El Filibusterismo buod ng bawat kabanata

Kabanata 1 “Sa Ibabaw ng Kubyerta”

Isang umaga ng disyembre, Kapansin pansin ang isang bilugang barkong mukhang hirap sa kanyang pag-usad sa
Ilog-Pasig, sakay nito ang mga taong patungong Laguna. Ang nasabing sasakyan ay kilala sa tawag na Bapor Tabo
sapag hugis tabo ito. Hindi matutuligsa ang nagpapanggap na maputi,maharlika, pormal at maunlad sa likod ng
pinturang puri bagaman hindi ito maituturing na isang bapor dahil ito ay may mga kakulangan.

Kabanata 2 "Sa Ilalim ng Kubyerta"

Ang kubyerta ay may dalawang bahagi, ang ibabaw at ang ilalim na maihahalintulad sa buhay ng tao na may
mayaman o mataas at mahirap o mababa.Sa ilalim ay may mga nagsusugal at mangangalakal. Nandito si Simoun.
Nandito rin ang ilang mag-aaral na si Isagani at Basilio na kausap ang Kapitan. Napag-usapan din ang tungkol sa
pagtatayo ng akademya sa wikang kastila.Inanyayahan ni Simoun na uminom ng serbesa ang dalawa ngunit sa
bandang huli ay nauwi ito sa pagtatalo. Ipinatawag naman ng isang utusan si ni Padre Florentino si
Isagani,Samantala, habang nagmumuni-muni si Padre Florentino ay naalala niya ang mga araw ng kaniyang
pagpapari pati na ang dati nitong minamahal.

Kabanata 3: “Mga Alamat”

Ang grupo na nasa taas ng kubyerta ay nagbibirian at nakikipagaaya. Ang kanilang pinaguusapan ay ang kalagayan
ng kalakalan ng mga indyo at intsik tungkol sa kahirapan nito. Nagsimula silang magkwento tungkol sa iba't ibang
mga alamat. Ito ay ang malapad na bao na tinutuluyan ng espiritu bago pa dumating ang mga kastila; pangalawa,
tungkol kay Donya Geronima na ang kasintahan niya na papakasalan ay nag-arsobispo; Nakipagtalo si Simoun sa
dahil sa ginawa kay Donya Geronima na ikinulong sa isang kweba; ang pagligtas ng isang intsik sa panginoong hindi
niya pinaniwalaan dahil sa isang buwaya na demonyo na lumabas; ang huli ay tungkol sa isang ibarra na tumalon sa
may lawa, siya'ay binaril at nagkaroon at puno ng dugo ang lawa at hindi na siya nakitang muli.

Kabanata IV Kabesang Tales

Si Tandang Selo ang umampon kay Basilio. Ang ama ng dalagang si Lucia, si Kabesang Tales,na anak ni Tandang
Selo, ay isa nang kabesa de baranggay. Yumaman ito dahil satiyaga. Nakisama muna sa isang namumuhunan sa
bukid. Nang makaipon ng kaunti ay naghawaan ng gubat na nang ipagtanong niya ay walang may-ari, ar ginawa
niyang tubuhan. Inisip niyang pag-aralin na sa kolehiyo si Huli upang mapantay kay Basilio na kasintahn nito. Nang
ang bukid ay umunlad ito ay inangkin ng mga prayle. Pinabuwis si Kabesang Tales. Tinaasan nang tinaasan ang
pabuwis. Di na nakaya ni Kabesang Tales. Nakipag-asunto sa mga prayle.Matigas ang sabi ni Kabesang Tales.
Ipinakita ng mga prayle ang kanilang titulo sa lupa. Wala. Naging kawali si Tano. Di ibinayad ng kapalit ang anak.
Tinamnan ang lupang ito, namatay at nalibing dito ang aking asawa’t anak na dalaga {si Lucia} sa pagtulong saakin
kaya’t di ko maibibigay ang lupang ito kundi sa sino mang didilig muna rito ng kanyang dugo atmaglilibingmuna ng
kanyang asawa’t mga anak.

Kabanata 5: Ang Noche Buena ng Isang Kutsero

Ang kabanatang ito ay tungkol kay Sinong na isang kutsero. Siya ang kutsero ng karitela kung saan lulan si Basilio.
Nang gabing iyon, si Basilio ay pupunta sa tahanan ni Kapitan Tiyago upang alagaan ang matandang don sapagkat
ito ay may sakit. Sa daan ay naantala si Basilio matapos na ang isang kutsero ay bugbugin ng mga guwardiya sibil
sapagkat hindi nito nadala ang kanyang sedula. Bukod dito ay mayroon ding prusisyon ng mga imahen na
pinangunahan ng imahaen ni Metusalem na pinaniniwalaang ang pinakamatandang tao na nabuhay sa mundo. Ito
sy sinundan ng imahen ng tatlong haring Mago. Sa dulo ng prusisyon ay ang imahen ng Birheng Maria.Matapos ang
prusisyon ay napansin ng mga guwardiya sibil na walang ilaw ang karitela ni Sinong kaya naman napilitan ang
binate na lakarin na lamang ang daan patungo sa tahanan ni Kapitan Tiyago. Naiwan si Sinong upang tanggapin ang
parusang ipapataw sa kanya ng mga guwardiya sibil.

Kabanata 6: Si Basilio

Disperas noon ng pasko palihim na nagtungo si Basilio sa kagubatan, kait sobrang dilim ay tinalunton parin niya ang
kagubatan upang dumalaw sa pinag libingan sa kanyang ina, nang marating niya ang lugar agad siyang nag alis ng
sombrero at nag usal ng mataimtim na dasal, gusto na niya itong gawin ngayong disperas sapagkat dadalawin niya
ang kanyang kasintahang si Juli sa araw ng kapaskuhan.  

Kabanata 7: Si Simoun

Nagkaroon si Basilio ng pagkakataon na malaman ang lihim ni Simoun. Sa kabila nito hindi niya hinayaan ang huli
na maging ilang sa mga kilos niya. Ipinagtapat ni Simoun ang totoo kay Basilio at sinabihan ito na wag niyang
ipagsabi sa iba ang natuklasan niya sa kadahilanan na maaari niya itong ikapahamak. Sa kanilang pag uusap ay
napag kwentuhan nila ang tungkol sa pagtatayo ng akademya ng wikang kastila. Nagkaroon sila ng magka lihis na
pananaw ukol sa akademya. Habang si Simoun ay tuwirang sumasalungat sa pagtatayo ng akademya at pag - aaral
ng wikang kastila, si Basilio na man ay sumusuporta sa ideya na ito. Sinabi ni Basilio na ang pag aaral ng wikang
kastila ay makakatulong upang  maging patas ang pagtingin sa mga Pilipino.

