Kwasy i zasady:

definicja Brønsteda – Lowry’ego

• Kwasem Brønsteda – Lowry’ego jest substancja,

która dostarcza (jest donorem) protonu H+.

• Zasadą Brønsteda – Lowry’ego jest substancja,

która ten proton przyjmuje (jest akceptorem protonu).

H A + B A + H B

kwas 1 zasada 2 sprzężona sprzężony

zasada 1 kwas 2
1
 Stała równowagi

Moc danego kwasu w roztworze wodnym można opisać przy

użyciu standardowego wyrażenia na stałą równowagi Keq:

HA + H2O A- + H3O+

-
H3 A O+
Keq = mol / dm3
HA H2O

2
 Stała kwasowości

W rozcieńczonym roztworze wodnym stosowanym przy

pomiarach kwasowości, stężenie wody [H2O] pozostaje prawie
stałe i wynosi ~55,6 mol/dm3.
Z tego powodu możemy stan równowagi opisać stosując
wielkość o nazwie stała kwasowości Ka

A x H3O
K Keq x H2O
a
HA

3
Zakres wartości Ka dla różnych kwasów jest bardzo duży.
Od ~1015 dla tak zwanych „superkwasów”
do ~10-60 dla kwasów najsłabszych.
Pospolite kwasy nieorganiczne, takie jak H2SO4, HNO3 czy
HCl mają wartości Ka w zakresie 102 – 109,
podczas gdy wartości
Ka organicznych kwasów karboksylowych RCOOH leżą w
zakresie 10-5 – 10-15.
Moc kwasu jest najczęściej wyrażana za pomocą wartości
pKa

pKa = - log Ka
4
 pKa = - log Ka

Kwas mocniejszy
większa wartość Ka mniejsza wartość pKa

Kwas słabszy
mniejsza wartość Ka większa wartość pKa.

5
Zwróćcie uwagę na odwrotną zależność między mocą kwasu
i mocą jego sprzężonej zasady.
Z mocnym kwasem sprzężona jest słaba zasada.
Mocny kwas to ten, który łatwo traci swój proton, co oznacza,
że jego sprzężona zasada ma małe powinowactwo do protonu
i dlatego jest słabą zasadą.
Ze słabym kwasem sprzężona jest mocna zasada.
Słaby kwas to ten, który z trudnością traci swój proton, co
oznacza, że jego sprzężona zasada ma duże powinowactwo do
protonu i dlatego jest mocną zasadą.

6
CH3COOH + OH CH3COO + HOH

kwas 1 zasada 2 sprzężona sprzężony

zasada1 kwas 2

mocniejszy mocniejsza słabsza słabszy

Porównujemy kwasowości dwóch kwasów 1 i 2

K a1 = 10 -5 Ka2 = 10 -16

Równowaga zawsze przesunięta jest w stronę

słabszego kwasu i słabszej zasady.

CH3COOH + OH CH3COO + HOH

7
HC CH + OH HC C + H2O

kwas 1 zasada 2 sprzężona sprzężony

zasada 1 kwas 2
słabszy słabsza mocniejsza mocniejszy

pKa (acetylen) = 25 pKa (woda) = 16

8
 Czy zajdzie następująca reakcja:
O O
?
CH3 C CH3 + Na NH2 CH3 C CH2 Na + NH3

O O
?
CH3 C CH3 + NH2 CH3 C CH2 + NH3

kwas 1 zasada 2 sprzężona sprzężony

zasada 1 kwas 2
mocniejszy słabszy

amoniak, NH3 ma wartość pKa ~ 34,

a aceton CH3COCH3 ma wartość pKa ~ 19 .

REAKCJA ZAJDZIE

9
 Niektóre związki mogą oddziaływać zarówno
jak kwasy, jak i zasady.
Np.: woda, alkohole, kwasy karboksylowe, amoniak, aminy.

Sprzężony kwas Związek Sprzężona zasada

H3O H2O OH

CH3OH2 CH3OH CH3O

CH3COOH2 CH3COOH CH3COO

NH4 NH3 NH2

CH3NH3 CH3NH2 CH3NH

10
 Tabela względnej mocy kwasów
kwas Ka ≈ zasada

W CH3(CH2)2CH3 10 - 45 CH3(CH2)2CH2- W
Z CH2 = CH2 10 - 44 CH2 = CH- Z
R NH3 10 - 34 NH2-
O
O R
RC≡CH 10 - 25 RC≡C-
S
S
ROH 10 - 18 RO-
T
T H2O 10 - 16 OH-
PhOH 10 - 10 PhO-
K
RNH3+ 10 - 10 RNH2 Z
W A
NH4+ 10 - 9 NH3
A S
H2CO3 10 - 7 HCO3-
S A
CH3COOH 10 - 5 CH3COO-
O D
CF3COOH 1 CF3COO-
W O
HNO3 10 NO3-
O W
H3O+ 50 H2O
Ś O
HCl 10 7 Cl-
C Ś
9
HBr lub H2SO4 10 Br- lub HSO4- C
I
HI oraz HClO4 10 10 I- lub ClO4- I
Super kwas SbF5 . FSO3H > 10 12 SbF5 . FSO3- 11
 Należy zapamiętać, że:
‰ Im mocniejszy kwas tym słabsza zasada z nim sprzężona;

‰ W równowagach kwasowo-zasadowych (tj. przemianach

związanych z przeniesieniem wodoru) położenie stanu
równowagi jest zawsze przesunięte w kierunku słabszego
kwasu i słabszej zasady;

‰ Moc kwasu jest względna

(ten sam związek może być kwasem lub zasadą w
zależności od tego z czym reaguje),
ponad to
moc kwasu zależy od rodzaju rozpuszczalnika
(np. kwas słaby w wodzie może okazać się mocnym kwasem
w bezwodnym środowisku - np. w ciekłym amoniaku
zastosowanym jako rozpuszczalnik). 12
 Gdzie przyłącza się najpierw proton?
Do najmocniejszej zasady ( najsłabszy sprzężony kwasu).

RNH2 RS-
pKa (RNH3+) = 10,5 pKa (RSH) = 8,6
słabszy kwas mocniejszy kwas
mocniejsza sprzężona zasada słabsza sprzężona zasada
RNH2 RS-
mocniejsza zasada słabsza zasada
do aminy

13
Jeżeli miareczkujemy mieszaninę kwasów mocną zasadą
kwasy miareczkowane są w kolejności zgodnej z rosnącą
wartością pKa
czyli najpierw reaguje mocniejszy kwas

RCOOH RNH3+
pKa= 4,5 pKa= 10,5
mocniejszy kwas słabszy kwas

NaOH NaOH
RCHCOOH RCHCOO RCHCOO
NH3 NH3 NH2

14
 Kwasy i zasady
definicja Lewisa

• Kwasem Lewisa jest substancja, która jest

akceptorem pary elektronowej.

