Ενότητα 2η

Γλώσσα- Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου

Γλώσσα και πολιτισμός
[…]

Οι γλώσσες, κυρίες και κύριοι, βρίσκονται στα μπόγια των λαών, ψηλώνουν με
το ψήλωμα και συρρικνώνονται με τη συρρίκνωση των σκέψεων και των
πολιτισμών των ανθρώπων. Δεν είναι δυνατόν οι πολιτισμοί και οι σκέψεις να
προάγονται και οι γλώσσες να φθίνουν. Αυτό και το αντίστροφό τους
αποκλείονται. Στην τεχνολογία οι λαοί, στην τεχνολογία και οι γλώσσες. Στην
ποίηση οι λαοί, στην ποίηση και οι γλώσσες.

Η γλώσσα είναι κοινωνικό προϊόν. Φοβούμαι, λοιπόν, ότι η ανάμειξη των

κοινωνιών θα οδηγήσει σε ανάμειξη των γλωσσών με κυρίαρχες τις γλώσσες
εκείνες που θα εκφράζουν τις κυρίαρχες κοινωνίες. Η πάλη θα είναι αμείλικτη
και το αποτέλεσμα συντριπτικό για τις αδύνατες κοινωνίες και τις αδύνατες
γλώσσες. Κι αυτό θα γίνει αργά και σταθερά και ίσως να οδηγήσει, χωρίς να το
συνειδητοποιήσουμε, στη γλωσσική και πολιτιστική αλλοτρίωση του
Έλληνα. Φοβούμαι πως ήδη ο Έλληνας αισθάνεται έτσι. Αισθάνεται
κατώτερη τη γλώσσα του και τον πολιτισμό του, ενώ αισθάνεται ανώτερος,
όταν μιλάει τα αγγλικά για παράδειγμα. Αυτή είναι η καρδιά του προβλήματος:
ο ξεριζωμός από τα δικά μας. Η νόθευση ύστερα ακολουθεί. Και εδώ είναι που
θα στήριζα την πρότασή μου: Για να αποφύγουμε τη γλωσσική μας
παραμόρφωση, είναι ανάγκη να αποφύγουμε την πολιτιστική μας
παραμόρφωση. Αν θέλουμε να έχουμε δική μας γλώσσα, είναι ανάγκη να
έχουμε δικό μας πολιτισμό, ικανόν να ενσωματώνει και να αφομοιώνει τα ξένα
γλωσσικά στοιχεία. Δεν είναι, λοιπόν, το πρόβλημά μας πρόβλημα κάποιων
λέξεων. Το γλωσσικό πρόβλημα που θέσαμε είναι πρόβλημα των πολιτιστικών
επιλογών μας. Αυτό οφείλουν να κατανοήσουν τόσο ο Έλληνας όσο και ο
Ευρωπαίος, ότι είναι κληρονόμοι του ελληνικού πνεύματος, του ελληνικού
πολιτισμού και του ελληνικού λόγου.

Είναι αλήθεια πως ύστερα από οδύνες αιώνων «ξυπνήσαμε με ένα κεφάλι
βαρύ», όπως λέει ο ποιητής. Και δεν είναι εύκολο να βρούμε τον ήλιο μας. Τον
ζητήσαμε εκεί όπου δεν ήταν. Δεν μπορέσαμε να ανακαλύψουμε τις αρετές
μας και να ιχνογραφήσουμε τις μορφές της δικής μας ζωής. Όλα αυτά είναι
αλήθεια. Όμως αλήθεια επίσης είναι πως δεν έχουμε πια τον χρόνο («οι καιροί
ου μενετοί») και την πολυτέλεια για άλλες τέτοιου είδους αλήθειες.
Ας προσέξουμε, λοιπόν. Και προπάντων ας προσέξουμε το λόγο του ποιητή:
«Με τα ξόβεργα πιάνεις τα πουλιά, δεν πιάνεις όμως το κελαηδητό τους». Κι οι
γλώσσες είναι τα κελαηδητά των λαών. Να αφήσουμε τα πουλιά να κελαηδούν
το καθένα το δικό του κελαηδητό. Έτσι αναδύονται οι συμφωνίες και οι
συναυλίες των πολιτισμών. Αλλιώς θα ‘ρθει καιρός που στην Ευρώπη της
απαστράπτουσας τεχνολογίας θα ακούγεται ένα μόνο πουλί, ο γκιόνης, που
μονότονα θα ζητάει τον χαμένο αδερφό του.
Χ. Λ. Τσολάκης, ομιλία η οποία εκφωνήθηκε στο 170 Βορειοελλαδικό Ιατρικό
Συνέδριο
της Ιατρικής Εταιρίας Θεσσαλονίκης, Απρίλιος 2003 (διασκευή)
Παρατηρήσεις

