Professional Documents
Culture Documents
iajNdúl mßirh
iqo;a wfíisxy
chka; chj¾Ok
ISBN 978-955-95677-5-2
iudc i;aldrl Ndrh
weuqKqï 84
iuqø CISrmdhSka 84
lfvd,dk Ydl 85
Y%S ,xldfõ wdfõKsl mlaISka 86
Y%S ,xldfõ CISrmdhs kdudj,sh 88
Y%S ,xldfõ ñßÈh u;aiHhkaf.a kdudj,sh 94
mßYS,k 101
ia;+;sh 102
mßirh
1
ixúOdk uÜgï f,i tu úfYaIfhau wfkl=;a idudðlhka iuÕ wka;¾ wNsckkhg
we;s yelshdjhs flfia fj;;a fjkia m%foaYj, Ôj;ajk tlu
1' taffll cSúhd (Individual Organism) úfYaIhg wh;a Ôúka ;=, we;eïúg tlsfkldg fjkia ,laIK
y÷kd .; yels wjia : d jd¾;d ù we;' tu ks i d úoHd;a u l
hïlsis úfYaIhlg wh;a ;ks Ôúhl= taffll Ôúhl= f,i kdulrKfha § Tjqka Wm úfYaI f,i y÷kd .ekSug ;=kajk kula
ye¢kafõ' Ndú;d flfrhs ' Wm úfYa I foll ðúka fofofkl= g wka ; ¾
wNsckkh uÕska ire cks;hska ìysl, yelsh' tfia jkafka Tjqka
taffll Ôúfhl=g mßirh ;=< yqol,dj Ôj;aùug fkdyel' tla m%Odk úfYaIhlg whs;sjk ksidh'
Tjqka ;u úfYaIfha wfkl=;a Ôùka iuÕ yd fjk;a úfYaIj,
Ôùka iu.;a wffcj mßirh iu.;a wka;¾ ls%hd olajhs' 3' .ykh (Population)
hï m%foaYhla ;=," ksYaÑ; ld<hl§ Ôj;ajk tlu úfYaIhlg
taffll Ôùka ;u mßjD;a;Sh ls%hd ^iajik" m%ckk" wdydr.ekSu wh;a tlsfkld iu. wka;¾ ls%hd olajk Ôùka iuQyhla .ykhla
wdÈh& Wfoid úúO øjH mßirfhka ,nd.ks;s' tfiau Tjqka úúO f,i ye¢kafõ'
øjH mßirhg uqod yß;s' fï ksid mßirfha fN!;sl fyda
ridhksl ;;ajh fjkia ùug th fya;=fjhs' fïjd mßirhg .ykhla ye¢kaùfï§ tu .ykh Ôj;ajk m%foaYh yd ld<h
ys;lr fyda wys;lr f,i n,mE yel' i|yka lsÍu w;HjYH fõ'
Wod(- 2010 § ú,am;a;= jfkdaoHdkfha Ôj;a jQ jk w,s .ykh
Wod(- ñksid mßirhg le<s li, fmd,s;skA wdÈh neyer lsÍu
ksid mßirh ¥IKh fõ' 3'1 .yk >K;ajh (Population density)
2' úfYaI (Species) .yk >K;ajh hkq hï tall wjldYhla ;=< Ôj;ajk .ykhg
wh;a ðùka ixLHjhs' .yk >K;ajh m%ldY lrkqfha tall
úfYaIhla hkq wka;¾ wNsckkfhka ire cks;hska ìysl, yels mßudjl isák Ôùka ixLHdj jYfhks'
tl iudk ,CIK ork Ôú LdKavhls'
4' m%cdj (Community)
fuys ir, f;areu jkafka uj iy mshdg odj WmÈk megjd
mrïmrdfõ fmr i;=kag iudk ,CIK fmkaúh hq;= w;ru tu hïls i s m% f oa Y hl Ôj;a j ka k djQ meyeÈ,s ffcj úoHd;a u l
megjdg kej; wka;¾ wNsckkh yryd megjl= ìyslsÍfï l%shdj,Ska yryd tlsfkld w;r wka;¾ iïnkaO;d mj;ajkakdjQ
yelshdj i;= úh hq;= njh' tjeks i;aj fyda Ydl LdKavhla .yk ish,af,a tl;=j m%cdjls' fuys§ mshú weig fmfkk i;aj
tla úfYaIhla f,i ye¢kafõ' yd Ydl .yk fukau mshú weig fkdfmfkk CIqø Ôúka .yko
m%cdjg we;=,;a fõ' wka;¾ in|;d iuyrúg tla úfYaIhla
Wod (- uqjd kï jQ i;aj úfYaIh flfrys wys;lr f,i n,mE yels jqj;a wfkla úfYaIhg
wU kï jQ Ydl úfYaIh jdisodhl fõ'
2'1 Wm úfYaI Wod(- uqjka yd Èúhka w;r we;s wka;¾ in|;djh" fuys§ uqjd
f.dÿr njg m;aù ñhhhs' kuq;a Èúhd bka wdydr ,nd.kS'
úfYaIhla y÷kajd§fï tla ks¾Kdhlhla jkafka Tjqkag id¾:l
2 3
iuyr wjia:dj, fuu mdßißl msróv
in|;d fomd¾Yjhg
jdis o dhl úhyel' mßir moaO;shl fyda m%cdjl úúO fmdaIS uÜgï yd tajd w;r we;s
fuh iyfNdÔ;djh iïnkaO;djh ksÍCIhg;a mßir moaO;sfha ;;a;ajh ms<sn| woyila
(Symbiosis) f,i ,nd.ekSug;a mdßißl msróv WmldÍ fõ'
y÷kajhs'
1' ixLHd msróv
Wod(- uqyqÿ mßirfha 2' ffcj ialkaO msróv
Ôj;ajk uqyqÿ weksuks 3' Yla;s msróv
yd ;dmi ll=¿jd w;r
we;s wka;r in|;djh by; msróv ;=fkysu mdoia:h m%d:ñl ksYamdolhska jk w;r
i|ykal, yel' uqyqÿ weksuks yd ;dmi ll=¿jd m%d:ñl mßfNdacl" oaú;sl mßfNdacl f,i by,g .uka lrhs'
uqyqÿ weksuks ;dmi ll=¿jdf.a ljph u; jefvk w;r uqyqÿ ixLHd msróv
weksuks w,a,d.kakd wdydr j,ska bj;,k fldgia ll=¿jdg fuu msróvfhka oelafjkafka tla tla fmdaIS uÜgfï isák Ôùka
wdydr imhhs' ;dmi ll=¿jd uqyqÿ weksukshg ixOdr mDIaGhla ixLHdjhs'
imhk w;r th ;ekska ;ekg /f.k hdugo WmldÍ fõ' m%d:ñl mßfNdaclhska
39
5' mßir moaO;s (Ecosystem)
60 oaú;sl mßfNdaclhska
hï m%foaYhl Ôj;ajk Ôúka ^i;aj$Ydl& fukau Tjqka Ôj;ajk
mßirfha we;s ffcj ix>gl ^c,h" jd;h" N+ñh& yd Tjqka w;r m%d:ñl ksIamdolhska
we;sjk wka;¾ in|;d mj;sk l%shdldÍ tallh mßir moaO;shla 100
kï fõ' fïjd fN!ñl mßir moaO;s yd c,c$c,dYs%; mßir moaO;s
f,i fldgia follg fjkal, yel' mßir moaO;shlg Yla;sh
,efnk wdldr wkq j o fldgia follg fjka l , yel' mßir ffcj ialkaO msróv
moaO;shlg Yla;sh ,efnk m%Odk;u m%Njh jkafka iQ¾hHdh' ffcj ialkaO msróvfhka ta ta fmdaIS uÜgfï we;s Ôù øjH m%udKh
±lafõ' fndafydaúg fï i|yd fhdod.kqfha Ôùkaf.a úh<s nrhs' ffcj
c,P mßir moa O ;s h lg WodyrK f,i id.r$fldr,a wdÈh ialkaOh j¾. ógrhg .%Eï j,ska olajkq ,efí
fmkajdÈh yel' fN!ñl mßir moaO;shlg WodyrK f,i isxyrdc
jkdka;rh fmkajdÈh yel'
1
6' ffcj f.da,h (Biosphere) 3
mDÓúfha ish¿u Ôùkq;a Tjqka iuÕ wka;¾ ls%hd olajk wffcj 14
mßirh;a tlaj .;aúg ;efkk w;s úYd, ls%hdldÍ moaO;sh
ffcj f.da,hhs' 90
4 5
Yla;s msróv wdydr cd,
fuu.ska tla tla fmdaIS uÜgu ;=< Yla;sh ;srlr.kq ,nk iS.%;djh wdydr odu lSmhla tlsfklg iïnkaO ùfuka wdydr cd,hla iEfoa'
^ksYamdok;djh& i|yka lrhs' fuys§ iuyr úg tlu Ôúhd Yla;s uÜgï lSmhlÈ ±lsh yel'
30
3000
m<.eáhd
wdydr odu
f.ïnd
Ôùka
wdydr ksIamdokh
CO2
fi,shf
q ,daia
tkaffiu u.ska fi,shfq ,daia
iSks njg m;alsÍu khsgc% ka Ydl u.ska ,nd .ekSu
;srlrK ldnksl
CO2 nelaàßhd u< øjH khsg%cka yrlrK
Ôj bkaOk nelaàßhd
iSks lDIsridhk
fh§u
CO2 wefudakshd
khsg%cka ;srlrk
nelaàßhd
2
CO
khsfÜ%Ü
CIqø uQ, ldkaÿùu
t;fkda,a njg
ffcj f.da , fha m% O dk;u khs g % c ka ixÑ;h jdhq f .da , hhs ' Ôùka f .a ia k dhq mS v khg w;HjYH idOlhls Tla i s c ka ' fïjd
jdhqf.da,fhka 79] muK we;af;a khsg%ckah' óg wu;rj úúO jdhqf.dacfha O2 f,i;a ´fidaka úhfka O3 f,i;a c,fha H2O f,i;a
ixfhda. ðúka ;=,;a" Lksc f,i mdIdk ;=<;a" wfudakshï yd khsfÜ%Ü mj;S' Ydl m%Ndixiaf,aYkfha§ CO2 ^ldnka vfhdlaihsâ& ,ndf.k
f,i c,fha;a khsg%cka we;' w;=reM,hla f,i O2 ^Tlaiscka& msglrhs' Tlaiscka jdhqf.da,h ;=,
8 9
plS%lrKh fjñka mj;sk w;r tu j.=jla my; ±lafõ'
jdhqf.da,h
S jdhqf.da,h
S
j¾Idj
CO2 CO2
W;aif
a õokh
ld<.=Kh wkqj Ydl u.ska CO2
msgjk l%shd Wrd .ekSu
Ydl u.ska c,h
Wrd .ekSu
4' c, pl%h
iQ¾hhd
Y%S ,xldj bkaoshka id.rfha msysá ÿm;la jk w;r th W;=re
wlaIdxY 5Ÿ55Z iy 9Ÿ 51Z o kef.kysr foaYdxY 79Ÿ 41Z yd 81Ÿ 54Z o
W;aif
a õokh w;r msysgd we;' tys N+ñ m%udKh j¾. lsf,dañg¾ 65"610 (Km2)'
ysu jeiai
óg wjqreÿ ñ,shk .kKlg fmr tkï ufhdaiSk hq.fhaoS Y%S ,xldj
bka§h f.dvìu iu. iïnkaO ù ;sì miqj bka fjkaj ÿm;la f,i
Èhwe<s ia:dmkh ù we;' Y%S ,xldfõ N+ñ ,laIK ie,l+ úg" m%Odk uOH
l÷lr m% f oa Y hls k a o " th jgd me;s r eKq mq ¿ ,a ks ï k iys ;
l÷
;eks;,djlskao hqla;h'
jdIaml
S rKh
iuk< lkao
Y%S ,xldfõ j¾:udk Y%S ,xldfõ iajNdúl iïm;a w;=frka jvd jeo.;au iïm;la f,i
ck.ykh ñ,s h k N+ñh ye|skaúh yel' ck.ykfhka ishhg 40] la muK Tjqkaf.a
20'1 la muK jk wjYH;d i|yd N+ñh flakaø lr.;a l%shdldrlï j, fhoS isá' j¾.
