‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رامنہےئۺابطخءۺرگیلیٹامۺلنیچۺاکۺیملعۺ‪،‬ۺدینی‪،‬ۺدوعیتۺاورۺاالصیحۺ؛ۺربیقۺہلجمۺ‬

‫وشالۺارکملم‪،‬ۺ‪۱۴۴۱‬ھ؁ۺاطمقبۺوجن‪،‬ۺ‪٢۲۰۲۰‬ء‬
‫ب یاد گار‪ :‬رئیس المحدثین حضرت اقدس موالنا مفتی سع ید احمد صاحب نالن پوری رحمہ ہللا‬

‫آاغزہبۺوصخیصۺامشره‬

‫دلجۺۺاول‬ ‫بیام” ذترکۂۺدیعسۺ “‬

‫رسرپتس‬
‫رضحتۺادقسۺومالانۺیتفمۺاایتشؼۺادمحۺاصبحۺاقیمسۺۺداتمۺرباکمہت‬
‫ااتسذاجہعمۺاالسہیمۺداراولعلؾۺدویدنب‬

‫مربب‬

‫اِص امحر كامسی‬

‫معاوثین ‪:‬دص قیۺادمۺداری‪‬ۺارکامۺاقحلۺردیشی‬

‫‪1‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رامنہےئۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺیملعۺ‪،‬دینیۺ‪،‬دوعیتۺاورۺاالصیح؛ۺربیقۺہلجم‬

‫آاغزۺہبۺوصخیصۺامشرهۺ‪:‬ۺانبم” ذترکۂۺدیعسۺ “دلجۺۺاول‬

‫بیادگار‪:‬رسیئۺادحملنیثۺرضحتۺادقسۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمۺاصبحۺۺاپنلۺوپریۺ‬

‫امشرہۺربمنۺ‪۱:‬‬
‫وشاؽۺارکملؾ‪۱۴۴۱ ،‬ھ؁ۺاطمقب وجؿ‪،‬ۺ‪۲۰۲۰‬؁ء‬ ‫دلجربمنۺ‪۱:‬‬

‫رسرپتس‬
‫ۺرضحتۺادقسۺومالانۺیتفمۺاایتشؼۺادمحاصبحۺاقیمسۺۺداتمۺرباکمہت‬
‫ۺااتسذاجہعمۺاالسہیمۺداراولعلؾۺدویدنب‬

‫رمبت‬
‫م‬‫ن ح س‬
‫ا س ا مد قا ی‬
‫ادم ندریس‪ :‬مدرسۂ خامع العلوم ‪ ،‬آمبور‬
‫خ ِ‬

‫سلجمِۺادارت‬
‫ۺاسنۺادمحۺاقیمسۺ‪‬دصقیۺادمحۺداری ۺ‪‬ۺدمحمۺارکاؾۺاقحلۺردیشی‬

‫‪2‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آہنیئۺاضمنیم‬
‫‪۶‬‬ ‫رضحت ومالانۺیتفمۺاایتشؼۺادمحاصبحۺاقیمسۺ‬ ‫رضفریۺدہاایت‬ ‫‪۱‬‬
‫‪۷‬‬ ‫اسنۺادمحۺاقیمس‬ ‫رامنہےئۺابطخءۺرگیلیٹاؾۺلنیچ؛ۺاکیۺاعترػ‬ ‫‪۲‬‬
‫‪۹‬‬ ‫دصقیۺادمحۺداری‬ ‫امانہہمۺادیعسلۺ؛ۺاکیۺاعترػ‬ ‫‪۳‬‬

‫‪‬‬ ‫تعزیتیخطوط‬ ‫‪‬‬

‫‪۱۲‬‬ ‫رضحتۺادقسۺومالانۺیتفمۺاوبااقلمسۺامعنین‬ ‫زعتتیۺۺانہم‬ ‫‪۴‬‬

‫‪۱۳‬‬ ‫اریمادنہلۺومالانۺاقریۺدیسۺدمحمۺامثعؿۺوصنمروپری‬ ‫زعتتیۺانہم‬ ‫‪۵‬‬
‫‪۱۵‬‬ ‫رضحتۺومالانۺدمحمۺایفسؿۺاقیمس‬ ‫اغیپؾۺزعتتی‬ ‫‪۶‬‬
‫‪۱۶‬‬ ‫رضحتۺومالانۺدیعسۺارلنمحۺایمظعۺاصبح‬ ‫زعتتیۺانہم‬ ‫‪۷‬‬
‫‪۱۷‬‬ ‫رضحتۺومالانۺدمحمۺدیعسیۺاصبح‬ ‫زعتتیۺۺانہم‬ ‫‪۸‬‬
‫‪۱۹‬‬ ‫رضحتۺادقسۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺ‬ ‫زعتتیۺۺانہم‬ ‫‪۹‬‬
‫‪۲۰‬‬ ‫غاٌس نب حمٍر فراء هبجت‬ ‫ثػشية‬ ‫‪۱۰‬‬
‫‪۲۱‬‬ ‫یتفمۺابعسۺدافدۺمسبۺاہلل‬ ‫زعتتیۺانہم‬ ‫‪۱۱‬‬
‫‪۲۲‬‬ ‫یتفمۺۺاخدلفیسۺاہللۺوگنگیہ‬ ‫زعتتیۺانہم‬ ‫‪۱۲‬‬
‫‪۲۴‬‬ ‫ومالانۺبیجمۺاہللۺاصبحۺوگڈنفی‬ ‫زعتتیۺانہم‬ ‫‪۱۳‬‬

‫‪‬‬ ‫مختصرسوانح؛حیاتوخدمات‬ ‫‪‬‬

‫‪۲۶‬‬ ‫ومالانۺیتفمۺانیمۺاصبحۺاپنلۺوپریۺداتمۺرباکمہت‬ ‫وساحنۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپری‬ ‫‪۱۴‬‬

‫‪۴۰‬‬ ‫ومالانۺلیضفۺادمحۺانرصی‬ ‫اولداعۺاےۺآربفےئۺملعۺفۺرعافںۺاولداع‬ ‫‪۱۵‬‬
‫‪۵۲‬‬ ‫یتفمۺلیلخۺارلنمحۺاقیمسۺربین‬ ‫ہقفۺفۺدحثیۺاکۺرحبۺرکیباںۺ‬ ‫‪۱۶‬‬
‫‪۵۷‬‬ ‫ڈارٹکۺدیعسۺادمحۺدصیقی‬ ‫خیشُۺادحلثی‪،‬ۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپری‬ ‫‪۱۷‬‬
‫‪۶۰‬‬ ‫ومالانۺدبعاویقلؾۺاشرکۺااقلیمس‬ ‫آہ؛ۺققحمۺرصعۺفدمققۺدرہۺالچایگ‪،‬ۺدیعسۺامسۺابیمسمۺوہایگ۔‬ ‫‪۱۸‬‬

‫‪3‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫‪‬‬ ‫نقوشوتاثرات‬ ‫‪‬‬

‫‪۶۴‬‬ ‫رضحتۺومالاناردشدمینۺاصبحۺداتمۺرباکمہت‬ ‫ؒاکااقتنؽ اکی میظع اسہحن‬

‫یتفم دیعسادمحاپوپنلری‬ ‫‪۲۰‬‬
‫‪۶۵‬‬ ‫ومالاناخدلفیس اہلل رامحینۺداتمۺرباکمہتۺ‬ ‫ومالانیتفم دیعسادمحاپوپنلری االسیم ولعؾ ےک ُد ّ ِراتدنبہ ےھت‬ ‫‪۲۱‬‬
‫‪۶۶‬‬ ‫رضحتۺومالانۺزادہۺارلادشی‬ ‫رضحتۺومالانۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺ۔ۺرکفۺفیلۺایہللۺےکۺدنتسمۺاشرح‬ ‫‪۲۲‬‬
‫‪۶۸‬‬ ‫رضحتۺومالانۺیتفمۺدمحمۺيوفسۺاتؤولی‬ ‫یتفمۺعسدۺادمحۺاصبحۺرۃمحۺا﵀ۺعليہۺرۃمحۺفاۃعس‬ ‫‪۲۳‬‬
‫‪۶۹‬‬ ‫یتفمۺاامتنۺیلعۺاقیمسۺاصبح‬ ‫اثمیلۺااتسذ؛رضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺ‬ ‫‪۲۴‬‬
‫‪۷۴‬‬ ‫ومالانۺمیسنۺارتخۺاشہۺرصیق‬ ‫رضحتۺومالانۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپری‬ ‫‪۲۵‬‬
‫‪۷۶‬‬ ‫یتفمۺارتخاامؾۺاعدؽۺاقیمس‬ ‫ارتےئگزنمولںۺےکرہچےاریمایک؟اکرفاںۺایگےہ‬ ‫‪۲۶‬‬
‫‪۹۲‬‬ ‫ۺادہلیۺاقیمس‬
‫یتفمۺدمحمۺانثء ٰ‬ ‫رتیۺدحلۺرپۺدخاۺیکۺرتمح‪،‬ۺرتیۺدحلۺوکۺالسؾۺوہپےچن‬ ‫‪۲۷‬‬
‫‪۱۰۰‬‬ ‫ومالانۺیتفمۺدمحمافعؿ وصنمروپری‬ ‫آامسؿ ملع اکریناتابں رغفب وہایگ‬ ‫‪۲۸‬‬
‫‪۱۰۵‬‬ ‫ومالانۺدبعاابلریۺافرفیق‬ ‫وتفیصۺایکۺایبںۺرکۺںیۺاؿۺےکۺامکؽۺیک‬ ‫‪۲۹‬‬
‫‪۱۰۸‬‬ ‫ومالانرعیفۺادلنیۺفینحۺاقیمس‬ ‫اعملۺےبۺدبؽۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپری‬ ‫‪۳۰‬‬
‫‪۱۱۳‬‬ ‫ومالان دبعارل دیش ۺ ہحلط ۺامعنین‬ ‫دا غ ۺ سک ۺ اکےہ ہک ۺاسری ۺا نمجن ۺاخوم ش ۺےہ‬ ‫‪۳۱‬‬
‫‪۱۱۵‬‬ ‫ومالانۺدمحمالمجۺاقیمس‬ ‫فہۺاکۺہنیفسۺوجرتامجںۺاھتۺتہبۺیسۺرغاقبۺویتشكںۺاک‬ ‫‪۳۲‬‬
‫‪۱۲۴‬‬ ‫ومالانادمحۺونرۺینیع‬ ‫ۺدؽۺدردۺآانشۺومعمرۺےہ‬
‫ایدۺےسۺریتی ِ‬ ‫‪۳۳‬‬
‫‪۱۳۲‬‬ ‫ومالان دمحم ۺ نیعم ۺادل نی ۺدنفی ۺاقیمس‬ ‫اع مل ۺاالس ؾ ۺا کی ۺوگ رہ ۺانای ب ۺ ےس ۺرحمفؾ‬ ‫‪۳۴‬‬
‫‪۱۳۴‬‬ ‫ومالان دمحم لیفط ۺدنفی‬ ‫اق ہلف ۺ ملع ۺف لمع ۺاکا کی ۺاف ر ۺدراشخ ں ۺاتسرہ ۺرغفب‬ ‫‪۳۵‬‬
‫‪۱۳۹‬‬ ‫ومالانۺفیص اہلل اقیمس دساھرھت رگنی‬ ‫فہ اجاثن ِرملعِ رشتعی ںیہن راہ‬ ‫‪۳۶‬‬
‫‪۱۴۳‬‬ ‫دمحمۺاہشبۺادلنیۺاقیمس‬ ‫ااتسدرتحمؾ!یتفمۺدیعسۺادمحۺرہمحۺاہلل‪-‬ھچکۺایدںی۔ۺھچکۺابںیت‬ ‫‪۳۷‬‬
‫‪۱۴۷‬‬ ‫ومالاندمحمۺاملسؿ‬ ‫رضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺیکۺالقئِۺرعتفیۺ‬ ‫‪۳۸‬‬
‫‪۱۵۶‬‬ ‫ادعساہللۺاقیمسۺاظمرہی‬ ‫یھتۺوجۺفہۺعمشِۺدہاتیۺآج ُۺُگۺوہیہۺیئگ‬ ‫‪۳۹‬‬
‫‪۱۶۳‬‬ ‫ڈارٹکۺمیسجۺادلنی‬ ‫ہیقفۺاسفنلۺدحمثۺلیلجۺیتفمۺدیعسۺادمحاپوپنلریۺیکۺرتلح‬ ‫‪۴۰‬‬
‫‪۱۶۶‬‬ ‫ومالانۺاونرۺاصبحۺاکفی‬ ‫أترثۺربۺفافتۺرضحتۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺ‬ ‫‪۴۱‬‬

‫‪4‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫‪۱۶۷‬‬ ‫دمحماطعءۺاہللۺداؤدۺااقلیمس‬ ‫انہغبۺرفزاگرۺتیصخشۺےھتۺیتفمۺدیعسۺ‪ -‬ونراہللۺرمدقہ‪-‬‬ ‫‪۴۲‬‬