1. Προσέξτε το ύφος του κειμένου. Πώς θα το χαρακτηρίζατε; Σκεφθείτε την

περίσταση την οποία «υπηρετεί».
2. Ποιον κίνδυνο επισημαίνει ο ομιλητής για τις «αδύνατες» γλώσσες;
3. Να συζητήσετε την άποψη του ομιλητή: «Για να αποφύγουμε τη γλωσσική
μας παραμόρφωση, είναι ανάγκη να αποφύγουμε την πολιτιστική μας
παραμόρφωση. Αν θέλουμε να έχουμε δική μας γλώσσα, είναι ανάγκη να
έχουμε δικό μας πολιτισμό, ικανόν να ενσωματώνει και να αφομοιώνει τα
ξένα γλωσσικά στοιχεία».
4. Στα επόμενα παραδείγματα να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις ή
εκφράσεις με δευτερεύουσα πρόταση (κάνοντας και όσες αλλαγές χρειάζεται
στη διατύπωση), ώστε να μην αλλοιωθεί το νόημα:
 Από πολλούς εκφράζεται φόβος αλλοίωσης της ελληνικής γλώσσας. →
 Φρόντισαν την εξασφάλιση των αναγκαίων για τη θεατρική παράσταση. →
 Τα μεγάφωνα ανακοίνωσαν την αναχώρηση του αεροπλάνου σε λίγα λεπτά.
→
 Η μητέρα της θέλει οπωσδήποτε τη δουλειά, γιατί έχει αυξημένα οικογενειακά
έξοδα. →
 Ανακοινώθηκε η βράβευση από τον Δήμαρχο των μαθητών που εισήχθησαν
σε Ανώτατες Σχολές. →
 Ζήτησαν την εξαίρεσή τους από τις εξετάσεις. →
 Φοβούνταν την έλλειψη του νερού. →

6. Στα παραδείγματα που ακολουθούν η λέξη γλώσσα χρησιμοποιείται με

διαφορετική σημασία. Τι σημαίνει σε κάθε περίπτωση;
 Να σου φτιάξει γλώσσα πλακί, να γλείφεις τα δάχτυλά σου!
 Μου έβγαλε και γλώσσα από πάνω!
 Τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου.
 Έχω μια γλώσσα τσαρούχι από τη χθεσινή καπνίλα στο κλαμπ!
 Γλώσσα δε βάζει μέσα! Έγινε το κεφάλι μου καζάνι!
Γ. Παραγωγή λόγου
Να «συνομιλήσετε» με το κείμενο που διαβάσατε γράφοντας ένα δικό σας
κείμενο για τη γλώσσα που κουβαλά πολιτισμό, τον πολιτισμό του κάθε λαού.
Ψάξτε στις εμπειρίες σας, στα όσα λέγονται στο οικογενειακό και στο
ευρύτερο περιβάλλον σας. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και λόγο
μεταφορικό, εικόνες κτλ, αν αυτός ο τρόπος σάς βοηθάει να εκφράσετε
καλύτερα τις σκέψεις σας.
 

Ενότητα 2η
Γλώσσα- Γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου
Κινητό: απελευθερωτής ή δικτάτορας
Για τα παιδιά της ψηφιακής εποχής το κινητό τηλέφωνο ήλθε σαν μια
φυσιολογική εξέλιξη. Συνηθισμένα να πληκτρολογούν με τα δύο χέρια σε
παιχνιδομηχανές, πήραν στη χούφτα τους το κινητό και ανάστησαν τη χαμένη
γειτονιά. Οι αποστάσεις μέσα από τους κατακλυσμένους με αυτοκίνητα
δρόμους εκμηδενίστηκαν, οι φίλοι βρέθηκαν δίπλα και οι ξένοι «κρατιούνται
σε απόσταση» με το να μιλούν σε κάποιον άλλο, όταν δεν θέλουν την
προσέγγισή τους. Όσο για το τι λένε; Δεν χρειάζεται κανείς να το ξέρει,
οσοδήποτε επιπόλαιο, ερωτικό ή χυδαίο είναι: Το πληκτρολογούν σε γραπτά
μηνύματα, χρησιμοποιώντας συντομογραφίες που μόνο οι ίδιοι γνωρίζουν.
Βέβαια οι ειδικοί φωνάζουν ότι αυτή η ασταμάτητη πληκτρολόγηση σε όλο και
πιο λιλιπούτεια πληκτρολόγια μπορεί να οδηγήσει σε κατοπινές σοβαρές
μυϊκές βλάβες και στρες… αλλά ποιος πιτσιρικάς τους ακούει; Ένας
ολόκληρος «δικός τους» κόσμος χτίζεται μέσα από τις ψηφιακές συσκευές,
ένας κόσμος που τροφοδοτείται πλέον καθημερινά από ήχους, τραγούδια,
εικόνες, ακόμη και βίντεο - ανάλογα με το βαλάντιο. Μέσα από τον πιεσμένο
χωροχρόνο της οθόνης του κινητού τα παιδιά ανακαλύπτουν τρόπους
έκφρασης και διαφοροποίησης που αντιστοιχούν σε νέο γλωσσικό ιδίωμα.