w;r ck.ykh lsf,dañg¾ 65"610 Km2 jq uq¿ N+ñ m%udKfhka j¾. lsf,dañg¾ 2905
j¾Ok fõ.h ishhg Km2 la muK rg wNHka;rfha we;s ñksid úiska ks¾udKh lrk
1'1 la fõ' weia;fïka;= ,o c,dY j,ska iukaú; fjhs'
j,g wkqj 2031 jk
úg th ñ,shk 23'1 ck.yk >k;ajh ie,l= úg f;;a l,dmfha mj;sk niakdysr" uOHu"
muK fõ hehs ol=Kq yd inr.uqj hk m,d;aj, wvq N+ñ m%udKhla yd by,
.Kka n ,d we;' ck.yk >k;ajhla oelsh yelsh' tfiau úh<s l,dmfha úYd, N+ñ
ck.yk >K;a j h m%udKhla yd idfmalaIj wvq ck.yk >k;ajhla we;'
ie,l+ úg j¾. j¾Okh jk ck.ykh;a iu. m%fhdackhg .; yels N+ñ m%udKh
lsf,da ñg¾ tlla ;=, jeishka 328 la fjfik w;r fï wkqj N+ñ iS>%fhka wvq fjñka mj;s' tla mqoa.,fhl=g N+ñ m%udKh wkqmd;hla
m%udKh yd iei§fïÈ Y%S ,xldj f,dalfha jeäu ck.ykhla we;s f,i (Land : man) .;a úg tys fjkia úu my; mßos fõ'
rgj,a j,ska tlls'
1880 os tal mqoa., N+ñ m%udKh fylaghdr 2'25
ck.yk jHdma;sh taldldr fkdjk w;r jeä msßila rfÜ jvd;au 2000 os tal mqoa., N+ñ m%udKh fylaghdr 0'38
ixj¾ê;" m%foaYh jk f;;a l,dmhg iuQykh ù we;' m%;sY;hla 2007 os tal mqoa., N+ñ m%udKh fylaghdr 0'37
f,i th 60] la muK fjhs' tfiau ck.ykfhka 72] lg jvd jeä
N+ñ mßfNdack rgdj ie,l+ úg f;;a l,dmh" lDIsl¾udka;h"
msßila .%dñh m%foaY j, ðj;a fjhs' 40] la muK ck.ykh iDcqju
kd.ßl ixj¾Ok lghq;= wdosh i|yd fhdodf.k we;' úh<s l,dmh
iajNdúl mßirh u; mokï jQ lDIs l¾udka;fha kshe,s isà' fufia
fndfydaúg jkdka;r i|yd;a" lDIsl¾uh i|yd;a fhdod f.k we;'
jeä jk ck.ykh;a iu. N+ñh i|yd we;s b,a¨uo by, hk
w;r tuksid jkdka;r m%udKh iS.%fhka my, nisñka mj;s' Y%S ,xldfõ N+ñfhka jeä m%udKhla ljr wdldrhl fyda rcfha
md,kh hgf;a mj;S'
ck.ykh yd jk jeiau
N+ñ iïm;a u; fhos we;s m%d:ñl mSvkh jkafka f;;a l,dmfha
wjqreoao ck.ykh wjqreoao jkdka;r iys; N+ñ
mj;sk by< ck.yk >k;ajhhs' oaú;shsl f,i we;sjk mSvkhka
^ñ,shk& m%udKh ^]&
jkafka lDIsl¾udka;fhaos isÿlrk wl%uj;a N+ñ mßfNdackh $ ÿ¾j,
1871 2'4
l<uKdlrkh yd b;d ÿ¾j, uÜgfï mdxY= ixrlaIKh ksid isÿjk
1881 2'7 1881 82]
N+ñ ydhkhhs' (Land degradation)
1971 12'7 1890 70]
1981 15'0 1956 44]
N+ñ ydhkfha m%Odk idOlhla f,i c,h u.ska isÿjk mdxY= Ldokh
1991 17'3 1983 27]
oelaúh yelsh' mdxY= Ldok (Soil erosion) fõ.h N+ñ mßfNdack
1997 18'3 1992 24]
rgdjka yd lDIs mdßißl m%foaY (Agro – ecological regions) wkqj
2010 20'1 2010 23]
14 15
fjkiajk w;r wojk úg uq¿ N+ñ m%udKfhka ishhg 46] la muK m%udKhkaf.ka ±l.; yelsh' tkï >k wmøjH neyer lsÍu"
c,h u.ska isÿjk Ldokhg ,la ù we;s nj ;lafiare lr we;' lDñkdYl Ndú;h" jk úkdYh wdoshhs'
nEjqï iys; l÷ uqÿka j, l%uj;a N+ñ l<uKdlrkhla iys;j bvï ysÕ .%dñh ck;dj ;u lDIsl¾udka;h yd ksjdi bÈlsÍï
jq j o hï uÜgul mdxY= Ldokh is ÿ fjhs ' l÷lr m% f oa Y j, lghq;= i|yd mdßißlj ixfõos ìï fldgia lsisÿ ie<iqulska
j¾:udkfha isÿlrk ìï ieliSfï l%uhka lDIsl¾udka; lghq;= f;drj" wkjirfhka w;am;a lr .ksñka isà' tfiau lDIsl¾udka;fha
i|yd fnfyúka ia:djr wdldrfhka ^.,a jeá ±óu" ifudaÉP ldKq fhfok uyd mßudK fjf<kaokao by, ñ,la ,nd .ekSu i|yd
wdÈh& isÿ lrkq ,efí' úúO fNda. ^Wod ( w¾;dm,a" ÿïfld< wdÈh& j.d lsÍug mdßißlj
ixfõos ìï fldgia fhdod .kS'
úh<s l,dmfha mj;sk fylaghdr ñ,shkhla muK jQ m%:ñl yd
oaú;shsl jkdka;r úúO l%shdldrlï fya;=fjka wvqfjñka mj;s' ;jo .x.d wdYs%;j wl%uj;aj yd iSud rys;j isÿjk je,s f.dv
^j.dlkak folla w;r j.d fkdlrk ld,h& fufia mqrka ld<hla oeñu ksid c,h wvq ld,j,os my;a ìï ;=,g lrosh .,d tau (Salt–
wjYH jkqfha j.dfjka miq bj;a jQ mfia fmdaIl kej; we;sùu water intrusion) isÿ fjhs'
i|ydh'&fya k a f.dú;eka lghq ; = j,os w;S ; fha § fuka wjYH úfYaIfhkau fld<U m%foaYh wdY%s;j uyd mßudKfhka isÿ jk
m% u dKhg mq r ka ld,hla fkd;s ì u;a jkdka ; r ixrla I K l% u my;a ìï f.dv lsßu fya;=fjka w¨;ska c,h /iafjk m%foaY (Water
kshudldrj wkq.ukh fkdlsßu;a fuhg fya;= fõ' logged areas) ìys fjñka mj;S'
.fvd,a yd W¿ l¾udka;h" ueKsla .eÍu yd úúO LKsc j¾. ,nd
.ekSu Wfoid rfÜ úúO m%foaY j, N+ñh úYd, f,i mßfNdackh foaY.=Kh
lsßu jeks fya;= ksido rfÜ m%fhdackhg .; yels N+ñ m%udKh
iS>%fhka my; nisñka mj;S' YS% ,xldj ksj¾;k l,dmSh foaY.=Khla iys; osjhskla jk kuq;a
WIaK;ajfha fjkialï oelsh yelsh' jd¾Isl uOHkh WIaK;ajh
wfkl=;a rgj,g idfmaCIj Y%S ,xldfõ kd.Ílrk fõ.h wvq jqjo ie,l+ úg fjr<nv ;Srfha th fikaáf.%aâ 26Ÿ muk jk w;r uOH
.%dñh iudch kd.ßl iudchg mßj¾:kh úu isÿ fjñka mj;S' l÷lrfha th fikaáf.%aâ 15Ÿ isg 19Ÿ olajd mrdihl mj;s'
iuyr kd.ßl yd mdßißl m% Y a k .% d ñh m% f oa Y j, úúO
j¾Idm;kfha fjkia lï wkqj m%Odk iD;= folla we;' tkï ksß;
os. fudaiï jeis yd Bidk os. fudaiï jeish' fuu iD;= j,os wêl
j¾Idm;khla ,efnhs' ;jo fuu iD;= fol w;ros wka;¾ fudaiï
jeiso (Inter–monsoonal rains) ,efnhs'
uOHkHh jd¾Isl j¾Idm;kh ie,l+ úg th ñ,sñg¾ 1000 ^Y=Ial
l,dmfha ksß;os. yd jhU m%foaYj,& isg ñ,sñg¾ 5000 ^uOHu
l÷lrfha ksß; os. fldgfia& olajd fjkia fõ'
j¾Idm;kh wkqj osjhsk m%Odk foaY.=ksl l,dm 3 la yd Wm
l<dmhlg fnod we;' tkï"
17
foaY.=ksl l,dm
• f;;a l,dmh ^2500mm lg jeä jd¾Isl j¾Idm;khla iys;&
• w;rueos l,dmh ^jd¾Isl j¾Idm;kh 1500 - 2500mm w;r&
• úh<s l,dmh ^jd¾Isl j¾Idm;kh 1500mm g wvq&
Wm l,dmh
• w¾O Y=Ial l,dmh ^jd¾Isl j¾Idm;kh 750mm g wvq&
úh,s l,dmfha wvqu j¾Idjla ,nk yïnkaf;dg fjr< wdikak
m%foaYh yd ukakdru isg mq;a;,u olajd jQ fjr< wdY%s; m%foaY w¾O
Y= I a l l,dm f,i ye¢ka f õ' kuq ; a j¾;udkfha § is ÿ jk úúO
ld<.=Ksl úm¾hHdi fya;=fjka f,dalfha wfkl=;a m%foaY j,g fukau
Y%S ,xldjgo jeis ,efnk ld,jljdkq wdÈh ie<lsh hq;= f,i fjkia
ù we;'
jkdka;r yd jkÔúka
ksj¾:k f;;a my;rg iodyß; jkdka;r ^uqyqÿ uÜgfï isg Wi
Y%S ,xldfõ N+ñ m%udKfhka ishhg 23] l muK jkdka;r jHdma;j ñgr 0 - 1000 w;r&" f;;a Wm l÷lr jkdka;r ^f;;a l,dmfha
we;s w;r thg f;;a l,dmh yd úh<s l,dmh we;=,;ah' ñgr 1000 - 1500 w;r&" f;;a l÷lr jkdka;r ^ñgr 1500 - 2500
olajd&" my;rg úh<s ñY% iodyß; jkdka;r" .x.d wdY%s;j .x
j¾Idm;kfhys" WÉp;ajfhys ^uqyqÿ uÜgfï isg we;s Wi& yd mfiys bjqre wdosfhys jefjk jDlaI,;d" .x.dYs%; w;rueos l,dmfhys
we;s fjkialï ksid we;s jQ jkdka;r úúO;ajhla Y%S ,xldfõ we;' we;s ksj¾:k iodyß; jkdka;r iy Y=Ial m%foaYj, we;s lgq
jkdka;r my; mßos j¾. l, yelsh' m÷re iys; jk ,eyeí'
isxyrdc jkdka;rh iEu iajNdúl jkdka;rhlau rdcH wdh;k u.ska md,kh lrkq
,efí' tkï jk ixrlaIK fomd¾;fïka;=j (Forest Department)
yd jkÔù ixrlaIK fomd¾;fïka;=jhs' (Department of Wildlife
Conservation)' fuu jkdka;r rlaIs; m%foaY (Protected Area System)
43 lg wh;a fõ' fuh uq¿ N+ñ m%udKfhka ishhg 11'9] ls'
ish¿u m%foaY i;aj yd Ydl wdrlaIK wd{d mk; (Fauna and Flora
Protection Ordinance.) hg;g .efkk w;r fï i|yd fylaghdr
415"000 m%udKhlao 75] l cd;sl WoHdk o (National Parks) wh;a
fjhs'
22 23
ialkaO mqmamSh;djh" tkï u,a
yd M, m%Odk l¢ka yg .ekSu
;j;a úfYaI ,laIKhla jk
w;r i;=ka u.ska mrd.kh ùu
myiq j k wdldrhg we;s
wkq j ¾;khla f,i fuh
ye¢kaúh yel'
24 25
l÷lr jkdka;r úh<s ñY% iodyß; jkdka;r
;K ìï
Y%S ,xldfõ N+ñ m%udKfhka ^j' ls' ñ' 65"610& j¾. lsf,daóg¾ 12000
la muK m%foaYhl úisÍ mj;sk ;K ìï olakg we;' Ydl jeiaula
ke;s ìï m%foaYj, mi ixrlaIKfhys,d fïjd uy;a fiajhla bgq
lrhs' fuu ;DK N+ñ f;;a l÷lrfha olakg ,efnk f;;a m;K"
úh,s l÷lrfha olakg ,efnk úh,s m;k" úh,ss l,dmfha olakg
,efnk ouk" iejkd iy ú,a¨ jYfhka ldKav lr we;'
30
iy Carex ta i|yd ksoiqka fõ' idudkHfhka úh,s fmfoiaj, jefvk ks;r we;s jk .sKs ksid;a kej; jkdka;r ìysùfï l%shdj,sh wvd,
m¾Kd.hla jk Pteridium aquilinum o fuys olakg ,efí' ùfuka ;DK N+ñhla njg m;a fõ'
f;;a m;kg jvd úYd, f,i jHdma; ù we;s úh,s m;k fylaghdr ;,dj ;Kìï l¿;r .d,a, iy ud;r Èia;%slalj, olakg ,efí'
75"000 la muK uqq¿ m%udKhlska hqla; fõ' úh,s m;k ms<sn| fïjdfha we;af;a ,egrhsÜ mils' fndfyda úg mdxY= Ldokh fya;=fjka
meyeÈ,s ksoiqk je,suv idkqjhs' fuu idkqfõ úYd, fmfoil we;s Wvqmi fia§ f.dia we;s ksid mi fndr¿ iys; b;d ksire ;;ajhl
úh,s m;k" ñáhdj;a j,;a l÷j, mdoia: nEjqïj,;a we;s l=vd mj;S ' ;,dj m% f oa Y j, jefjk ;DK úfYa I iuyrla kï
jkdka;r fmfoia ys yer iïmQ¾Kfhkau jDlaI rys; fõ' fujeks Chrysopogon sp., Cynodon dactylon, Ischaemum rugosum, Themeda
;DK ìï we;s fjk;a fmfoia kl,aia l÷lrfha;a fokshdh - rlajdk tremula iy Cymbopogon nardus h' m÷re iy wldYaÀh úfYaIo
l÷lrfha;a olakg ,efí' fuu fmfoia j, /,s ìï iy ljdldr fuys we;s w;r tajd jeä jYfhkau olakg ,efnkafka jir lsysmhla
l÷uq ÿ ka iys ; h' úh,s m;kg úfYa I jQ ;DK j¾.h kï .sksfkka fíß we;s N+ñ j,h' we;a; jYfhkau fuu m÷re yd
Cymbopogon nardus ^me.sß udkd& h' fuu úfYaIh iu. we;s wdldYaÀh me,Eá' Ydl ix;Óhl m%drïNh w.jhs' m÷re iuyrla
iu.dó ;DK úfYa I h jkq f ha Arudinella villosa, Pollinia iy kï Osbekia aspera ^ySkafndúáhd&" Hedyotis fruiticosa ^jerKsh&"
Ischaemum h' Pteridiumaquailinum kï m¾Kdx.ho fuys olakg Sysygium spp., Ochlandra stridula ^ng& iy Dicranopteris linearis
,efí' f;;ukh iys; .eUqre mi we;s fmfoiays o my;a nEjqï ^lels,a,& h' lDñ NlaIl Ydlhla jk Nepenthes sp. ^nd÷rd& iuyr
j,o fï ;DK o¾Y ire f,i jefâ' tfy;a l÷ uqÿkaj, th ksireh' ia:dkj, jefâ' ñksia n,mEulg yiq fkdù mej;=Kq úg" ix;Óh
yrl=kaf.a f.dapr ìï f,i m%fhdackhg .kq ,nk fuys we;s ;DKj, È.gu isÿùfuka Wia jQ m÷re iy <÷ le,E njg;a wjidk f,i
,d o¿ j,g muKla yrl=ka jeä leue;a;la olajk neúkao" j¾Idjg jkdka;r njg;a fï m%foaY l%ufhka mßj¾:kh fõ'
miqj w¨;a o¿ meK k.sk neúkao .eñhka jßka jr m;k .sKs
;n;s' ouk ;K ìï
f;a j.dj werUqk ld,fhaÈ úh<s m;fka fndfyda fmfoiao ta i|yd ;,dj ;K ìï l,dmfha fkdfhl=;a ;ekaj, olakg ,efnk w;r
fhdod .kakd ,§' 1930 .Kka j, isg fuu m<d;aj, jk frdamK úYd, jYfhka kef.kysr m<df;a olakg ,efí' ^Wod( È.duvq,a,
jHdmD;s l%shd;aul úh' iuyr fmfoia ys f;a j;= w;ayer ouk ,o yd uvl,mqj& m%uqL ;DK úfYaIh Imperata cylindrica ^b¨la& h'
ìïj," m;k kej; mek ke.S we;' Bg wu;rj Cymbopogon nardus iy Chrysopogon aciculatus
wdÈh ±l .; yel' fï ;Kìïj, Cynodon dactylon, Echinocloa,
my;rg ;K ìï Eragrostis tenella, Sporobolus diandrus, hkdÈ úfYaI nyq,j olakg
,efí' ;jo" wia j eka k " lr,a yen" jrd" rKjrd" yd;djdßh"
my;rg olakg ,efnk ;K ìï tajd wh;a jk foaY.=Ksl l,dmh W÷ms h ,s h yd wdl% u Ks l Ydl úfYa I hla jk .|mdk o fuu
wkqj ;,dj yd ouk f,i fjka lr .; yelsh' ;,dj hk moh ;Kìïj, ±lsh yelsh' fuu l,dmfha jkdka;r m%cdj f,i we;s
my;rg f;;a m%foaYj, we;s ;K ìï j,g jHjydr jk w;r úh,s úh,s ñY% iodyß; jkdka;r yd iiok úg" ouk ;K ìfï mfia
l,dmfha ;K ìï ouk f,i ye¢kafõ' fï folu fyaka f.dú;ek ldnka yd khsg%ck idkaøKh uola wvqh' ue.akSishï$le,aishï
ks i d yg .efKk neúka fïjdg fmdÿ iïNjhla we;' fya k a wkqmd;h jeäh'
f.dú;eka l< miq mfia iY%Sl nj wvqùu ksid;a w;yer ±uq ìïj,
31 32
ú,a¨ ;K ìï jkdka;rjeiau bj;alsÍug n,mdkakdjQ idOl
w;yer ouk ,o merKs jeõ" úYd, ú,a yd .x bjqre jeks ksr;=reju ie,iqï lrk ,o jkdka;r ydhkh
f;;ukh iys; fmfoiaj, ú,a¨ iys; ;K ìï olakg ,efí' ysHquia
nyq, mi ireh' mfia ldnka khsg%cka fmdiamria yd fmdgEishï uyd mßudk f,i isÿ
idkaøKh jeäh' úh,s ld,fha§ mjd mfia f;;ukh mj;S' fuu lrk ,o jdßud¾.
