan pergerakan.
For support, to maintain body shape and enable movement.

Latihan 2 Lengkung pertumbuhan serangga/ Growth curve of insects TP 2

TP 2 Memahami sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

Plotkan lengkung pertumbuhan serangga dan labelkan peringkat instar, dewasa dan ekdisis.
Plot the growth curve of insects and label the stages of instar, adult and ecdysis.
Dewasa/Adult

Instar
IV
Panjang serangga (mm)
Length of insect (mm)

Instar
III Ekdisis/Ecdysis

Instar
II Ekdisis/Ecdysis
Instar
I
Ekdisis/Ecdysis

Ekdisis/Ecdysis
Masa (hari)/ Time (days)

72
Latihan 3 Hubung kait rangka hidrostatik dengan pergerakan
Relate hydrostatic skeleton with movement
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

Lengkapkan pernyataan berikut berdasarkan rajah di bawah dengan perkataan yang betul. TP 3
Complete the following statements based on the diagram below with the correct words.

 1 Cacing tanah bergerak menggunakan otot (a) lingkar dan otot (b) membujur serta bulu
keras disebut (c) keta .
An earthworm moves using (a) circular and (b) longitudinal muscles, as well as bristles called
(c) chaetae .

 2 Apabila otot lingkar (a) mengecut , cacing tanah meregang dan menjadi lebih (b) panjang
dan (c) kurus .
When the circular muscles (a) contract , the earthworm stretches, becoming (b) longer and
(c) thinner .

 3 Apabila otot membujur mengecut, cacing tanah menjadi lebih (a) pendek dan
(b) gemuk .
When the longitudinal muscles contract, the earthworm becomes (a) shorter and (b) thicker .

 4 Bendalir badan ditolak ke arah posterior , menyebabkan badan ditarik ke anterior.

The body fluid is pushed towards the posterior , causing the body to be pulled to the anterior.

 5 Pergerakan dihasilkan oleh (a) pengecutan dan (b) pengenduran otot lingkar dan otot membujur
secara berantagonis.
The movement is produced by the (a) contraction and (b) relaxation of the circular and longitudinal
muscles antagonistically.

Latihan 4 Fungsi rangka dalam/Function of endoskeleton

TP 2 Memahami sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Lengkapkan peta pokok di bawah dengan menyatakan fungsi-fungsi rangka dalam.

Complete the tree map below by stating the functions of endoskeleton. TP 2

i THINK Peta Pokok

Rangka dalam / Endoskeleton

(a) Menyokong berat badan (d) Mengekalkan bentuk badan

Supports the weight of the body Maintains the shape of the body

(b) Melindungi organ dalaman (c) Membantu pergerakan

Protects internal organs Aids in movement

73
 2 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul.
Fill in the blanks with the correct words. TP 3
(a) Selain rangka dalam, berat vertebrata akuatik seperti ikan disokong oleh keapungan air .
Apart from endoskeleton, the weight of aquatic vertebrates is supported by water buoyancy .
(b) Burung mempunyai tulang berongga untuk mengurangkan beratnya dan memudahkannya
untuk terbang.
Birds have hollow bones to lighten their weight and make it easier for them to fly.
(c) Berat vertebrata darat disokong oleh lengkungan (i) pektoral dan lengkungan
(ii) pelvis .
The weight of terrestrial vertebrates is supported by the (i) pectoral and (ii) pelvic girdles.

Latihan 5 Sistem rangka manusia/Human skeletal system

TP 2 Memahami sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

Label sistem rangka manusia di bawah.

Label the human skeletal system below. TP 2

(g) Tengkorak/ Skull

(a) Klavikel/ Clavicle

(b) Sternum/ Sternum (h) Skapula/ Scapula

(c) Sangkar rusuk/Ribcage (i) Humerus/ Humerus

(d) Turus vertebra (j) Radius/ Radius

Vertebral column
(k) Ulna/ Ulna
(e) Lengkungan pelvis
Pelvic girdle

(f) Patela/ Patella

(l) Tibia/ Tibia

(m) Fibula/ Fibula

Latihan 6 Hubung kait sistem rangka dengan kestabilan/ Relate skeletal system with stability
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat
melaksanakan tugasan mudah.

 1 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul. TP 3

Fill in the blanks with the correct words.
Haiwan meningkatkan kestabilan tubuhnya dengan (a) merendahkan pusat gravitinya.
Ini dilakukan dengan (b) menambahkan keluasan tapaknya.
An animal increases its body’s stability by (a) lowering its centre of gravity. This can be done by
(b) increasing its base area.

74
 2 Jelaskan cara haiwan berikut menambahkan kestabilannya. TP 3
Explain how the following animals increase their stability.

Haiwan Cara menambah kestabilan badan

Animal Ways to increase body’s stability
(a) Kanggaru menyokong badannya dengan menggunakan ekornya bagi menambahkan
luas tapaknya.
Kangaroos support their body with their tails to widen the base area.

(b) Zirafah mengangkangkan kakinya apabila minum air untuk merendahkan pusat
gravitinya.
Giraffes spread their legs wide apart when drinking water to lower their centre of gravity.

(c) Badak sumbu mempunyai kaki yang pendek untuk merendahkan pusat gravitinya.
Rhinoceros have short legs to lower their centre of gravity.

6.2 Pergerakan dan Pertumbuhan Manusia/ Movement and Human Growth

Latihan 7 Fungsi sendi dan otot dalam pergerakan/ Function of joints and muscles in movement
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dalam konteks penyelesaian masalah mengenai
kejadian atau fenomena alam.

Padankan istilah berikut dengan definisi yang betul. TP 4

Match the following terms with the correct definitions.

Istilah Definisi
Term Definition

Cecair sinovial Tisu penghubung pendek berserat yang kuat

Synovial fluid dan fleksibel yang menghubungkan dua tulang
atau rawan atau memegang sendi bersama.
A short band of tough, flexible fibrous connective tissue
which connects two bones or cartilages or holds together a
joint.

Tendon Tisu penghubung yang terdapat di banyak

Tendon bahagian dalam badan seperti sendi antara
tulang.
A connective tissue found in many areas of the body such
as joints between bones.

Rawan Pelincir yang mengurangkan geseran antara

Cartilage hujung dua tulang.
A lubricant that reduces the friction between the ends of
two bones.

Ligamen Tisu penghubung yang fleksibel tetapi tidak

Ligament elastik yang terbina daripada tisu kolagen
berserat yang kuat yang melekatkan otot pada
tulang.
A flexible but inelastic connective tissue made of strong
fibrous collagen attaching a muscle to a bone.

75
Latihan 8 Pola pertumbuhan manusia/ Human growth pattern
TP 2 Memahami sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Labelkan lengkung pertumbuhan manusia di bawah. TP 2

Label the human growth curve below.
Perempuan
Lelaki
Female
Male

170
160
(d) Fasa tua
150
Ageing phase
140
Fasa bayi / Infant phase

130 (c) Fasa dewasa

120 Adult phase
110
100 (b) Fasa remaja
90 Adolescent phase
80
70
60
(a) Fasa kanak-
50
kanak
40
Childhood phase
30
20

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 30

 2 Lukis pola pertumbuhan bagi perempuan pada lengkung pertumbuhan manusia di atas. TP 2
Draw the growth pattern for females on the human growth curve above.

6.3 Sokongan, Pertumbuhan dan Kestabilan dalam Tumbuhan/ Support, Growth and Stability in Plants

Latihan 9 Sistem sokongan dalam tumbuhan/ Support system in plants

TP 2 Memahami sokongan, pergerakan dan pertumbuhan manusia, haiwan dan tumbuhan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

Lengkapkan peta dakap di bawah. TP 2

Complete the brace map below.
i THINK Peta Dakap

Disokong oleh (a) tisu berkayu yang keras yang terbentuk

daripada sel-sel xilem sekunder.
Tumbuhan berkayu
Supported by (a) woody tissues , which are hard and made of secondary
Woody plants
xylem cells.

Disokong oleh (b) kesegahan sel . Air yang tersimpan di dalam

sel tumbuhan mengenakan (c) tekanan ke atas dinding sel
Tumbuhan herba lalu menjadikan batang keras dan segah.
Tumbuhan Herbaceous plants Supported by (b) turgidity of cells . Water stored in plant cells exerts
Plants pressure
(c) against the cell walls and causes the stem to become firm
and turgid.

Disokong oleh (d) keapungan air .

Tumbuhan akuatik
mempunyai batang yang lembut dengan banyak (e) ruang udara ,
Tumbuhan akuatik menjadikan tumbuhan akuatik ringan dan terapung dalam air.
Aquatic plants Supported by (d) water buoyancy . Aquatic plants have soft stems with
many (e) air sacs , making the plant becomes light and afloat in
water.

76
 Praktis Berformat SPM
 4 Berapakah bilangan tulang dalam tubuh
Kertas 1 manusia?
How many bones are there in the human body?
 1 Antara haiwan berikut, yang manakah A 180 C 206
mempunyai rangka dalam? B 201 D 207
Which of the following animals has endoskeleton?
A Obor-obor/Jelly fish 5 Antara yang berikut, yang manakah rangka
B Cengkerik/Cricket apendaj?
C Udang/Shrimp Which of the following is an appendicular skeleton?
D Ikan /Fish A Tengkorak/ Skull
B Sangkar rusuk/ Ribcage
 2 Rajah 1 menunjukkan lengkung pertumbuhan C Turus vertebra/ Vertebral column
sejenis haiwan. D Lengkungan pektoral/ Pectoral girdle
Diagram 1 shows the growth curve of a type of animal.
 6 Rajah 3 menunjukkan sendi pada lutut
Pertumbuhan

manusia.
Diagram 3 shows a joint at the human knee.
Growth

Masa/ Time P

Rajah 1/ Diagram 1
Q R
Antara haiwan berikut, yang manakah
mempunyai lengkung pertumbuhan seperti
di atas?
S
Which of the following animals has a growth curve as
shown above?
A Kucing/Cat
B Lintah/Leech
C Burung/Bird
D Lipas/Cockroach
Rajah 3/ Diagram 3
 3 Rajah 2 menunjukkan rangka dalam seekor Bahagian berlabel yang manakah ialah
ikan paus. ligamen?
Diagram 2 shows endoskeleton of a whale. Which labelled part is the ligament?
A P C R
B Q D S

 7 Antara yang berikut, yang manakah fungsi
tendon yang betul?
Rajah 2/ Diagram 2 Which of the following is the correct function of tendon?
A Untuk menghubungkan otot dengan tulang
Selain daripada rangka dalam, apakah yang To connect muscles to bones
membantu ikan paus menyokong berat B Untuk menghubungkan tulang dengan
badannya di dalam air? tulang
Apart from the endoskeleton, what aids the whale to To connect bones to bones
support its body in the water? C Bertindak sebagai kusyen dan pelindung
A Daya apung/ Buoyancy terhadap sendi
B Lengkungan pelvis/ Pelvic girdle Acts as a cushion and gives protection to joints
C Lengkungan pectoral/ Pectoral girdle D Bertindak sebagai pelincir kepada sendi
D Rangka hidrostatik/ Hydrostatic skeleton Acts as a lubricant to joints

77
 8 Rajah 4 menunjukkan lengkung pertumbuhan Bahagian berlabel yang manakah
manusia. menunjukkan pertumbuhan negatif?
Diagram 4 shows the growth curve of humans. Which labelled part shows negative growth?
Pertumbuhan (tinggi/berat) A Q C S
Growth (height/weight)
B R D T
R S T

Q  9 Antara struktur berikut, yang manakah

membantu menyokong tumbuhan tidak
berkayu?
P
Which of the following structures helps to support non-
woody plants?
A Akar sokong/ Prop roots
Masa/tahun
Time/year
B Akar banir/ Butress roots
C Akar jangkang/ Stilt roots
Rajah 4/ Diagram 4
D Akar cengkam/ Clasping roots

Kertas 2
Bahagian B

 1 Rajah 1 menunjukkan tulang dan otot pada lengan manusia.

Diagram 1 shows the bones and muscles at the human arm.

P
Rajah 1/ Diagram 1

(a) Namakan otot yang berlabel X dan Y.

Name the muscles labelled X and Y.
X:  Otot biseps/ Biceps muscle
Y:  Otot triseps/ Triceps muscle

[2 markah/marks]

(b) Jelaskan tindakan otot X dan Y dalam mewujudkan pergerakan pada lengan manusia.
Explain the action of muscles X and Y in establishing movement in the human arm.
[Mengapa] Otot X dan Y bertindak secara berantagonis semasa pergerakan berlaku, iaitu jika otot X
mengecut, otot Y akan mengendur.
[Why] Muscles X and Y act antagonistically during the movement whereby when muscle X contracts, muscle Y relaxes.

[1 markah/mark]

78
 (c) (i) Namakan tisu yang menghubungkan tulang dengan otot.
Name the tissue that connects bones to muscles.
Tendon/Tendon
[1 markah/mark]
(ii) Nyatakan ciri-ciri tisu ini.
State the characteristic of this tissue.
[Apa] Terdiri daripda gentian yang kukuh dan tidak kenyal./ [What] Consists of fibres that are strong and
not elastic.

[1 markah/mark]

(d) Apakah nama yang diberikan kepada sendi yang membenarkan anggota bergerak?
What is the name given to the joint that allows the limbs to move?
Sendi bergerak/Movable joint
[1 markah/mark]

 2 Rajah 2 menunjukkan tiga haiwan yang berbeza.

Diagram 2 shows three different animals.

K L M

Rajah 2/ Diagram 2

(a) Beri satu faktor yang mempengaruhi kestabilan objek.

Give one factor that affects the stability of objects.
Pusat graviti/ Centre of gravity // Luas tapak/ Base area
[1 markah/mark]

(b) (i) Jelaskan bagaimana haiwan K mengekalkan kestabilan badannya ketika minum.
Explain how animal K maintains its body's stability when drinking water.
[Bagaimana] Dengan berdiri dan mengangkangkan kakinya
[How] By standing with its legs spread wide apart.

[1 markah/mark]

(ii) Jelaskan bagaimana haiwan L mengekalkan kestabilan badannya.

Explain how animal L maintains its body's stability.
Haiwan L menggunakan ekornya sebagai kaki ketiga untuk mengekalkan kestabilan badannya.
Animal L uses its tail as a third leg to mantain its stability.

[1 markah/mark]

(c) Antara haiwan K dan M, yang manakah lebih stabil? Jelaskan jawapan anda.
Between animals K and M, which is more stable? Explain your answer.
M. [Mengapa] Haiwan M lebih stabil kerana mempunyai pusat graviti yang lebih rendah dengan

mempunyai kaki yang pendek/ [Why] Animal M is more stable because it has lower centre of gravity by having short legs.
[1 markah/mark]

79
 (d) Anda dibekalkan dengan beberapa bahan, iaitu kotak, gam, penyedut minuman, penutup botol,
dan lidi. Reka bentuk satu model kereta lumba yang stabil menggunakan bahan-bahan tersebut
Lakarkan rekaan anda pada ruangan yang disediakan. Label rajah anda dan jelaskan reka bentuk
anda.
You are supplied with several materials, namely box, glue, drinking straws, bottle caps and skewers. Design a stable
racing car model using these materials. Sketch your design in the space provided. Label your diagram and explain
your design.

Kotak Model mempuntai tapak luas

Box dan pusat graviti yang rendah.
The model has wide base area and low
Penyedut minuman centre of gravity.
Drinking straw

Penutup botol Lidi

Bottle cap Skewer

[Mengapa] Model kereta lumba direka supaya mempunyai luas tapak yang besar dan pusat graviti yang
rendah bagi menambahkan kestabilan. Ini dapat dicapai dengan mempunyai badan yang lebar dan rendah
serta tayar yang lebar.
[Why] The racing car model is designed to have a large base area and a low centre of gravity for stability. This can be achieved by
having a wide and low body as well as wide tires.

[3 markah/marks]

 3 Rajah 3 menunjukkan pengelasan sistem rangka manusia.

Diagram 3 shows the classification of human skeletal system.

Rangka/ Skeleton
X Rangka apendaj
Appendicular skeleton

Turus vertebra Lengkungan pektoral Y

Tengkorak/ Skull
Vertebral column Pectoral girdle
Z
Anggota hadapan Anggota belakang
Upper limbs Lower limbs

Rajah 3/ Diagram 3

(a) Kenal pasti X dan Y dalam rajah di atas.

Identify X and Y in the diagram above.
X:  Rangka paksi/Axial skeleton
Y:  Lengkungan pelvis/Pelvic girdle
[2 markah/marks]

(b) Apakah fungsi Z?

What is the function of Z?
Melindungi organ dalaman seperti jantung, peparu dan hati.
Protects internal organs such as the heart, lungs and liver.

[1 markah/mark]

80
 (c) Nyatakan fungsi Y.
State the function of Y.
Menyokong berat badan, melindungi pundi kencing dan organ pembiakan.
Supports body weight, protects urinary bladder and reproductive organs.

[1 markah/mark]

(d) Ketika dilahirkan manusia mempunyai 275 tulang tetapi apabila dewasa bilangan tulangnya
mengurang. Berapakah jumlah tulang pada manusia dewasa? Jelaskan perbezaan ini.
KBAT Menganalisis
At birth, humans have 275 bones but in adulthood the number of bones decreases. How many bones does an adult
have? Explain the difference.
[Apa] 206 tulang. [Mengapa] Bayi dilahirkan mempunyai lebih banyak tulang berbanding
dewasa kerana apabila bayi membesar, sebahagian tulangnya bercantum membentuk satu tulang.
[What] 206 bones. [Why] Babies have more bones than adults because as they grow up, some of the bones fuse together to form a
single bone.

[2 markah/mark]

Bahagian C

 4 Kaji pernyataan di bawah.

Study the statement below.

Vertebrata darat bersaiz besar mempunyai tulang yang besar dan padat untuk menyokong
berat badannya tetapi burung mempunyai tulang yang berongga. Tulang berongga lebih kuat
daripada tulang yang padat.
Large land vertebrates have large and compact bones to support their body weight but birds have hollow bones.
Hollow bones are stronger than compact bones.

(a) Nyatakan satu pernyataan masalah daripada maklumat di atas.

State one problem statement from the above information. [1 markah/mark]
(b) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat pernyataan di atas.
Suggest one hypothesis to investigate the above statement. [1 markah/mark]
(c) Huraikan satu eksperimen untuk menguji hipotesis di 1(b) berdasarkan kriteria berikut:
Describe one experiment to test the hypothesis in 1(b) based on the following criteria:
(i) Tujuan eksperimen/Aim of the experiment [1 markah/mark]
(ii) Mengenal pasti pemboleh ubah/ Identification of variables [3 markah/marks]
(iii) Prosedur atau kaedah/ Procedure or methodology [3 markah/marks]
(iv) Penjadualan data/ Tabulation of data [1 markah/mark]

81
Jawapan/Answers:
  4 (a) Adakah tulang berongga lebih kuat daripada tulang padat?/ Is the hollow bone stronger than the compact bone?
(b) Tulang berongga lebih kuat daripada tulang yang padat./ Hollow bones are stronger than compact bones.
(c) (i) Membandingkan kekuatan tulang yang padat dengan tulang yang berongga./ To compare the strength
of a compact bone with a hollow bone.

(ii) – Dimanipulasikan/Manipulated – Jenis silinder (padat atau berongga)/ Type of cylinder (compact or hollow)
−− Bergerak balas/Responding – Beban yang boleh disokong oleh silinder/Load that can be supported by
the cylinders

−− Dimalarkan/Constant – Panjang dan diameter silinder/ Length and diameter of cylinder

(iii) Prosedur/ Procedure:
−− Buatkan 4 silinder yang berongga berukuran 2.5 cm dengan menggunakan kertas A4. Lekatkan pita
selofan di bawah dan atas gulungan kertas.
Make 4 hollow cylinders measuring 2.5 cm using A4 paper. Attach cellophane tape to the bottom and top of the paper roll.

−− Lekatkan setiap silinder pada bahagian sudut penutup kotak. Label struktur ini sebagai Model X.
Attach each cylinder to the corners of the box cover. Label this structure as Model X.

−− Buatkan 4 silinder yang padat berukuran 2.5 cm dengan menggunakan kertas A4. Lekatkan pita
selofan di bawah dan atas gulungan kertas./Make 4 compact cylinders measuring 2.5 cm using A4 paper.
Attach cellophane tape to the bottom and top of the paper roll.

−− Lekatkan setiap silinder pada bahagian sudut penutup kotak. Label struktur ini sebagai Model Y.
Attach each cylinder to the corners of the box cover. Label this structure as Model Y.

−− Letakkan beban 50 g satu persatu di atas setiap model sehingga silinder kertas bengkok.
Place 50 g load one after another on each model until the paper cylinders bend.
(iv) Silinder Bilangan beban 50 g yang boleh disokong
Cylinder Number of 50 g loads that can be supported
Berongga/ Hollow
Padat/ Compact

82
 Tema 2 : Penyenggaraan dan Kesinambungan Hidup
Bab
Koordinasi Badan
7 Body Coordination

Revisi Pantas
7.1 Sistem Endokrin Manusia Kelenjar Adrenalina —— Meningkatkan
Human Endocrine System adrenal Adrenaline kadar metabolisme
Adrenal Increases the rate of
1 Sistem endokrin terdiri daripada pelbagai kelenjar gland metabolism
endokrin yang merembeskan hormon. —— Meningkatkan
The endocrine system consists of various endocrine glands that kadar denyutan
secrete hormones. jantung dan
2 Kelenjar endokrin ialah kelenjar tanpa duktus. pernafasan, aras
The endocrine glands are ductless glands. glukosa dalam
3 Kebanyakan hormon dirembeskan terus ke dalam darah dan tekanan
aliran darah dan dibawa terus ke sel atau organ sasaran darah bagi
untuk menghasilkan tindakan spesifik. persediaan semasa
Most of the hormones are secreted directly into the bloodstream where kecemasan
they are carried to the target cells or organs to produce specific responses. Increases the heartbeat
Kelenjar pituitari and breathing rates,
Pituitary gland blood glucose level and
blood pressure to prepare
Kelenjar tiroid
Thyroid gland during emergency
Pankreas Insulin Merangsang
Kelenjar adrenal Pankreas Pancreas Insulin penukaran glukosa
Adrenal gland Pancreas berlebihan kepada
Ovari (perempuan) glikogen. Jadi,
Ovary (females) Testis (lelaki) merendahkan aras
Testes (males) glukosa dalam darah.
Stimulates the conversion
Rajah 1 Kelenjar endokrin/ Diagram 1 Endocrine glands
of excess glucose into
4 Jenis-jenis hormon dan fungsinya: glycogen. Thus, decreases
The types of hormones and their functions: blood glucose level
Ovari Estrogen Merangsang
Kelenjar Oestrogen
Ovary pematangan telur dan
endokrin Hormon Fungsi
Hormone Function
perkembangan ciri
Endocrine
gland seks sekunder wanita
Stimulates maturation of
Kelenjar Hormon —— Merangsang egg and development of
pituitari antidiuresis penyerapan semula female secondary sexual
Pituitary (ADH) air dalam ginjal characteristics
gland Antidiuretic Stimulates water
Testis Testosteron Merangsang
hormone (ADH) reabsorption in the kidneys
Testis Testosterone penghasilan sperma
—— Mengurangkan
dan perkembangan
jumlah air yang
ciri seks sekunder
hilang melalui air
lelaki
kencing Stimulates the production
Reduces the amount of
of sperm and development
water loss through
of male secondary sexual
urine
characteristics
Hormon Mengawal
pertumbuhan pertumbuhan badan 5 Punca dan kesan ketidakseimbangan hormon ke atas
Growth hormone Controls body growth kesihatan:
Kelenjar Tiroksina Mengawal kadar The cause and effect of hormonal imbalance on health:
tiroid Thyroxine metabolisme badan,
Thyroid pertumbuhan badan Punca Kesan Penerangan
gland Causes Effects Explanation
dan perkembangan
mental Kekurangan Diabetes —— Kencing yang
Controls body rate of ADH insipidus berlebihan
metabolism, body growth Deficiency of Diabetes Excessive urination
and mental development ADH insipidus

83
 —— Urin jernih dan 7.2 Gangguan kepada Koordinasi Badan
mempunyai Disruptions to Body Coordination
kepekatan yang
rendah 1 Dadah ialah bahan kimia psikoaktif yang menyebabkan
Clear urine with low ketagihan dan memberi kesan negatif kepada aktiviti
concentration fizikal dan mental seseorang. Dadah juga boleh
—— Boleh mengganggu koordinasi badan.
mengakibatkan Drugs are chemical substances that can cause addiction and negative
dehidrasi teruk effects on the physical and mental activity of a person. Drugs can also
Can lead to severe disturb body coordination.
dehydration 2 Jenis-jenis dadah termasuk perangsang, penenang
Kekurangan Diabetes —— Kadar glukosa (depresen), halusinogen, dan inhalan.
insulin melitus dalam darah Types of drugs include stimulants, depressants, hallucinogens, and
Deficiency of Diabetes menjadi terlalu inhalants.
insulin mellitus tinggi 3 Penyalahgunaan dadah ialah pengambilan dadah
Blood glucose level dalam dos yang berlebihan bukan untuk tujuan
becomes too high perubatan dan tanpa nasihat doktor.
—— Kepekatan Drug abuse is taking drugs in excessive doses but not for medical
glukosa purposes and without doctor’s prescription.
dalam darah 4 Kesan penyalahgunaan dadah dan alkohol ke atas
yang tinggi koordinasi badan:
(hiperglikemia) The effects of drug and alcohol abuse on body coordination:
boleh (a) Ketidakseimbangan hormon/ Hormonal imbalance
menyebabkan (b) Pertuturan tidak jelas/ Slurring of speech
komplikasi (c) Tindakan refleks yang lambat/ Slow reflex action
seperti (d) Hilang keseimbangan badan/ Loss of body balance
kerosakan ginjal 5 Kesan penyalahgunaan dadah dan alkohol ke
dan saraf, serta atas kesihatan fizikal dan mental termasuk sirosis hati,
masalah mata ulser perut, perlakuan ganas, halusinasi dan tidak
High blood glucose waras.
concentration The effects of drug and alcohol abuse on physical and mental health
(hyperglycemia) include liver cirrhosis, stomach ulcer, violent behavior, hallucinations
can cause and insane.
complications, such
as kidney and nerve 7.3 Minda yang Sihat / Healthy Mind
damage, as well as
eye problems 1 Faktor yang mempengaruhi kesihatan minda:
Factors affecting mind health:
Kelebihan Akromegali Menyebabkan
hormon Acromegaly kegergasian, iaitu
Faktor luaran Faktor dalaman
pertumbuhan ukuran badan lebih External factors Internal factors
(GH) besar daripada
Excessive of normal (a) Faktor sosial seperti (a) Kecederaan pada
growth hormone Causes gigantism keluarga dan rakan bahagian otak
(GH) whereby the body size is sebaya akibat penyakit atau
larger than normal Social factors such as kemalangan
family and peers Injuries to part of the brain
Kekurangan Kekerdilan Menyebabkan due to illness or accident
GH Dwarfism tubuh pendek
Deficiency of GH Causes short stature (b) Tekanan mental (b) Ketidakseimbangan
akibat pengalaman hormon
Kekurangan Kadar Menyebabkan yang mendukacitakan Hormonal imbalance
tiroksina metabolisme peningkatan Mental stress due to sad
Deficiency of rendah berat badan, experience
Video Tutorial

thyroxine Low metabolic masalah ingatan,

(c) Penuaan (c) Penagihan dadah dan
PAK-21

rate ketidaksuburan,
Aging pengambilan alkohol
keletihan, dan
secara berlebihan
kekejangan otot
Drug addiction and
Causes weight gain,
excessive alcohol
memory problems,
consumption
infertility, fatigue, and
muscle stiffness
2 Ciri-ciri orang yang mempunyai minda sihat ialah
bertanggungjawab, bebas daripada prasangka, sanggup
Video Tutorial menerima cabaran, berfikiran terbuka dan positif serta
Untuk tujuan pembelajaran
mampu mengesan rangsangan dan bergerak balas
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube. sewajarnya.
com/watch?v=cvg1bzs1mVA untuk maklumat Characteristics of people who have healthy mind are responsible, free
lanjut tentang sistem endokrin manusia from prejudice, able to take challenge, open and positive minded and
able to detect stimuli and respond accordingly.

84
 Praktis PBD
7.1 Sistem Endokrin Manusia/ Human Endocrine System
Latihan 1 Fungsi sistem endokrin/ Functions of endocrine system
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai koordinasi badan
TP 2 Memahami koordinasi badan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut

 1 Label kelenjar endokrin dalam rajah di bawah. TP 1

Label the endocrine glands in the diagram below.

(d) Kelenjar
pituitari
Pituitary gland

(a) Kelenjar adrenal (e) Kelenjar tiroid

Adrenal gland Thyroid gland

(b) Ovari
Ovary

(f) Pankreas
Pancreas
(c) Testis
Testis

 2 Padankan kelenjar endokrin dengan hormon yang dirembes dan fungsi hormon yang betul. TP 2
Match the endocrine gland with the hormone it secretes and the correct function of the hormone.

