TEMA 1 : Kaedah Saintifik

Bidang Pembelajaran
Langkah Keselamatan di dalam
BAB 1 Makmal
Safety Measures in the Laboratory

Konsep PENTING
IMPORTANT Concepts

LANGKAH KESELAMATAN DI DALAM MAKMAL

SAFETY MEASURES IN THE LABORATORY

Peralatan perlindungan diri Pembuangan bahan sisa Pemadam kebakaran

Personal protective equipment Disposal of waste Fire extinguishers

Contoh peralatan perlindungan Bahan yang boleh dan tidak Jenis pemadam kebakaran
diri boleh dibuang ke dalam singki Types of fire extinguishers
Examples of personal protective Substances that can and cannot
equipment be disposed of into sinks Kaedah penggunaan
pemadam kebakaran
Fungsi peralatan perlindungan Pengurusan bahan sisa biologi Methods of using fire
diri Management of biological waste extinguisher
Function of personal protective substances
equipment Penciptaan alat pemadam
Langkah mengurus kemalangan kebakaran ringkas
dalam makmal The creation of a simple fire
Steps to handle accidents in the extinguisher
laboratory

APAKAH ITU LANGKAH KESELAMATAN DI DALAM MAKMAL?

WHAT ARE SAFETY MEASURES IN THE LABORATORY?

Mempunyai satu set peraturan keselamatan makmal yang menyeluruh adalah penting untuk
mengelakkan kemalangan di dalam makmal. Langkah-langkah keselamatan di dalam makmal hanya
berkesan apabila diperkukuhkan untuk memastikan keselamatan pengguna di dalamnya.
Having a strong set of overall laboratory safety rules is essential to prevent accidents in the lab. The safety
measures in the laboratory are only effective when they are reinforced to ensure the safety of users in it.

1
 NOTA BESTARI
BAB
1 Peralatan Perlindungan Diri
1. Peralatan perlindungan diri ialah kelengkapan yang
diperlukan untuk memberikan perlindungan kepada
pemakainya daripada bahaya.
2. Peralatan perlindungan diri yang digunakan di dalam
makmal termasuklah sarung tangan, baju makmal dan
kasut tertutup, pembilas mata, topeng muka, pencuci
tangan, kebuk wasap, kabinet aliran laminar, kabinet
keselamatan biologi dan penyiram kecemasan.
3. Penyiram kecemasan digunakan untuk membersih dan
membilas bahagian badan atau pakaian yang terdedah
kepada tumpahan bahan kimia dalam kuantiti yang
banyak atau berkepekatan tinggi.
Pembuangan Bahan Sisa
1. Kategori bahan yang boleh dibuang ke dalam singki
adalah seperti berikut:
(a) Bahan yang mempunyai nilai pH antara 5 hingga 9.
(b) Cecair atau larutan dengan kepekatan rendah dan
tidak berbahaya.
2. Kategori bahan yang tidak boleh dibuang ke dalam
singki adalah seperti sisa pepejal, bahan yang
mempunyai nilai pH kurang daripada 5 dan lebih
daripada 9, sebatian pelarut organik, bahan kimia
(asid, gris, minyak, cat minyak, hidrogen peroksida),
bahan toksik, logam berat, bahan sisa organik (mikrob,
bangkai haiwan), bahan buangan radioaktif, bahan
meruap dan bahan reaktif.
Bahan Sisa Biologi
1. Bahan sisa biologi dibahagikan kepada:
(a) Bahan sisa biologi yang bukan biobahaya
• Bahan yang tidak mengandungi agen berbahaya
dan tidak berjangkit.
(b) Bahan sisa biologi yang biobahaya
• Bahan seperti darah manusia yang mengandungi
agen biobahaya seperti bakteria dan virus.
• Contoh bahan yang telah dicemari agen
biobahaya termasuklah jarum, piring Petri, dan
picagari.
Pemadam Kebakaran
1. Jenis pemadam api ABC adalah untuk semua
jenis kebakaran kecuali logam dan gas yang tidak
menyebabkan ledakan.
2. Selimut kebakaran digunakan untuk menyelimuti
mangsa kebakaran dan memadamkan kebakaran kecil
atau sederhana.
3. Perkara yang perlu diberi penekanan semasa
menjalankan audit alat pemadam kebakaran di
sekolah termasuklah tarikh luput, jenis pemadam
kebakaran, bilangan pemadam kebakaran mengikut
jenis dan lokasi alat pemadam kebakaran dalam pelan
laluan kecemasan sekolah.
2
Personal Protective Equipment
1. Personal protective equipment is the equipment
needed to protect the user from danger.
2. Personal protective equipment used in laboratories
include laboratory gloves, lab coat and closed shoes,
eye wash, face mask, hand wash, fume chamber,
laminar flow cabinet, biological safety cabinets and
safety shower.
3. Safety shower is used to clean and rinse parts of the
body or clothing exposed to chemical spillage in large
quantities or in high concentrations.
Disposal of Waste
1. The categories of substances that can be disposed of
into sinks are as follows:
(a) Substances with a pH value of 5 to 9.
(b) Liquids or solutions with low concentrations and
non-hazardous.
2. The categories of materials that cannot be disposed of
into the sinks are like solid waste, a substances with a
pH value of less than 5 and more than 9, organic solvent
compounds, chemicals substances (acid, grease, oil,
oil paint, hydrogen peroxide), toxic substances , heavy
metals, organic waste (microbes, animal carcasses),
radioactive waste, volatile substances and reactive
subtances.
Biological Waste Substances
1. Biological waste materials are divided into:
(a) Non-biohazard waste materials
• Materials that do not contain harmful agents
and non-infectious.
(b) Biohazard waste materials
• Materials such as human blood containing
biohazardous agents such as bacteria and
viruses.
• Examples of materials that have been
contaminated with biohazardous agents
include needles, Petri dishes and syringes.
Fire Extinguishers
1. ABC fire extinguishers are for all types of fires except
metals and gases that do not cause explosions.
2. The fire blanket is used to wrapping the fire victim and
to extinguish a small or moderate fire.
3. Things to be emphasised when carry out an audit on
fire extinguishers at school include expiry date, the
types of fire extinguishers, the number of fire
extinguishers based on types and the
location of fire extinguishers in the
school's emergency route plan.
Nota Grafik
 Standard Kandungan
1.1 Peralatan perlindungan diri Tarikh:

