Predavanje 1

Uvod u bežične
komunikacije i sisteme
 Predavanja (36 časova) i tutorijali (12 časova)
◦ Pamela Njemčević
◦ neće biti klasičnih tutorijala - predavanja i tutorijali će
se održavati integralno svake sedmice
 nakon obrađenog određenog teorijskog pojma/koncepta,
biće rađeni numerički primjeri
 Laboratorijske vježbe (6x2 termina)
◦ Almir Marić
◦ MATLAB i SIMULINK
 termini će biti naknadno objavljeni
 Zadaće
 Način provjere znanja i ocjenjivanje
◦ Tokom kursa student prikuplja bodove prema
sljedećem sistemu:
 prisustvovanje predavanjima, tutorijalima i laboratorijskim
vježbama: 10 bodova
 student koji više od tri puta izostane s predavanja i/ili
tutorijala i/ili vježbi ne može ostvariti bodove po ovoj osnovi
 izrada domaćih zadaća: maksimalno 10 bodova
 dva parcijalna ispita, maksimalno 20+20 bodova=40
bodova (bodovi se ne mogu sabirati, potrebno je ostvariti
minimalno 10 bodova za prolaz na svakom od parcijalnih
ispita)
 parcijalni ispiti će se sastojati od 10 kratkih teoretskih
pitanja/zadataka, napravljenih iz materijala sa
predavanja/tutorijala, te preporučene literatrue
 Način provjere znanja i ocjenjivanje
◦ student koji je tokom semestra ostvario 40 i više
bodova pristupa završnom ispitu
◦ završni ispit nosi maksimalno 40 bodova i radi se
pismeno
 ispit će se sastojati od 2 dijela, teoretskog dijela
sličnog onome na parcijalnim ispitima (koji nosi 20
bodova), te dijela sa zadacima (koji nosi 20 bodova)
 da bi se ostvario prolaz na usmenom dijelu ispita, student
će morati da ostvari minimalno 50% bodova iz oba dijela
usmenog ispita!
 Obavezna literatura
◦ slide-ovi sa predavanja/tutorijala i materijali sa
laboratorijskih vježbi (objavljeni na stranici fakulteta)
◦ A. Goldsmith: ''Wireless Communications'', Cambridge
University Press, 2005

 Preporučena literatura
◦ T. S. Rappaport: ''Wireless Communications: Principles
and Practice'', 2nd ed. Prentice Hall, 2002
◦ D. Parsons, '' The Mobile Radio Propagation Channel'',
2nd ed. Wiley & Sons, 2000
 Bežične komunikacije
◦ najbrže rastući segment industrije komunikacija
 mobilni celularni sistemi su (GSM) u 2 desetljeća zabilježili
eksponencijalni rast
 danas broje oko 4.5 milijarde korisnika u svijetu
 polako potiskuju žičane sisteme u većini razvijenih zemalja
 sa porastom broja laptop-a i smartphone-a eksplozivno se
razvijaju i bežične podatkovne mreže (WLAN itd.)
 mnoge nove aplikacije, poput bežičnih senzorskih mreža,
automoatizovanih fabrika, pametnih kuća, telemedicine,
triple-play usluga..., od ideja su postale konkretni sistemi
 u zadnja dva desetljeća enormne aktivnosti na
zadovoljenju korisničkih zahtjeva (za brzinom, QoS...)  do
danas su ostali brojni tehnički izazovi pri izgradnji robusnih
bežičnih mreža, koje osiguravaju željene performanse
*IZVOR: MOBK predavanja prof. Hasanovića
 Propagacione i komunikacione specifičnosti
bežičnog kanala
 Modulacione i detekcione aspekte specifične za
bežični kanal
◦ kanal sa promjenljivim parametrima
 Uticaj kanala na prenos signala
 Specifične aspekte organizacije nekih mobilnih
sistema