Kelenjar endokrin Hormon Fungsi

Endocrine gland Hormone Function

Kelenjar adrenal Insulin Meningkatkan kadar metabolisme

Adrenal gland Insulin Increases the rate of metabolism

Merangsang penyerapan semula

Kelenjar pituitari Tiroksina
air dalam ginjal
Pituitary gland Thyroxine
Stimulates water reabsorption in the kidneys

Hormon Merangsang penukaran glukosa berlebihan

Pankreas antidiuresis (ADH) kepada glikogen
Pancreas Antidiuretic hormone Stimulates the conversion of excess
(ADH) glucose into glycogen

Mengawal kadar metabolisme

badan, pertumbuhan badan dan
Kelenjar tiroid Adrenalina
Thyroid gland Adrenaline perkembangan mental pada kanak-kanak
Controls body metabolic rate, body growth and
mental development in children

85
Latihan 2 Punca dan kesan ketidakseimbangan hormon/ Cause and effects of hormonal imbalance
TP 2 Memahami koordinasi badan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

Padankan ketidakseimbangan hormon berikut dengan kesannya. TP 2

Match the following hormonal imbalance to its effect.

Ketidakseimbangan hormon Kesan

Hormonal imbalance Effects

Kekurangan ADH Diabetes melitus

Deficiency of ADH Diabetes mellitus

Kekurangan insulin Diabetes insipidus

Deficiency of insulin Diabetes insipidus

Kelebihan hormon pertumbuhan (GH) Kadar metabolisme rendah

Excessive of growth hormone (GH) Low rate of metabolism

Kekurangan tiroksina Akromegali

Deficiency of thyroxine Acromegaly

7.2 Gangguan kepada Koordinasi Badan/ Disruptions to Body Coordination

Latihan 3 Jenis-jenis dadah/ Types of drugs

TP 2 Memahami koordinasi badan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

Lengkapkan peta pokok di bawah dengan memberikan kesan dan contoh bagi setiap jenis dadah. TP 2
Complete the tree map below by giving the effects and examples for each type of drug.
i THINK Peta Pokok
Jenis dadah
Types of drugs

Perangsang Penenang Halusinogen Inhalan

Stimulant Depressant Hallucinogen Inhalant

(a) Meningkatkan Memperlahankan Menjejaskan Bahan kimia yang

kadar denyutan (c) tindak balas (e) persepsi disedut melalui
jantung, terhadap rangsangan. dan menyebabkan (g) pernafasan
pernafasan dan khayal. dan menyebabkan
Slows down the
aras glukosa Affects (e) perception halusinasi.
(c) reaction to
darah. stimulation. and causes hallucinations. Chemicals that are
(a) Increases the Contoh/Examples: inhaled through
Contoh/Examples:
heartbeat, respiration (g) respiration and
and blood glucose (d) Morfin (f) LSD/ LSD
cause hallucinations.
level. Morphine Ketamin Contoh/Examples:
Contoh/Examples: Ketamine
Barbiturat (h) Pelarut organik
(b) Amfetamina
Barbiturate Organic solvents
Amphetamine
Bahan gas

Metamfetamin
Gas substance
Methamphetamine

86
Latihan 4 Kesan penyalahgunaan dadah dan alkohol/ Effects of drugs and alcohol abuse
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai koordinasi badan dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.

Lengkapkan kesan penyalahgunaan dadah dan alkohol dalam peta dakap berikut. TP 4
Complete the effects of drugs and alcohol abuse in the following brace map.
i THINK Peta Dakap

(a) Ketidakseimbangan hormon/ Hormonal imbalance

Koordinasi (b) Pertuturan tidak jelas/ Slurring of speech
badan
Body (c) Tindakan refleks yang lambat/ Slow reflex action
coordination
Kesan (d) Hilang keseimbangan badan/ Loss of body balance
penyalahgunaan
dadah dan
alkohol
The effects of drugs (a) Sirosis hati/ Liver cirrhosis
and alcohol abuse Kesihatan
fizikal (b) Ulser perut/ Stomach ulcer
dan mental (c) Perlakuan ganas/ Violent behavior
Physical and
mental health (d) Halusinasi/ Hallucinations

7.3 Minda yang Sihat/ Healthy Mind

Latihan 5 Keperluan masyarakat yang mempunyai minda yang sihat

The need for a community who have healthy minds
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai koordinasi badan dan dapat melaksanakan tugasan mudah
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai koordinasi badan dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.

 1 Lengkapkan peta buih di bawah untuk menunjukkan ciri-ciri minda yang sihat. TP 3
Complete the bubble map below to show the characteristics of a healthy mind.
i THINK Peta Buih

(a)

Berfikiran terbuka
Open minded

(e) (b)
Mampu
mengesan Bebas daripada
rangsangan dan
Ciri-ciri minda prasangka
bergerak balas
yang sihat Free from
Able to detect
stimuli and Characteristics of prejudice
respond healthy mind

(d) (c)

Bertanggungjawab Bersikap positif

Responsible Positive attitude

87
   2 Lengkapkan peta pokok berikut dengan memberikan faktor-faktor yang mempengaruhi kesihatan
minda. TP 4
Complete the following tree map by giving the factors that affect mental health.
i THINK Peta Pokok

Faktor yang mempengaruhi kesihatan minda

Factors affecting mental health

Faktor luaran Faktor dalaman

External factors Internal factors

(a) Faktor sosial seperti keluarga dan rakan (a) Kecederaan pada bahagian otak akibat

sebaya /Social factors such as family and peers penyakit atau kemalangan/ Injury at the brain

(b) Tekanan mental akibat pengalaman yang part due to illness or accident

mendukacitakan (b) Ketidakseimbangan hormon/ Hormonal imbalance

Mental stress due to sad experience (c) Penagihan dadah dan pengambilan alkohol

(c) Penuaan/ Aging secara berlebihan/ Drug addiction and excessive

consumption of alcohol

Praktis Berformat SPM

C Sistem endokrin
Kertas 1 Endocrine system
D Sistem saraf
 1 Maklumat berikut menunjukkan ciri-ciri bagi
Nervous system
satu sistem badan manusia.
The following information shows the characteristics of a
 2 Rajah 1 menunjukkan sistem endokrin lelaki.
human body system.
Diagram 1 shows a male endocrine system.
• Kelenjar tanpa duktus. A
A ductless gland.
• Melibatkan rembesan hormon. B
Involves the secretion of hormones.
• Hormon dirembeskan terus ke dalam
aliran darah. C
Hormone is secreted directly into the
bloodstream.
D
Antara sistem berikut, yang manakah
dihuraikan di atas? Rajah 1/ Diagram 1
Which of the following systems is described above?
A Sistem peredaran darah Kelenjar endokrin manakah, A, B, C atau D
Blood circulation system berfungsi apabila akhil baligh bermula?
B Sistem respirasi Which endocrine gland, A, B, C or D functions when
Respiration system puberty begins?

88
 3 Rajah 2 menunjukkan salah satu daripada Antara yang berikut, yang manakah
kelenjar endokrin manusia. merupakan ketidakseimbangan hormon yang
Diagram 2 shows one of the human endocrine glands. dihuraikan di atas?
Which of the following is the hormonal imbalance
described above?
A Kekurangan ADH
Duodenum
Deficiency of ADH
Kelenjar/Gland B Kekurangan insulin

Deficiency of insulin
Rajah 2 /Diagram 2
C Kekurangan tiroksina
Apakah kesan serta-merta yang dihadapi oleh Deficiency of thyroxine
seseorang sekiranya kelenjar ini dibuang? D Kelebihan hormon pertumbuhan
What is the immediate effect that a person will suffer if Excessive of growth hormone
the gland is removed?
A Pertumbuhan terbantut  6 Seorang pelajar yang sedang menunggu
Stunted growth keputusan peperiksaannya berasa gelisah dan
B Kadar metabolisme badan menjadi tinggi kadar denyutan jantungnya meningkat. Kelenjar
The body rate of metabolism becomes high
manakah yang bertindak semasa situasi ini?
C Aras glukosa dalam darah meningkat A student who is waiting for exam results feels nervous
The blood glucose level increases and his heartbeat rate increases. Which gland is
D Pengumpulan air berlebihan dalam badan responsible for this situation?
Accumulation of excess water in the body

 4 Rajah 3 menunjukkan kelenjar endokrin

manusia. A
Diagram 3 shows human endocrine glands.

A C B

D
C B
Rajah 4 /Diagram 4

 7 Antara jenis dadah berikut, yang manakah

D menyebabkan tingkah laku yang tidak menentu
dan bersifat ganas?
Which of the following types of drugs causes unpredictable
Rajah 3 /Diagram 3 and violent behaviour?
Antara kelenjar A, B, C dan D, yang manakah A Inhalan/ Inhalant
merembeskan hormon yang menukarkan B Penenang/ Depressant
glukosa kepada glikogen? C Perangsang/ Stimulants
Among glands A, B, C and D, which secretes hormone D Halusinogen/ Hallucinogens
to change glucose to glycogen?
 8 Maklumat di bawah menunjukkan kesan
 5 Maklumat di bawah menunjukkan kesan pengambilan berlebihan bahan X.
ketidakseimbangan hormon kepada kesihatan The information below shows the effects of excessive
intake of substance X.
manusia.
The information below shows the effect of hormonal • Ulser perut
imbalance on human health. Stomach ulcer
• Sirosis hati
• Kencing yang berlebihan Liver cirrhosis
Excessive urination • Hilang keseimbangan badan
• Urin jernih berkepekatan rendah Loss of body balance
Clear urine with low concentration
• Boleh mengakibatkan dehidrasi teruk Apakah bahan X?/ What is substance X?
Can lead to severe dehydration A Morfin/ Morphine C Lemak/ Fats
B Alkohol/ Alcohol D Garam/ Salt

89
 Kertas 2
Bahagian B

 1 Rajah 1 menunjukkan kelenjar-kelenjar endokrin seorang lelaki.

Diagram 1 shows the endocrine glands of a male.

J: Kelenjar pituitari/ Pituitary gland

K

L M: Kelenjar adrenal/ Adrenal gland

Rajah 1/ Diagram 1

(a) Labelkan kelenjar J dan M dalam petak yang disediakan pada Rajah 1.
Label gland J and gland M in the boxes provided in Diagram 1.
[2 markah/marks]

(b) Bagaimana hormon dibawa ke organ sasaran?

How are hormones carried to the targeted organ?
Melalui peredaran darah/ Melalui darah
Through blood circulation/ Through the blood

[1 markah/mark]

(c) Nyatakan fungsi hormon yang dirembeskan oleh kelenjar L.

State the function of hormone secreted by gland L.
[Apa] Mengawal aras glukosa dalam darah/ [What] Controls the level of glucose in the blood
[1 markah/mark]

(d) Nyatakan bagaimana kelenjar M berfungsi semasa lelaki tersebut berhadapan dengan situasi
kecemasan.
State how gland M is functioning when the man is facing an emergency situation.
−− Meningkatkan aras glukosa dalam darah/ Increases the glucose level in the blood
−− Meningkatkan kadar denyutan jantung dan kadar pernafasan/ Increases the heartbeat and breathing rates
[2 markah/marks]

 2 Jadual 1 menunjukkan fungsi hormon yang dirembeskan oleh kelenjar endokrin.

Table 1 shows the function of hormones secreted by the endocrine glands.

Kelenjar endokrin Hormon Fungsi

Endocrine gland Hormone Function

Kelenjar pituitari Hormon antidiuresis Merangsang ginjal untuk menyerap semula

Pituitary gland Antidiuretic hormone
air dalam darah/ Stimulates the kidneys to reabsorb
(ADH)
water in the blood

90
 Kelenjar endokrin Hormon Fungsi
Endocrine gland Hormone Function

Kelenjar tiroid Hormon T Mengawal atur metabolisme badan

Thyroid gland Hormone T Regulates body metabolism

Pankreas Insulin Mengawal kandungan gula dalam darah

Pancreas Insulin Controls blood sugar levels

Jadual 1/ Table 1

(a) (i) Kenal pasti hormon T.

Identify hormone T.
[Apa] Hormon Tiroksina/ [What] Thyroxine hormone
[1 markah/mark]
(ii) Apakah yang akan berlaku kepada seseorang jika kelenjar tiroidnya merembeskan
berlebihan hormon T? KBAT Menilai
What will happen to a person if his/her thyroid gland secretes excess hormone T?
Kadar metabolisme tinggi/ Higher metabolism rate
[1 markah/mark]

(b) (i) Lengkapkan Jadual 1 dengan menyatakan fungsi hormon antidiuresis yang dirembeskan
oleh kelenjar pituitari.
Complete Table 1 by stating the function of antidiuretic hormone secreted by the pituitary gland.
[1 markah/mark]

(ii) Apakah kesan kekurangan hormon tersebut dalam jangka masa panjang kepada kesihatan
seseorang?
What is the effect of the hormone deficiency in the long term to one’s health?
Boleh mengakibatkan dehidrasi teruk/ May cause severe dehydration
[1 markah/mark]

(c) (i) Terangkan bagaimana hormon insulin bertindak dalam mengawal aras gula dalam darah.
Explain how insulin hormone acts in regulating the blood sugar levels.
Merangsang penukaran glukosa berlebihan kepada glikogen/ Stimulates conversion of excess glucose into
glycogen

[1 markah/mark]
(ii) Namakan penyakit akibat kekurangan hormon insulin.
Name the illness due to lack of insulin hormone.
Kencing manis/Diabetes mellitus
[1 markah/mark]

 3 Rajah 2 menunjukkan contoh jenis-jenis dadah.

Diagram 2 shows examples of types of drugs.

Jenis-jenis dadah/ Types of drugs

P Gam/ Glue Amfetamina/ Amphetamine Ganja/ Marijuana

Rajah 2/ Diagram 2

91
 (a) Nyatakan maksud penyalahgunaan dadah.
State the meaning of drug abuse.
[Apa] Pengambilan dadah dalam dos yang berlebihan bukan untuk tujuan perubatan dan tanpa
nasihat doktor/ [What] Taking drugs in excessive doses not for medical purposes and without doctor’s advice.
[1 markah/mark]

(b) P ialah sejenis tumbuhan yang boleh menghasilkan candu dan morfin. Apakah nama tumbuhan
tersebut?
P is a kind of plant that can produce opium and morphine. What is the name of the plant?
Pokok popi/ Poppy plant
[1 markah/mark]

(c) Morfin banyak digunakan dalam bidang perubatan. Apakah fungsi morfin kepada pesakit
selepas pembedahan?
Morphine is widely used in medicine. What is the function of morphine to patients after surgery?
Mengurangkan rasa sakit dan tekanan mental/ Relieves pain and eases mental stress
[1 markah/mark]

(d) Ganja ialah sejenis dadah bersifat halusinogen. Apakah kesan buruk akibat penyalahgunaan ganja?
Marijuana is a hallucinogenic drug. What are the adverse effects of marijuana abuse?
Menyebabkan halusinasi/ Tingkah laku yang tidak menentu dan bersifat ganas/ Causes hallucinations/
Unpredictable and violent behavior

[1 markah/mark]

(e) Kelaskan dadah dalam Rajah 2 mengikut jenisnya.

Classify the drugs in Diagram 2 according to their types.

Penenang Inhalan Halusinogen Perangsang

Depressant Inhalant Hallucinogen Stimulant
Morfin Gam Ganja Amfetamina
Morphine Glue Marijuana Amphetamine

[2 markah/marks]

Bahagian C

 4 (a) (i) Dadah dan alkohol boleh mempengaruhi koordinasi badan. Nyatakan dua kesan tersebut
ke atas koordinasi badan manusia.
Drugs and alcohol can affect body coordination. State two effects on the coordination of the human body.
[2 markah/marks]
(ii) Seorang doktor yang merawat pesakit gangguan mental menyuntik sejenis dadah kepada
pesakit kerana tindakannya yang agresif dan tidak terkawal. Apakah jenis dan tujuan
dadah tersebut digunakan?
A doctor who treats a mentally disordered patient injects a type of drug into the patient due to his aggressive
and uncontrollable actions. What is the type of drug used and the purpose of using it? [2 markah/marks]

(b) Sistem endokrin terdiri daripada pelbagai kelenjar yang merembeskan hormon. Jelaskan hubung
kait antara kelenjar endokrin dengan hormon dalam mengawal atur koordinasi badan.
The endocrine system consists of various glands that secrete hormones. Explain the relationship between endocrine
glands and hormones in controlling the body coordination. [4 markah/marks]

(c) Kelenjar pituitari merupakan kelenjar endokrin utama dan hormon antidiuresis (ADH) adalah
antara hormon yang dirembeskan oleh kelenjar tersebut. Terangkan kesan kekurangan dan
kesan berlebihan hormon tersebut ke atas kesihatan manusia.
The pituitary gland is the main endocrine gland and antidiuresis hormone (ADH) is one of the hormones secreted by
the gland. Explain the effects of deficiency and excess of this hormone on human health. [4 markah/marks]

92
 Jawapan/Answers:
4 (a) (i) – [Apa] Melambatkan gerak balas terhadap rangsangan.
[What] Delay response to stimuli.

– Memperlahankan aktiviti sistem saraf pusat.

Slow down the activity of the central nervous system.

– Hilang keseimbangan badan/ Loss of body balance.

– Pertuturan yang tidak jelas/ Unclear speech.
(Pilih dua/Choose two)
(ii) Jenis dadah: Penenang
Type of drug: Depressant

Tujuan - Mengurangkan tekanan jiwa/ Mententeramkan seseorang

Purpose - Reduces mental stress/ Calms someone down

(b) Kelenjar endokrin ialah (kelenjar tanpa duktus /tidak mempunyai salur) yang
(merembeskan hormon, iaitu sejenis bahan kimia organik) (terus ke dalam aliran darah) (untuk
dibawa ke organ sasaran) (untuk menghasilkan tindakan spesifik).
Endocrine glands are ductless glands that (secrete hormones, which are organic chemicals) (directly into the bloodstream)
(to be carried to target organs) (to produce specific actions).

(c)
[Apa/What]
Kesan kekurangan Kesan berlebihan
Deficiency effects Excessive effects

- Diabetes insipidus - Menyebabkan pengumpulan air

Diabetes insipidus berlebihan dalam badan
- Menyebabkan kencing yang berlebihan Causes excess water accumulation in the body

Causing excessive urination - Urin mempunyai kepekatan yang tinggi.

- Urin jernih dan mempunyai kepekatan Urine with high concentration.
yang rendah - Boleh mengakibatkan sakit kepala
Clear urine with low concentration Can lead to headache

- Boleh mengakibatkan dehidrasi teruk

Can lead to severe dehydration

93
 Tema 3 : Penerokaan Unsur dalam Alam
Bab
Unsur dan Bahan
8

e-RPH
Elements and Substances
Jawapan

Revisi Pantas
5 Bahan molekul ialah bahan yang mengandungi
8.1 Asas Jirim/ Matter
molekul, iaitu gabungan dua atau lebih atom secara
1 Atom ialah zarah terkecil dalam sesuatu unsur yang kimia. Contohnya, air dan karbon dioksida.
mempunyai sifat-sifat unsur tersebut. A molecular substance is a substance that contains molecules,
which consist of two or more atoms that are combined chemically. For
Atom is the smallest particle in an element that has the properties of
example, water and carbon dioxide.
the element.
2 Molekul ialah sekumpulan atom yang bergabung 6 Bahan ion ialah bahan yang terbentuk daripada tindak
dengan ikatan kimia seperti ikatan ion, ikatan logam balas antara unsur logam dengan unsur bukan logam.
atau ikatan kovalen. Molekul terbentuk apabila dua Contohnya, natrium klorida mengandungi ion Na+ dan Cl–.
An ionic substance is a substance formed by the reaction between
atau lebih atom bergabung.
a metal element and a non-metal element. For example, sodium
A molecule is a group of atoms joined by chemical
chloride contains Na+ and Cl– ions.
bonds such as ionic bonds, metallic bonds or covalent
bonds. A molecule is formed when two or more atoms combine 7 Unsur boleh wujud dalam pelbagai bentuk. Contohnya:
together. Elements can exist in many forms. For example:
3 Ion ialah zarah-zarah bercas, sama ada negatif atau (a) Parang diperbuat daripada besi. Unsur ferum
positif yang terbentuk apabila atom menerima atau wujud dalam bentuk atom pada parang.
menderma elektron. Machetes are made of iron. The iron element exists in the form
Ions are charged particles, either negative or positive that are formed of atoms in a machete.
when atoms receive or donate electrons. (b) Apabila parang berkarat, unsur ferum wujud
4 Bahan atom ialah bahan yang mengandungi atom dalam bentuk ion dalam sebatian karat.
sahaja. When the machete is rusty, the ferum element exists in the form
of ions in the rust compound.
An atomic substance is a substance containing only atoms.

8.2 Jadual Berkala Unsur Moden/ Modern Periodic Table of Elements

I VIII
1 18
1 2

H II III IV V VI VII He
2 13 14 15 16 17
Hidrogen Helium
1 4
3 4 5 6 7 8 9 10

Li
Litium
Be
Berilium
B
Boron
C
Karbon
N
Nitrogen
O
Oksigen
F
Fluorin
NeNeon
7 9 11 12 14 16 19 20
11 12 13 14 15 16 17 18

Na Mg Al Si P S Cl Ar
23
Natrium Magnesium
24 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 27
Aluminium
28
Silikon
31
Fosforus
32
Sulfur
35.5
Klorin
40
Argon

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

K
Kalium
Ca Sc Ti
Kalsium Skandium Titanium
V
Vanadium
Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Kromium Mangan Ferum Kobalt Nikel Kuprum Zink Galium Germanium Arsenik Selenium Bromin Kripton
39 40 45 48 51 52 55 56 59 59 64 65 70 73 75 79 80 84
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te Telurium
I
Iodin
Xe
Rubidium Strontium Ytrium Zirkonium Niobium Molibdenum Teknetium Ruthenium Rhodium Paladium Argentum Kadmium Indium Stanum Antimoni Xenon
85.5 88 89 91 93 96 98 101 103 106 108 112 115 119 122 128 127 131
55 56 57 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86

Cs Ba *La
Sesium Barium Lantanum
Hf Ta
Hafnium Tantalum
W
Tungsten
Re Os
Rhenium Osmium
Ir
Iridium
Pt
Platinum
Au Hg Tl Pb Bi
Aurum Merkuri Talium Plumbum Bismut
Po At Rn
Polonium Astatin Radon
133 137 139 178.5 181 184 186 190 192 195 197 201 204 207 209 209 210 222
87 88 89 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118

Fr Ra *Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Fl Uup Lv Uus Uuo

Fransium Radium Aktinium Rutherfodium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Kopernisium Ununtrium Flerovium Ununpentium Livermorium Ununseptium Ununoktium
223 226 227 261 262 266 264 277 268 271 272 285 284 289 288 292 294 294

Siri lantanida
58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71

Lanthanoids
Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
Serium Praseodimium Neodimium Prometium Samarium Europium Gadolinium Terbium Disprosium Holmium Erbium Tulium Yterbium Lutetium
140 141 144 145 150 152 157 159 162.5 165 167 169 173 175

Siri aktinida 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103

Actinoids ThTorium
Pa
Protaktinium
U
Uranium
Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Neptunium Plutonium Amerisium Kurium Berkelium Kalifornium Einsteinium Femium Mendelevium Nobelium Lawrensium
232 231 238 237 244 243 247 247 251 252 257 258 259 262

Kekunci/Key:
Logam
Nombor proton 1 Metal
Proton number
H
Hidrogen
Simbol unsur
Symbol of element
Nama unsur
Separa logam
Semi-metal
Bukan logam
Jisim atom relatif 1 Name of element Non-metal
Relative atomic mass

Rajah 1 Jadual Berkala/ Diagram 1 Periodic Table

94
1 Terdapat 18 lajur menegak, iaitu kumpulan yang (b) perubahan sifat oksida daripada oksida bes kepada
diberi nombor 1 hingga 18. oksida asid
There are 18 vertical columns known as groups, which are the change in the oxide properties from base oxide to acid
numbered 1 to 18. oxide
2 Terdapat tujuh baris mendatar, iaitu kala. (c) kekonduksian elektrik semakin berkurangan
There are seven horizontal rows known as periods. the electrical conductivity decreases
3 Apabila merentasi kala dari kiri ke kanan, sifat-sifat
kimia dan fizik unsur berubah secara beransur-ansur: Susunan elektron unsur
As we go across the periods from the left to right, the chemical and Arrangement of electrons in elements
physical properties of the elements change gradually: 1 Elektron disusun mengelilingi nukleus dalam petala
(a) sifat logam berkurang dan sifat bukan logam elektron.
meningkat Electrons are arranged around the nucleus in electron shells.
metal properties decrease and non-metal properties increase

2 Jadual di bawah menunjukkan susunan elektron bagi 20 unsur pertama dalam Jadual Berkala.
The table below shows the arrangement of the first 20 elements in the Periodic Table.

Kumpulan/ Group
Kala/ Period 1 2 13 14 15 16 17 18
H He
1
1 2
Li Be B C N O F Ne
2
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8
Na Mg Al Si P S Cl Ar
3
2.8.1 2.8.2 2.8.3 2.8.4 2.8.5 2.8.6 2.8.7 2.8.8
K Ca
4
2.8.8.1 2.8.8.2

3 Elektron valens ialah elektron yang berada di petala A neutral atom has an equal number of electrons and
yang paling luar. protons.
Valence electrons are electrons in the outermost shell. (b) Bagi mencapai susunan elektron duplet atau oktet
yang stabil, atom neutral membentuk ion dengan
Elektron valens menderma elektron pada petala terluarnya kepada
Valence electron atom lain atau menerima elektron pada petala
terluarnya daripada atom lain.
In order to achieve a stable duplet or octet electrons
Cl arrangement, a neutral atom forms an ion either by donating
an electron at its outermost shell to other atoms or by receiving
Petala
an electron at its outermost shell from other atoms.
Shell
(c) Apabila atom unsur logam menderma elektron, ion
positif terbentuk.
Rajah 2 Susunan elektron atom klorin When atoms of a metal element donate electrons, positive ions
Diagram 2 Electron arrangement of chlorine atom are formed.
(d) Apabila atom unsur bukan logam menerima
4 Pembentukan ion positif dan negatif:
elektron, ion negatif terbentuk.
The formation of positive and negative ions:
When atoms of a non-metal element receive electrons, negative
(a) Atom neutral mempunyai bilangan elektron dan
ions are formed.
proton yang sama.

8.3 Isotop/ Isotopes

1 Isotop ialah atom unsur yang sama yang mempunyai bilangan proton yang sama tetapi bilangan neutron yang berlainan.
Isotopes are atoms of the same element with the same number of protons but different number of neutrons.

Isotop Bilangan proton Bilangan elektron Bilangan neutron

PAK-21
Video

Isotope Number of protons Number of electrons Number of neutrons

Hidrogen-1/ Hydrogen-1 1 1 0
Hidrogen-2/ Hydrogen-2 1 1 1
Hidrogen-3/ Hydrogen-3 1 1 2
Oksigen-16/ Oxygen-16 8 8 8
Oksigen-17/ Oxygen-17 8 8 9
Oksigen-18/ Oxygen-18 8 8 10

2 Nombor nukleon = bilangan proton + bilangan neutron Video

Untuk tujuan pembelajaran
Nucleon number = number of protons + number of neutrons
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/
watch?v=wMx1l86XFLU untuk menonton video
tentang isotop

95
 3 Kegunaan isotop/ Uses of isotopes

Bidang/ Field Isotop/ Isotop Kegunaan/ Uses

Pertanian Fosforus-32 Mengkaji kadar penyerapan baja fosforus dalam tumbuhan

Agriculture Phosphorus-32 To study the absorption of phosphorus fertiliser in plants

Karbon-14 Menentukan lintasan karbon semasa proses fotosintesis

Carbon-14 To determine the path of carbon during photosynthesis process

Perubatan Iodin-131 Merawat kanser tiroid/ To treat thyroid cancer

Medicine Iodine-131

Kobalt-60 Membunuh sel-sel kanser/ To kill cancer cells

Cobalt-60

Arkeologi Karbon-14 Menentukan usia artifak arkeologi

Archaeology Carbon-14 To determine the age of archaeological artifacts

Teknologi makanan Kobalt-60 Membunuh mikroorganisma yang menyebabkan sayur dan buah-buahan
Food technology Cobalt-60 rosak tanpa mengubah rasa dan kualitinya/ To kill microorganisms that cause the
rotting of vegetables and fruit without changing their taste and quality

Praktis PBD
8.1 Asas Jirim/ Matter

Latihan 1 Bahan atom, bahan molekul dan bahan ion/ Atomic substance, molecular substance and ionic substance
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai unsur dan bahan.

1 Lengkapkan penyataan di bawah dengan perkataan yang betul. TP 1

Complete the statements below with the correct words.
(a) Semua bahan terdiri daripada jirim .
All materials are made up of matter .

(b) Jirim terdiri daripada zarah-zarah kecil dan diskret seperti atom , ion atau molekul .
Matter is made up of tiny and discrete particles such as atoms , ions or molecules .