Kabanata 8: Maligayang Pasko

Noong umagang iyon ay nagising si Juli sa mga tilaaok ng manok . Iginala niya ang kanyang paningin at nakita
niyang madilim pa ang paligid. At ang una niyang naiisip ay baka nga nag mimilagro na ang mahal na Birhen at hindi
na aaraw pa . naupo muna siya sa hinigaang banig sumandal siya sa dingding at nagdasal. Pagkatapos ay tumindig
siya dali daling nagtungo sa batalan. Luminga linga ang dalaga at at nakita niyang unti unti ng nagliliwanag ang
paligid naiiisip niya wala ng pag asa bigo siya sa kanyang hinihiling n asana ay huwag ng mag umaga, pero bigla
niyang naiisip na meron pa nga pala siyang isang kahilingan. Dali dali siyang pumunta sa altar sapagkat humiling
siya ng pera sa mahal na birheng maria pero bigo siya dahil wala siyang nakitang kahit isa mang lapis a altar.

Kabanata 9: Ang Mga Pilato

Ang mga tao sa bayan ay nagkukwentuhan ukol sa kinahinatnan ni Tandang Selo at kung sino ang may kinalaman
sa pagkakapipi ni Tandang Selo. May ilan sa kanila na naniniwala na ang alperes ang dapat managot. Ang iba
naman ay sinisisi ang tinyente ng mga guwardiya sibil sapagkat hinayaan ng mga ito na mabihag ng mga tulisan si
Kabesang Tales. May mga nagsabi din na dapat managot ang bagong nagmamay – ari ng lupain ni Kabesang Tales
sapagkat isinuplong nito si Kabesang Tales matapos na titigan siya ng masama at tila minamataan kung saang
bahagi ng kanyang katawan patatamain ang bala. Sinisisi din nila si Hermana Penchang na magtulak kay Huli na
tumungo kay Pari Camorra upang doon ay humingi ng tulong upang mapalaya ang kanyang kasintahang si Basilio
mula sa piitan. Sa kabila nito ay nangatwiran naman si Hermana Penchang at sinisi ang matanda sapagkat hindi raw
ito marunong magdasal at hindi tinuturuan ang kanyang anak na si Kabesang Tales at apong si Huli na magdasal.
Nagalit din daw ito ng malaman na tutulungan ni Huli ang kasintahang si Basilio na makalaya at sinabihan ang
binate n isa itong demonyong nagaanyong mag – aaral na nais ipahamak ang kaluluwa ng dalaga.  

Kabanata 10: Kayamanan at Karalitaan

Ang kabanatang ito ay tungkol sa dalawang mukha ng lipunan: karalitaan at kayamanan. Ang mga maralita na
kinabibilangan ng pamilya ni Kabesang Tales kung saan pansamantalang nakipanuluyan ang mayamang si Simoun.
Ang hakbang na ito ni Simoun ay upang akitin ang matandang kabesa na sumama sa kanyang planong
paghihimagsik. Habang namimili ng alahas ang pamilya ni Kapitan Basilio ay namataan ni Kabesang Tales ang isang
hiyas na sa kanyang palagay ay makapagsasalba sa kanya at sa kanyang pamilya. Ngunit ang kanilang usapan ay
natuon sa kuwintas na pagmamay – ari ni Huli. Ang kuwintas na iyon ay nais bilhin ni Simoun makaraang makilala
na ito ay tunay na pagmamay – ari ni Maria Clara. Tumanggi si Kabesang Tales na ipagbili ang kuwintas sapagkat
batid niya kung gaano ito kahalaga sa dalaga. Sinabi niya na ipagpapaalam muna kay Huli ang tungkol dito at
nagpasyang umalis. Paglabas niya ng bahay ay nakita niya ang prayle, ang bagong lalaking gumagawa sa kanyang
luapin at ang kabiyak nito.

Kabanata 11: Los Baños

Ang kabanatang ito ay tungkol sa mga aktibidad ng kapitan heneral sa bayan ng Los Baños. Noong una ay
nakalibangan nito na mangaso kasama ang isang grupo ng mga bandang musiko ngunit hindi man nakatama ng
isang ibon o usa.Imbes na madismaya ay natuwa pa ito sapagkat hindi siya pag – iisipan na malupit sa mga hayop.
Naglaro din ang kapitan ng tresilyo sa bahay – aliwan kasama ang mga kurang sina Padre Sibyla at Padre Irene. Sa
laro ay sinasadyang magpatalo ng dalawang kura sapagkat nais nilang mas makasama ng matagal ang kapitan
upang pag – usapan ang akademiya ng kastila na nais nilang ipatayo. Sa kabilang banda, napagpasiyahan naman ng
kapitan na ipagpaliban ang papeles nito. Ang pagkatalo ng mga kura ay labis na ikinagalit ni Padre Camorra kaya’t
nagpasiya na itong umalis. Sa pag – alis ni Padre Camorra ay pinalitan siya ni Simoun. Itinay niya ang kanyang mga
brilyante katumbas ng mga pangako na itinaya ng mga kura. Ang kay Padre Sibyla ay pangakong sa oras na matalo
siya ay magiging mapagmalabis siya sa maluhong pamumuhay at paggastos, aalisin ang awa sa mga mahihirap, at
hindi na mabubuhay ng may kabutihan. Ang kay Padre Irene naman ay ang pangako na sa oras na matalo ay aalisin
ang awa sa kapwa at ang kabutihang asal. Samantalang ang sa kapitan naman ay ang pribilehiyo na
makapagpabilanggo ng sinumang naisin niya ng limang araw at pagpapabaril sa isang taong kanyang mapipili.

Kabanata 12 Placido Penitente

Malungkot na naglalakad noon si Placido Penitente papunta sa unibersidad, nangingilid ang kanyang luha sapagkat
hirap na hirap siya sa pag-aaral sa eskwela, Naalala niya ang dalawanag sulat na magkasunod na niyang ipinadala
sa sa kaniyang ina ,hinihiling niya ditto na pahintuin na siya nito sa pag aaral bakit nga ganoon na lamang ang pag
ayaw ni penitente sa pag-aaral gayong isa naman siya sa pinakamahusay na estudyante ni Padre Valerio sa mataas
na paaralan sa Tanauan Batangas  Mtalino si Placido. Tinitingala siya ng mga kaeswela sa probinsya sapagkat
nasasagot niya ang pinakamahirap na tanong na di nauunawaan ng iba.Sa unibersidad ay hindi maopaliwanag ng
mga kaibigan ni Placido ang dahilan ng pagnanais niya na iwan ang pag-aaral at mamalagi na lamang sa lalawigan
May sapat naman siyang salapi na tinatanggap sa kanyang ina at maganda rin ang kanyang mga kasuotan pero
nagtataka ang lahat kung bakit wala siyang kagana gana sa pagpasok sa paaralan , mabait namang bata si Placido ni
hindi nga siya marunong magsugal kahit ayain siyang maglaro ng hunkian at sa revision ay hindi rin siya maasahan.