Peralatan perlindungan diri

1.1 AKTIVITI
PERBINCANGAN Personal Protective Equipment
PBS
Kontekstual

BAB
Peralatan perlindungan diri melindungi pengguna makmal terhadap risiko kesihatan atau keselamatan
semasa melakukan kerja. Kenal pasti jenis peralatan perlindungan diri dalam makmal. TP1
Personal protective equipments protect lab users against health or safety risks while doing work. Identify
the types of personal protective equipments in the lab.
1
Sarung tangan Kebuk wasap Baju makmal Topeng muka Pembilas mata Penyiram kecemasan
Gloves Fume chamber Lab coat Face mask Eye wash Safety shower
Kasut bertutup Pencuci tangan Gogal Alat pemadam kebakaran Kabinet aliran laminar
Closed shoes Handwash Goggles Fire extinguisher Laminar flow cabinet

1 2 3 4

Baju makmal Sarung tangan Gogal Kasut bertutup

Lab coat Gloves Goggles Closed shoes
Melindungi pakaian Melindungi tangan Melindungi mata Melindungi kaki
Protect clothing Protect the hands Protect the eyes Protect the feet
5 6 7 8

Topeng muka Pembilas mata

Eye wash Penyiram kecemasan
Face mask Kebuk wasap
Membilas mata yang Safety shower
Melindungi hidung Fume chamber
dan mulut daripada terkena percikan Membersihkan
Mengendalikan
debu dan bahan bahan kimia badan yang terkena
bahan meruap,
kimia meruap Rinse the eyes tumpahan bahan
beracun, mengakis
Protect the nose exposed to chemical kimia
dan mudah terbakar
and mouth from splashes Clean the body
Handle volatile,
dust and volatile exposed to chemical
poisonous, corrosive
chemical substances spills
and flammable
substances.
9 10 11

Pencuci tangan Alat pemadam

Handwash kebakaran Kabinet aliran laminar

Membersihkan Fire extinguisher Laminar flow cabinet

tangan Memadamkan Mengelakkan kontaminasi bahan semasa
Clean the hands kebakaran aktiviti mikrobiologi/Avoid contamination of
To extinguish a fire materials during microbialogical activity

3
 Standard Kandungan
1.2 Pembuangan bahan sisa Tarikh:

Pembuangan bahan sisa

1.2 AKTIVITI
PERBINCANGAN Disposal of waste
PBS
Kontekstual
BAB

Baca perbualan antara dua orang murid di dalam makmal sains di bawah. TP1
Read the conversation between two students in the science lab below.
1
Apakah bahan sisa pepejal yang
Eh! Mengapa awak tidak boleh dibuang ke dalam
buang sisa pepejal itu singki?
ke dalam singki? What solid waste substances
Eh! Why are you that cannot be disposed of
throwing solid waste into sink?
substances into
sinks?