(c) Atom ialah zarah terkecil dalam sesuatu unsur. Ia terdiri daripada proton , neutron dan
elektron .
An atom is the smallest particle in an element. It consists of proton , neutron and electron .

(d) Molekul terdiri daripada dua atau lebih atom yang bergabung oleh ikatan kimia.
A molecule is made up of two or more atoms joined together by chemical bond.

(e) Ion ialah zarah bercas dan ia terbentuk apabila atom kehilangan atau memperoleh elektron.
An ion is a charged particle and it is formed when an atom loses or gains electrons.

2 Beri definisi bagi setiap yang berikut. TP 1

Give definition of each of the following.
(a) Bahan atom/ Atomic substance
Bahan atom ialah bahan yang mengandungi atom sahaja.
An atomic substance is a substance containing only atoms.

96
 (b) Bahan molekul/ Molecular substance
Bahan molekul ialah bahan yang mengandungi molekul, iaitu gabungan dua atau lebih atom secara kimia.
A molecular substance is a substance that contains molecules, which consist of two or more atoms that are combined chemically.

(c) Bahan ion/ Ionic substance

Bahan ion ialah bahan yang terbentuk daripada tindak balas antara unsur logam dengan unsur bukan logam.
An ionic substance is a substance formed by the reaction between a metal element and a non-metal element.

Latihan 2 Unsur wujud dalam pelbagai bentuk/ Elements exist in various forms
TP 2 Memahami unsur dan bahan serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Kelaskan bahan-bahan di bawah kepada zarah-zarah yang membentuknya. TP 2

Classify the following substances according to the particles that form them.

Batu kapur, cincin emas, oksigen, serbuk besi, kiub ais, kerajang kuprum,
sulfur, hidrogen, garam biasa
Limestone, gold ring, oxygen, iron filings, ice cube, copper foil, sulphur, hydrogen, common salt

(a) Atom/ Atom (b) Molekul/ Molecule (c) Ion/ Ion

Cincin emas/ Gold ring Oksigen/ Oxygen Garam biasa/ Common salt
Kerajang kuprum/ Copper foil Hidrogen/ Hydrogen Kiub ais/ Ice cube
Serbuk besi/ Iron filings Sulfur/ Sulphur Batu kapur/ Limestone

 2 Beri satu contoh unsur yang wujud dalam bentuk molekul dan atom. TP 2
Give one example of element that exists in the form of molecule and atom.
Karbon wujud sebagai atom dalam grafit, karbon wujud sebagai molekul dalam karbon dioksida.
Carbon exists as atom in graphite, carbon exists as molecule in carbon dioxide.

8.2 Jadual Berkala Unsur Moden/ Modern Periodic Table of Elements

Latihan 3 Susunan unsur dalam Jadual Berkala Unsur Moden

The arrangement of elements in the Modern Periodic Table of Elements
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai unsur dan bahan.
TP 2 Memahami unsur dan bahan serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 1 TP 2

Fill in the blanks with the correct words.
(a) Terdapat (i) 118 unsur dalam Jadual Berkala Unsur Moden. Baris mendatar
dalam Jadual Berkala disebut (ii) kala , manakala lajur menegak dikenali sebagai
(iii) kumpulan .
There are (i) 118 elements in the Modern Periodic Table of Elements. The horizontal rows in the
Periodic Table are called (ii) periods , whereas the vertical columns are known as (iii) groups .
(b) Unsur dengan sifat kimia yang (i) sama diletakkan dalam (ii) kumpulan yang sama.
Elements with (i) the same chemical properties are placed in the same (ii) group .
(c) Kesemua ahli dalam kumpulan yang sama mempunyai bilangan elektron valens yang sama.
All members in the same group have the same number of valence electrons .
(d) Elektron valens ialah elektron yang berada di petala paling luar .
Valence electrons are electrons in the outermost shell .
(e) Bergerak dari kiri ke kanan merentasi kala,
Moving from left to right across a period,

97
 (i) sifat logam berkurang dan sifat bukan logam meningkat
metallic properties decrease
and non-metallic properties increase

(ii) sifat oksida berubah daripada oksida bes kepada oksida asid
the properties of oxides change from basic to acidic

 2 Kala yang manakah mempunyai dua unsur sahaja? TP 2

Which period has only two elements?
Kala 1/ Period 1
 3 Padankan dengan jawapan yang betul. TP 1
Match with the correct answers.

Kumpulan Dikenali sebagai

Group Known as
Logam alkali bumi
Kumpulan 1/ Group 1
Alkaline earth metals
Gas nadir
Kumpulan 2/ Group 2
Noble gases
Logam alkali
Kumpulan 17/ Group 17
Alkali metals
Halogen
Kumpulan 18/ Group 18
Halogens

Latihan 4 Susunan elektron unsur/ The arrangement of electrons in elements

TP 2 Memahami unsur dan bahan serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai unsur dan bahan serta dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Jadual di bawah menunjukkan bilangan proton bagi lapan unsur yang diwakili dengan huruf
A hingga H. Lengkapkan jadual di bawah. TP 2 TP 3
The table below shows the number of protons of eight elements represented by the letters A to H. Complete the table below.
Unsur
Element
A B C D E F G H

Bilangan proton
Proton number
19 12 17 7 16 18 14 13

Susunan elektron
Electron arrangement
2.8.8.1 2.8.2 2.8.7 2.5 2.8.6 2.8.8 2.8.4 2.8.3

Nombor kumpulan
Group number
I II VII V VI VIII IV III

Nombor kala
Period number
4 3 3 2 3 3 3 3

 2 Lukis susunan elektron bagi atom unsur-unsur yang berikut. TP 3

Draw the electron arrangement of the atoms of the following elements.

Kalium/ Potassium Flourin/ Flourine Silikon/ Silicon

Bilangan proton = 19 Bilangan proton = 9 Bilangan proton = 14

Proton number = 19 Proton number = 9 Proton number = 14
(a) (b) (c)

K K F K F Si F Si Si

98
Latihan 5 Pembentukan ion positif dan negatif/ Formation of positive and negative ions
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai unsur dan bahan serta dapat melaksanakan tugasan mudah.

Tentukan bagaimana atom yang berikut mencapai susunan elektron yang stabil. Adakah atom itu
menderma atau menerima elektron? TP 3
Determine how the following atoms achieve stable electron arrangement. Does the atom donate or receive electrons?

 1
+ +
Derma 1Derma Derma 1 elektron/ Donates 1 electron
elektron/1Donates 1 electron
elektron/ Donates 1 electron
Na
+ +
Na Na Na
Derma 1 elektron/ Donates 1 electron
Derma 1 elektron/ Donates 1 electron
Na + +
Na Na Na
Derma 1 elektron/ Derma 1 elektron/ Donates 1 electron
Atom natrium (2.8.1) Atom natriumDonates
(2.8.1) 1 electron Ion natrium (2.8) + Ion natrium (2.8) +
Atom natrium (2.8.1)
Sodium atom (2.8.1) Sodium atom (2.8.1) Sodium ion (2.8) Ion Sodium
natrium (2.8)
ion (2.8)
Na Na Na1 electron Na
Sodium atom (2.8.1) Derma 1 elektron/ Donates 1 electron
Derma 1 elektron/ Donates Sodium ion (2.8)
Atom natrium (2.8.1) Ion natrium (2.8) - -
Atom natrium (2.8.1) Ion natrium (2.8)
SodiumNaatom (2.8.1) Na Na ion (2.8)
Sodium Na
  2 Sodium atom (2.8.1) Sodium ion (2.8)
Terima 1 elektron/ Receives 1Terima
electron1 elektron/ Receives 1 electron
Atom natrium
Cl (2.8.1) - Ion natrium
Cl (2.8) -
Atom natrium
Cl (2.8.1) Cl
Ion natrium (2.8)
Sodium atom (2.8.1) Sodium atom (2.8.1) Sodium ion (2.8) Sodium ion (2.8)
TerimaTerima 1 Receives
1 elektron/ 1 Terima Receives
electron1 elektron/
elektron/ 1
Atom natrium (2.8.1) Atom natrium (2.8.1) Ion natriumelectron
Receives 1(2.8)
electron Ion natrium (2.8) -
Cl (2.8.1)
Sodium atom Sodium atom
Cl (2.8.1) Cl
Sodium ion (2.8) - SodiumCl ion (2.8)

Atom klorin (2.8.7) Atom

Terima Receives 1Terima
klorin (2.8.7)
1 elektron/ 1 elektron/Ion
electron Receives 1 electron-
klorida (2.8.8) Ion klorida (2.8.8) -
Chlorine Cl
atom (2.8.7) Chlorine Cl
atom (2.8.7) Chloride ion (2.8.8) Chloride
Clion (2.8.8)
Cl
Terima 1 elektron/ Receives 1 electron
Terima 1 elektron/ Receives 1 electron
Atom klorin (2.8.7) Ion klorida (2.8.8) 2+ 2+
Atom klorin
ChlorineClatom (2.8.7)
(2.8.7)
Atom klorin
Cl (2.8.7) Cl ion (2.8.8)
Chloride Ion Ion klorida
Cl (2.8.8)
klorida (2.8.8)
Chlorine atom (2.8.7) Chloride ion (2.8.8)
Chlorine atom (2.8.7) Derma 2 elektron/ Donates 2 electrons
Derma 2 elektron/ Donates 2 electrons Chloride ion (2.8.8)
Atom klorin (2.8.7) 2+ Ion klorida (2.8.8) 2+
Atom klorin (2.8.7) Ion klorida (2.8.8)
 3 Mg
Chlorine atom (2.8.7) ChlorineMg
atom (2.8.7) Mg
Chloride ion (2.8.8)
Mgion (2.8.8)
Chloride
Atom klorin (2.8.7) DermaAtom
2 elektron/ Donates 2 electrons
klorin (2.8.7) Derma 2 elektron/ IonDonates
klorida (2.8.8)
2 electrons Ion klorida (2.8.8)
2+
Chlorine atom
Mg (2.8.7) Chlorine atom (2.8.7) ChlorideMgion (2.8.8) 2+ Chloride ion (2.8.8)
Mg Mg
Atom magnesium (2.8.2) Derma Derma
Atom 2 Donates
magnesium
2 elektron/ elektron/
(2.8.2) Donates
Derma 2 elektron/
2 electrons
2
IonDonates
magnesium 2 electron
electrons
(2.8) 2+ Ion magnesium (2.8) 2+
Magnesium atom (2.8.2) Magnesium atom (2.8.2) Magnesium ion (2.8) Magnesium ion (2.8)
Mg Mg Mg Mg
Derma 2 elektron/ Donates 2 electrons
Derma 2 elektron/ Donates 2 electrons 2-
Atom magnesium (2.8.2) Atom magnesium (2.8.2) Ion magnesium (2.8) 2- Ion magnesium (2.8)
Magnesium
Mg atom (2.8.2) Mg
Magnesium atom (2.8.2) Magnesium Mg ion (2.8) Mg
Magnesium ion (2.8)
Terima 2 elektron/ Receives 2Terima 2 elektron/ Receives 2 electrons
electrons
2- S
AtomAtom
magnesium
magnesium
S (2.8.2) Atom
(2.8.2) magnesium
S (2.8.2)
Magnesium atom (2.8.2)
S
Ion magnesium (2.8) IonIon magnesium
magnesium (2.8) 2-
Magnesium ion (2.8)
(2.8)
Magnesium atom (2.8.2) Terima 2 elektron/ Receives 2 Terima
electrons Magnesium ion (2.8)
Magnesium atom (2.8.2) 2 elektron/ Receives 2 electrons Magnesium ion (2.8)
Atom magnesium (2.8.2) Atom magnesium (2.8.2) Ion magnesium (2.8) Ion magnesium (2.8)
2-
Magnesium S atom (2.8.2) MagnesiumSatom (2.8.2) MagnesiumSion (2.8) 2- Magnesium S ion (2.8)
 4
Atom sulfur (2.8.6) Terima 2 elektron/
Atom Receives 2Terima
sulfur (2.8.6)
2 elektron/ Receives 2 electrons
electrons Ion sulfida (2.8.8) 2- Ion sulfida (2.8.8) 2-
Sulphur atom Sulphur atom (2.8.6) Sulphide Sion (2.8.8)
S (2.8.6) S Sulphide ion
S (2.8.8)
Terima 2 elektron/ Receives 2 electrons
Terima 2 elektron/ Receives 2 electrons
Atom sulfur (2.8.6)
Terima 2 elektron/ Receives 2 electron
Ion sulfida (2.8.8)
S Atom sulfurS (2.8.6) S Ion sulfidaS(2.8.8)
Sulphur atom (2.8.6) Sulphur atom (2.8.6) Sulphide ion (2.8.8) Sulphide ion (2.8.8)

Atom sulfur (2.8.6) Atom sulfur (2.8.6) Ion sulfida (2.8.8) Ion sulfida (2.8.8)
Sulphur atom (2.8.6) Sulphur atom (2.8.6) Sulphide ion (2.8.8) Sulphide ion (2.8.8)
Atom sulfur (2.8.6) Atom sulfur (2.8.6) Ion sulfida (2.8.8) Ion sulfida (2.8.8)
Atom sulfur
Sulphur (2.8.6)
atom (2.8.6) Sulphur atom (2.8.6) Sulphide ion (2.8.8) Ion sulfida
Sulphide (2.8.8)
ion (2.8.8)
Sulphur atom (2.8.6) Sulphide ion (2.8.8)

99
 8.3 Isotop/ Isotopes

Latihan 6 Bilangan proton, neutron dan nombor nukleon bagi isotop

Number of protons, number of neutrons and nucleon number of isotopes
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai unsur dan bahan serta dapat melaksanakan tugasan mudah.

Tentukan bilangan proton, neutron dan nombor nukleon bagi isotop yang berikut. TP 3
Determine the number of protons, number of neutrons and nucleon number of the following isotopes.

Isotop Bilangan proton Bilangan neutron Nombor nukleon

Isotope Number of protons Number of neutrons Nucleon number
1 Karbon-12
Carbon-12 6 6 12

2 Karbon-13
Carbon-13 6 7 13
3 Karbon-14
Carbon-14 6 8 14
4 Klorin-35
Chlorine-35 17 18 35

5 Klorin-37
Chlorine-37 17 20 37

Latihan 7 Kegunaan isotop/ Uses of isotopes

TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai unsur dan bahan serta dapat melaksanakan tugasan mudah.

Lengkapkan peta dakap di bawah bagi menunjukkan kegunaan isotop dalam pelbagai bidang. TP 3
Complete the brace map below to show the uses of isotopes in various fields.
i THINK Peta Dakap
Bidang/ Field Isotop/ Isotope Kegunaan/ Uses
• Fosforus-32 (a) Mengkaji kadar penyerapan baja fosforus dalam tumbuhan
Phosphorus-32 To study the absorption of phosphorus fertiliser in plants
Pertanian
Agriculture • Karbon-14 (b) Menentukan lintasan karbon semasa proses fotosintesis
Carbon-14 To determine the path of carbon during photosynthesis process

• Iodin-131
Iodine-131
(c) Merawat kanser tiroid/ To treat thyroid cancer
Perubatan
Medicine • Kobalt-60 (d) Membunuh sel-sel kanser/ To kill cancer cells
Cobalt-60

Arkeologi Karbon-14 (e) Menentukan usia artifak arkeologi

Archaeology Carbon-14 To determine the age of archaeological artifacts

(f) Membunuh mikroorganisma yang menyebabkan sayur dan

Teknologi buah-buahan rosak tanpa mengubah rasa dan kualitinya.
Kobalt-60
makanan
PAK-21

Cobalt-60 To kill microorganisms that cause the rotting of vegetables and fruit without
Video

Food technology
changing the taste and quality.

Industri kertas Americium-241 (g) Mengukur ketebalan helaian kertas

Paper industry Americium-241 To measure the thickness of sheets of papers

Penjanaan elektrik Uranium-235 (h) Sebagai bahan api di jana kuasa nuklear untuk menjana elektrik
Generating electricity Uranium-235 As a fuel for nuclear power plants to generate electricity

Video
Untuk tujuan pembelajaran

Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.

com/watch?v=E4B94zCY4ok untuk menonton
video tentang kegunaan radioisotop

100
 Praktis Berformat SPM
A 2.8.2 C 2.8.8.5
Kertas 1 B 2.8.8.4 D 2.8.8.6

 1 Antara yang berikut, yang manakah ialah  5 Nombor proton dan nombor nukleon bagi
bahan molekul? atom Z masing-masing ialah 14 dan 28.
Which of the following is a molecular substance? Berapakah bilangan elektron bagi atom Z?
A Air/ Water The proton number and nucleon number of atom Z is 14
B Garam/ Salt and 28 respectively. What is the number of electrons in
C Perak/ Silver atom Z?
D Helium/ Helium A 11 C 13
B 12 D 14
 2 Antara tindak balas berikut, yang manakah
akan membentuk bahan ion?  6 Jadual 1 menunjukkan nombor nukleon
Which of the following reactions will form an ionic dan bilangan proton unsur-unsur K, L, M
substance? dan N.
A Tindak balas antara logam dengan logam Table 1 shows the nucleon number and number of
Reaction between metals protons of elements K, L, M and N.
B Tindak balas antara logam dengan bukan
logam Unsur Nombor nukleon Bilangan proton
Reaction between a metal and a non-metal Element Nucleon number Number of protons
C Tindak balas antara gas dengan gas K 35 17
Reaction between gases
D Tindak balas antara bukan logam dengan L 37 17
bukan logam M 38 18
Reaction between non-metals
N 39 19
3 Bagaimanakah unsur-unsur disusun dalam
Jadual 1/ Table 1
Jadual Berkala Unsur Moden?
How are the elements arranged in the Modern Periodic Unsur manakah merupakan isotop?
Table of elements? Which elements are isotopes?
A Mengikut susunan nombor nukleon A K dan L/ K and L
By the order of nucleon numbers B K dan M/ K and M
B Mengikut bilangan neutron C L dan M/ L and M
By the number of neutrons D M dan N/ M and N
C Mengikut nombor proton
By the proton numbers  7 Suatu unsur X mempunyai nombor proton
D Mengikut elektron valens 23. Berapakah bilangan elektron valens atom
By the valence electron X?
An element, X has a proton number of 23. How many
 4 Rajah 1 menunjukkan suatu atom bagi unsur valence electrons does atom X have?
N yang diperoleh daripada Jadual Berkala A 2 C 4
Unsur. B 3 D 5
Diagram 1 shows an atom of element N obtained from
the Periodic Table of elements.  8 Antara yang berikut, yang manakah
12 menunjukkan susunan elektron unsur dalam

N
24
Kumpulan 17?
Which of the following shows the electron arrangement
of an element in Group 17?
Rajah 1/ Diagram 1
A C
Antara yang berikut, yang manakah
merupakan konfigurasi elektron bagi unsur N?
Which of the following is the electron configuration of
element N?

101
 B D  10 Apakah kegunaan isotop fosforus-32?
What is the use of phosphorus-32 isotope?
A Mengkaji kadar penyerapan baja fosforus
dalam tumbuhan
To study the absorption of phosphorus fertiliser in
  9 Dalam Jadual Berkala, X terletak di bawah Y plants
dalam kumpulan yang sama. Jika bilangan B Menentukan lintasan karbon semasa
proton atom Y ialah 12, apakah susunan proses fotosintesis
elektron atom X? To determine the path of carbon during
In the Periodic Table, X is located below Y in the same photosynthesis process
group. If the number of protons of atom Y is 12, what is C Menentukan usia artifak arkeologi
the electron arrangement of atom X? To determine the age of archaeological artifacts
A 2.2 C 2.8.8.2 D Membunuh sel-sel kanser
B 2.8.2 D 2.8.8.8 To kill cancer cells

Kertas 2

Bahagian B

 1 Rajah 1 menunjukkan unsur W, X, Y dan Z dalam Jadual Berkala.

Diagram 1 shows elements W, X, Y and Z in the Periodic Table.

W Z

Rajah 1/ Diagram 1

(a) Nyatakan dua unsur yang berada dalam/ State two elements that are in the
(i) kumpulan yang sama/same group:
W dan/and X
(ii) kala yang sama/same period:
W dan/and Z
[2 markah/marks]

(b) (i) W mempunyai nombor proton 11. Apakah susunan elektron atom W?
The proton number of W is 11. What is the electron arrangement of atom W?
2.8.1
[1 markah/mark]
(ii) Lukis susunan elektron ion atom W. KBAT Menganalisis
Draw the electron arrangement of atom W ion.

[1 markah/mark]

102
 (c) Apabila merentasi kala dari kiri ke kanan, apa yang boleh kamu katakan tentang
When crossing the periods from left to right, what can you say about
(i) sifat logam/properties of metals:
Sifat logam berkurang dan sifat bukan logam bertambah
Properties of metals decrease and properties of non-metals increase

[1 markah/mark]
(ii) kekonduksian elektrik/ electrical conductivity:
Kekonduksian elektrik berkurang/ Electrical conductivity decreases
[1 markah/mark]

 2 Rajah 2 menunjukkan senarai unsur yang diwakili dengan huruf K, L, M, N dan O dengan nombor
nukleon serta nombor proton.
Diagram 2 shows a list of elements represented by the letters K, L, M, N and O with the nucleon numbers and proton
numbers.

1 27 37 24 35 Nombor nukleon/ Nucleon number

K L M N O
1 13 17 11 17 Nombor proton/ Proton number

Rajah 2/ Diagram 2

(a) Tulis susunan elektron bagi atom L, M, N dan O.

Write down the electron arrangement for atoms L, M, N and O.
L: 2.8.3
M: 2.8.7
N: 2.8.1
O: 2.8.7
[2 markah/marks]

(b) Nyatakan unsur-unsur yang berada dalam kumpulan yang sama.

State the elements that belong to the same group.
K dan N/K and N
[1 markah/mark]

(c) Nyatakan unsur-unsur yang merupakan isotop.

State the elements which are isotopes.
M dan O/M and O
[1 markah/mark]

(d) Unsur M mempunyai nombor nukleon 37, kira bilangan neutronnya.

Element M has nucleon number of 37, calculate its number of neutrons.
20
[1 markah/mark]

(e) Apakah yang berlaku jika atom unsur bukan logam menerima elektron?
What happens if atoms of a non-metal element receive electrons?
Ion negatif terbentuk/Negative ions are formed
[1 markah/mark]

103
 3 Jadual 1 menunjukkan beberapa isotop.
Table 1 shows a few isotopes.

Isotop Bilangan proton Bilangan neutron Nombor nukleon

Isotope Number of protons Number of neutrons Nucleon number

Hidrogen-1/Hydrogen-1 1 0 1
Hidrogen-2/Hydrogen-2 1 1 2
Hidrogen-3/Hydrogen-3 1 2 3
Karbon-12/Carbon-12 6 6 12
Karbon-13/Carbon-13 6 7 13
Karbon-14/Carbon-14 6 8 14

Jadual 1/ Table 1
(a) Hidrogen mempunyai tiga isotop, iaitu hidrogen-1, hidrogen-2 dan hidrogen-3. Apakah yang
diwakili oleh nombor 1, 2 dan 3 itu?
Hydrogen has three isotopes, namely hydrogen-1, hydrogen-2 and hydrogen-3. What do the numbers 1, 2 and 3
represent?
Nombor nukleon/ Nucleon number
[1 markah/mark]
(b) Apakah itu nombor nukleon?
What is nucleon number?
Jumlah bilangan proton dan neutron/ The total number of protons and neutrons.
[1 markah/mark]

(c) Lengkapkan jadual di atas dengan mencari nombor nukleon bagi karbon-13 dan karbon-14.
Complete the table above by finding the nucleon number for carbon-13 and carbon-14.
[2 markah/marks]

(d) Beri satu kegunaan isotop dalam bidang berikut.

Give one use of isotopes in the following fields.
(i) Perubatan/Medicine:
Iodin-131 - Merawat kanser tiroid/ Iodine-131 - To treat thyroid cancer.
(ii) Pertanian/Agriculture:
Fosforus-32 - Mengkaji kadar penyerapan baja fosforus dalam tumbuhan.
Phosphorus-32 - To study the absorption of phosphorus fertiliser in plants.

[2 markah/marks]

Bahagian C
 4 (a) (i) Apakah yang dimaksudkan dengan isotop?
What is meant by isotope?
[2 markah/marks]
(ii) Terangkan bagaimana isotop dapat dikenal pasti.
Explain how isotopes can be identified.
[2 markah/marks]

(b) Beri dua contoh isotop daripada unsur yang sama dan banding serta bezakan kedua-dua isotop
tersebut.
Give two examples of isotopes of the same element and compare and contrast between the two isotopes.
[4 markah/marks]

104
 (c) Beri dua bidang yang menggunakan isotop dan nyatakan kegunaannya dalam setiap bidang.
Give two fields that use isotopes and state their uses in each field.
[4 markah/marks]

Jawapan/Answers:
4 (a) (i) Isotop ialah atom-atom sesuatu unsur yang sama yang mempunyai bilangan proton yang
sama tetapi bilangan neutron yang berbeza.
Isotopes are atoms of the same element with the same number of protons but different number of neutrons.

(ii) [Bagaimana] Mula-mula cari atom tersebut dalam jadual berkala unsur dan dapatkan jisim
atomnya. Kemudian, tolak bilangan proton daripada jisim atom. Ini ialah bilangan neutron
yang ada pada atom biasa. Jika bilangan neutron dalam atom yang diberikan adalah berbeza,
maka ia adalah isotop.
[How] Firstly, look up at the atom on the periodic table of elements and find out what its atomic mass is. Then,
subtract the number of protons from the atomic mass. This is the number of neutrons that the regular version of the
atom has. If the number of neutrons in the given atom is different, than it is an isotope.

(b) Dua contoh isotop ialah klorin-35 dan klorin-37/ Two examples of isotopes are chlorine-35 and chlorine-37.
Persamaan/ Similarity:
Kedua-duanya mempunyai sifat kimia yang sama/ Both have same chemical properties
Perbezaan/ Difference:
– Mempunyai nombor neutron yang berbeza/ Have different number of neutrons

(c) Perubatan Kobalt-60 Membunuh sel-sel kanser/ To kill cancer cells

Medicine Cobalt-60

Pertanian Carbon-14 Menentukan lintasan karbon semasa proses fotosintesis

Agriculture Karbon-14 To determine the path of carbon during photosynthesis process

Teknologi Kobalt-60 Membunuh mikroorganisma yang menyebabkan sayur dan buah-

makanan Cobalt-60 buahan rosak tanpa mengubah rasa dan kualiti makanan.
Food To kill microorganisms that cause rotting of vegetables and fruits without changing
technology the taste and quality of the food.
Arkeologi Karbon-14 Menentukan usia artifak arkeologi.
Archaeology Karbon-14 To determine the age of archaelogical artifacts.