;K ìï m%cdfõ olakg ,efnk ia:dhs-;djhg fya;=j f,i ie,lsh fhdckd l%u u.ska úYd,
yelafla fujeks jdiia:dkj, ioygu we;s f;;ukhhs' udÿre Th" jkdka ; r m% u dKhla
fmdf,dkakrej" ;ukalvqj" ukïmsáh jeks uyje,s .x.d msgdr lDIs l d¾ñl ìï njg
;ekafka úYd, ú,a¨ we;' fuu fmfofia È.gu f;;ukh iys; mßj¾:kh lrk ,os '
jk neúka jefjk ;DK udxi," ìu ÿjk" f;;ukhg reÑ úfYaI WodyrK f,i .,aTh
fõ' fuys we;s úfYaI iuyrla kï Paspalidium" Cynodon ;DK iy uyje,s ixj¾Ok
iy mka úfYaIhla jk Fimbristyhs fõ' fhdackd l%uh oelaúh
yelsh'
iejdkd ;K ìï
tfiau uy mßudk lDIsld¾ñl fhdackd l%u u.skao jkdka;r m%udKh
my;rg yd ueo rg wka;¾ l,dmfhao" úh,s l,dmfhao fldgia fnfyúka my< nei we;' tkï me,j;a ; yd fijk., iS k s
we;=¿j uqyqÿ uÜgñka óg¾ 100 - 500 olajd Wi ;rula úYd, l¾udka;h wdY%s;j mj;sk Wlaj.d jHdmD;s wdoshhs' tfiau iuyr
m%foaY j, fuu iejdkd ;K ìï úisÍ we;' fuys úfYaI ,laIK jkdka;r m%foaY úYd, c,dY boslsßu Wfoid fhdod .kakd ,os' tkï
kï ;K ìï iy ;ek ;ek úisreKq jDlaI,;dhs' idudkHfhka úh,s .,a Th" rkafoks., iy udÿre Th jHdmD;s wdÈh' fuu jHdmD;s
l,dmSh jkdka;r jQ úh,s iodyß; jkdka;r ksr;=rej t<s fmfy<s fya;=fjka 1983 isg 1992 olajd ld,fhaos wju jYfhka jkdka;r
fldg .sKs ;eîfï m%;sM,hla f,i iejdkd ;K ìï yg.;a njg j,ska ishhg 37] la muK wysñ ù we;'
u;hla we;' ksr;=rej .skakg f.dÿre ùu ksid fndfyda .ia úkdY
ù .skakg Tfrd;a;= fok Ydl iy ;DK j¾. muKla fuu mßirfhys kS;s úfrdaê oej cdjdru
b;sß ù we;'
jdKsc yd .DydY%s; lghq;= i|yd kS;s úfrdaê f,i jkdka;r úkdY
;DK j,ska hq;a háfrdamkhlskao w;ßka m;r yqfol,dj jefvk lsÍfukao mßir moaO;shg ydks isÿ ù we;' ±j ,nd.; yels
.ia j,skao iejdkd jk ,eyen hqla; fõ' jDlaI úfYaI jkqfha m%udKfha úYd, .ia we;s ùug §¾> ld,hla .; fõ' tjeks Ydl
Terminalia chebular ^wr¿&" Terminalia belerica ^nq¿&" Phyllanthus lmd bj;a lrk úg kej; l=vd Ydl y÷kajd§ula isÿ fkdfõ'
emblica ^fk,a,s&" Careya arborea ^lyg&" Diospyros melanoxylon tfiau úYd, .ia lmd bj;a lsÍfï§ ta wjg we;s Ydl ;e,S fmdä ù
^l=vqïfíßh&" Pterocarpus marsupium ^.ïud¨& iy Anogeissus hdfuka úkdY fõ'
laufolia ^odjq& h' ;rula l=vd m%udKfha isg uOHia: m%udKhla olajd
jefvk jDlaI fyd¢ka w;= fn§ we;s w;r .eg iys; weUreKq bkaOk i|yd oej tl;= lsßu
l|ka j,ska hqla;h' fï .iaj, .skakg Tfrd;a;= fok >k fmd;a;la
we;' .ia iïmQ¾K úhkla fkdidohs' újD; îclhla jk Cycas .%dóh ck;djf.a bjqï msyqï lghq;= j,os m%Odk bkaOk j¾.h ù
circinalis ^uvq& Ydlho fuys olakg ,efí' we;af;a oejh' jkdka;r udhsï j, Ôj;a jk ck;dj wdrlaIs;
33 34
jkdka;r m%foaYj,ska ;ukaf.a bkaOk wjYH;djhka i|yd oej ,nd isÿjk w;r wfkl=;a tajd mgq wruqKq iys;j ñksiqka úiska isÿlrk
.kS ' l= v d le,E frdo u.s k a W,a m ;a c,h wdrla I dúug uy;a tajdh' Y%S ,xldfõ iajdNdúl we;s jQ ,eõ.sks fï jkf;la jd¾;d ù
msájy,la ,efnk w;r fuf,i jkdka;r úkdY ùfuka rg mqrd ke;'
we;s W,am;a c,h isoS hd yel'
m¾fhaIK lghq;=
fyaka f.dú;eka
úoHd;aul lghq;= i|yd foaYSh Ydl yd i;=ka m%udKh blaujd /ia
fyaka f.dú;eka i|yd fhdod .kakd 15] l muK jQ N+ñh w;yer lsßu miq.sh ld,h mqrdjg olakg ,eìKs' T!Iëh jákdlula iys;
ouk w;r fuu N+ñj, iajdNdúlj kej; jkdka;r we;s úula isÿ Ydl j¾.o wêl f,i /ia lsßu isÿ jk w;r —fld;, ysUqgq˜
fkdfõ' kuq;a ld,hla iuÕ fïjdfha oaù;sl jkdka;r we;s úh fuhg losu ksoiqkls'
yels w;r tu Ydl jk w,skaf.a wdydr fõ' tu ksid w;S;fha§
we;ayer ouk ,o fyaka w,s we;=ka ks;r .ejfik ia:dk njg c, iïm;
m;aúh' kuq;a ±ka tu fyaka ks;r j.d lsÍu ksid w,s we;=kag tys
.ejiSug ld,hla fkd,efí'fuh w,s ñksia .egqï jeäùugo fya;=jla N+ñfha iEu j¾. lsf,da ñgrhlg fylaghdr ;=k ne.ska wNHka;r
ù we;' .,d fkdnisk (Inland lentic waters) c, m%Nj mj;S' Y%S ,xldfõ
w;S; YsIaGdpdrhka j,os j¾Id c,h fnfyúka m%fhdackhg f.k
lDIsl¾udka;h we;' úh<s l,dmh ;=, ñksia Y%ufhka ;kk ,o jeõ 12"000 la
muK we;' jif¾ úh<s ld,.= K hla iys ; jljdkq j ,È
tfiau l÷lrfha jkdka;r úYd, m%udKhla lDIsld¾ñl lghq;= lDIsl¾udka;hg yd wfkl=;a ld¾hhka i|yd wjYH c,h ,nd .ekSu
i|yd t<s fmfy<s lr we;' i|yd fudaiï jeis u.ska ,efnk c,h jeõ j, /ia lrf.k we;'
Wod (- w¾;dm,a j.dj i|yd wNHka;r ú,a" jeõ" fmdl=Kq" we< ud¾. wdosh Y%s ,xldfõ úh<s
l,dmfha jeä m%udKhla mj;s'
.sks .ekSï
c,h m%Odk jYfhka jdßud¾." c, úÿ,s l¾udka;h" wfkl=;a
úfYaIfhka rg uOHfha mj;sk jkdka;r j, we;sjk .sks .ekSï l¾udka; yd .Dyia: lghq;= i|yd fhdod .kS' c, iïm;a j,ska
jkdka ; r yd ffcj úúO;a j hg úYd, ;¾ckhla ú we;' 75] la muK jdßud¾. lghq;= i|yd fhdod f.k we;' c, mßfNdack
fndfyduhla .sks .ekSï fkdie,ls,su;a Ndjh ksid ñksiqka u.ska wdldr ie,l+ úg kd.ßl ckhdf.ka 75] la muK k< c,h Ndú;d
lrk w;r .%dñh ck.ykfhka k, c,h fhdod .kqfha 14] muKs'
35
11
c, m%jdy ú,a m%cd
.x.d" we, fod< hkdÈ .,d hk Èh oyßka imsß c,c mßir j, ú,aj, ueo .eUqre Èfha mdfjk Wiia Ydl yd we,a.S ma,jdx. ±lsh
ú,a jeõ yd fmdl=Kq jeks fkd.,k c,dY j,g jvd fjkia jQ Ydl fïjd Ydl c,jdx. f,i ye¢kafõ' Wiia Ydl w;=ßka Lemna
úfYaI olakg we;' ks;r c,h .,df.k hk fïjdfha m%jdx. úr,h' perpusilla, Wiffia sp., Hydrilla verticillata, Elodea sp., Pistia sp.
l=vd we, yd fod< hkdÈfha fkd.eUqre m;=f,a uv olakg ,efnk hkdÈh m%uqLfhda fj;s' Azolla keue;s mdfjk m¾Kdx.ho we;eï
ia:dk j, flláh" ^Aponegeton cripus&" u,aflláh ^Potamegeton úg nyq,j jefâ' fï iajdNdúl úfYaI j,g w;rj" fndfya jeõ"
roxburgianus&" Èhyjßh ^Blyxa sp.,&" hkdÈh fmdÿ idudðlfhda fj;s' ú,a yd fmdl= K q " cmka cnr ^Eichonrnia crassipes& ie,a ú ks h d
ksn|j .,d hk Èh myrg wkqj¾;k jYfhka fï úfYaI nyq;rhl ^Salvinia molesta& hk fmdÿ c,Pj,a me,Eá j,ska msÍ mj;S'
úÉfþÈ; fyda oaù;shsl >k;ajh wvq ffi, j,ska iukaú; mS;a; má
jeks m;% olakg ,efí' Èhmyßka tmsgg we, lKaäfha úáka úg we,a . S c,jdx. w;ßka Cladophora, Spirogyra, Oedogonium,
c,fhka hgjk WNh Ôú fmfofia Crinuni latifolium, Colocasia Scenidesmus, Closterium, Cosmerium, hkd§ yß; we,a.S iy Ana-
esculentn, Cerbera manghax hkd§ úfYaI irejg jefâ' w;a;slald baena, Nostoc, Oscillatoria, Lynbya jeks kS, yß; we,a.S m%uqL
l=Uqla yd rUqla ^Eranthus arundinaceus& Ydl bjqf¾ iuyr úg ia:dkhla .kS' fï ish¨ Ydl ú,a m%cdjkaf.a m%d:ñl ksIamdolfhda
olakg ,efí' fj;s' fïjdfha meje;au ñßÈh ëjr iïm;aj, ksIamdol;dj i|yd
jeo.;a fõ'
ñßÈh c,dY m%cd iy ñßÈh j.=re m%cd
fjr< wdY%s; iïm;a
rg wNHka;r m%foaYj, msysá ú,a fmdl=Kq iy we, fod< wdÈfha fï
ldKavhg wh;a mßir moaO;shla ìysù we;' ñßÈh c,c iïm;a lsf,da óg¾ 31"000 l uydoaùmsl ;glhlska jg jQ" Y%S ,xldfõ ;u
jeämqru olakg ,efnkafka úh,s l,dmfhah' fuh idudkHfhka wdêm;Hhg wh;a id.r jmißh lsf,da óg¾ 1680 la muK Èla jQ
ldKav 3 lg fjka l< yel' ^Lake communities& ú,a Ydl m%cd fjr< ;Srfha uqyqÿ nv mßirh jYfhka ie,lsh yels m%foaYh ;ekska
^Flowing water communities& m%jdy Ydl m%cd ^Fresh water marshes& ;ekg fjkia fõ' fjr< ixrCIK yd fjr< iïm;a l<uKdlrK
j.=re m%cd' iajdNdúl jYfhka mj;akd ú,a fmdl=Kq iy jdß fomd¾;fïka;=j (Coast Coservation and Coastal Resource Manage-
ixj¾Ok Wfoid bÈflreKq jeõ o wdY%s; ñßÈh c,dYj, olakg ment Department) hg;g Woï c, uÜgfï isg óg¾ 300 rg
,efnk m%cdj ú,a m%cdj f,i ie,fla' wNHka;rhg yd r< uÜgfï isg ls'ñ' 2 la uqyqo olajd wh;a jk
w;r tys md,kh yd ixrCIKh j.lSuo orhs' fjr<nv l,dmh
ñßÈh j.=re iajNdúl iïm;a fukau ñksia l%shdldrlï fya;=fjka o jeo.;a
fjhs' fjr< m%foaYh f.dvìï m%foaYfhka 24] la muK wdjrKh
ks;r f;;a jQ miska iukaú; .x.d ksïk wdY%s; my;a ìïj, mj;sk lrñka mj;sk w;r uq¿ ck.ykfhka 30] la muKo fï wdY%s;j
j.=re mßirh c,dnqc;djh yd jd;k W!k;djo ksid we;s jQ Ôj;a fjhs'
wkqj¾;khka f.ka imsß c,c Ydl olakg ,efí' fuu mßirfha
nyq,j olakg ,efnkafka WNh Ôú wkqj¾;k iys; .y," yUr," fuu m%foaY ffcj úúO;ajh w;ska b;d fmdfydi;a mßir moaO;shla
flg," fldys," cnr yd ld,ÿre l=,hg wh;a mka" álshd" l=vueÜg" jk w;r ëjr l¾udka;h" fldr,a mr yd lsjq,a osh f;;a ìï wdosh
;=keiai" ;=kaysßhd" lSlsßÈh" ójk hkd§ úfYaI ix.Khls' i|yd fnfyúka jeo.;a fjhs' fjr< ;Srfha fylaghdr 160"000 la
muK lfvd,dk j,ska .yk jQ .x fudah yd l,mq j,ska iukaú;
fjhs'
39 40
iuyr ndOl fjr< tla wka;hlska ksoyiaj mj;ska je,s ;=vq ^Spits& Y= I a l rEms ,la I K
;;hs' ndOl fjr< ksß; È. yd ol=Kq uqyqÿ lrfha jeämqr yuqfõ' we;s m÷re iy l=vd
je,s jeá m%uqL jkafka ngysr yd ol=Kq fjr< ;Srfhah' jDla I fjr<g
;rula ÿßka we;'
.,amr" iajdNdúl jrdh jeks úúO jdiia:dk ixlS¾Khlska iukaú; Agave sp., Opuntia
jk uqyqÿ fjr< wdY%s; úfYaIs; m%cd o¾Y 3 la y÷kd.; yelsh' sp., Crotolaria
tajd kï retusa varmaritima,
• fjr<nr jDlaI,d; Seaevola scricea, Clerodendrom inerm iy Pandanus ^jegflhshd&
• lfvd,dk jDlaI,;d fuys we;s Ydl j,ska iuyrls' Pandanus l| iDcqj ;nd .ekSug
• ,jk-j.=re jDlaI,;d Wmfhda . S jk úfYa I s ; jQ lhs r euq , a Bg we;' fjrf,ka uola
wNHka;rhg hk úg l=vd fjr<nv le,E yuqfõ' fuys Barringronia
fjr<nv jDlaI,;d racemosa ^os h uq o s , a , &, Thespesia populnea ^.xiQ ß h&, iy
Calphyllum inophyllum ^fodU& jeks úfYaI jefâ' Èjhsfka ksß;È.