*IZVOR: MOBK predavanja prof. Kostić

 Na ovom predmetu izučavat će se prvi i
djelimično drugi nivo OSI modela

*IZVOR: MOBK predavanja prof. Kostić

 Sadržaj predmeta MOBK
 (za 1. parcijalni)
◦ Uvod
 historijat bežičnih komunikacija
 bežični sistemi današnjice
 trendovi u razvoju bežičnih komunikacija
◦ Pregled aktuelnih bežičnih sistema
◦ Karakteristike bežičnog medija – problemi pri prenosu
 Srednje propagaciono slabljenje i shadowing
 Fading
◦ Digitalne modulacije
 u AWGN kanalima – pregled
 specifičnosti modulacija u kanalima sa fading-om
 Sadržaj predmeta MOBK
 (za 2. parcijalni)
◦ Tehnike za rješavanje problema pri prenosu signala
preko bežičnog medija
 diversity
 kanalno kodiranje/interleaving
 tehnike raširenog spektra (DSSS i FHSS)
 OFDM
◦ Tehnološka osnova mobilnih celularnih sistema
 arhitektura GSM/GPRS/3G mreže
 planiranje pokrivenosti
 frekvencijsko planiranje
 planiranje saobraćaja
 Bežične vs. mobilne komunikacije/sistemi
 Predavanje 1:
◦ Kratak pregled historijskog razvoja bežičnih mreža
 Razvoj celularnih bežičnih mreža
 Razvoj podatkovnih bežičnih mreža
 Razvoj satelitskih mreža
◦ Današnje bežične mreže i trendovi u razvoju bežičnih
mreža i aplikacija
◦ Standardizacija i raspodjela spektra
 Kratak pregled
historijskog razvoja
bežičnih mreža
 Prve bežične mreže vuku korjene iz
predindustrijskog doba
◦ LOS prenos ''prijemnik'' ''predajnik''

 Predajnici
 dimni signali
 baklje
 ogledala
 zastavice...
 razrađen set
kombinacija za
prenos kompleksnih
poruka
 Prijemne stanice
 na brdima
 duž puteva... ''predajnik'' ''predajnik''
 Preduslovi za razvoj modernih bežičnih
komunikacija
◦ 1820. godine Oersted je otkrio elektromagnetizma
◦ 1831. Faradey je demonstrirao magnetnu indukciju
◦ 1838. godine uspostavljena je prva žičana
telegrafska mreža (Samuel Morse)
◦ 1876. godine Bell je patentirao telefon
◦ 1888. godine Hertz je demonstrirao talasni karakter
elektromagnetnog prenosa kroz prostor
 otvorilo put za otkrića u domenu bežičnog prenosa
◦ 1895. godine, Marconi je demonstrirao bežični prenos
telegrafskih signala preko udaljenosti veće od 20 km
 rođenje modernih bežičnih komunikacija
◦ 1901. godine prenesen je radio signal preko Atlantika
 od tada pa do danas, radio tehnologije su se
počele rapidno razvijati, s ciljem da osiguraju
◦ prenos preko sve većih udaljenosti
◦ sa što boljom kvalitetom
◦ sa manje potrošnje
◦ uz korištenje
 što manjih i što jeftinijih uređaja
 Značajni događaji iz 20. stoljeća
◦ 1907. godine je uspostavljena prva komercijalna
transatlanska bežična telegrafska veza
◦ 1915. godine demonstriran je bežični prenos govornog
signala između New York-a i San Francisco-a
◦ 1934. godine, u SAD-u sistem za policiju, AM (5000
 II svetski rat  prekratnica u razvoju
tehnologija i minimizaciju hardware-a
◦ 1946. godine, u 25 gradova širok SAD-a je uveden
prvi javni telefonski sistem (AT&T)
 predajnici velikih snaga (50 km), koji su pokrivali cijele
gradove
 neefikasno korištenje ograničenog frekvencijskog spektra
 120 kHz kanal (veliki kanali zbog karakteristika analogne
modulacije i postojećih sklopova primopredajnika)
 problem malog kapaciteta (30 godina od puštanja u rad,
sistem je mogao simultano podržati samo 543 korisnika -
od oko 10 miliona potencijalnih korisnika)
 nepovezanost sa PSTN mrežom...
◦ 1969. godine, AT&T i Bell su predstavili celularni
koncept – osnova svih današnih celularnih sistema
 bazira se na činjenici da signal slabi sa udaljenošću 
mogućnost višestruke upotrebe istih frekvencija
 snažan razvoj bežičnih komunikacija počinje od 1970., sa
razvojem pouzdanog, minijaturnog hardware-a
 1983. godine analogni celularni sistem je instaliran u
Chicago-u  neočekivano veliki porast broja korisnika
 90-ih godina su instalirane prve digitalne celularne mreže
(2G) – povečan kapacitet, brzina, smanjeni troškovi...
 namjenjena za prenos govora; puno različitih standarda
 novi trend 21. stoljeća  razvoj bežičnih podatkovnih
mreža: mobilne celularne (infrastrukturne) mreže,
podatkovne mreže tipa WLAN, WPAN...
 Razvoj sistema za porenos podataka - osnova
◦ 1970. godine razvijen je ISO-OSI model

Ethernet IEEE 802.3

Token Bus IEEE 802.4
Token Ring IEEE 802.5
 ALOHANET
◦ prva bežična podatkovna mreža razvijena 1971. godine
na Hawaii univerzitetu (7 radnih stanica na 4 ostrva)
 komunikacija sa centralnim računarom