(Pilih dua/ Choose two)

105
 Tema 3 : Penerokaan Unsur dalam Alam
Bab
Kimia Industri
9

e-RPH
Chemicals in Industry Jawapan

Revisi Pantas
7 Kandungan, ciri dan kegunaan aloi:
9.1 Aloi/ Alloys Composition, properties and uses of alloys:

1 Aloi ialah campuran beberapa logam atau campuran Aloi Kandungan Ciri Kegunaan
logam dengan unsur lain (atom asing). Contoh aloi ialah Alloy Composition Properties Uses
keluli, loyang dan duralumin. Loyang Kuprum Keras, Alat muzik,
Alloy is a mixture of a few metals or a mixture of a metal and Brass (80%), Zink berkilat tombol pintu
(20%)
another element (foreign atoms). Examples of alloys are steel, Hard, shiny
Copper (80%), Musical
brass and duralumin. Zinc (20%) instruments, door
2 Logam tulen mengandungi atom-atom daripada satu knob
jenis unsur logam sahaja. Tiada atom asing dan atom- Gangsa Kuprum Berkilat, Syiling,
atomnya tersusun rapat dan padat dalam lapisan. Bronze (96%), Timah keras pingat, tugu
A pure metal contains atoms of only one type of metallic element. There (4%) Shiny, hard
Copper (96%), Coins, medals,
are no foreign atoms and the atoms are closely arranged in layers. Tin (4%) monuments
3 Perbezaan aloi dan logam tulen:
Differences of alloys and pure metals: Keluli Besi (99%), Keras, kuat Struktur
Steel Karbon Hard, strong binaan,
(1%)
Ciri Logam tulen Aloi Iron (99%), jambatan
Properties Pure metal Alloy Carbon (1%) Building
Permukaan Kurang berkilat Berkilat structures,
Surface Less shiny Shiny
bridges
Kekuatan Kurang kuat Lebih kuat
Piuter Timah (89%), Keras, Hiasan,
Strength Less strong Stronger
Pewter Kuprum berkilat pingat
Kekerasan Kurang keras Lebih keras (2%) Hard, shiny Ornaments,
Hardness Less hard Harder Tin (89%),
Copper (2%) medals
Kebolehan untuk Mudah Sukar
dibengkokkan Easy Difficult Duralumin Aluminium Ringan, Badan kapal
Ability to be bent Duralumin (95%), keras, tahan terbang
Kuprum kakisan
Tahan kakisan Tidak Ya (4%) Aeroplane
Resistance to No Yes Aluminium Light, hard, bodies
corrosion (95%), resistant to
Copper (4%)
Takat lebur Lebih rendah Lebih tinggi corrosion
Melting point Lower Higher 8 Aloi superkonduktor ialah aloi yang mengalirkan arus
Kemuluran Mulur Kurang mulur elektrik dalam keadaan tanpa rintangan (rintangan sifar).
Ductility Ductile Less ductile A superconductor alloy is an alloy that conducts electricity without
Ketertempaan Mudah Sukar any resistance (zero resistance).
Malleability Easy Difficult 9 Aloi superkonduktor digunakan untuk penghantaran
Kekuatan Rendah Tinggi arus elektrik tanpa kehilangan tenaga bagi meningkatkan
regangan Low High kecekapan penghantaran elektrik.
Tensile strength Superconductor alloys are used in the transmission of electricity
without loss of energy to improve the efficiency of electricity transmission.
4 Pengaloian ialah proses mencampurkan atom asing ke
dalam logam tulen. 9.2 Kaca dan Seramik/ Glass and Ceramic
Alloying is the process of mixing foreign atoms into a pure metal.
5 Fungsi atom asing dalam aloi ialah menghalang atom- 1 Kaca ialah bahan bukan kristal yang keras, rapuh dan
atom logam tulen daripada menggelongsor di atas satu biasanya lut sinar atau lut cahaya yang dihasilkan
dengan yang lain dengan mudah. dengan melakurkan pasir bersama soda dan kapur,
The function of foreign atoms in alloys is to prevent the atoms in pure diikuti penyejukan segera.
metal from sliding over each other easily. Glass is a hard, brittle, non-crystalline substance, typically
6 Pengaloian bertujuan untuk/ The aim of alloying is to: transparent or translucent, which is made by fusing sand with soda
(a) menambah kekuatan dan kekerasan logam and lime and followed by rapid cooling.
increases the strength and hardness of metal 2 Kaca terhasil apabila pasir (silikon dioksida atau silica)
(b) mencegah kakisan/ prevents corrosion dileburkan dan dicampurkan dengan bahan seperti
(c) menjadikan logam lebih berkilat/ makes the metal shinier plumbum(II) oksida, boron oksida, natrium karbonat
(d) mengurangkan kerintangan bahan kepada sifar atau kalsium karbonat.
reduces the resistance of materials to zero resistance Glass is formed when sand (silicon dioxide or silica) is melted and
(e) menghasilkan aloi superkonduktor/ produces mixed with other substances like lead(II) oxide, boron oxide, sodium
superconductor alloy carbonate or calcium carbonate.

106
3 Ciri-ciri kaca ialah lut sinar, keras tetapi rapuh, tidak 6 Pempolimeran penambahan
telap cecair, penebat haba, penebat elektrik dan tidak Addition polymerisation
aktif secara kimia. (a) Melibatkan monomer-monomer yang sama jenis
Properties of glass are transparent, hard but brittle, impermeable to dengan pemecahan ikatan ganda dua menjadi
liquid, heat insulator, electrical insulator and chemical inert. ikatan tunggal melalui tindak balas penambahan.
4 Seramik ialah bahan bukan logam yang tahan panas Involves the same type of monomers and the breaking of double
dan terdiri daripada sebatian yang terbentuk daripada bond through addition reaction.
unsur-unsur logam dan bukan logam. Bahan seramik
(b) Contoh: Politena, polivinil klorida, perspeks
bersifat rapuh, keras, kuat dalam mampatan tetapi
Examples: Polythene, polyvinyl chloride, perspex
lemah dalam ricih dan ketegangan.
Ceramics are non-metallic materials that are heat-resistant and
7 Pempolimeran kondensasi
Condensation polymerisation
made of compounds formed from metallic and non-metallic elements.
Ceramic materials are brittle, hard, strong in compression, but weak (a) Melibatkan monomer-monomer berlainan jenis
in shearing and tension. dan penyingkiran molekul kecil seperti air dan
5 Seramik diperbuat daripada tanah liat yang terdiri ammonia.
daripada campuran aluminium silikat dan pasir. Tanah Involves different types of monomers and elimination of simple
liat putih yang digunakan untuk membuat seramik molecules such as water and ammonia.
disebut kaolin, kaya dengan kaolinit atau alumina (b) Contoh: Nilon, terilena
silikat terhidrat. Tanah liat merah mengandungi Examples: Nylon, terilene
ferum(III) oksida yang memberikan warna merah. 8 Getah asli/ Natural rubber
Contoh-contoh seramik ialah batu bata, jubin, cawan dan (a) Lateks ialah susu getah yang diperoleh daripada
periuk tanah liat. pokok getah yang ditoreh. Ia mengandungi zarah-
Ceramics are made from clay, which composed of aluminium silicate zarah getah. Setiap zarah getah terdiri daripada
mixed with sand. White clay that is used to make ceramics is kaolin,
polimer getah yang diselaputi oleh membran
which is rich in kaolinite or hydrated alumina silicate. Red clay
composed of iron(III) oxide, which gives the red colour. Examples of
protein yang bercas negatif yang menghalang lateks
ceramics are bricks, tiles, mugs and clay pots. daripada menggumpal.
6 Ciri-ciri seramik ialah sangat keras dan kuat, rapuh, Latex is a milky fluid obtained from tapped rubber trees. It
tidak aktif secara kimia dan tidak terkakis, penebat consists of rubber particles. Each rubber particle is made up of
elektrik dan haba yang baik, takat lebur sangat tinggi rubber polymers covered by a layer of protein membrane with
dan tahan haba serta berliang tetapi boleh dijadikan negative charges, preventing latex from coagulating.
kalis air dengan lapisan kilat “glaze”. (b) Asid seperti asid formik menyebabkan lateks
Properties of ceramics are very hard and strong, brittle, chemically menggumpal. Ion hidrogen yang bercas positif
inert and does not corrode, good insulator of electricity and heat, meneutralkan cas negatif pada membran protein. Ini
very high melting point, heat resistance, and porous but can be made menyebabkan zarah getah yang neutral berlanggar
impervious by glazing. antara satu sama lain dan memecahkan membran
protein. Zarah getah terbebas dan kemudian
9.3 Polimer/ Polymer bergabung antara satu sama lain lalu menggumpal.
1 Polimer ialah rantaian molekul panjang yang terdiri Acids such as formic acid make the latex coagulate. Hydrogen
daripada banyak molekul kecil yang bersambungan. ions with positive charges neutralise the negative charges on the
Polymer is a long-chain molecule composed of many small protein membrane. This causes the neutral rubber particles to
interconnecting molecules. collide with each other and break the protein membrane. Rubber
2 Monomer ialah molekul kecil yang bergabung untuk molecules are set free then combine with one another, resulting
membentuk rantaian molekul panjang. in coagulation.
Monomer is a small molecule that combines to form long-chain molecule. (c) Alkali seperti larutan ammonia menghalang
3 Pempolimeran ialah proses penggabungan molekul- penggumpalan lateks. Ion hidroksida daripada
molekul kecil untuk membentuk rantaian molekul panjang. alkali meneutralkan ion hidrogen daripada asid
Polymerisation is a process of combination of small molecules to laktik yang terhasil akibat tindakan bakteria ke atas
form long-chain molecule. membran protein. Zarah getah kekal bercas negatif
4 Penyahpolimeran ialah proses penguraian molekul dan tidak menggumpal.
polimer kepada monomer-monomernya. Alkalis such as ammonia solution prevents latex coagulation.
Depolymerisation is a process of decomposition of polymer The hydroxide ions from alkali neutralise hydrogen ions from
molecules to its monomers. the lactic acid produced by the action of bacteria on the protein
5 Polimer semula jadi dan polimer sintetik: membrane. The rubber particles remain negatively charged and
Natural polymer and synthetic polymer: do not coagulate.
Jenis Polimer Polimer sintetik 9 (a) Pemvulkanan ialah proses menambahkan
polimer semula jadi Synthetic polymer atom sulfur ke dalam getah asli bagi menghasilkan
Type of Natural polymer getah tervulkan yang lebih keras, kuat dan
polymer
kenyal.
Maksud Polimer yang Polimer buatan Vulcanisation is a process of adding sulphur atoms to natural
Meaning dihasilkan secara manusia yang rubber to produce vulcanised rubber, which is harder, tougher
semula jadi oleh dihasilkan melalui and more elastic.
hidupan. tindak balas kimia.
(b) Pemvulkanan boleh dilakukan secara:
Polymers produced Man-made polymers
Vulcanisation can be done by:
naturally by living produced by chemical
things. reactions. (i) Memanaskan getah asli dengan sulfur
Contoh Protein, kanji, Politena, nilon, Heating natural rubber with sulphur
Examples lemak, kapas, sutera, polistirena, (ii) Merendam getah asli ke dalam larutan disulfur
getah asli, selulosa perspeks, neoprena diklorida selama 5 minit
Protein, starch, fat, Polythene, nylon, Soaking natural rubber into disulphur dichloride solution
cotton wool, silk, natural polystyrene, perspex, for 5 minutes
rubber, cellulose neoprene

107
 Praktis PBD
9.1 Aloi/ Alloy

Latihan 1 Takrifan, contoh dan komposisi aloi/ Definition, example and composition of alloys
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kimia industri.
TP 2 Memahami kimia industri dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia industri dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 1 TP 2

Fill in the blanks with the correct words.
(a) Pengaloian ialah proses mencampurkan atom asing ke dalam logam tulen.
Alloying is a process of mixing foreign atoms into pure metals.

(b) Campuran logam dengan atom asing yang ditambah disebut aloi .
A mixture of metal and added foreign atoms is called an alloy .

(c) Susunan zarah dalam logam tulen/ Arrangement of particles in pure metals

Daya dikenakan
Force is applied

Atom-atom logam tulen

Atoms of a pure metal

Di dalam logam tulen, atom disusun secara teratur dalam barisan. Setiap barisan mudah
(i) menggelongsor di atas barisan yang lain. Oleh itu, logam tulen bersifat (ii) lembut
dan mudah (iii) bengkok/terhakis .
In pure metals, atoms are arranged neatly in rows. Each row can (i) slide over each other easily.
Hence, pure metal is (ii) soft and easy to (iii) bend/corrode .

(d) Susunan zarah dalam aloi/ Arrangement of particles in alloys

Pengaloian
Alloying
+
Atom-atom logam tulen Atom asing Aloi
Atoms of a pure metal Foreign atom Alloy

Penambahan (i) atom asing ke dalam logam tulen mencegah barisan atom daripada
(ii) menggelongsor di atas satu sama lain. Hal ini kerana atom yang ditambah adalah
(iii) berlainan saiz. Oleh itu, aloi lebih (iv) keras dan (v) kuat
berbanding logam tulen.
The addition of (i) foreign atoms into pure metals prevents the row of atoms from (ii) sliding

over each other. This is because the added atoms are of (iii) different sizes. So, alloys are
(iv) stronger and (v) harder than pure metals.

108
 2 Mengapakah kebanyakan logam tulen tidak sesuai digunakan untuk menghasilkan barang
kegunaan harian? TP 2
Why are most pure metals not suitable to be used for making everyday items?
Kebanyakan logam tulen adalah lembut dan mudah terkakis./ Most pure metals are soft and can corrode easily.

 3 Beri tiga tujuan pengaloian/ Give three purposes of alloying. TP 3

−− Untuk menambahkan kekuatan dan kekerasan logam / To increase the strength and hardness of metals
−− Untuk menjadikan logam lebih tahan kakisan/ To make metals more resistant to corrosion
−− Untuk menjadikan logam lebih berkilat atau menarik/ To make metals more shiny or attractive

 4 Lengkapkan jadual di bawah/ Complete the table below. TP 3

Aloi Logam tulen Atom asing

Alloy Pure metal Foreign atoms

Keluli (a) Besi Karbon

Steel Iron Carbon

Gangsa Kuprum (b) Timah

Bronze Copper Tin

Loyang Kuprum (c) Zink

Brass Copper Zinc

Piuter (d) Timah Kuprum

Pewter Tin Copper

Duralumin (e) Aluminium Kuprum

Duralumin Aluminium Copper

 5 Lengkapkan peta buih berganda di bawah untuk membanding antara aloi dan logam
tulen. TP 3
Complete the double bubble map below to compare alloy and its pure metal.
i THINK Peta Buih Berganda

(a) (j)
Kurang Lebih
(h) (i)
(b) keras keras (j)
Tidak tahan Tahan
Kurang Less hard Harder
kakisan kakisan Lebih
kuat Not resistant to Resistant to kuat
Less strong corrosion corrosion Stronger

(c) (g) (l)

Konduktor
Kurang elektrik Lebih
Logam tulen Aloi
berkilat Pure metal Electrical Alloy
berkilat
Less shiny conductor More shiny

(d) (f) (m)

Mudah Konduktor Sukar
ditempa (e) haba (n) ditempa
Heat conductor Less malleable
Malleable Kurang
Mulur mulur
Ductile Less ductile

109
Latihan 2 Kegunaan aloi/ Uses of alloys
TP 2 Memahami kimia industri dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia industri dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Padankan aloi dan kegunaannya/ Match the alloy with its uses. TP 3

Gangsa
Peralatan muzik/ Musical instruments
Bronze

Keluli
Badan kapal terbang/ Body of aeroplanes
Steel

Loyang
Patung, piala/ Statues, medals
Brass

Duralumin
Bangunan dan jambatan/Buildings and bridges
Duralumin

Piuter
Duit syiling/ Coins
Pewter

Kupronikel
Piala, barang perhiasan/ Trophies, decorative items
Cupronickel

 2 Kaji pernyataan di bawah. Kemudian, jawab soalan yang berikut. TP 2

Study the statement below. Then, answer the following questions.

Aloi yang mengalirkan arus elektrik dalam keadaan tanpa rintangan (rintangan sifar) pada suhu yang
sangat rendah.
An alloy that conducts electricity without any resistance (zero resistance) at a very low temperature.

(a) Namakan aloi di atas/ Name the above alloy.

Aloi superkonduktor/ Superconductor alloy

(b) Nyatakan dua kegunaan aloi tersebut/ State two uses of the alloy.
Pengimejan Resonan Magnetik (MRI), kereta api Maglev, mengesan periuk api
Magnetic Resonance Imaging (MRI), maglev train, detection of mines

9.2 Kaca dan Seramik/ Glass and Ceramic

Latihan 3 Komponen kaca dan seramik/ Components of glass and ceramic

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kimia industri.
TP 2 Memahami kimia industri dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Namakan komponen utama kaca./ Name the major component of glass. TP 1

Silikon dioksida (silika)/ Silicon dioxide (silica)

110
 2 (a) Di manakah silika boleh ditemui dalam alam semula jadi? TP 1
Where can silica be found in the nature?
Pasir/ Sand
(b) Namakan unsur-unsur yang terkandung dalam silika. TP 1
Name the elements found in silica.
Silikon, oksigen/ Silicon, oxygen

 3 Beri tiga ciri kaca/ Give three properties of glass. TP 2

Lut sinar/ Transparent
Keras tetapi rapuh/ Hard but brittle
Tidak aktif secara kimia/ Chemically inert

 4 Apakah unsur-unsur yang terkandung dalam seramik? TP 1

What are the elements found in ceramics?
Aluminium, silikon, hidrogen, oksigen
Aluminium, silicon, hydrogen, oxygen

 5 Seramik diperbuat daripada tanah liat. Namakan komponen utama tanah liat. TP 1
Ceramics are made of clay. Name the main component of clay.
Aluminium silikat/ Aluminium silicate

Latihan 4 Kegunaan kaca dan seramik/ Uses of glass and ceramic

TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia industri dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Lengkapkan jadual di bawah dengan jawapan yang sesuai. TP 3

Complete the table below with suitable answers.

Jenis kaca Composition Ciri Kegunaan

Type of glass Komposisi Properties Uses
Kaca silika (a) Silikon dioksida (b) Membenarkan cahaya ultraungu (c) Radas kaca
terlakur Fused Silicon dioxide dan infra-merah menembusinya makmal/ Kanta
glass Allows ultraviolet and infrared light to pass / Gentian optik/
through Cermin teleskop/
Tahan terhadap suhu tinggi dan Tiub arka dalam
bahan kimia lampu
Resistant to high temperature and Laboratory glassware/
chemicals Lenses/ Optical fibres/
Takat lebur tinggi/ High melting point Telescope mirrors/ Arc
Tahan terhadap kejutan haba tubes in lamps
Resistant to thermal shock
Kaca soda (d) Silikon dioksida Tidak tahan haba / Cannot withstand heat (e) Bekas kaca/ Cermin/
kapur Silicon dioxide Tahan terhadap bahan kimia/ Resistant Mentol lampu/ Kaca
Soda-lime glass Natrium to chemicals rata/ Kaca tingkap
oksida Mudah diacu dan dibentuk/ Easy to Glass containers / Mirrors
Sodium oxide mould and shape / Light bulbs/ Flat glass/
Kalsium Lutsinar/ Transparent Windowpanes
oksida
Calcium oxide
(f) Kaca kristal Silikon dioksida (g) Ketumpatan tinggi/ High density Kanta/ Prisma/ Kristal/
plumbum Silicon dioxide Indeks biasan tinggi Pinggan mangkuk/
Lead crystal Plumbum(II) oksida High refractive index Objek seni
glass Lead(II) oxide Lut sinar/ Transparent Prisms/ Lenses/ Crystals/
Natrium oksida Lembut dan mudah melebur Tableware/ Art objects
Sodium oxide Soft and easy to melt

Kaca borosilikat (h) Silikon dioksida Lutsinar /Transparent (i) Alat memasak/
Borosilicate glass Silicon dioxide Tahan terhadap bahan kimia Radas kaca makmal/
Boron oksida Resistant to chemicals Tiub elektrik/
Boron oxide Saluran paip kaca/
Natrium Tahan terhadap kejutan haba Lampu kereta
oksida Resistant to thermal shock Cookware/ Laboratory
Sodium oxide Boleh tahan terhadap perubahan suhu glassware/ Electrical
Kalsium oksida yang besar/ Can withstand a wide range of tubes/ Glass pipelines/
Calcium oxide temperature change Automobile headlights

111
 2 Lengkapkan jadual di bawah dengan memberikan kegunaan dan contoh seramik. TP 3
Complete the table below by giving the uses and examples of ceramics.

Ciri seramik Kegunaan Contoh

Properties of ceramics Uses Examples
Keras dan kuat Bahan binaan (a) Batu bata, jubin, simen,
Hard and strong Building materials bumbung/ Bricks, tiles, cement,
roofs
Lengai terhadap bahan kimia (b) Perkakas dapur Pinggan, mangkuk, periuk
dan tidak terkakis Kitchenware masak/ Plates, bowls, cooking pots
Chemically inert and non-corrosive
Tidak aktif dan tidak boleh Peralatan perubatan dan (c) Tulang dan gigi palsu
dimampatkan pergigian Artificial teeth and bones
Inert and non-compressible Medical and dental equipment
Penebat elektrik (d) Bahagian penebat dalam Palam pencucuh, penebat dalam
Electrical insulators perkakas elektrik ketuhar dan kabel elektrik
Insulating parts in electrical Spark plugs, insulators in ovens and
appliances electric cables

Menarik, mudah dibentuk dan
berkilat
Attractive, easily moulded and glazed
Takat lebur sangat tinggi dan
penebat haba yang baik
Very high melting point and good
insulator of heat
Barang perhiasan dan keperluan (e) Pasu, barangan porselin,
rumah singki, tab mandi
Decorative pieces and household items Vases, porcelain ware, wash basins,
bath tubs
(f) Penebat haba Pelapik relau dan bahagian enjin
Heat insulator Lining of furnace and engine parts

9.3 Polimer/ Polymer

Latihan 5 Polimer semula jadi dan polimer sintetik/ Natural polymers and synthetic polymers
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kimia industri.
TP 2 Memahami kimia industri dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Beri tiga contoh polimer semula jadi dan polimer sintetik dalam peta pokok di bawah. TP 2
Give three examples of natural polymers and synthetic polymers in the tree map below.

i THINK Peta Pokok
Jenis polimer
Types of polymers

Polimer semula jadi Polimer sintetik

Natural polymers Synthetic polymers

(a) • Protein/ Protein (b) • Nilon/ Nylon

• Kanji/ Starch • Polistirena/ Polystyrene
• Getah asli/ Natural rubber • Perspeks/ Perspex
• Kapas/ Cotton • Politena/ Polythene
• Sutera/ Silk • Neoprena/ Neoprene
• Selulosa/ Cellulose

 2 Isi tempat kosong dengan istilah yang betul. TP 1

Fill in the blanks with the correct terms.
(a) Polimer semula jadi ialah polimer yang dihasilkan secara semula jadi oleh benda hidup.
Natural polymers are polymers produced naturally by living things.

(b) Polimer sintetik ialah polimer buatan manusia yang dihasilkan melalui tindak balas kimia.
Synthetic polymers are man-made polymers produced by chemical reactions.

112
Latihan 6 Proses pempolimeran/ Polymerisation process
TP 2 Memahami kimia industri dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia industri dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Rajah di bawah menunjukkan proses pempolimeran. Label P, Q, R dan S dalam kotak yang
disediakan. TP 3
The diagram below shows polymerisation process. Label P, Q, R and S in the box provided.

R: Pempolimeran
Polymerisation

P: Monomer S: Penyahpolimeran Q: Polimer

Monomers Depolymerisation Polymer

 2 Tulis istilah yang betul bagi setiap maksud di dalam jadual di bawah. TP 2
Write down the correct term for each meaning in the table below.

Istilah/ Terms Maksud/ Meaning

(a) Monomer Molekul kecil yang bergabung untuk membentuk molekul berantai panjang.
Monomer Small molecules that combine to form a long-chain molecule.
Molekul berantai panjang yang terdiri daripada molekul-molekul kecil yang
(b) Polimer
bersambungan.
Polymer
A long-chain molecule composed of small interconnecting molecules.
Proses percantuman molekul-molekul kecil untuk membentuk molekul berantai
(c) Pempolimeran
Polymerisation panjang.
A process of small molecules joining together to form long-chain molecules.
(d) Penyahpolimeran Proses penguraian molekul polimer kepada monomer-monomernya.
Depolymerisation A process of decomposition of polymer molecules to its monomers.
(e) Pempolimeran Proses apabila monomer yang sama jenis dan mempunyai ikatan ganda dua
penambahan bergabung untuk membentuk molekul berantai panjang.
Addition A process whereby same type of monomers with double bond combine to form long chain molecules.
polymerisation
Proses apabila monomer yang berlainan jenis bergabung untuk membentuk
(f) Pempolimeran
molekul berantai panjang dengan menyingkirkan molekul ringkas seperti air dan
kondensasi
ammonia.
Condensation
A process whereby different types of monomers combine to form long-chain molecules by removing
polymerisation
simple molecules like water and ammonia.

 3 Padankan polimer dengan monomernya yang betul. TP 3

Match the polymers and their monomers correctly.

Polimer Monomer
Polymer Monomer

Protein/ Protein Isoprena/ Isoprene

Kanji/ Starch Asid amino/ Amino acid

Getah asli/Natural rubber Glukosa/ Glucose

Polivinil klorida/ Polyvinyl chloride Etena/ Ethene

Politena/ Polythene Kloroetena/ Chloroethene

113
Latihan 7 Ciri-ciri getah asli dan pemvulkanan getah/ Properties of natural rubber and vulcanisation of rubber
TP 2 Memahami kimia industri dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia industri dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Tulis ciri-ciri getah asli dalam peta buih di bawah. TP 2

Write down the properties of natural rubber in the bubble map below.
i THINK Peta Buih
(a)

Elastic
Kenyal
(f) (b)

Penebat haba Penebat elektrik

Heat insulator Electrical insulator

Ciri-ciri
getah asli
Properties of
(e) natural rubber (c)

Tidak tahan panas Polimer

Not resistant to heat Polymer

(d)

Bertindak balas
dengan asid
dan alkali
Reacts with
acid and alkali

 2 Jawab soalan berikut tentang pemvulkanan getah. TP 2 TP 3

Answer the following questions about vulcanisation of rubber.
Bahan X Proses Y
Lateks Getah asli pepejal Getah tervulkan
Latex Substance X Solid natural rubber Process Y Vulcanised rubber

(a) Namakan bahan X/ Name substance X.

Asid etanoik (sebarang asid)/ Ethanoic acid (any acid)

(b) Apakah fungsi bahan X?/ What is the function of substance X?

Asid menggumpalkan lateks/ Acid coagulates latex

(c) Bagaimanakah getah asli pepejal ditukar kepada getah tervulkan?

How can solid natural rubber be converted into vulcanised rubber?
Panaskan getah dengan sulphur atau rendamkan getah dalam larutan sulphur monoklorida.
Heating rubber with sulphur or soak rubber into sulphur monochloride solution.

(d) Namakan proses Y/ Name process Y.

Pemvulkanan/ Vulcanisation

114
 (e) Terangkan apa yang terjadi kepada molekul-molekul getah semasa proses Y.
Explain what happens to the rubber molecules during process Y.
Molekul-molekul getah dirangkai silang oleh atom-atom sulfur. Rantai silang ini menghalang polimer-
polimer getah daripada menggelongsor di atas satu dengan yang lain.
The rubber molecules are cross-linked by sulphur atoms. The cross-links prevent rubber polymers from sliding over each other.

(f) Lukis dan labelkan rajah untuk menunjukkan struktur molekul getah tervulkan.
Draw and label a diagram to show the structure of vulcanised rubber molecules.
Rangkai silang sulfur
S S
Sulphur cross-link
S
S S

(g) Bandingkan getah asli dan getah tervulkan dalam jadual di bawah.
Compare natural rubber and vulcanised rubber in the table below.

Getah asli/ Natural rubber Getah tervulkan/ Vulcanised rubber

Lebih lembut/ Softer Lebih keras/ Harder
Kurang kuat/ Less strong Lebih kuat/ Stronger
Kurang kenyal/ Less elastic Lebih kenyal/ More elastic
Tidak tahan haba/ Non resistant to heat Tahan haba/ Heat resistant

Praktis Berformat SPM

Apakah aloi Z?
Kertas 1 What is alloy Z?
A Loyang/ Brass 
 1 Antara proses berikut, yang manakah dapat B Piuter/ Pewter
menambahkan kekerasan sesuatu logam? C Gangsa/ Bronze
Which of the following processes increases the hardness D Duralumin/ Duralumin
of a metal?
A Pengaloian/ Alloying  3 Maklumat berikut menunjukkan proses
B Penyaduran/ Plating pembentukan metil metakrilat daripada
C Penulenan/ Purification perspeks.
D Pempolimeran/ Polymerisation The following information shows the process of forming
methyl metacrylate from perspex.
 2 Rajah 1 menunjukkan maklumat tentang
sejenis aloi.
dipanaskan/ heat
Diagram 1 shows information about an alloy.
Perspeks Metil metakrilat
Perspex Methyl metacrylate
Aloi Z/ Alloy Z
Apakah proses itu?/ What is the process?
Tahan Ringan A Penyulingan/ Distillation
Untuk membuat
kakisan Light B Pemvulkanan/ Vulcanisation
badan kapal terbang
Resistant to
To make body of aircraft
C Pemejalwapan/ Sublimation
corrosion D Penyahpolimeran/ Depolymerisation
Rajah 1/ Diagram 1

115
 4 Rajah 2 menunjukkan suatu proses  7 Apakah komponen utama kaca?
penghasilan bahan sintetik. What is the main component of glass?
Diagram 2 shows a process in the production of a A Silika/ Silica
synthetic material. B Boron/ Boron
C Karbon/ Carbon
Proses P D Natrium/ Sodium
Process P

 8 Keluli ialah aloi yang terbina daripada besi dan

Neoprena Polineoprena karbon. Bagaimanakah karbon mempengaruhi
Neoprene Polyneoprene sifat-sifat keluli?
Rajah 2/ Diagram 2 Steel is an alloy that is made up of iron and carbon.
How does carbon affect the properties of steel?
What is process P?
A Karbon menjadikan keluli pengalir
Apakah proses P?
elektrik yang lebih baik daripada besi
A Pemvulkanan/ Vulcanisation
Carbon makes steel a better conductor of electricity
B Pempolimeran/ Polymerisation
than iron
C Penggumpalan/ Coagulation
B Karbon menjadikan keluli lebih lembut
D Penyahpolimeran/ Depolymerisation
daripada besi
Carbon makes steel softer than iron
 5 Antara bahan berikut, yang manakah boleh C Karbon menjadikan keluli lebih keras
menggumpalkan lateks? daripada besi
Which of the following solutions can coagulate latex? Carbon makes steel harder than iron
A Sulfur D Karbon menghentikan pengaratan besi
Sulphur Carbon stops iron from rusting
B Ammonia
Ammonia  9 Rajah 3 menunjukkan perubahan struktur
C Asid asetik molekul getah apabila diregang dan dilepaskan.
Acetic acid Diagram 3 shows the change in the molecular structure
D Natrium klorida of natural rubber when it is stretched and released.
Sodium chloride
Diregang
Stretched
 6 Apakah yang harus dilakukan ke atas getah
asli untuk menghasilkan tayar yang lebih Dilepaskan
keras dan tahan haba? Released
What should be done to natural rubber to produce tyres
that are harder and more heat resistant? Rajah 3/ Diagram 3
A Menambahkan dawai besi Apakah ciri getah asli yang ditunjukkan
Add iron wire dalam rajah di atas?
B Menambahkan asid etanoik What is the property of natural rubber shown in the
Add ethanoic acid above diagram?
C Memanaskan dengan sulfur A Kenyal/ Elastic
Heat with sulphur B Lembut/ Soft
D Mencampurkan larutan ammonia C Melekit/ Sticky
Add ammonia solution D Mudah putus/ Easily snapped

116
 Kertas 2
Bahagian A

 1 Rajah 1 menunjukkan satu eksperimen untuk mengkaji ketahanan terhadap kakisan antara logam
tulen berbanding dengan aloi.
Diagram 1 shows an experiment to study the resistance towards corrosion of pure metals compared to alloys.