‫‪۱۷۳‬‬ ‫ونراۺہللۺاجفدی‬ ‫رضحتۺااتسذۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپری‪:‬یہقفۺریصبتۺفرکفیۺادتعاؽ‬ ‫‪۴۳‬‬
‫‪۱۸۰‬‬ ‫اوبۺایحؿۺرفاحؿۺاقیمس‬ ‫رضحتۺیتفمۺدیعسۺاصبحۺیکۺرنایلۺابںیتۺافرۺھچکۺایدںی‬ ‫‪۴۴‬‬
‫‪۱۸۳‬‬ ‫احدمۺاپوپنلریۺ‪،‬اھبلگ‬ ‫ۺرچاغ ُۺر ِخۺزةیۺےلۺرک‬
‫ابۺاںیہنۺڈوھڈن ِ‬ ‫‪۴۵‬‬
‫‪۱۸۶‬‬ ‫ومالانانایبۺنسح‬ ‫اایلگنںۺاگفرۺاینپ‪،‬اخہمۺوخںۺاکچںۺاانپ!‬ ‫‪۴۶‬‬
‫‪۱۸۹‬‬ ‫ومالان ا سن ۺونجبری‬ ‫میظع ۺ فلس ۺ ےک ۺ میظع ۺفلخ !‬ ‫‪۴۷‬‬
‫‪۱۹۱‬‬ ‫دمحمۺااسحؿۺدنفی‪،‬ۺاقیمس‬ ‫آہ!رضحتۺاالٔاتسدۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺرۃمحاہللۺہیلع‬ ‫‪۴۸‬‬
‫‪۱۹۴‬‬ ‫دمحمۺزدیۺاقیمسۺرفظمرگنی‬ ‫عمشۺلفحمۺیکۺرطحۺبسۺےسۺدجاۺبسۺیکۺرقیف‬‬ ‫‪۴۹‬‬
‫‪۱۹۷‬‬ ‫یتفمۺادمحۺدیبعۺاہللۺایرسۺاقیمس‬ ‫رگمۺریتی ِ‬
‫ۺرمگۺاناہگںۺاکۺےھجمۺایھبۺکتۺںیقیۺںیہنۺےہ‬ ‫‪۵۰‬‬
‫‪۱۹۹‬‬ ‫عیمسۺاہّٰللۺاخؿ‬ ‫اکی میظع دحمث یک فافت‬ ‫‪۵۱‬‬
‫‪۲۰۰‬‬ ‫اعدبۺاونر‬ ‫یتفمۺدیعسۺادمحۺاپوپنلریۺاکۺااقتنؽۺیملعۺداینۺاکۺمیظعۺاسخرہ‬ ‫‪۵۲‬‬
‫‪۲۰۴‬‬ ‫دمحمۺاینیسۺاہجزی‬ ‫آہۺااتسذۺرتحمؾۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپری‬ ‫‪۵۴‬‬
‫‪۲۰۶‬‬ ‫وعسدۺادمحۺدصیقی‬ ‫فہۺانایبۺوگرہۺےسجۺزامہنۺیھبکۺرفاومشۺںیہنۺرکےکسۺاگ‬ ‫‪۵۵‬‬
‫‪۲۰۸‬‬ ‫دبعاوكشلرۺااقلیمس‬ ‫ریکاالۺںیمۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺویفضۺفرباکت‬ ‫‪۵۶‬‬
‫‪۲۱۰‬‬ ‫سمشۺدیحراقیمس‬ ‫اکیۺصخشۺاسرےۺرہشۺوکۺفریاؿۺرکۺایگ‬ ‫‪۵۷‬‬
‫‪۲۱۲‬‬ ‫انیمۺارسفۺریکاونی‬ ‫رضحتۺاالاتسذ ۺاپنلۺوپریۺےکۺاسھتۺشیپۺآےئۺریمےۺ۔۔۔اخل‬ ‫‪۵۸‬‬

‫‪‬‬ ‫مهظومکالم‬ ‫‪‬‬

‫‪۲۱۶‬‬ ‫رضحتۺومالانۺیتفمۺدمحمۺيوفسۺاتؤولی‬ ‫رمہیث‬ ‫‪۵۹‬‬

‫‪۲۱۸‬‬ ‫ومالانۺلیضفۺادمحۺانرصی‬ ‫رمہیث‬ ‫‪۶۰‬‬
‫‪۲۲۰‬‬ ‫ردیشۺادلنیۺرعمفیف‬ ‫رمہیث‬ ‫‪۶۱‬‬
‫‪۲۲۱‬‬ ‫اقمسۺونردیحرآابدی‬ ‫دےھکۺدولںۺیکۺرعیض‬ ‫‪۶۲‬‬

‫‪۲۲۲‬‬ ‫ارفظایمظع‬ ‫مظن‬ ‫‪۶۳‬‬

‫‪۲۲۳‬‬ ‫دیحرویمایت دنفی‬ ‫داعہیئ الکؾ‬ ‫‪۶۴‬‬

‫‪5‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫مسبۺاہللۺارلنمحۺارلمی‬

‫دمریۺرتحمؾۺےس۔۔۔!‬

‫ریمےۺنسحمۺفۺرمیبۺااتسذۺرتحمؾ رضحتۺادقسۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺرحمةۺاہللۺہیلعۺمہۺوکۺداغۺافمرتقۺدےۺرکۺےلچۺ‬
‫ےئگۺ‪،‬ۺاان ہلل واان اىیو راجػون۔‬
‫دف ۺےتفہ ۺےس ۺزایدہ ۺاک ۺرعہص ۺزگراکچ ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺرگم ۺذنہ ۺںیم ۺوسکییئ ۺںیہن ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺھچکۺانھکلۺاچاتہوہںۺوتۺایدفںۺیک ۺداین ۺسبی ۺایھبکن ۺوصرتۺ‬
‫اایتخرۺرکیتیلۺ ےہۺ‪،‬ۺاسۺےئلۺایھبۺکتۺھچکۺےنھکلۺیکۺاطتقۺاےنپۺادنرۺںیہنۺاپراہوہںۺ‪،‬ۺولعمؾۺوہاۺہکۺامانہہمۺ‚ادیعسل‛ اکۺالہپۺامشرہۺرضحتۺ‬
‫یکۺایحتۺفۺدخامتۺرپۺلمتشمۺوہرکۺمنصہۺوہشدۺرپۺآراہۺےہۺ‪،‬ۺاوسفسۺہکۺاسۺںیمۺریمیۺوکیئۺرحتریۺاشعئۺںیہنۺوہاپریہۺےہۺ‪،‬ۺرگمۺدمریۺرتحمؾۺ‬
‫ےسۺذگارشۺےہۺہک‪:‬‬
‫‪۱‬۔ ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺرۃمح ۺاہلل ۺہیلع ۺےس ۺقلعتم ۺوکیئ ۺابمہغل ۺآزیم ۺرحتری ۺاشعئ ۺہن ۺوہ‪ ،‬ۺرضحت ۺےن ۺ‚کلسمِ ۺدویدنب‛ وک ۺسج ۺرطحۺ‬
‫ادتعاؽۺےسۺےنھجمسۺافرۺاھجمسےنۺیکۺوکششۺیکۺےہۺہکلبۺرہۺرحتریۺافرۺرہۺفینصتۺادتعاؽۺاکۺرہظمۺےہۺ‪،‬ۺںیمہۺاسۺدارئے ۺوکۺاپرۺںیہنۺرکانۺ‬
‫اچےئیہ!‬
‫‪۲‬۔ۺوجۺابتۺفااعقیتۺاحلظۺےسۺذراۺیھبۺ یچۺوہۺ‪،‬ۺاسۺوکۺاشلِۺااش تۺہنۺرفامںی!‬
‫‪۳‬۔ہلجمۺیکۺاخضتمۺوکۺاکایمیبۺہنۺںیھجمس!‬
‫‪ ۴‬۔ۺیسک ۺومضمؿ ۺاگنر ۺےک ۺومضمؿۺرپ ۺدمری ۺوہےنۺیک ۺتیثیح ۺےس ۺایھچۺرطح ۺرہگیۺرظنۺڈاںیل ۺافر ۺوحہلصۺےس ۺکح ۺف ۺکف ۺافر ۺذحػۺدفرۺ‬
‫رکںی!‬
‫‪۶‬۔ۺوچہکنۺآپۺوکۺااش تۺیک ۺدلجیۺےہۺ‪،‬ۺاےئلسۺوخدۺےسۺاندق اہنۺاگنہۺڈاںیلۺافرۺاہجںۺرپۺانانیمؿۺہنۺوہۺروشرہۺرکںیلۺ‪ ،‬ۺریمےۺادنرۺایھبۺ‬
‫ھچکۺرکےنۺیکۺتمہۺںیہنۺےہۺ‪،‬ۺریمےۺےئلۺربصۺلیمجۺیکۺداعۺرفامںی!‬
‫فاالسلؾ ۺنیگمغۺفۺےبۺام ‪:‬‬
‫اایتشؼۺادمح‬
‫دمرسۺداراولعلؾۺدویدنب‬
‫‪۱۴‬؍ وشاؽۺ‪۱۴۴۱‬ھ؁‬

‫‪6‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫مسبۺاہللۺارلنٰمحۺارلمی‬

‫رامنہےئۺابطخءۺرگلیٹاؾۺلنیچ؛اکیۺاعترػ‬

‫ۺلنیچ ۺدرالص ۺوہشمرفرعمفػ ۺرگیلیٹاؾ ۺلنیچ ۺداراوملٔنیفل ۺےک ۺنیمظتنم ۺیہ ۺیک ۺاکی ۺافر ۺاکفش ۺےہ ۺ؛سج ۺاکدصقم ۺاہمئۺ‬
‫فابطخء ۺےک ۺےئل ۺوماد ۺرفامہ ۺرکان ۺےہ؛اس ۺےئل ۺہک ۺہعمج ۺای ۺیسک ۺاوناؿ ۺرپ ۺاطخب ۺرکان ۺوہوت ۺبیطخ ۺےک ۺاسےنم ۺدفابںیت ۺوہیت ۺںیہ ۺاکیۺ‬
‫اوناؿۺیکۺنییعتۺافرۺدفرسےۺاوناؿۺےکۺاطم قبۺومادۺاکۺ۔لوؽ۔اع ۺاوناؿۺہ نیعۺوہایگۺوتۺومادۺوکۺاک اھۺرکےنۺےکۺےئل ۺلقتسمۺتنحمۺ‬
‫رکینۺزپیتۺےہہکۺفہۺاوناؿۺنکۺنکۺاتکوبںۺںیمۺےہ؟ۺ؛ۺہکبجۺتہبۺیسۺاتکںیبۺیئک ۺیئکۺدلجفںۺرپلمتشمۺوہیتۺںیہۺ‪،‬ۺالتشۺرکےنۺںیمۺاکیفۺ‬
‫دوشاری ۺوہ ۺیت ۺےہ؛ذہلا ۺابطخء ۺیک ۺوہستل ۺےک ۺشیپ ۺرظن ۺنیمظتنمِ ۺدار ۺاوملٔنیفل ۺےک ۺراےئ ۺروشرے ۺےس ۺاکی ۺلقتسم ۺلنیچ ۺانبؾۺ‬
‫رامنہےئابطخءرگلیٹاؾۺلنیچۺاکیۺاسؽۺلبقۺرشفعۺایکۺایگۺاھتۺ۔‬
‫رطہقیۺاکر‬
‫اسۺاکۺرطہقیۺاکرۺ ۺراہہک ۺااکربۺےکۺابطختۺفایبانت‪،‬ۺاقمالتۺفاضمنیمۺ(وجۺاتکیبۺلکشۺںیمۺوموجدۺںیہ)ۺافرربتعمۺامانہومںۺےسۺ‬
‫فلتخمۺاوناانتۺرپۺاضمنیمۺوکۺ عۺوحاےلۺا اٹھۺرکےکۺسرہ تۺیکۺلکشۺںیمۺاراسؽۺرکےتۺرےہۺ۔اثمؽۺےکۺوطررپ"ۺاکنحۺ" ۺاسۺاوناؿۺ‬
‫رپ ۺامہرے ۺلنیچ ۺدارالمؤونیفل ۺںیم ۺ" ۺابطخت ۺفایبانت‪،‬اقمالت ۺفاضمنیم ۺافر ۺامانہےم" ۺںیم ۺاکنح ۺےس ۺقلعتم ۺےنتج ۺذیلی ۺاضمنیم ۺںیہۺ‬
‫ےسیج ۺاکنح ۺاک ۺونسمؿ ۺرطہقی‪،‬وقحؼ ۺاکنح‪،‬رکنمات ۺاکنح ۺافر رہ ۺیک ۺرش ی ۺتیثیح ۺفہریہ ۺفہریہ ۺ۔طسق ۺفار اؿ ۺاتکوبں ۺےس ۺ(‪ )۱‬ۺاتکب ۺاکۺ‬
‫انؾ(‪)۲‬ۺدلجربمنۺ(‪)۳‬ۺافرۺہحفصۺربمن ۺیکۺنییعتۺےکۺاسھتۺاکیۺاج عۺسرہ تۺ عۺڈاؤولنڈۺسکنلۺاراسؽۺیکۺاجیتۺریہ۔کلکۺرکےنۺرپۺولطمہبۺ‬
‫دلجۺکتۺراسیئۺوہاجیتۺافرۺاةحبۺفاہںۺاتکبۺڈاولنڈرکےکۺاطمہعلۺرکےتیلۺےھت۔‬
‫آپ ۺرضحات ۺیک ۺوحہلص ۺازفایئ ۺافر ۺوتاہجت ۺیک ۺربتک ۺےس ۺ" ۺامانہہم ۺرامنہےئابطخء" ۺےک ۺانؾ ۺ ےس ۺ یملع ۺ‪،‬یقیقحت ۺافر ۺاالصیحۺ‬
‫اضمنیم ۺیپ‪ ،‬ۺڈی ۺ‪،‬افی ۺیک ۺلکش ۺںیم ۺیھب ۺاشعئ ۺرکےت ۺرےہ ۺ۔ایھب ۺذگہتش ۺدنچ ۺدونں ۺےس ۺہلجم ۺاک ۺانؾ ۺدبےنل ۺےس ۺقلعتم ۺروشرہ ۺوہرےہۺ‬
‫ےھت۔ۺادمحل ۺہللۺتروفرتۺےکۺسا ۺاسۺہلجمۺےکۺضح ۺرضحتۺادقسۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپوپنلریۺرہمحۺا﵀ۺیکۺرطػۺاک بابۺرکےتۺ‬
‫وہےئ‚امانہہمۺادیعسل‛ اکۺانؾۺوجتسیۺایکایگۺےہۺ۔‬
‫سرہۺ تِۺرامنہےئۺابطخء؛‬
‫امہراۺادتبایئۺوجۺرطہقیۺاکرۺراہۺ‪،‬اسۺوکۺیھبۺاسۺہلجمۺںیمۺاشلۺایکاجےئاگ۔افرۺاہجںۺابطخءۺفاہمئۺےکۺےئلۺاماہہنۺوماد ۺرفامہۺایکراہۺ‬
‫ےہۺ‪،‬فںیہۺرپۺرضحتۺادقسۺےکۺیملعۺاافداتۺیکۺااش تۺیھبۺیکۺاجےئۺیگ۔‬