Kabanata 13 Ang Klase sa Pisika

Ang kabanatang ito ay nagsimula sa paglalarawan ng silid aralan ng klase sa pisika. Ipinakita rito ang
pagpapahalaga ng mga guro sa mga kagamitan na nasa loob ng isang aparador na may salamin at nakasusi. Ang
mga gamit na nasa loob ng aparador ay nagsisilbing tila palamuti lamang sapagkat ni hindi ito nagagamit o
nahahawakan man lamang ng mga mag aaral. Hindi lamang ang mga gamit na ito ang halos walang gamit kundi
pati ang mga guro na nagtuturo sa paaralang ito. Tulad na lamang ni Padre Millon na isang batang Dominiko na
nagtapos ng pilosopiya sa kolehiyo ng San Juan de Letran ngunit itinalaga bilang guro ng pisika.Ang uri ng
pagtuturo ni Padre Millon ay nakabatay sa kung ano ang ipinapakita ng mga mag aaral. Ang una niyang sinubok ay
ang antuking mag aaral. Ngunit dahil hindi ito nakikinig ay hindi ito nakasagot. Ininsulto ito ng guro at matapos ay
tinawag si Pelaez matapos na marinig na ito ay tumugon ng pabulong sa kanyang huling tanong. Sapagkat
madalang pumasok sa paaralan ay halos maisagot si Pelaez at tinatapakan ang paa ng kamag aral na si Penitente
upang humingi ng sagot. Napalakas ang boses ni Placido sa pag dikta ng sagot kaya naman siya ang binalingan ng
guro. Maging si Placido ay nalito sa kanyang tugon kaya naman inulan ito ng guro ng mura. Nasakatan si Placido sa
lahat ng masasakit na narinig mula sa guro kaya't ito ay umalis ng walang paalam.

Kabanata 14 : Sa Bahay ng mga Mag-aaral

Malaki ang bahay na tinitirahan ng estudyanteng si Makaraig. Maluwag ang bahay na ito at puro binata ang
nakatira na pawang nangangasera. Iba-iba ang kanilang edad at pag-uugali.Si Makaraig ay isang mayamang mag-
aaral ng abogasya at pinuno ng kilusan ukol sa isyu sa Akademya ng wikang kastila. Ang pangunahing estudyante
na sina Isagani, Sandoval, Pecson at Pelaez ay inimbitahan ni Makaraig upang pag-usapan ang kanilang pakay.
Mananalig sina Isagani at Sandoval na pagbibigyan hiling, samantalang nag-aalinlangan si Pecson. Si Sandoval ay
larawan ng mga kastilang may malasakit at pagpapahalaga sa mga Pilipino.May dalang magandang balita si
Makaraig. Ibinalita nila na si Padre Irene ay ang nagtatanggol sa kanila laban sa mga sumalungat sa kanilang
adhikain. Kailangan ng grupo ang pagkiling ni Don Custodio, isa sa mga kataas-taasang lipon ng paaralan sa
kanilang panig. Dalawang paraan ang kanilang naisipupang pumanig sa kanila si Don Custodio, si G. Pasta isang
manananggol at si Pepay na isang mananayaw na matalik na kaibigan ni Don Custodio. Napagkaisahan ng lahat na
piliin ang manananggol upang maging marangal ang kapamaraanan.

Kabanata 15: Si Ginoong Pasta

Nagtungo si Isagani kay Ginoong Pasta na isang manananggol. Sinadya niya ito upang pakiusapan na kung maari ay
mamagitan siya para sa mga kabataan. Inilahad ng pabuod ni Isagani ang mga pangyayari. Ngunit nabigo siya sa
kanyang pakay. Nagkunwari ang manananggol na walang alam para ipahalata kay ISagani na wala itong pakialam
sa gawain ng mga bata.Binigyan ng payo ni Ginoong Pasta si Isagani ukol sa kanyang sadya. Nais ng manananggol
na isantabi ito sa kanyang isipan dahil ito ay mapanganib. Sinabi nito na hayaan na lang ang gobyerno na kumilos
ayon sa kanyang sarili.

Kabanata 16: Ang Kasawian ng Isang Intsik

Si Quiroga, isang negosyanteng Intsik na naghahangad magkaroon ng konsulado ang kanyang bansa ay naghandog
ng isang hapunan.  Dinaluhan ito ng mga tanyag na panauhin, mga kilalang mangangalakal, mga prayle, mga
militar, mga kawani ng pamahalaan, gayun din ang kanilang mga suki.Dumating si Simoun at nang singilin niya si
Quiroga sa utang na siyam na libong piso, sinabi nitong nalulugi siya.  Inalok ni Simoun na bawasan ng dalawang
libong piso ang utang ni Quiroga kung papayagang intsik na itago sa kanilang bodega ang mga armas na dumating.
Hindi raw dapat mangamba ang Intsik, sapagkat ang mga baril ay unti-unting ililipat sa ibang bahay na pagkatapos
ay gagawan ng pagsisiyasat at marami ang mabibilango.  Siya ay lalakad sa mga mapipiit upang kumita.  Napilitang
sumang-ayon si Quiroga.  Ang pangkat ni Don Custodio ay nag-uusap tungkol sa komisyong ipapadala sa India para
pag-aralan ang paggawa ng sapatos para sa mga sundalo.  Sa pulutong ng mga pari, ay pinag-uusapan nila ay
tungkol sa ulong nagsasalita sa may perya sa Quiapo na pinamamahalaan ni Mr. Leeds.

Kabanata 17: Ang perya sa quiapo

Umalis na sa bahay ni Quiroga ang labindalawang bisita niya. Ngayon naman ay pupunta sila sa isang peryahan sa
Quiapo at sa bahay ni Mr. Leeds.Aliw na aliw ang pari na si Padre Camora sa mga babaeng nakikita niya sa
peryahan. Kilala kasi bilang makamundo ang prayleng iyon. Lalong nadagdagan ang kaniyang tuwa nang
makasalubong si Paulita Gomez. Kasama nito ang kaniyang tiyahin na si Donya Victorina. Iyon lang, kasama din nila
si Isagani na katipan ni Paulita.Nakarating sila sa isang tindahan ng mga rebultong kahoy. Doon ay nagsabihan ng
mga kahawig ng estatwa ang mga kasama ni Mr. Leeds. Sabi ng isa na ang estatwa ay kahawig ni Ben Zayb habang
ang isa naman daw ay kahawig ni Camora dahil maraming likha ang mga kahawig ng pari. Mayroon silang nakitang
larawan na kahawig ni Simoun. Wala sa paligid ang alahero kaya napag-usapan nila ito. Nagwika naman si Ben Zayb
na baka natatakot lamang si Simoun na mabunyag ang lihim ng kaibigan si Mr. Leeds.