Air suling
Distilled water

Paku besi Paku keluli

Iron nail Steel nail

Rajah 1/ Diagram 1

(a) Tulis pemerhatian bagi eksperimen ini selepas tiga hari.

Air suling
Write down the observation for the experiment after three days.
Distilled water
Paku besi
Berkarat/Rusts
Iron nail Paku keluli Paku besi
Steel nail Iron nail
Paku keluli
Tidak berkarat/Does not rust
Steel nail

[2 markah/marks]

(b) Nyatakan hipotesis bagi eksperimen ini. KBAT Menilai

State the hypothesis for this experiment.
Keluli/aloi tahan terhadap kakisan//Steel/alloy resistant to corrosion.

[1 markah/mark]

(c) Sekiranya eksperimen ini dilanjutkan sehingga seminggu, ramalkan keadaan paku keluli.
If the experiment is carried out for one week, predict the condition of the steel nail.
Kekal tidak berkarat/ Does not rust
[1 markah/mark]

(d) Nyatakan definisi secara operasi bagi aloi berdasarkan eksperimen ini.
State the operational definition for alloys based on this experiment.
Aloi ialah bahan yang tidak berkarat/An alloy is a substance that does not rust.
Aloi ialah bahan yang tahan terhadap kakisan/An alloy is a substance that resistant to corrosion.

[1 markah/mark]

117
 Bahagian B
 2 Rajah 2 menunjukkan proses pembuatan loyang.
Diagram 2 shows the process of making brass.

Atom logam utama Atom logam asing

Atoms of main metal Atoms of foreign metal

P Q
Loyang
Brass
Rajah 2/ Diagram 2

(a) Namakan atom logam P dan Q.

Name the atoms of metals P and Q.
P: Kuprum/Copper
Q: Zink/Zinc
[2 markah/marks]

(b) Beri komposisi setiap logam dalam loyang.

Give the composition of each metal in brass.
P: 75%
Q: 25%
[2 markah/marks]
(c) Namakan proses yang terlibat dalam pembuatan loyang.
Name the process involved in the making of brass.
Pengaloian/Alloying
[1 markah/mark]

(d) Apakah kesan kehadiran atom logam asing dalam aloi?

What is the effect of the presence of foreign metal atoms in alloys?
Menghalang atom-atom logam utama daripada menggelongsor antara satu sama lain.
Prevent atoms of main metal from sliding over each other.

[1 markah/mark]

 3 Rajah 3 menunjukkan proses pemvulkanan getah.

Diagram 3 shows the process of vulcanisation of rubber.

+ X

Getah asli Getah tervulkan

Natural rubber Vulcanised rubber

Rajah 3/ Diagram 3

118
 (a) Apakah bahan X yang ditambah ke dalam getah asli untuk membentuk getah tervulkan?
What is substance X added into natural rubber to form vulcanised rubber?
Sulfur/Sulphur
[1 markah/mark]
(b) Beri satu fungsi bahan yang dinyatakan dalam 3(a).
Give one function of the substance stated in 3(a)
Membentuk rangkai silang antara polimer getah. / To form cross-links between rubber polymers.
[1 markah/mark]

(c) Lukis struktur getah tervulkan dalam Rajah 3.

Draw the structure of vulcanised rubber in Diagram 3.
[1 markah/mark]

(d) Nyatakan jenis getah yang lebih sesuai digunakan untuk membuat tayar.
State the type of rubber that is more suitable for making tyres.
Getah tervulkan/Vulcanised rubber
[1 markah/mark]

(e) Nyatakan dua sifat yang diperlukan bagi tayar.

State two properties required for tyres.
Kalis air, kenyal/ Waterproof, elastic

[2 markah/mark]
Bahagian C

 4 Kaji pernyataan berikut/ Study the following statement.

Pagar rumah Ali yang diperbuat daripada besi telah berkarat, manakala pagar rumah jirannya
yang diperbuat daripada keluli tidak berkarat. Besi merupakan logam tulen, manakala
keluli ialah aloi. Ini menunjukkan aloi dan logam tulen mempunyai sifat tahan kakisan yang
berbeza.
Ali’s gate, which is made of iron has rusted, while his neighbour’s gate, which is made of steel does not rust. Iron
is a pure metal whereas steel is an alloy. This shows that alloys and pure metals have different corrosive resistance
characteristics.

(a) Nyatakan satu pernyataan masalah daripada maklumat di atas.

State one problem from the above information.
[1 markah/mark]

(b) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat pernyataan di atas. KBAT Menilai
Suggest one hypothesis to investigate the above statement.
[1 markah/mark]

(c) Dengan menggunakan paku keluli, paku besi, larutan natrium klorida dan radas lain, huraikan
satu eksperimen untuk menguji hipotesis anda di 4(b) berpandukan kriteria berikut.
Using steel nail, iron nail, sodium chloride solution and other apparatus, describe an experiment to test your
hypothesis in 4(b) based on the following criteria.
(i) Tujuan eksperimen/ Aim of the experiment [1 markah/mark]
(ii) Mengenal pasti pemboleh ubah/ Identification of the variables [2 markah/marks]
(iii) Prosedur atau kaedah/ Procedure or method [4 markah/marks]
(iv) Penjadualan data/ Tabulation of data [1 markah/mark]

119
Jawapan/ Answers:
  4 (a) Adakah keluli (aloi) lebih tahan terhadap kakisan berbanding besi (logam tulen)?

Is steel (alloy) more resistant to corrosion compared to iron (pure metal)?

(b) Pagar keluli lebih tahan terhadap kakisan berbanding dengan pagar besi.

Steel gate is more resistant to corrosion compared to iron gate.

(c) (i) Untuk mengkaji ketahanan terhadap kakisan antara paku besi dan paku keluli.
To study the resistance to corrosion between iron nail and steel nail.
(ii) Pemboleh ubah/Variables:
Dimanipulasikan/Manipulated – jenis paku / type of nail
Bergerak balas / Responding – pengaratan paku / rusting of nail
Tetap/Constant – isi padu/ kepekatan larutan natrium klorida // volume/ concentration of sodium chloride solution
(iii) 1.  Tabung uji A dan B diisi dengan 20 cm3 larutan natrium klorida.
  Test tubes A and B are each filled with 20 cm3 sodium chloride solution.

2.  Paku besi dimasukkan ke dalam tabung uji A, manakala paku keluli ke dalam tabung uji B.
  Iron nail is put into test tube A, while steel nail is put into test tube B.

3. Kedua-dua tabung uji dibiarkan selama 5 hari/ Both test tubes are left for 5 days.
4. Pemerhatian ke atas pengaratan paku direkodkan/Observation on the rusting of nails are recorded.
(iv) Jenis paku/ Type of nail Pengaratan paku/Rusting of nail
Paku besi/ Iron nail
Paku keluli/ Steel nail

120
 5 Rajah 4.1 menunjukkan beberapa contoh polimer.
Diagram 4.1 shows some examples of polymers.

Rajah 4.1/ Diagram 4.1

(a) (i) Apakah maksud polimer? Beri satu contoh polimer.
What is a polymer? Give one example of a polymer.
[2 markah/mark]
(ii) Banding dan bezakan polimer asli dengan polimer sintetik.
Compare and contrast the natural polymer with the synthetic polymer.
[2 markah/marks]
(b) Dengan bantuan rajah, terangkan proses pempolimeran dan penyahpolimeran.
With the help of a diagram, explain the process of polymerisation and depolymerisation.
[4 markah/marks]
(c) Rajah 4.2 menunjukkan dua jenis getah yang berbeza.
Diagram 4.2 shows two different types of rubber.

Getah asli / Natural rubber Getah tervulkan/ Vulcanised rubber

Rajah 4.2/ Diagram 4.2

Pilih getah yang sesuai untuk membuat tayar kereta. Wajarkan pilihan anda.
Choose the appropriate rubber to make car tires. Justify your choice.
[4 markah/marks]

Jawapan/ Answers:
5 (a) (i) – Polimer ialah molekul besar berbentuk rantai yang terdiri daripada gabungan unit molekul
kecil, iaitu monomer/ Polymer is a large molecule made up of small molecular units called
monomers.

– Contoh polimer sintetik – politena/ polistirena / perspeks / getah sintetik

Examples of synthetic polymers - polythene / polystyrene / perspex / synthetic rubber

– Contoh polimer asli – protein / kanji / selulosa / getah asli

Examples of natural polymers - protein / starch / cellulose / natural rubber

(Pilih satu contoh/Choose one example)

121
 (ii) [Apa/What]
Polimer asli / Natural polymers Polimer sintetik / Synthetic polymers
Persamaan/Similarity: Kedua-duanya ialah polimer, iaitu molekul berantai panjang yang terbina
dari monomer-monomer/ Both are polymers, which are long chain molecules made up of monomers
Perbezaan/ Differences:

- Polimer yang wujud secara semula jadi/ -

Polimer buatan manusia yang
menggunakan bahan kimia/ Man-made
Naturally occurring polymers
polymers that use chemicals
- Contoh polimer asli ialah protein / kanji / - Contoh polimer sintetik ialah politena/
selulosa / getah asli polistirena / perspeks / getah sintetik
Examples of natural polymers are protein / Examples of synthetic polymers are polythene /
starch / cellulose / natural rubber polystyrene / perspex / synthetic rubber

(Pilih 1 persamaan dan 1 perbezaan/ Choose 1 similarity and 1 difference)

(b) Proses pempolimeran ialah proses pencantuman monomer-monomer menjadi satu
rantai panjang polimer melalui pembentukan ikatan kimia.
The polymerisation process is the process of combining monomers into a long polymer chain through the formation
of chemical bonds.

Monomers/ Monomers Polymer/ Polymer

Proses penyahpolimeran ialah proses penguraian rantai panjang polimer kepada monomer-
monomernya melalui tindak balas kimia.
The depolymerisation process is the process of breaking down long polymer chains into their monomers through a
chemical reaction.

Polymer/ Polymer Monomers/ Monomers

(c) – [Apa/What] Getah tervulkan/ Vulcanised rubber
[Mengapa/Why] Getah tervulkan keras dan lebih kenyal/ Vulcanised rubber is hard and more elastic
–
– Tahan terhadap haba/ Resistant to heat
– Tidak mudah teroksida di udara/ Not easily oxidised in the air
– Tidak bertindak balas dengan asid atau alkali/ Does not react with acid or alkali
– Penebat elektrik yang baik/ Good electrical insulator

122
 Tema 3 : Penerokaan Unsur dalam Alam
Bab
Kimia dalam Perubatan dan Kesihatan
10

e-RPH
Chemicals in Medicine and Health
Jawapan

Revisi Pantas
pelbagai bentuk budaya sejak zaman-
10.1 Perubatan Tradisional, berzaman. Kaedah ini terdiri daripada
Perubatan Moden dan Perubatan produk semula jadi serta senaman badan
Komplementari dan minda.
Complementary medicine, in practice refers to a
Traditional Medicine, Modern wide range of health interventions originating from
Medicine and Complementary different cultures across thousands of years of history.
Medicine Complementary medicine consists of natural products
and body and mind practices.
 1 Terdapat tiga kaedah rawatan perubatan: (ii) Antara ciri perubatan komplementari ialah
There are three methods of medical treatment:
tiada pembedahan atau jahitan pada tubuh
(a) Perubatan tradisional/ Traditional medicine
badan dan ubat-ubatan sintetik terlibat.
(i) Perubatan tradisional ialah kaedah Some features of complementary medicine are there
perubatan yang melibatkan tumbuh- are no surgeries or stitches on the body and synthetic
tumbuhan, haiwan dan/atau ubat-ubatan medicines involved.
berasaskan mineral, diaplikasikan secara  2 Ubat-ubatan yang digunakan dalam perubatan
khusus mahupun gabungan bagi merawat, tradisional, moden dan komplementari:
mendiagnosis serta mencegah penyakit dan The medicines used in traditional, modern and complementary
mengekalkan kesihatan. medicine:
Traditional medicine is a method of medical treatment (a) Ubat tradisional/ Traditional medicine
incorporating plants, animals, and/or minerals based
medicines, applied singularly or in combination to Ubat tradisional
Rawatan untuk
maintain the well-being, as well as to treat, diagnose or Traditional
Treatment for
prevent illnesses. medicine
(ii) Antara ciri perubatan tradisional ialah Herba/Herbs
keberkesanan rawatannya mengambil masa
Kunyit Penyakit kulit
yang lama, bahan semula jadi daripada Turmeric Skin disease
tumbuhan dan haiwan digunakan untuk
rawatan dan kaedah perubatan ini diwarisi Lidah buaya Luka kulit
Aloe vera Skin wound
dari satu generasi ke generasi seterusnya.
Some features of traditional medicine are effectiveness Halia Menghilangkan angin
of the treatment takes a longer time, much cheaper, Ginger dalam badan
natural ingredients from plants and animals are used Removes wind from the body
for treatment, and the method of treatment is inherited
Selasih/ Basil Batuk, selesema, bronkitis
from one generation to the next.
Ocimum basilicum Cough, cold, bronchitis
(b) Perubatan moden/ Modern medicine
(i) Perubatan moden ialah kaedah perubatan Haiwan/Animal
yang melibatkan pelbagai bidang sains Gamat Japanese encephalitis,
seperti perubatan klinikal, penyelidikan Sea cucumber penyembuhan luka
perubatan dan pembedahan dalam merawat Japanese encephalitis, wound
penyakit dan kecederaan. healing
Modern medicine is the method of treatment that
(b) Ubat moden/ Modern medicine
involves various fields of science such as clinical
medicine, medical research and surgery in the treatment
(i) Ubat-ubatan moden dihasilkan oleh saintis
of illnesses and injuries. di makmal.
Modern medicines are made by scientists in
(ii) Antara ciri perubatan moden ialah
laboratories.
rawatannya lebih berkesan, kosnya
(ii) Jenis ubat moden termasuklah analgesik,
mungkin lebih mahal, ubat-ubatan sintetik
antibiotik dan psikoteraputik.
dan teknologi moden seperti radioterapi
Types of modern medicine include analgesics,
digunakan. antibiotics and psychotherapeutic medicines.
Some features of modern medicine are the treatment is more
• Analgesik ialah ubat yang digunakan
effective, it may be costly, synthetic medicines are used and
modern technologies such as radiotherapy are applied.
untuk melegakan kesakitan tanpa
(c) Perubatan komplementari menyebabkan rasa kebas atau
Complementary medicine
mempengaruhi kesedaran. Contoh
(i) Perubatan komplementari secara praktisnya analgesik ialah aspirin, parasetamol dan
merujuk kepelbagaian kaedah dalam kodeina.
Analgesics are medicines used to relieve
penjagaan kesihatan, yang berasal daripada
pain without causing numbness or affecting

123
 consciousness. Examples of common analgesics are
pengalaman orang Needs to be consumed
aspirin, paracetamol and codeine.
yang pernah continuously until a person
• Antibiotik digunakan untuk membunuh heals and healing is proven
atau memperlahankan pertumbuhan mengambilnya sebelum
ini. through clinical tests.
bakteria. Ia digunakan untuk
Needs to be consumed
merawat jangkitan yang disebabkan
continuously for a long
oleh bakteria. Antibiotik diperoleh
time and healing is proven
daripada mikroorganisma seperti kulat.
through beliefs and
Contoh antibiotik ialah penisilin dan experiences of others who
streptomisin. have healed by consuming the
Antibiotics are used to kill or to slow down the medicine.
growth of bacteria. They are used to treat infections
caused by bacteria. Antibiotics are obtained from   5 Contoh penyalahgunaan ubat-ubatan:
microorganisms such as fungi. Examples of Examples of medicine abuse:
antibiotics are penicillin and streptomycin. (a) Menggunakan ubat yang dipreskripsi untuk
• Ubat psikoteraputik digunakan untuk orang lain.
mengubah pemikiran, perasaan dan Using medicine that are prescribed for someone else.
tingkah laku yang tidak nomal dalam (b) Mengambil dos yang lebih tinggi berbanding
kalangan pesakit mental yang tidak yang diarahkan.
dapat mengawal pemikiran, perasaan Taking a higher dose than instructed.
dan tingkah laku mereka. Ubat ini tidak (c) Mengambil ubat dengan cara yang berbeza
dapat menyembuhkan penyakit mental, daripada arahan.
tetapi dapat mengurangkan kebanyakan Taking medicine in a different way from instruction.
gejala penyakit mental dan membantu (d) Mengambil ubat untuk tujuan lain, bukan untuk
pesakit untuk meneruskan kehidupan.
menyembuhkan penyakit.
Psychotherapeutic medicines are used to alter
Taking medicine for other purposes instead of for healing
abnormal thinking, feelings or behaviours of people
illnesses.
with mental illness, who cannot control their
  6 Kesan penyalahgunaan ubat-ubatan:
thoughts, feelings and behaviours. These medicines
Effects of medicine abuse:
do not cure mental illness, but they can reduce
(a) Sesetengah ubat seperti ubat batuk dapat
most of the symptoms of mental illness and help
menyebabkan ketagihan jika diambil berlebihan.
patients to get on with their life.
(c) Perubatan komplementari Some medicines such as the cough mixture may cause
addiction if taken excessively.
Complementary medicine
Antara amalan perubatan komplementari yang (b) Antibiotik menyebabkan daya rintangan bakteria
boleh didapati di Malaysia: terhadap antibiotik meningkat. Ini menyebabkan
Some of the complementary medicine practices found in ubat yang biasa digunakan untuk merawat
Malaysia: jangkitan menjadi tidak berkesan.
(i) Akupunktur/ Acupuncture Antibiotic causes bacteria to be more resistant towards the
(ii) Kiropraktik/ Chiropractic antibiotic. Therefore, the medicine normally used to treat the
(iii) Urutan tradisional/ Traditional massage infection is no longer effective.
(iv) Homeopati/ Homeopathy
(v) Terapi herba/ Herbal therapy 10.2 Radikal Bebas/ Free Radicals
 3 Terdapat dua sumber ubat, iaitu sumber semula jadi
dan buatan manusia.  1 Radikal bebas ialah atom atau molekul yang
There are two resources of medicine, which are the natural resources kekurangan satu elektron menjadikannya sangat aktif
and the man-made resources. secara kimia dan bercenderung menyerang atom atau
 4 Perbandingan ubat yang diperoleh secara semula jadi molekul lain.
dan daripada sumber buatan manusia: A free radical is an atom or molecule that lacks one electron,
Comparison between medicine obtained naturally and from man- making it highly reactive chemically and it tends to attack other
made resources: atoms or molecules.
 2 Proses pengoksidaan yang berlaku di dalam badan
Ubat daripada sumber Ubat daripada sumber kita boleh menghasilkan radikal bebas. Radikal
semula jadi buatan manusia bebas ini boleh memulakan tindak balas berantai
Medicine from natural Medicine from man-made
untuk menghasilkan lebih banyak radikal bebas yang
resources resources
menyerang sel-sel badan.
Diperoleh terus Diperoleh daripada The oxidation process in our body can produce free radicals. These
daripada buah-buahan suplemen makanan free radicals can start chain reactions, producing more free radicals
dan sayuran yang kita seperti yang berbentuk that can attack body cells.
makan. pil yang dihasilkan  3 Terdapat faktor dalaman (dalam badan) dan faktor
Obtained directly from the secara sintetik luaran yang menyumbang kepada pembentukan
fruits and vegetables we di makmal. radikal bebas:
consume. Obtained from dietary There are internal (in the body) and external factors contributing to
supplements produced the formation of free radicals:
synthetically in laboratories. (a) Faktor dalaman – metabolisme dan keradangan
Perlu diambil Perlu diambil Internal factors – metabolism and inflammation
berterusan untuk berterusan sehingga (b) Faktor luaran – pencemaran udara, asap rokok,
masa yang lama dan seseorang itu sembuh sisa toksik, pendedahan kepada cahaya matahari
penyembuhan dapat dan penyembuhan dan sinaran mengion.
dibuktikan melalui dibuktikan menerusi External factors – air pollution, cigarette smoke, toxic
kepercayaan dan ujian klinikal. substances, exposure to sunlight and ionising radiation.

124
  4 Lazimnya, badan kita boleh mengendalikan radikal
bebas. Bagaimanapun, jumlah radikal bebas yang
berlebihan boleh merosakkan struktur DNA kita
menyebabkan pembentukan bahan karsinogen yang
menyebabkan mutasi dan penyakit kanser. Radikal
bebas juga menyebabkan penyakit lain seperti penyakit
kardiovaskular dan ketidaksuburan. Penuaan awal
juga disebabkan oleh radikal bebas.
Our body are normally able to handle free radicals. However, when
in excess, free radicals might damage our DNA structures, causing
the formation of carcinogenic substances that cause mutation and
cancer. Free radicals also cause other illnesses such as cardiovascular
diseases and infertility. Early ageing is also caused by free radicals.
10.3 Bahan Antioksidan
Antioxidant Substances
 1 Antioksidan ialah bahan yang mengurangkan,
meneutralkan serta melindungi sel badan daripada
kerosakan akibat radikal bebas dan ia juga boleh
dianggap sebagai barisan pertahanan terhadap risiko
mendapat sesetengah penyakit.
Antioxidant are substances that reduce, neutralise and protect body
cells from damage caused by free radicals. They can be considered as
a defense against the risk of certain diseases.
 2 Bahan antioksidan bertindak balas dengan radikal
bebas dan menyebabkan penghasilan suatu sebatian
yang lebih stabil. Maka, proses pengoksidaan dapat
dihentikan.
Antioxidant substances react with free radicals, causing the
formation of a more stable compound. Therefore, the process of
oxidation can be stopped.
 3 Contoh bahan antioksidan termasuk beta karotena,
lutein, likopena, vitamin C dan vitamin E.
Examples of antioxidant substances are beta carotene, lutein,
lycopene, vitamins C and E.
10.4 Produk Kesihatan/ Health Products
 1 Bahan aktif merujuk mana-mana komponen di
dalam sesuatu produk yang memberi kesan langsung
dalam mendiagnosis, menyembuhkan, merawat atau
mencegah penyakit.
Active ingredient refers to any component in a product that gives
a direct effect in the diagnosis, cure, treatment or prevention of
disease.
 2 Penggunaan produk kesihatan semakin meningkat
disebabkan beberapa faktor. Misalnya, orang yang
sibuk bekerja ada kalanya tidak ada masa untuk
menyediakan makanan yang seimbang, maka mereka
mengambil produk kesihatan untuk menjamin
kesihatan yang baik.
The usage of health products is increasing due to several factors.
For example, people who are busy working do not have the time to
prepare a balanced diet. Thus, they tend to take health products to
stay healthy.

Praktis PBD
10.1 Perubatan Tradisional, Perubatan Moden dan Perubatan Komplementari
Traditional Medicine, Modern Medicine and Complementary Medicine

Latihan 1 Ciri-ciri perubatan tradisional, moden dan komplementari

Characteristics of traditional medicine, moden medicine and complementary medicine
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kimia dalam perubatan dan kesihatan.
TP 2 Memahami kimia dalam perubatan dan kesihatan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

1 Beri definisi setiap jenis perubatan yang berikut. TP 1

Define each of the following types of medical treatment.
(a) Perubatan tradisional/ Traditional medicine
Kaedah perubatan yang menggunakan tumbuh-tumbuhan, haiwan dan bahan semula jadi bagi merawat,
mendiagnosis serta mencegah penyakit.
Medical treatment that uses plants, animals and natural substances to treat, diagnose and prevent illnesses.

(b) Perubatan komplementari/ Complementary medicine

Kepelbagaian kaedah dalam penjagaan kesihatan yang berasal daripada pelbagai bentuk budaya sejak
zaman-berzaman.
Various methods of health care originate from different cultural backgrounds over the years.

125
 (c) Perubatan moden/ Modern medicine
Campuran seni merawat dengan pelbagai bidang ilmu sains yang berkait dengan sains kesihatan
dan bioperubatan seperti perubatan klinikal dan penyelidikan perubatan. Doktor perubatan dan
pengamal penjagaan kesihatan merawat simptom dan penyakit menggunakan ubat sintetik, radiasi atau
pembedahan./ The combination of the art of medicine in various fields of science that relate to health science and biomedical
such as clinical medicine and medical research. Doctors and health care practitioners treat symptoms and diseases using synthetic
drugs, radiation or surgery.

2 Bandingkan antara perubatan tradisional dengan perubatan moden. TP 2

Compare traditional medicine with modern medicine.

Aspek Perubatan tradisional Perubatan moden

Aspect Traditional medicine Modern medicine

(a) Keberkesanan rawatan Perlahan dan memakan masa Lebih berkesan dan cepat
Effectiveness of treatment Slow and takes time Effective and fast

(b) Kos rawatan Rendah Mahal

Treatment cost Low High

Latihan 2 Ubat-ubatan yang digunakan dalam perubatan tradisional, moden dan komplementari
Medicines used in traditional, modern and complementary medicines
TP 2 Memahami kimia dalam perubatan dan kesihatan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia dalam kesihatan dan perubatan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

  1 Beri kegunaan herba yang berikut. TP 2

Give the uses of the following herbs.

Herba/ Herbs Rawatan untuk/ Treatment for

(a) Kunyit/ Turmeric Penyakit kulit/ Skin disease

(b) Lidah buaya/ Aloe vera Luka kulit/ Skin wound

(c) Pegaga/ Centella asiatica Kemurungan, panjang umur/ Depression, longevity

(d) Hempedu bumi/ Andrographis paniculata Cirit-birit, demam, kencing manis/ Diarrhoea, fever, diabetes

(e) Selasih/ Basil Batuk, selesema, bronkitis/ Cough, cold, bronchitis

(f) Tongkat Ali/ Eurycoma longifolia Meningkatkan kelelakian/ Increases male libido

(g) Misai kucing/ Orthosiphon aristatus Gout, kencing manis, reumatisme/ Gout, diabetes, rheumatism

 2 Nyatakan fungsi dan contoh tiga jenis ubat psikoteraputik seperti yang ditunjukkan dalam jadual
yang berikut. TP 2
State the function and example of the three types of psychotherapeutic medicines as shown in the following table.

Ubat psikoteraputik Fungsi Contoh

Psychotherapeutic medicines Function Example

(a) Stimulan Mengurangkan keletihan dan merangsang perasaan Amfetamina

Stimulant To reduce fatigue and elevate mood Amphetamine

(b) Antidepresan Mengawal keadaan kemurungan Amitriptilin

Antidepressant To control depression Amitriptyline

(c) Antipsikotik Untuk menenangkan pesakit Trankuiliser

Antipsychotic To calm down patients Tranquiliser

126
 3 Nyatakan cara betul pengambilan setiap jenis ubat moden berikut. TP 3
State the right way to take each of the following types of modern medicines.

Jenis / Type Cara betul/ Right way

(a) Analgesik Ikut arahan preskripsi doktor, jangan terlebih dos
Analgesic Follow doctor’s prescription, do not overdose
(b) Antibiotik Perlu dihabiskan mengikut dos yang diberi
Antibiotic Must finish the entire course according to the dosage given
(c) Antidepresan Ikut arahan preskripsi doktor, jangan terlebih dos
Antidepressant Follow doctor’s prescription, do not overdose

 4 Kodeina, insulin dan streptomisin ialah contoh-contoh ubat moden. Nyatakan ubat yang digunakan
untuk: TP 3
Codeine, insulin and streptomycin are examples of modern medicine. State the medicine used to:
(a) merawat kencing manis/ treat diabetes mellitus
Insulin/Insulin

(b) merawat pneumonia/ treat pneumonia

Streptomisin/Streptomycin

(c) melegakan sakit kepala/ relieve headaches

Kodeina/Codeine

 5 Antibiotik ialah sejenis ubat yang digunakan untuk membunuh dan menghalang pertumbuhan
bakteria./ An antibiotic is a type of medicine used to kill and prevent the growth of bacteria. TP 3
(a) Namakan satu penyakit yang dirawat menggunakan antibiotik.
Name a disease that can be treated by antibiotics.
Sifilis, gonorea, tuberkulosis/ Syphilis, gonorrhoea, tuberculosis (mana-mana satu/any one)

(b) Beri dua contoh antibiotik./ Give two examples of antibiotic.