‫‪7‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫لنیچۺںیمۺومشتیلۺاکۺرطہقیۺاکر؛‬
‫(‪ )۱‬نجۺرضحاتۺےکۺاپسۺےلہپۺےسۺیلیٹۺع اؾۺاہبفۺفرہنۺےلپۺاوٹسرۺ‪/‬ۺاپیۺاوٹسرۺےسۺیلیٹۺع اؾۺڈاؤولنڈۺرکںیل۔‬
‫(‪ )۲‬اےنپۺومابلئۺربمنۺےسۺااکؤٹنۺاجریۺرکفاۺںیل۔‬
‫(‪ )۳‬دارالمؤونیفلۺافرۺرامنہےئۺابطخءۺیکۺکنلۺاحلصۺرکےکۺایۺالتش ےکۺاخےنۺںیمۺاؿۺدفۺولنیچںۺیکۺالتشۺرکںیۺافر ‪ join‬اکۺنٹبۺ‬
‫کلکۺرکےکۺاشلۺوہاجںیۺافرۺزہارفںۺبتکۺےکۺاسھتۺامانہہمۺادیعسلۺےسۺتفمۺدیفتسمۺوہں۔ۺزجامکۺاہللۺخرا۔‬

‫س‬
‫ان س احمد قا می‬

‫‪8‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫مسبۺاہللۺارلنٰمحۺارلمی‬

‫امانہہمۺادیعسل؛اکیۺاعترػ‬

‫تبحمِۺیلقعۺےکۺارثاتۺاکۺادنازہۺابۺکتۺںیہنۺوہاۺاھت‪،‬ذنہۺںیمۺاھتۺہکۺتبحمۺیلقعۺاکۺاقمؾۺاجبےئۺدؽۺےکۺلقعۺوہاگۺنکیلۺبجۺ‬
‫سیچپ ۺراضمؿ ۺاابملرک ۺےک ۺیلع ۺاابصلح ۺ ۺااتس ِذ ۺع ایم ۺدقر ۺ‪،‬دحمث ۺمیظع‪،‬اگیہن ۺرفزاگر ۺ‪،‬ہیقف ۺےباثمؽ ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺدیعس ۺادمحۺ‬
‫س‬
‫ۺفاٹپۺوموصؽۺوہیئۺوتۺۺادنازہۺوہا ۺہکۺتبحم ۺیلقعۺایکۺزیچۺوہیتۺےہ!اسۺاحدہثۺےکۺسا ۺیبنۺ‬ ‫اپوپنلری ۺیکۺاسہحنۺفافتۺیکۺاجاکنہۺربخ ۺذبرہعی ا‬
‫ۺفاصؽ ۺوبنت ۺےک ۺاقلئۺ‬
‫ۺافرفؼ ۺامظع ۺ اک ۺاےنپ ۺامتؾ ۺرت ۺامکالت ۺےک ۺابففص ۺآےپ ۺےس ۺابرہ ۺوہرک ِ‬
‫اپک ۺ﵁ ےک ۺفاصؽ ۺےک ۺفتق ۺ ِ‬
‫ھچکبیجعۺںیہنۺاتگلۺ۔‬
‫ےکالخػۺولتارۺوستنۺانیل ۺ‬
‫رضحتۺاالاتسذۺےکۺفاصؽۺےکۺسا ۺوھتڑیۺدمتۺےکۺےئلۺویںۺوسحمسۺوہاۺہکۺاعملۺےسۺملع ۺاکۺرسہمشچۺہشیمہۺےکۺےئلۺوسھکۺایگۺ‬
‫افرۺاقحقئۺفۺاعمرػۺاکۺزخمؿۺاتۺادبۺےکۺےئل ۺوحاخ ۺاخکۺوہایگ‪،‬سا ۺازۺدمتۺوہشۺالاھبالۺافرۺرضحتۺےکۺولعؾۺۺفاعمرػ ۺاک ۺۺااھتہۺدنرۺ‬
‫ایدۺآایۺوتۺدؽۺرپۺدشدی ۺۺوچٹۺیسۺیگلۺہکۺآہ!رضحتۺےکۺآےگۺزاونےئۺذملتۺہہتۺرکےنۺاکۺرفضۺاتنبۺےہۺہکۺاؿۺوجارہۺاپرفںۺیکۺروھکایلۺیکۺ‬
‫اجےئۺافرۺاتفتعسِۺااکمؿۺرشنۺفۺااش تۺےکۺذرہعیۺۺاؿۺیکۺ اپابسینۺیکۺاجےئۺ‪،‬ذہلاۺایسۺمیظعۺدصقمۺےکۺفلتخمۺاخےکۺانباتۺوہاۺیئکۺاکیۺدؿۺ‬
‫قیفۺرتحمؾۺیتفمۺاسنۺادمحۺاقیمسۺاصبحۺےکۺفاستطۺےسۺیلیٹۺع اؾۺےکۺوہشمرۺلنیچ"ۺرامنہےئۺابطخء"ۺںیمۺ‬
‫تیبۺےئگۺابآلرخۺامہرےۺر ِ‬
‫اکیۺربیقۺہلجمۺرضحتۺیکۺایدۺںیمۺآپۺیہۺیکۺرطػۺاک بابۺرکےتۺوہےئۺانبؾۺ"امانہہمۺادیعسل"ۺربیقۺہلجمۺاشعئۺرکےنۺاکۺارادہۺوہاۺ‪،‬ابتۺ‬
‫ہلجمۺیکۺرسرپیتسۺیکۺآیئۺوتۺاہللۺزعفلجۺےنۺ ۺلکشمۺیھبۺآباسینۺلحۺرکدیۺہکۺرضحتۺیہۺےک ۺمیظعۺاشع د‪،‬ۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺؤمرقۺ‬
‫ااتسد ۺرضحت ۺومالان ۺاایتشؼ ۺادمح ۺاصبح ۺداتم ۺرباکمہت ۺےن ۺسبی ۺرفاخ ۺدیل ۺےساس ۺیک ۺرسرپیتس ۺوک ۺلوبؽ ۺرفام‪،‬ای‪ ،‬ۺادمحل ۺہلل ۺاب ۺ ۺہلجمۺ‬
‫رضحتۺوموصػۺیکۺرسرپیتسۺۺافرۺااتسدۺع ایمۺدقرۺرضحتۺومالانۺیتفمۺاابقؽۺادمحۺاصبحۺاقیمسۺداتمۺرباکمہتۺیکۺداعؤںۺےسۺۺآؿۺالنۺ‬
‫اشعئۺوہےنۺاشعئۺوہےنۺاجراہۺےہۺ۔‬
‫ۺاس ۺاک ۺادتبایئ ۺامشرہ ۺرضحت ۺاالاتسذ ۺیک ۺوساحن ۺافر ۺزعتیتی ۺوطخط ۺف ۺاضمنیم ۺرپ ۺلمتشم ۺےہ ۺافر ۺ ۺس دی ۺخ ںوڑفں ۺوخنی ۺےک ںں ۺےکۺ‬
‫اضمنیمۺااش تۺےکۺرظتنمۺںیہۺنجۺوکۺآےنۺفاےلۺامانہومںۺںیمۺااش تۺاکۺارادہۺےہۺاسۺےکۺسا ۺۺاؿۺاشءۺاہللۺ ۺاکیۺاوناھکۺافرۺرفنمدۺ‬
‫اولسبۺاکۺاحلۺربیقۺہلجمۺوہاگۺسجۺںیمۺرہۺامہۺرضحتۺدممفحۺیکۺرطػۺوسنمبۺآپۺےکۺولعؾۺفۺاعمرػۺرپۺلمتشمۺاکیۺاکملۺرضفرۺوہاگۺ‬
‫ویکہکنۺیہیۺاسۺاکۺوصقمدۺایلصۺےہ۔‬

‫‪9‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اسۺےلسلسۺںیمۺیلیٹۺع اؾۺےک ۺوہشمرۺف ۺرعمفػۺلنیچ ۺدالمؤونیفلۺافرۺرامنہےئۺابطخےئ ۺےکۺاراببۺااظتنؾۺابوصخلص ۺیتفمۺاسنۺ‬ ‫ٍؒ‬

‫ادمحۺاقیمسۺاصبحۺااہتنیئۺابمرابکدیۺےکۺقحتسمۺںیہۺنجۺیکۺبشۺفۺرفزۺیکۺتنحمۺےسۺ ۺمیظعۺاکرانہمۺآپۺےکۺوحاخ ۺرظنۺوہراہۺےہ‪،‬اہللۺ‬
‫وموصػۺوکۺارجِۺزجلیۺاطعۺرفامےئۺافرۺاسۺاکؾۺںیمۺتمہۺفۺااقتستمۺیکۺوتقیفۺاطعۺرفامےئۺ۔ۺآنیم‬
‫اقرنیئۺےسۺادیمۺیکۺاجیتۺےہۺہکۺامہرےۺدرگیۺاکومںۺیکۺرطحۺاسۺیکۺیھبۺوحہلصۺارفایئۺرفامںیۺےگۺ۔‬
‫یہ ذہن میں رےہ؛‬
‫‪‬آرخۺںیمۺ ۺاالعؿۺرکدانیۺازۺصبۺرضفریۺےہۺہکۺاقرنیئۺنلعءۺاع ۺاسۺۺامانہہمۺںیمۺوکیئۺیمکۺوسحمسۺرکںیۺایۺوکیئۺدیفمۺ‬
‫ۺدرجۺذلیۺایۺلیمۺآیئۺڈیۺاکۺالبکھجھجۺاامعتسؽۺرفامںیۺاؿۺاشءۺاہللۺمہۺنونمؿۺوہں ےگ۔‬
‫راےئۺدانیۺاچںیہۺوت ِ‬
‫((‪))rahnumaekhutaba@gmail.com‬‬
‫ےگٍؒۺ‬
‫‪‬زینۺایسۺایۺلیمۺہتپۺرپۺۺرضحتۺےکۺولعؾۺفۺاعمرػۺرحترییۺلکشۺںیمۺزینۺدرگیۺاٹپئۺدشہۺاضمنیمۺلوبؽۺےئکۺاجںیۺ ٍ‬
‫ِ‬
‫ۺوصبرتۺدرگیۺمہۺاسۺہلجمۺںیمۺ‬ ‫‪،‬ۺایدۺرےہۺہکۺوما ِداضمنیمۺےسۺرضحاتۺرسرپ تۺافرۺسلجمۺادارتۺاکۺۺاافتؼۺرضفریۺےہ‬
‫اسۺیکۺااش تۺےسۺذعمفرۺںیہ۔‬
‫‪ ‬ۺامانہہمۺرصػۺارٹنٹینۺرپۺیلیٹۺع اؾۺافرۺۺدرگیۺاحفصتۺرپۺاشعئۺوہاگۺذہلاۺاسۺیکۺاہرڈۺاکیپۺیکۺالتشۺےبۺوسدۺوہیگ۔‬
‫‪‬اید ۺرےہ ۺامہرے ۺ ۺاکؾ ۺانمعف ۺوخری ۺیک ۺالچل ۺےس ۺاپک ۺاخًاتصل ۺولہج ۺاہلل ۺرضحت ۺیک ۺاید ۺںیم ۺےہ ۺذہلا ۺاس ۺںیم ۺدنمرجۺ‬
‫اضمنیمۺاکۺطلغۺاامعتسؽۺدنعۺاہللۺوخدۺوکۺاموخذۺانبےنۺےکۺےئلۺایترۺرکانۺےہۺ۔‬
‫س‬
‫ۺفاٹپ ۺای ۺیلیٹ ۺع اؾ ۺ ۺرپ ۺرحتری ۺرکےکۺ‬
‫‪‬زین ۺاضمنیم ۺوک ۺاٹپئ ۺرکان ۺاکی ۺفتق ۺبلط ۺاکؾ ۺےہ ۺاس ۺےئل ۺوخد ۺاٹپئ ۺرکارک ۺای ا‬
‫ےنجیھبۺیکۺۺزتمحۺوگاراۺرفامںیۺ۔ۺزجامکۺاہللۺاعتٰیل۔‬