• Zasadą Lewisa jest substancja, która jest donorem

pary elektronowej.

15
Kwasy Lewisa – stwierdzenie, że jest zdolny do przyjęcia pary
elektronowej oznacza, że musi mieć pusty, nieobsadzony,
niskoenergetyczny orbital lub
silnie spolaryzowane wiązanie chemiczne z wodorem, takie że H+
może być uwolniony (np. HBr, HCl, HNO3).
Definicja Lewisa jest znacznie szersza niż definicja Brønsteda –
Lowry’ego.
Kwasem Lewisa jest :
H +,
Kationy metali np.: Li+, Mg2+,
Różne kationy np.: Br+, Cl+
Związki pierwiastków grupy IIIA np.: BF3, AlCl3, AlBr3
Związki metali przejściowych np.: TiCl4, FeCl3, ZnCl2, SnCl4
Różne obojętne donory protonu np.: H2O, HCl, HNO3 itp

16
 Definicja zasady Lewisa jest podobna do definicji zasady
Brønsteda-Lowry’ego.
Jest to związek mający parę niewiążących elektronów, które
mogą być wykorzystane do związania się z kwasem Lewisa.
Większość związków organicznych zawierających atom tlenu
lub azotu jest zasadą Lewisa.
Zasady Lewisa:
O
CH3CH2OH CH3OCH3 CH3C
OH

O
CH3NH2 CH3CH2N=CH3 CH3C N CH3C
NH2

CH3SCH3 Cl
17
 Ważne jest aby wolna, niewiążąca para elektronowa
była dostępna.

Związek nie może posiadać ładunku dodatniego na

atomie z wolną parą.
H3O+ chociaż ma wolną parę elektronową na tlenie nie
jest zasadą Lewisa, gdyż ta nie jest dostępna.

H O H
H

18
 Kwas Lewisa Zasada Lewisa
akceptor pary elektronowej donor pary elektronowej

jeżeli akceptorem jeżeli akceptorem jeżeli donoruje jeżeli donoruje

jest H+ jest inny atom do H+ do innego atomu

kwas elektrofil zasada nukleofil

19
 W reakcjach z węglem mówimy o:
nukleofilach i elektrofilach.
Nukleofile – cząsteczki lub jony ujemne, które w procesie
powstawania wiązania z atomem węgla, dostarczają pary
elektronów, tworzącej nowe wiązanie (np. I-).

CH3 Cl + I CH3 I + Cl

Elektrofile – cząsteczki lub jony dodatnie, które w

procesie tworzenia wiązania wykorzystują pary
elektronowe dostarczane przez atom węgla (np. Br+).

CH2 CH2 + Br CH2 CH2Br

20
 Analiza Elementarna
Skład pierwiastkowy związku:

C 69,35%
H 5,89%
N 11,62%
Σ 86,86%

do 100% brakuje 100 - 86,86 = 13,14% to jest tlen O

C 69,35%
H 5,89%
N 11,62%
O 13,14%

21
 69,35 5,78
C = 5,78 = 7,02 ~ 7
12 0,82
5,89 5,89
H = 5,89 = 7,18 ~ 7
1 0,82
11,62 0,83
N = 0,83 0,82 =1
14

13,14 0,82
O = 0,82 =1
16 0,82

Na tym etapie Tu już można zaokrąglić

nie wolno zaokrąglać!
Wzór empiryczny C7H7NO

22
Wzór empiryczny C7H7NO
Wzór sumaryczny rzeczywisty wynika z masy cząsteczkowej.

Sumujemy masy atomowe we wzorze empirycznym:

7*12 + 7*1 + 14 + 16 = 121

Załóżmy , że masa cząsteczkowa wynosi 121

wzór sumaryczny związku jest taki sam jak wzór empiryczny,
czyli C7H7NO.

Gdyby masa cząsteczkowa wynosiła 242 to wzór rzeczywisty

byłby 242 / 121 =2
2 * C7H7NO = C14H14N2O2

23
 Stopień nienasycenia:
2 + 2C + N - I
n=
2
C7H7NO
2 + 2*7 + 1 - 7
n= =5
2

n=0 same wiązania nasycone bez pierścienia

n=1 C=C (C=N, C=O) lub pierścień
n=2 2*C=C (C=N, C=O)
lub C≡C (C≡N)
lub C=C (C=N, C=O) i pierścień
n = 4 (i więcej) prawdopodobnie pierścień aromatyczny

24
C7H7NO : O
C
H
O
NH2 C
NH2

o-aminobenzaldehyd benzamid
2-aminobenzaldehyd

O O
C C
H H

NH2 H2N

m-aminobenzaldehyd p-aminobenzaldehyd
3-aminobenzaldehyd 4-aminobenzaldehyd 25
 Jak przebiegają reakcje chemiczne?
Zanim przystąpimy do omawiania reakcji chemicznych jakim
ulegają związki organiczne warto zdać sobie sprawę jak
przebiegają reakcje chemiczne.

Każdą reakcję chemiczną można traktować jak proces,

którego istotą jest rozerwanie wiązań obecnych w substratach
i utworzenie nowych wiązań, właściwych dla produktów reakcji.

Rozpad wiązania chemicznego może się odbyć na dwa sposoby:

homolityczny
i
heterolityczny.