ALOHA protokol (za pristup kanalu i

route-iranje u paketskim radio sistemima)
 US vojska – DARPA: razvoj paketskih bežičnih
mreža za taktičke komunikacije i
komunikacije na ratištima (70. – 80.ih)
 ad-hoc, samokonfigurirajuće mreže, bez potrebe za
izgradnjom ikakve infrastrukture
 InfoPAD, BodyLAN...
 mreže nisu pružale zadovoljavajuće peformanse i brzinu
prenosa
 1979. godine Gffeler (IBM, SAD) je demonstrirao
1. bežičnu LAN mrežu
◦ ideja: izbjegavanje razvlačenja kablova po podovima
◦ bazirana na IR tehnologiji (izbjegavanje interferencije i
problema oko alokacije spektra)
◦ napuštena zbog nemogućnosti dobijanja željenih brzina
i pokrivenosti
 1980. godine Ferrert (HP, SAD) je demonstrirao
WLAN mrežu baziranu na DSSS i CDMA
◦ 100 kbps
◦ 900 MHz (privremena licenca od FCC)
◦ nemogućnost dobijanja licence  projekat napušten
 Motorola – WLAN na 1.73 GHz  problem licence
 Problemi
◦ male brzine prenosa u poređenju sa žičanim
Ethernet-om
◦ visoki troškovi opreme i licence za korištenje
spektra
◦ nedostatak tzv. ''killer'' aplikacije  usporili prodor
bežičnih podatkovnih mreža
◦ nepostojanje namjenskog/jedinstvenog opsega za
rad bežičnih podatkovnih mreža (problem
nekompatibilnosti)
 PROBLEM DOBIJANJA LICENCE ZA RAD WLAN
MREŽA!!!
 FCC predložio rješenja
◦ rad u opsegu 18 GHz (slabljenje)
 projekat Altair
◦ Michael Marcus 1985. godine
predložio uvođenje nelicinciranog opsega
 riješen problem alokacije spektra za bežične mreže
◦ ISM opseg privlačan zbog niske cijene implementacije
 problem – velika interferencija  loše performanse i brzine
prenosa
 visoke cijene opreme (WLAN AP 1400$, Ethernet oko 100 $)
 nepostojanje jedinstvenog standarda 
 U cilju pronalaženja tržišta za WLAN razvijene
nove aplikacije
◦ inter-LAN
◦ WLAN sa aplikacijama za bolnice, kampuse itd.
◦ Evropa
 WLAN prepoznat kao jeftina alternativa skupin celularnim
sistemima za prenos podataka
◦ Japan
 WLAN prepoznat kao prirodno rješenje za povezivanje
laptop računara
 Sa prodorom Internet-a u kuće korisnika
 WLAN prepoznat kao rješenje za realizaciju kućnih mreža +
formalna standardizacija + laptop i smarthphone uređaji
 velika ekspanzija bežičnih mreža za prenos podataka
 Vrste satelitskih sistema prema visini orbita
◦ GEO 40000 km
 stacionarna orbita kada se gleda sa Zemlje
 koncept predložen još 1945. (Arthur C. Clarke)
 prvi sateliti (1957. Sputnik) nisu bili u GEO orbiti zbog
poteškoća u lansiranju na potrebnu visinu
 1. GEO satelit lansiran 1963. (NASA)
 prednost: velika i globalna pokrivenost sa malo satelita
 mana: veliko propagaciono kašnjenje (za aplikacije osjetljive
na kašnjenje poput govora)
 velika potršnja i dimenzije teminalne opreme, velike cijene
 pomjeranje prema nižim orbitama - LEO 2000 km
(napušteno pojavom celularnih sistema) i MEO 9000 km
 pokrivenost se mijenja u vremenu
◦ TV i radio broadcast (12 GHz kanal, 100tine TV kanala)
Današnje bežične mreže i
trendovi u razvoju
bežičnih mreža i aplikacija
 Aplikacije bežičnih mreža
◦ prenos govora
◦ pristup Internetu
◦ web browsing
◦ kratke poruke
◦ informacioni i lokacijski bazirani servisi
◦ prenos file-ova
◦ video telekonferencija
◦ zabava
◦ distribuirana kontrola, nadzor i upravljanje
 Pokrivanje
◦ u zgradi, kampusu, gradu, regiji, globalno...
 fragmentacija u industriji bežičnih mreža
◦ pojava različitih bežičnih sistema i standarda, nastalih