Tandakan ( ✓ ) bahan-bahan yang boleh dibuang ke dalam singki dan pangkah ( ✗ ) bahan-bahan yang
tidak boleh dibuang ke dalam singki.
Tick ( ✓ ) the substances that can be disposed of into sinks and cross ( ✗ ) substances that cannot be
disposed of into sinks.

Bahan sisa organik seperti mikrob dan Cecair atau larutan dengan kepekatan
✗ ✓
bangkai haiwan rendah
Organic wastes such as microbes and Liquids or solutions with a low
carcasses concentration

Logam berat seperti kadmium dan Bahan dengan nilai pH lebih daripada 5
✗ ✓
plumbum Substances with a pH value of more than 5
Heavy metals such as cadmium and lead

Bahan reaktif seperti natrium dan kalium Bahan dengan nilai pH kurang daripada 9
✗ ✓
Reactive substances such as sodium and Substances with a pH value of less than 9
potassium

Bahan toksik seperti merkuri dan arsenik Bahan buangan radioaktif

✗ ✗
Toxic substances such as mercury and Radioactive wastes
arsenic

Bahan meruap seperti bromin Sisa pepejal

✗ ✗
Volatile substances such as bromine Solid wastes

Bahan kimia seperti asid, gris, minyak, Sebatian pelarut organik seperti benzena
✗ ✗
cat minyak dan hidrogen peroksida dan aseton
Chemicals substances such as acids, grease, Organic solvent compounds such as
oil, oil paint and hydrogen peroxide benzene and acetone

4
 Tarikh:

Pengurusan bahan sisa biologi

1.3 AKTIVITI
PERBINCANGAN Management of biological waste substances
PBS
Kontekstual

BAB
1 Bulatkan bahan sisa biologi yang biobahaya./Circle the biohazard waste substances. TP1

(a) (b) (c) 1

Jarum dan picagari Pisau pembedahan Cawan kertas
Needles and syringes Surgical scalpel Paper cups

(d) (e) (f)

Sudu Kertas tisu yang dikotori darah Sarung tangan tercemar

Spoons Blood stained tissue paper Soiled gloves

2 Lengkapkan dan padankan rajah di bawah tentang Prosedur Operasi Standard (POS) pelupusan
bahan sisa biologi di makmal./Complete and match the diagram below on the Standard Operating
Procedure (SOP) for the disposal of biological waste in the laboratory. TP1
Sarung tangan Picagari Jarum Darah Bilah skalpel
Gloves Syringes Needles Blood Scalpel blade
Serum Tisu Organ Medium kultur Haiwan uji kaji
Serum Tissues Organs Culture medium Experimental animals

POS pelupusan bahan sisa biologi

SOP for the disposal of biological waste products

Kategori dan contoh peralatan/Category and examples of tools

A B C D
(Peralatan tajam (Pepejal tidak tajam (Bangkai, organ (Cecair badan
Sharp equipment) Non-sharp solids) Carcasses, organs) Bodily fluids)
Picagari, jarum, bilah Sarung tangan, tisu, Haiwan uji kaji, organ Darah, serum
skalpel/Syringes, medium kultur/Gloves, Experimental animals, Blood, serum
needles, scalpel blade tissues, culture medium organs

Bungkus, diautoklaf,
dimasukkan ke dalam
tong biobahaya
Wrapped, autoclaved,
placed in biohazard
bins
Masukkan ke dalam
bekas khas, tidak
diautoklaf
Placed in a special
containers not
autoclaved
Diautoklaf dan dilupus Bungkus dalam beg
terus melalui singki plastik biobahaya,
makmal atau tandas. disejuk beku sebelum
Autoclaved and dilupuskan.
disposed of directly Wrapped in biohazard
through the laboratory plastic bags, frozen
sink or toilet. before disposal