26
 Homolityczny rozpad wiązania

Jeżeli elektrony wiązania zostano podzielone „po równo” między

atomami tworzącymi wiązanie
mamy do czynienia z rozpadem homolitycznym,
a powstałe produkty naszą nazwę rodników
(zawierają niesparowany elektron)
Zapis rozpadu homolitycznego (używamy strzałek z pólgrotami):

A B A + B

2 rodniki

27
 Homolityczny rozpad wiązania
C-C

CH3 CH3 CH3 + CH3

rodnik rodnik
metylowy metylowy

CH3CH2 CH3 CH3CH2 + CH3

propan rodnik
etylowy

28
Rodniki = posiadają niesparowany elektron np.:
H., Br., Cl., I ., CH3., .OH, RO. , R., ∅-CH2 .
∅ oznacza pierścień benzenowy
Rodniki są bardzo reaktywne chemicznie, dążą do
sparowania pojedynczego elektronu poprzez:

rozerwanie innych wiązań (i pozyskanie elektronu

kosztem homolitycznego rozerwania tego wiązania)
lub
reakcję z drugim rodnikiem (sparowanie pojedynczych
elektronów dwóch rodników i wytworzenie wiązania
chemicznego)

29
 Heterolityczny rozpad wiązania

Jeżeli podczas rozpadu wiązania para elektronowa pozostaje

przy jednym z atomów, które tworzyły wiązanie mówimy o
rozpadzie heterolitycznym (jonowym).
Rozpad heterolityczny jest ułatwiony wtedy, gdy wiązanie jest
spolaryzowane.
Zapis rozpadu heterolitycznego (używamy strzałki z grotem
wskazującym kierunek przesunięcia się pary elektronowej).

A
A B A + B bardziej elektroujemny
B
A B A + B bardziej elektroujemny
30
Heterolityczny rozpad wiązania
C-Z

C Z C + Z

karbokation sp2

C Z C + Z

karboanion sp3

31
 Podstawowe typy reakcji organicznych:

Reakcje addycji – A – zachodzą wówczas, gdy dwa

substraty reakcji łączą się ze sobą, tworząc jeden nowy
produkt.
A + B → C

Przykładem reakcji addycji jest np.: reakcja alkenów z HBr

H H H Br
H Br + CC HCCH
H H HH

32
 Podstawowe typy reakcji organicznych:

Reakcje eliminacji – E – zachodzą, gdy pojedynczy

substrat rozszczepia się na dwa produkty:
A → B + C
Przykładem reakcji eliminacji, jest reakcja halogenku
alkilu:
H Br zasada H H
HCCH CC + H Br
HH H H

Reakcje eliminacji są odwrotnością reakcji addycji:

H H H Br
H Br + CC HCCH
H H HH 33
 Podstawowe typy reakcji organicznych:

Reakcje substytucji (podstawienia) – S – zachodzą, gdy

dwa substraty wymieniają się fragmentami swoich
cząsteczek, dając dwa nowe produkty:
A–B + C–D → A–C + B–D
Przykładem reakcji substytucji jest reakcja alkanu z chlorem
w obecności światła UV:

H H H H
hν
H C C H + Cl Cl H C C Cl + H Cl
H H H H

34
 Podstawowe typy reakcji organicznych:

Reakcje przegrupowania – R – zachodzą wtedy, gdy

pojedynczy substrat ulega reorganizacji wiązań i atomów,
dając produkt izomeryczny:
A → B

kataliza
CH3CH2 H kwasowa CH3 H
C C C C
H H H CH3

1-buten 2-buten

35
 Elementy kinetyki i termodynamiki reakcji.

Dlaczego przebiegają reakcje chemiczne?

Znany jest szereg reakcji chemicznych, jednak
wiadomo, że przebiegu niektórych hipotetycznie
oczekiwanych reakcji nie obserwujemy.

CH3CH3 + H2O → CH3CH2OH + H2

taka reakcja nie przebiega
Przebieg innych wymaga zastosowania określonych
czynników
hν
CH3CH3 + Br2 CH3Br + HBr
∆
(C6H10O5)n + 6n O2 6n CO2 + 5n H2O
H2SO4
CH3COOCH3 + H2O CH3COOH + CH3OH
36
 Mechanizm reakcji – jak reakcja przebiega?

R-X + OH- ROH + X-

Czy najpierw następuje

rozerwanie wiązania R-X?

Czy też proces jest

synchroniczny,
R + + X- czyli równoczesne rozerwanie
wiązania R-X i wytworzenie
R+ + OH- wiązania R-OH

HOδ-……R…….Xδ-

ROH
37
 Mechanizm reakcji opisuje szczegóły przebiegu reakcji:
pokazuje on ,
które wiązania ulegają rozerwaniu i w jakiej kolejności,
pokazuje, które powstają i w jakiej kolejności
jaka jest względna szybkość każdego etapu.
Pełny mechanizm uwzględnia wszystkie substraty,
wszystkie utworzone produkty oraz ilości każdego z nich.
Jak wiemy istnieją dwa podstawowe sposoby
rozerwania wiązań:
homoliza = reakcja rodnikowa
(rozpad symetryczny, w każdym fragmencie jeden elektron)
i heteroliza = reakcja polarna
(czyli polarne rozerwanie wiązania, w jednym z fragmentów
znajdują się oba elektrony).
Reakcje polarne są najbardziej rozpowszechnionymi
reakcjami w chemii organicznej. 38
 Reakcje rodnikowe

Nie występują tak często jak reakcje polarne, mają jednak

istotne znaczenie w chemii wielu procesów przemysłowych.
Należy pamiętać, że choć większość rodników jest elektrycznie
obojętna , są one wysoce reaktywne chemicznie, ponieważ
zawierają atom o nieparzystej liczbie elektronów, zamiast
trwałego układu oktetowego.
Oktet może być utworzony poprzez oderwanie atomu lub
grupy atomów od innej cząsteczki –
prowadzi to do utworzenia nowej obojętnej cząsteczki
i nowego rodnika – taki przebieg to substytucja rodnikowa

39
 Reakcje polarne i ich przebieg

Większość cząsteczek organicznych jest elektrycznie obojętna-

nie mają ładunku dodatniego, ani ujemnego.
Wiadomo jednak, że niektóre wiązania w cząsteczce ,
szczególnie w niektórych grupach funkcyjnych są polarne.
Polarność wiązania wynika z różnic elektroujemności
powiązanych ze sobą atomów.

Y M
C C

Y = O, N, Cl, Br, I M = metal np Mg, Li, Na

40
 Polarność wiązania może być zwiększona skutkiem
oddziaływania grup funkcyjnych z cząsteczkami
rozpuszczalnika lub na skutek oddziaływania cząsteczek z
kwasami lub zasadami Lewisa.
Przykładem takich oddziaływań jest wzrost polaryzacji
wiązania C - O w alkoholu w wyniku protonowania atomu
tlenu:

H H H
O H A O
H C H C + A
H H H H
metanol metanol protonowany
słabo polarne silnie polarne
wiązanie C-O wiązanie C-O
41
 Polarność a reaktywność
Polarność grupy funkcyjnej wpływa na reaktywność,
ponieważ ładunki przeciwnie naładowane przyciągają się
wzajemnie – zatem miejsca bogate w elektrony jednej
cząsteczki – będą oddziaływać (reagować) z miejscami
ubogimi w elektrony drugiej cząsteczki.
Wiązanie chemiczne powstanie, gdy reagent bogaty w
elektrony dostarczy pary elektronowej reagentowi ubogiemu
w elektrony.