‫صدنق احمد داری‬

‫‪10‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬

‫زعتیتیۺوطخط‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬

‫‬‬
‫‬‬

‫‪11‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زعتتیۺانہمۺ‬

‫رکمیمۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدمحمۺانیمۺاصبحۺاپنلۺوپریۺفدرگیۺربادراؿۺع ایم‪،‬فانجبۺومالانۺفدیحۺادمحۺاصبحۺفدرگیۺاصزبحاداگؿۺرتحمؾۺ‬
‫(رضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺدقسۺرسہ)‬
‫االسلؾۺمکیلعۺفرۃمحاہللۺفرباکہت‬
‫عع‬
‫رضحتۺادقسۺومالان ۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺدقسۺاہللۺرسہۺیک ۺفافت ۺرسحتۺآایتۺاکۺوجۺاحدہثۺ مٰیۺآجۺحبص ۺشیپۺآای‪،‬ۺاسۺرپۺ‬
‫ۺاراکؿ ۺوشری‪ ،‬ۺااسذتہ ۺرکاؾ ۺافر ۺاکرانکؿ ۺف ۺدخاؾ ۺیک ۺاجبن ۺےس ۺآپ ۺرضحات ۺیک ۺدختم ۺںیمۺ‬
‫اینپ ۺاجبن ۺےس ۺزین ۺداراولعلؾ ۺےک ۺامتؾ ِ‬
‫زعتتیۺونسمہنۺشیپۺرکاتوہں‪،‬ۺاہللۺربۺازعلتۺآپۺ رضحاتۺافرۺامتؾۺنیقلعتمۺفۺنیبحمۺوکۺربصۺلیمجۺاطعۺرفامےئۺافرۺرضحتۺرموحؾۺوکۺ‬
‫ٰ‬
‫اٰلعۺنییلعۺںیمۺاقمؾۺدنلبۺبیصنۺرفامےئ۔آنیم۔‬
‫تقیقح ۺوت ۺ ۺےہ ۺہک ۺاس ۺومعق ۺرپ ۺمہ ۺیھبس ۺقحتسم ۺزعتتی ۺںیہ۔ ۺاےئلس ۺہک ۺمہ ۺبس ۺےئلیک ۺرتشمک ۺاحدہث ۺےہ۔البہبش ۺرضحت ۺیتفمۺ‬
‫اصبح ۺداراولعلؾ ۺیک ۺدنسم ۺدترسی ۺیک ۺآربف ۺافر ۺامج ت ۺدویدنب ۺےک ۺیملع ۺاسالر ۺےھت۔ ۺاوہنں ۺےن ۺرقتةی ۺفصن ۺدصی ۺدتریسی ۺدخامتۺ‬
‫ااجنؾۺدںی ۺافرۺوبقمتیل ۺاک ۺایلع ۺایعمر ۺاحلص ۺایک۔ ۺاؿ ۺاکۺوشؼ ۺدترسی ۺافر ۺقبسۺںیمۺاامہنک ۺرضحات ۺااکربۺیکۺایدۺاتزہ ۺرکات ۺاھت۔ ۺایسۺےکۺ‬
‫اسھت ۺاہلل ۺرب ۺازعلت ۺیک ۺوتقیف ۺےس ۺاوہنں ۺےن ۺدنلب ۺاپ ۺیفینصت ۺف ۺاتدخ ی ۺدخامت ۺیھب ۺااجنؾ ۺدںی۔ ۺرۃمحاہلل ۺاولاہعس‪ ،‬ۺۃفحت ۺااقلری‪،‬ۺ‬
‫ل‬
‫ۃفحتاال معیۺافرۺدہاتیۺارقلآؿۺفہریہۺیسیجۺع اںۺدقرۺاتافیلتۺاؿۺےکۺانؾۺوکۺزدنہۺاجفدیۺرےنھکۺےئلیکۺاکیفۺںیہ۔تقیقحۺ ۺےہۺہکۺفہۺانفۺیفۺ‬
‫املعلۺےھتۺافرۺایکنۺتیصخشۺےسۺملعۺیکۺوخوبشۺیتکہمۺیھت‪،‬ۺملعۺاؿۺاکۺافڑانھۺوھچبانۺاھت‪،‬ۺفہۺاینپۺلسلسمۺتنحمۺافرۺیملعۺااغتشؽۺےکۺاابتعرۺےسۺ‬
‫االسػ ۺیک ۺایداگر ۺےھت۔ایسی ۺتیصخش ۺاک ۺاھٹ ۺاجان ۺہن ۺرصػ ۺآپ ۺرضحات ۺےئلیک ۺہکلب ۺوپری ۺامج ت ۺدویدنب ۺافر ۺتلم ۺاالسہیم ۺےئلیک ۺمیظعۺ‬
‫اسہحنۺےہ۔‬
‫ںیم ۺمغ ۺیک ۺاس ۺڑھگی ۺںیم ۺآپ ۺامتؾ ۺرضحات ۺےس ۺزعتتی ۺرکےت ۺوہےئ ۺداعوگ ۺوہں ۺہک ۺاہلل ۺرب ۺازعلت ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبحۺ‬
‫دقسۺرسہ ۺوکۺتنجۺارفلدفسۺںیم ٰ‬
‫ۺاٰلعۺاقمؾۺاطعۺرفامےئۺافرۺآپۺرضحاتۺافرۺامتؾۺالہۺقلعتۺوکۺربصۺلیمجۺاطعۺرفامےئ۔آنیم‬
‫فاالسلؾ‬
‫اوبااقلمسۺامعنین‬
‫ممتہمۺداراولعلؾۺدویدنب‬
‫‪/ ۲۵‬راضمؿۺاابملرک‪۱۴۴۱‬ۺاطمقبۺ‪ ۱۹‬یئمۺ‪۲۰۲۰‬ء‬

‫‪12‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زعتتیۺانہم‬
‫اریمادنہلۺومالانۺاقریۺدیسۺدمحمۺامثعؿۺوصنمروپری‪،‬ۃیعمجۺنلعءۺدنہ‬

‫ۃیعمجۺ نلعءۺدنہۺےکۺدصرۺاریمادنہلۺومالانۺاقریۺدیسۺدمحمۺامثعؿۺوصنمروپریۺافرۺانمظۺومعیمۺومالانۺومحمدۺدمینۺےنۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺ‬
‫ااہتنیئۺومرقۺخیشۺادحلثیۺفۺدصرادملرنیسۺرصحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺیکۺفافتۺرسحتۺآایتۺرپۺدیلۺرجنۺفۺاملۺاظرہۺایکۺےہ‪،‬ۺ‬
‫رضحت ۺومالان ۺےک ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺدرس ۺف ۺدترسی ۺےک ۺاڑاتسیل ۺاسخ ۺدفر ۺںیم ۺزہاراہ ۺاگنشتؿ ۺولعؾ ۺرسہمشچ ۺضیف ۺےس ۺالب ۺفاہطسۺ‬
‫ایضیفب ۺوہےئ‪ ،‬ۺےکنج ۺیملق ۺویفض ۺالہ ۺملع ۺےئلیک ۺتمعن ۺالزفاؽ ۺںیہ۔ ۺآپ ۺےسیج ۺرکمی ۺاسفنل ۺاصبح ۺوقتی ۺقفشم ۺااتسذ ۺاک ۺاس ۺتہب ۺسبیۺ‬
‫اعسدتۺافرۺایکنۺفافتۺربی ۺرحمفیمۺافرۺمیظع ۺ ناصؿۺےہ۔آپۺیکۺذاتۺہدودہۺ تاتۺتہبۺیسۺیملعۺفۺخ یلۺوخ ںوںۺاک ۺرہظمۺیھت۔ۺرۃمحۺ‬
‫ل‬
‫اہللۺاولاہعسۺرشحۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺ‪،‬ۺاافداتۺدرسۺرتذمی‪،‬ۺۃفحتۺاال معی‪،‬ۺاافداتۺدرسۺاخبری‪،‬ۺۃفحتۺااقلری‪،‬ۺزدبةۺااحطلفی‪،‬ۺداڑیھۺافرۺاایبنءۺ‬
‫یک ۺںیتنس‪ ،‬ۺرحتم ۺاصمرہت‪ ،‬ۺاوعلؿ ۺاریبکل ۺفہریہ ۺاؿ ۺیک ۺرتہبنی ۺہ تافیت ۺںیہ‪ ،‬ۺالع ۺالعفہ ۺاوہنں ۺےن ۺع ددد ۺیملع ۺف ۺیہقف ۺاتکںیب ۺیۺ‬
‫ںیہ۔‬
‫ومالانۺوموصػۺلکۺدنہۺسمۺظفحتۺمتخۺوبنتۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺادتباءۺےسۺاتۺایحتۺانمظۺومعیمۺرےہ‪،‬اوہنںۺےنۺداراولعلؾۺدویدنبۺ‬
‫ںیم ۺوبتق ۺرضفرت ۺاتففی ۺونیسی ۺرفامیئ ۺافر ۺامہ ۺاتففی ۺےک ۺوجاابت ۺیک ۺرگناین ۺرفامےت۔آپ ۺےن ۺہشیمہ ۺۃیعمج ۺنلعء ۺدنہ ۺافرااکرب ۺۃیعمجےسۺ‬
‫وصخیص ۺقلعت ۺراھک ۺافر ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےس ۺرفاتغ ۺےک ۺسا ۺ‪۱۳۸۴‬ھ ۺںیم ۺداراولعلؾ ۺارشہیف ۺرادنری ۺوسرت ۺںیم ۺدرہج ۺایلع ۺےک ۺااتسذۺ‬
‫رقمر ۺوہےئ ۺوت ۺفاہں ۺۃیعمج ۺنلعء ۺیک ۺرسع ویمں ۺےس ۺاباضہطب ۺفاہتسب ۺوہےئ ۺافر ۺلسلسم ۺون ۺاسؽ ۺکت ۺۃیعمج ۺنلعء ۺرادنری ۺےک ۺانمظ ۺیھب ۺرےہ۔ۺ‬
‫رضحت ۺدفاےئ ۺتلم ۺومالان ۺادعس ۺدمین ۺاؿ ۺےس ۺروشرہ ۺرفامےت ۺافر ۺبج ۺیھب ۺابمثح ۺہیہقف ۺۃیعمج ۺنلعء ۺدنہ ۺےک ۺاامتجاعت ۺدقعنم ۺوہےت ۺاوکنۺ‬
‫وصخیص ۺوطر ۺےس ۺدموع ۺرفامےت۔رضحت ۺومالان ۺاسؽ ۺذگہتش ۺیھب ۺابمثح ۺہیہقف ۺےک ۺاامتجع ۺںیم ۺرشکی ۺوہےئ‪ ،‬ۺفہ ۺہقف ۺیفنح ۺےک ۺربریغصۺ‬
‫ںیمۺانومرۺاعوملںۺںیمۺےھتۺافرۺداللئۺیکۺوقتۺےسۺکلسمۺاانحػۺوکۺرصعۺاحرضۺےکۺاسملئۺاکۺرتہبنیۺلحۺےکۺوطرۺرپۺشیپۺرفامےت۔‬
‫حمعيةۺنلعءۺرضحتۺومالانۺےکۺامسپدناگؿۺےسۺددی مۺہدردیۺاظرہۺرکیتۺےہۺافرۺد تۺہبۺداعۺےہۺہکۺاہللۺاعتیلۺاپۺوکۺزرمہۺاصنیحلۺںیمۺ‬
‫اقمؾۺایلعۺاطعۺرفامےئۺافرۺاایبنءۺفۺدصنیقیۺاکۺرقیفۺانبےئ۔زینۺالہۺاخدناؿ‪،‬ۺافالدۺفۺراقفء‪،‬ۺزہاراہۺالتذمہۺافرۺمہ ۺوتمنیلسۺوکۺربصۺفۺ‬
‫ااقتستمۺےکۺاسھتۺاسۺمغۺوکۺربداتشۺرکےنۺیکۺوتقیفۺاطعۺرفامےئ۔‬
‫ۃیعمجۺنلعءۺدنہۺاےنپۺ امتؾۺامجیتعۺاةحبۺ‪،‬ۺدینیۺدمارسۺےکۺذہمۺدارفںۺےسۺومالانۺرموحؾ ۺےئلیکۺااصیؽۺوثابۺافرۺداعےئ ۺرفغمتۺےکۺ‬
‫اامتہؾۺیکۺالیپۺرکیتۺےہ۔ۺیئبممۺںیمۺحبصۺرضحتۺومالانۺوموصػۺیکۺااقتنؽۺیکۺربخۺوموصؽۺوہےتۺیہۺۃیعمجۺنلعءۺدنہۺےکۺدصرۺومالانۺاقریۺ‬
‫دمحمۺامثعؿۺوصنمروپریۺےنۺدویدنبۺںیمۺاؿۺ ےکۺرھگۺاجرکۺربادروخردۺرضحتۺیتفمۺانیمۺاپنلۺوپریۺاصبحۺافرۺیتفمۺاصبحۺرموحؾۺےکۺ‬
‫‪13‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اصزبحاداگؿۺفدرگیۺالہۺاخہنۺےسۺزعتتیۺونسمہنۺشیپۺیک۔یئنۺدیلہۺںیمۺۃیعمجنلعءۺدنہۺےکۺدرتفۺںیمۺسا ۺامنزۺرہظۺاکیۺزعتیتیۺتسشنۺیھبۺ‬
‫دقعنم ۺوہیئ ۺسج ۺںیم ۺداعےئ ۺرفغمت ۺیک ۺیئگ۔ ۺاس ۺںیم ۺۃیعمج ۺنلعء ۺدنہ ۺےک ۺٹیر یری ۺومالان ۺا می ۺادلنی ۺاقیمس‪ ،‬ۺومالان ۺا می ۺادلنی ۺاقیمس‪،‬ۺ‬
‫ومالان ۺرعافؿ‪،‬ومالان ۺبیجن ۺاہلل ۺاقیمس‪ ،‬ۺومالان ۺایضء ۺاہلل ۺاقیمس‪ ،‬ۺومالان ۺاینیس ۺاقیمس‪ ،‬ۺومالان ۺمیظع ۺاہلل ۺاقیمس ۺتیمس ۺدرتف ۺںیم ۺوموجد ۺیھبسۺ‬
‫ااٹسػۺرشکیۺوہےئ۔۔۔‬