lsf,daóg¾ 1680 la muK È. fjr< ;Srfha úh,s mßirfha olakg fjrf,a fuu fjr<nv le,E ÿ,N jkafka tu fmfoia ys fmd,a j.d
,efnk úfYaI ,laIK jk je,s iys; nqre,ami" c,h wvqlu" wêl lr we;s ksidh'
,jk;dj ksid c, wjfYdaIkhg ndOd meñK ùu ^mdßfNda.sl
ksreol;ajh& wê iQ¾h;dmh" iq<f.a ±älu hkdÈhg wkqj¾;k lfvd,dk jDlaI,;d
iys ; j we;s ù ;s f nk Ydl m% c djka fjrf<a ia : dhs ; djh /l mq;;
a ,u" l,amá
s h m%foaYj, ^Portugal
.ekSfuys,d uyÕ= fiajhla bgq lrhs' & Dutch Bays& ys ire lfvd,dk
m%cdjla oelsh yel'
fuu úfYaI mßirhg wkqj¾;kh jk mßÈ we;s jQ Y=Ial rEmS
,laIK lsysmhla u fjr<nv Ydlj, olakg ,efí' fï Ydlj, wka;¾ Woï l,dmh uq,a fldg f.k
>k m;% we;' fuu >k m;% c,h /ialsÍug Wmfhda.s jk neúka .xfuda h yd l,mq j, l= v d ¥m;a
udxi, iajdNdjhlskao hqla;h' ^Wod( f,i ^uqyqÿ ìï;Uqre& Ipo- wdY% s ; j ola k g ,efnk mßir
moea pes-caprae, Emilia baldwinii, Phyla nodiflora, Hydrophylax moa O ;s h ls ' fuu mßir moa ; s f ha
martima& m;%j, >k WÉp¾u we;' mQáld ks;ru mDIaGfhys .s,aù muKla olakg ,efnk Ydl úfYaI i;H lfvd,dk Ydl f,i
we;' nyqia;Íh bksffi, mglhla iuyr úfYaIj, olakg ,efí' y÷kajk w;r lfvd,dk Ydl mßirfha fukau bka Ndysrj wfkla
>k jQ;a mgq jQ;a f¾Çh m;% ;DK úfYaIj, ,laIKhls' ^Wod( Spinife&" ia:dk j,;a ±lsh yels Ydl lfvd,dk wdY%s; Ydl f,i y÷kajhs'
je;sÍ jefvk ú,dih we;s fndfyda úfYaI je,s mfia u;=msg me;sÍ fjr,dikakfha fndfyda ;ekaj, olakg ,efnk fuu jDlaI,;d o¾Y
we;' yeu w;gu úys§ hk uq,a moaO;shls' l|ka yS .eg j,skao uq,a hdmkh" uq , ;s õ " ;% s l = K du,h" uvl,mq j " mq ; a ; ,u" ó.uq j "
yg .kS ' ^WodyrK Ipomea, Launea& fyd¢ka úlikh jQ uq , a wïn,kaf.dv iy .sxf;dg jeks fmfoiaj, jeä jYfhka ;sfí'
moaO;sh" mi tlg n|jd .ekSug;a c,h wjfYdaIKhg;a wdOdr
fõ' fjr< nv Ydl úfYaI jeä ixLHdjl M," jd;h u.ska jHdma; ,jk-j.=re jDlaI,;d
ùu i|yd wkqj¾;k olajhs' Emilia jeks Compositae Ydlj,
fjr<nv l,dmfha iy .xÕd fudah lgj,a wdY%s;j we;s j.=re ìï
ismafi,d iy Spinifex littoreus ^uydrdjkd /jq,& M,h Bg ksoiqka
j, mj;s' uqyqÿ uÜgfï we;sjk fjkialï ksid fïjdg úáka úg
fõ'
lrosh tla úu isÿfõ'
41 42
lfvd,dk Ydl ,sys,a Wmia;rj, ,jk .%kaÓ we;' ,jk fldgia Ydlfhka msgfõ' ^Wod( Ceriops,
jefvk fyhska tajd Yla;su;aj Bruguiera, Rhizopora& Heritiera littoralis ^wegq k & iy Nipa
mig iúùu i|yd Yla ; s h la fuuticans ^.sx fmd,a& jeks Ydlj, c,h c,dnqc;djfhka f;drh'
,ndfok lhs r euq , a lfoka yg kuq;a c,h u.ska jHdma; ùug wkqj¾;kh ù we;' lfvd,dk
.kS ' ^Wod( Rhizopora& fuu mßirfha jDlaI,;d wdY%s;j mlaISka u;aiH úfYaI" l%iafÜishdjka
Ydlfha w;= j,ska lre uq,a yg iy fudf,dialdjka jeks i;aj úfYaI ±lsh yel'
.kS'
Y%S ,xldfõ fjr< f,dalfha fi!kao¾hd;aul w.hka we;s ia:dkj,ska
lreuq,a iy lhsreuq,a
b;d fyd¢ka j¾Okh jQ ;sria uQ, m%Odk ;ekla .kakd w;ru fuh úúO wuqøjH j,ska fmdfydi;a
moaO;shla iuyr úfYaIj, we;' ia:dkhla o fjhs' Wodyrk f,i je,s iy b,aukhsÜ oelaúh yelsh'
^Rhizopora úfYaI" Avicennia úfYaI" Bruguiera úfYaI" Xylicarpus ;jo rfÜ wmøjH tla lr .kakd m%Odk ia:dkhla f,io fjr,
úfYaI& l,dmh l%shd lrhs'
b;d .eUqrg j¾Okh jQ uQ, moaO;shla ^Rhizopora úfYaI" Sonneratia fjr< Ldokh yd ¥IKh fjr< l,dmfha oelsh yels m%Odk .eg¿
úfYaI" Avicennia úfYaIj,& olakg ,efí' Bruguiera úfYaIj, 2 la jk w;r fuh niakdysr fjr< ;Srfha nyq,j isÿfõ'
.=re;ajdj¾;S uq,a" mia uÜgñka by<ska mqvqjla iEfok fia uq,dYh
keù h,s mi;=,g jefâ' fïjd oKysia jdhqOr uq,a fõ' Xylicarpus fjr< iïm; i|yd n,mdk .eg¿ my; mßos oelaúh yelsh'
úfYaIj, fuu jdhqOr uq,a má f,i Èia fõ'
a) fjr<nv l,dmfha m%Odk .eg¿jla f,i fldr,a mr lvd
lfvd,dk mßirfha wêl ,jk iys; lsjq,a c,fhka ñßÈh ,nd bj;a lsßu oelsh yel' fjr< ;Srfha we;s fldr,a j,ska
.ekSug olajk wkqj¾;k Avicennia, Acanthus jeks úfYaIj, mj;S' l¾udka; yd boslsßï lafIa;%hg wjYH w¿yqKq imhkq ,nhs'
lsjq,a c,h wjfYdaIkh lr ñßÈh fjka lr Ndú;d lsÍug tajdfha fuh w¿yqKq wjYH;djfhka ishhg 90] la muK fõ' Y%S ,xldfõ
45
>k fldr,a >kdjdi rdYshla tl;= úfuka fldr,a mrhla iEfoa' m% N jhla f,io
fldr,a m r jeo.;a
fuf,i we;sjk fldr,amr m%Odk wdldr 3 lg j¾. l, yel' ld¾hhla bgq lrkq
tkï" (i) jeámr ,nhs'
(ii) ndOl mr
(iii) w;=,a mr wo jk úg foa Y s h
fldr,a .K (Genus) 68
fldr,a mr" ffcj úúO;ajfhka fmdfydi;a jk w;r tajd Ydl yd lg wh;a úfYaI 183 la
i;a;aj Ôúka i|yd jdiN+ñ f,i jeo.;a fjhs' we;s nj jd¾:d fõ'
cd;s l c,c iïm;a
m¾fhaIK yd ixj¾Ok
úrxckh jQ fldr,a ckdjdihla ks f hda ð ; wdh;kh
(National Aquatic
Resources Research and Development Agency. (NARA)) isÿ lrk
,o m¾fhaIk u.ska fuu m%udKhka y÷kd f.k we;' f,dalfha oekg
fldr,a úfYaI 10"800 la muK y÷kdf.k we;'
Star Coral Sea Anemone Star Coral
id.ßl m%foaY .Kkdjla wdrlaIdj ,eìh hq;= m%foaY f,i y÷kd
fldr,a m r wdY% s ; j Ôj;a jk i;= k a w;r ll= ¿ jka " bia i ka " f.k we;s kuq;a fï jk úg id.ßl wNh N+ñ f,i m%ldYhg
fmdlsßiaika yd u;aih úfYaI jeo.;a fjhs' m;alr we;af;a m%foaY 2 la muKs' 1979 oS m%ldYhg m;al, yslalvqj
id.ßl wNh N+ñh Y%S ,xldfõ m%:u id.ßl wNh N+ñhhs' th
u;aiH úfYaI w;=ßka fldr,amr fudard" fldiaid (Grouper)" wdÞ (Eels) ol= K q fjr< ;S r fha ms y s g d we;' f,da l fha fndfyduhla
.srd u;aiHhd (Parrot Fish) ó jeáhd" ´rdjd" fvÜgd" mkdjd iy ixpdrlhskaf.a wdl¾Ykhg f.dÿre jQ ia:dkhla ùu ksid yslalvqj
lsÉpd wdoska ±l.; yelsh' tfiau leianEjka" uqyqÿ i¾mhska" ixpdrl lghq;= i|ydo m%isoaO;ajhla Wiq,hs' tfukau l,amsáh
fn,a,ka j¾." nQj,a,ka j¾.o fuys Ôj;a fjhs' w¾Ooaùmfha ngysrg jkakg we;s mq;a;,ï l,mqj wi, msysá
—jeá mrh˜ (Bar Reef) 1992 oS id.ßl wNh N+ñhla f,i m%ldYhg
uq y q ÿ c,fha os h ú we;s ldnka m;aúh' tys j¾. m%udKh 306'7 Km2 muK fõ'
vfhdla i hs â (Co 2) ljph ;= ,
rojd ;nd .ksñka fldr,a mßir ukqIH l%shdldrlï fya;=fjka fjr<dikak fldr,a mr b;d is>%fhka
moa O ;s f ha iu;= , s ; Ndjh /l úkdY fjñka mj;S' tfiau wiSñ; f,i iÔú fldr,a mr tl;=
.ekSu Wfoid m%Odk ld¾hhla isÿ lsßu" ëjr l¾udka;fhaos Ndú;dlrk úúO ydkslr øjH yd iuqø
lrk w;r fï u.ska uqyqÿ c,fha ¥IKh wdosh ksido fldr,amr ;¾ckhlg uqyqK md we;'
ldnka vfhdlaihsâ hdukh lsßug
odhl fjhs' f.dvìï m% f oa Y j, is ÿ jk mdxY= Ldokh wdos h ks i d;a
lDIsl¾udka;fhaos Ndú;d flfrk ridhksl øjH" f;,a j¾. yd
tfiau r< myr ksid isÿjk fjr< wfkl=;a ¥Il øjHo fldr,amr wdY%s; mßir moaO;sh úkdY lsÍug
Brain Coral Ldokh je,ela ù fï m% O dk fya;= ù we;'
48
47
ëjr lghq ; = j,oS
fhdod .ka k d
wdïmka k u.s k a o
kex.= r ï wdos f hka o
fldr,amr wêl f,i
úkdY fõ' tfia u
keõ u.s k a is ÿ jk
wmú;% f;,a ldkaÿj
ks i do" fnda Ü gq j,
Ndú;d lrk úúO
;Ska; j¾. (Tributyl
Tin) ksido ;jÿrg;a
islk,d$Skink
fuu fldr,a m r
wdY% s ; mßirh Y%S ,xldfõ ffcj úúO;ajh
ÿIKh jk w;r fï m;=f,a iú lrk ±,a
jk úg yslalvqj" je,s.u yd ó.uqj l,mqj wdY%s; m%foaY w;sYhskau ffcj úoHd;aul úúO;ajh fyda ffcj úúO;ajh hkq Ydl" i;=ka
ÿIKh ù we;' iy CIqø Ôúka we;=¿j ish¨u ðúkaf.a we;s fjkialï iy Tjqka
úúO wffcùh fldgia iy mßir moaO;s iuÕ mj;ajk wka;¾
j¾:udkfha y÷kajd oS we;s b;d ld¾HlaIu oe,a wdïmkakhla jk iïnkaO;d f,i w¾: oelaúh yel'
m;=f,a iúlrk oe,a (Bottom set nets) u.ska fldr,amr j,g b;d
úYd, ydkshla isÿ lrhs' ;jo uiqka ueßu i|yd fhdod.kakd úúO úfYaI úúO;ajh" mßir moaO;s úúO;ajh yd cdk úúO;ajh hkq
msmqreï øjHo" l=vd isÿre iys; oe,a fhdod .ekSu ksid b;d l=vd ffcj úúO;ajfha uÜgï fõ'
uiqkao úkdY úu;a fldr,amr mßir moaO;s úkdYhg odhl ú
we;' tfiau fg%da,sx (Trolling) ^fndaÜgq u.ska oe,a weof.k hk l%uh& úfYaI úúO;ajh
ksido fldr,amr wêl f,i úkdYhg n÷ka fjhs'
úfYaI úúO;ajh hkq tla tla Ôú úfYaI w;r" we;s fjkialï h'
yqKq.,a l¾udka;h i|yd fldr,amr wêl f,i lvd tl;= lsßu ^Ydl" i;=ka" È,Sr" CIqø ðúka& WodyrK f,i" fmd,a .ia" uqjka fyda
m%Odk ;¾ckhla jk w;r 2004 j¾Ifhaos isÿjq iqkdñ jHikfhka yQkka wdÈh oelaúh yel'
miqj oekg th ;rula ÿrg md,kh lsßula isÿfjñka mj;s'
;ks ;ks Ôú iuqy j, fyda mßir moaO;sj, Ôj;a jk ðúkaf.a we;s
iajNdúl fya;= ksido fldr,amr leã úkdY ù hdu isÿ fjhs' tkï úúO;ajh f,i úfYaI úúO;ajh y÷kajd Èh yel' ffcj úúO;ajh
iqkdñ ;;aj" iq<s iq<x ;;aj yd m%pkav r< myrj,a (hurricanes / uekSfï fmdÿ ñïu jkqfha fok ,o N+ñ m%udKhl y÷kd.; yels
typhoons) wdoshhs' úfYaI .Kkh' fuh úfYaI nyq,;djh kï fõ'