A + :B
elektrofil nukleofil
ubogi w elektrony bogaty w elektrony

42
Obok polarności wiązania operujemy czasami pojęciem
polaryzowalności atomu – czyli zdolności do zaburzania
chmury elektronowej danego atomu przez czynniki zewnętrzne
takie jak rozpuszczalnik, oddziaływanie innych reagentów.

Większe atomy, posiadające luźno upakowane elektrony

dalszych powłok, są bardziej polaryzowalne niż atomy małe,
których elektrony są silnie przyciągane przez dodatnio
naładowane jądro.
Z tego powodu jod jest bardziej polaryzowalny niż fluor.
Wynikiem dużej polaryzowalności jodu jest fakt, że pomimo
braku różnic w elektroujemności między węglem a jodem,
wiązanie C - I może zachowywać się tak jakby było
spolaryzowane.

43
Integralną częścią mechanizmu reakcji jest przedstawienie
•opisu jej przebiegu z energetycznego punktu widzenia
•podanie danych kinetycznych

Równanie reakcji - sumaryczny zapis reakcji, bez wnikania

szczegółowo w jej przebieg
Większość reakcji – kilka lub kilkanaście procesów zrywania
i powstawania wiązań chemicznych
(poszczególne akty zrywania i powstawania wiązań = reakcje
elementarne)
Znaczenie poznania mechanizmu reakcji – nie tylko
teoretyczne, lecz również praktyczne (pozwala sterować
przebiegiem poprzez zmiany środowiska reakcji)
Na podstawie mechanizmu wyznacza się jej efekty
energetyczne i kinetykę - znajomość tych parametrów jest
niezbędna do zastosowania danej reakcji w przemyśle.
44
 Rozważając przebieg reakcji bierzemy pod uwagę:
a) aspekt termodynamiczny (czyli czy możliwy jest przebieg
reakcji ?)
b) aspekt kinetyczny (jaka jest szybkość reakcji ?)

Szybkość reakcji określa się ilościowo jako zmianę

molowego stężenia substratów (lub produktów) w jednostce
czasu.

45
Najważniejszymi czynnikami, które wpływają na szybkość
reakcji są:
rodzaj i stężenie reagujących substancji lub ciśnienie gazów
(jeżeli reakcja biegnie w fazie gazowej);
•temperatura
•obecność katalizatorów
•wpływ promieniowania

46
 Opis reakcji chemicznej:
szybkość reakcji
i równowaga termodynamiczna.

Każda reakcja chemiczna może zachodzić w dwóch kierunkach.

Położenie wytworzonych stanów równowagi chemicznej wyraża
równanie na stałą równowagi chemicznej.
Dla ogólnie przedstawionej reakcji:

aA + bB cC + dD
mamy:
c d
produkty C D
Keq = = a b
substraty A B

47
 Liczbowa wartość stałej równowagi mówi, która strona reakcji
jest energetycznie uprzywilejowana.

Jeżeli Keq > 1 reakcja przebiega w prawo. →

Jeżeli Keq < 1 reakcja przebiega w kierunku odwrotnym,

tzn. od prawej strony do lewej. ←

.

48
Dla reakcji mającej korzystną stałą równowagi K > 1
(zachodzącej zgodnie z zapisem), poziom energetyczny określający
energię produktów musi być niższy od poziomu energii substratów.

Energia

substraty

produkty

postęp reakcji

Reakcja ta jest termodynamicznie korzystna

49
 Energia

produkty

substraty

postęp reakcji

Ta reakcja jest termodynamicznie niekorzystna

K<1

50
Zmiana energii całkowitej podczas reakcji nosi nazwę
zmiany entalpii swobodnej (swobodnej energii Gibbsa)

∆Go = Goproduktów – Gosubstratów

oraz

∆Go = - RT ln Keq
albo

−∆Go / RT
Keq = e

51
 −∆Go / RT
Keq = e RT > 0

∆G < 0 ∆G > 0 ∆G = 0
Energia Energia Energia

produkty substraty produkty

substraty

produkty
substraty

postęp reakcji postęp reakcji postęp reakcji

K>1 K<1 K=1

trwały produkt nietrwały produkt trwały produkt
52
Zmiana entalpii swobodnej zależy od dwóch członów:
zmiany entalpii ∆H
i zależnego od temperatury członu entropowego T∆S
∆Go = ∆H o - T∆S o
Zmiana entalpii, ∆H o, nosi nazwę ciepła reakcji.
Jeżeli ∆H o jest ujemne, to wiązania w produktach są
silniejsze niż w substratach, w wyniku reakcji zostaje
uwolnione ciepło, a reakcja nosi nazwę reakcji
egzotermicznej.
Jeżeli ∆H o jest dodatnie, wiązania w produktach są
słabsze niż w substratach, ciepło jest absorbowane, a
reakcja nosi nazwę reakcji endotermicznej.
53
 Warto pamiętać, że rozrywanie wiązań wymaga energii,
tworzenie wiązań uwalnia energię.
Układ dąży do zastąpienia wiązań słabszych wiązaniami
mocniejszymi.
Niższa energia – trwalszy układ
∆H = (Σ energii wiązań substratów) - (Σ energii wiązań
produktów)
Zmiana entropii, ∆S, jest miarą zmiany liczby stopni
swobody cząsteczek
-stopnia nieuporządkowania cząsteczkowego lub swobody
ruchu.

54
Dla reakcji:
A=B+C
obserwuje się większą swobodę ruchu (nieuporządkowanie) w
produktach niż w substratach,
∆S > 0

Dla reakcji typu:

A+B=C
wniosek jest przeciwny a ∆S < 0

Zazwyczaj T∆S jest znacznie mniejsze od ∆H o w typowych

temperaturach reakcji.

Chemicy często dokonują uproszczenia, że ∆Go ~ ∆H o .