‫اجریۺرکدہ‬
‫اینزۺادمحۺافرفیق‬
‫ۃیعمجۺنلعءۺدنہۺ(ومحمدۺدمین)‬

‫‪14‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اغیپؾۺزعتتی‬
‫ربۺفافتۺرسحتۺآایتۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپری‬
‫(رضحتۺومالانۺ)دمحمۺایفسؿۺاقیمس(داتمۺرباکمہت)ممتہمۺداراولعلؾۺففقۺدویدنب‬

‫آجۺحبصۺسا ۺامن ِزۺرجفۺًالصتمۺومابلئۺرپۺوتکمبۺاغیپؾۺوموصؽۺوہاۺہکۺااتسذۺرکمؾۺانجبۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺ‬

‫رہمحۺاہللۺخیشۺادحلثیۺداراولعلؾۺدویدنبۺاحہیلۺرصتخمۺالعتلۺےکۺسا ۺیئبمبۺےکۺاکیۺاتپسہؽۺںیمۺفافتۺاپےئگۺںیہ۔ۺاانۺہللۺفاانۺاہیلۺراوعجؿ۔‬
‫ۺاعتٰۺاےنپ ۺرکیباںۺ لضۺفۺااسحؿۺےکۺدص ے ۺںیمۺرموحؾۺفۺروفغرۺوک ٰ‬
‫ۺاٰلع ۺنییلعۺںیمۺاقمؾۺ‬ ‫ابراگہۺربۺلیلجۺںیمۺد تۺہب ۺداعۺوہںۺ ق ٰ‬
‫رکمیۺےسۺرسرفازۺرفامےتۺوہےئۺہلمجۺالہۺاخہنۺفۺنیقلعتمۺوکۺربصۺلیمجۺیکۺوتقیفۺےسۺرہبوہرۺرفامںی۔‬
‫لقعۺااسنین ۺےک ۺفاسفس ۺف ۺوکشکۺےسۺیھب ۺفراءاولراء ۺاس ۺتقیقحۺیکۺدصاتقۺںیم ۺایکۺالکؾۺوہاتکس ۺےہۺہک ۺوج ۺوکیئ ۺیھبۺاسۺدارافینۺ‬
‫ںیمۺآاتۺےہۺیلہپۺاسسنۺےکۺاسھتۺیہۺایکسۺزدنیگۺاکۺاےنپۺیقطنمۺااجنؾۺیکۺرطػۺرفسۺاکۺآاغزۺوہاجاتۺافرۺفتقۺوموعدۺآاجےنۺرپۺااجنؾۺاکرۺ‬
‫اسۺوکۺداراقبءۺیکۺاجبنۺرتخۺرفسۺابدنھۺرکۺرتصخۺوہانۺوہاتۺےہ‪،‬ۺویکہکنۺومتۺفۺایحتۺاسۺاکراگہۺاعملۺیکۺاناق لۺیدبلیۺاختایتۺےکۺ‬
‫الزیمۺازجاءۺاکۺبسۺےسۺامہۺرتنیۺہصحۺےہ‪،‬ۺوکیئۺیھبۺااسنؿۺاظرہیۺفۺونعمیۺرمابتۺیکۺیہۺروتعفںۺافرۺدنلبویںۺوکۺویکںۺہنۺوبعرۺرکےلۺ‬
‫نکیل ۺفتق ۺوموعد ۺآاجےن ۺرپ ۺہن ۺیسک ۺےئلیک ۺوکیئ ۺراہ ۺرفار ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺہن ۺوکیئ ۺاانثتسء ۺافر ۺہن ۺیسک ۺےئلیک ۺوکیئ ۺراعتی‪ ،‬ۺاع ۺر تی ۺرب ۺںیم ۺاانثتسء ۺوکۺ‬
‫ۺاعتٰۺےک ۺبسۺےسۺدقمس ۺف ۺوبحمبۺرتنیۺہقبطۺاایبنءۺافرۺ‬ ‫ااکمؿۺاکۺدرہجۺاحلصۺوہاتۺوتۺاالرقبۺافالرقبۺیکۺاینبدۺرپۺرفےئۺزنیمۺرپۺ ق ٰ‬
‫اںیمسۺیھبۺاباخلصۺیبنۺرکمی ۺہیلعۺاولصلة ۺفاالسلؾۺاسۺرمہبتۺاضتچيااءۺےکۺا قۺرقارۺاپےت ۺنکیلۺاسۺوحاےلۺےسۺازۺرفےئۺالکؾۺاہللۺاقونؿۺ‬
‫ی‬
‫ازیلۺایبؿۺرفامدایۺایگۺےہۺ‚لک نم غيھیا فان ويبٰق وجو ربک ذواجلالل واالکسام‛۔‬
‫ومشبؽ ۺکلم ۺےک ۺفلتخم ۺیملع ۺدفارئ ۺف ۺاامتجایعت ۺںیم ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺیک ۺرتلح ۺرپ ۺداراولعلؾ ۺففق ۺدویدنب ۺںیم ۺااصیؽ ۺوثاب ۺافرۺ‬
‫اعتٰۺہلمجۺالتذمہۺفۺنیبحمۺیکۺداعفںۺوکۺرشػۺلوبتیلۺےسۺرسرفازۺرفامےتۺوہےئۺرصحتۺوکۺآوسدہۺ‬ ‫داعےئۺرفغمتۺاکۺاامتہؾۺاکایۺایگ۔ قۺ ٰ‬
‫رتمحۺرفامںی۔آنیمۺایربۺااعلنیمل‬
‫دمحمۺایفسؿۺاقیمس‬
‫ممتہمۺداراولعلؾۺففقۺدویدنب‬
‫‪/۲۵‬راضمؿۺاابملرک‪۱۴۴۱‬ھ‬

‫‪15‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زعتتیۺۺانہم‬

‫ربۺفافتۺرسحتۺآایتۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپری‬
‫رضحتۺومالانۺدیعسۺارلنمحۺاصبح‪،‬دمریداراولعلؾۺۺدنفۃۺااملعلء‪،‬ؤنھکل‬

‫دخبتمۺع ایمۺرضحتۺممتہمۺاصبحۺدمۺہلظۺ‪،‬داراولعلؾۺدویدنب‬
‫االسلؾۺمکیلعۺفرۃمحاہللۺفرباکہت! ۺس اجۺرشفی!‬

‫ایھب ۺایھب ۺرضحت ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاصبح ۺاپوپنلری ۺیک ۺااچکن ۺفافت ۺیک ۺربخ ۺولعمؾ ۺوہیئ۔اان ۺہلل ۺفاان ۺاہیل ۺراوعجؿ۔اہلل ۺاعتٰیلۺ‬
‫رموحؾۺےکۺدراجتۺتہبۺدنلبۺرفامےئ۔ۺاوتملٰیفۺملعۺفدنیۺیکۺےبۺاثمؽۺدخامتۺااجنؾۺدیۺںیہ۔اہللۺاعتٰیلۺلوبؽۺرفامںیۺافرۺدارۺاولعلؾۺوکۺاؿۺ‬
‫اکۺدبؽۺۺاطعۺ رفامںی۔آپۺافرۺیھبسۺرضحاتۺااسذتہۺافرۺہبلطۺیکۺدختمۺںیمۺزعتتیۺشیپۺےہ۔افرۺاہللۺاعتٰیلۺےسۺدروخا تۺےہۺہکۺفہۺ‬
‫ۺاشایؿۺاشؿۺزجاءۺاطعۺرفامںیۺافرۺامتؾۺامسپدناگؿۺوکۺربصۺلیمجۺافرۺفداعۺےسۺونازںی۔فاالسلؾ‬
‫اؿۺوک ِ‬

‫ۺ ۺ ۺ ۺصلخم‬
‫ۺ ۺدیعسۺارلنمحۺۺاععی‬
‫دمریداراولعلؾۺۺدنفۃۺااملعلء‪،‬ؤنھکل‬

‫‪16‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زعتتیۺۺانہم‬

‫مسبۺاہّٰللۺارلنمحۺارلمی‬

‫رکمامؿۺفرتحمامؿۺرسپاؿۺرضحتۺادقسۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپوپنلری‬
‫(خیشۺادحلثیۺفدصرادملرنیسۺداراولعلؾۺدویدنب)‬
‫االسلؾۺمکیلعۺفرۃمحۺاہللۺفرباکہت‬
‫س اجۺع ایم!‬
‫آج‪ ۲۵‬؍راضمؿۺاابملرکۺوکۺیلعۺاابصلحۺ ۺاجاکنہۺفددگلازۺربخاصہقعۺارثۺیلمۺہکۺاالسؾۺےکۺمیظعۺہیقفۺفدحمثۺرضحتۺومالانۺیتفمۺ‬
‫دیعس ۺادمح ۺاپنل ۺوپری ۺےن ۺرصتخم ۺالعتل ۺےک ۺسا ۺ یئبمم ۺےک ۺااتپسؽ ۺںیم ۺدا ی ۺالج ۺوک ۺکیبل ۺاہک ۺافر ۺاخقل ۺیقیقح ۺےس ۺاجےلم۔اانہّٰلل ۺفااناہیلۺ‬
‫فااناہیلۺراوعجؿ۔‬
‫یتفمۺاصبحۺوموصػۺدفراحرضۺےکۺاثمیلۺدحمث‪،‬ابیبکۺبیطخ‪،‬ادبیۺاربیۺافرہیقفۺبیبلۺےھتۺفہۺاریخۺرمعۺںیمۺکلسمۺنلعےئۺ‬
‫دویدنبۺےکۺمیظعۺرتامجؿۺافرۺاشؿۺےھتۺاؿۺےکۺفوجدۺےسۺہقبطٔۺنلعءۺوکۺنوکؿۺافرۺرقارۺاھت‪،‬اؿۺیکۺ وگتفۺاعنامہن‪،‬اؿۺیکۺرحتریںیۺناققحہن‪،‬اؿۺ‬
‫اکۺرطزۺرحتریۺادةیہنۺافرۺاؿۺاکۺابہشۺملقۺچسۺافرۺ قۺاکۺاپابسؿۺفوچدبارۺاھت‪،‬اوہنںۺےنۺرقتتیۺفصنۺدصیۺکتۺملعۺہقفۺافردحثیۺیکۺاشؿۺ‬
‫ےکۺاسھتۺدختمۺااجنؾۺدےۺرکۺیئنۺلسنۺیکۺریمعتۺفۺلیکشتۺںیمۺدیلکیۺرکدارۺاداۺرفامایۺےہ۔‬
‫یتفمۺاصبحۺسجۺابتۺوکچسۺافر قۺےتھجمسۺےھتۺاسۺےکۺےنھکلۺافرایبؿۺرکےنۺںیمۺیسکۺولۃمۺالمئۺیکۺرپفاہۺںیہن ۺرکےت ۺےھت‪،‬ۺفہۺاینپۺ‬
‫وھٹسۺادعتسا ِدیملعۺافرۺامکالتۺیہقفۺےکۺابثعۺدویدنبتیۺیکۺڈاھؽۺےھت‪،‬اوہنںۺےنۺاظمرہولعؾ(ۺففق)ۺاہسروپنرۺںیمۺدنچاسؽۺےلہپۺ‬
‫االجسۺمتخۺاخبریۺےکۺومعقۺرپۺڈزیھۺہٹنھگۺکتۺاظمرہولعؾۺےکۺاےنپۺدفرۺاطبلۺیملع‪،‬اہیںۺےکۺاےنپۺااسذتہۺافرۺاسۺفتقۺےکۺاحالتۺ‬
‫افراموحؽ ۺرپ ۺدپسچل ۺرقتری ۺرفامیئ ۺیھت‪ ،‬ۺیتفم ۺاصبح ۺوک ۺاظمرہ ۺفااکرب ۺاظمرہ ۺےس ۺےب ۺااہتن ۺتبحم ۺریہ‪،‬انچہچن ۺاوہنں ۺےن ۺخیش ۺادحلثیۺ‬
‫رضحت ۺومالان ۺدمحم ۺزرکای ۺجاہرج ۺدمین ۺےس ۺاےنپ ۺاالصیح ۺقلعت ۺیک ۺرشفاعت ۺیک ۺیھت ۺسا ۺںیم ۺہیقف ۺاالالسؾ ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺرفظمنیسۺ‬
‫ےسۺتعلخۺالختفۺاحلصۺوہیئ‪،‬انچہچنۺ ۺالختفۺانہمۺیتفم ۺدمحمۺانیمۺاپنلۺوپریۺےنۺیتفمۺاصبحۺیکۺرشحۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺےکۺادتباہیئۺ‬
‫ںیمۺاشلۺرکےکۺاجفدیۺانبدایۺےہ۔‬
‫اسۺآینۺاجینۺافرۺافینۺداینۺںیمۺرقارۺیسکۺوکۺںیہنۺےہۺبسۺیکۺدقتریۺںیمۺاہیںۺےسۺرفارۺدقمرۺےہۺ‪،‬ومتۺےسۺیھبسۺوکۺانکمہرۺوہانۺ‬
‫ےہ‪،‬ۺلکۺسفنۺذاۃقئۺاوملتۺاکیۺاچسیئۺےہۺسجۺےسۺاجمؽۺااکنرۺیسکۺوکۺںیہنۺےہ‪،‬ابۺبجۺہکۺیتفمۺاصبحۺامہرےۺدرایمؿۺںیہنۺرےہۺ‬
‫وتۺاسۺومعقۺرپۺامہرےۺےئلۺرضفریۺےہۺہکۺمہۺامیلعتتۺرشتعی‪،‬ریستۺوبنیۺافرۺااکحامتۺرقآینۺیکۺرفینشۺںیمۺاینپۺزدنایگںۺزگاررکۺ‬
‫‪17‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اؿۺیکۺرفحۺوکۺاشدۺافرۺاؿۺےکۺنشمۺوکۺاصدۺرکںی‪،‬زایدہۺےسۺزایدہۺداعےئۺرفغمتۺافرۺااصیؽۺوثابۺرکںی‪،‬ۺراضمؿۺاابملرکۺےکۺرشع ٔہۺ‬
‫اریخںیمۺاؿۺاکۺاسۺداینۺےسۺرپدہۺرفامانۺاِؿۺاشءۺاہللۺاہللۺیکۺراض‪،‬رقبۺافریانایتۺےسۺ فطۺادنفزۺوہےنۺاکابثعۺوہاگ۔‬
‫ی ٔ‬
‫اسۺاانملکۺاحدہثۺ‪،‬اجاکنہۺدصہمۺافراصہقعۺارثۺربخۺتفلکۺارثۺرپۺمہۺاےنپۺآپۺوکۺقحتسمۺزعتتیۺےتھجمسۺںیہ۔ۺان ّہلل ٌاادز وىو ٌا‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫اغیط ولک شیئ غنرہ ابجو ٌطٍی فيتصرب وىتحتطب۔ایاہللۺاعتٰیلۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺوکۺتنجۺارفلدفسۺںیم ۺاقمؾۺرعیفۺاطعۺ‬
‫رفامۺافرۺاؿۺےکۺنشمۺےکۺاایحۺفۺرسدنلبیۺےکۺےئلۺبیغۺےسۺاسامؿۺدیپاۺرفام۔‬
‫فاالسلؾ‬
‫دمحمۺدیعسی‬
‫انمظۺفوتمیلۺاظمرہولعؾۺ(ففق)ۺاہسروپنر‬
‫‪۲۵‬؍راضمؿۺاابملرکۺ‪۱۴۴۱‬ھ‬