Kabanata 18: Ang mga kadayaan

Inasahan matagpuan sa kanya , ngunit wala siyang nakita. Ang nakita lang niya ay ang pira-pirasong mga bubog ng
alak na iniinom ni Mr. pondoyo bago maang palabas.Pumasok si Mr. Leeds sa isang pinto at may dalang kahong
kahoy sa kanyang pagbabalik. Ipinaliwanag niya na ito ay natagpuan niya sa isang lib. Ang kahon ay may lamang
abo at kapirasong papiro na kinasusulatan ng dalawang salita. Sa pamamagitan ng pagbigkas ng salitang "Deremof"
ang abo ay nabuo bilang ulo at masbubuo lang kapag binanggit Nabuo ang ulo nang binanggit ni Mr. Leeds ang
ikalawang salita. Ang tawag sa ulo ay Espongha ngunit nagpakilala ang ulo na ang kanyang pangalan ay Imuthis.
Siya ay umuwi sa sariling bayan pagkatapos ng pag-aaral at mahabang paglalakbay. Sa kanyang pagdaraan sa
Babilonia ay nabati niya ang isang lihim na hindi ang tunay na Sumerdis ang namamahala doon kundi si Gaumata,
isang magnanakaw ng kapangyarihan at namamahala sa tulong ng pandaraya. Sa katakutang isumbong siya kay
Cambises ay binalak ang ikakasawi ni Imuthis sa tulong ng mga saserdoteng Taga-Ehipto na siyang nakapangyayari
noon sa kanilang bayan.

Kabanata 19: ANG MITSA

Dahil sa ginawang panlilibaksa kaniya ng kanyang guro kaya nagpupuyos sag alit at nangingilid ang luha sa mga
mata ni Placido Penitente na naging dahilan ng pag-alis nito.Nararapat lamang di umano na maghiganti siya
sapagkat kanyang karangalan na ang dapat niyang ipaglaban at nararapat lamang na ipakita niya na may kabataang
mula sa lalawigan ng Batangas na marangal at ang kahihiyan ay hinuhugasan ng dugo, iyon ang mga bagay na tila
naririnig niya na ibinubulong ng isang tinig.Habang naglalakad sa tulay ng Espanya ay nais niyang maghanap ng
gulo. Nais niyang ihulog ang kura ng Makita niyang nagdaan ang isang sasakyang kinalululanan nito. Samantalang
muntik na niyang suntukin ang dalawang paring Agustinong nakaupo sa pintuan ng basar nin Quiroga ng mapadaan
siya sa Escolta. Dahil sa ginawang panlilibaksa kaniya ng kanyang guro kaya nagpupuyos sag alit at nangingilid ang
luha sa mga mata ni Placido Penitente na naging dahilan ng pag-alis nito.Nararapat lamang di umano na
maghiganti siya sapagkat kanyang karangalan na ang dapat niyang ipaglaban at nararapat lamang na ipakita niya
na may kabataang mula sa lalawigan ng Batangas na marangal at ang kahihiyan ay hinuhugasan ng dugo, iyon ang
mga bagay na tila naririnig niya na ibinubulong ng isang tinig.Habang naglalakad sa tulay ng Espanya ay nais niyang
maghanap ng gulo. Nais niyang ihulog ang kura ng Makita niyang nagdaan ang isang sasakyang kinalululanan nito.
Samantalang muntik na niyang suntukin ang dalawang paring Agustinong nakaupo sa pintuan ng basar nin Quiroga
ng mapadaan siya sa Escolta.

Kabanata 20: Ang Tagahatol

Ang usapin ukol sa akademya ng salitang kastila ay nasa mga kamay ni Don Custodio, na siyang pinagkatiwalaan
lumutas sa suliraning ito.Si Don Custodio de Salazar y Sanchez deMonteheredondo ay kilalang tanyag sabahagi ng
lipunan sa Maynila at tinaguriang “Buena Tinta”. Siya ay nakapag-asawa ng isang mayaman at sa pamamagitan ng
yaman ng asawa, nakapagnegosyosiya kahit kulang sa kaalaman sa mga tungkuling kanyang hinahawakan siya ay
pinupuri dahil siya ay masipag.Nang bumalik siya sa Espanya walang pumansin sa kanya dahil sa kakulangan niya sa
pinag-aralan, kaya walapang isang taon nagbalik na siya sa Pilipinas at nagmagaling sa mga Pilipino sa kanyang
kunwaring magandang karanasan sa Madrid. Lumagay siya parang amo’t tagapagtanggol, ngunit siyay
naniniwalang may ipinanganak upang mag-utos at ang iba’y upang sumunod. Ang Pilipino’y ipinanganak upang
maging utusan, kaya’t kailangang pagsabihang lagi na ang mga ito’y sa gayon lamang ukol.Sa loob ng labing limang
araw, si Don Custodio ay bumuo ng pasiya ukol sa kasulatan at handa na niya itong ipaalam sa lahat.

Kabanata 21: Mga Anyo ng Taga-Maynila

Nang gabing iyon ay may pagtatanghal sa teatro de Variedades, ang Les Cloches de Corneville ng bantog na mga
Pranses. Ubos kaagad ang tiket, at mahabang-mahaba ang hanay ng nagsipasok.Isang Kastila ang tanging walang
bahala sa pagpasok sa dulaan. Ito’y si Camaroncocido na anyong pulubi o palaboy. May lumapit sa kanya na isang
kayumangging lalaki na matanda. Siya’y si Tiyo Kiko. Iisa ang kanilang hanapbuhay: pagdidikit ng mga paskil.Anim
na piso ang iniupa ng mga Pranses kay Tiyo Kiko. Ani Camaroncocido: Dapat mong malaman na ang buong kikitain
ng palabas ay mauuwi sa mga kumbento.Ang palabas ay humati sa Maynila. Mayroong nagsitutol dito bilang
masagwa at laban sa moralidad, tulad nina Don Custodio at ng mga prayle. Mayroon namang nagtanggol dito. Mga
pinuno ng hukbo at mga marino, ang kawani, at maraming matataas na tao. Laban ang mga babaing may asawa o
may kasintahan. Ang wala nama’y sang-ayon sa opera.Ang palabas ay ipinagbabawal ng mga prayleNang makaalis
si Tiyo Kiko ay may napansin si Camaroncocido na mga taong tila hindi sanay mag-amerikana at sa wari’y umiiwas
mapuna.Nagpatuloy ng lakad si Camarroncocido. Dalawang tao ang narinig niyang nag-uusap. Anang isa na may
hawak na rosaryo at kalmen: Ang mga kura ay malakas kaysa Heneral. Ang heneral ay umaalis; ang mga kura ay
naiiwan. At yayaman tayo. Ang hudyat ay isang putok.Sa labas ng dulaan ay naroon si Tadeo at isang kababayang
baguhan sa lungsod. Niloloko ni Tadeo ang kababayang tanga sa pagsasasbi ng mgsa kahanga-hangang
kasinungalingan. Maraming mga taong nagdaraan ang sinasabi ni Tadeo na mga kaibiga’t kakilala niyang
malalaking tao kahi’t di totoo. Dumarating sina Paulita Gomez at ang tiyang si Donya Victorina. Nakilala ni Tadeo si
Padre Irene na nakabalatkayo nguni’t di naitago ng tunay na katauhan dahil sa mahaba niyang ilong. Dumating din
si Don Custodio.Nang makita ni Tadeo na dumating sina Makaraig, Pecson, Sandoval at Isagani ay lumapit ito at
bumati sa apat. May labis na tiket ang mga ito dahil di sumama sa kanila si Basilio. Inanyayahang pumasok si
Tadeo. Di na naghintay ng ikalawang paanyaya si Tadeo. Iniwan ang taga-lalawigan na nag-iisa.