55
 Podsumujmy

Wyjaśnienie wielkości termodynamicznych

∆G0 Zmiana entalpii Różnica energii całkowitej między produktami

swobodnej i substratami reakcji.
[kJ/mol] ∆G0 jest proporcjonalna do stałej równowagi,
zgodnie z równaniem:
∆G0 = -RT ln Keq

∆H0 Zmiana entalpii Ciepło reakcji; różnica energii między

[KJ/mol] wiązaniami rozerwanymi podczas reakcji a
wiązaniami utworzonymi w jej wyniku

∆S0 Zmiana entropii Całkowita zmiana swobody ruchu lub

„bałagan” wynikający z reakcji; zazwyczaj
[J/K x mol ]
znacznie mniejsze od ∆H0

56
 Znajomość Keq jest ważna , jednak mówi nam jedynie o
położeniu stanu równowagi (lub ile produktu ostatecznie się
utworzy) –
nie mówi jednak
jak szybko reakcja przebiegnie, jak szybko ustali się stan
równowagi.
temp. pokojowa
benzyna + powietrze → reakcja praktycznie nie przebiega
zapłon
benzyna + powietrze → reakcja przebiega bardzo
gwałtownie CO2 + H2O

Powinniśmy rozróżnić:
Szybkość reakcji (jak szybko reakcja przebiegnie)
Równowaga reakcji (w jakim kierunku reakcja zachodzi)

57
Nawet reakcje z dużą wartością K nie zachodzą natychmiast.
Ich szybkość może być różna.
Jakie warunki muszą spełnić dwie reagujące ze sobą cząsteczki
aby reakcja między nimi zaszła?

1. Muszą się spotkać lub zderzyć

2. Powinny zbliżyć się do siebie w takim ułożeniu, by możliwe
było rozerwanie lub utworzenie odpowiedniego wiązania.
3. Ich sumaryczna energia musi wystarczyć do rozpoczęcia
reakcji

Bariera energetyczna dla reakcji chemicznych nazywana jest

energią aktywacji Ea

Wysokość tej bariery decyduje o szybkości reakcji

termodynamicznie korzystnej.
58
Graficzna metoda przedstawiania zmian energii,
która następuje w czasie reakcji

Energia

stan przejściowy (kompleks aktywny)

energia aktywacji = ∆E
substraty

produkty

postęp reakcji

∆ E ‡ = Eakt = Ea = ∆ E * = ∆ G ‡

Indeks ‡ lub * oznacza stan przejściowy 59

Energia Energia

∆E ∆E
substraty

substraty
produkty
produkty

postęp reakcji postęp reakcji

I II
I - Mała energia aktywacji oznacza szybką reakcję, ponieważ
prawie wszystkie zderzenia zachodzą z energią wystarczającą
do tego, aby reagujące cząsteczki osiągnęły stan przejściowy.
II - Duża energia aktywacji oznacza powolny przebieg reakcji,
ponieważ niewiele cząsteczek zderza się z energią wystarczającą
do osiągnięcia stanu przejściowego.
60
 Równanie kinetyczne to zazwyczaj równanie
różniczkowe opisujące dokładnie zmiany stężenia molowego
substratów w czasie zachodzenia reakcji chemicznej.
Najczęściej przyjmuje ono postać:

v = k [A]n[B]m[C]p……….
gdzie
k - stała szybkości reakcji
[A], [B], [C], ... - stężenia molowe (w przypadku roztworów)
lub ciśnienia cząstkowe (w przypadku gazów) substratów
uczestniczących w reakcji
n,m,p, - wykładniki potęgowe dobierane zwykle
empirycznie, choć czasami też na podstawie znajomości
mechanizmu, zwane często rzędem reakcji.

61
 Współczynnik proporcjonalności k w równaniu
kinetycznym, nazywany stałą szybkości, jest charakterystyczny
dla określonej reakcji i danej temperatury.
Zależność między Ea , temperaturą T i stałą szybkości
reakcji k wyrażona jest równaniem Arrheniusa:
-Ea / RT
k = Ae
A jest czynnikiem częstości

rosnące T powoduje zmniejszenie Ea / RT ,

co powoduje wzrost
-Ea / RT
e i wzrost k

62
 Seria procesów rozpadu i powstawania wiązań podczas
reakcji zachodzi najczęściej w kilku etapach
– niektóre z nich są wolne, a inne szybkie.

Najwolniejszy z tych etapów, będąc swego rodzaju

„wąskim gardłem” reakcji, decyduje o szybkości całego procesu.
Nazywany jest etapem decydującym o szybkości reakcji.

W równaniu kinetycznym występują substancje biorące udział w

etapie decydującym o szybkości lub w etapach wcześniejszych.

63
 Są dwie główne metody przyspieszania reakcji.
1. Polega na ogrzaniu substratów tak, by przy zderzeniu
większy procent cząsteczek miał energię co najmniej
równą energii aktywacji.
2. Polega na dodaniu do mieszaniny reakcyjnej katalizatora,
który otwiera alternatywną ścieżkę reakcyjną z innym
zestawem rozrywanych i tworzonych wiązań.
Ścieżce tej odpowiada mniejsza energia aktywacji.

64
 Energia

reakcja niekatalizowana

zmniejszenie energii
aktywacji reakcja katalizowana

substraty

produkty

postęp reakcji

65
W reakcji katalizowanej w grę może wchodzić dodatkowy
produkt pośredni (produkty pośrednie).

reakcja niekatalizowana
Energia

reakcja katalizowana

substraty

produkty

postęp reakcji

66
Energia Energia

∆E1
substraty ∆E2 produkty
ο
∆Η 1 ο ∆Η 2

produkty substraty

postęp reakcji 1 postęp reakcji 2

A+B=C+D C+D=A+B

1
A+B C + Dz
2

∆H1 o < 0 ∆H2 o > 0 | ∆H1 o | = | ∆H2 o |

∆ E1‡ < ∆ E2‡ reakcja 1 jest szybsza od reakcji 2
równowaga przesunięta w kierunku A + B → C + D

67
 Energia Energia

∆E ∆E
substraty
∆Η ο
substraty ∆Η ο
produkty
produkty

postęp reakcji postęp reakcji

∆H o < 0 ; ∆H o < 0
mała energia aktywacji duża energia aktywacji
szybka reakcja egzotermiczna wolna reakcja egzotermiczna

W reakcjach egzotermicznych stan przejściowy swoją

budową bardziej przypomina substrat.
68
 Energia Energia

∆E ∆E produkty
produkty
substraty ∆Η ο
∆Η ο
substraty

postęp reakcji postęp reakcji

∆H o > 0 ; ∆H o > 0
mała energia aktywacji duża energia aktywacji
szybka reakcja endotermiczna wolna reakcja endotermiczna

W reakcjach endotermicznych stan przejściowy swoją

budową bardziej przypomina produkt.