‫‪18‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زعتتیۺانہم‬

‫ۺرفزدناؿۺذیۺفاقرۺرضحتۺادقسۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺرۃمحۺاہللۺہیلع‬
‫ِ‬ ‫ربادراؿۺرتحمؾۺف‬
‫ِ‬

‫االسلؾۺمکیلعۺفرۃمحۺاہللۺفرباکہت‬
‫دحمثۺریبکۺہیقفۺارصعلۺرضحتۺادقسۺیتفمۺدیعسۺادمح ۺاصبحۺاپنلۺوپریۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺفافتۺانیقیۺاتمۺےئلیکۺاکیۺمیظعۺیملعۺ‬
‫اسخرہ ۺےہ۔آپ ۺاکی ۺمیظع ۺدحمث‪ ،‬ۺرسفم ۺرقآؿ‪ ،‬ۺاشرح ۺدحثی‪ ،‬ۺملع ۺےک ۺدنر‪ ،‬ۺاسدیگ ۺےک ۺرکیپ ۺےھت۔ ۺرضحت ۺےک ۺرفاؼ ۺےس ۺمہۺ‬
‫ۺاعتٰ ۺرضحت ۺوک ٰ‬
‫ۺاٰلع ۺنییلع ۺںیمۺہگج ۺبیصن ۺرفامےئ۔ ۺآپ ۺیک ۺربق ۺوک ۺونر ۺےس ۺرھب ۺدے ۺافر ۺتنج ۺاک ۺابغۺ‬ ‫ومغمؾ ۺف ۺوسوگار ۺںیہ۔ ۺاہلل ٰ‬
‫انبدے۔مہ ۺبسۺیک ۺاجبنۺےس ۺاہلل ۺاعتیل ۺاینپ ۺاشایؿۺاشؿۺارج ۺزجلی ۺبیصن ۺرفامےئ۔اتمۺںیمۺدیپا ۺوہےئ ۺالخ ۺوکۺرُپ ۺرفامےئ۔ۺآپۺاکۺ‬
‫ںیمہۺوصخاصۺداراولعلؾۺدویدنبۺےئلیکۺمعنۺادبلؽۺبیصنۺرفامےئ۔ۺآپۺےکۺنیقلعتمۺوکۺربصۺلیمجۺاطعۺرفامےئ۔ۺاسۺاحدہثۺافہعجۺیکۺربخۺنسۺ‬
‫رکۺمہۺےنۺااصیؽۺوثابۺایکۺافرۺ ہلسلۺاجریۺےہ۔‬
‫مہ ۺدخاؾ ۺاامرت ۺرشہیع ۺتمليااڈف ۺآپ ۺرضحات ۺیک ۺدختم ۺںیم ۺزعتتی ۺونسمہن ۺشیپ ۺرکےت ۺںیہ۔اہلل ۺاعتٰیل ۺرضحت ۺےک ۺہلمج ۺدخامتۺ‬
‫ہلیلجۺوکۺلوبؽۺرفامرکۺدصہقۺاجر ۺانبےئ۔آنیم‬

‫س‬
‫ۺرپانم‬ ‫رضحتۺادقسۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبح‬
‫ۺ(اریمۺرشتعیۺتمليااڈف)‬

‫رضحتۺومالانۺدبعارلمیۺاصبحۺراشدی‪،‬ۺالپیٹپۺ(انبئۺاریمۺرشتعیۺتمليااڈف)‬
‫رضحتۺومالانۺیتفمۺاوبانسحلۺدمحمۺوقعیبۺاصبحۺاقیمسۺ(انبئۺاریمۺرشتعیۺتمليااڈف)‬

‫‪19‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ثػشية‬

‫بطً هللا اىسمخَ اىسحیً‬

‫ٔ‬
‫ثػشية يف وفاة فظیية اىشيخ اىٍحرث‪ /‬ضػیر أمحر اىباىنبوري ‪ -‬رمحو هللا‬

‫ٕاىل غالب اىشيخ ‪ /‬ضػیر اىباىنبوري ‪-‬رمحو هللا‪ -‬ونزىم ٕاىل حمبیو وزٌالئو ‪-‬حفظيً هللا‬

‫اىطالم غيیمك ورمحة هللا ورباكثو‪ ،‬وبػر‬

‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫فلر بيغنا ُبأ وفاة فظیية اىشيخ اىٍحرث‪ /‬ضػیر نب أمحر اىباىنبوري ‪-‬رمحو هللا ‪ -‬فرٌػت اىػني وحشن‬
‫اىليب‪ ،‬وال ُلول ٕاال ٌا رييض ربنا‪ٕ :‬اان ہلل و ٕاان ٕاىیو راجػون‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫وأكول جلٍیع غالبو وحمبیو وزٌالئو نم اىٍشاخي‪ :‬أحطَ هللا غشاءمك وأغظً أجسمك وأزنل غيیمك اىصرب يف‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ ٔ‬
‫ىزا اىٍصاب‪ ،‬وأضأل هللا أن يػوض الٌة دريا‪.‬‬
‫ٔ‬
‫وأكول ىػالبو وغالب اىػيً يف اىلارة اىينرية‪ :‬هللا هللا يف احلر يف اىتحصیو وغيب اىػيً‪ ،‬وطبع اىػيً‬
‫ٕاثلاُو واىطيع يف حفظو‪ ،‬ف ٕان ذىاب اىػيٍاء حيٍيمك ٌطؤوىیة االضتػراد مباذنس وغريه ليلیام ابىٍطؤوىیة نم‬
‫بػرمه‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫الييً اغفس ىػبرك ضػیر اىباىنبوري‪ ،‬وارمحو وأضهنو اىفسدوس الىلع نم اجلنة واجػيو ٌع اىزني أُػٍت‬
‫ٓ‬
‫غيھیً نم اىنبیني واىصريلني واىشيراء واىصاحلني‪ ،‬أٌني‪.‬‬

‫ونتب اىفلري ٕاىل هللا ثػاىل‪:‬‬

‫غاٌس نب حمٍر فراء هبجت‬

‫اىٍرينة اىنبوية يف اىطادس واىػرشني نم شيس رٌظان اىٍبارك ىػام ‪1441‬ھ‬

‫‪20‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زعتتیۺانہم‬
‫اکیۺرقبعیۺتیصخشۺرضحتۺیتفمۺدیعسۺاصبحۺاپنلۺوپری‬
‫ابعسۺدافدۺمسبۺاہلل‬

‫دصرۺیتفمۺاجہعمۺاالسہیمۺمیلعتۺادلنیۺڈالیھب‬

‫ۺویںۺوتۺداینۺںیمۺہشیمہۺرےنہۺےکۺضح ۺوکؿۺآایۺےہ‪،‬ۺآجۺںیہنۺوتۺلکۺرہۺاکیۺوکۺ ۺاسمرفۺاخہنۺوھچڑۺرکۺیقیقحۺزنمؽۺیکۺرطػۺوکچۺرکۺ‬

‫اجانۺےہۺنکیلۺاہللۺےکۺھچکۺکینۺدنبےاےسیۺیھبۺوہےتۺںیہۺہکۺاؿۺیکۺرتلحۺرپۺاکیۺاعملۺارسفدہۺوہۺاجاتۺےہ‪،‬ۺفہۺ اہنۺںیہنۺاجےت‪،‬ۺہکلبۺاؿۺ‬
‫ےکۺاسھتۺاہبرفںۺاکۺاکیۺوممسۺرتصخۺوہۺاجاتۺےہۺافرۺرہۺاجیتۺںیہۺوتۺطقفۺاؿۺیکۺنیسۺایدںی۔‬

‫اجےنۺفاےلۺیھبکۺںیہنۺآےتۺ‪‬اجےنۺفاولںۺیکۺایدۺآیتۺےہ‬

‫رضحتۺادقسۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺ(خیشۺادحلثیۺفدصرادملرنیسۺداراولعلؾۺدویدنب‪،‬ۺفرنکۺوشریۺاجہعمۺاالسہیمۺ‬
‫میلعتۺادلنیۺ؍ڈالیھبۺ؍صملكۺ)ۺاؿۺابۺامکؽۺویتسہںۺںیمۺےسۺاکیۺےھتۺنجۺاکۺفوجدۺوعسمداگنشتؿۺملعۺےکۺضح ۺرسااپۺریخۺافرۺاؿۺیکۺذاتۺ‬
‫ت س‬
‫زہارفںۺاطابلؿۺولعؾۺوبنتۺےکۺےئللعشمۺدہ ٰیۺیھتۺ‪،‬ۺرگمۺاوسفسۺ ھيیڑرفںۺںیمۺاپینۺآےنۺیکۺفہجۺےسۺیئبممۺےکۺاکیۺاتپسہؽۺںیمۺفہۺعمشۺ‬
‫ہشیمہۺےکۺضح ۺاخومشۺوہیئگۺ۔‬
‫رشحۺکتۺابۺزابںۺہنۺوھکںیلۺےگ‪‬ۺمتۺاکپرفےگۺمہۺہنۺوبںیلۺےگ‬
‫ربخۺفافتۺنسۺرکۺدؽۺوکۺسباۺرجنۺفۺاملۺوہا‪،‬ۺمہۺیتفمۺاصبحۺدقسۺرسہۺےکۺامتؾۺامسپدناگؿۺوکۺزعتتیۺشیپۺرکےتۺںیہۺفا﵀ۺاعتیلۺ‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺوکۺاینپۺوجارۺرتمحۺاطعۺرفامےئۺ‪،‬ۺالہۺاخہنۺفۺنیقلعتمۺوکۺربصۺلیمۺدے‪،‬ۺافرۺاتمۺوکمعنۺادبلؽۺاطعۺ‬
‫رفامےئۺ۔ۺآنیم‬
‫(یتفم)ۺابعسۺدافدۺمسبۺاہلل‬
‫دصریتفمۺاجہعمۺاالسہیمۺمیلعتۺادلنیۺڈالیھبۺ؍صملكۺ‪،‬ۺفخیشۺادحلثیۺاجۃعمۺارقلاءاتۺکفليہاۺوسرت؍ۺرجگات‬
‫‪/۳۰‬راضمؿۺاابملرکۺ‪۱۴۴۱‬ھ‬

‫‪21‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زعتتیۺربفافتۺااتسذۺرکمؾۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسادمحۺاپنلۺوپریۺرہمحۺاہللۺاعتیل‬
‫رشکیۺمغ ‪( :‬یتفمۺ)ۺاخدلفیسۺاہللۺوگنگیہ(دمری)ۺاجہعمۺارشػۺاولعلؾۺردیشیۺوگنگہ‬
‫ھ‬
‫‪/۲۶‬راضمؿۺاابملرکۺ‪ ۱۴۴۱‬چرریۺاطمقبۺ‪۲۰‬یئمۺ‪۲۰۲۰‬ۺاہچرہبنش‬

