ΛΕΚΤΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ

Λεκτικά Σύνολα = ομάδες λέξεων σε μια πρόταση που συνδέονται

νοηματικά μεταξύ τους περισσότερο απ’ ό,τι με άλλες.

ονοματικό
Είδη Λεκτικών ρηματικό
Συνόλων επιρρηματικό
προθετικό

Ονοματικό Σύνολο = Σύνολο που στηρίζεται σε ένα ουσιαστικό ή σε μια

λέξη που μπορεί να τοποθετηθεί στη θέση του ουσιαστικού (δηλ. επίθετο,
αντωνυμία, αριθμητικό). Κοντά στο ουσιαστικό μπορεί να βρίσκεται ένα
άρθρο, μια αντωνυμία ή μια μετοχή.

Ο ήλιος εξαφανίστηκε ξαφνικά από τα σύννεφα (ουσιαστικό + άρθρο)

Είναι γρήγορος δρομέας. (ουσιαστικό + επίθετο)
Διάβασε αυτό το σχολικό βιβλίο. (ουσιαστικό + αντωνυμία+ επίθετο)
Ξαφνιασμένος ο μαθητής την κοίταξε. (ουσιαστικό + άρθρο + μετοχή)

Ρηματικό Σύνολο = Σύνολο που στηρίζεται σε ένα ρήμα (μονολεκτικό ή

περιφραστικό). Κοντά στο ρήμα μπορεί να βρίσκεται και το συμπλήρωμά
του, δηλ. ένα όνομα, αντωνυμία, επίρρημα, προθετικό σύνολο, σύνδεσμος,
μόριο κ.ά

Τα μαθήματα άρχισαν. (μονολεκτικό ρήμα)

Η Μαρία έχει φύγει. ( περιφραστικό ρήμα)
Όλα τα παιδιά τον θαύμαζαν. (ρήμα + αντωνυμία)
Ο πατέρας σηκώθηκε απότομα. (ρήμα + επίρρημα)
Ο δρόμος οδηγούσε προς την παραλία. (ρήμα + προθετικό σύνολο)
Επιρρηματικό Σύνολο = Σύνολο που αποτελείται από ένα ή περισσότερα
επιρρήματα.

Η πόρτα άνοιξε ξαφνικά

Φτάσαμε πολύ νωρίς.

Προθετικό Σύνολο = Σύνολο που εισάγεται με πρόθεση. Ονομάζεται

“εμπρόθετος προσδιορισμός” .

Πήγαμε βόλτα με το αυτοκίνητο.

Οι φωνές ακούγονταν από μακριά.
Πήγαμε προς την κατεύθυνση που μας έδειξε.

« η θέση των λεκτικών συνόλων μέσα στην πρόταση δεν είναι σταθερή
και συγκεκριμένη. Μπορούμε να μετακινούμε τις ομάδες των λέξεων
ανάλογα με το τι θέλουμε να τονίσουμε.
Σήμερα ο πατέρας θα αγοράσει καινούργιο υπολογιστή.
Ο πατέρας θα αγοράσει καινούργιο υπολογιστή σήμερα.
Θα αγοράσει καινούργιο υπολογιστή ο πατέρας σήμερα.

« προθέσεις : άκλιτα μέρη του λόγου που χωρίζονται στις 2 παρακάτω

κατηγορίες.

κοινές προθέσεις αντί, από, για, δίχως, εναντίον,

εξαιτίας, έως, ίσαμε, κατά, με, μετά,
μεταξύ, μέχρι, παρά, πριν, ππρος,
σαν, σε, χωρίς, ως.

λόγιες / απαρχαιωμένες προθέσεις ανά, άνευ, διά, εις, εκ, εκτός, εν,
ένεκα, ενωπίον, επί, εντός, κατόπιν,
λόγω, μείον, μέσω, περί, πλην,
προς, συν, υπέρ, υπό, χάριν.
ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ (ΟΝΟΜΑΤΙΚΟ + ΡΗΜΑΤΙΚΟ)

Ονοματικό Μέρος = περιέχει το βασικό ονοματικό σύνολο. Μπορεί να

έχει είτε απλή είτε αναπτυγμένη μορφή.
Απλή μορφή = όταν βρίσκεται μόνο του και φανερώνει ποιος
ενεργεί ή δέχεται ενέργεια ή βρίσκεται σε μια
κατάσταση.

Αναπτυγμένη μορφή = όταν βρίσκεται με άλλο ή άλλα ονοματικά

σύνολα που συμπληρώνουν το νόημά του.

Απλή μορφή
Η Ελένη διαβάζει δυνατά.
Η γη φωτίζεται από τον ήλιο.
Ο παππούς κοιμάται.
Έκανε ρεκόρ στα 100 μέτρα.

Αναπτυγμένη μορφή
Η Ελένη, η συμμαθήτριά μου, διαβάζει δυνατά.
Η γη, ο πλανήτης μας, φωτίζεται από τον ήλιο.
Ο παππούς μου κοιμάται.
Ο αθλητής που έκανε ρεκόρ στα 100 μέτρα είναι Κουβανός.

Ρηματικό Μέρος = περιέχει το ρηματικό σύνολο. Μπορεί να έχει απλή ή

αναπτυγμένη μορφή.
Απλή μορφή = όταν βρίσκεται μόνο του το ρήμα (που δηλώνει ε-
νέργεια ή κατάσταση) ή το ρήμα με ένα ονοματικό
σύνολο που φανερώνει ποιότητα ή ιδιότητα του
υποκειμένου της πρότασης (δηλ. συνδετικό ρήμα
και κατηγορούμενο). Αυτό το ονοματικό σύνολο
αποδίδεται στο ονο- ματικό μέρος της πρότασης.

Αναπτυγμένη μορφή = όταν βρίσκεται μαζί με άλλα λεκτικά

σύνολα (ονοματικό, επιρρηματικό, προθετικό)
που συμπληρώνουν το ρήμα και δεν αποτελούν
τμήμα του ονοματικού μέρους.
Απλή μορφή
Η Ελένη διαβάζει.
Η γη φωτίζεται.
Ο παππούς κοιμάται.
Ο αθλητής είναι γρήγορος.

Αναπτυγμένη μορφή
Η Ελένη διαβάζει Ιστορία δυνατά.
Η γη φωτίζεται από τον ήλιο.
Ο παππούς κοιμάται στην πολυθρόνα.
Ο αθλητής είναι γρήγορος σαν τον άνεμο.

« Συνήθως σε μια πρόταση το ονοματικό μέρος προηγείται και

ακολουθεί το ρηματικό. Συχνά, όμως, η σειρά τους μπορεί να
αντιστραφεί, ανάλογα με αυτό που θέλουμε να τονίσουμε.

Ο Ηλίας, ο γείτονάς μου, ταξιδεύει συχνά στα ελληνικά νησιά.

(τοποθετήσαμε το Ονοματικό Μέρος στην αρχή για να τονίσουμε το
Υποκείμενο)
Ταξιδεύει συχνά στα ελληνικά νησιά ο Ηλίας, ο γείτονάς μου.
(τοποθετήσαμε στην αρχή το Ρηματικό Μέρος, για να τονίσουμε την ε-
νέργεια, τον τόπο και το χρόνο)