69
Reakcja dwuetapowa
Energia
drugi stan
pierwszy stan przejściowy
przejściowy

produkt pośredni

substraty ∆Η ο
produkty

postęp reakcji dwuetapowej

A+B=C=D+E

C = produkt pośredni
70
Reakcja dwuetapowa
Energia
drugi stan
pierwszy stan przejściowy
przejściowy

∆E2

∆E1
produkt pośredni

substraty ∆Η ο
produkty

postęp reakcji dwuetapowej

A+B=C=D+E

∆E1* > ∆E2* pierwszy etap wolniejszy niż drugi i on decyduje o

całkowitej szybkości reakcji
71
 Kontrola termodynamiczna i kinetyczna

Załóżmy, że w reakcji może powstać więcej niż jedna grupa

produktów:

C+D

A+B
E+F

Które produkty otrzymamy i dlaczego?

Popatrzmy na profile energetyczne reakcji.

72
 Energia Energia

∆E1
∆E2
A+B A+B

C+D
E+F

postęp reakcji postęp reakcji

Jeżeli reakcja osiąga stan równowagi powstają produkty

najbardziej korzystne energetycznie – tu E + F.
Jest to kontrola termodynamiczna
Reakcja A + B → E + F ma mniejszą energię aktywacji,
Jest to reakcja szybsza – kontrola kinetyczna.
73
 Energia Energia

∆E1
∆E2
A+B A+B

C+D
E+F

postęp reakcji postęp reakcji

Reakcja A + B → E + F jest więc korzystna zarówno z punktu

widzenia termodynamicznego (energetycznego),
jak i kinetycznego (szybkości reakcji).

74
Załóżmy teraz inne profile energetyczne:
Energia Energia

∆E2
∆E1
A+B A+B
C+D
E+F

postęp reakcji postęp reakcji

Nadal najbardziej korzystne energetycznie są produkty E + F.

Kontrola termodynamiczna.
Ale C + D powstają szybciej (mniejsza energia aktywacji.
Kontrola kinetyczna. 75
 Energia Energia

∆E2
∆E1
∆E3
A+B A+B
C+D
E+F

postęp reakcji postęp reakcji

W niższej temperaturze powstaną głównie C + D .

Niewiele cząsteczek osiągnie energię niezbędną dla reakcji
A+B→E+F
Podwyższenie temperatury dostarczy wystarczającej energii aby
zaszły obie reakcje.
Jak i reakcja odwrotna C + D → A + B (∆E3<∆E2 )
W rezultacie w wyższej temperaturze powstanie głównie E +76F
Narysuj diagram energetyczny dla reakcji dwuetapowej,
przechodzącej przez produkt pośredni ,
który jest mniej trwały zarówno od substratu jak i produktu,
gdzie produkt jest trwalszy od substratu,
energia aktywacji etapu pierwszego (substrat-produkt pośredni)
jest większa niż etapu drugiego (produkt pośredni-produkt)

Energia
drugi stan
pierwszy stan przejściowy
przejściowy

∆E2

∆E1
produkt pośredni

substraty

produkty
postęp reakcji 77
 Energia
drugi stan
pierwszy stan przejściowy
przejściowy
∆E2

∆E1
produkt pośredni

substraty

produkty
postęp reakcji

Pierwszy stan przejściowy przypomina bardziej

substraty produkt pośredni
Drugi stan przejściowy przypomina bardziej
produkt produkt pośredni
Który etap decyduje o szybkości reakcji?
pierwszy drugi 78
Energia
drugi stan
pierwszy stan przejściowy
przejściowy
∆E2

∆E1
produkt pośredni

substraty ∆Η ο
produkty
postęp reakcji

Reakcja jest endotermiczna czy egzotermiczna?

Egzotermiczna (∆H < 0 )
∆G jest >0 czy <0
<0
Keq jest >1 ; <1 ; 0
>1 79
 Utlenianie i redukcja w chemii organicznej

Chemia nieorganiczna
Utlenianie – oddawanie elektronów
Redukcja – przyjmowanie elektronów
Chemia organiczna
Utlenianie – [O] - zmniejszenie gęstości elektronowej na
atomie węgla poprzez utworzenie nowego wiązania
C-O, C-N, C-X (X=halogen)
lub zerwanie wiązania C-H
Redukcja – [H] - zwiększenie gęstości elektronowej na
atomie węgla
poprzez utworzenie wiązania C-H
lub zerwanie jednego z wiązań C-O, C-N, C-X

80
 hν
CH4 + Cl2 CH3Cl HCl
zerwanie wiązania C-H i utworzenie wiązania C-Cl
utlenianie

1) Mg, eter zerwanie wiązania C-Cl

CH3Cl CH4 i utworzenie wiązania C-H
2) H3O
redukcja

Br2
H2C CH2 Br CH2CH2 Br

utworzenie wiązania C-Br

utlenianie

81
 H2
H2C CH2 CH3 CH3
kat.

utworzenie wiązania C-H

redukcja

H2O
H2C CH2 CH2 CH2
H
H OH

utworzenie nowego wiązania C-H i C-O

ani redukcja ani utlenianie

82
 Zmiany stopni utlenienia w związkach organicznych

wzrost stopnia utlenienia

x
niski stopień utlenienia wysoki stopień utlenienia

CH4 H2C CH2 HC CH

CH3Cl CH2Cl2 CHCl3 CCl4
CH3OH HCHO HCOOH CO2

CH3NH2 H2C NH HC N

83
Najczęściej stosowane środki utleniające
wprowadzające wiązanie C-O:
KMnO4, CrO3, K2Cr2O7, H2O2, HIO4, O3, CF3CO3H

Najczęściej stosowane środki redukujące:

H2 ( w obecności katalizatora Pt, Ni, Pd itp.)
LiAlH4, NaBH4, B2H6, - wiązania C=O
Zn/HCl, Fe/HCl, Sn/HCl, - grupa NO2

84
 Wydajność reakcji

Wydajność reakcji ma istotne znaczenie nie tylko w aspekcie

ilościowym przeprowadzenia określonej syntezy,
lecz także oszacowania kosztów wytwarzania nowego związku
chemicznego lub produkcji przemysłowej.
Zadanie 1
Oblicz wydajność syntezy aspiryny (kwasu acetylosalicylowego),
jeżeli do reakcji użyto 5 gramów kwasu salicylowego (kwas
orto-hydroksybenzoesowy), 5 cm3 bezwodnika octowego (o
gęstości d=1,08 g/cm3) oraz katalitycznych ilości kwasu
siarkowego a w wyniku procesu otrzymano 5 g aspiryny.
Rozwiązując to zadanie należy najpierw napisać równanie
przebiegającej reakcji chemicznej.