‫ع ایمۺدقرۺرضحتۺومالانۺیتفمۺانیمۺادمحۺاپنلۺوپریۺفرسپاؿۺذیۺارتحاؾۺرضحتۺادقسۺیتفمۺاصبحۺونراہللۺرمدقہ‬
‫االسلؾۺمکیلعۺفرۃمحۺاہللۺفرباکہت‬
‫زگہتشۺلکۺیہۺدقرےۺاتریخۺےسۺ ۺربخفتشحۺارثۺولعمؾۺوہرکۺااہتنیئۺدصہمۺوہاۺہکۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺخیشۺادحلثیۺفدصرادملرنیسۺ‬
‫زہارفںۺنلعءۺےکۺاق لۺرخفااتسذۺ‪،‬ہیقفۺاسفنلۺ‪،‬اعملۺےبۺدبؽۺ‪،‬ااتسذاربکۺرضحتۺادقسۺومالانیتفمۺدیعسادمحاپنلۺوپریۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ‬
‫وطلیۺالعتلۺےکۺسا ۺاسمرفاؿۺآرختۺںیمۺاشلۺوہےئگۺاانہلل وااناىیو راجػون ۔ان ہلل ٌا ادز وىو ٌا اغیط ولک شئی غنرہ‬
‫ٔ‬
‫بأجو ٌطٍی فيتصربواىتحتطب ۔‬
‫اہیںۺاجہعمۺارشػۺاولعلؾۺردیشیۺوگنگہۺےکۺخیشۺادحلثیۺافرۺامہرےۺنسحمۺفصلخمۺااتسذۺرضحتۺخیشۺومالانفمیسۺادمحاسنسروپریۺرہمحۺ‬
‫اہللۺیکۺفافتۺاکۺمغۺابلکلۺاتزہۺاھتۺہکۺاعملۺلیلجۺافرۺدحمثۺریہشۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺیھبۺداغۺافمرتقۺدےۺےئگۺآپۺیکۺفافتۺےسۺ‬
‫ لضۺفامکؽۺیکۺاکیۺیتسبۺاڑجۺیئگۺ۔ۺملعۺفقیقحتۺاکۺااسیرفاہدۺلچۺضبۺسجۺےنۺاسریۺزدنیگۺاقؽۺاہللۺفاقؽۺارلوسؽۺیکۺ میہفۺفیرش حۺےئلیکۺ‬
‫ففقۺرکدیۺیھتۺآپۺیکۺفافتۺدرتقیقحۺاکیۺاعمَلۺیکۺفافتۺےہ‬
‫وٌااكن كيص ھيکو ھيک واحر‪،‬وىکنو بنیان كوم ھترٌا‬
‫رضحتۺومالانۺیکۺاینپۺارفنادتیۺیھتۺاامؾۺہبعشۺیۺنبۺدیعسۺاطقؿۺافرۺیلعۺانبۺادملینیۺےسیجۺدحمنیثۺفنیققحمۺیکۺوخوبۺاؿۺںیمۺ‬
‫الملھجیتۺیھتۺ۔رضحۃۺاألاتسذۺےنۺدرسۺفدترسیۺ‪،‬فینصتۺاتفیلۺافرۺاالصحۺفرتتیبۺےکۺوجۺاثمیلۺومنےنۺوھچڑےۺںیہۺاسۺےسۺآپۺ‬
‫وجایؿۺملعۺاافتسدہۺرکےکۺاانپاانپۺدانمِۺرمادۺیھبۺرھبںیکسۺےگۺ۔الربیۺرضحتۺومالانۺرانیخسۺیفۺ‬
‫اکانؾۺافراکؾۺیھبۺزدنہۺرےہۺاگۺہکبجۺ ِ‬
‫املعلۺےکۺزرمہۺںیمۺامشروہےتۺوہےتۺےھتۺاؿۺاکۺملعۺابلکلۺاتزہۺافرۺہتخپۺاھتۺاخبریۺفرتذمیۺرشفیۺےکۺوبقمؽۺاشرحۺوہےنۺےکۺاسھتۺ‬
‫درونجںۺاتکںیبۺاوہنںۺےنۺفلتخمۺوموضاعتۺرپۺفینصتۺرفامیئۺ۔ۺدنسمالھيددۺرضحتۺاامؾۺاشہۺفیلۺاہللۺدولہیۺیکۺرہشۂۺآافؼۺفینصتۺۃجحۺ‬
‫اہللۺاابلہغلۺافرۺاقمسۺاولعلؾۺفاریخلاتۺرضحتۺومالانۺانونوتیۺیکۺضعبۺالکیمۺاتکوبںۺوکۺاردفۺےکۺبلقۺفاقبلۺںیمۺاسۺرطحۺڈاھالۺہکۺیملعۺ‬
‫داینۺآپۺیکۺنونمؿۺااسحؿۺنبۺیئگۺثلبو هللا جيودہ وثغٍرہ وباضع رمحتو ۔‬

‫‪22‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اسۺاخاسکرۺرپۺیھبۺرضحتۺیکۺںیتقفشۺدرازۺںیھتۺاظرہیۺالماقںیتۺاع ہچۺتہبۺمکۺرںیہۺنکیلۺولہجۺاہللۺآپۺےسۺوجۺدیقعتۺفۺ‬
‫اتفلۺاکۺرہتشۺاھتۺرضحتۺرموحؾۺاےسۺاپینۺدےتیۺےھتۺدویدنبۺایۺابرہۺیھبکۺالماقتۺوہیتۺوتۺرکؾۺرتسگیۺاکۺاعمہلمۺرفامےتۺےھتۺ۔ۺوگنگہۺیھبۺیئکۺ‬
‫ابرۺیرشفیۺالےئۺاکیۺوم ہعۺرپۺدنبہۺےنۺامشلئۺرتذمیۺرشفیۺےکۺاحاتتیحۺدرسۺےئلیکۺدروخا تۺزگاریۺوتۺیسکۺتیلۺف لعۺےکۺ ریغۺدقؾۺ‬
‫رہجنۺرفامایۺ۔ۺدنچۺامہۺےلہپۺیہۺرجگاتۺےکۺاکیۺرفسۺںیمۺآپۺےکۺرفزدنۺفاالۺ تاتۺیکۺالعتلۺافرۺفافتۺیکۺربخۺیلمۺوتۺدنبہۺفںیہۺدختمۺںیمۺ‬
‫احرضۺوہاۺےھجمۺفاہںۺدھکیۺرکۺتہبۺحرشنحۺوہےئۺافرۺسبیۺداعںیۺدںیۺ۔ۺا رصتخمۺ ۺہکۺا ںیھۺدینیۺفیملعۺااغتشؽۺرےنھکۺفاےلۺاےنپۺالتذمہۺیکۺ‬
‫دقرۺیھتۺاوسفسۺہکۺع دشۺاشؾۺفرحسۺےسۺأتمرثۺوہرکۺاسۺاعیملۺتیصخشۺےنۺیھبۺمہۺےسۺھنمۺومڑ‪،‬ایۺسجۺےسۺرحمفویمںۺاکۺ ہلسلۺافرۺ‬
‫درازۺوہایگۺےہۺنکیلۺر تیۺدخافدنیۺےکۺاسےنمۺمہۺرسمیلستۺمخۺرکےتۺوہےئۺداعۺوگۺںیہۺہکۺ قۺاعتیلۺاشہنۺرضحتۺااتسذۺرتحمؾۺیکۺ‬
‫رفغمتۺاکہلمۺرفامےئۺ‪،‬زالتۺےسۺدرزگرۺرفامرکۺتشہبۺربںیۺںیمۺاکھٹہنۺدےۺافرۺامتؾۺامسپدناگؿۺنیقلعتمۺافرۺالتذمہۺوکۺربصفنوکؿۺ‬
‫بیصنۺرفامےئۺ۔ریمیۺرطػۺےسۺرضحتۺےکۺارفادۺاخہنۺافرۺہلمجۺنیبحمۺیکۺدختمۺںیمۺزعتتیۺونسمہنۺشیپۺےہۺافرۺداعیکۺدروخا تۺ‬
‫یھبۺفاالسلؾۺ۔‬

‫رشکیۺمغ ‪( :‬یتفمۺ)ۺاخدلفیسۺاہللۺوگنگیہ‬
‫(دمری)ۺاجہعمۺارشػۺاولعلؾۺردیشیۺوگنگہ‬
‫ھ‬
‫‪/۲۶‬راضمؿۺاابملرکۺ‪ ۱۴۴۱‬چرریۺاطمقبۺ‪۲۰‬یئمۺ‪۲۰۲۰‬ۺاہچرہبنش‬

‫‪23‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زعتتیۺانہمۺربۺفافت‬
‫ۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺرۃمحاہللۺہیلع‬
‫ومالانۺبیجمۺاہللۺاصبحۺوگڈنفیۺااتسذۺدحثیۺفۺہقفۺدارۺاولعلؾۺدویدنب‬

‫‪/۲۵‬راضمؿۺاابملرک ۺربفزۺلگنمۺحبصۺآھٹۺےجبۺریمےۺےٹیبۺزعسیؾۺومولیۺفدیحۺاہللۺےنۺریمےۺاپسۺآرکۺ ۺادنفانہکۺربخۺ‬

‫انسیئۺہکۺیتفمۺاصبحۺاکۺااقتنؽۺوہایگۺ‪..‬وتۺریمےۺدبؿۺںیمۺےسیجۺاجؿۺیہۺہنۺریہۺوہۺدؽۺیکۺاحتلۺہریۺوہیئگۺۺ–درالصۺراضمؿۺیہۺںیمۺاؿۺ‬
‫ےسۺریمیۺدفۺرمہبتۺ وگتفۺوہیئۺافرۺدفونںۺرمہبتۺاوہنںۺےنۺوپریۺاشبتشۺےسۺاسۺرطحۺ وگتفۺرفامیئۺہکۺفہۺامیبرۺوسحمسۺیہۺںیہنۺوہۺ‬
‫رےہۺےھت؛ۺہکلبۺیلہپۺرمہبتۺبجۺ وگتفۺوہیئۺوتۺاےٹلۺھجمۺےسۺیہۺےنہکۺےگلۺہکۺاہمتریۺآفازۺتہبۺزمکفرۺےہۺتعیبطۺوتۺکیھٹۺےہۺان…؟‬
‫اؿۺیکۺاسۺرپۺاامتعد وگتفۺےسۺتعیبطۺسبیۺنئمطمۺیھتۺ‪،‬افرۺدؽۺںیمۺاسۺادنفانہکۺاحدہثۺاکۺادنہشیۺکتۺہنۺاھت؛ۺنکیلۺدقرتۺاکۺالٹۺہلصیفۺ‬
‫ہکۺرہۺسفنۺوکۺومتۺاکۺس ہۺانھکچۺےہۺ‪،‬ۺافرۺرہۺصخشۺیکۺومتۺاکۺاکیۺفتقۺہ نیعۺےہۺ‪،‬ۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺاکۺفتقۺوموعدۺیھبۺراضمؿۺ‬
‫یکۺسبیۺابمرکۺاسوتعںۺںیمۺآای۔‬
‫اہللۺاعتیلۺوکۺرفحۺدیعسۺیکۺدیعۺدیعسۺالکۺڈاؤؿۺیکۺوحنمسۺداینۺںیمۺوظنمرۺںیہنۺیھت؛ۺاسۺےئلۺراضمؿۺاابملرکۺےکۺبسۺےسۺ‬
‫زایدہۺابربتکۺرشعہۺںیمۺاےنپۺاپسۺالبۺ‪،‬ای۔‬
‫فا ہعۺ ۺےہۺہکۺاکیۺلسلستۺےکۺاسھتۺےکیۺسا ۺدرگیےۺنلعءۺسجۺزیتیۺےکۺاسھتۺداینۺےسۺاےتھٹۺاجرےہۺںیہۺںیہنجۺربۺرکمیۺ‬
‫اینپۺوجارۺرتمحۺںیمۺہگجۺدےۺرےہۺںیہۺاےسۺدھکیۺرکۺانقطۺالگفیھٹۺاصبحۺاکۺ ۺرعشۺایدۺآراہۺےہ‪.‬‬
‫رشحمۺںیمۺایۺایہلۺایکۺدیعۺوہۺریہۺےہ‬
‫اجےتۺںیہۺاجےنۺفاےلۺڑپکےۺدبؽۺدبؽۺرک‬
‫فہۺوخدۺوتۺاپزیکہۺنفکۺںیمۺوبلمسۺوخشۺوخشۺربۺرکمیۺیکۺوجارۺرتمحۺںیمۺےلچۺےئگ‪،‬ۺرہۺےئگۺمہۺوتۺاسۺالکۺڈاؤؿۺںیمۺدیعۺیکۺرہۺ‬
‫وخیشۺےسۺرحمفؾۺںیہۺ‪،‬ۺاہجںۺاامتج یۺدفاگہنۺیھبۺنکممۺںیہنۺ‪،‬ۺفتقۺیکۺمتسۺرظیفیۺںیہکۺایۺوشئمِۺتمسقۺہکۺوسےتچۺںیہۺاسۺدیعۺوکۺڑپکاۺیھبۺ‬
‫دبںیلۺایۺرےنہۺدںی‪.‬‬
‫یتفمۺاصبحۺیکۺامیبریۺایسیۺںیہنۺیھتۺہکۺسجۺےسۺیسکۺوکۺ ۺہبشۺیھبۺوہۺہکۺابۺفتقۺرلیحۺےہ‪،‬امیبریۺںیمۺدشتۺمتخۺاخبریۺ‬
‫ےکۺرفزۺتعیبطۺیکۺرخایبۺےسۺآیئ‪،‬ۺبجۺمتخۺاخبریۺےکۺابربتکۺوم ہعۺرپۺھچکۺالکؾۺہنۺرکےکسۺ‪،‬ۺداعۺےئلیکۺزابںۺےنۺاسھتۺہنۺدایۺافرۺع ۺ‬
‫اطریۺوہایگۺۺ–سجۺےسۺوپرےۺدارادحلثیۺیکۺایکسسںۺدنبھۺںیئگۺافرۺابرۺابرۺ ۺےتہکۺوہےئۺاھٹۺےئگۺہکۺ‛اہللۺوجۺاچےہۺاگۺفیہۺوہاگ‚‬

