AP 9: 4th quarter exams reviewer

I. Pambansang kaunlaran
a. Kaunlaran – tumutukoy sa pag-angat, pagsulong, o paglago sa pangkalahatang
aspeto ng pamumuhay.
b. Masasabi na umuunlad ang isang bansa kapag natatamasa ng lahat ng
mamamayan sa bansa ang sumusunod:
• Kanilang mga pangunahing pangangailangan o basic needs.
• Mataas na serbisyong pangkalusugan.
• Mataas na per capita income (average na kita ng bawat tao).
• Nagtatamasa ng iba pang serbisyong panlipunan (programang pabahay at
seguridad panlipunan).
c. Human Development Index (HDI) – pinagsama-samang sukat ng tatlong
pangunahing dimension sa pag-unlad ng tao: ang kalusugan, edukasyon, at kita.

d. Mga problema na nakaaapekto sa pagsulong ng ekonomiya

• Paglaki ng populasyon
• Kakulangan ng likas na yaman
• Kakulangan ng lakas-paggawa
• Maling paggamit ng pinagkukunang-yaman
• Banta sa kalagayang panseguridad
e. Mahahalagang gampanin ng mga pilipino na makatutulong sa pambansang
kaunlaran
• Pagtuon ng mga mamamayan ng pansin sa mga suliraning pang-ekonomiko
sa pamamagitan ng pagkokoopera, pakikiisa, at pagsuporta sa pamahalaan.
• Pananatili ng kaayusan, pagiging disiplinado, mahinahon, at pag-iwas sa
mga usaping makapagpapasira sa usapin ng seguridad at kapayapaan.
 • Pag-alaga sa likas na yaman sa pamamagitan ng paggamit nito sa maayos
at masinop na paraan.
• Pagiging aktibo sa mga gawaing may kaugnayang pang-ekonomiko na
kabilang sa mga programa ng pamahalaan.
• Pagkakaroon ng bukas at malawak na pananaw sa mga suliraning
pambansa upang hindi dumagdag sa mga suliranin ng bansa.

II. Mga sektor ng ekonomiya

a. Pormal na sektor ng ekonomiya
• Sektor ng agrikultura – binubuo ng pagsasaka, pangingisda, paghahayupan
at panggugubat. Ito ang tumutugon sa mga pangunahing pangangailangan
ng mga mamamayan at batayan din sa pag-unlad ng iba pang sektor ng
ekonomiya sa bansa.
• Sektor ng industriya – binubuo ng pagmamanupaktura, utilidad,
konstruksiyon, at pagmimina. Ito ang gumagawa ng mga produkto gamit ang
mga produkto na nagmumula pa sa ibang sektor tulad ng agrikultura.
• Sektor ng paglilingkod – binubuo ng serbisyong pampropesyunal,
pampublikong sektor, nagmamay-ari ng paupahan, at sektor ng
transportasyon. Ito ang nagbibigay ng iba’t-ibang serbisyo na kakailanganin
ng iba pang sektor.
b. Impormal na sektor ng ekonomiya – tumutukoy ito sa mga pamumuhunan na
walang permiso sa pamahalaan at walang lisensya.
c. Mga suliranin o hamon ng bawat sektor
• Agrikultura – mataas na gastusin sa pagsasaka, maliit na pondong laan para
sa pananaliksik at makabagong teknolohiya, at monopolyo sa pagmamay-ari
ng lupa.
• Industriya – kawalan ng kakayahang mag-angkat ng mga hilaw na
materyales, kakulangan at kawalan ng mga hilaw na materyales, at
pagkaroon ng polusyon na makasisira sa mga hilaw na materyales.
• Paglilingkod – maraming manggagawang Pilipino ang nangingibang bansa,
mabagal na pag-unlad ng turismo, at kakulangan sa kasanayan ng mga
manggagawa.
• Impormal – madaling mascam kasi walang contractual arrangements, hindi
pangkaraniwang ang oras ng pagtrabaho, at hindi makakakuha ng pensyon
at insurance.
d. Kaugnayan ng teknolohiya sa sektor
• Agrikultura – nakakatulong sa breeding ng mga livestock, at nakakagamit ng
tractors at planters na makakatulong sa mga magsasaka.
• Industriya – nakatutulong ang mga makabagong makinarya upang mapadali
at masiguro ang ganda ng kalidad ng produkto, at mas mabilis at mas
madami ang mga produktong nagagawa kapag bagong makinarya ang
ginagamit.
• Paglilingkod – ang paggamit ng internet upang makagawa ng website ay
makatutulong upang madalian ang mga mamamayan, napapadali ang
komunikasyon dahil sa teknolohiya.
 • Impormal – maaaring gamitin ang teknolohiya gaya ng internet upang
magrecruit ng mga OFWs, at kailangang gumamit ng teknolohiya na
nagpriprint para makagawa ng mga pekeng dokumento.

III. Kalakalang panlabas

a. Ito ay ang pagpapalitan ng mga produkto sa pagitan ng iba’t-ibang bansa. Ang mga
bansa ay nakikipagkalakalan batay sa kung ano ang kanilang pangangailangan at
kahusayan sa pagpoprodyus ng isang produkto.
b. Pagaangkat o importasyon – pagpasok ng mga produkto na nagmumula sa ibang
bansa.
c. Pagluluwas o eksportasyon – paglabas ng mga produkto mula sa isang bansa
patungo sa ibang bansa.
d. Absolute advantage – mas madami ang produkto na kayang gawin ng isang bansa
ng parehas lang ang bilang ng resources kumpara sa ibang bansa.
e. Comparative advantage – mas maganda ang kalidad ng produkto na ginagawa ng
isang bansa kumpara sa ibang bansa ng parehas lang ang bilang ng resources.
f. Mga patakarang pangkalakalan ng pilipinas:
• Taripa – ito ang buwis na ipinapataw sa mga produkto at serbisyong
iniaangkat o iniluluwas sa bansa.
• Kota – ito ang limitasyon sa dami ng produkto at serbisyo na maaaring
iangkat o iluwas.
• Liberalisasyon – ito ay isang polisiya ng bansa kung saan bukas ang mas
malawak na bahagi ng ekonomiya sa pakikipagkalakalan sa ibang bansa.
• Proteksiyonismo – isang polisiya ito na naglilimita sa kalakalan ng bansa sa
panlabas na pamilihan. Isinasagawa ito sa pamamagitan ng pagtataas ng
taripa at kota.
• Balance of Trade – ito ang pagkakaiba ng bahagdan ng halaga ng mga
inangkat at iniluwas na produkto.
• Trade surplus – mas malaki ang kinita ng bansa sa iniluwas kumpara sa
inangkat nito.
• Trade deficit – mas mataas ang bahagdan ng pag-aangkat kumpara sa
iniluwas ang bansa