5
 Tarikh:

Kemalangan dalam makmal

1.4 AKTIVITI
PERBINCANGAN Accidents in the laboratory
PBD
Konstekstual
BAB

1 Tandakan ( ✓ ) pada murid yang mengambil tindakan yang betul dan ( ✗ ) pada murid yang mengambil
tindakan yang salah semasa mengurus kemalangan yang melibatkan tumpahan bahan kimia.
1 Tick ( ✓ ) the students who take the proper action and cross ( ✗ ) the students who take the wrong action
to manage accidents involving chemical spills. TP1

(a) ✓ Maklumkan kepada (b) ✗
pembantu makmal
dengan segera.
Inform the
laboratory asistant
immediately. Semua murid berdiri
mengelilingi kawasan
tumpahan bahan kimia.
All students stand around
chemical spills area.

(d) ✓
(c) ✓
Sekat tumpahan daripada
merebak menggunakan pasir
untuk membentuk sempadan.
Kaut tumpahan bahan kimia.
Block spillage from spreading
Elakkan menyedut by using sand to form a
wap bahan kimia. boundary. Scoop the chemical
Avoid breathing in spillage.
chemical vapour.

2 Baca petikan di bawah tentang simptom keracunan merkuri. TP1

Read the passage below about the symptoms of mercury poisoning.

Hilang selera makan, loya, cirit birit, letih, cepat marah, insomnia, bengkak kelenjar dan
lidah, merosakkan jantung, otak, hati, ginjal, dan sistem keimunan. Video
Loss of appetite, nausea, diarrhea, fatigue, irritability, insomnia swollen glands and
tongue, harm to the heart, brain, liver, kidney and immune system.

Tuliskan ‘Ya’ bagi langkah yang boleh diambil untuk mengurus

tumpahan merkuri dan ‘Tidak’ bagi yang sebaliknya.
Write ‘Yes’ to the steps for managing mercury spillage and ‘No’ for not.
(a) Jadikan kawasan tumpahan sebagai kawasan
larangan./Make the spillage area a restricted zone. ( Ya /Yes )
(b) Hubungi Jabatan Bomba. ( Ya /Yes )
Contact the Fire Department.
(c) Tutup dengan pasir halus. ( Tidak/No )
Cover with fine sand.
(d) Tabur serbuk sulfur untuk menutupi tumpahan. ( Ya/Yes )
Sprinkle sulphur powder to cover the spillage.
(e) Maklumkan kepada guru atau pembantu makmal dengan segera. ( Ya/Yes )
Inform the teacher or laboratory assistant immediately.
(f) Singkirkan merkuri dengan kertas tisu. ( Tidak/No )
Remove mercury with tissue papers.

6
 Standard Kandungan
1.3 Pemadam kebakaran Tarikh:

1.5 AKTIVITI Jenis pemadam kebakaran PBD

KBAT PERBINCANGAN Types of fire extinguishers Kontekstual

BAB
1 Tandakan ( ✓ ) jenis pemadam kebakaran berdasarkan kelas kebakaran. TP1
Tick ( ✓ ) the types of fire extinguishers based on the classes of fire.
1
Jenis pemadam
Types of
extinguishers

Jenis
kebakaran
Types of fire Air Buih Karbon dioksida Serbuk kering
Water Foam Carbon dioxide Dry powder

A
Kertas, kayu
dan plastik
Paper, wood ✓ ✓ ✓
and plastic

B
Cecair mudah
terbakar
Combustible ✓ ✓ ✓
liquids

C
Gas mudah
terbakar
Flammable ✓ ✓
gases

D
Logam reaktif
seperti
natrium dan ✓
kalium
Reactive metals
like sodium
and potassium

E
Peralatan
elektrik
Electrical ✓ ✓
appliances

F
Lemak dan
minyak masak ✓ ✓
Fats and
cooking oil

7
 2

Namakan bahan yang digunakan untuk

BAB

memadamkan kebakaran kecil atau sederhana

yang sukar dipadamkan oleh air. TP1
1 Name material that can be used to extinguish small
or moderate fires the are difficult to extinguish with
water.
Selimut kebakaran/Fire blanket

Namakan bahan yang boleh ditaburkan ke atas

bahan yang terbakar untuk memutuskan bekalan
oksigen kepada bahan tersebut. TP1
Name the substance that can be strewn on
combustible material to cut off the oxygen supply to
the combustible material.
Pasir/Sand

4 Tuliskan huruf-huruf dalam petak yang disediakan untuk menyusun dengan betul langkah-langkah
dalam penggunaan pemadam api. TP1
Write the letters in the boxes provided to properly arrange the steps in using the fire extinguisher.