mDÓúh ie,l+ úg tla tla úfYaI y÷kd.; yelafla tla tla m%foaY
wdY%s;jh' Ôú jHdma;sh iy Tjqkaf.a nyq,;djfha iajNdjh ks¾Kh
jkafka mßkduh" mdßißl idOl yd ñksia l%shdldrlï u;h' tla
49 50
úfYa I hla ;u meje;a u Wfoid cdk úúO;ajh
fjk;a úfYa I iuÕ iïnka O ;d
mj;ajhs' fufia tlsfklg iudk cdk úúO;ajh hkq" Ydl" i;=ka" È,Sr yd CIqø Ôúkaf.a we;s cdkj,
wka ; ¾ iïnka O ;d mj;a j k y÷kd.; yels fjkialï h' fuh úfYaIhla ;=, fukau úfYaI
tls f klg fjkia úfYa I tla j w;ro we;súh yel' WodyrKhla f,i fmdufkaßhka" cßuka fIm¾â
ie,l+úg th Ôú iuQyhla jYfhka yd f.da,avka frÜßj¾ hk ish,a,kau iqkL úfYaI jk kuq;a Tjqka
w¾: olajkq ,efí' fmkqfuka wiudk fjhs'
Y%s ,xldj wdY%s;j úfYaI úúO;ajh cdk hkq tla mrïmrdjl is g ;j;a mrïmrdjlg ,la I K
ie,l+ ú g imq I a m Ydl úfYa I iïfm% a I Kh ls Í ug jeo.;a jk ta l lhls ' WodyrKhla f,i
wdikak jYfhka 4000 ^foaYhS 3154&" orefjl=g ish mshdf.a weiaj, mdg iy ish ujf.a kdifha
ñßÈh u;aiH úfYaI 129" WNh Ôú
úfYaI 119" Wr. úfYaI 211" mlaIs yevyqrelu ,eìh yel' fuhg fya;=j Tyqg fyda wehg ,efnk
úfYaI 453" CISrmdhs úfYaI 125 yd wdfõKsl cdk uÕska ;u fouõmshkaf.a ,laIK /f.k tauhs'
wmDIa G jxYS k a oyia .Kkla
y÷kd.; yel' cdk úúO;ajh ukskq ,nkafka tu úfYaIfha tla tla ðúhdf.a tlu
cdkhla i,ld n,d tys we;s fjkialï u;h' WodyrKhla jYfhka
wdis h d;s l rgj,a w;ßka imq I a m .;aúg ish¿u ñksiqka wh;a jkafka Homo sapiens kï úfYaIhgh'
Ydl" WNh ðúka " Wr.hs k a iy kuq;a" wm%sldkqjka wdishd;slhka yd wefußldkqjka tlsfkldf.ka
la I S r mdhS k a f .a jeäu úfYa I fjkia jkafka Tjqkaf.a we;s cdk úúO;ajh fya;=fjks' mßKdufha
>k;a j hla y÷kd.; yela f la moku jk neúka cdk úúO;ajh ffcj úúO;ajh we;sùu i|yd
Y% S ,xldfõh' úfYa I >k;a j h hkq j¾. ls f ,da ó gr 10"000 l w;HdjYH fõ'
y÷kd.; yels úfYaI .Kkhs'
WodyrK( my; ±lafjk ish¿u i;=ka iqkLhska jQj;a cdk úúO;ajh
Y%S ,xldfõ Ôú úfYaI yd wdfõKsl ixLHdj fya;=fjka Tjqka tlska tldf.ka ^rEmShj& fjkia fõ'
51 52
mßir moaO;s úúO;ajh Ôù f,dalfha m%Odk rdcOdks
hïlsis ksYaÑ; m%foaYhl Ôj;ajk Ôù úfYaI;a" Tjqka mßyrKh ish¿u Ôùka rdcOdks mylg j¾.lr we;'
lrkq ,nk mßirh;a tu mßirh yd Ôùka w;r we;s ish¿u wka;¾ (1959 - Robert Whittaker)
iïnkaO;d;a tlaj .;al, th mßir moaO;shla kï fjhs' hï ksYÑ
a ;
m%foaYhla ie,l+ úg" fuh tu m%foaYfha ffcj yd wffcj ix>gl 1. Monera/Prokaryotes - tal ffi,Shhs' úúO fmdaIK rgd we;'
tlsfklg iïnkaO lsÍug jeo.;ajk Pd,hla f,i l%shd lrhs' m%d.a kHYaálhska fõ'
ffcj ix>gl hkq mßirhla ;=, y÷kd .; yels Ôjhla mj;sk 2. Protista - tal ffi,Shhs' úúO fmdaIK rgd we;'
foaj,a jk w;r" wffcj ix>gl hkq tf,i ðjhla fkdue;s foaj,ah' iQkHYaálhska fõ'
wffcj ix>gl f,i mi" jd;h" c,h jeks foa oelaúh yel' 3' Fungi - nyq ffi,Shhs' úIu fmdaISka fõ'
wjfYdaIKh lrhs'
mßir moaO;s úúO;ajh f,i y÷kajkafka oekg y÷kd.; yels 4' Plantae - nyq ffi,Shhs' iajhxfmdaIS fõ'
tlsfklg fjkia ish¿u jdiia:dk yd ia:dkhs' WodyrK f,i 5' Animalia - nyq ffi,Shhs' úIu fmdaISka wê.%yKh
ksj¾;k yd fi!uH l,dmSh jkdka;r" WKqiqï yd iS; ldka;dr" lrhs'
j.=re ìï" .xÕd" l÷jeá" fldr,amr wdÈh y÷kajdÈh yel' fuu
mßir moaO;s Ydl yd i;=ka jeks ffcj ix>gl iu.;a" ysre t<sh" j¾.SlrKh iy kdulrKh Classification and Nomenclature
jd;h" c,h" LKsc ,jK" yd fmdaIl øjH jeks wffcj ix>gl
iu.;a iïnkaO;d mj;ajhs' j¾.SlrK wjYH;djh
;jo iajNdúl yd ñksid úiska ks¾udKh lrk ,o ^lD;Su& tajd jir ñ,shk 30 lg wdikak Ôú wdldr ish,a,u fjka fjkaj wOHkh
jYfhkao mßir moaO;s fldgia 2 ls' lsÍug;a úia;r lsÍug;a wmyiqh' tneúka iudk ,CIK iys; Ôùka
tlg ldKav lr ±laùu wOHhkhg myiq fõ' tuksid j¾.SlrKfha
iajNdúl c,c mßir moaO;sj,g WodyrK f,i" j.=re ìï" we, uQ,sl mrud¾:h Ôúka hï hï fmdÿ ,CIK wkqj fukau Tjqka olajk
fod, yd .xÕd" fudah" l,mq" fjr<nv ;Sr" uqyqÿ ;DK ìï" uv úúO;ajh wkqj ldKav lsÍuhs' u;=msáka fmfkk ,CIK muKla
j.=re" lfvd,dk" ,jK j.=re" fldr,a mr" .,amr" yd ú,a¨ oelaúh fhdod f.k ldKa v ls Í fuka we;eï Ôú ldKa v w;r nka O q ; d
yel' ñksid úiska ks¾udKh lrk ,o c,c mßir moaO;s jkafka y÷kd.; fkdyels wjia:d we;' j¾.SlrKh m%:u jrg isÿl<
jeõ yd c,dY" we, ud¾." fmdl=Kq yd ú,a hkdÈhhs' ;eke;a;d f,i Y%Sl od¾Yksl weßiafgdag,a y÷kajd Èh yelsh' kj
j¾.SlrK l%ufõoh yd oaúmdo kdulrKh y÷kajd fokq ,enqfõ
iaúia cd;sl Carolus Linnaeus ^lefrda,ia ,sfkahia& úisks'
iajNdúlj we;s jQ fN!ñl mßir moaO;s f,ig ksj¾;k iodyß;
jeis jkdka;r" ksj¾;k Wm l÷lr jkdka;r iy l÷lr ñY%
oaúmo kdulrKfha uQ,O¾u lSmhls
iodyß; jkdka;r" ;DK ìï" ,ÿ le,E" iejdkd jkdka;r" je,s mr
yd uqyqÿ fjr< y÷kajd Èh yels w;r" ñksid úiska idokq ,nk
² tla tla Ôúhdg fldgia follska hq;a kula we;' WmúfYaI
fN!ñl mßir moaO;s jkafka f.j;=" lDIs ld¾ñlìï" WoaNso WoHdk"
kduhla we;akï fldgia ;=klska iukaú; úh yel'
tal fnda. j.djka yd nyq fNda. j.djkah'
² tys uq,a fldgi tu Ôúhdg fnfyúka iudk fjk;a Ôúka wdldr
we;=,;ajk >K kduh (Genus name) o fojkqj fhdok fldgi
úfYaI kduh (Species name) f,i;a ye¢kafõ'
53 54
² fuu kï ,;ska fyda bx.%Sis wCIr j,ska ,shkq ,efí' Y%S ,xldfõ mDIaÀjxYS i;=ka lrÈhjdiS i;=ka
² .K kduh Capital bx.%Sis wl=rlska wdrïN lrk w;r úfYaI ldKavh úfYaI .Kk ldKavh úfYaI .Kk
kduh Simple bx.S%is wl=re j,ska muKla ,shkq ,efí'
ñßÈh uiqka 129+ ^55& tlhsfkdvfïgdjka 213
² .K kduh m%:ufhkao úfYaI kduh fojkqjo ,shhs'
WNh Ôúka 111 +8 ^103& fud¨ialdjka 227
² uqøKfha§ we, bx.%Sis wl=ßka (Italic) uqøKh lrk w;r w;ska
Wr.hska 211 ^124& fudareka 61
,sùfïÈ úoHd;aul kdufha jpk fol háka fjk fjku brla
we| ,l=Kq l< hq;=hs' mlaISka 453 ^33& uvqjka 31
² nyq,j yuqjk i;=ka yd Ydl lsysmhl úoHd;aul kï lsysmhla laISrmdhSka 95 ^21& laISrmdhSka ^iuqø& 28
bÈßm;a lrñka fuh meyeÈ,s l< yel'
1' Homo sapien sapien - ñksid fï jkúg f,dalfhys Ôú úfYaI ^i;aj yd Ydl& ñ,shk 1'75 la
2' Cocos nucifera - fmd,a y÷kdf.k we;' kuq;a úoHd{hskaf.a .kkh lsÍï j,g wkqj
2' Elephas maximus maximus - wdishdkq w,shd f,dalfhys Ôú úfYaI ñ,shk 30 la muK Ôj;a jk njg úYajdi
2' Gallus lafayetti - j<s l=l=<d flf¾' oekg y÷kdf.k we;s ish¿u Ôúkag úoHd;aul kula ,nd
§ we;' fuh ´kEu m%foaYhl§ jqjo tu úfYaIh y÷kd .ekSug
Y%S ,xldfõ wmDIaÀjxYs i;=ka jeo.;a fjhs' WodyrKhla jYfhka .;a úg ,xldfõ yuqjk ;s;a
uqjdf.a úoHd;aul kduh jkqfha Axis axis h' kuq;a" fuu Ôúhdg
ldKavh úfYaI .Kk ^wdfõKsl&
úúO m%foaY j, fmdÿ kï lSmhla Ndú;d fõ' bkaÈhdfõ § fuu
ó ueiaika 130 i;a;ajhd y÷kajkafka Ñgd,a (Chital) f,ih' kuq;a" tu i;df.a
n;a l+rka ^´fvdfkagdjka& 118 ^47&
úoHd;aul kduh iudk kï" Ñgd,a fyda ;s;a uqjd f,i wm y÷kajkafka
lSvEjka 84 ^2&
Axis axis nj wm oksuq' úoHd;aul kduh lsis úfgl m%foaYh fyda
l=yqUqjka 194 ^33&
ld,h wkqj fjkia fkdjk kuq;a" fmdÿ kduh tfia fjkiaúh yel'
iuk¨ka 245 ^26&
WodyrK f,i l,ska fldKav Wl=iaid f,i ye¢ka jq i;a;ajhd oeka
lsks;=,a,ka 27
ul=¿jka 501 ^256&
y÷kajkq ,nkafka fmr<s fldKav Wl=iaid f,igh' fuh merKs yd
ñßÈh ll=¿jka 51 ^50& kj mdrïmrdfõ iajNdj úoHd{hka w;r" u;fNao we;sùug fya;=
f.dvf.d¿fn,a,ka 253 ^205& úh yel'
wdfõksl;ajh
WodyrK ( Y%S ,xldfõ Ôj;ajk ñßÈh u;aiHfhl= jk nkaÿ, fm;shd bkaoshdfõ ngysr .dÜia m%foaYh yd Y%S ,xldj tlaj ie,l+ úgos
yuqjkafka lE.,a, Èia;%slalhg wh;a jrldfmd, m%foaYfha .,msguv f,dalfha ffcj úúO;ajh ms<sn| WKqiqï l,dm (Biodiversity Hot
wdikakfha tla ia:dkhl muKs' spots) 34 ka tllg whs;s fjhs' ffcj úúO;ajh ms<sn|j WKqiqï
l,dmhla hkq ffcj úúO;ajfhka b;du fmdfydi;a jq;a tfukau
57 58
tu ffcj úúO;ajhg úYd, jYfhka ;¾ckhg ,lajQ;a m%foaY fjhs'
Ydl j, úúO;ajh ie,l= úg b;d by, úúO;ajhla fmkajkafka
imqIam Ydl fõ' oekg imqIam Ydl úfYaI 480 la muK joúfï
;¾ckhg ,laù we;s njg .Kka n,d we;' lDIsld¾ñl jYfhka
b;d by, úúO;a j hla y÷kd.ekS u g yela f la iy,a wdY% s ; jh'
T!Iêh Ydl ie,l= úg úfYaI 1414 muK y÷kd f.k we;' fïjdhska
úfYaI 50 la muK b;d by, f,i Ndú;hg .kakd w;r úfYaI
208 muK idudkHfhka Ndú;d flfrhs' fuhska 79 la ;¾ckhg
,lajq úfYaIhs' we;' fïjd kï" wdydr fnfy;a øjH" or$oej" frÈms<s" úfõlia:dk
f,i Ndú;d lsÍï" ffcj úoHd;aul md,k f,i fhdod .ekSu fukau
ðúka l¾udka; wdÈh i|yd Ndú; lsÍu oelaúh yel' Y%s ,xldfõ
ffcj úúO;ajh ie,l+ úg" tuÕska ñksidg iDcq jákdlï fukau
jl% jYfhka ,efnk jákdlïo we;'