Penisilin dan streptomisin/ Penicillin and streptomycin

(c) Terangkan cara yang betul semasa mengambil antibiotik./ State the right way of taking antibiotics.
Habiskan antibiotik yang diberi/ Complete the entire course of antibiotics

(d) Terangkan jawapan anda dalam 5(c)./ Explain your answer in 5(c).
Untuk memastikan semua bakteria terbunuh dan tidak membentuk rintangan terhadap antibiotik.
To make sure all bacteria are killed and do not develop resistance to the antibiotics.

 6 Aspirin ialah contoh analgesik./ Aspirin is an example of analgesic. TP 3

(a) Apakah fungsi ubat analgesik?

What is the function of analgesic drug?
Melegakan kesakitan/ Relieves pain

(b) Biasanya aspirin tidak dipreskripsikan kepada dua kumpulan pesakit. Namakan kumpulan
tersebut.
Normally aspirin is not prescribed to two groups of patients. Name the groups.
Kanak-kanak dan pesakit gastrik/ Children and gastric patients

(c) Terangkan jawapan anda di 6(b)./ Explain your answer in 6(b).

Aspirin bersifat asid dan ada kanak-kanak yang alah terhadap aspirin.
Aspirin is acidic and some children may be allergic to aspirin.

(d) Beri contoh lain analgesik./ Give another example of analgesic.

Parasetamol/ Paracetamol

127
 10.2 Radikal Bebas/ Free Radicals

Latihan 3 Kesan radikal bebas terhadap kesihatan manusia

Impact of free radicals on human health
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kimia dalam perubatan dan kesihatan.
TP 2 Memahami kimia dalam perubatan dan kesihatan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Apakah yang dimaksudkan dengan radikal bebas? TP 1

What is meant by free radical?
Radikal bebas ialah atom atau molekul yang kekurangan satu elektron menjadikannya sangat aktif secara
kimia dan bercenderung menyerang atom atau molekul lain./ A free radical is an atom or molecule that lacks one
electron making it highly reactive chemically and it tends to attack other atoms or molecules.

 2 Nyatakan dua kesan radikal bebas terhadap manusia. TP 2

State two effects of free radicals towards humans.
Penyakit kardiovaskular/ Cardiovascular disease
Penuaan awal/ Early ageing

10.3 Bahan Antioksidan/ Antioxidant Substances

Latihan 4 Definisi dan tindakan bahan antioksidan terhadap radikal bebas

Definition and the action of antioxidant substances on free radicals
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kimia dalam perubatan dan kesihatan.
TP 2 Memahami kimia dalam perubatan dan kesihatan dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Apakah itu bahan antioksidan?/ What are antioxidant substances? TP 1

Antioksidan ialah bahan yang mengurangkan, meneutralkan serta melindungi sel badan daripada
kerosakan akibat radikal bebas./Antioxidant substances are substances that reduce, neutralise and protect body cells from
damage caused by free radicals.

 2 Apakah kesan bahan antioksidan?/ What are the effects of antioxidant substances? TP 2

Antioksidan membantu mengelakkan kesan berbahaya radikal bebas. Antioksidan ialah molekul yang dapat
menghalang pengoksidaan molekul lain./Antioxidant substances can help to prevent the harmful effect of free radicals.
Antioxidant substances are molecules that prevent the oxidation of other molecules.

 3 Beri kegunaan bahan antioksidan yang berikut. TP 2

Give the uses of the following antioxidant substances.

Bahan antioksidan Kegunaan

Antioxidant substances Uses

(a) Vitamin C Membantu penyembuhan luka/ Helps wound healing

(b) Vitamin E Mencegah kanser/ Prevents cancer

(c) Beta karotena/Beta carotene Mencegah kanser/ Prevents cancer

(d) Lutein Mengekalkan kesihatan sel-sel mata/ Maintains healthy eye cells

128
 10.4 Produk Kesihatan/ Health Products

Latihan 5 Maksud bahan aktif dalam produk kesihatan

Meaning of active ingredients in health products
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai kimia dalam perubatan dan kesihatan.

 1 Apakah yang dimaksudkan dengan bahan aktif dalam produk kesihatan? TP 1

What is meant by active ingredients in health products?
Bahan aktif merujuk mana-mana komponen di dalam sesuatu produk yang memberi kesan langsung
dalam mendiagnosis, menyembuhkan, merawat atau mencegah penyakit./ Active ingredient refers to any
component in a product which gives a direct effect in the diagnosis, cure, treatment or prevention of diseases.

 2 Beri satu contoh bahan aktif dalam ubat gigi. TP 1

Give one example of active ingredient in toothpaste.
Flourida/ Flouride

Praktis Berformat SPM

 3 Ubat moden jenis yang manakah membuatkan
Kertas 1 seseorang lebih berwaspada dan bertenaga?
Which type of modern medicine helps restore the
 1 Antara yang berikut, yang manakah betul alertness and makes a person more energetic?
tentang kegunaan tumbuhan dalam perubatan A Antibiotik C Antidepresan
tradisional? Antibiotics Antidepressants
Which of the following is correct about the use of plants B Stimulan D Antipsikotik
in traditional medicine? Stimulants Antipsychotics

Tumbuhan Kegunaan  4 Antara yang berikut, yang manakah

Plant Use merupakan antibiotik?
Which of the following are antibiotics?
A Ginseng Untuk menghalang
Ginseng serangan asma A Penisilin/ Penicillin
To prevent asthma attack B Kodeina/ Codeine
C Kuinin/ Quinine
B Lidah buaya Untuk merawat batuk D Aspirin/ Aspirin
Aloe vera To treat cough
C Kuinina Untuk merawat  5 Antara yang berikut, yang manakah tidak
Quinine malaria benar tentang antibiotik?
To treat malaria Which of the following is not true about antibiotics?
D Bawang putih Untuk merawat kulit A Ia digunakan untuk memusnahkan
Garlic gatal pertumbuhan bakteria
To treat itchy skin They are used to destroy the growth of bacteria
B Ia digunakan untuk merawat penyakit
yang disebabkan bakteria
 2 Ubat yang manakah boleh melegakan sakit
They are used to treat diseases caused by bacteria
kepala?
C Ia berkesan terhadap jangkitan kulat dan
Which medicine can relieve headaches?
virus
A Streptomisin/ Streptomycin
They are effective against fungal and viral infections
B Parasetamol/ Paracetamol
D Penisilin dan streptomisin ialah dua
C Barbiturat/ Barbiturate
antibiotik yang biasa digunakan
D Kortison/ Cortisone
Penicillin and streptomycin are two common
antibiotics

129
 6 Sendi kaki seorang murid telah membengkak A Sabun/ Soap
dan berasa sakit. Apakah ubat yang paling B Cuka/ Vinegar
sesuai diberikan kepada murid tersebut? C Ubat gigi/ Toothpaste
The joint in the leg of a student is swollen and painful. D Minyak masak/ Cooking oil
What medicine is suitable to be given to the student?
 8 Antara bahan tambah makanan yang berikut,
A Insulin/ Insulin
yang manakah digunakan sebagai bahan
B Penisilin/ Penicillin
antioksidan?
C Barbiturat/ Barbiturate
Which of the following food additives is used as an
D Parasetamol/ Paracetamol
antioxidant substance?
A Tartrazina
 7 Seorang murid telah disengat oleh serangga Tartrazine
yang mempunyai sengatan beralkali. Antara B Sulfur dioksida
bahan berikut, yang manakah paling sesuai Sulphur dioxide
disapukan pada tempat sengatan tersebut? C Oktil etanoat
A student is stung by an insect with an alkaline sting. Octyl ethanoate
Which of the following is the most suitable substance to D Asid askorbik
be applied on the sting area? Ascorbic acid

Kertas 2
Bahagian B
 1 Rajah 1 menunjukkan pokok halia. Halia boleh digunakan sebagai ubat traditional.
Diagram 1 shows a ginger plant. Ginger can be used as a traditional medicine.

R ✓
Q

S
Rajah 1/Diagram 1
(a) Bahagian berlabel manakah, P, Q, R atau S yang digunakan sebagai ubat?
Tandakan (✓) pada jawapan anda dalam kotak yang disediakan dalam Rajah 1.
Which of the labelled parts, P, Q, R or S is used as the main source of medicine?
Mark (✓) for your answer in the box provided in Diagram 1. [1 markah/mark]
(b) Apakah penyakit yang boleh dirawat menggunakan halia?
What is the illness that can be cured by using ginger?
Sakit perut kerana angin dalam perut/ Stomach pain due to gas in the stomach
[1 markah/mark]
(c) Bagaimanakah halia digunakan untuk merawat penyakit dalam 1(b)?
How is ginger used to treat the illness in 1(b)?
Ekstrak jus dari rizom dan minum/ Extract the juice from the rhizome and drink
[1 markah/mark]
(d) Nyatakan dua ciri perubatan tradisional.
State two characteristics of traditional medicine.
– Diwarisi dan diamalkan turun temurun./ Inherited and practiced for generations.
– Keberkesanan rawatannya lebih perlahan dan makan masa.
The effectiveness of the treatment is slower and takes time.
[2 markah/marks]

130
 (e) Apakah yang dimaksudkan dengan ubat tradisional?
What is meant by traditional medicine?
Ubat yang diperoleh daripada sumber semula jadi seperti tumbuhan dan haiwan tanpa diproses secara
kimia./ Medicine derived from natural sources such as plants and animals without being processed chemically.
[1 markah/mark]
 2 Jadual 1 menunjukkan fungsi tiga jenis ubat.
Table 1 shows the functions of three types of medicine.

Fungsi/ Function Jenis ubat/ Type of medicine

Melegakan kesakitan/ Relieves pain X: Analgesik/ Analgesic

Membunuh bakteria/ Kills bacteria Y: Antibiotik/ Antibiotic

Mengubah emosi dan tingkah laku

Changes the emotion and behaviour Z: Psikoteraputik/ Psychotherapeutic

Jadual 1/Table 1
(a) Lengkapkan Jadual 1 dengan jenis ubat bagi setiap fungsi yang diberikan dalam jadual.
Complete Table 1 with the type of medicine for each function given in the table. [2 markah/marks]

(b) Apakah kesan sampingan bagi ubat jenis X jika digunakan oleh kanak-kanak yang berumur
kurang daripada dua tahun?
What is the side effect of medicine of type X if it is used by a child less than two years old?
Menyebabkan pendarahan usus dan perut/ It causes bleeding of the intestine and stomach
[1 markah/mark]

(c) Pesakit yang dirawat menggunakan ubat jenis Y mestilah menghabiskan semua ubat yang
dipreskripsikan oleh doktor untuk memastikan semua bakteria dihapuskan. Apakah yang akan
berlaku jika tidak semua bakteria dihapuskan? KBAT Menganalisis
A patient treated with medicine of type Y must finish taking the prescribed course given by the doctor in order to
make sure all the bacteria are killed. What will happen if not all the bacteria are killed?
Bakteria yang tinggal akan menjadi resistan terhadap antibiotik tersebut.
The remaining bacteria will develop resistance towards the antibiotic.
[1 markah/mark]

(d) Beri satu contoh ubat jenis Y.

Give one example of medicine of type Y.
Penisilin/Penicillin//Streptomisin/Streptomycin
[1 markah/mark]

(e) Trankuiliser ialah contoh ubat jenis Z. Beri satu perubahan yang mungkin berlaku ke atas emosi
pesakit apabila dirawat dengan ubat ini.
Tranquiliser is an example of medicine of type Z. Give one change that might happen to a patient’s emotions when
treated using this medicine.
Mengurangkan stres dan menenangkan pesakit./ Reduces stress and calms the patient.
[1 markah/mark]

131
 Bahagian C
 3 Kaji situasi berikut.
Study the following situation.

Puan Marina menghidangkan hirisan buah epal dalam dua buah pinggan kepada tetamunya.
Dalam salah satu pinggan, dia memerah jus limau terus pada permukaan hirisan epal dan
dalam pinggan yang satu lagi, dia tidak meletakkan apa-apa pada hirisan epal tersebut. Selepas
beberapa jam, didapati hirisan buah epal yang ada jus limau tidak berubah warna tetapi hirisan
epal yang tidak ada jus limau sudah bertukar warna menjadi perang.
Puan Marina served slices of apples in two plates to her guests. In one of the plates, she squeezed a lime directly
onto the surface of the apple slices and in the other plate, she left the apple slices without the lime extract. After a
few hours, the apple slices with lime extract did not change colour but the apple slices without lime extract have
changed colour to brown.

(a) Nyatakan satu pernyataan masalah daripada maklumat di atas.

State one problem statement from the above information.

(b) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat pernyataan di atas. KBAT Menilai
Suggest one hypothesis to investigate the above statement.
[1 markah/mark]
(c) Berdasarkan situasi yang diberi, huraikan satu eksperimen untuk menguji hipotesis anda di 3(b)
dengan menggunakan piring petri, bikar, buah epal, jus limau, larutan gula dan satu lagi bahan
lain.
Based on the given situation, describe an experiment to test your hypothesis in 3(b) using a petri dish, beakers, apple,
lime juice, sugar solution and one more substance.

Huraian anda harus mengandungi aspek berikut:

Your description should include the following criteria:
(i)
Tujuan eksperimen/ Aim of the experiment [1 markah/mark]
(ii)
Mengenal pasti pemboleh ubah/ Identification of variables [2 markah/marks]
(iii)
Prosedur atau kaedah/ Procedure or method [4 markah/marks]
(iv)
Penjadualan data/ Tabulation of data [1 markah/mark]

Jawapan/Answers:
  3 (a) Apakah yang dapat memperlahankan proses pengoksidaan buah epal?
What can slow down the oxidation process of apples?

(b) Larutan yang mengandungi bahan antioksidan dapat melambatkan proses pengoksidaan buah epal.
A solution that contains antioxidant substance can slow down the oxidation process of an apple.

(c) (i) Mengkaji kesan jenis larutan yang berlainan terhadap pengoksidaan buah epal.

To study the effect of various solutions on the oxidation of apple.

(ii) – Pemboleh ubah dimanipulasi: jenis larutan

Manipulated variable: type of solution

– Pemboleh ubah bergerak balas: perubahan warna hirisan epal

Responding variable: colour change of the apple slices

– Pemboleh ubah dimalarkan: saiz hirisan/suhu persekitaran

Constant variable: size of apple slice/temperature of the surroundings

(iii) 1 Empat hiris epal yang sama saiz dipotong dari sebiji epal. Salah satu hirisan diletak dalam piring
Petri sebagai kawalan.
Four slices of apple of the same size are cut from an apple. One slice is placed in the Petri dish as the control.
2 Tiga hirisan epal yang lain direndam masing-masing dalam sebikar jus limau, sebikar larutan

132
 gula, dan sebikar larutan natrium bikarbonat selama beberapa minit.
The remaining three slices of apples are soaked in beakers containing lime juice, sugar solution and sodium
bicarbonate solution respectively.

3 Hirisan epal dikeluarkan daripada bikar dan diletakkan di dalam piring Petri selama 20 minit.
The slices of apple are removed from the beakers and placed in a Petri dish for 20 minutes.
4 Perubahan pada setiap hirisan epal dibanding dengan kawalan dan keputusan uji kaji
direkodkan.
The changes on each slice of apple is compared with the control and the results are recorded.
(iv) Penjadualan data/ Tabulation of data
Jenis larutan Perubahan warna pada epal
Type of solution Changes in the colour of apple

Jus limau Tiada perubahan warna

Lime juice No colour change

Larutan gula Berubah warna ke perang

Sugar solution Changes colour to brown

Larutan natrium bikarbonat Berubah warna ke perang

Sodium bicarbonate solution Changes colour to brown

 4 (a) Lidah buaya dan ginseng merupakan contoh perubatan tradisional.

Aloe vera and ginseng are examples of traditional medicine.
(i) Apakah yang dimaksudkan dengan perubatan tradisional?
What is meant by traditional medicine?
[2 markah/marks]
(ii) Nyatakan dua ciri perubatan tradisional.
State two characteristics of traditional medicine.
[2 markah/marks]

(b) Rajah 2 menunjukkan tiga jenis perubatan moden yang digunakan di negara kita.
Diagram 2 shows three types of modern medicine used in our country.

Perubatan moden
Modern medicine

Antibiotik Analgesik Psikoteraputik

Antibiotic Analgesic Psychotherapeutic

Nyatakan fungsi dua daripada tiga jenis perubatan moden dalam rajah di atas berserta contoh.
State the function for two out of three types of modern medicine in the above diagram together with examples.
[4 markah/marks]

(c) Maklumat berikut menunjukkan beberapa contoh makanan yang mengandungi antioksidan.
The following information shows a few examples of food that have antioxidants.

Kobis Brokoli Strawberi

Cabbage Broccoli Strawberry

Antioksidan perlu diambil setiap hari untuk mencegah kanser. Adakah anda bersetuju dengan
pernyataan ini? Wajarkan jawapan anda.
Antioxidants should be taken every day to prevent cancer. Do you agree with this statement? Justify your answer.
[4 markah/marks]

133
 Jawapan/Answers:
4 (a) (i) Suatu kaedah rawatan perubatan yang menggunakan tumbuhan, haiwan dan bahan semula
jadi yang digunakan secara khusus atau gabungan bagi diagnosis atau rawatan sesuatu
penyakit.
Medical treatment that uses plants, animals and natural substances that are specifically applied or combined for

diagnosis and treatment of diseases.

(ii) – Rawatan menggunakan bahan semula jadi daripada tumbuhan dan haiwan
Treatment using natural substances from plants and animals

– Kos rawatan yang rendah

Low treatment cost

– Diwarisi dan diamalkan secara turun temurun

Inherited and practised from generation to generation

[Pilih dua /Choose two]

(b) - Analgesik berfungsi untuk melegakan kesakitan
Analgesics function to relieve pain.

Contoh analgesik ialah aspirin, parasetamol dan kodeina.

Example of analgesics are aspirin, paracetamol and codeine.

- Antibiotik berfungsi untuk membunuh atau menghalang pertumbuhan bakteria berjangkit.

Antibiotics kill or inhibit the growth of infectious bacteria.

Contoh antibiotik ialah penisilin.

Example of antibiotic is penicilllin.

- Psikoteraputik digunakan untuk merawat pesakit psikiatrik.

Psychotherapeutic is used to treat psychiatric patients.

Contoh ubat psikoteraputik jenis stimulan ialah amfetamina.

Example of stimulant-type psychotherapeutic drug is amphetamine.

[Pilih dua /Choose two]

(c) Ya. Hal ini kerana antioksidan merupakan bahan kimia yang berfungsi untuk memperlahankan
atau menghentikan proses pengoksidaan. Proses pengoksidaan berlaku secara semula jadi di
dalam badan yang menghasilkan radikal bebas. Radikal bebas merosakkan struktur DNA yang
boleh menyebabkan mutasi atau kanser.
Yes. This is because antioxidants are chemical substances that function to slow down or stop the oxidation process.
Oxidation process occurs naturally inside our body to produce free radicals. Free radicals damage our DNA structure
which can cause mutation or cancer.

134
 Tema 4 : Tenaga dan Kelestarian Hidup
Bab
Daya dan Gerakan
11

e-RPH
Force and Motion Jawapan

Revisi Pantas
11.1 Gerakan Linear a=
v–u
t
Linear Motion
dengan keadaan/where;
  1 Gerakan linear merujuk gerakan sepanjang satu garis
a = pecutan/ acceleration
lurus.
v = halaju akhir/ final velocity
Linear motion is referred to as the motion along a straight line.
u = halaju awal/ initial velocity
 2 Jarak ialah jumlah panjang lintasan yang dilalui suatu
t = masa/ time
objek dari satu tempat ke tempat yang lain.
Distance is the total path length travelled by an object from one
location to another.  9 Melalui aktiviti yang dilakukan di makmal
 3 Sesaran ialah jarak di antara dua lokasi yang diukur menggunakan jangka masa detik, kita dapat
sepanjang lintasan terpendek di antara kedua-dua menentukan halaju dan pecutan objek yang
lokasi itu dalam satu arah tertentu. bergerak.
Displacement is the distance between two locations measured Through activities conducted in laboratories using the ticker-
along the shortest path connecting them, in a specific direction. timer, we can determine the velocity and acceleration of moving
 4 Unit S.I. untuk jarak dan sesaran ialah meter (m). objects.
The S.I. unit of distance and displacement is metre (m). 10 Jangka masa detik bergetar 50 detik sesaat (50 Hz).
Sela masa di antara dua titik berturutan pada pita
Sesaran = 1 500 m detik dinamakan satu detik.
Displacement = 1 500 m The ticker-timer vibrates 50 times per second (50 Hz). The time
interval between two adjacent dots on the ticker-tape is called one
Bandar R Bandar S tick.
Town R Jarak = 3 000 m Town S
Distance = 3 000 m 1
Satu detik = saat atau 0.02 saat
50
1
 5 Laju ialah kadar perubahan jarak atau perubahan jarak One tick = 50 second or 0.02 second
per unit masa.
Speed is the rate of change of distance or change in distance per
unit time. 11 Jarak antara titik-titik pada pita detik menunjukkan
  6 Laju purata ialah kadar perubahan jumlah jarak yang jenis gerakan linear.
dilalui. The distance between the dots on the ticker-tape shows the type
Average speed is the rate of change of total distance travelled. of linear movement.
 7 Unit S.I. bagi laju dan laju purata ialah meter per saat
Arah gerakan
(m s-1).
Direction of motion
The S.I. unit of speed and average speed is metre per second (m s-1). Halaju seragam
Uniform velocity
Jarak/Distance
Laju/Speed =
Masa/Time
Arah gerakan
Halaju bertambah secara Direction of motion
Laju purata Jumlah jarak/Total distance
= seragam/Velocity increases uniformly
Average speed Masa/Time

 8 Pecutan ialah kadar perubahan halaju atau perubahan Arah gerakan

halaju per unit masa. Unit S.I. bagi pecutan ialah meter Halaju berkurang secara Direction of motion
per saat per saat (m s–2). seragam/Velocity decreases uniformly
Acceleration is the rate of change of velocity or change in velocity
per unit time. The S.I. unit of acceleration is metre per second per
second (m s–2).
11.2 Graf Gerakan Linear
Linear Motion Graphs
Halaju akhir – Halaju awal  1 Graf digunakan untuk menerangkan gerakan
Pecutan =
Masa yang diambil sesuatu objek dengan lebih lanjut.
Final velocity – Initial velocity Graphs are used to explain the motion of objects in detail.
Acceleration = Time taken  2 Terdapat dua jenis graf gerakan linear:
There are two types of linear motion graphs:
(a) Graf sesaran-masa/ Displacement-time graph
(b) Graf halaju masa/ Velocity-time graph

135
 3 Jadual di bawah menunjukkan pelbagai jenis gerakan yang dicatatkan pada pita detik.
The table below shows different types of motion recorded on the ticker tapes.

Halaju Halaju Halaju Halaju

Velocity Velocity Velocity Velocity

Masa Masa Masa Masa

Time Time Time Time
Arah gerakan Arah gerakan Arah gerakan Arah gerakan
Direction of movement Direction of movement Direction of movement Direction of movement

Halaju seragam pecutan Halaju bertambah, objek Halaju berkurang, objek Halaju berubah, objek
sifar memecut nyahpecut memecut dan nyahpecut
Uniform velocity, zero Velocity increases, object Velocity decreases, object Velocity varies, object accelerates
acceleration accelerates decelerates and then decelerates

11.3 Pecutan Graviti dan Jatuh Bebas
Gravitational Acceleration and Free Fall
 
 1 Objek jatuh ke bawah disebabkan tarikan ke arah
pusat Bumi oleh daya graviti Bumi.
Objects fall down because they are pulled towards the Earth by the
Earth’s gravitational force.  
  2 Pecutan graviti ialah pecutan objek yang disebabkan
oleh tarikan daya graviti. Simbol yang digunakan
untuk pecutan graviti ialah g. Nilai g di permukaan
Bumi ialah 10 m s–2.  
The gravitational acceleration is the acceleration of an object due
to the pull of the gravitational force. The symbol used for gravitational
acceleration is g. The value of g on Earth’s surface is 10 m s–2.
 3 Sekiranya suatu objek jatuh disebabkan oleh tindakan
daya graviti semata-mata, objek itu dikatakan
mengalami jatuh bebas.
An object that falls due to gravitational force only, is said to
 
experience a free fall.
 
11.4 Jisim dan Inersia/ Mass dan Inertia
1 Jisim ialah kuantiti jirim yang terkandung di dalam
suatu objek. Unit S.I. bagi jisim ialah kilogram (kg).
Mass is the amount of matter in an object. The S.I. unit of mass is
kilogram (kg).
2 Inersia ialah kecenderungan suatu objek untuk
mengekalkan keadaan asalnya sama ada dalam
keadaan pegun atau bergerak.
Inertia is the tendency of an object to maintain its original state
either at rest or in motion.
3 Konsep inersia telah dinyatakan dalam Hukum
Gerakan Newton Pertama: “Suatu objek akan kekal
pegun atau terus bergerak dalam garis lurus dengan
laju malar, melainkan terdapat daya luar yang
bertindak ke atasnya”.
The concept of inertia is stated in Newton’s First Law of Motion:
“Every object continues in its state of rest or of uniform motion
in a straight line unless it is acted upon by an external force”.
4 Lebih besar jisim suatu objek, lebih besar inersianya.
The greater the mass of an object, the greater is its inertia.
5 Contoh beberapa kesan inersia dalam kehidupan
harian.
Examples of the effects of inertia in daily life:

Syiling
Coin Tarik kad Inertia duit syiling menyebabkannya kekal pada keadaan rehat sebaik
dengan cepat sahaja poskad ditarik dari gelas. Bagaimanapun disebabkan beratnya, duit
Pull card away
Poskad quickly
syiling jatuh secara menegak ke dalam gelas.
Postcard The inertia of the coin causes the coin to remain at rest as soon as the postcard is pulled away
Gelas from the glass. However, due to its weight, the coin drops vertically into the glass.
Glass

Tali Baldi berisi pasir lebih sukar bergerak dan lebih sukar diberhentikan
Ropes berbanding dengan baldi yang kosong. Baldi berisi pasir mempunyai inertia
Pasir
atau jisim yang lebih besar daripada baldi yang kosong.
Sand A pail filled with sand does not move easily and more difficult to stop moving compared to the
Baldi
Pail
empty one. The pail filled with sand has a greater inertia or mass than the empty one.

  6 Satu contoh kesan positif inersia:  
An example of positive effect of inertia:
Kita boleh mengeringkan payung yang basah dengan
memutarkannya dengan laju dan memberhentikannya
secara mendadak. Ini kerana, titisan air akan terus
bergerak walaupun payung diberhentikan disebabkan
inersia dan akhirnya titisan air itu jatuh daripada payung.
We can dry a wet umbrella by spinning it fast and then stop
spinning it abruptly. This is because, water droplets will keep
moving although the umbrella has stopped moving due to inertia
and eventually water droplets will drop from the umbrella.
7 Beberapa cara mengurangkan kesan negatif inersia:
Several ways to reduce negative effects of inertia:
(a) Tali pinggang keledar – menghalang pemandu
dan penumpang daripada terhumban ke cermin
hadapan apabila kereta berlanggar dengan
kenderaan lain dan berhenti secara mendadak.
Safety belt – prevents driver and passengers of a car from
crashing into the windscreen if the car collides with another
vehicle and stops instantly.

136
 (b) Penyandar kepala – menghalang kecederaan pada Air bag – prevents the driver from hitting the steering wheel
leher semasa perlanggaran di bahagian belakang or dashboard during a collision.
kereta. Video Tutorial
Headrest – prevents whiplash injuries to the neck during rear- Untuk tujuan pembelajaran
end collision.
(c) Beg udara – menghalang pemandu daripada Imbas kod QR atau layari https://youtu.be/
twQ4vPCW350 untuk menonton video tutorial
terhantuk ke roda stering atau papan pemuka
tentang inersia
semasa perlanggaran.

Praktis PBD
11.1 Gerakan Linear/ Linear Motion
Latihan 1 Jarak dan sesaran/ Distance and displacement
Laju dan pecutan/ Speed and acceleration
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai daya dan gerakan.

Isi tempat kosong dengan perkataan yang sesuai. TP 1

Fill in the blanks with the correct words.
 1 Jarak ialah jumlah panjang lintasan yang dilalui dari satu tempat ke tempat yang lain.
Distance
is the total path length travelled from one location to another.
 2 Sesaran ialah jarak di antara dua lokasi yang diukur sepanjang lintasan terpendek di
antara kedua-dua lokasi itu dalam satu arah tertentu.
Displacement
is the distance between two locations measured along the shortest path connecting them, in a
specific direction.
 3 Laju ialah kadar perubahan jarak atau perubahan jarak per unit masa.
Speed
is the rate of change of distance or change in distance per unit time.
 4 Laju purata ialah kadar perubahan jumlah jarak yang dilalui.
Average speed
is the rate of change of total distance travelled.