P: Halakan muncung ke pangkal api R: Tekan pemicit atas alat pemadam api
Aim the nozzle to the base of fire Squeeze the handle on the top of the fire extinguisher
Q: Ratakan semburan dari sisi ke sisi S: Tanggalkan pin keselamatan
Spray evenly from side to side Remove the safety pin

S P R Q

5 Bahagikan murid-murid dalam kelas kepada beberapa kumpulan. Murid-murid dikehendaki

menjalankan audit alat pemadam kebakaran di sekolah dengan melengkapkan maklumat dalam
jadual. Masa selama 30 minit akan diperuntukkan bagi setiap kumpulan. TP3/KBAT
Divide the students in the class into groups. Students are required to carry out an audit on fire
extinguishers at school by completing the information in the table. Each group will be allocated 30
minutes.

Jenis Serbuk Buih Karbon Selimut Pasir Lain-lain

pemadam api kering Foam dioksida kebakaran Sand Others
dan bilangan Dry Carbon Fire
Types and powder dioxide blanket
number of fire
extinguishers ✓ 2

Lokasi dan
tarikh luput
Locations and
expiry dates

8
 SPM PRAKTIS PENGUKUHAN
Kertas 1
Arahan: Setiap soalan diikuti oleh empat pilihan jawapan, A, B, C dan D. Pilih jawapan yang terbaik.
Instructions: Each question is followed by four options A, B, C and D. Choose the best answer.
1 Rajah 1 menunjukkan satu
contoh peralatan kecemasan.
Diagram 1 shows an example of
an emergency tool.
Rajah 1/Diagram 1
Apakah alat keselamatan ini?
What is the emergency tool?
A Pembilas mata
Eye wash
B Penyiram kecemasan
Safety shower
C Kabinet keselamatan biologi
Biological safety cabinet
D Kabinet aliran laminar
Laminar flow cabinet
2 Rajah 2 menunjukkan beg
plastik yang digunakan untuk
menyimpan sisa biologi.
Diagram 2 shows a plastic bag
used to keep biological waste.
Rajah 2/Diagram 2
Apakah jenis bahaya yang
diwakili oleh simbol pada beg
plastik tersebut?
What kind of danger is
represented by the symbol on the
plastic bag?
A Bahan merengsa
Irritant substances
B Bahan radioaktif
Radioactive substances
C Bahan mengakis
Corrosive substances
D Bahan biobahaya
Bio-hazard materials
3 Apakah fungsi penyiram
kecemasan dalam makmal?
What is the function of safety
shower in laboratory?
A Melindungi mata daripada
bahan toksik
Protect the eyes against toxic
substances
B Melindungi badan daripada
terkena bahan kimia
Protects the body from being
exposed to chemicals
C Melindungi hidung dari­
pada zarah-zarah halus
Protect the nose against fine
particles
D Membersihkan badan yang
terkena tumpahan bahan
kimia
Clean parts of the body that
exposed to chemical spillages
4 Apakah bahan yang boleh
digunakan untuk menguruskan
tumpahan merkuri?
What material can be used to
manage mercury spillages?
A Pasir B Sulfur
Sand Sulphur
C Air D Alkohol
Water Alcohol
5 Rajah 3 menunjukkan label
daripada Jabatan Bomba dan
Penyelamat Malaysia pada alat
pemadam api.
Diagram 3 shows a label from the
Fire and Rescue Department of
Malaysia on a fire extinguisher.
Rajah 3/Diagram 3
Apakah yang dimaksudkan
dengan tarikh luput tersebut?
9
1
BAB
1
What is meant by the expiry date?
A Tarikh alat pemadam masih
dapat berfungsi dengan baik
Date when the fire extinguisher
can still function well
B Tarikh pembuatan alat
pemadam kebakaran
The manufacture date of the
fire extinguisher
C Tarikh penukaran bekas
alat pemadam
The date to change the container
of the fire extinguisher
D Tarikh untuk menukar
pemadam kebakaran kepada
jenis yang lain
The date to change to another
type of fire extinguisher
6 Antara bahan api atau punca
kebakaran yang berikut, yang
manakah tergolong dalam
kelas kebakaran A?
Which of the following is the
fuel or fire source belonging to
fire class A?
A Natrium
Sodium
B Plastik
Plastic
C Petrol
Petrol
D Gas metana
Methane gas
7 Apakah kaedah yang paling
efektif untuk mengurus bahan
sisa biologi seperti jarum?
What is the most effective method
of managing biological waste
substances such as needles?
A Tanam dalam tanah
Bury in soil
B Mengguna semula
Reuse
C Mengitar semula
Recycle
D Buang dalam bekas sisa
tajam
Dispose into the sharps
waste bins
 Kertas 2
Bahagian B/Section B
BAB

