ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ;

Τι σημαίνει η λέξη ελευθερία; Από τον καιρό του Διαφωτισμού ο Μοντεσκιέ παραπονιό ταν:
«Δεν υπά ρχει λέξη που να προσέλαβε μεγαλύ τερο αριθμό διαφορετικώ ν νοημά των από την
ελευθερία». Και σε καιρού ς πιο πρό σφατους έχουμε δει τα πιο καταπιεστικά καθεστώ τα να
επικαλού νται διαρκώ ς την ελευθερία, σε σημείο ώ στε ο Άγγλος συγγραφέας Τζ. Οργουελ στο βιβλίο
«1984» επινό ησε το σύ νθημα «Η ελευθερία είναι σκλαβιά »
Οι σημασίες που αποδό θηκαν σε αυτή τη λέξη είναι πολλαπλές. Αλλά τα θεμιτά της νοή ματα
δεν είναι ά πειρα και θα προσδιορίζονταν, αν εξετά ζαμε κά θε φορά την ελευθερία σε σχέση με τα
αντίθετά της.
Σε πρώ το επίπεδο, η ελευθερία αντιτίθεται στην αναγκαιό τητα, στον ντετερμινισμό . Ο
φυσικό ς κό σμος καθορίζεται από νό μους. Η Γη γυρίζει γύ ρω από τον Ήλιο .Οι ίδιοι οι ά νθρωποι
υπό κεινται σε πολυά ριθμες εξαρτή σεις. Φορείς της γενετική ς κληρονομιά ς της οικογένειας,
κληρονομού ν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά . Γεννιού νται στο εσωτερικό μιας γλώ σσας και μιας
κουλτού ρας που τους μεταβιβά ζουν έναν συγκεκριμένο τρό πο αντίληψης του κό σμου. Ανή κουν σε μια
τά ξη και σε ένα περιβά λλον που τους επιβά λλει κοινές αντιδρά σεις.. Ωστό σο, καμία από αυτές τις
εξαρτή σεις δεν είναι ανυπέρβλητη: το ά τομο μπορεί να ξεφύ γει από τη χώ ρα του, από τη γλώ σσα του,
από το περιβά λλον του, μπορεί να αλλά ξει τη φυσική του ό ψη ή ακό μη και το φύ λο του. Οι ά νθρωποι
υπακού ουν στην αναγκαιό τητα, αλλά μπορού ν να κά νουν και χρή ση της βού λησης και να ασκή σουν
έτσι την ελευθερία τους. Μπορού ν πά ντοτε έλεγε ο Ρουσσό “ να υποκύ ψουν ή να αντισταθού ν” .
Σε δεύ τερο επίπεδο, η ελευθερία αντιτίθεται στη σκλαβιά , στην τυραννία, στον εξαναγκασμό .
Σε μια δικτατορία, οι ά νθρωποι θα τιμωρηθού ν, αν αντιταχθού ν στις αποφά σεις της κυβέρνησης. Σε
ένα ολοκληρωτικό καθεστώ ς τα ά τομα πρέπει να υποτά σσουν στην εξουσία ό χι μό νο την επιλογή του
τό που κατοικίας ή του επαγγέλματος τους - για να μην αναφερθού με στις πολιτικές επιλογές- αλλά
ακό μη και τις φιλίες και τους έρωτες τους. Οι φιλελεύ θερες δημοκρατίες ό μως εκκινού ν από την αρχή
ό τι η ατομικό τητα του κά θε πολίτη είναι πολύ τιμη. Και ως τέτοια πρέπει να προστατεύ εται.
Τέλος, η τρίτη μορφή ελευθερίας δεν είναι ού τε κοσμική (αντιτιθέμενη στην αναγκαιό τητα)
ού τε πολιτική (αντιτιθέμενη στην τυραννία), αλλά είναι εσωτερική και πνευματική . Έγκειται στην
αποφυγή του κομφορμισμού , της αλλοτρίωσης, της ματαιοδοξίας. Πιστεύ ουμε ό τι είμαστε ελεύ θεροι,
αλλά στην πραγματικό τητα υπακού με στους νό μους που μας επιβά λλονται από το πνεύ μα των
ά λλων. Θέλουμε να γίνουμε αποδεκτοί από την κοινή γνώ μη ή ακό μα και να αποθεωθού με. Ένα
αλλοτριωμένο εγώ συγχέεται με την εικό να που του έχουν επιβά λλει οι ά λλοι, αυτοί που το
περιβά λλουν. Ένα αυθεντικό εγώ , ό μως, έχει το θά ρρος των από ψεώ ν του και δεν ενδιαφέρεται
υπερβολικά για το «τι θα πει ο κό σμος». Από την καθολική αποδοχή προτιμά την πίστη στα ιδανικά
του και επομένως στον εαυτό του.
Η ικανό τητα να ασκού με την ελευθερία μας ταυτίζεται με τον ίδιο τον ορισμό της ανθρώ πινης
ύ παρξης . Ωστό σο, η απεριό ριστη ελευθερία δεν είναι επιθυμητή . Πρώ τα επειδή ζού με μαζί
με ά λλους ανθρώ πους και οι επιθυμίες μας δεν εναρμονίζονται υποχρεωτικά με τις δικές τους. Η ζωή
στην κοινωνία επιτυγχά νεται επειδή υπά γεται στη δικαιοσύ νη μά λλον παρά στην ελεύ θερη βού ληση
των ατό μων. Αν τίποτε δεν παρεμβαίνει για να θέτει ό ρια στην ελευθερία, τό τε θα μετρά ει μό νο η
δύ ναμη. Η ελευθερία του ισχυρό τερου συνεπά γεται την υποταγή του ασθενέστερου…