Latihan 2 Menyelesaikan masalah melibatkan laju, laju purata, halaju dan pecutan
Solving problems involving speed, average speed, velocity and acceleration
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai daya dan gerakan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

  1 Rajah di bawah menunjukkan sebuah kereta yang bergerak dari titik P ke titik R dalam masa
70 saat di sepanjang jalan raya yang lurus. TP 3
The diagram below shows a car travelling from point P to point R along a straight road in 70 seconds.
Video Tutorial
PAK-21

•
P
•
Q
•
R
1 000 m 400 m

Kereta tersebut kemudiannya berpatah balik dari titik R dan berhenti di Q dalam 25 saat.
The car then travels back from point R and stops at Q in 25 seconds.
(a) Apakah jarak yang dilalui oleh kereta itu?/ What is the distance travelled by the car?
(1 000 + 400 + 400) m = 1 800 m

(b) Apakah sesaran kereta tersebut?

What is the displacement of the car?
(1 000 + 400 – 400) m = 1 000 m

137
 (c) Apakah laju kereta tersebut pada titik R?
What is the speed of the car at point R?
Jarak/Distance
Laju/Speed =
Masa/Time
1 400
 = = 20 m s–1
70

(d) Apakah halaju kereta itu?

What is the velocity of the car?
Sesaran/Displacement
Halaju/Velocity =
Masa/Time
1 000
= = 10.5 m s–1
95

 2 Rajah di bawah menunjukkan pita detik bagi sebuah troli yang bergerak menuruni landasan.
Frekuensi jangka masa detik ialah 50 Hz. TP 3
The diagram below shows a ticker tape of a trolley moving down an inclined plane. The frequency of the ticker timer is
50 Hz.
Awal Akhir
Initial Final

1.2 cm 1.8 cm

Kira pecutan troli dalam cm s–2.

Calculate the acceleration of the trolley in cm s–2.
t = 10 × 0.02 = 0.2 s v–u
1.2 a=
t
u=
0.02 90 – 60
=
= 60 cm s–1 0.2
30
1.8 =
v= 0.2
0.02
= 150 cm s–2
= 90 cm s–1

 3 Rajah di bawah menunjukkan graf pita detik yang diperoleh daripada gerakan sebuah troli. Setiap
keratan pita detik mengandungi selang masa 5 detik. TP 3
The diagram below shows a ticker tape chart which is obtained from the motion of a trolley. Each length of ticker tape on
the chart contains 5 dot-intervals.
Panjang pita detik (cm)
Length of ticker tape (cm)

24

20

16

12

5 10 15 20 25 30
Pita detik/ Ticker tape

138
 Frekuensi jangka masa detik ialah 50 Hz. Berapakah pecutan troli tersebut?
The frequency of the ticker timer is 50 Hz. What is the acceleration of the trolley?

4 Masa untuk 5 detik dalam satu jalur = 5 detik 3 0.02 s = 0.1 s
u=
(5 × 0.02) Time for 5 ticks on one strip = 5 ticks 3 0.02 s = 0.1 s
= 40 cm s–1 Selang masa, t dari pita detik 1 ke pita detik 6/ Time interval, t from ticker tape 1 to ticker tape 6
= (6 – 1) 3 0.1 s
24
v= = 5 3 0.1 s
(5 × 0.02)
= 0.5 s
= 240 cm s –1
v–u
a=
t
(240 – 40) 200
= =
0.5 0.5
= 400 cm s–2

 4 Rajah di bawah menunjukkan pita detik yang mengandungi 5 detik bagi setiap keratan AB, BC, CD
dan DE. Hitung nilai pecutan. TP 3
The diagram below shows a ticker tape with 5 ticks for every section, AB, BC, CD and DE. Calculate the acceleration.
Arah gerakan
Direction of motion

A B C D E

2 cm 4 cm 6 cm 8 cm

2 t = (4 – 1) × (5 × 0.02)
u=
5 × 0.02 = 3 × (5 × 0.02) = 0.3 s
= 20 cm s–1 v–u
a=
t
8
v= (80 – 20)
5 × 0.02 =
0.3
= 80 cm s–1 60
=
0.3
= 200 cm s–2

11.2 Graf Gerakan Linear/ Linear Motion Graphs

Latihan 3 Menyelesaikan masalah numerikal berdasarkan graf gerakan linear

Solving numerical problems based on linear motion graphs
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai daya dan gerakan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Rajah di bawah menunjukkan graf halaju masa bagi seorang murid yang menunggang motosikal
dari rumah ke sekolah. TP 3
The diagram below shows a velocity-time graph of a student riding a motorcycle from his house to the school.
Halaju (m s–1)
Velocity (m s–1)
Q R
10

P
8

S
0 Masa (saat)
10 20 40 60 Time (seconds)

139
 (a) Adakah murid itu berhenti dalam perjalanan ke sekolah? Mengapa?
Did the student stop on his way to school? Why?
Tidak. Halajunya hanya mencapai sifar apabila dia sampai di sekolah.
No. His velocity only became zero when he reached school.

(b) Berapa lamakah masa yang diambil untuk dia sampai ke sekolah?
How long did he take to reach his school?
60 saat/ 60 seconds

(c) Nyatakan di bahagian mana dalam perjalanannya, dia bergerak dengan ...
State at which part of his journey, he is moving with ...
(i) halaju seragam/ uniform velocity: QR

(i) pecutan/ acceleration: OP dan/and PQ

(i) nyahpecutan/ deceleration: RS

(d) Berapakah sesaran yang dilalui oleh murid itu bagi 10 saat pertama?
What is the displacement of the student covered in the first 10 seconds?
Sesaran/ Displacement
= luas di bawah graf/ area under the graph
= ½ (8)(10)
= 40 m

(e) Tentukan pecutan murid tersebut dari masa 10 saat hingga 20 saat.
Find the acceleration of the student from 10 seconds to 20 seconds.
Pecutan/ Acceleration
= kecerunan graf/ gradient of the graph
(10 – 8) m s–1
=
(20 – 10) s
= 0.2 m s–2

11.3 Pecutan Graviti dan Jatuh Bebas/ Gravitational Acceleration and Free Fall

Latihan 4 Pecutan graviti/ Gravitational acceleration

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai daya dan gerakan.

Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 1

Fill in the blanks with the correct answers.
  1 Pecutan graviti ialah pecutan suatu objek yang disebabkan oleh tarikan daya graviti Bumi.
Gravitational acceleration
is the acceleration of an object caused by the gravitational force of the Earth.
  2 Nilai pecutan graviti ialah 10 m s–2 .
10 m s –2
The value of gravitational acceleration is .

140
Latihan 5 Jatuh bebas/ Free fall
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai daya dan gerakan.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai daya dan gerakan dan dapat melaksanakan tugasan mudah.

 1 Rajah (a) menunjukkan bekas vakum yang panjang dengan keadaan segumpal kapas berjisim 2 g dan
seketul batu berjisim 20 g dilepaskan serentak dari ketinggian yang sama. Rajah (b) menunjukkan
fotograf stroboskopik yang menunjukkan gerakan batu itu dalam keadaan jatuh bebas. Frekuensi
stroboskop itu ialah 20 Hz. TP 1 TP 3
Diagram (a) shows a long vacuum container, in which a ball of cotton of 2 g mass and a small stone of 20 g mass are
dropped simultaneously from the same height. Diagram (b) is a stroboscopic photograph showing the motion of the stone
in a state of free-fall. The frequency of the stroboscope is 20 Hz.

Kapas Batu
Cotton Stone
1.0 cm

6.0 cm

Vakum
Vacuum

(a) (b)
(a) Bandingkan masa yang diambil oleh kapas dan batu itu untuk sampai ke dasar bekas.
Compare the time taken by the cotton and the stone to reach the base of the container.
Sampai pada masa yang sama/ Reach at the same time

(b) Namakan satu faktor yang menyebabkan kedua-dua kapas dan batu jatuh ke bawah.
Name one factor which causes both the cotton and the stone to fall down.
Daya graviti Bumi/ Earth’s gravitational force

(c) Apakah yang akan terjadi kepada masa jatuh jika jisim kapas dan batu adalah sama? Terangkan
jawapan anda. KBAT Menganalisis
What would happen to the falling time if the mass of the cotton and the stone is the same? Explain your answer.
Masih sama sebab kadar jatuh dipengaruhi oleh pecutan yang sama akibat graviti.
Still the same because of the rate of falling is influenced by the same acceleration due to gravity.

(d) (i) Apakah maksud jatuh bebas?

What is the meaning of free-fall?
Objek jatuh disebabkan oleh tindakan daya graviti semata-mata.
The falling of an object due to gravitational force only.

(ii) Apakah masa yang diambil di antara dua imej batu tersebut?
What is the time taken between two images of the stone?
1

t= = 0.05 s
20

(iii) Tentukan pecutan batu tersebut.

Determine the acceleration of the stone.
(6/0.05) – (1/0.05)

a=
2(0.05)
= 1 000 cm s–2

141
 PAK-21
AKTIVITI Projek Berkumpulan STEM TP 6

1 Bahagikan kelas kepada beberapa kumpulan yang terdiri daripada empat atau lima orang murid.
Divide the class into several groups of four or five students.
2 Lakukan aktiviti untuk mengkaji pernyataan berikut:/ Carry out an activity to study the following statement.

Dalam keadaan banjir besar, bekalan makanan dan ubat-ubatan kadang kala perlu dijatuhkan dari
udara. Sering kali bekalan tersebut mengalami kerosakan disebabkan halaju yang tinggi semasa
mencecah permukaan Bumi. Payung terjun digunakan untuk mengurangkan halaju tersebut.
In the event of a major flood, food and medical supplies sometimes need to be dropped from the air. Often these
supplies are damaged due to high velocity on impact upon reaching the surface of the Earth. Parachutes are used
to reduce the velocity.

3 Bina dan reka bentuk payung terjun bagi menyelesaikan masalah ini. Antara ciri payung terjun yang boleh
dikaji ialah:
Design and build a parachute to solve this problem. Among the features of the parachute that can be studied are:
(a) saiz kanopi/ size of the canopy (c) panjang tali/ length of the strings
(b) bahan kanopi/ material for the canopy (d) bilangan tali/ number of strings
4 Bentangkan hasil reka bentuk anda di dalam kelas./ Present your design to the class.

11.4 Jisim dan Inersia/ Mass and Inertia

Latihan 6 Hubungan antara jisim dan inersia/ Relationship between mass and inertia
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai daya dan gerakan.

Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul./Fill in the blanks with the correct words. TP 1
PAK-21
Aktiviti

Jisim sesuatu jasad ialah ukuran untuk inersianya. Jika jasad itu mempunyai jisim yang kecil, maka ia
akan memiliki inersia yang (a) kecil dan jika (b) jisimnya besar, maka (c) inersianya
juga besar.
small
The mass of a body is a measure of its inertia. If a body has a small mass, it will have a (a)
mass inertia
inertia and if its (b) is large, then its (c) is also large.

Latihan 7 Kesan inersia dalam kehidupan harian / Effects of inertia in daily life
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai daya dan gerakan.

Tulis Ya pada situasi yang menunjukkan kesan inersia dan Tidak pada situasi yang tidak menunjukkan
kesan inersia. TP 1
Write Yes for the situations that show the effect of inertia and No for the situations that do not show the effect of inertia.

1 Sos cili di dalam botol dipaksa keluar apabila botol dihayun ke bawah dengan laju
dan diberhentikan secara mengejut. Ya
The chilli sauce from a bottle dislodges when the bottle is thrust downwards at a high speed and then Yes
is stopped abruptly.
2 Apabila sebuah kereta memecut secara mendadak, penumpang di dalamnya akan
Ya
terhumban ke belakang. Yes
When a car suddenly accelerates, the passengers in it will be thrown backwards.
3 Perlanggaran yang melibatkan kereta pada kelajuan tinggi menyebabkan kerosakan
kereta yang lebih teruk berbanding perlanggaran melibatkan kereta pada kelajuan
Tidak
rendah. No
Accidents involving cars at high speed causes a lot more damage compared to accidents involving cars
at low speed.
4 Apabila putaran payung diberhentikan secara mengejut, titisan air hujan di atasnya
Ya
akan terus bergerak. Yes
When a spinning umbrella is stopped abruptly, the rainwater droplets on it will keep moving.

142
 Praktis Berformat
Kertas 1
 1 Sebuah kereta bergerak dari keadaan pegun
dan memecut secara seragam pada 1.2 m s−2.
Apakah halaju kereta itu selepas 5 minit?  
A car travels from a stationary state and accelerates
uniformly at 1.2 m s−2. What is the velocity of the car
after 5 minutes?
A 120 m s–1 C 360 m s–1
B 240 m s–1 D 480 m s–1
SPM
Berapakah halaju troli itu?
What is the velocity of the trolley?
A 100 cm s–1 C 118 cm s–1
B 112 cm s–1 D 120 cm s–1
5 Rajah 3 menunjukkan perubahan kelajuan
sebuah kereta daripada 40 m s–1 kepada
85 m s–1 dalam masa 15 saat.
Diagram 3 shows the change in speed of a car from
40 m s–1 to 85 m s–1 in 15 seconds.

 2 Ahmad memandu kereta pada kelajuan

30 m s−1. Dia menambah kelajuan kereta 40 m s–1 85 m s–1
sehingga mencapai kelajuan 60 m s−1 dalam
masa 20 saat. Berapakah pecutan kereta itu? Rajah 3/Diagram 3
Ahmad drives a car at a speed of 30 m s−1. He speeds Berapakah pecutan kereta itu?
up the car until it reaches the speed of 60 m s−1 in What is the acceleration of the car?
20 seconds. What is the acceleration of the car? A 2.5 m s–2
A 0.015 m s–2 C 1.5 m s–2 B 3.0 m s–2
B 0.15 m s–2 D 15 m s–2 C 5.5 m s–2
D 10.0 m s–2
 3 Rajah 1 menunjukkan titik-titik pada
sebahagian pita detik bagi sebuah troli yang  6 Rajah 4 menunjukkan dua buah baldi
menuruni landasan. yang sama saiz digantung pada ketinggian
Diagram 1 shows dots on a part of the ticker tape of a yang sama. Didapati baldi yang berisi
trolley moving down the track. air memerlukan lebih daya untuk
menggerakkannya berbanding dengan baldi
kosong.
Arah gerakan Diagram 4 shows two buckets of the same size hanging
Direction of motion
at the same height. It is found that water-filled bucket
Rajah 1/Diagram 1 requires more force to move it than the empty bucket.
Apakah jenis gerakan troli itu?
What is the type of motion of the trolley? Tali
Rope
A Halaju sifar/ Zero velocity
B Halaju seragam/ Constant velocity
C Halaju berkurang/ Decreasing velocity
Baldi
D Halaju bertambah/ Increasing velocity Baldi
berisi air
kosong Bucket filled
Empty bucket with water
 4 Rajah 2 menunjukkan satu jalur pita detik
Arah ayunan Arah ayunan
yang diperoleh daripada sebuah troli yang Direction of oscillations Direction of oscillations
bergerak. Jangka masa detik yang digunakan Rajah 4/Diagram 4
disambungkan ke bekalan arus ulang-alik
50 Hz. Apakah kesimpulan eksperimen itu?
Diagram 2 shows part of a ticker tape obtained from a What is the conclusion of the experiment?
moving trolley. The ticker timer that is used is connected A Objek berjisim besar mempunyai inersia
to an a.c. supply of 50 Hz. lebih besar
Large mass objects have bigger inertia
B Objek berjisim kecil mempunyai inersia
lebih besar
24 cm
Small mass objects have bigger inertia
Rajah 2/Diagram 2

143
 C Objek berjisim kecil menghasilkan
rintangan udara lebih besar
Small mass objects produce bigger air resistance
D Objek berjisim besar menghasilkan
rintangan udara lebih kecil
Large mass objects produce smaller air resistance
pada masa yang sama dengan daya yang
sama.
Diagram 5 shows an activity to study inertia. Both
blocks have the same shape and size and are hung at the
same height. Both blocks are then swung at the same
time using the same force.

 7 Maklumat berikut menerangkan satu situasi.

The following information describes a situation.
Besi Polistirena
Seorang penumpang yang sedang berdiri di Iron Polystyrene
dalam sebuah bas yang bergerak terhumban
dan jatuh ke hadapan apabila pemandu bas
menekan brek secara tiba-tiba. Rajah 5/Diagram 5
A passenger who was standing in a moving bus
was thrown and fell forward when the bus driver
Apakah tujuan aktiviti ini?
What is the aim of this activity?
suddenly pressed the brake.
A Mengkaji hubungan antara jisim dengan
Apakah yang menyebabkan penumpang itu inersia
terhumban dan jatuh ke hadapan? To study the relationship between mass and inertia
What caused the passenger to be thrown and fell forward? B Mengkaji hubungan antara jenis bahan
A Daya/ Force dengan inersia
B Inersia/ Inertia To study the relationship between type of substance
C Tekanan/ Pressure and inertia
D Pecutan/Acceleration C Mengkaji hubungan antara bentuk dengan
inersia
 8 Rajah 5 menunjukkan satu aktiviti untuk To study the relationship between shape and inertia
mengkaji inersia. Kedua-dua bongkah D Mengkaji hubungan antara ketinggian
mempunyai bentuk dan saiz yang sama dengan inersia
dan digantung pada ketinggian yang sama. To study the relationship between height and inertia
Kedua-dua bongkah kemudian diayunkan

Kertas 2

Bahagian A

 1 Rajah 1 menunjukkan keputusan eksperimen yang dijalankan oleh seorang murid untuk mengkaji
gerakan sebuah troli di atas satu landasan condong menggunakan jangka masa detik.
Diagram 1 shows the results of an experiment carried out by a student to study the motion of a trolley on an inclined
plane using a ticker timer. Panjang pita detik (cm)
Length of ticker tape (cm)
(a) Berdasarkan Rajah 1, nyatakan jenis gerakan bagi
troli itu. 25
Based on Diagram 1, state the type of motion for the trolley.
Halaju bertambah/Velocity increases//Pecutan seragam/ 20
Uniform acceleration
[1 markah/mark] 15

(b) Apakah pemboleh ubah bergerak balas dalam

eksperimen ini? 10
What is the responding variable in this experiment?
Panjang pita detik/ Length of ticker tape 5

[1 markah/mark]
0 Masa (s)
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 Time (s)

Rajah 1/Diagram 1

144
 (c) Ramalkan panjang pita detik yang ke-6 dalam Rajah 1. KBAT Menganalisis
Predict the length of the 6 ticker tape in Diagram 1.
th

 22.5 cm [1 markah/mark]

(d) Frekuensi jangka masa detik ialah 50 Hz. Hitung pecutan troli tersebut. KBAT Menganalisis
The frequency of the ticker timer is 50 Hz. Calculate the acceleration of the trolley.
t = 1.0 – 0.2 = 0.8 s
10
u= = 50 cm s–1
10 × 0.02
20
v= = 100 cm s–1
10 × 0.02
v – u 100 – 50 cm s–1
a= = = 62.5 cm s–2
t 0.8 s
[2 markah/marks]

Bahagian B

 2 Rajah 2 menunjukkan dua tin yang sama digantung

pada sebatang rod kayu yang mengufuk dengan Tali
Rope
tali yang sama panjang. Satu tin diisi dengan
pasir, manakala satu tin lagi kosong.
Diagram 2 shows two similar tins hung from a horizontal
Tin berisi
wooden rod with ropes of the same length. One tin is filled Tin
pasir
kosong
with sand while the other is empty. Empty tin
Tin filled
with sand
Arah ayunan Arah ayunan
Direction of oscillations Direction of oscillations

Rajah 2/Diagram 2

(a) Jika kedua-dua tin ditolak dengan daya yang sama, tin manakah yang akan terus berayun untuk
tempoh yang lebih lama? Terangkan jawapan anda. KBAT Menganalisis
If both tins are pushed with the same force, which tin will continue to swing for a longer time? Explain your answer.
[Apa] Tin yang berisi pasir. [Mengapa] Sebab jisimnya lebih besar dan mempunyai inersia yang lebih besar.
[What] Tin filled with sand. [Why] This is because its mass is bigger and it has a greater inertia.
[2 markah/marks]

(b) Bagaimanakah dua tin yang sedang berayun itu dapat dihentikan pada masa yang sama?
How can the two swinging tins be stopped at the same time?
Isikan kedua-dua tin itu dengan pasir yang sama banyak. Tin yang sama jisim akan mempunyai inersia
yang sama./ Fill both tins with the same amount of sand. Tins of the same mass will have the same inertia.
[1 markah/mark]

(c) Adakah pemerhatian dalam eksperimen ini dipengaruhi daya graviti? Terangkan jawapan anda.
Are the observations of the experiment affected by the gravitational force? Explain your answer.
Tidak. Inersia hanya dipengaruhi oleh jisim sahaja./ No. Inertia is affected by mass only.
[1 markah/mark]

(d) Mengapakah sebuah kapal tangki minyak mendapati lebih sukar untuk mengubah haluannya
berbanding dengan sebuah bot jika kedua-duanya bergerak pada halaju yang sama?
Why does an oil tanker find it more difficult to change direction compared to a boat if both are travelling at the same
velocity? KBAT Menganalisis
Kapal tangki adalah besar dan mempunyai jisim yang lebih besar berbanding bot. Oleh itu, inersia kapal
tangki adalah lebih besar./ An oil tanker is very large and has bigger mass than a boat. Hence, the inertia is greater.
[2 markah/marks]

145
 3 Rajah 3 menunjukkan graf halaju- Halaju (m s-1)
Velocity (m s-1)
masa bagi terjunan seorang ahli
payung terjun. 60
Diagram 3 shows the velocity-time graph of a
50 D
parachutist’s jump. C
40
(a) Bahagian yang manakah pada B
graf halaju-masa menunjukkan 30
halaju malar?
20
Which part of the velocity-time graph
shows constant velocity? 10
A
CD 0 Masa (s)
0 5 10 15 20 25 30 Time (s)
[1 markah/mark]
Rajah 3/ Diagram 3

(b) Berapakah pecutan ahli payung terjun itu dari masa 5 saat hingga 10 saat?
What is the acceleration of the parachutist from the 5th to the 10th second?
Pecutan/ Acceleration = kecerunan graf/ gradient of the graph
52 – 42
=
10 – 5
10
=
5
= 2 m s-2
[1 markah/mark]

(c) Adakah ahli payung terjun itu mengalami jatuh bebas? Terangkan jawapan anda.
Does the parachutist experience free fall? Explain your answer
Tidak, kerana gerakan ahli payung terjun itu dipengaruhi oleh rintangan udara
No, because the motion of the parachutist is affected by air resistance
[2 markah/marks]

(d) Paracut dalam Rajah 3 jatuh dengan halaju tinggi dan dalam keadaan tidak lurus. Lakarkan satu
reka bentuk baharu bagi paracut dengan halaju kejatuhan yang rendah secara lurus.
Labelkan rajah anda. KBAT Mencipta
The parachute in Diagram 3 falls with high velocity and not in a straight line. Sketch a new design for a parachute
that will fall slower and straighter. Label your diagram.

Lubang kecil di tengah paracut membenarkan
udara melaluinya dan paracut jatuh lebih lurus.
A small hole in the middle of the parachute will allow air
to slowly pass through it and the parachute will fall straighter.

Paracut berbentuk bulat

dan diameter lebih besar
akan jatuh dengan halaju
yang lebih rendah kerana
rintangan udara lebih tinggi.
A circle-shaped parachute with a
larger diameter will fall with
lower velocity due to higher
air resistance.

Lubang kecil di tengah paracut membenarkan udara melaluinya dan paracut jatuh lebih lurus.
A small hole in the middle of the parachute will allow air to slowly pass through it and the parachute will fall straighter.

[3 markah/marks]

146
 Bahagian C

 4 Rajah 4 menunjukkan dua situasi yang melibatkan inersia.

Diagram 4 shows two situations which involved inertia.

Rajah 4/Diagram 4
(a) Terangkan maksud inersia dengan memberikan satu contoh lain.
Explain the meaning of inertia using one other example. [2 markah/marks]
(b) Dengan menggunakan syiling dan bulu ayam, terangkan perbezaan jatuh bebas dan bukan
jatuh bebas.
Using a coin and a feather, explain the difference between a free fall and non-free fall.
[2 markah/marks]
(c) Inersia dipengaruhi oleh jisim sesuatu objek. Dengan menggunakan contoh yang sesuai,
terangkan kesan negatif inersia dalam kehidupan dan bagaimana cara untuk mengatasi kesan
negatif ini.
Inertia is affected by the mass of object. Using appropriate examples, explain the negative impacts of inertia in life
and how to overcome the negative impacts.
[4 markah/marks]
(d) Jadual di bawah menunjukkan dua jenis kenderaan yang berbeza.
The table below shows two different vehicles.

Kenderaan X Kenderaan Y
Vehicle X Vehicle Y
Bersaiz kecil Bersaiz besar
Small size Large size

Mempunyai beg udara Tiada beg udara

Has an airbag No airbag

Memuatkan empat orang penumpang Memuatkan enam orang penumpang

Can accommodate four passengers Can accommodate six passengers

Ada tali pinggang keledar Ada tali pinggang keledar

Has seat belts Has seat belts

Pilih kenderaan yang mempunyai ciri keselamatan yang terbaik untuk digunakan di jalan raya.
Wajarkan pilihan anda.
Choose a vehicle which has the best safety features to be used on the road. Justify your choice.
[4 markah/marks]

Jawapan/Answers:
4 (a) Inersia ialah sifat semula jadi sesuatu objek yang cenderung untuk menentang sebarang
perubahan keadaan asalnya sama ada dalam keadaan pegun atau bergerak.
Inertia is a natural tendency of an object that tends to resist any change in its original state, either at rest or in motion.

Contoh: Penumpang dalam kereta yang sedang bergerak akan terhumban ke hadapan apabila
kereta itu berhenti tiba-tiba. Disebabkan inersia, penumpang yang sedang bergerak akan cuba
untuk kekalkan keadaan asalnya, iaitu gerakan ke hadapan.
Example: A passenger in a moving car will be thrown forwards when the car suddenly stops. Due to inertia, the moving
passenger will try to maintain its original state, which is in motion.

147
 (b) Jatuh bebas/ Free fall Bukan jatuh bebas/ Non-free fall
– Dalam vakum/ In vacuum – Dalam udara/ In the air
– Tiada rintangan udara/ No air resistance – Kedua-dua objek jatuh kerana daya graviti
– Syiling dan bulu ayam mengalami jatuh Both objects fall due to gravitational force

bebas/ The coin and feather experience a free fall – Terdapat rintangan udara yang bertindak ke
– Hanya daya graviti bertindak ke atas objek atas permukaan objek/ There is an air resistance
tersebut/ Only gravitational force acts on the object that acts on the surface of the object

– Syiling dan bulu ayam akan cecah lantai – Bulu ayam mempunyai permukaan yang
serentak pada masa yang sama/ The coin and lebih luas, maka rintangan udara lebih
feather will reach the floor at the same time tinggi/ The feather has a wider surface, so air
resistance is greater

– Syiling akan cecah lantai terlebih dahulu

The coin will reach the floor first

(Pilih dua/ Choose two)

(c) Kereta yang berhenti tiba-tiba boleh menyebabkan penumpang terhumban ke hadapan
A car that stops suddenly can cause passengers to be thrown forwards.
– Tali pinggang keledar dapat mengurangkan kesan negatif inersia ini.
Seat belts can reduce the negative impacts of this inertia.

– Beg udara dapat mengurangkan kesan negatif inersia ini./ Air bags can reduce the negative
impacts of this inertia.

Kapal terbang yang berjisim besar tidak dapat berhenti dalam jarak yang pendek.
An aeroplane with a large mass cannot stop in a short distance.

Landasan yang panjang perlu untuk kapal terbang mendarat dengan selamat.
A long runway is needed for an aeroplane to land safely.

Kapal laut yang berjisim besar tidak dapat berhenti dalam jarak yang pendek.
A large ship with a large mass cannot stop in a short distance.

Kapal laut perlu memberhentikan enjinnya dari jarak yang jauh dari jeti/ pelabuhan.
A ship need to stop its engine from a distance away from the port.

(Pilih dua/Choose two)

[Apa/What] Kenderaan X/ Vehicle X
(d)
– [Mengapa/Why] Kenderaan X bersaiz lebih kecil daripada Y. Ini bermakna jisim kenderaan X

lebih kecil dan inersia kenderaan X juga lebih kecil./ Vehicle X is smaller size than Y. This means
that the mass of vehicle X is smaller and the inertia of vehicle X is also smaller.

– Kenderaan X memuatkan empat orang penumpang. Ini bermakna jisim kenderaan X lebih kecil

dan inersia kenderaan X juga lebih kecil./ Vehicle X accomodates four passengers. This means that the mass
of vehicle X is smaller and the inertia of vehicle X is also smaller.

– Kenderaan X mempunyai beg udara yang dapat menahan penumpang daripada terhumban ke

hadapan apabila kenderaan berhenti tiba-tiba./ Vehicle X has airbags that can prevent passengers from
being thrown forwards when the vehicle stops suddenly.