wkd.;fha§ jeo.;aúh yels jl%dldr jákdlï o fï w;r y÷kd.; ffcj úúO;ajh úkdY ùu
yel' ffcj úúO;ajfhka wkQk jQ jeis jkdka;r ;=, ieÕj we;s
±kg y÷kdfkd.;a Ydl úfYaI u.ska" Nhdkl f,v frda. iqj ñks i q k a f .a .yK >k;a j h yd me;s ß u ffcj úúO;a j hg b;d
lsÍug yels T!IO j¾. wkd.;fha § fidhd.eksug yels ùug ;¾ckd;aulj n,md we;' mßir moaO;s l=vd fldgia j,g leä
mq¿jk' hduo ffcj úúO;a j h wvq ù u i|yd n,md we;s ;j;a m% O dk
;¾ckhls'
wka;rdhg ,lajQ úfYaI (Endangered Species)
ffcj úúO;ajhg n,mdk wfkl=;a ;¾ck w;r" mdxY=Ldokfha
Y%S ,xldj yd f,dalfha m%;sM,hla f,i .,dhk c,fha we;s mia f;;a ìï yd j.=re ìï
wfkl=;a rgj,a ie,l+ wdY%s;j ;ekam;aúu' fuu m%foaY wdY%s;j Ôj;a jk fndfyda foaYsh
úg jeä jYfhka u yd ixpdrl mlaIs úfYaI j,g fuh b;d wys;lr f,i n,mEï
wka;rdhg ,lajQ úfYaI t,a, lr we;' y÷kajd fokq ,nk úfYaI u.ska we;sjk ;¾ck o
f,i y÷kdf.k óg n,mE yel'
we;a f ;a mla I S k a "
la I S r mdhs k a yd WNh ffcj úúO;ajh úkdY ùug ;j;a fya;= rdYshla n,mdhs' my;
Ôùka h ' ñks i df.a olajd we;af;a tjeks jQ fya;+ka lsysmhls'
l% s h dldrlï ks i d ln,a,Ejd$ wEhd
fuka u ovhï ls Í u
ksid fudjqka mßirfhka bj;aùu isÿfjhs' ±kg fndfyda Ôùka
kIaGùu foig ;,a¨fjñka mj;S' úoHd{hskf
a .a u;hg wkqj fndfyda
Ôú úfYaI y÷kd.ekSug;a fmr kIaG ù we;s njg úYajdi flf¾'
61
(a) jdiia:dk ke;sùu yd úkdY ù hdu (Habitat Loss)
l¾udka; j,§ we;sjk wmøjH c,dY j,g uqod yeÍu ksid f.dvìu
;=, we;s c,dYj, c,fha iajNdjh fjkia fjhs' c,dYj, we,a.S
WvquKaä we;sùu yd ud¿kaf.a ñhhEugo fïjd fya;= fõ' fld;auf,a ksmoùu" úis;=re uiqka wmkhkh" úis;=re NdKav f,i i;=kaf.a
c,dYfha uykqjr jej wdY%s;j;a fujeks ;;aj jd¾;d fõ' lDñ foay fldgia fhdod .ekSu ðúka m%udKh blaujd Ndú;d jk wjia:d
kdYlj, n,mEu we;s jkafka jl%dldrfhks' fïjd wdydrodu Tiafia f,i f.kyer oelaúh yel'
tla /iaùu uÕska ffcj úúO;ajhg wys;lr f,i n,mEï t,a,
lrhs' fyda¾gka ;ekak wdY%s;j jd¾;d jq wï, jeiso Ôúkaf.a jdKscuh lghq;= i|yd j,a o¾Y (wild species) tl;= lsÍuo" nyq,j
jiia:dk j,g wys;lr f,i n,mEï t,a,lr we;' wï, jeis isÿfõ' WodyrK f,i úis;=re u;aiH l¾udka;fha § uiqka yd úis;=re
we;s j ka f ka jdhq f .da , S h ÿIKfha m% ; s M ,hla f,igh' n,d.dr" me,Eá tl;= lsÍu" Wvjeähd" ójk jeks úis;=re me,Eá tl;=
l¾udka; Yd,d fukau jdyko" bkaOk oykh lrk w;r" ÿIs; jdhq lsÍu" lDIs l¾udka;fha § yd T!IO ksIamdokfha§ Ydlj, j,a o¾Y
j¾. ksmojhs' fïjdfha we;s we;eï jdhq" úfYaIfhkau khsá%cka tl;= ls Í u oela ú h yel' ^flláh Ydlh úis ; = r e u;a i H
Tlaihsâ yd i,a*¾ vfhdlaihsâ b;d l=vd c, ì¢;s iuÕ m%;sl%shd l¾udka;fha § yd fld;, ysUqgq Ydlh T!IO ksmoùfï§& wdfõKsl
lr i,a*shqßla wï,h yd khsá%la wï,h idokq ,nhs' fujeks j,dl=¿ u;aiH úfYaI 21 muK jQ foaYSh uiqka m%udKhla úlsKSu i|yd
j,ska we;sjk jeis zwï, jeisZ f,i y÷kajhs' wfma rfÜ c,dY j,ska tl;= lrkq ,efí'
(b) m%udKh blaujd Ndú;d lsÍu ^wê Ndú;h& (Over Exploitation) wdl%uKsl úfYaI
iajNdúl iïm;a m%udKh blaujd Ndú;d l,fyd;a tajd l%ufhka wdl%uKldÍ úfYaI m%Odk j¾. 2 g fnÈh yel' tla j¾.hl
ke;s ù hhs' fufia iïm;a zzwêNdú;hZZ hïlsis úfYaIhla kIaG wdl%uKldÍ úfYaIhla jkafka hï m%foaYhlg fjk;a rglska fyda
ùug fyda talfoaYsl kIaG ùug fuh n,mE yel' hï úfYaIhla m%foaYhlska f.kú;a y÷kajd fokq ,nk úfYaI fjhs' wfkla j¾.h
wjYH;djhka i|yd Wmfhda.S lr .kakd úg Tjqkag m%ckkh lsßu jkqfha mßirfha isÿjk fjkia ùula ksid tu úfYaI md,kh jQ
uÕska fyda mqk¾j¾Okh uÕska ;u .ykh j¾Okh lr .ekSug ;;aj ke;sùhdu ;=<ska wfkla úfYaI j,g wka;rdldÍ f,i j¾Okh
wjia:dj ie,iSfuka tu úfYaIh ta Wmfhda.S;dj fya;=fjka ke;sù ùuhs' fuu wdl%uKldÍ úfYaI mßirfha we;s ish¿u jdiia:dk
hdug we;s bvlv wvqfjhs' wdydr yd T!IO j¾. i|yd" oej
63 64
mdfya wdl%uKh lrñka me;sfrhs' we;eï wdl%uKldÍ i;aj úfYaI" miq wfkl=;a úfYaI j,g ydkslr f,i j¾Okh fõ kï tajd úfoaYsh
foaYSh úfYaI wdydrh i|yd .kakd wjia:d o we;' mdßißl idOl wdl%uKsl úfYaI f,i ye|skafjhs'
j, isÿjq fjkiaúula u; fyda fjk;a lreKla fya;=fjka foaYsh
Ydl fyda i;aj úfYaIhla ;u .ykh b;d fõ.fhka j¾Okh lr wdl%uKsl úfYaI fõ.fhka j¾Okh úu" jkdka;r l<uKdlrk
.ksñka wfkl=;a Ôú úfYaIhkag ydks lrhs kï th foaYsh wdl%uKsl lghq;= j,os nrm;, .eg¿jla njg m;aj we;'
úfYaI f,i ye|skafjhs' lsishï Ôú úfYaIhla hïlsis m%foaYhlg
fyda jdiia:dkhlg ys;du;du fyda wyïfnka fyda y÷kajdoSfuka Ydl yd i;a;aj wdl%uKsl úfYaI fndfyduhla wdrlaIs; m%foaYj,g
;¾ckhla ù we;' WodyrK f,i nqkao, cd;sl WoHdkfha we;s
l,mq wkaor (Proposis juliflora) ye|skaúh yelsh' tys we;s mf;dla
(Opuntia deleni) Ydlho wdl%uKsl úfYaIhls'
¥IKh
c, uq,dY% j, m%udKhg yd
.= K d;a u l Ndjhg n,mdk
m% d :ñl idOlhla f,i
mf;dla (Opunti deleni) ck.ykh jeäúu oela ú h
lgl¿ fndaúáhd (Cldemia nirta)
yel' ñks i q k a f .a Ôjk
65 66
;;ajh;a" ck.yk j¾Okh;a iu.u mdkSh c,h i|yd we;s ù f.dia N+ . ; c,h
;sfnk b,a¨u by, hhs' iu. tl;= ù u ks i d
N+ . ; c, uQ , dY%
c, uq,dY% j,g we;s m%Odk n,mEï f,i" ÿIKh fõ' niakdysr
1' msgdr ;eks;,d wvqùu m<d; ie,l+ úg tys
2' f;;a ìï mßir moaO;s ÿIKh ùu we;s kd.ßl yd Wm
3' u;=msg yd N+.; c,h ÿIKh ùu kd.ßl m% f oa Y
4' fkdfhl= ; a wdldr lDñka " uÿrejka fnda ú h yels fuka u wdY% s ; j we;s wfkla
fi!LHhg n,mEï we;s l , yels wys ; lr mßir moa O ;s úYd,u .eg¿j c,h
ks¾udKh ùu' l¾udka;Yd,d u.ska neyerfjk wmøjH c,h u, øjH u.ska ÿIKh
¥IKh lsßug n,mdk wfkla m%Odk fya;=jls' le<Ks .f.a úuhs'
my, m%foaYh" fíf¾ jej" fnd,af.dv jej fuf,i ÿIKhg
,laj we;s c,dY lSmhls' fndfyda l¾udka;Yd,d ie,l+ úg by, m%foaY j, j.d lghq;= j,g Ndú;d lrk fkdfhl=;a fmdfydr
tajd wdY%s;j wmøjH l<uKdlrkh lsßfï myiqlï ke;' j¾. fidaod f.k tau ksid my;a m%foaY j, we;s c,dY j, iqfmdaIKh
fuksid Tjqkag wmøjH l<uKdlrkh lsßfï yelshdjla ke;s (Eutrophication) isÿúh yel' fuh wNHka;r c,dY j,g b;d wys;lr
w;r Tjqka ;u wmøjH fl,skau hï m%foaYhlg f.kf.dia f,i n,mEï we;s lrhs' lDIsld¾ñl m%foaY wdY%s;j we;s ,sx j,
oeñu fyda c,dYhka wdY%s;j neyer lsßu isÿlrhs' N+.; c,h c,fha khsfÜ%g idkaøkh jeä úug fuu ridhksl fmdfydr j¾.
ÿIKh jkafka fufia neyer lrk wmøjH u.ska fmdf,djg fya;=fjhs'
ldkaÿ jk øj yd jeisls,s j,j,a wdY%s;j fmd,jg ldKaÿ jk
øj ksidh' lDIsld¾ñlj Ndú;d lrk ridhk øjH ^Wod (- fmdfydr j¾." j,a
5' ck.yk j¾Okh úu yd mdkSh c,h i|yd we;s b,a¨u by, kdYl" m,sfndaO kdYl jeks foa& u;=msg yd N+.; c,fha iajNdjh
hdu' fjkia lsßug m%Odk jYfhka n,mdhs'
6' ld¾ñl wxYh flfrys we;sjk keUqre;djfha jeäùu ksid
we;sjk wmøjH' ^fuu wmøjH osklg >k ñgr ñ,shk 3 muK hdmk w¾Ooaúmh .;a úg tys we;af;a fkd.eUqre uÜgul we;s
fõ& N+.; c,hhs' fuu N+.; c, uq,dY% wdY%s;j khsfÜ%g idkaøKh
tl ;ek r|d mj;sk c,h ^j;=r j,j,a" ldKq wdos& fndfyda 200mg/l ^,Sgrhg ñ,s .a?ï 200& jvd jd¾:d ù we;'
f,v frda. we;s lrúug fya;= fjhs' fïjd wdY%s;j uef,aßhdj"
fvx.=" fudf,a uef,aßhdj ^fudf,a WK& ly WK jeks f,vfrda. le<Ks .Õ u.ska fmdaIKh jk fld<U k.rhg c,h fnod yßk
fnda lsßug fya;=jk uÿrejkag b;d fydoska fnda úh yel' wU;f,a c,dYhgo m%Odk ;¾ckh ù we;af;a ,jK c,h we;=,a
7' úI øjH yd fkdfhl=;a wm øjH iys; c,h" mßirhg uqod úuhs' .x.d wdY%s;j isÿjk je,s f.dv oeófuka .x.d m;=f,a .eUqr
yeßu u.ska isÿjk c, ÿIKh' jeä ùu ksid ,jK c,h .x.d j,g we;=¿ fõ'
8' kd.ÍlrKh yd ta iu.u we;s jk wmøjH'
wNHka;r c,dY ÿIKh ñksidf.a fi!LHhg b;du;a wys;lr n,mEï
rg ;=, we;s fndfyda k.r .;a úg tajd wdY%s;j wmøjH ksisf,i t,a, lrhs' c,h wdY%s;j we;sjk f,v frda. fuhg fya;=jk w;r
l<uKdlrkh lsßfï uOHia:dk msysgd ke;' wmøjH ksoe,af,a ;jo fuu ÿIK ;;ajhka u;aiHhka" l=re,a,ka yd wfkl=;a Ôúkago
neyer lsÍfuka fïjdfha mj;sk øj fldgia mi ;=,g ldkaÿ ù wys; lr f,i n,mdhs'
67 68
fhdackd • f.dvke.s , s " m% ; s u d" lDIs l ¾udka ; h" i;a ; a j md,kh"
ixialD;sluh jYfhka jákdlula we;s øjH j,g wys;lr
• lDIsl¾udka; lghq;= i|yd ridhk øjH Ndú;d lsßu yd f,i n,mEu'
ridhks l fmdfydr j¾. Ndú;d ls ß u wju ls ß u;a
wdfoaYlhla jYfhka ldnksl øjH Ndú;d lsßu ^fldïfmdiaÜ wêl f,i is ÿ lrk lDIs l ¾udka ; lghq ; = " Yla ; s ks Y a m dokh"
fmdfydr& m,sfndaO md,khg ffcj md,k l%u fhdod .ekSu' l¾udka;Yd,d" jeks ñksia l%shdldrlï jeäúu jdhq ÿIKhg b;d
• le<s li, yd úI øjH c,dY j,g tl;= fkdúug j. n,d úYd, f,i n,md we;' by; i|yka wdldr j,ska msgjk jdhq j¾.