Απόσπασμα του λήμματος «Ελευθερία», του Τσβετάν Τοντόροφ,

για το βιβλίο «Dizionario della liberta», έκδοση του περιφερειακού συμβουλίου της Τοσκάνης.
Ερωτήσεις κατανόησης και σχολιασμού του περιεχομένου
1. Ποια είδη ελευθερίας διακρίνει ο συγγραφέας ; Ποια είναι η σημαντικό τερη κατά τη γνώ μη σας
και γιατί;
2. Γιατί ο συγγραφέας υποστηρίζει οτι η απεριό ριστη ελευθερία δεν είναι επιθυμητή ;
3. Πώ ς θα μπορού σατε να ορίσετε τελικά την έννοια της ελευθερίας με βά ση τον τρό πο που την
εξετά ζει ο συγγραφέας ;
4. Συμφωνείτε με την ά ποψη που διατυπώ νει ο συγγραφέας στην τρίτη παρά γραφο οτι καμία από
τις εξαρτή σεις και τους περιορισμού ς της φύ σης και του περιβά λλοντος δεν είναι ανυπέρβλητη
για τον ά νθρωπο;

Ερωτήσεις για το ύφος και την οργάνωση του κειμένου

1. Ποια είναι η πρό θεση του συγγραφέα ;
2. Ποια η σκοπιμό τητα της αρχική ς ερώ τησης ;
3. Ποια είναι η βασική ιδέα της πρώ της παραγρά φου και με ποιους τρό πους προσπαθεί να πείσει για
αυτή ν ;
4. Να σχολιά σετε το ύ φος του κειμένου .
5. Ποια είναι τα ρηματικά πρό σωπα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας ; Να δικαιολογή σετε τις
επιλογές του . Ποιο ειναι το αποτέλεσμα που πετυχαίνει κά θε φορά ;
6. Ποιος είναι ο τρό πος και τα μέσα πειθού ς του κειμένου ;
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να γρά ψετε την περίληψη του κειμένου σε 100 - 120 λέξεις. (25 μονά δες)
Β.1. Να αναπτύ ξετε το νό ημα της περιό δου «Η ζωή στην κοινωνία επιτυγχά νεται επειδή θα υπά γεται
στη δικαιοσύ νη μά λλον παρά στην ελεύ θερη βού ληση των ατό μων» σε παρά γραφο 60-80 λέξεων».
(10 μονά δες)
2. α)Να εντοπίσετε τον τρό πο πειθού ς της πρώ της παραγρά φου (5 μονά δες)
β) Να εντοπίσετε τον τρό πο ανά πτυξης της τέταρτης παραγρά φου. (5 μονά δες)
3.α) Να αιτιολογή σετε την χρή ση των εισαγωγικώ ν στην πρώ τη παρά γραφο. (2 μονά δες)
β) Να δηλώ σετε ποια νοηματική σχέση εκφρά ζουν οι διαρθρωτικές λέξεις: αν, ωστό σο, ή (3 μονά δες)
4.α) Να γρά ψετε συνώ νυμα των λέξεων : επιθυμητή ς ,προσέλαβε, ά πειρα, αντιτίθεται, ανυπέρβλητη
(5 μονά δες)
β) Να γρά ψετε αντώ νυμα των λέξεων: επιθυμητή ς, θεμιτά , ά πειρα, υπακού με, υπερβολικά . (5
μονά δες)
Γ. Άρθρο 500-600 λέξεων: Πώ ς το διαδίκτυο συμβά λλει στον περιορισμό της ελευθερίας του
ανθρώ που και πώ ς η ελευθερία του ανθρώ που μπορεί να προστατευτεί; (40 μονά δες)