85
 COOH COOH
OH H+ OCCH3
(CH3CO)2O O CH3COOH

kwas salicylowy bezwodnik aspiryna kwas octowy

octowy (produkt uboczny)

Następnie należy policzyć masy molowe wymienionych w

zadaniu substratów oraz masy interesujących nas produktów
(lub masę interesującego nas produktu).
Kwas salicylowy:
COOH
COOH C 7 x 12 = 84
H C H
OH C C H 6x1 = 6
C C O 3 x 16 = 48
H C H
Σ = 138 g/mol
H

86
 COOH COOH
OH H+ OCCH3
(CH3CO)2O O CH3COOH

kwas salicylowy bezwodnik aspiryna kwas octowy

octowy (produkt uboczny)

Masa molowa kwasu salicylowego 138 g/mol

Masa molowa bezwodnika octowego:
4 x 12 (C) + 6 x 1 (H) = 3 x 16 = 102 g/mol
Masa molowa kwasu acetylosalicylowego (aspiryny):
9 x 12 (C) + 8 x 1 (H) + 4 x 16 (O) = 180 g/mol
Ponieważ nie interesuje nas produkt uboczny - kwas octowy
nie musimy obliczać jego masy molowej.

87
 COOH COOH
OH H+ OCCH3
(CH3CO)2O O CH3COOH

kwas salicylowy bezwodnik aspiryna kwas octowy

octowy (produkt uboczny)

Zgodnie z równaniem reakcji:

1 mol kwasu salicylowego reaguje
z 1 molem bezwodnika octowego dając 1 mol aspiryny
i 1 mol kwasu octowego ( kwas octowy jest produktem ubocznym
i nie interesuje nas ile go powstało).

Powinniśmy teraz obliczyć ile moli substratów użyto do syntezy

(który użyto w nadmiarze, a którego mniej)
i ile moli interesującego nas produktu powstało.

88
Do reakcji użyto:
Kwas salicylowy - 5 g ,
(jeżeli podzielimy ilość kwasu salicylowego przez jego masę
molową określimy ile moli kwasu użyto do reakcji):
5 g : 138 g/mol = 0,0362 mola kwasu salicylowego
Bezwodnik octowy - 7 cm3 bezwodnika o gęstości 1,08 g/cm3
ponieważ m = V x d ,
do reakcji użyto
5cm3 x 1,08 g/cm3 = 5,4 g bezwodnika,
co stanowi
(5,4 g : 102 g/mol) = 0,0529 mola tego związku .
Skoro z równania reakcji wynika, że 1 mol kwasu
salicylowego reaguje z 1 molem bezwodnika octowego,
to na podstawie przeprowadzonych wyliczeń wynika,
że do reakcji użyto nadmiaru bezwodnika w stosunku do ilości
użytego kwasu salicylowego.

89
 Zabieg stosowania nadmiaru tańszego odczynnika jest
często stosowany w reakcjach chemicznych, aby poprawić
wydajność procesu (reguła przekory) i zwiększyć możliwość
przereagowania droższego z substratów).
Z równania reakcji wynika, że z jednego mola kwasu
salicylowego i jednego mola bezwodnika może powstać
maksymalnie jeden mol aspiryny, zatem ponieważ bezwodnik
użyto w nadmiarze w stosunku do kwasu salicylowego o
możliwej ilości wytworzenia aspiryny zdecyduje ilość użytego
kwasu salicylowego.
W reakcji użyto 0,0362 mola kwasu salicylowego, czyli
maksymalnie może utworzyć się 0,0362 mola aspiryny.

90
 Obliczmy, ile moli aspiryny uzyskano:
Otrzymano 5 g aspiryny (masa molowa 180 g/mol), czyli uzyskano:
5 g : 180 g/mol = 0,0278 mola aspiryny
ilość produktu jaką otrzymano
wydajność reakcji = x 100 %
ilość produktu jaka mogła teoretycznie powstać

Wydajność reakcji wynosi: 0,0362 mola - 100%

0,0278 mola - x %
czyli x = (0,0278 X 100%) : 0,0362 = 76,73 %
Można też obliczyć liczbę gramów aspiryny, która mogła powstać
w reakcji, gdyby przebiegła ona ze 100% wydajnością:
0,0362 mola x 180g/mol =6,516 g,
otrzymano 5 g
Więc wydajność wynosi:

[5g : 6,516g ]x 100% =76,73%

Wynik podajemy z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku
91
Często reakcje chemiczne przebiegają w kilku etapach.
Należy umieć wyliczyć wydajność reakcji kilkuetapowej.

Zadanie 2
Oblicz, ile benzenu trzeba użyć do dwuetapowej syntezy
prowadzącej przez toluen do kwasu benzoesowego w celu
otrzymania 100 g kwasu benzoesowego jeżeli wydajność
pierwszego etapu wynosi 70%, wydajność drugiego etapu
90% a wydajność krystalizacji kwasu benzoesowego 85%.

Napiszmy równania przebiegających reakcji:

CH3 COOH
CH3Cl / AlCl3 KMnO4

W = 70% W = 90%

benzen toluen kwas benzoesowy

wydajność krystalizacji
85% 92
 CH3 COOH
CH3Cl / AlCl3 KMnO4

W = 70% W = 90%

benzen toluen kwas benzoesowy

wydajność krystalizacji
85%
Z podanych równań wynika, że gdyby każda reakcja przebiegała ze
100% wydajnością to z 1 mola benzenu powstałby 1 mol toluenu
a następnie jeden mol kwasu benzoesowego.
Jednak podane reakcje nie przebiegają z wydajnością 100%.
Zatem z 1 mola benzenu powstanie:
1 mol x 0,7 = 0,7 mola toluenu (70% to 70 : 100 czyli 0,7).
Kolejna reakcja przebiegała z wydajnością 90% (czyli 0,9)
Wobec tego z 1 mola benzenu powstanie 0,7 mola toluenu
a z 0,7 mola toluenu powstanie 0,7 x 0,9 = 0,63 mola kwasu
benzoesowego.
Krystalizacja przebiega z wydajnością 85%,
czyli z 0,63 mola powstałego w syntezie „surowego”, czyli
zanieczyszczonego produktu otrzymamy
0,63 mola x 0,85 = 0,5355 mola czystego kwasu. 93
Obliczmy masy molowe substratu (benzenu) i końcowego
produktu (kwasu benzoesowego)
Masa molowa benzenu = 6 x 12(C) + 6 x 1 (H) = 78 (g/mol)
Masa molowa kwasu benzoesowego =
7 x 12(C) + 6 x 1(H) + 2 x 16 (O) = 122 (g/mol)