Kabanata 22: Ang palabas

Maingay sa dulaan. Lampas na sa oras ay di pa nagsisimula ang palabas dahil wala pa ang Kapitan Heneral. May
nagsisipadyak ng baston at sumisigaw na buksan na ang tabing. Maraming pabastos na paghanga sa mga babae na
maririnig sa mga artilyero. Maraming tsismisan. Mausok. Biglang may pagtatalong naganap sa loob ng teatro. May
isang matigas ang ulo sa isang luklukang (palko ang tawag) na hindi kanya at ayaw ibigay iyon sa may-aring si Don
Primitivo?. Hindi ito napakiusapan ng tagapamahala. Nagsigawan ang mga artilyero. "Ibibigay o hindi na... oo na
hindi!" Nalibang ang mga tao. Ang mga tanod ay di makapangahas magpaalis sa nasa upuan ni Don Primitivo dahil
sa ito ay isang mataas na tao sa pamahalaan.Dumating ang Kapitan Heneral at siya ay naupo at nanood. Tumugtog
ng marcha real. Si Pepay ay nasa isang palko na handog ni Makaraig. Katapat ito ng palko ng mga estudyante. Si
Don Custodio ay tinipan ni Pepay sa dulaan kaya’t di man ibig ay napilitan ang tagapagmungkahi na
pasadulaan.Masaya si Pepay. Masaya rin ang mga estudyante pati si Pecson. Si Isagani lang ang hindi dahil nakita
niya sa dulaan si Paulita na kasama ni Pelaez na kanyang karibal.Isang Pransesa ang umawit, si Gertude. Isang awit
na puno ng tsismis ng linggo ang kanyang ipinaririnig. Tigas na kasasalin ni Tadeo sa Kastila ng mga salitang
Pranses. Gayon din ang ginawa ni Juanito Pelaez kina Paulita at Donya Victorina. Karaniwan naman ay mali si
Juanito. Umawit si Serpolette. May pumalakpak sa una. Nakilala ito ni Tadeo. Padre Irene na pinapag-espiya ni
Padre Salvi sa kung sadyang masama nga ang palabas ng mga Pranses ay namukhaan ng mananayaw. Kakilala pala
siya ni Serpolette sa Europa pa.Isang babae ang dumating na kasama ang asawa. Ipinamalaki ang pagdating niya
nang huli sa lahat. Nang makitang may palko pang walang laman ay inaway ng ginang ang asawa. Sinutsutan siya
ng mga tao. Wikang paismid: Ang mga ungas! Akala mo’y marurunong ng Pranses. (Tama naman.)Si Juanito’y
nagpapanggap na maalam ng Pranses na di naman nalalayo sa Español. Kapag nagtawa ang mga tao’y nakikitawa
siya. Kapag nagsiungol o nagsiubo, napapailing siya. Humanga sa kanya si Donya Victorina at hinangad pakasalan
ang binatang kuba pag namatay si De Espadaña.

Kabanata 23: Isang bangkay

Wala sa pagtatanghal si Simoun at Basilio. Abala sa pag-aalaga kay Kapitan Tiyago si Basilio. Lubos nang
nahuhumaling sa opyo si Kapitan Tiyago kaya’t nagdadalawang isip si Basilio kung bibigyan ba niya ito o hindi dahil
sinasaktan naman siya nito kapag konti lang ang ibinibigay niya ngunit makakasama naman kung bibigyan pa din
niya.Nag-aaral si Basilio ng mga aralain sa medisina. Maya-maya ay dumating si Simoun. Matagal ng hindi
nakakadalaw si Simoun kay Kapitan Tiyago. Si Simoun ang nagbigay ng ilang mga aklat pang-rebolusyonaryo kay
Basilio na hindi naman binabasa nito. Naungkat muli ang pinag-usapan ng dalawa sa kagubatan. Ang paghihikayat
ni Simoun kay Basilio na sumali sa himagsikan ngunit matigas pa din ang pagtanggi ni Basilio. Sinabi ni Simoun kay
Basilio na kung siya ay tutulong, siya ang aatasang sa pagkuha kay Maria Clara sa kumbento. Ngunit ang sabi ni
Basilio ay kamamatay lang ni Maria Clara noong umaga. Nagitla si Simoun at walang imik na umalis matapos
malaman ang nangyari kay Maria Clara.  
Kabanata 24: Mga pangarap
Si Isagani at Paulita ay nagkita sa Luneta para mag-usap at magkaroon ng pagkakaunawaan. Napag-isip isip ni
Isagani ang tungkol sa hindi magandang kalagayan ng kanyang bansa at ang mga mahirap na dinaranas nito.
Nangako si Isagani sa sarili niya na iaalay niya ang kanyang buhay alang-alang sa kanyang bayan na kanyang
tinubuan. Sinabi niya sa sarili niya na kung hindi siya mag tatagumpay ay masaya at ikatutuwa pa rin niya na sa
paanuman ay isa siya sa mga bayaning nagpakita at nagpadami ng pagibig sa kanilang kalayaan.
Kabanata 25: Tawanan at iyakan
Kakaiba ang paligid ng Pnsiteria Macanista De Buen Gusto ng gabing iyon. Labing apat na kabataan mula sa ibat-
ibang lalawigan ang nagkakatipun-tipon upang ganapin ang salu-salong idaraos sa payo ni Pade Irenr.
Pinadagdagan ng mga kabataan ang mga ilaw at pinadekurasyunan nila ang lahat ng mesang dudulugan. Ipinadikit
nila sa dingding ang mga karatulang nagsasaad na “Luwalhati kay Don Custodiong May Katusuan, Pansit sa
Sangkalupaan Lalo Na Sa Kabinataang May Mabubuting Kalooban.
Kabanata 26: Mga paksil
Sa araw na ito si Basilio ay pupunta sa ospital upang dalawin si kapitan Tiyago at pagkagaling dito ay tutungo
naman siya kay Macaraig upang humiram ng pera na kanyang gagamitin sa pagkuha ng kanyang lisensya. Sa
paaralan ay nakita niya ang samahan ng mga mag - aaral na nagpaplano ng himagsikan laban sa mga prayle.
Habang papasok sa loob ng paaralan ay nakasalubong niya ang isa sa kanyang mga propesor at binigyan siya nito
ng babala na umiwas sa mga kamag - aral na dawit sa kapisanan sapagkat sa araw na ito sila ay dadakipin. Bago pa
makaiwas si Basilio ay nakita na niya ang ginawang pagdakip at pag kuwestiyon sa kanyang mga kaibigan. Kabilang
sa mga ito ang kanyang pakay na si Macaraig. Sa tahanan ni Macaraig ay nakausap niya ang mga tanod na naatasan
na dumakip sa kanila. Iba iba ang naging pagtanggap ng magkakaibigan sa kanilang pagkakadakip. Si Basilio lamang
ang bukod tanging naging mahinahon sapagkat batid niya na wala siyang ginawang masama. Ngunit dahil sila ay
magkakamag - aral at magkakaibigan, nadamay siya sa ginawang pagdakip. Sa daan patungo sa pulisya ay sinabi ni
Basilio ang dahilan kung bakit siya nagtungo sa bahay ni Macaraig. Nangako naman ang huli na siya ay tutulungan
upang maging isang ganap na doktor.