.ekSu yd øj wmøjH md,kh lsßfuka" tajd u.ska ñksidg we;sjk n,mEï
• wm øjH iys; c,h .,d nei hk osh myrj,a wjysr úu o wju l, yel'
j,ld,Su
• iqfmdaIKh je,elaúu i|yd c, fmdaIl m%foaY ukd f,i lDIs l¾udka;h
l<uKdlrkh'
• kd.ßl m% f oa Y wdY% s ; j wmøjH neyer ls ß fï l% u j;a YS% ,xldfõ wE; w;S;fha mgkau lDIsl¾uh u; mokï jQ wd¾Ól
l%shdud¾. ieliSu' rgdjla meje;s w;r ì%;dkH md,k ld,fha§ f;a" rn¾ iy fmd,a
• b;d úYd, jYfhka ¥IK øjH ks m ojk l¾udka ; Yd,d j.djka wdrïN lrk ,È' uq,a ld,fha§ fldams yd iskf
a ldakd (cinchona)
ld¾ñl m%foaY wdY%s;j msysgqúu yd tajd wdY%s;j wm c,h j.d l< kuq;a tu j.djka wid¾:l ù we;' fndfyda ld,hl isg
yd wm øjH m%;spl%slrKh lsßu i|yd l%ufõo ieliSu' f;a" rn¾ iy fmd,a uyd mßudKfhka j.d lrk w;r fuh úfoaY
tajd l%udKql+,j isÿjkjd±hs mßlaId lsßu' úksuh bmehSfï m%Odk ud¾.h njgo m;aj we;' wlalr 210"621 l
• jvd iqÿiq mdßißl l<uKdlrk l%u Ndú;h' f;a j.djo" wlalr 114"681 l rn¾o wlalr 394"836 l fmd,a j.djo
rg;=, isÿflf¾'
jdhq ¥IKh
m%Odk jdhq ¥Il j¾. jkqfha khsg%cka jdhqfõ Tlaihsâ (No2, No3)
iy i,a*¾ jdhqfõ Tlaihâ (So4)" ldnka fudfkdlaihsâ (Co3)" yhsfv%d
ldnka j¾." úI f,day yd fjk;a úI iys; wxY= j¾.hka fõ'
69
me,Eá kdYl yd lDñ kdYl j¾Id c,hg uqiqj c,dY j,g tl;=
ùuo isÿfjhs'
ixpdrl jHdmdrh wdY%s; .eg¿ bÈlsÍï m%foaY u; we;sjk m%Odk mSvk ;;a;ajhla kï"
• ÿïjeá $ is.rÜ Ndú;h ksid isÿjk le,E .sks .ekSï • wl%uj;a$kqiqÿiq f,i N+ñ mßfNdackh'
• Wvjeähd j¾." u,a j¾. yd Ydl wdÈh tl;= lsÍu yd • by< hk b,a¨ug iß,k f,i wjYH;d fkdiemhSu'
i;aj fldgia tl;= lsÍu ksid isÿjk ydksh' ^Wod ( uxudj;a" mdkSh c, wjYH;dj&
• i;=kag ydks lsÍu' • wêl ck.yk >k;ajh'
73 74
• kd.ßl m%foaYj,g ck;dj talrdYS úu' le,s li, fya;=fjka we;sjk wys;lr ;;ajh
• kd.ßl m%foaYj, jeä jYfhka l¾udka; Yd,d talrdYS ùu
yd jHdma; ùu' a) úúO frda. jHdma; ùu ksid nrm;, fi!LH .eg¿ we;sùu'
• my;a îï" f;;a ì ï yd wfkl= ; a újD; ia : dk keje; b) f;;a jq l=Kq li, j,ska ÿ¾.kaOhla ksl=;a ùu'
f.dvke.Sï uÕska m%fhdackhg .ekSu' c) frda. we;s lrk CIqø Ôúkaf.a j¾Okhg yd meje;Sug ys;lr
mßir ;;ajhla we;sùu'
le<s li, wdY%s; .eg¿ d) >k wmøjH w;m; .Eu fya;=fjka úúO wdldrfha wdidÈ;
frda. we;s ùu'
kd.ßl m%foaYj, le,s li, neyer lsÍu iïnkaOj nrm;, .eg¿ e) c,dY wdY%s;j wmøjH f.dv.eiSu fya;=fjka u;=msg c,h yd
we;s ù ;sfí' jeäjk ck.ykhla iuÕ mßirhg úYd, jYfhka N+.; c,h wmú;%ùu'
f) wmøjH iDcqj c,dYj,g neyer lsÍu fya;=fjka úI øjH ner
f,day wdÈh c,hg tla/ia jk w;r fïjd wdydr odu Tiafia
Ydl yd i;=ka ;=< tla/ia fõ'
g) l<uKdlrKh fkdlrk ,o ±j oykhka u.ska jdhq ¥IKh
isÿ fõ'
h) úúOdldr my;aìï f.dvlsÍï l%u fya;=fjka frda. jHdma;
lrk lDóka yd óhka wd§ i;=ka fndaùu isÿfõ'
tl;= jk l=Kq li, wod< rdcH fyda wfkl=;a wdh;kj,g myiqfjka • fmd,s;ska nE.a Ndú;h kqiqÿiq
neyer lsÍug fyda md,kh lsÍug fkdyels ù we;' tfiau fï jk njg ck;dj ±kqj;a l, hq;=hs'
úg fuu ;;a;ajh .%dóh m%foaYj,go jHdma; fjñka mj;s' • fj<|m,g hdfï§ ;ukaf.au
u,a,la /f.k hdu'
ffoksl lghq;= j,§ m%fhdackhg .; fkdyels wkjYH øjH bj;a • fmd,s;ska ojgk fjkqjg lvodis
lrk w;r" fïjd l=Kq li, f,i mßirhg tl;= fõ' WodyrK ojgk Ndú;d lsÍu'
f,i fndfydauhla k.r wdY%s;j bj;,k fmd,s;Ska" ma,diaála yd
ldnksl øjH oelaúh yelsh' tajd uÕska ñksid we;=¿ Ôúkag wys;lr
n,mEï we;sfõ'
75 76
kej; mdúÉÑ lsÍu iq¿ mßudKfhka fuh
isÿl, yels w;r" fï
• tlu øjH úúO Ndú;hka i|yd fhdod .ekSu' i|yd ñksia u, øjH"
• mrK ma,diaála fnda;,a" u¨ yd mrK frÈ kej; kej; i;a j u< øjH" Ydl
Ndú;h' fldgia " t<j¿"
• tla fmd,s;ska u,a,la fojrla j;a Ndú;d lsÍu' m,;=re wdÈfha bj;,k
fldgia yd
m%;spl%SlrKh ;=,ska l¾udka;j,§ bj;,k
øjH wdÈh fhdod .;
• wuqøjH fhoùu wju lsÍug yelsfõ' yelsh'
• wmøjH neyerlsÍu ksid we;sjk mdßißl .eg¿ wju fõ'
• jg msgdj msßisÿj yd fi!LH iïmkak f,i mj;ajd .ekSug
yels fõ' fldïfmdaiaÜ iE§u
• mßirh wdrCId fõ'
• uqo,a b;sß fõ' fldïfmdaiaÜ fmdfydr uÕska
• w¨;ska øjH ksIamdokh lsÍug jehjk Yla;sh wvq lsÍug Ydlj,g w;HdjYH uQ,øjH
yels fõ' imhk w;r" fï uÕska mi
idrj;a lrkq ,efí' ;jo"
>k wmøjH neyer lsÍfï l%u ridhks l fmdfydr j¾.
Ndú;fhka we;s j k
• t<suyfka wmøjH neyer lsÍu (Open dumps) CIdÍh;djh yd wdï,sl;djh
• w¾O f,i md,kh lrk ,o f.dv lsÍï j, (Semi controlled wdÈho wju jk w;r" mdxY=
landfills) Ldokho je,efla'
• l% u j;a j md,kh lrk ,o f.dvls Í ï j, (Engineered
Controlled landfills)
• fi!LHdrCIs; f.dvlsÍïj, (Sanitary landfills)
isÿjk ydks wju lsÍu i|yd ish¿u ;dCIKsl l%shdud¾.
iuÕ lrkq ,nk l%u fõohls'
ðj jdhq W;amdokh
77 78
mßNdysr ixrCIKh i;a;aj WoHdk" WoaNso WoHdk" T!Iëh Ydl
Whka" cdk nexl=" .%dyl ;;a;aj hgf;a wNsckkh lsÍu" mgl
fldgia yd cdk c,diaud ixrlaIKh" îc nexl= msysgqùu uÕska l<
yel'
ia:dkSh ixrlaIKh
mßNdysr ixrlaIKh
79 80
Y%S ,xldj wjg uqyqfoa yuqjk leianE úfYaI 5 ls' Y%S ,xldfõ olakg ,efnk W.%úI i¾mhska
81 82
uqyqÿ khs $ jd,lalä weuqKqï$Annexures
óg wu;rj Y% S ,xldj wjg uq y q f oa lros h jdiS i¾m úfYa I Y%S ,xldj wjg jd¾;d jk iuqø CISrmdhSka ,ehsia;=j
^jd,lalä$uqyqÿ khs& 13 la yuqjk w;r Tjqka ish,a,u W.%úI iys;
fõ' kuq;a Tjqka ñksiqkag oIaG lsÍug fm<fUkafka ke;' ORDER CETACEA
SUB-ORDER MYSTICETI
msyskSug wkqj¾:khla f,i Tjqkaf.a YÍr fl<jr me;,s ù yn,l FAMILY: BALAEVOPTERIDAE
wdldrhg ilia ù we;' Blue Whale (Balaenoptera musculus) ks,a ;,auid
Fin Whale (Balaenoptera physalus)
Bryde’s Whale (Balaenaptera edeni)
Minke Whale (Balaenoptera acutorostrata)
Humpback Whale (Megaptera novaeangliae)
SUB-ORDER ODONTOCETI
FAMILY: PHYSEYERIDAE
Sperm Whale (Physeter macrocephalus)
FAMILY: KOGIIDAE
Pygmy Sperm Whale (Kogia breviceps) l=vd ukaø ;,auid
Dwarf Sperm Whale (Kogia sima) l=re ;,auid
FAMILY: ZIPHIIDAE
nv ly uqyqÿ khd Cuvier’s Beaked Whale (Ziphius cavirostris)
Yellow-bellied sea snake (Pelamis Platurus)
Ginkgo-toothed Beaked Whale (Mesoplodon ginkgodens)
Blainville's Beakcd Whale (Mesopladon densirostris)
Southern Bottlenose Whale (Hyperoodon planifrons)
FAMILY: DELPHINIDAE
Killer Whale (Orcinus orca) óksure ;,auid
False Killer Whale (Pseudorca crassidens)
Pygmy Killer Whale (Feresa attenuata) l=vd óksure ;,auid
Melon-headed Whale (Pcponocephula electra)
mqyqf,d,a ;,auid
Short-finned Pilot Whale (Globicephala macrohynchus)
Risso’s Dolphin (Grampus griseus)
Rough-toothed Dolphin (Steno bredanensis) r¿ o;a fvd,amska
Indo-Pacific Humpback Dolphin (Sousa chinensis) lnr uq,,
a d
Common Bottlenose Dolphin (Tursiops truncatus)
83 84
fmdÿ È. iqUq fvd,amska Y%S ,xldfõ wdfõKsl mCISka
Common Dolphin (Delphinus delphis) fmdÿ fvd,amska
English Name Sinhala Name Scientific Name
Fraser’s Dolphin (Lagenodelphis hosei)
Long-snouted Spinner Dolphin (Stenella Iongirostris) 1. Sperfowl Haban Kukula Galloperdix bicalcarata
Pantropical Spotted Dolphin (Stenella attenuata) 2. Jungle Fowl Wali Kukula Gallus lafayetti
Striped Dolphin (Stenella coeruleoalba)
3. Wood Pigeon Maila-goya Columba torringtoni
FAMILY: PHOCOENIDAE 4. Pompadour Pita-rathu Batagoya Treron pompadora
Finless Porpoise (Neophocaena phocaenoides) Green Pigeon
wprjr,a fvd,amska 5. Hanging Parrot Giramaliththa Loriculus beryllinus
85 86
English Name Sinhala Name Scientific Name
Y%S ,xldfõ CISrmdhs kdudj,sh
87 88
2 4 Species: Cyanopterusbrachyotis, Muller, 1838 5 1 Species: Prionailurusviverrinus, Bennett, 1833
(Lesser dog-nosed fruit bat) EN (Fishing cat/Handundiviya) EN
2 5 Species: Cyanopterus sphinx, Vahl, 1797 (Short-nosed Fruit bat) LC Family: Mongooses (Herpestidae)
2 6 Species: Pteropusgiganteus, Brunnich, 1782 (Flying Fox/Ma wawula) LC 5 2 Species: Herpestesbrachyurus, Gray, 1837
2 7 Species: Rousettusleschenaulti, Desmarest, 1820 (Fulvous fruit bat) LC (Brown Mongoose/Bora Mugatiya) LC
Family: Horseshoe bats (Rhinolophidae) 5 3 Species: Herpestesedwardsii, Geoffroy, 1818
2 8 Species: Rhinolophusbeddomei, Anderson, 1905 (Great Horse-shoe bat) VU (Grey Mongoose/Alumugatiya) LC
2 9 Species: Rhinolophusrouxii, Temminck, 1835 (Rufous Horseshoe bat) LC 5 4 Species: Herpestessmithii Gray, 1837
Family: Evening bats, Tube-nosed bats, Long-winged (Black-tipped Mongoos/Ruddy Mongoos) LC
bats and Painted bats 5 5 Species: Herpestesvitticollis Bennett, 1835
(Vespertilionidae) (Stripe-necked Mongoos/MahaMugatiya/Gal mugatiya) VU
3 0 Species: Hesperoptenustickelii, Blyth, 1851 (Tickell’s bat) DD Family: Otters (Mustelidae)
3 1 Species: Kerivoulahardwickeii, Horsefield, 1824 (Malpas’s bat) CR 5 6 Species: Lutralutra Linnaeus, 1758 (Otter/Diya-balla) VU
3 2 Species: Kerivoulapicta Pallas, 1767 (Painted bat) NT Family: Bears (Ursidae)
3 3 Species: Miniopterousschreibersii, Kuhl, 1819 (Long-winged bat) EN 5 7 Species: Melursusursinus Show & Nodder, 1791 (Sloth Bear/Walaha) EN
3 4 Species: Myotishasselti, Temminck, 1840 (Brown bat) NT Family: Civets & Palm-cats (Viverridae)
3 5 Species: Murinacyclotis, Dobson, 1872 (Tube-nosed bat) NT 5 8 Species: Paradoxurushermaphroditus Pallas, 1777
3 6 Species: Pipistrellusaffinis, Dobson, 1871(Chocolate bat) CR (Palm cat/Uguduwa/Kalawadda) LC
3 7 Species: Pipistrellusceylonicus, Kelaart, 1852 (Kelaart’spipistrel) EN 5 9 Species: Paradoxurusaureus F.cuvier,1822 (Golden wet-zone palm civet) EN
3 8 Species: Pipistrelluscoromandra, Gray, 1838 (Indian pipistrel) VU 6 0 Species: Paradoxurusstenocephalus, Colin P. Groves et al. 2009
3 9 Species: Pipistrellustenuis, Temminck, 1840 (Pygmy Pipistrel) LC (Golden dry-zone palm civet) CR
4 0 Species: Scotophilusheathii, Horsefield, 1831 (Great yellow bat) VU 6 1 Species: Paradoxurusmontanus Kelaart, 1852
4 1 Species: Scotophiluskuhlii, Leach, 1821 (Lesser yellow bat) DD (Sri Lankan brown palm civet) EN
Order: PRIMATES 6 2 Species: Viverriculaindica Desmarest, 1817 (Ring-tailed civet/Urulewa) LC
Family: Monkeys (Cercopithecidae) Order: PROBOSCIDEA
4 2 Species: Macaca sinica, Linnaeus, 1771(Sri Lanka Toque monkey/Rilawa) LC Family: Elephants (Elephantidae)
4 3 Species: Semnopithecuspriam, Blyth, 1844 (Grey Langur/Eli wadura) LC 6 3 Species: Elephasmaximus Linnaeus, 1758 (Asian Elephant/Aliya/Etha) EN
4 4 Species: Trachypithecus vetulus, Erxleben, 1777 Order: ARTIODACTYLA
(Purple-faced leaf monkey/Kalu wadura/Kola wadura) EN Family: Buffaloes (Bovidae)
Family: Lorises (Lorisidae) 6 4 Species: Bubalusarnee Kerr, 1792 (Wild buffalo/KuluHaraka/Walmeema) VU
4 5 Species: Loris lydekkerianus, Cabrera, 1908 Family: Deer (Cervidae)
(Grey slender loris/AluUnahapuluwa) NT 6 5 Species: Axis axis Erxbleben, 1777 (Spotted deer/ThithMuwa) LC
4 6 Species: Loris tardigradus, Linnaeus, 1758 6 6 Species: Axis porcinus Zimmermann, 1777 (Hog deer/Vilmuwa/Gonamuwa) CR
(Sri Lanka Red slender loris/RathUnahapuluwa) VU 6 7 Species: Cervus unicolor Kerr, 1792 (Sambur/Gona) NT
Order: CARNIVORA 7 8 Species: Muntiacusmuntjak Zimmermann, 1780
Family: Dogs (Canidae) (Barking deer/Olumuwa/Welimuwa) NT
4 7 Species: Canisaureus, Linnaeus, 1758 (Jackal/Nariya/Hiwala) LC Family: Pigs (Suidae)
Family: Cats, Leopards (Felidae) 7 9 Species: Susscrofa Linnaeus, 1758 (Wild boar/WalUra) LC
4 8 Species: Felischaus, Gueldenstaedt, 1776 (Jungle Cat/Walbalala) NT Family: Mouse-deer (Tragulidae)