148
 Tema 4 : Tenaga dan Kelestarian Hidup
Bab
Tenaga Nuklear
12

e-RPH
Nuclear Energy Jawapan

Revisi Pantas
(c) Sumber tenaga nuklear tidak boleh dibaharui.
12.1 Penggunaan Tenaga Nuklear Apabila uranium habis digunakan, ia tidak boleh
Application of Nuclear Energy diganti.
Nuclear energy sources are non-renewable. Once uranium is
 1 Tenaga nuklear ialah tenaga yang dijana daripada depleted, it cannot be replaced.
tindak balas dalam nukleus atom.  6 Enam negara utama yang menggunakan sumber
Nuclear energy is the energy generated by the reaction in the nuklear bagi menjana tenaga elektrik ialah Amerika
nucleus of an atom. Syarikat, Perancis, Jepun, China, Rusia dan Korea
 2 Loji-loji jana kuasa nuklear yang terdapat di dunia Selatan.
adalah berasaskan tindak balas pembelahan nukleus. The top six countries that use nuclear resources to generate
The nuclear power plants found in the world are based on nuclear electricity are the United States, France, Japan, China, Russia and
fission reactions. South Korea.
 3 Penggunaan tenaga nuklear yang paling penting ialah
penjanaan tenaga elektrik. Tenaga elektrik yang 12.2
dihasilkan boleh digunakan sebagai alternatif untuk
Penghasilan Tenaga Nuklear
menggantikan atau mengurangkan penggunaan
Production of Nuclear Energy
minyak mentah dan gas asli.
The most important use of nuclear energy is the generation of  1 Terdapat dua jenis tindak balas nuklear yang boleh
electrical energy. The electrical energy produced can be used as an digunakan untuk menjana tenaga nuklear, iaitu
alternative to replace or reduce the use of crude oil and natural gas. tindak balas pembelahan nukleus dan tindak balas
 4 Kebaikan penggunaan tenaga nuklear berbanding pelakuran nukleus.
dengan sumber tenaga lain: There are two types of nuclear reactions that can be used to
The advantages of the use of nuclear energy compared to other generate nuclear energy, namely nuclear fission and nuclear
sources of energy: fusion.
(a) Boleh menjana kuantiti tenaga elektrik yang jauh (a) Pembelahan nukleus – pemecahan nukleus
lebih besar berbanding dengan sumber tenaga radioaktif yang berat menjadi dua atau lebih
lain. nukleus yang lebih ringan.
Can generate a greater amount of electrical energy compared to Nuclear fission – the splitting of a heavy radioactive
other sources of energy. nucleus into two or more than two lighter nuclei.
(b) Tidak membebaskan gas rumah hijau berbanding
penggunaan sumber tenaga lain. Nukleus berat Kripton-91
Does not emit greenhouse gases compared to other sources of Heavy nucleus Krypton-91
energy.
(c) Tenaga nuklear dapat menghasilkan sinaran Tenaga dibebaskan
Neutron Energy is released
mengion yang amat berguna dalam bidang
perubatan, pertanian dan perindustrian. Nukleus/Nucleus of Neutron
Nuclear energy can produce ionising rays which are very uranium-235
beneficial in the fields of medicine, agriculture and industry. Nukleus unsur baharu Barium-142
 5 Keburukan penggunaan tenaga nuklear berbanding Nucleus of new element
dengan sumber tenaga lain:
The disadvantages of the use of nuclear energy compared to other
(b) Pelakuran nukleus – berlaku apabila dua
sources of energy: nukleus radioaktif yang ringan bercantum
(a) Apabila berlaku kebocoran loji tenaga nuklear untuk membentuk satu nukleus yang lebih berat
seperti di Chernobyl pada tahun 1986, kesan disertai dengan pembebasan tenaga yang besar.
pencemaran alam sekitar dengan bahan radioaktif Nuclear fussion – occurs when two light radioactive nuclei
combine to form a heavier nucleus accompanied by the
yang berbahaya boleh memudaratkan kesihatan
release of a vast amount of energy.
dan mengancam nyawa manusia dan hidupan
lain. Deuterium Helium
When there is a leakage in the nuclear power plant, such as
in Chernobyl in 1986, the effects of the contamination of the
surroundings with dangerous radioactive substances can be
detrimental to the health and threatens the lives of humans and
other living things. Tenaga
Energy
(b)
Sekiranya tenaga nuklear disalahgunakan Pelakuran
misalnya sebagai senjata, ianya akan menyebabkan Fusion
kesan yang amat buruk kepada semua hidupan.
If nuclear energy is misused for example, as a weapon, it can be Tritium Neutron
disastrous to all living things.

149
 2 Penjanaan tenaga elektrik daripada tenaga nuklear:
Generation of electrical energy from nuclear energy:
(a) Rajah di bawah menunjukkan komponen asas reaktor nuklear untuk penjanaan tenaga elektrik.
The diagram below shows basic components of nuclear reactor for the generation of electricity.

Rod pengawal
Control rod Stim
Rod bahan api Moderator grafit Steam
Fuel rod Graphite moderator

Turbin Penjana
Turbine Generator
Pam
Pump

Pam
Pump
Reaktor Kondenser
Reactor Condenser
Air/ Water

(i) Rod bahan api – membebaskan tenaga haba untuk memanaskan gas yang mengalir melalui reaktor
Fuel rod - releases heat energy to heat up the gas that flows through the reactor
(ii) Rod pengawal – mengawal kadar tindak balas pembelahan nukleus dengan menyerap neutron
berlebihan
Control rod – controls the rate of nuclear fission reaction by absorbing excess neutrons
(iii) Moderator grafit – memperlahankan neutron
Graphite moderator – slows down the neutrons
(iv) Turbin – aliran stim memutarkan turbin dan ini menyebabkan magnet di dalam penjana turut berputar
Turbine - the flow of steam rotates the turbine, causing the magnet inside the generator to rotate as well
(v) Penjana – menjana arus elektrik melalui proses aruhan elektromagnet
Generator – generates electricity through the process of electromagnetic induction
(vi) Kondenser – mengkondensasikan stim menjadi air
Condenser – condenses steam into water
(b) Perubahan tenaga dalam penjanaan tenaga elektrik:
Energy transformation in electricity generation:

Tenaga nuklear Tenaga haba Tenaga kinetik Tenaga elektrik

Nuclear energy Heat energy Kinetic energy Electrical energy

12.3 Impak Penggunaan Tenaga Nuklear 12.4 Tenaga Nuklear di Malaysia

Impact of Using Nuclear Energy
 1 Semasa Perang Dunia Kedua, senjata nuklear  
digunakan oleh Amerika Syarikat terhadap Hiroshima
dan Nagasaki. Letusan bom nuklear yang digugurkan
oleh tentera Amerika Syarikat telah mengorbankan
beribu-ribu nyawa orang awam.
During the Second World War, nuclear weapon was used by the
Americans to attack Hiroshima and Nagasaki. The nuclear bombing
by American soldiers has caused thousands of casualties of civilians.
  2 Ujian nuklear ialah percubaan yang dijalankan untuk
menentukan keberkesanan dan keupayaan sesuatu  
senjata nuklear. Oleh kerana ujian itu dilakukan di
atmosfera terbuka, di darat atau di bawah laut, ia
boleh membawa kesan buruk terhadap hidupan dan
alam sekitar.
A nuclear test is an experiment conducted to determine the
effectiveness and ability of a nuclear weapon. Since it is done in an
open space, on land or below the sea, it can have a detrimental effect
on living things and the environment.
Nuclear Energy in Malaysia
1 Penggunaan teknologi nuklear di Malaysia selama
ini hanya tertumpu kepada bidang-bidang lain
selain daripada penjanaan kuasa elektrik, khususnya
bidang perubatan, perindustrian, pertanian dan
pemeliharaan alam sekitar.
The use of nuclear technology in Malaysia has so far only focused
on areas other than electricity generation, particularly in the
areas of medicine, industrial, agriculture and environmental
protection.
2 Penggunaan seperti ini adalah lazim bagi kebanyakan
negara membangun dan adalah berbeza daripada
negara-negara maju yang lebih tertumpu kepada
penggunaan tenaga nuklear untuk penjanaan kuasa
elektrik.
Such use is common to most developing countries and is different
from that of more developed countries with a focus on nuclear
energy use for electricity generation.

150
 Praktis PBD
12.1 Penggunaan Tenaga Nuklear/
Application of Nuclear Energy
Latihan 1 Kewajaran penggunaan tenaga nuklear bagi negara yang telah dikenal pasti
Justification of the use of nuclear energy for a country that has been identified
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran sains mengenai tenaga nuklear.
TP 2 Memahami tenaga nuklear dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut..

  1 Senaraikan negara-negara yang mempunyai loji kuasa nuklear. TP 1

List the countries that have nuclear power plants.

Rusia, Jepun, China, Korea Selatan, Perancis, Amerika Syarikat
Russia, Japan, China, South Korea, France, United States of America

 2 Lengkapkan peta pokok di bawah dengan memberikan tiga kelebihan dan keburukan penggunaan
tenaga nuklear. TP 2
Complete the tree map below by stating three advantages and disadvantages of the use of nuclear energy.

i THINK Peta Pokok

Penggunaan tenaga nuklear

The use of nuclear energy

Kelebihan/ Advantages Keburukan/ Disadvantages

1 Jumlah tenaga yang amat besar dapat dijana dengan
menggunakan hanya sedikit bahan radioaktif.
A huge amount of energy can be generated from just a small amount
of radioactive substances.
2 Mengurangkan penggunaan bahan api fosil seperti
1 Kos pembinaan reaktor adalah tinggi
Cost of building a reactor is expensive.
2 Terdapat risiko kemalangan atau bencana alam yang
boleh menyebabkan kebocoran radioaktif./There is a risk
of accidents or natural disasters, which may cause radioactive leakage.

petroleum bagi penjanaan tenaga elektrik. 3 Sinar radiasi boleh menyebabkan mutasi genetik yang
Reduces the consumption of fossil fuel such as petroleum for the menyebabkan kecacatan kekal./Radiation rays can cause
generation of electricity. genetic mutations that may cause permanent disability.

3 Pembebasan gas rumah hijau dikurangkan. 4 Tenaga nuklear tidak boleh dibaharui. Apabila uranium
The emission of greenhouse gases is reduced. habis digunakan, ia tidak boleh diganti.
4 Tidak menyebabkan pencemaran udara. Nuclear energy is non-renewable. Once uranium is depleted, it cannot
Does not cause air pollution. be replaced.

12.2 Penghasilan Tenaga Nuklear/ Production of Nuclear Energy

Latihan 2 Penghasilan tenaga nuklear melalui pembelahan nukleus dan pelakuran nukleus
Production of nuclear energy by nuclear fission and nuclear fusion
TP 2 Memahami tenaga nuklear dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

  1 Lengkapkan proses pembelahan nukleus yang ditunjukkan dalam rajah. TP 2

Complete the process of nuclear fission shown in the diagram.

151
 Nukleus berat
Heavy nucleus A

Neutron B
Nukleus/Nucleus Neutron
uranium-235

C D

A Pemecahan nukleus berat menjadi dua nukleus yang lebih ringan.

two
The splitting of a heavy nucleus into lighter nuclei.

B Apabila proses ini berlaku, terdapat penyusutan dalam jisim dan jisim yang hilang itu
telah berubah kepada tenaga yang besar.
When this process occurs, there is a decline in the mass and the lost mass has changed into enormous
energy
.

C Apabila satu nukleus dibedil oleh satu neutron , satu nukleus baharu yang tidak
stabil akan terhasil.
neutron
When a nucleus is bombarded by a , an unstable new nucleus will be produced.

D Pembelahan nukleus terus berlaku supaya menghasilkan nukleus yang lebih

(a) stabil . Nukleus-nukleus yang lebih (b) ringan serta neutron yang
baharu akan terhasil.
stable Lighter
The nuclear fission continues to produce more (a) nuclei. (b) nuclei
and new neutrons will be produced.

 2 Lengkapkan pernyataan di bawah dengan jawapan yang betul tentang pelakuran nukleus. TP 2
Complete the following statements with the correct answers about nuclear fusion.
Deuterium Helium

Tenaga
Energy
Pelakuran
Fusion

Tritium Neutron

(a) Pelakuran nukleus berlaku apabila dua nukleus yang kecil dan ringan seperti deuterium dan
tritium (i) bercantum untuk membentuk satu nukleus yang lebih besar dan (ii) berat

disertai dengan pembebasan tenaga (iii) nuklear yang besar.

combine
The nuclear fusion occurs when two small and light nuclei such as deuterium and tritium (i) to form
heavier nuclear
a bigger and (ii) nucleus accompanied by the release of a large amount of (iii)
energy.

(b) Pelakuran nukleus hanya akan berlaku pada suhu yang amat tinggi.
temperatures
Nuclear fusion will only occur at extremely high .

152
Latihan 3 Penjanaan tenaga elektrik daripada tenaga nuklear
Generation of electricity from nuclear energy
TP 2 Memahami tenaga nuklear dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Rajah di bawah menunjukkan jana kuasa tenaga nuklear. Isi tempat kosong dengan perkataan yang
betul berdasarkan rajah. TP 2
The diagram below shows the nuclear power plant. Fill in the blanks with the correct words based on the diagram.
Rod pengawal
Control rod Stim
Rod bahan api Moderator grafit Steam
Fuel rod Graphite moderator

Turbin Penjana
Turbine Generator
Pam
Pump

Pam
Pump
Reaktor Kondenser
Reactor Condenser
Air/ Water

(a) Grafit digunakan sebagai moderator untuk memperlahankan pergerakan neutron.
slow down
Graphite is used as moderators to the neutrons.
(b) Rod pengawal digunakan untuk mengawal kadar tindak balas pembelahan nukleus supaya
dalam keadaan yang stabil.
nuclear fission
Control rods are used to control the rate of so that in a stable state.
(c) Sistem penyejukan digunakan untuk mengawal suhu di dalam reaktor. Air
biasanya digunakan sebagai agen penyejuk./ A cooling system is used to control the temperature in the
Water
reactor. is commonly used as the cooling agent.
(d) Dinding konkrit digunakan untuk menghalang sinaran radioaktif yang berbahaya
daripada terlepas daripada reaktor ke persekitaran.
radiation
A concrete wall is used to prevent the harmful radioactive from escaping from the reactor to
the surroundings.
(e) Proses penjanaan tenaga elektrik:/ The process of generating electrical energy:
Rod bahan api, iaitu rod (i) uranium digunakan untuk menghasilkan tenaga nuklear
melalui proses pembelahan nukleus.
uranium
Fuel rods which are the (i) rods are used to produce nuclear energy through nuclear fission.

(ii) Haba yang dijana memanaskan air menjadi stim.
heat
The (ii) produced converts water into steam.

Stim ini kemudiannya digunakan untuk memutarkan (iii) turbin dan seterusnya
menjana (iv) tenaga elektrik .
turbine electrical energy
The steam is then used to turn a (iii) , thus generating (iv) .
(f) Perubahan tenaga dalam penjanaan tenaga elektrik daripada sumber tenaga nuklear:
Energy transformation in generation of electricity from nuclear energy resources:
Tenaga nuklear (i) Tenaga haba Tenaga kinetik (ii) Tenaga elektrik
Nuclear energy Heat energy Kinetic energy Electrical energy

153
 12.3 Impak Penggunaan Tenaga Nuklear/ Impact of Using Nuclear Energy

Latihan 4 Impak penggunaan senjata nuklear dan ujian nuklear

Impact of the use of nuclear weapons and nuclear tests
TP 2 Memahami tenaga nuklear dan dapat menjelaskan kefahaman tersebut.

 1 Terangkan dua impak penggunaan senjata nuklear ke atas hidupan dan persekitaran. TP 2
Explain two impacts of the use of nuclear weapons on living things and environment.
Sinaran radioaktif yang dibebaskan akan mengakibatkan kepupusan flora dan fauna.
The radioactive radiation released will result in the extinction of flora and fauna.

Penduduk di kawasan yang terlibat sama ada hilang nyawa akibat letupan bom atom atau bagi yang
terdedah kepada sinaran radioaktif akan mengalami mutasi genetik dan menghidap penyakit kanser
selepas beberapa lama./ The people in the affected area either will be killed instantly by the atomic bomb, or for those
exposed to the radioactive radiation will go through genetic mutation or suffer from cancer in the long run.

 2 Nyatakan kesan buruk penyebaran radiasi daripada ujian nuklear yang dilakukan. TP 2
State the adverse effects of the spread of radiation from the nuclear tests conducted.

Kesan somatik Kesan genetik

Somatic effects Genetic effects

Keletihan/ Fatigue Kecacatan bayi/ Deformities in babies

PAK-21
Aktiviti

Katarak/ Cataract Mutasi sel/ Cell mutation

Leukemia/ Leukaemia Kanser/ Cancer

12.4 Tenaga Nuklear di Malaysia/ Nuclear Energy in Malaysia

Latihan 5 Kewajaran pembinaan stesen jana kuasa nuklear di Malaysia
Justification of the construction of nuclear power plant in Malaysia
TP 6 Mencipta dengan menggunakan pengetahuan dan kemahiran sains mengenai tenaga nuklear dalam konteks penyelesaian masalah dan membuat keputusan atau
dalam melaksanakan satu tugasan dalam situasi baru secara kreatif dan inovatif dengan mengambil kira nilai sosial/ekonomi/budaya masyarakat.

PAK-21
AKTIVITI Perdebatan
TP 6

Agensi Nuklear Malaysia (Nuklear Malaysia), merupakan organisasi penyelidikan dan pembangunan (R&D) utama
dalam bidang sains dan teknologi nuklear di Malaysia yang terus memainkan peranan aktif dan menyumbang
kepada pelaksanaan dan pencapaian dasar-dasar sains dan teknologi kebangsaan.
Nuclear Agency Malaysia (Nuclear Malaysia), is a leading nuclear research and development (R&D) organisation in the field
of nuclear science and technology in Malaysia that continues to play an active role and contributes to the implementation and
achievement of national science and technology policies.

Cadangan aktiviti:/ Suggestion of activity:

Jalankan perdebatan tentang kewajaran pembinaan stesen jana kuasa nuklear di Malaysia untuk menghasilkan
tenaga nuklear sebagai tenaga alternatif untuk menjana tenaga elektrik pada masa hadapan.
Conduct a debate about the justification of the construction of a nuclear power plant in Malaysia in producing nuclear energy as
an alternative source of energy to generate electrical energy in the future.

154
 Praktis Berformat SPM
 3 Apakah kegunaan utama tenaga nuklear
Kertas 1 dalam perindustrian?
What is the main use of nuclear energy in industries?
 1 Rajah 1 menunjukkan Uranium-235 yang A Untuk mengawet makanan
dibedil oleh zarah K. To preserve food
Diagram 1 shows a Uranium-235 which is bombarded B Untuk membasmi kuman
by particle K. To disinfect germs
Kripton C Untuk menjana tenaga elektrik
Krypton To generate electrical energy
D Untuk mensteril peralatan
+ To sterile equipment
Zarah K Uranium-235
Particle K Barium  4 Antara yang berikut, yang manakah
merupakan masalah yang berkaitan dengan
Rajah 1/Diagram 1 sisa bahan radioaktif?
Apakah K? Which of the following is a problem related to radioactive
What is K? waste?
A Isotop/ Isotop A Ia mudah terbakar
B Proton/ Proton It is very flammable
C Neutron/ Neutron B Ia kekal radioaktif untuk jangka masa
D Elektron/ Electron yang lama
It remains radioactive for a long period
 2 Rajah 2 menunjukkan urutan perubahan C Ia dapat menembusi dinding konkrit yang
tenaga yang berlaku dalam stesen jana kuasa digunakan untuk menyimpannya
nuklear. It can leak through the concrete container used to
Diagram 2 shows the sequence of energy transformation, keep it
which occurs in a nuclear power plant. D Radiasi yang dibebaskannya boleh
menembusi dinding bekas yang
Tenaga Tenaga digunakan untuk menyimpannya
Tenaga R haba kinetik Tenaga S The radiation it releases can penetrate the wall of
Energy R Heat Kinetic Energy S the container used to store it
energy energy
 5 Pada tahun 2011, gempa bumi dan tsunami
Rajah 2/Diagram 2 yang melanda Fukushima di Jepun telah
Apakah tenaga R dan S? mengakibatkan kebocoran pada reaktor
What are energies R and S? nuklear mereka. Jika masalah itu tidak
ditangani dengan berhati-hati, apakah
Tenaga R Tenaga S kemungkinan kesan kebocoran sinaran
Energy R Energy S radioaktif itu?
A Tenaga nuklear Tenaga elektrik In 2011, the earthquake and tsunami that struck
Nuclear energy Electrical energy Fukushima in Japan have caused leakage in their nuclear
reactor. If the problem is not handled properly, what is
B Tenaga elektrik Tenaga kimia the possible effect of the radioactive leakage?
Electrical energy Chemical energy
A Kejadian hujan asid
C Tenaga kimia Tenaga keupayaan Occurrence of acid rain
Chemical energy Potential energy B Mutasi pada sel hidupan
D Tenaga keupayaan Tenaga nuklear Mutation on cells of living things
Potential energy Nuclear energy C Penipisan lapisan ozon
Thinning of the ozone layer
D Peningkatan suhu Bumi
The increase in the Earth’s temperature

155
 6 Apakah tindak balas yang berlaku dalam  7 Antara bahan berikut, yang manakah sesuai
stesen jana kuasa tenaga nuklear? digunakan sebagai bahan api dalam reaktor
What is the reaction that occurs in the nuclear power nuklear?
plant? Which of the following substances is suitable to be used
A Pembelahan nukleus as fuel in nuclear reactors?
Nuclear fission A Radon-222
B Tindak balas endotermik B Radium-226
Endothermic reaction C Uranium-235
C Atom stabil menjadi atom yang tidak D Magnesium-24
stabil
A stable atom becoming an unstable atom  
D Atom pecah kepada cebisan yang kecil
Atoms breaking up into small pieces

Kertas 2
Bahagian B
 1 Rajah 1.1 menunjukkan proses pembelahan nukleus suatu bahan radioaktif.
Diagram 1.1 shows the nuclear fission of a radioactive substance.

Zarah P/ Particle P

Zarah P Zarah P/ Particle P

Particle P
Zarah P/ Particle P
Uranium-235

Rajah 1.1/Diagram 1.1

(a) Namakan zarah P yang digunakan dalam proses tersebut.
Name particle P used in the process.
Neutron/ Neutron
[1 markah/mark]

(b) (i) Nyatakan tenaga yang dihasilkan oleh proses itu.

State the energy produced in this process.

Tenaga nuklear/ Nuclear energy
[1 markah/mark]

(ii) Nyatakan kegunaan tenaga yang terhasil daripada proses yang ditunjukkan dalam Rajah 1.1.
State the use of the energy produced from the process shown in Diagram 1.1.

Untuk menjana tenaga elektrik/ To generate electrical energy
[1 markah/mark]

(c) Rajah 1.2 menunjukkan stesen jana kuasa tenaga nuklear.

Diagram 1.2 shows a nuclear power plant.
(i) Namakan bahan radioaktif yang digunakan di stesen jana kuasa
nuklear yang ditunjukkan dalam Rajah 1.2.
Name the radioactive substance used in the nuclear power plant shown in
Diagram 1.2.

Uranium/ Uranium Rajah 1.2/Diagram 1.2
[1 markah/mark]

156
 (ii) Apakah bahan yang digunakan sebagai dinding reaktor nuklear. Apakah kepentingan
dinding reaktor tersebut? KBAT Menganalisis
State the material used as the nuclear reactor shield. What is the importance of the reactor shield?
Konkrit tebal. Mengelakkan sinaran radioaktif daripada terpancar ke persekitaran.
Thick concrete. To prevent radioactive radiation from being emitted into the environment.
[2 markah/marks]
 2 Rajah 2 menunjukkan stesen jana kuasa nuklear.
Diagram 2 shows the nuclear power station.
Rod pengawal
Control rod Stim
Rod bahan api Moderator grafit Steam
Fuel rod Graphite moderator

Turbin Penjana
Turbine Generator

Pam
Pump Kondenser
Reaktor
Reactor Condenser
Air/ Water

Rajah 2/Diagram 2

(a) (i) Apakah kegunaan rod pengawal dalam reaktor nuklear?

What is the use of control rod in the nuclear reactor?

Mengawal kadar tindak balas pembelahan nukleus./ To control the nuclear fission reaction.
[1 markah/mark]
(ii) Jelaskan bagaimana rod pengawal menjalankan fungsinya seperti yang dinyatakan dalam
(a) (i).
Explain how the control rod performs its function as described in (a) (i).

[Bagaimana] Dengan menyerap neutron yang berlebihan./ [How] By absorbing excess neutrons.
[1 markah/mark]
(iii) Cadangkan satu unsur yang boleh digunakan untuk membuat rod pengawal.
Suggest one element that can be used to make the control rod.

Boron/ Boron
[1 markah/mark]
(b) Lengkapkan perubahan tenaga dalam penjanaan tenaga elektrik yang ditunjukkan dalam rajah
di atas.
Complete the energy transformation in the electrical energy generation shown in the diagram above.

Tenaga nuklear (i) Tenaga haba (ii) Tenaga kinetik Tenaga elektrik
Nuclear energy Heat energy Kinetic energy Electrical energy

[1 markah/mark]
(c) Air biasanya digunakan sebagai agen penyejuk. Mengapakah sistem penyejukan ini sangat
penting dan apakah yang akan berlaku jika sistem ini gagal berfungsi? KBAT Menganalisis
Water is commonly used as the cooling agent. Why is the cooling system very important and what happens if this
system fails to function?
Untuk mengawal suhu dalam reaktor. Jika sistem ini gagal berfungsi, akan berlaku letupan dalam
reaktor nuklear./ To control the temperature of the reactor. If this system fails to function, there will be an explosion
in the nuclear reactor.
[2 markah/marks]

157
 Bahagian C

 3 (a) (i) Apakah dua proses yang menghasilkan tenaga nuklear?

What are the two processes that produce nuclear energy?
[2 markah/marks]
(ii) Nyatakan fungsi rod bahan api dan moderator grafit dalam reaktor nuklear untuk penjanaan
tenaga elektrik.
State the functions of fuel rods and graphite moderators in nuclear reactors for the generation of electricity.
[2 markah/marks]
(b) Kebocoran bahan radioaktif telah berlaku di sebuah loji tenaga nuklear di Fukushima, Jepun
pada tahun 2011 akibat letupan apabila negara itu dilanda gempa bumi dan tsunami. Terangkan
empat kesan radiasi ke atas hidupan.
A radiation leak has occurred at a nuclear power plant in Fukushima, Japan in 2011 due to an explosion after it was
struck by earthquake and tsunami. Explain four effects of radiation on living things.
[4 markah/marks]
(c) Pembinaan stesen jana kuasa nuklear telah menjadi satu keperluan sebagai tenaga alternatif
pada masa hadapan. Adakah anda setuju jika tenaga nuklear digunakan sebagai sumber tenaga
di Malaysia. Wajarkan pilihan anda.
The construction of nuclear power stations has become a necessity as an alternative energy in the future. Do you
agree if nuclear energy is used as a source of energy in Malaysia? Justify your choice.
[4 markah/marks]
Jawapan/Answers:
3 (a) (i) Pembelahan nukleus/Nuclear fission
Pelakuran nukleus/Nuclear fusion
(ii) Rod bahan api – Membebaskan tenaga haba untuk memanaskan gas yang mengalir melalui reaktor.
Fuel rod – Releases heat energy to heat the gas that flows through the reactor.

Moderator grafit – Memperlahankan neutron.

Graphite moderator – Slows down the neutrons.

(b) – Merosakkan/memusnahkan sel hidup //Damages / destroys living cells

– Menyebabkan kanser/ Causes cancer
– Menyebabkan mutasi sel/ Causes cell mutation
– Menyebabkan ketidaknormalan bayi / Causes deformation of baby
(c) Setuju (Ya) atau Tidak (Tidak) ( 1m– pilih salah satu)
Ya (Kelebihan)/ Tidak (Kelemahan) (3 m– pilih berdasarkan jawapan di atas)
Kelebihan/ Advantages
– Sumber tenaga yang lebih murah berbanding petrol. / Relatively a cheap source of energy compared to petrol
– Membebaskan sangat sedikit gas yang memberi kesan rumah hijau. / Releases very little greenhouse gases.
– Jumlah tenaga yang dihasilkan adalah sangat besar/ The amount of energy produced is huge
Kelemahan/ Disadvantages [Mengapa/Why]
– Kos membina reaktor nuklear sangat mahal / The cost of building a nuclear reactor is expensive
– Jika berlaku kemalangan, kesan pencemaran radiasi sangat bahaya terhadap persekitaran dan
hidupan / If accidents occur, the effects of radiation pollution are harmful to the environment and living things
– Pekerja dan orang ramai yang tinggal sekitar reaktor nuklear akan terdedah kepada risiko
sinaran radioaktif.yang boleh menyebabkan mutasi dan kanser./ Those working and living around
nuclear reactors will be exposed to the risk of radioactive radiations that can cause mutation and cancer.

158