Kabanata 27: Ang prayle at Pilipino

Maapoy na nagtatalumpati si Isagani ng lumapit sa kanya ang isang estudyante na nagsasabing gusto daw siyang
makausap ni Padre Fernandez, nasupresa si Isagani sapagkat para sa kanya ay si padre Fernandez ang bukod-
tanging kura na modelo sa mabuting pag-uugali dahil para sa kanya ang bawat paring naka abito ay dapat isumpa
at batlikusin upang magtanda.
Kabanata 28: Pagkatakot
Ipinagkalandakan ni Ben Zayb sa El Grito na tama ang mga sinasabi nyang kasamaang idudulot ng pag-aaral ng mga
kabataan. Naging takot ang lahat mula sa Heneral hanggang sa mga intsik. Ang mga prayle ay di nakasipot sa basar
ni Quiroga. Ang intsik man ay nag-ayos ng tindahan na madaling maisara kung sakali. Inisip ni Quiroga na magtungo
kay Simoun at isangguni kung panahon na upang gamitin ang mga baril at pulbura’t bala na ipinatago nito sa kanya.
Ayon sa himatong ni Simoun iyon ay palihim na ilalagay sa mga bahay-bahay at saka magpapahalughog ang
pamahalaan. Darami ang madarakip at mabibilanggo. Marami, lalo sa mayayaman, ang patutulong sa kanila ni
Simoun at iyon ay mangangahulugan ng malaking salapi. Nguni’t di niya nakausap si Simoun. Ipinasabi lamang na
huwag ng manunulat ang dalawang rebolber, kaagad nagpaalam ang intsik. Umuwi ,nahiga at nagdahilang
maysakit.
Kabanata 29: Mga Huling salita tungkol kay Kapitan Tiyago
Maringal ang paghahanda sa kamatayan ni Kapitan Yiyago hindi ito mapapatayan katangi-tangi at kahanga-hanga
sa garbo. At pinaalala nng kura kay Padre Irene na hindi man lamang nakapag kumpisal si Kapitan Tiyago bago ito
malagutan ng hininga, Sinabi nito na hindi naman daw yata marapat na ipagkait kay kapitan Tiyago ang bindisyon
at misa, dapagkat ito daw naman ay lagi ng bukas ang palad sa simbahan at sa anumang pag-aabuluyan noong ito
ay nabubuhay pa.
Kabanata 30: Si Juli
Nang araw na iyon ay napabalitang nahuli si  Basilo at Napabalitang maipapatapon ito sa malayong lugar at maari
raw itong patawan ng kamatayan habang naglalakbay sa karagatan dahil sa balitang iyon ni Hermana Bali sa
pagkakabilanggo ni Basilio  ay hindi agad nasakyan ng dalaga ang grabeng balita . Kinailangan pang ulitin ng bago
ang kwento upang maintindihan iyong mabuti ni Juli at ang kwentong napakinggan ay ayaw paniwalaan ng dalaga
pero sumumpa sa langit si Hermana Bali bilang pagpapatotoong nagsasabi siya ng totoo. At dahil doon ay nawalan
n g ulirat si Juli at upang mapabalik ang malay ay sinampal ng malakas ang dalaga.  
Kabanata 31: Ang mataas na kawani
Hindi man lamang nabalita sa mga pahayagan ang nangyari kay Huli. Nangakalaya ang mga estudyanye. Una’y si
Makaraig. Pinakahuli si Isagani. Nabalita sa tulong ni Ben Zayb, ang pagiging mahabagin ng Heneral. Ang tanging di
nakalaya ay si Basilio.Ipinagtanggol ng Mataas na Kawani si Basilio. Mabuting bata raw at matatapos na ng
panggagamot. Lalong napahamak si Basilio dahil lahat ng sabihin ng Kawani ay tinututulan ng Heneral. At kailangan
daw magkaroon ng halimbawang di dapat tularan ang mga mahilig sa pagbabago. Si Basilio ay pinagbintangan ng
Heneral na gumamit ng bawal na aklat sa medisina. Sinabi ng Kawani na dapat matakot ang Heneral sa bayan.
Natawa ang Heneral wala raw siyang pakialam sa bayan dahil ang naghalan sa kanya ay ang bayang Espanya hindi
ang bansang Pilipinas.Kapag itinanggi sa isang bayan ang liwanag, tahanan, katarungan at kalayaan ituturing ng
bayan na magnanakaw ang nagtanggi ng mga ito.
Kabanata 32: Ang bunga ng mga paksil
Marami ang hindi nakasulit sa eksamin na ibinigay ng serbisyo Sibil, natuwa pa si Tadeo, sinigaan ang kanyang mga
aklat, Si Pelaez naman ay napatali sa negosyo ng kanyang ama. Nagtungo naman sa Europa si Makaraig. Si Isigani
naman ay sa aklat lamang ni Padre Fernandez nakasulit, si Salvador naman ay nakapasa dahil sa kahusayan nito
magtalumpati.Tanging si Basilio lamang ang hindi nakakuha ng pagsusulit sapagkat siya ay nasa piitan.Doon niya
nabatid ang pagkawala ni tandang Selo sa tulong ni Senong na kutsero na tanging dumadalaw sa bilanggong
kanayon.Naipayo ni Ben Zayb na bilin ni Simoun ang bahay ni Kapitan Tiyago na nabili ng ama ni Pelaez.Mula noon
ay naging madalas si Smoun sa tindahan ng mga Pelaez na sabi ng iba ay pinakisamahan na niya. At tumagal nga
ilang linggo ay nabalitaang ikakasal si Juanito kay Paulita . at lahat ay naghihintay sa kasal ng dalawa sapagkat si
Simoun daw ang mamahala.
Kabanata 33: Ang huling matuwid
Sa paglisan ng Kapitan Heneral, aalis na rin si Simoun sapagkat wala nang magtatanggol sa kanya laban sa mga
inapi nito.Samantala, ang iba naman ay naniniwalang lilisan na si Simoun dahil naubos na ang mga kayamanang
kanyang mapagsasamantalahan.Naisip naman ng iba na ito ay mananatili dahil ayaw niyang mahiwalay sa kanyang
biktima.Hindi nagtagal ay dumating na rin si Basilio. Narito ang kanilang mga napag-usapan:Nang makulong at
makalaya, nagbago ang isip ni Basilio at sumang-ayon na ito sa plano ni Simoun.Dinala ni Simoun si Basilio sa
kanyang laboratoryo at doon ipinakita ang mga kemikal na gagamitin sa gabi ng rebolusyon.Nakalagay sa isang