Κοινωνιοψυχολόγοι που προσπάθησαν να αποκρυπτογραφήσουν αυτόν τον

επικοινωνιακό κυβερνοχώρο ανακάλυψαν ότι τα γραπτά μηνύματα των
κινητών είναι πολύ πιο εύγλωττα από ό,τι νομίζουμε και χαρακτηρίζουν τους
κατόχους τους: Οι δημιουργικοί τύποι παιδιών χρησιμοποιούν τις πιο
καινοτόμες συντμήσεις λέξεων και αργκό, διαμορφώνουν ειδικά τις ρυθμίσεις
και τους ήχους του κινητού τους και… το χάνουν εύκολα. Τα παιδιά που έχουν
μέλλον ως δάσκαλοι, υπάλληλοι και ναυαγοσώστες είναι ορθογράφοι,
γνωρίζουν πάντα πού έχουν το κινητό τους και συνηθίζουν να το μαγκώνουν
μεταξύ σαγονιού και ώμου. Όσα έχουν μέλλον σε επαγγέλματα εξουσίας
(στρατιωτικοί, νομικοί, πωλητές) χρησιμοποιούν πάντα κεφαλαία γράμματα,
δεν κόβουν τις λέξεις, γράφουν με συντομία, έχουν ηχηρά μηνύματα και
μιλούν δυνατά στο κινητό μέσα στο λεωφορείο ή στο μετρό. Τέλος, όσα
προδιαγράφονται για κοινωνικό έργο (νοσοκόμοι, βρεφοκόμοι) χρησιμοποιούν
πάντα μικρά γράμματα, χαμηλώνουν την ένταση του ήχου ή ενεργοποιούν τη

1.
δόνηση για να μην ενοχλούν και προσθέτουν στα μηνύματά τους πολλά
γραφιστικά συμπληρώματα - όπως χαμογελαστά προσωπάκια.

Οι λόγοι, λοιπόν, που όλα τα παιδιά θέλουν ένα κινητό είναι για να χτίζουν τον
ιδιαίτερο κόσμο τους, να συμμετέχουν σε ιδεατές γειτονιές μέσα από τα
δίκτυα, να είναι κοινωνικά καταξιωμένα στα μάτια των συνομηλίκων τους, να
κάνουν πλάκα - ή και αντιγραφή - την ώρα του μαθήματος, να ξεφεύγουν από
τον διαρκή έλεγχο των γονιών τους. Οι λόγοι που οι γονείς τους σκέπτονται ή
προστρέχουν να τους το προμηθεύσουν είναι συνήθως οι… αντίστροφοι. Οι
γονείς της δεκαετίας του 2000 μεγαλώνουν τα παιδιά τους σε έναν διαρκώς πιο
αγχωτικό και θυμωμένο κόσμο. Ιδιαίτερα οι κάτοικοι του Νότου της Ευρώπης,
γεννημένοι στη μονοπολιτισμική παράδοση ενός αγροτοβαρούς κρατισμού,
βρέθηκαν να μάχονται με την αβεβαιότητα σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία
με βιομηχανικά ωράρια. Το άγχος είναι διάχυτο παντού, η ανασφάλεια επίσης,
η αγοραφοβία και η ξενοφοβία θερίζουν. Στην Ελλάδα, όπου ο
εκσυγχρονισμός παραδόξως συμπίπτει με την αποβιομηχάνιση, το στρες είναι
ακόμη πιο έντονο. Ο «θυμός της κοινωνίας» ξεσπάει καθημερινά με την
παραμικρή αφορμή και η παραδοσιακά έντονη αξία της οικογένειας νιώθει
διαρκώς και πιο απειλούμενη. Τι πιο φυσικό λοιπόν από το να θέλει ο κάθε
γονιός να βρίσκεται άμεσα «κοντά» στο παιδί του, όπου και αν βρίσκεται αυτό,
όποια στιγμή και για ό,τι συμβεί;

