Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ (§§ 4-19)

Σύμφωνα με τους κανόνες της ρητορικής τέχνης, μετά το προοίμιο ακολουθεί η

διήγηση, όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται με την υπόθεση, και η πίστη
(απόδειξη), όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του (είτε ως κατήγορος για να στηρίξει την
κατηγορία του είτε ως κατηγορούμενος για να αναιρέσει την εναντίον του κατηγορία).

Στο συγκεκριμένο λόγο, οι παράγραφοι 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την
πίστη. Κι αυτό γιατί η διήγηση δεν περιλαμβάνει μόνο έκθεση γεγονότων σχετικών με το
κατηγορητήριο, αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι
μόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής
συμπεριφοράς του Μαντίθεου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του. Έτσι, στο μεγαλύτερο
μέρος του λόγου, η διήγηση λειτουργεί και ως απόδειξη.

Ειδικότερα :

οι §§ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος «μέτεσχε της τότε πολιτείας» και οι §§ 6-
8 την κατηγορία ότι «ίππευε επί των τριάκοντα».

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1η (§§ 4-5)

ΣΧΟΛΙΑ

ημας: ο Μαντίθεος εννοεί τον εαυτό του και τον αδερφό του.

προ της εν Ελλησπόντω συμφορας: πρόκειται για την συντριβή των Αθηναίων από τους
Λακεδαιμονίους (με ηγέτη το Λύσανδρο) στη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς, τον Απρίλιο
του 405 π.Χ., η οποία τερμάτισε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

ως Σάτυρον τόν εν τω Πόντω: ο Σάτυρος ήταν φιλέλληνας βασιλιάς του Πόντου ή Κιμμερίου
Πόντου (Κριμαία), με πρωτεύουσα το Παντικάπαιο, αποικία της Μιλήτου. Ο πατέρας του
Μαντίθεου ήταν φίλος του Σάτυρου κι έστειλε εκεί τους δυο γιούς του γιατί βρισκόταν σε
κακή οικονομική κατάσταση εξαιτίας του πολέμου. Επίσης ήθελε να αποκτήσουν πείρα στο
εμπόριο σίτου, με το οποίο κι ασχολήθηκαν κατά την παραμονή τους εκεί. Επιπλέον
φαίνεται ότι η οικογένεια του Μαντίθεου είχε αριστοκρατικά φρονήματα, γεγονός που της
δημιουργούσε και προβλήματα πολιτικής φύσεως. Ο Σάτυρος είχε αναπτύξει άριστες
εμπορικές σχέσεις και με άλλους Αθηναίους κι είχε φιλοξενήσει εκεί πολλούς εξόριστους
που κατέφυγαν σ’αυτόν από φόβο για τους Τριάκοντα.

των τειχων καθαιρουμένων: πρόκειται για τα Μακρά τείχη που συνέδεαν την Αθήνα με τον
Πειραιά, σύμβολο της αθηναϊκής δύναμης και μεγάλο άγχος των Λακεδαιμονίων, όπως κι ο
αθηναϊκός στόλος. Η κατεδάφισή τους έγινε την άνοιξη του 404 π.Χ. με διαταγή του
Λύσανδρου και σύμφωνα με τους όρους ειρήνης και παράδοσης της πόλης που επέβαλλαν
οι Σπαρτιάτες μετά τη νίκη τους στον Πελοποννησιακό πόλεμο.

μεθισταμένης της πολιτείας: η κατάλυση της αθηναϊκής δημοκρατίας και η μεταβολή του
δημοκρατικού πολιτεύματος σε ολιγαρχικό με την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα έγινε
αμέσως μετά τη κατεδάφιση των τειχών, τον Αύγουστο ή Σεπτέμβριο του 404 π.Χ. Οι
Τριάκοντα έμειναν στην εξουσία 8 μήνες.

ήλθομεν πρίν ....πένθ’ημέραις: 1000 περίπου δημοκρατικοί, εξόριστοι οι περισσότεροι, με

ηγέτη το Θρασύβουλο εξόρμησαν από τη Φυλή, οχυρό φρούριο ΝΔ της Πάρνηθας, ίσως το
Μάιο του 403 π.Χ., κι εγκαταστάθηκαν στη Μουνιχία, οχυρό του Πειραιά, όπου
αντιμετώπισαν με επιτυχία τις επιθέσεις των Τριάκοντα και τον σπαρτιατικό αποκλεισμό. Οι
Τριάκοντα ταπεινωμένοι αποσύρθηκαν στην Ελευσίνα κι ο Θρασύβουλος αποκατέστησε τη
δημοκρατία στην Αθήνα το Σεπτέμβριο του 403.