lampara ang nitroglycerin na gagamitin sa piyesta sa gabing iyon.Kapag narinig ng mga kasapi ni Simoun sa bundok
ang pagsabok ay susugod ang mga ito sa siyudad.Ang trabaho ni Basilio ay dadalhin ang mga tao sa bahay ni
Quiroga kung nasaan ang armas ni Simoun.Si Basilio rin ang papatay sa mga taong lalaban sa kanila at sa mga hindi
makikiisa.Binigyan ni Simoun ng baril si Basilio at nagplanong magkikita sa harap ng simbahan.
Kabanata 34: Ang Kasal ni Paulita
Ang kabanatang ito ay tungkol sa nakaambang maganap sa piging ng kasal nina Paulita Gomez at Juanito Pelaez.
Nang gabing iyon ay patungo si Basilio sa tahanan ng kaibigang si Isagani upang doon magpalipas ng gabi ngunit
hindi niya nadatnan doon si Isagani. Naisip niya na maaaring nasa piging ng kasal ang kaibigan kaya minabuti
niyang puntahan ito. Ngunit naalala niya ang bilin ni Simoun na lumayo siya sa bahay sa daang Anloague. Batid niya
na ang tinutunton ng kanilang usapan ay ukol sa magaganap na pagsabog sa tahanang iyon ng mga Pelaez. Batid
din niya na hindi nanaisin ng kaibigang si Isagani na madamay sa pagsabog ang dating kasintahang si Paulita kaya
naman ipinagtapat niya rito ang mangyayari sa gabing iyon.  Sa kabila nito, naalaala niya ang mga kabiguang
sinapit, bagay na nakapipigil sa kanya upang hindi hangarin na makapaghiganti sa mga taong naroroon lalo na sa
kura at sa mga guwardiya sibil. Ang pagsabog sang – ayon kay Simoun ay magaganap gamit ang tanging ilawang
handog niya na tangan ng kapitan – heneral. Sa anyo ng tahanan ay makikita ang pagiging magarbo at ubos – kaya
ni Don Timoteo. Maging sa mga alak ay inihandog niya ang pinaka espesyal para sa pitong espesyal na mga
panauhin. At anuman ang hilingin ng kapitan – heneral ay idudulot nito sa kanya.
Kabanata 35: Ang Piging
Ang kabanatang ito ay tungkol sa salu – salo para sa pag – iisang dibdib nina Juanito Pelaez at Paulita Gomez na
ginanap sa bahay na dating pagmamay – ari ni kapitan Tiago sa may daang Anloague. Puno ng bisita ang buong
kabahayan. Ang lahat ay nakabihis ng magara para sa okasyon at sila ay masiglang binabati ni Don Timoteo Pelaez
ang ama ni Juanito na siyang bagong nagmamay – ari ng lugar. Halos ang lahat ng mga mahahalagang panauhin ay
naroroon na maliban na lamang sa kapitan – heneral kaya naman hindi mapakali ang don sa paghihintay. Pagdating
ng kapitan – heneral ay nanatili ang don sa tabi nito habang hinihintay ang pagdating mga kura.Sa tapat ng bahay
na ito ay nakatayo si Basilio. Batid niya na sa araw na ito rin itinakda ni Simoun ang paghihiganti. Naisip niya ang
mga buhay ng mga tao na nasa loob ng bahay na iyon. Nais niyang mgabigay babala ngunit biglang nagbago ang
isip ng makita ang pagdating nina Padre Irene at Padre Salvi. Nagsawalang – kibo na lamang si Basilio at nanatiling
nakamasid sa hindi kalayuan. Naisip niya na kapag natuloy ang paghihiganti ni Simoun ay para na rin siyang
nakapaghiganti para sa mga sinapit ng kanyang mga mahal sa buhay.Maya – maya pa ay nakita na niya si Simoun
na dala ang ilawan na kanyang pasasabugin sa loob ng tahanan ni Ginoong Pelaez. Hinayaan niya na makapasok ng
bahay na iyon si Simoun ngunit sadyang namamayani ang kabutihan ng kanyang puso. inikap niya na makapasok sa
loob ng tahanan kung saan kasalukuyang ginaganap ang piging ngunit nabigo siya.  Samantala, nang maipasok ni
Simoun ang ilawan ay agad din itong nagpaalam at sumakay ng sasakyan patungong Escolta. Nang papalayo na siya
sa lugar na iyon ay nakita niya ang kanyang kaibigang si Isagani. Ipinagtapat ni Basilio kay Isagani ang magaganap
na pagpapasabog kaya naman agad na kumilos si Isagani upang mailigtas si Paulita Gomez mula sa pagsabog. Nang
makapasok siya sa loob ng bahay ay agad niyang kinuha ang ilawan at itinapon ito sa ilog. Kasabay niyon ay ang
pagkalat ng mga papel n may lagda ni Crisostomo Ibarra. Bagay na labis na ikinabahala ni Padre Salvi.
Kabanata 36: Mga Kapighatian
Nagtungo si Ben Zayb sa Pasig at natagpuan niya si Padre Camora na sugatan may isang maliit na sugat sa kamay at
may pasa ulo. Si Ben Zayb ay naghatid ng balita na hindi naman totoo at iniiba ang kwento Ang tatlong tulisan
naman ay inilahad ang itsura ng taong inanyayahan sumama sa kanila.Ayaw paniwalaan ang mga tulisan sa
paglalarawang si Simoun ang puno nila .ngunit si Simoun  ay hindi matagpuan sa bahay nila. Maraming bala at
pulbura roon. Si Don Custudio ay naghanada ng habla laban kay Simoun . Mabilis na kumalat ang balita ukol sa mag
aalahas Marami ang hindi makapaniwala.
Kabanata 37: Ang Hiwagaan
Nagkaroon ng ibat-ibang paniniwala ang mga tao tungkol sa bahay ni Don Timoteo na puno ng pulbura mula
bubong hanggang sahig. Ayon kay Chicoy, baka raw ang mag-aalahas na si Simoun ang salarin spagkat ng sindihan
ang lampara ay bigla itong nawala. Subalit hindi pa rin nila nalaman kung sino ang kumuha ng lampara. May
nagsasabing kinuha ito ng espanyol, mayroon namang intsik at mayron ding Indio. Nagpatuloy lamang ang kung
ano-anong kuro kuro ng mga tao.