Αυτό όμως που ακούγεται φυσικό είναι στην ουσία μια νευρωτική αντίδραση,
μια προσπάθεια αστυνόμευσης της ζωής των παιδιών, που σε άλλα στοχεύει
και σε άλλα οδηγεί. Όπως ήδη είπαμε, τα παιδιά θα κάνουν το παν να
μετατρέψουν το κινητό από όργανο ελέγχου σε όργανο απελευθέρωσης. Οι
γονείς θα έχουν μεν την ψευδαίσθηση ότι «είναι κοντά», αλλά τα παιδιά θα
βρίσκονται όπου θέλουν με όποιον θέλουν και θα επικοινωνούν ανεξέλεγκτα
με άτομα που δεν γνωρίζουμε. Αυτό το όργανο που τους δωρίζουμε ως
«συσκευή εντοπισμού» γίνεται στα χέρια τους μοχλός αντίδρασης,
αποσταθεροποίησης του σχολικού περιβάλλοντος και ανάπτυξης μιας
προσωπικότητας που θα αποφεύγει να αντιμετωπίζει τον κόσμο «πρόσωπο με
πρόσωπο». Οι ειδικοί σε όλες τις μεγαλουπόλεις του κόσμου τονίζουν ότι το
κινητό τηλέφωνο στα παιδικά χέρια μετατρέπεται σε εργαλείο προσβολής των
συμμαθητών πίσω από την ανωνυμία μηνυμάτων, αλλά και σε δέλεαρ για
βιαιοπραγία και ληστεία εις βάρος των παιδιών που το φέρουν επιδεικτικά.

Τάσος Καφαντάρης, Εφημ. Το Βήμα, 09/11/2003

Παρατηρήσεις

1. Να γίνει η περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

 2. «Οι ειδικοί……επιδεικτικά»: Τι εννοεί ο αρθρογράφος με αυτή τη φράση; Να
τη σχολιάσετε σε μια παράγραφο 100 λέξεων.
3. «Κοινωνιοψυχολόγοι που προσπάθησαν να αποκρυπτογραφήσουν αυτόν τον
επικοινωνιακό κυβερνοχώρο ανακάλυψαν ότι τα γραπτά μηνύματα των κινητών
είναι πολύ πιο εύγλωττα από ό,τι νομίζουμε και χαρακτηρίζουν τους κατόχους
τους:» : Αφού μελετήσετε το παραπάνω απόσπασμα:
α. να το χωρίσετε σε προτάσεις
β. να διακρίνετε τις κύριες από τις δευτερεύουσες
γ. να χαρακτηρίσετε τη σύνδεση με τις παραπάνω λέξεις (παρατακτική –
υποτακτική)

4. Στις παρακάτω προτάσεις να βρείτε τη σημασία των υπογραμμισμένων λέξεων.

Στη συνέχεια χρησιμοποιώντας τις λέξεις αυτές να φτιάξετε από μια νέα
πρόταση, όπου κάθε λέξη θα έχει διαφορετική σημασία.
α. Άρχισε να σιγοτραγουδάει το σκοπό από ένα παλιό λαϊκό τραγούδι.
 …………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………..
β. Σήμερα κάνει πολύ ωραίο καιρό.
 …………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………..
γ. Ξαφνικά το λεωφορείο πήρε απότομη κλίση.
 …………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………..
δ. Οι ρίζες αυτού του γέρικου πλάτανου φτάνουν πολύ βαθιά στο έδαφος.
 …………………………………………………………………………………..
 …………………………………………………………………………………..

5. Στα επόμενα παραδείγματα να αντικαταστήσετε το ρήμα κάνω με άλλα πιο

ακριβή κατά περίπτωση :
 Και πού λέτε να κάνετε διακοπές φέτος ;
 Του έκανε ένα δώρο καθαρά συμβολικό.
 Αυτοκίνητα και βιομηχανίες κάνουν θόρυβο στις πόλεις.
 «Την έκανε», μόλις τον αντιλήφθηκα.
 Έπρεπε να δεις πώς έκανε, μόλις έμαθε το ευχάριστο νέο.
Γ. Παραγωγή λόγου

1.
Να γράψετε ένα κείμενο με τίτλο «Η γλώσσα των νέων» στο οποίο να
ερευνάτε ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της γλώσσας αλλά και τους
λόγους για τους οποίους οι νέοι επιλέγουν να χρησιμοποιούν έναν ιδιαίτερο
γλωσσικό κώδικα.