εις τοιουτον καιρόν αφιγμένους: πραγματικά ο Μαντίθεος κι ο αδερφός του επέστρεψαν

στην Αθήνα σε εξαιρετικά δύσκολη κι επικίνδυνη περίοδο για τους Τριάκοντα, λόγω α) της
λαϊκής οργής για τα εγκλήματά τους, β) των εσωτερικών τους διενέξεων και γ) της
αντίδρασης του Θρασύβουλου και των δημοκρατικών που βρίσκονταν μαζί του.

ούτε ημεις εικός ην..... αλλοτρίων κινδύνων: ο Μαντίθεος κι ο αδερφός του δεν είχαν καμιά
σχέση με το τυραννικό καθεστώς, αφού έφυγαν για τον Πόντο πριν την εγκαθίδρυσή του.
Επομένως η συμμετοχή τους στους κινδύνους που δικαιολογημένα διέτρεχαν οι Τριάκοντα,
κυρίως από το Θρασύβουλο και τις μάχες του Πειραιά, θα ήταν πράξη αφύσικη και ανόητη.

ούτ’ εκεινοι φαίνονται....μεταδιδόναι της πολιτείας: οι Τριάκοντα δε δέχονταν για

συνεργάτες τους όσους είχαν φύγει σε άλλη χώρα και δεν παρείχαν αξιώματα της πόλης σε
όσους δε συμμετείχαν μαζί τους σε αντιδημοκρατικές ενέργειες, δε διέπρατταν εγκλήματα
και σε στήριζαν έμπρακτα του τυραννικό καθεστώς. Άλλος ένας ισχυρό λόγος για τη μη
ανάμειξη του Μαντίθεου στη διακυβέρνηση των Τριάκοντα.

ητίμαζον και τους συγκαταλύσαντας τόν δημον: οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμη
και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους που τους βοήθησε στην κατάλυση της δημοκρατίας,
αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις για την τρομοκρατία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα
είναι ο Κριτίας, ένας από τους σκληρότερους τυράννους, που δε δίστασε να καταγγείλει τον
μετριοπαθή τύραννο και φίλο του Θηραμένη ως προδότη του καθεστώτος, να τον οδηγήσει
στο θάνατο και να καταδιώξει τους οπαδούς του, επειδή ο Θηραμένης επέκρινε την
πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζε ο Κριτίας.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ (§§ 4-5)

Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι «μετέσχε της τότε πολιτείας»

1. δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο, στο Σάτυρο, κι ότι
γύρισε στην Αθήνα μόλις πέντε μέρες πριν την πτώση τους (πραγματικό)
2. υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να
συνεργαστεί με τους Τριάκοντα, σε μια κρίσιμη περίοδο γι’αυτούς κι ενώ αναμενόταν η
πτώση τους, συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (λογικό,εικός)

3. ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ’εκείνους τους Αθηναίους

που ζούσαν στην πόλη κι ήταν όμοιοί τους, δηλαδή ανήθικοι και πρόξενοι αδικημάτων
(πραγματικό-λογικό)

4. τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλιούς συνεργούς τους στην
κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά δικαιώματα αν επέκριναν τις
πολιτικές τους (πραγματικό)

Το πιο ισχυρό από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι το 1ο, γιατί είναι πραγματικό και
μπορεί εύκολα να αποδειχθεί με μάρτυρες. Το 2ο ανήκει στα εικότα, δηλαδή στα εύλογα
και αληθοφανή κι η κοινή λογική μπορεί να το δεχτεί ως πραγματικό. Μεγάλη πειστικότητα
έχουν το 3ο και το 4ο επιχείρημα, γιατί με αυτά ο Μαντίθεος θυμίζει στους βουλευτές
γεγονότα που έζησαν ή γνώριζαν, καθώς λίγα χρόνια είχαν περάσει από την εγκαθίδρυση
των Τριάκοντα (404 π.Χ.) ως τη δοκιμασία του (390 π.Χ.).