Kabanata 38: Kasawian

Naging bukangbibig bilang tagahasik ng kasamaan, sinalakay niya ang dalawang lalawigan na sunod-sunuran sa
kapangyarihan, Tiningala ng marami si Matanglawin bilang pinagpipitagang pinuno . ang laban Ni Matanglawin ay
laban din ng taong bayan ,Pakikitunggali iyon ng mga abang inaapi ng lipunan.Sa pangamba nga lahat ay
naapektuhan ang kalakal ng ekonomiya sa bawat lalawigan. Walang gustong magtinda sa mga pamilihan at wala
ring gustong bumili ng inaalok na produkto sa lansangan , sapagkat nag-aalala ang mga mamamayan baka pati sila
ay madamay at paghuhulihin ng mga guwardiya sibil.At tama nga ang hinala ng mga mamamayan pitong katao ang
napisil na hulihin, pinaikot ikot ang mga ito sa kabayanan, pinaakyat sa taas ng bundok sa kabila ng init ng araw at
walang sapin sa paa itinuring silang mga alipin habang patuloy ang pagpaparusa ,sipa,daguk at hampas ng baril sa
ulo ang parusang ipinapataw sa kanila.May isang guwardiya sibil ang walang awang nagpaparusa sa mga bihag
walang iba kundi si Mautang. Kaya sinita ito ng batang batang sundalo na si Carolino na walang iba kundi si Tano.
Pero ayon kay mautang kailangan daw nilang maging marahas  sapagkat kung lalambut-lambot sila ay tiyak na mag
aalsa lahat ng tao na dapat iisang tabi ang awa para sa kanya may magpaparusa at may dapat parusahan.  Sa
kanilang paglalakad ay may biglang nagpaputok sa tuktok ng bundok at natamaan nga si Mautang at agad naman
nitong ikinamatay, dahil si Carolino ang pinakabagong sundalo at pinakabata siya ang inutusan ng corporal na
umakyat ng bundok,may isang matanda ang kumakaway sa kanya na may hawak ng baril di maintindihan ni
Carolino ang sinasabi nito bagkus ang tangin naiintindihan lamang niya ay ang sigaw ng corporal at mga kasamahan
niyang sundalo na paputukan na ang matanda, ginawa niya iyon at agd namang bumulagta sa lupa ang matanda ng
lapitan niya ito hindi siya maaring magkamali iyon ang kanyang lolo Selo. Wala siyang ibang nagawa kundi ang
umiyak at yakapin ang katawan ng matanda at humingi siya ng kapatawaran dito, at ipinikit nalang niya ang
nakadilat na mata ng matanda ng malagutan ito ng hininga.  
Kabanata 39: Ang Pagtatapos
Si Simoun ay sugatan at nanghihinang kumatok sa tahanan ni Padre Florentino, ang amain ni Isagani. Walang
tanong-tanong ay buong pusong tinanggap ng indiong si Padre Florentino si Simoun at pinagyaman ang maysakit.
Inisip na lamang nya na kaya ganoon si Simoun ay dahil umalis na ang kaibigan nitong Kapitan Heneral kung kaya’t
hinahabol sya ng mga naiinggit sa kanyang kayamanan at yaong kinuhanan nya ng mga kayamanan. Nang araw
ding iyon ay may dumating na sulat na nagsasabing may huhulihin silang tao sa bahay ni Padre Florentino buhay
man o patay ay huhulihin nila ito. Sa pag-aakala ni Don Tiburcio de Espadana na noon ay nakikitira kay Padre
Florentino na sya ang huhulihin at dahil kagagawan iyon ng kanyang asawa ay dali-dali syang nag-empake at umalis
upang hindi abutan ng mga guardia sibil. Kahit anong paliwanag ni Padre Florentino na si Simoun ang
pinatutungkulan ng sulat ay hindi naniwala si Don Tiburcio at umalis pa din ito. Samantala, hindi alam ni Padre
Florention kung ano ang gagawin kay Simoun, patatakasin ba ito o ano, kung kaya’t sinabi niya kay Simoun ang
ukol sa sulat at nagulat siya sapagkat ayaw ni Simoun na tumakas at ngumiti pa ito ng pauyam. Umalis ang pari at
pagbalik ay napansing nahihirapan si Simoun kung kaya’t kanyang tinanong at sinabi nito na “Opo, konti lang po…
ngunit sa loob ng ilang sandali ay matatapos na din ang paghihirap ko!” At nalaman ni Padre Florentino na uminom
pala ng lason si Simoun. Mas nanaisin pa daw nitong mamatay kaysa mahuli ng buhay ninuman. Bago malagutan
ng hininga si Simoun ay ipinagtapat niya kay Padre Florentino ang lahat ng kanyang lihim na siya si Crisostomo
Ibarra na nagbagong anyo upang maghigante subalit siya ay nabigo. Ayon kay Pdre Florentino ang kanyang
pagkabigo ay kagagawan ng Panginoon sapagkat hindi Nito nais ang paraan na pinili ni Simoun. Ang kailangan ng
bayan ay magtiis at gumawa upang makamtam ang kanyang layunin at tanging pag-ibig lamang ang
makapagliligtas. Sa pagtatapos ng kanilang usapan ay wala ng buhay si Simoun at itinapon na ni Padre Florentino
ang baul ng kayamanan ni Simoun sa dagat Pasipiko. Sa katapusan makikita natin na inamin ni Simoun na sya ay
nagkamali subalit pinanindigan pa din na dapat makamtam ng mga Pilipino ang kalayaan sa mapagparusang kamay
ng mga Kastila. At hindi pinahintulot na sya ay mahuli ng buhay mas ninais pa niyang mamatay na lamang. Ipinakita
din ang pagkakaiba ng kanilang pananaw ukol sa paghihiganti, Diyos, at sa mga paraan Nito. Nakita din natin ang
kabutihan ng isang paring indiyo at ang kasawian at katapusan ni Ibarra na nagpanggap na si Simoun.