4 9 Species: Pantheraparduskotiya, Linnaeus, 1758 (Leopard/Kotiya) EN 7 0 Species: Moschiola meminna Erexleben, 1777
5 0 Species: Prionailurusrubiginosus, Geoffroy, 1831 (Sri Lanka Mouse deer/Sri lanka Meeminna) LC
(Rusty-spotted cat/Kola diviya/Balaldiviya) EN 7 1 Species: Moschiola kathygre Groves &Meijaard, 2005
89 90
(Sri Lanka pygmy mouse-deer/Sri Lanka kurumeeminna) VU 2 Species: Feliscatus (Domestic cat/Balala/Pusa)
Order: RODENTIA Order: ARTIODACTYLA
Family: Porcupines (Hystricidae) Family: Buffaloes (Bovidae)
72 Species: Hystrixindica Kerr, 1792 (Pocupine/Ittewa) LC 3 Species: Bosndicus (Domestic hump-backed cattle/
Family: Bandicoots, Rats, Mice (Muridae) Sinhala elaharaka/BatuHaraka)
73 Species: Bandicotabengalensis Gray, 1835 (Mole Rat/HeenUru-meeya) LC 4 Species: Bostaurus (European cattle/Rata elaharaka)
74 Species: Bandicota indica Bechstein,1800 (Malabar Bandicoot/Uru meeya) LC 5 Species: Bubalusbubalis (Domestic water buffalo/Meeharaka)
75 Species: Madromysblanfordi Thomas, 1881 (White-tailed rat) EN 6 Species: Capra hircus (Domestic goat/Eluva)
76 Species: Golundaellioti Gray, 1837 (Bush rat) EN 7 Species: Ovisaries (Domestic sheep/Betaluwa)
77 Species: Millardiameltada Gray, 1837 (Soft-furred Field Rat ) EN Family: Pigs (Suidae)
78 Species: Musbooduga Gray 1837 (Field Mous) LC 8 Species: Susdomesticus (Domestic pig/Gam ura)
79 Species: Musfernandoni Phillips, 1932 (Sri Lanka Spiny mouse) EN Order: PERISODACTYLA
80 Species: Musmayori Thomas 1915 (Sri Lanka Spiny rat) EN Family: Equidae
81 Species: Musmusculus Linnaeus, 1758 (Indian House Mouse) LC 9 Species: Equusasinus (Donkey/PuttalamBuruwa)
82 Species: Rattusmontanus Phillips, 1932 (Nelu rat) CR 10 Species: Equuscaballus (Mannar ponies/Delft ponies/
83 Species: Rattusrattus Linnaeus, 1758 (Common rat) LC Horse/Poniya/Aswaya)
84 Species: Rattustanezumi Temminck, 1844 NT Order: RODENTIA
85 Species: Srilankamysohiensis Phillips, 1929 (Sri Lanka bicolored rat) EN Family: Bandicoots, Rats, Mice (Muridae)
86 Species: Vandeleurianolthenii Philipps 1929 11 Species: Rattusnorvegicus (Brown rat)
(Sri Lanka long-tailed tree mouse) CR Order: LAGOMORPHA
87 Species: Vandeleuriaoleracea Bennett, 1832 (Long-tailed tree mouse) VU Family: Hares & Rabbits (Leporidae)
88 Species: Tateraindica Hardwicke, 1807 (Antelope rat) LC 12 Species: Oryctolaguscuniculus (Domestic rabbit/Rata hawa)
Family: Flying Squirrels (Pteromyidae) Marine mammals recorded from the sea around Sri Lanka
89 Species: Petauristaphilippensis Elliot, 1839 Order: CETACEA
(Giant Flying Squirrel/Maha-hambawa) EN Family: Balaenopteridae (Rorquals and Hump-Nosed Whales)
90 Species: Petauristafuscocapillus Jerdon, 1847 1 Species: Balaenopteraacutorostrata (Mink Whale)
(Small Flying Squirrel/Heen-hambawa) EN 2 Species: Balaenoptera borealis(Sei Whale)
Family: Squirrels (Sciuridae) 3 Species: Balaenopteraedeni (Bryde’s Whale)
91 Species: Funambuluslayardi Blyth, 1849 (Sri lanka flame-striped jungle VU 4 Species: Balaenopteramusculus (Blue Whale)
squirrel/Mookalan Lena) 5 Species: Balaenopteraphysalus (Fin Whale)
92 Species: Funambulus palmarum Linnaeus, 1766 (Palm squirrel/Lena) LC 6 Species: Megapteranovaeangliae (Hump-Backed Whale)
93 Species: Funambulusobscurus Pelzeln and Kohl 1886 Family: Delphinidae (Dolphins and Killer Whales)
(Dusky striped jungle squirrel) VU 7 Species: Delphinusdelphis (Common Dolphin)
94 Species: Ratufamacroura Pennant, 1769 (Giant squirrel/Dandu-lena) LC 8 Species: Feresaattenuata (Pygmy killer Whale)
Order: LAGOMORPHA 9 Species: Globicephalamacrorhinchus (Short finned pilot Whale)
Family: Hares & Rabbits (Leporidae) 10 Species: Grampus griseus (Rissos dolphin/Gray Dolphin
95 Species: Lepusnigricollis Cuvier, 1823 (Black-naped hare/Hawa) LC 11 Species: Lagenodelphishosei (Fraser’s Dolphin)
Introduced terrestrial mammals 12 Species: Orcinus orca (Killer Whale)
Order: CARNIVORA 13 Species: Peponocephalaelectra (Melon headed Dolphin)
Family: Dogs (Canidae) 14 Species: Pseudorcacrassidens (False Killer Whales)
1 Species: Canisfamiliaris (Domestic dog/Balla) 15 Species: Sousa chinensis (Indo-pacific hump-back Dolpin)
Family: Cats, Leopards (Felidae) 16 Species: Stenellaattenuata (Pan tropical spotted Dolphin)
91 92
93
30
29
28
27
26
25
24
23
22
21
20
19
18
17
Order: SIRENIA
Family: Kogiidae
Family: Dugongidae
Family: Phocoenidae (Porpoises)
Y%S ,xldfõ ñßÈh u;iH kdudj,sh - Fresh Water Fishes In Sri Lanka.
Species Name Common Name Local Name S. Status
Family - Anguillidae
1 Anguilla bicolor Level finned eel Kalu aandha / Mada aandha Indigenous
2 Anguilla nebulosa Long finned eel Pol mal aandha Indigenous
Family - Clupeidae
3 Ehirava fluviatilis Malabar sprat Gan ayrava / ayrava brakish/
freshwater
Family - Megalopidae
4 Megalops cyprinoides Tarpon Ilaya/ mareva/ Reanava brakish/
freshwater
Family - Synbranchidae
5 Ophisternon bengalense Swamp eel Potta aandha Indigenous
6 Monopterus desilvai Desilvi’s blind eel Potta aandha Endemic
Family - Cyprinidae
7 Amblypharyngodon grandisquammis Large Silver carplet Gangiliya Endemic
8 Amblypharyngodon melettinus Silver carplet Soraya Indigenous
9 Carassius auratus Golden carp Carp Exotic
10 Catla catla Catla Catla Exotic
11 Cirrhunus mirigal Mirigal Mirigal Exotic
12 Ctenopharyngodon idella Grass carp Thanakola carpaya Exotic
13 Cyprinus carpio Common carp Rata carpaya/ Podu kapaya Exotic
14 Danio rerio Zebra danio Zebra Exotic
15 Dawkinsia singhala Filamented Barb Dankola Pethiya Endemic
16 Dawkinsia srilankensis Blotched filamented Mal Pethiya Endemic
barb
94
95
17 Devario cf . aequipinnatus Knuckles Danio Dumbara salaya/Damkola salaya Endemic
18 Devario malabaricus Giant Danio Dankola Sayala / Rat kailaya Indigenous
19 Devario pathirana Barred danio Pathirana Salaya Endemic
20 Esomus thermoicos Flying barb / Revul Dandiya Endemic
Bearded rasbora
21 Garra ceylonensis Stone sucker Gal panderuwa / Gal Pandiya Endemic
22 Garra cf. phillipsi Phillips’ garra Gal panderuwa / Gal Pandiya Endemic
23 Hypothalmichthys nobilis Bighead carp Hisa loku capaya Exotic
24 Hypothalmichthys molitrix Silver carp Ridi carpaya Exotic
25 Labeo dussumieri Common labeo Hiri Kanaya / Gan Kanaya Indigenous
26 Labeo fisheri Mountain labeo / Gadeya / Kalu gadaya Endemic
Green Labeo
27 Labeo lankae Orange fin labeo Thambalaya / Thambala vanna Endemic
28 Labeo rohita Rohu Rohu/ rahu Exotic
29 Labuca insularis Knuckles labuca Dumbara karaedaya Endemic
30 Labuca lankensis Lanka labuca Lanka karaedaya Endemic
31 Labuca ruhuna Southern laubuca Ruhunu karaedaya Endemic
32 Labuca varuna Western laubuca Varuna karaedaya Endemic
33 Pethia padamya Odessa barb Padma pethiya Exotic
34 Pethia bandula Bandula barb Bandula Pothaya / Jayanthiya Endemic
35 Pethia cumingii Cuming’s barb / Kaha varal Depulliya / Potaya Endemic
36 Pethia melanomaculata Tic tac-toe barb Depulliya / Tithpethiya Endemic
37 Pethia nigrofasciatus Black ruby barb / Bulath Hapaya / Manamalaya Endemic
38 Pethia reval Redfin Two-banded Rathu varal Depulliya / Potaya Endemic
carplet
39 Puntius bimaculatus Redside barb Ipili Kadaya Indigenous
40 Puntius dorsalis Longsnouted bard Bimtholla Indigenous
41 Puntius kamalika Scarlet banded barb Mada ipilla/ Ipili kadaya Endemic
42 Puntius kelumi Kelums Long Katu Pethiya / Rathu Endemic
snouted barb waral pethiya
43 Puntius layardii Layards bard Endemic
44 Puntius tetraspilus Long snouted bard Endemic
45 Puntius thermalis Swamp barb Kota Pethiya Endemic
46 Puntius titteya Cherry barb Le Titteya Endemic
47 Puntius vittatus Silver barb Bandi Titteya Indigenous
48 Rasbora armitagei Armitagei’s rasbora Endemic
49 Rasbora dandia Striped rasbora / Dandiya / Kehel Dandiya Indigenous
Common rasbora
50 Rasbora microcephalus Carverii Rasbora Caveri Randiya Indigenous
51 Rasbora naggsi Naggsi rasbora Endemic
52 Rasbora wilpita Wilpita Rasbora Wilpita Dandiya Endemic
53 Horadandia atukorali Horadandia Horadandiya Endemic
54 Rasboroides nigromarginata Red rasbora Endemic
55 Rasboroides vaterifloris Vateria flower Hal Mal Dandiya Endemic
rasbora
56 Rasboroides pallidus Pallaides rasbora Endemic
57 Rasboroides rohani Rohan’s rasbora Rohange rasbora Endemic
58 Systomus asoka Asoka barb Asoka Pethiya / Ranmanissa Endemic
59 Systomus pleurotaenia Black lined barb / Heeta Massa Endemic
Side-striped carp
60 Systomus martenstyni Martenstyni’s barb Dumbara Pethiya Endemic
61 Systomus sp. ‘Richmondi’ Richmond barb Endemic
62 Systomus spilurus Olive barb Mas Pethiya Endemic
63 Systomus timbiri Thibiri barb Endemic
97
64 Tor khudree Mahseer Lehella / Horapolaya Indigenous
Family - Nemacheilidae
65 Acanthocobitis urophthalma Tiger loach / Pol Ahirawa / Viran Ahirawa Endemic
Striped loach
66 Schistura notostigma Banded mountain Puwak Badilla / Endemic
loach Kandukara Ahirawa
Family - Cobitidae
67 Lepidocephalichthys jonklaasi Jonklaa’s loach Pulli Ahirawa Endemic
68 Lepidocephalichthys thermalis Common spiny Thith Ahirawa Indigenous
loach
Family - Bagridae
69 Mystus zeylanicus Sri Lanka mystus Path ankutta Endemic
70 Mystus gulio Long-whiskered Mana ankutta Indigenous
catfish
71 Mystus ankutta Yellow catfish Path ankutta Endemic
72 Mystus vittatus Striped dwarf catfish Iri ankutta Indigenous
Family - Claridae
73 Clarias batrachus Marbale catfish Pulli magura Exotic
74 Clarias brachysoma Walking catfish Magura Endemic
Family - Siluridae
75 Ompock bimaculatus Butter catfish Walapoththa / Kokussa Indigenous
76 Wallago attu Shark catfish Walaya Indigenous
Family - Heteropneustidae
77 Heteropneustes fossilis Stinging catfish Hunga Indigenous
Family - Salamonidae
78 Oncorhynchus mykiss Rainbow trout Trout Exotic
Family - Adrianichthyidae
Family - Hemiramphidaedae
116 Zenachopterus disper Harf beak Morella brakish/freshwater
117 Hyporhamphus limbatus Congaturi half beak Morella brakish/freshwater
Family - Syngnathidae
118 Microphis brachyurus Short tailed pipefish Kalapu natta brakish/freshwater
119 Microphis ocellatus Ocellated pipefish Punchi athu teliya brakish/freshwater
Family - Mastacembelidae
120 Mastacembelus armetus Marbled spiny eel Gan theliya / Oya theliya Indigenous
121 Macrognathus pentophthalmos The Sri Lankan Bata kola theliya Endemic
spinyeel
Family - Channidae
122 Channa ara Giant snakehead Gan ara Endemic
123 Channa gachua Brown snakehead Paradel Kanaya Indigenous
124 Channa orientalis Smooth-breasted Kola Kanaya / Gas Endemic
snakehead
125 Channa punctata Spotted snakehead Mada Kanaya Indigenous
126 Channa striata Murrel Loola Indigenous
Family - Loricaridaedae
127 Pterygoplichthys multiradiatus Sucker mouth cat fish Scavenger / tank cleaner Exotic
Family - Notopteridae
128 Chitala ornata Knife fish/ Feather Mannya Exotic
backs
Family - Toxotida
129 Toxotes chatareus Archer fish Dimitta brakish/freshwater
100
mßYS,k$References
101 102