Z 1 mola (78 g) benzenu w wyniku syntezy i krystalizacji

powstaje 0,5355 mola czystego kwasu benzoesowego,
czyli
122 g/mol x 0,5355 mola = 65,33 g czystego kwasu.
Zatem skoro :
na 65,33 g kwasu - 78 g benzenu (potrzeba tyle benzenu)
to
na 100 g kwasu - x g benzenu (potrzeba tyle benzenu)

x= (100 g x 78 g) : 65,33 g = 119, 94 g benzenu

94
 Zadanie 3
Wiedząc, że wydajność poniższej syntezy wynosi 55% ,
oblicz z jakiej ilości bromocykloheksanu należy wyjść,
aby otrzymać 100 g alkoholu B.

Br CH2CH2OH

bromocykloheksan alkohol (B)

Z równania reakcji wynika, że gdyby powyższy ciąg reakcji
przebiegał ze 100% wydajnością, to z 1 mola bromocykloheksanu
powstawałby 1 mol alkoholu (B).
Ponieważ reakcja otrzymywania alkoholu z bromopochodnej
przebiega z 55% wydajnością, to w jej wyniku z 1 mola
bromocykloheksanu powstaje 1 mol x 0,55 = 0,55 mola alkoholu.

95
Obliczmy teraz masy molowe substratu- bromocykloheksanu:
liczba atomów C = 6 x 12 = 72
liczba atomów H = 11 x 1 = 11
liczba atomów Br = 1 x 80 = 80
Masa molowa = 72 + 11 + 80 = 163 (g/mol)
Obliczamy masę molową produktu –alkoholu (B)
liczba atomów C = 8 x 12 = 96
liczba atomów H = 16 x 1 = 16
liczba atomów O = 1 x 16 = 16
Masa molowa = 96 + 16 + 16 = 128 (g/mol)
W wyniku reakcji z 1 mola bromocykloheksanu (163 g) powstaje
0,55 mola alkoholu , czyli 128 g/mol x 0,55 mol = 70,4 g alkoholu.
Zatem:
otrzymanie 70,4 g alkoholu – wymaga użycia 163 g
bromocykloheksanu
na otrzymanie 100 g alkoholu - potrzeba X g bromocykloheksanu
X = (100g x 163g) : 70,4 g = 231,5 g bromocykloheksanu

96
 Zadanie 4
Propen (22,4 dm3) przepuszczono przez 200cm3 1-molowego
roztworu bromu w rozpuszczalniku organicznym (np.CCl4).
Otrzymano 15 g produktu. Oblicz wydajność tej reakcji.
Br2
CH2 CHCH3 CH2BrCHBrCH3
CCl4

Do reakcji użyto 22,4 dm3 propenu, który jest gazem.

Wiadomo, że objętość molowa gazów wynosi 22,4 dm3, czyli
do reakcji użyto 1 mol tego substratu.
Do reakcji użyto również roztworu bromu w ilości 200 cm3
(czyli 0,2 dm3) roztworu 1-molowego (tzn. o stężeniu 1 mol/dm3),
zatem do reakcji użyto:
0,2 dm3 x 1 mol/dm3 = 0,2 mola bromu.

97
 Br2
CH2 CHCH3 CH2BrCHBrCH3
CCl4

Z równania reakcji wynika, że reakcja przebiega w stosunku

molowym:
1 mol propenu reaguje z 1 molem bromu dając 1 mol produktu.

O wydajności reakcji decydować będzie ten z substratów,

którego użyto w niedomiarze.
Z przeprowadzonych wyliczeń widać, że bromu (0,2 mola) użyto
za mało, aby cały propen (1 mol) mógł przereagować.
Zatem w reakcji może powstać maksymalnie 0,2 mola produktu
(bo z bromem może przereagować tylko 0,2 mola propenu).

98
Obliczamy teraz masę molową produktu.
Masa molowa produktu (1,2-dibromopropanu):
3 x 12 (C) + 6 x 1 (H) + 2 x 80 (Br) = 202 (g/mol)
Maksymalnie w wyniku syntezy przy 100% wydajności
można było otrzymać:
0,2 mola x 202 g/mol = 40,4 g produktu
W reakcji otrzymano 15 g produktu, zatem wydajność tej
syntezy wynosi:
(15g : 40,4 g) x 100% = 37,13%

99
 Zadanie 5
Do 4,7 g fenolu dodano 300 cm3 9% wody bromowej o gęstości
1,12 g/cm3. Otrzymano 15,8 g tribromofenolu. Oblicz wydajność
syntezy.
Br
H2O
OH + 3 Br2 Br OH + 3HBr
Br

Mfenolu = 94 g/mol M (Br2) = 160 g/mol Mproduktu= 331 g/mol

HBr produkt uboczny
Ile dodano bromu?
Masa roztworu = V x d = 300 cm3 x 1,12 g/cm3 = 336 g
Masa bromu w roztworze = 0,09 (9%) x 336g = 30,24 g

100
 Br
H2O
OH + 3 Br2 Br OH + 3HBr
Br

Liczymy ilość moli każdego z substratów:

4,7 g 30,24 g
nfenolu= = 0,05 mola nbromu = = 0,189 mola
94 g/mol 160 g/mol

Z równania reakcji wynika, że reakcja przebiega w stosunku:

1 mol fenolu – 3 mole bromu

Skoro mamy: 0,05 mola fenolu to niezbędne jest zgodnie ze

stechiometrią równania użycie 0,15 mola bromu,
natomiast w reakcji zastosowano 0,189 mola bromu
– czyli użyto brom w nadmiarze.
Wydajność liczymy więc w stosunku do użytego fenolu. 101
 Br
H2O
OH + 3 Br2 Br OH + 3HBr
Br

0,05 mola 0,189 mola

4,7g 20,24g 15,8g

Z 1 mola fenolu powstaje 1 mol produktu

z 94 g fenolu 331 g produktu
z 4,7 g (czyli 0,05 mola fenolu)
powinno powstać 0,05 x 331 = 16,55 g produktu.

W reakcji powstało 15,8g.

Wydajność reakcji = (15,8 : 16,55) x 100% = 95,5%

102