Arahan: Jawab semua soalan./Instruction: Answer all the questions.

1
Peralatan perlindungan diri digunakan di dalam makmal untuk menjamin keselamatan pengguna.
1 (a) 
Rajah 1 menunjukkan seorang lelaki sedang menggunakan satu peralatan perlindungan diri di dalam
makmal./Personal protective equipment is used in laboratories to ensure the safety of consumers. Diagram 1
shows a man using personal protective equipment in the laboratory.
(i) Namakan peralatan perlindungan diri tersebut. TP1
Name the personal protective equipment.
Penyiram kecemasan/Safety shower
(ii) Apakah kepentingan peralatan perlindungan diri ini? TP2
What is the importance of the personal protective equipment?
Untuk membersihkan dan membilas bahagian badan atau pakaian
yang terkena bahan kimia berbahaya.
To clean and rinse parts of the body or clothing that have come into
Rajah 1/Diagram 1 contact with hazardous chemicals substances.
 [2 markah/2 marks]
(b) Jika pakaian seorang murid terbakar di dalam makmal, cadangkan dua tindakan segera yang boleh
diambil untuk memadamkan api tersebut./If a student's clothes catch fire in the laboratory, suggest two
immediate actions that can be taken to extinguish the fire. TP3/KBAT
1. Minta murid itu berguling di atas lantai./Ask the student to roll on the floor.
Balut murid itu dengan selimut kebakaran./Wrap the student with a fire blanket.
2.
 [2 markah/2 marks]
(c) Bulatkan dua punca kebakaran yang tidak dapat dipadamkan dengan alat pemadam kebakaran api jenis
air. TP2
Circle two fire sources that cannot be extinguish using the water type fire extinguisher.

Cecair mudah terbakar Kayu Kebakaran elektrik Getah

Flammable liquids Wood Electrical fires Rubber
 [2 markah/2 marks]

Bahagian C/Section C
Arahan: Jawab semua soalan./Instruction: Answer all the questions.

2 (a) Buih dan air boleh diisi dalam alat pemadam kebakaran. Banding dan bezakan kebakaran yang dipadamkan
oleh pemadam api jenis buih dan air./Foam and water can be filled in a fire extinguisher. Compare and
contrast the fires that can be extinguished by foam and water extinguishers.  TP4/KBAT [4 markah/4 marks]
(b) Penghasilan bahan sisa biologi yang berterusan dengan kuantiti yang semakin bertambah dan kekangan
tapak pelupusan akan menjadikan pengurusan pembuangan bahan sisa tidak dapat ditampung oleh Bumi
pada masa depan.  TP5/KBAT
Production of continuous biological waste in increasing quantities and landfill constraints will make managing
waste disposal unbearable for the Earth in the future.
Terangkan idea anda untuk menguruskan pembuangan bahan sisa biologi dengan lebih sempurna.
Explain your idea of managing biological waste disposal more efficiently.
Penerangan anda hendaklah mengandungi aspek-aspek yang berikut:
Your explanation should include the following aspects:
(i) Kenal pasti masalah/Identify the problem. [1 markah/1 mark]
(ii) Nyatakan satu sebab mengapa masalah itu berlaku.  [1 markah/1 mark]
State one reason why the problem occurs.
(iii) Nyatakan tiga kaedah untuk menyelesaikan masalah tersebut. [3 markah/3 marks]
State three methods to solve the problem.
(iv) Pilih kaedah terbaik dan jelaskan pilihan anda. [1 markah/1 mark]
Choose the best method and explain your choice.

10