kao rezultat različitih zahtjeva pojedinih aplikacija
 prenos govora
 dovoljne su relativno male brzine prenosa do 20 kbps
 može se tolerisati relativno veliki BER (10-3)
 ali ukupno kašnjenje mora biti malo (manje od 30 ms)
 prenos podataka
 zahtijevaju se što veće brzine prenosa i što manji BER (10-8 +
potreba za retransmisijom), ali nema striktnih ograničenja na
kašnjenje
 video sistemi
 velike brzine i malo kašnjenje
 paging i kratke poruke
 male brzine prenosa i bez ograničenja na kašnjenje
 zbog oprečnih zahtjeva pojedinih aplikacija nije
bilo moguće izgraditi jedinstven sistem za sve!
◦ žičane mreže integrišu oprečne zahtjeve različitom
upotrebom istog protokola
 moguće zbog karakteristika medija koji osigurava velike
brzine prenosa reda Gbps i više, te mali BER (<10-12)
 nemoguće pri prenosu bežičnim putem zbog malih brzina i
velikog BER-a  razvijeni su različiti protokoli za podršku
različitim zahtjevima pojedinih aplikacija!
 KLASIFIKACIJA
◦ prema tehnici prenosa
 infrared, uskopojasni mikrotalasni prenos, rašireni spektar
◦ prema tehnologiji
 Wi-Fi, WiMAX, UWB, Blutooth, ZigBee, UWB, 2G, 3G, satelitski...
 KLASIFIKACIJA
◦ prema rasprostranjenosti (veličini)
 WPAN (Bluetooth, ZigBee, UWB), WLAN, WMAN (WiMAX),
WWAN (celularne mreže GSM, 3G, satelitske mreže...)
◦ prema načinu umrežavanja
 ad hoc i infrastrukturni mod
◦ na osnovu funkcije elemenata mreže
 core i pristupne mreže
◦ na osnovu topologije
 zvijezda, stablo, prsten, buss ,miješana topologija
◦ na osnovu vlasništva
 javne (GSM) i privatne mreže (TETRA)
◦ tip komutacije
 komutacija kanala (GSM) ili komutacija pakata (WLAN...)
 WWAN
◦ Celularne mobilne mreže – 2G (GSM), 3G, 4G
 WMAN
◦ WiMAX (802.16)
 WLAN – serija 802.11 standarda
 WPAN (ad-hoc mreže)
◦ Blueooth (fokus na brzinama prenosa)
◦ ZigBee (fokus na maloj potrošnji)
◦ UWB
 Paging sistemi (zastarjeli, slaba upotreba)
 Sistemi ''cordless'' telefonije
 Satelitske mreže
 Sveprisutna komunikacija između ljudi i uređaja
◦ poboljšanje postojećih tehnologija s ciljem da se
osiguraju brzine reda Gbps, malo kašnjenje, pokrivenost
od 99%, koegzistencija tehnologija
 WLAN: 802.11n (600 Mbps), 802.11ac, 802.11ad (7 Gbps)...
 celularne mreže 4G – LTE, perspektiva 5G
 Tehnike
◦ OFDM, MIMO (povećava kapacitet bez povećanja opsega
i snage), zaštitni kodovi koji se približavaju Shanonn-
ovoj granici (turbo kodovi, LDPC), adaptivno kodiranje
 velike brzine prenosa
 povećanje spektralna efik. i fleksibilno korištenje spektra
 smanjenje troškova
 povećanje kapaciteta...
 Korisnički uređaji
◦ integracija više tehnologija
◦ male cijene i dimenzije (dizajn kola)
◦ mala potrošnja i zagrijavanje baterije
 Nove tehnologije bazirane na
◦ senzorskim mrežama
 komercijalne aplikacije senzorskih mreža
 nadzor požara, otpadnih stanica, zagađenja...
 vojne aplikacije senzorskih mreža
 identifikacija i praćenje meta neprijatelja, detekcija hemijskih i
bioloških napada...
◦ SDR-u i kognitivnom radiju
 pronalazi spektralne ''rupe'' i ubacuje signal, ali tako da
izbjegava interferenciju sa nekognitivnim radiom
 Aplikacije
◦ bežična multimedija (streaming video)
◦ pametne kuće i prostori
◦ automatizovane prometnice i vozila
◦ ''body area networks'' (za pračenje vitalnih funkcija)
◦ aplikacije u zdravstvu, biomedicini i neurologiji...
Doctor-on-a-chip