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ (ηθοποιία) (§§ 4-5)

Στην ενότητα αυτή τα ρητορικά ήθη αναφέρονται κυρίως στον ομιλητή και εμμέσως στους
κατηγόρους και τους Τριάκοντα.

Α) το ήθος του ομιλητή: ο Μαντίθεος παρουσιάζεται υπάκουος στις αποφάσεις του πατέρα
του και με εμπορικά ενδιαφέροντα. Φαίνεται επίσης ρεαλιστής και συνετός, αφού στην
ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απέφυγε να συμμετάσχει σε κινδύνους
ξένους προς αυτόν. Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος, αφού δεν διέπραξε
αδικήματα.

Β) το ήθος των κατηγόρων: εμφανίζονται αναξιόπιστοι και συκοφάντες, αφού κατηγορούν

έναν άνθρωπο που έλειπε από την πόλη κι επομένως δε θα μπορούσε να έχει συνεργαστεί
με του τυράννους.

Γ) το ήθος των Τριάκοντα: ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς, σκληροί και
αδίστακτοι ακόμη και προς τους φίλους και ομοϊδεάτες τους.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ (παθοποιία) (§§ 4-5)

Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και

αντιπάθεια προς τους κατηγόρους του, που θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο. Τα
συναισθήματα αυτά ενισχύει καθώς σκόπιμα κι εύστοχα αναφέρεται στα οδυνηρά
γεγονότα τα σχετικά με τους Τριάκοντα κι αναμοχλεύει μνήμες, θυμίζοντας στους
βουλευτές οικεια κακά, οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες.
ΟΜΟΡΡΙΖΑ

- διαιτησομένους: δίατα, διαιτησία, διαιτητής, ενδιαίτημα

- εξέπεμψε: πομπή, πομπός, αποπομπή, εκπομπή, παραπομπή,

- καθαιρουμένων: αίρεση, αιρετικός, αφαίρεση, αναίρεση, καθαίρεση, εξαίρεση,

διαίρεση, συναίρεση, αυθαίρετος, αφηρημένος, εξαιρετικός

- μεθισταμένης: ιστός, στάδιο, σταθερός, σταθμός, σταματώ, στάση, σταυρός, στοά,

στήθος, στήλη, ανάσταση, παράσταση, κατάσταση, συμπαράσταση, ένταση, διάστημα,
κατάστημα, περιστατικό, προϊστάμενος, υφιστάμενος, προστασία

- ήλθομεν: ερχομός, ελεύθερος, έλευση, διέλευση, προσέλευση, ισθμός, εισιτήριο,

απρόσιτος, ιόν, προϊόν, ανεξίτηλος

- εικός (μτχ. παρακ. του ρ. έοικα= μοιάζω): εικάζω, εικασία, εικαστικός, εικόνα
εικονικός, επιεικής

- ην: όν, ουσία, παρουσία, απουσία, παρόν, ουσιαστικός, ανούσιος, εξουσία,

περιουσία

- αφιγμένους (από + ικνουμαι = έρχομαι, φτάνω): άφιξη, εφικτός, ανέφικτος, ίχνος,

ικανός, ικεσία, ικέτης, προίκα

- επιθυμειν: επιθυμία, ανεπιθύμητος

- μετέχειν: έξη, εξής, ισχυρός, οχυρός, σχέδιο, σχέση, σχήμα, σχολείο, σχολή,
ακάθεκτος, αποχή, ενοχή, ένοχος, ευεξία, εχεμύθεια, κάτοχος, κακουχία, μετοχή, μέτοχος,
συνοχή, παροχή

- εξαμαρτάνουσι: αμαρτία, αμάρτημα, αμαρτωλός, αναμάρτητος

- μεταδιδόναι: δόση, μετάδοση, παράδοση, δωρεά, δώρο, αιμοδότης, προδότης,

διάδοση, έκδοση, επίδοση, απόδοση, εξουσιοδοτώ, λογοδοτώ, ανταποδίδω, αντίδοτο

- ητίμαζον: ατιμία, άτιμος, ατιμασμένος

- συγκαταλύσαντας: λύση, λύσιμο, λυτός, αδιάλυτος, αναλυτικός, απόλυση,

παράλυση, επίλυση, έκλυση, κατάλυμα