Wireless
Network
Recovery from
Nerve Damage
 Smanjiti potrošnju uređaja, koja je kritičan resurs
(posebno u senzorskim aplikacijama)
 Prevazići nepredvidivost i kompleksnost bežičnog
propagacionog kanala
 kompleksna realizacija pouzdanog sistema koji
garantuje performanse
 Riješiti problem sigurnosti (enkripcija)
 Nositi se sa ograničenim bandwith–om (skup,
mnogo pretendenata)
 zasičenje u opsegu reda GHz (koji je optimalan sa aspekta
propagacije, veličine uređaja, potrošnje i cijene)
 novi opsezi (npr. 802.11ad 60 GHz, 802.11af ~ 100 MHz,
802.11ah 1 GHz...)  veće frekvencije  lošija propagacija,
 Pri tome, bežična mreža mora omogućiti
lociranje korisnika među ogromnim brojem,
preusmjeravanje poziva do njega, čak i kada se
kreće brzinom od 100 km/h
◦ konačni resursi moraju biti raspodijeljeni fer i efikasno
između korisnika, neovisno od zahtjeva korisnika i
lokacije
 bežični sistemi nikada neće moći u potpunosti konkurisati
žičanim sistemima u pogledu pouzdanosti i brzina
prenosa
 ali pružaju fleksibilnost, jer omogućavaju rad bez žice i
mobilnost korisnika, omogućavaju brzu i jednostavnu
instalaciju, domet do mjesta koja ne mogu biti povezana
žicama, jednostavno skaliranja (izmjenu mrežne
konfiguracije), te imaju manje troškove instalacije i održavanja
 Standardizacija i
raspodjela spektra
 PROBLEM NEKOMPATIBILNOSTI OPREME
RAZLIČITIH PROIZVOĐAČA!!!
 Ideja standardizacije u komunikacijama
◦ 19. stoljeće ITU
◦ danas ITU-R, ITU-T i ITU-D (2000 standarda)
◦ cilj: kompatibilnost uređaja različitih proizvođača 
povećanje proizvodnje  smanjenje cijene
proizvoda
 ISO (ISO-OSI model)
 FCC
 ETSI – Evropa (GSM, TETRA)
 IEEE (802 komitet/serija standarda, WLAN,
WPAN, WMAN...) – Amerika, Evropa...
 Standardizacija bežičnih pristupnih mreža
◦ IEEE
 80. godina osnovana studijaka grupa IEEE 804L 
1997. godine IEEE 802.11 standard
 1999. godine 801.11a i 802.11b
 WPAN Bluetooth 802.15.1
 2003. godine 802.11g
 2004. godine WPAN ZigBee 802.15.4 i WMAN WiMAX
802.16-2004 itd.
◦ ETSI
 1992. godine HIPERLAN standard
 Frekventni spektar – resurs države
◦ regulatorna tijela (od sredine 1900-ih)
◦ raspodjelu spektra vrši ETSI (Evropa), ITU (svijet), FCC
(USA) i državne regulatorne agencije (BiH – RAK)
 Alokacija spektra tehnologijama
 Licencirani i nelicencirani opseg
◦ natječaji za dobijanje licence tj. alokaciju spektra
 licitacija (ponuđač sa najvećom cijenom)
 monopol velikih kompanija, spori razvoj aplikacija i ulaganja u
infrastrukturu zbog velikih cijena licenci (9 milijardi za 2G u
USA, 100 milijardi za 3G licence u Evropi!!!)...
 beauty content – izbor najboljih ponuđača na osnovu datog
seta kriterija
◦ ISM i U-NII
 ograničena
maksimalna
izračena
snaga
WLAN, Bluetooth...
 interferencija
 ''Undelay'' sistemi
◦ funkcionišu kao sekundarni korisnici na opsegu, tako
da primarni korisnici dožive minimalnu interferenciju
 UWB sistemi
 Satalitski sistemi – globalna pokrivenost
◦ alokaciju spektra vrši ITU
 Većina bežičnih aplikacija radi u opsegu od 30
MHz do 30 GHz
 frekvencije u datom opsegu nisu pod uticajem
zakrivljenja zemlje, mogu prodrijeti u jonosferu i
rade sa antenama optimalnih dimenzija (veličina
antene obrnuto proporcionalna kvadratu frekvencije)
 veće frekvencije – lošija propagacije, manji domet
 Problemi – zasičenje spektra za nove sisteme, aplikacije...
 Trend - kognitivni ili ''pametni'' radio
 osluškuje se spektar i traži se područje u kojem
prenos neće izazvati značajnu interferenciju ostalim
korisnicima
 velika prilika za nove bežične sisteme i aplikacije
 njihova realizacija predstavlja veliki izazovi
 A. Goldsmith: ''Wireless Communications'‚
◦ Poglavlja 1.1 – 1.3, 1.5 i 1.6