‫‪24‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وہاۺفیہۺوجۺربۺوکۺوظنمرۺاھتۺ‪،‬ۺاہللۺوکۺاسۺدیعسۺرفحۺوکۺاےنپۺاپسۺالبانۺاھتۺوجۺارمۺراضمؿۺیکۺابمرکۺاس تۺںیمۺوپراۺوہا‪.‬‬
‫اسۺںیمۺوکیئۺابمہغلۺںیہنۺہکۺرضحتۺرموحؾۺدارۺاولعلؾۺےکۺہقبط ِءۺااسذتہۺںیمۺاشؿۺاایتمزیۺےکۺاحلۺےھت‪،‬ۺادنازۺدترسیۺافرۺ‬
‫لکشمۺاسملئۺیکۺ میہفۺںیمۺاؿۺاکۺوکیئۺناینۺںیہنۺاھتۺفہۺاکایمبۺدمرسۺوہےنۺےکۺاسھتۺرتہبنیۺ فنصۺیھبۺےھتۺ‪،‬ۺنجۺںیمۺرسۺسرہ تۺ‬
‫‛ۃجحۺاہللۺاابلہغل‚ اکۺاردفۺرتہمجۺ‛رۃمحۺاہللۺاولاۃعس‚ ریسفتۺرقآؿۺافرۺدرگیونفؿۺیکۺتہبۺامہۺدیفمۺربتعمۺاتکںیبۺںیہۺ‪،‬ۺضعبۺاتکوبںۺیکۺ‬
‫وبقمتیلۺاسۺدرہجۺسبیھۺہکۺرتشیبۺدمارسۺےکۺاصنبۺںیمۺدالخۺںیہ‪.‬‬
‫ااکنۺدرسۺوبقمؽۺاعؾۺفاخصۺاھتۺااسیۺلہسۺاانملؽۺیکۺاعیمۺصخشۺیھبۺدرسۺںیمۺھٹیبۺرکۺدیفتسمۺوہۺےکسۺ‪،‬ۺدرسۺیکۺلوبتیلۺاکۺ ۺاعملۺاھتۺہکۺ‬
‫بجۺدقمیۺالضفءۺافرۺرقبۺفۺوجارۺےکۺدمارسۺےکۺہبلطۺداراولعلؾۺآےتۺوتۺالع ۺقبسۺںیمۺرشتکۺیھبۺالع ۺرپفع اؾۺاکۺہصحۺیتنب‪.‬‬
‫ملعۺںیمۺبجۺدنرۺےکۺامدننۺرہگایئۺوہۺ‪،‬ۺلقعۺہتخپۺوہۺ‪،‬ۺفعیسۺاطمہعلۺوہۺوتۺضعبۺرفنمدۺریبعتاتۺاکۺااضہفۺیھبۺوہاتۺےہۺنجۺوکۺیصخشۺ‬
‫رفتداتۺاہکۺاجاتۺےہۺیتفمۺاصبحۺاکۺامشرۺیھبۺاںیہنۺنلعءۺںیمۺےسۺےہ۔‬
‫نجۺےکۺاےنپۺرفتداتۺےھتۺنجۺےسۺضعبۺنلعءۺےنۺاالتخػۺایکۺافرۺضعبۺےنۺانوکۺضحمۺریبعتۺاکۺرفؼۺھجمسۺرکۺلوبؽۺایک‪-‬‬
‫یتفمۺاصبحۺاکۺامہرےۺدرایمؿۺےسۺالچۺاجانۺاکیۺتہبۺسباۺاسخرہۺےہۺاؿۺےکۺاسھتۺملعۺاکۺسباۺہصحۺاسۺداینۺےسۺاھٹۺایگۺاسیجۺہکۺدحثیۺ‬
‫ً‬
‫اُزتاغا ينزتغو نم اىػباد ی‬
‫وىهَ يلبض اىػيً يلبض اىػيٍاءۺ(آرخۺزامہنۺںیم)ۺ‬ ‫رشفیۺںیمۺےہۺ ٕان هللا اليلبض اىػيً‬
‫اہللۺاعتیلۺدنیۺاکۺملعۺاسۺرطحۺںیہنۺااھٹےئۺاگۺہکۺملعۺدنیۺوکۺولوگںۺےکۺادنرۺےسۺچنیھکۺےلۺاگ؛ۺہکلب(اسۺداینۺےس)ۺیقیقحۺنلعءۺوکۺااھٹۺےنیلۺ‬
‫یکۺوصرتۺںیمۺملعۺدنیۺوکۺااھٹےئۺاگ۔‬
‫رموحؾۺےئلیکۺرتہبنیۺرخاجۺدیقعتۺ ۺےہۺہکۺمہۺیھبۺاؿۺیہۺیکۺرطحۺاےنپۺیتمیقۺافاقتۺیکۺافحتظۺرکںیۺافرۺرثکتۺاطمہعلۺےکۺ‬
‫ذرےعیۺاےنپۺملعۺںیمۺرہگایئۺفۺریگایئۺدیپاۺرکںیۺافرۺاع ۺدمرسۺںیہۺوتۺومالانۺرموحؾۺیکۺرطحۺوپریۺایتریۺےکۺاسھتۺدراگسہۺںیمۺاجںیۺالع ۺ‬
‫جہنمۺدترسیۺوکۺاانپۺرکۺلیہستۺف میہفۺےکۺاسۺانایبۺےلسلسۺوکۺاجریۺرںیھک۔‬
‫اریخۺںیمۺداعۺےہۺہکۺاہللۺاعتیلۺرضحتۺرموحؾۺےکۺاسھتۺوصخیصۺ لضۺاکۺاعمہلمۺرفامےئۺداراولعلؾۺدویدنبۺوکۺاؿۺاکۺمعنۺادبلؽۺاطعۺ‬
‫می‬ ‫لٰعل‬
‫رفامےئۺ‪،‬ۺربادراؿۺاصزبحاداگؿۺافرۺاصزبحادویںۺوکۺربصۺفۺنوکؿۺبیصنۺرفامےئ‪.‬آنیمۺایۺربۺا ن‬

‫اجنمبن‪-:‬‬
‫ومالانۺبیجمۺاہللۺاصبحۺوگڈنفی‬
‫ااتسذۺدحثیۺفۺہقفۺدارۺاولعلؾۺدویدنب‬

‫‪25‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رصتخموساحن؛ۺ‬
‫ایحتۺودخامت‬

‫‪26‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وساحنۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپری‬
‫رحتری‪:‬ۺرضحتۺومالانۺیتفمۺانیمۺاصبحۺاپنلۺوپریۺداتمۺرباکمہت‪،‬ۺااتسدۺدحثیۺۺداراولعلؾۺدویدنب‬
‫انلق‪:‬ۺاعدؽۺدیعسیۺاپنلۺوپری‬

‫رصتخمۺوسایحنۺاخہک‪:‬ۺ‬
‫انؾ‪:‬ۺدیعسۺادمح‬
‫فادلۺاکۺانؾۺ‪:‬ۺانجبۺویفسۺاصبحۺ‬
‫س‬
‫اجےئۺدیپاشئۺ‪:‬ۺاکلرہ‪،‬ۺامشیلۺرجگاتۺ(اپوپنلر)‪،‬ۺاڈنای‬
‫اترخیۺدیپاشئ‪:‬ۺ‪۱۹۴۰‬؁ۺءۺاکۺآرخۺاطمقبۺ‪۱۳۶۰‬ھ؁ۺ‬
‫س‬
‫ادتبایئۺمیلعت‪:‬ۺبتکمۺ(اکلرہ)ۺامشیلۺرجگاتۺ(اپوپنلر)‪،‬ۺاڈنای‬
‫ناونیۺمیلعت‪:‬ۺدمرہسۺملسۺاولعلؾۺ(اپوپنلر)‪،‬ۺاظمرہۺاولعلؾۺ(اہسروپنر)‬
‫لیمکت‪:‬ۺدارۺاولعلؾۺدویدنب‪،‬ۺ(دفرۂۺدحثی‪،‬ۺ‪۱۳۸۲‬ھ؁ۺوماقفۺ‪۱۹۶۲‬ء؁ۺ)‬
‫وموجدہۺامہۺذہمۺدارایںۺ‪:‬ۺخیشۺادحلثیۺفۺدصرۺادملرنیسۺدارۺاولعلؾۺدویدنب‬
‫س‬
‫احہیلۺہتپ‪:‬ۺہلحمۺادنرفؿۺوکلٹۺدویدنبۺعلضۺاہسروپنر‪،‬ۺوییپ‪،‬ۺاڈنایۺ‬
‫فالدتۺاباعسدتۺافرۺانؾ‪:‬ۺ‬
‫آپ ۺیک ۺاترخی ۺفالدت ۺوفحمظ ۺںیہن‪ ،‬ۺاہتبل ۺفادل ۺرتحمؾ ۺےن ۺادنازے ۺےس‪ ،‬ۺآپ ۺاکنس ۺدیپاشئ ۺ‪۱۹۴۰‬ء؁ ۺاک ۺآرخ ۺاطمقب ۺ‪۱۹۹۷‬تمسۺ‬
‫س‬
‫رکبیمۺاطمقبۺ‪۱۳۶۰‬ھ؁ۺاتبایۺےہ‪،‬ۺآپۺومعضۺ’’اکلرہ‘‘ علضۺانبسۺاکاھٹنۺ(امشیلۺرجگاتۺ)ںیمۺدیپاۺوہےئ‪،‬ۺ ۺاپنلۺوپرۺےسۺرقتتیۺسیتۺلیمۺ‬
‫ےکۺافہلصۺرپ‪،‬ۺونجبۺرشمؼۺںیمۺفاعقۺےہ‪،‬ۺافرۺالعہقۺاپنلۺوپرۺیکۺوہشمرۺیتسبۺےہ۔‬
‫ۺآپۺاکۺانؾۺفادلنیۺےنۺ’’ادمح‘‘ راھکۺاھت‪،‬ۺدیعسۺادمحۺآپۺےنۺاانپۺانؾۺوخدۺراھکۺےہ‪،‬ۺآپۺےکۺفادلۺامدجۺاکۺامسۺع ایمۺ’’ویفس‘‘ افرۺداداۺاکۺ‬
‫انؾ ۺ’’یلع‘‘ ےہ‪ ،‬ۺوج ۺارتحاًام ۺ’’یلع ۺیج‘‘ الہکےت ۺےھت‪ ،‬ۺآپ ۺاک ۺاخدناؿ ۺ’’ڈاکھ‘‘ افر ۺربادری ۺ’’ومنم‘‘ ےہ‪ ،‬ۺسج ۺےکۺیلیصفت ۺاوحاؽۺ‬
‫’’ومنمۺوقؾۺاینپۺاترخیۺےکۺآہنیئۺںیمۺ‘‘ ذموکرۺںیہ۔‬
‫میلعتۺفۺرتتیب‪:‬ۺ‬
‫بجۺآپۺیکۺرمعۺاپچن‪،‬ۺھچۺاسؽۺیکۺوہیئ‪،‬ۺوتۺفادلۺاصبحۺےنۺآپۺیکۺمیلعتۺاکۺآاغزۺرفامای‪،‬ۺنکیلۺفادلۺرموحؾۺیتیھکۺابڑیۺےکۺاکومںۺیکۺ‬
‫س‬
‫فہجۺےس‪ ،‬ۺوموصػ ۺیک ۺرطػ ۺاخرطۺوخاہۺوتہج ۺںیہن ۺدے ۺےتکس ۺےھت‪ ،‬ۺاس ۺےئلۺآپ ۺوک ۺاےنپۺفنطۺ’’اکلرہ‘‘ ےک ۺبتکم ۺںیم ۺاھٹبۺدای‪،‬ۺآپۺ‬
‫‪27‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےکۺبتکمۺےکۺااسذتہۺ ۺںیہۺ‪)۱( :‬ۺومالانۺداؤدۺاصبحۺوچدرھیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ(‪)۲‬ۺومالانۺبیبحۺاہللۺاصبحۺوچدرھیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ‬

‫(‪) ۳‬ۺافرۺرضحت ۺومالان ۺاربامیہ ۺاصبح ۺوجہیکن ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیلۺ‪ ،‬ۺوج ۺاکی ۺرعہصۺکتۺداراولعلؾ ۺآدننۺ(رجگات ۺ)ۺںیم ۺخیش ۺادحلثی ۺرےہ۔ۺ‬
‫بتکم ۺیک ۺمیلعت ۺلمکم ۺرک ۺےک‪ ،‬ۺوموصػ ۺاےنپ ۺامومں ۺومالان ۺدبعارلنمح ۺاصبح ۺاریا ۺدقس ۺرسہ ۺےک ۺارماہ ۺ’’اھچیپ‘‘ یرشفی ۺےل ۺےئگ‪،‬ۺ‬
‫افرۺداراولعلؾۺاھچیپۺںیمۺاےنپۺامومں‪،‬ۺافرۺدرگیۺااسذتہۺےسۺافریسۺیکۺادتبایئۺاتکںیب‪،‬ۺھچۺامہۺکتۺزپںیھ‪،‬ۺھچۺامہۺےکۺسا ‪،‬ۺآپۺےکۺامومںۺ‬
‫داراولعلؾۺاھچیپۺیکۺدترسی ۺوھچڑۺرکۺرھگۺآۺےئگ‪،‬ۺوتۺآپۺیھب ۺاےنپۺام ومںۺےکۺارماہۺآۺےئگ‪،‬ۺافرۺھچۺامہۺکتۺاےنپۺامومںۺےسۺاؿۺےکۺفنطۺ‬
‫’’وجینۺدنیسیھۺ‘‘ ںیمۺافریسۺیکۺاتکںیبۺزپےتھۺرےہ۔‬
‫حلصمۺاتمۺرضحتۺومالانۺذنریۺایمںۺاصبحۺاپنلۺوپریۺدقسۺرسہۺےکۺدمرہسۺںیمۺـــۺوجۺاپنلۺوپرۺرہشۺںیمۺفاعقۺےہۺ‬
‫اسۺےکۺسا ۺ ِ‬
‫؛داہلخ ۺ‪،‬ای‪ ،‬ۺافر ۺاچر ۺاسؽ ۺکت ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺدمحم ۺاربک ۺایمں ۺاصبح ۺاپنل ۺوپری ۺ‪ ،‬ۺافر ۺرضحت ۺومالان ۺاہمش ۺاصبح ۺاخبری ۺرامہمح ۺاہللۺ‬
‫ےس‪،‬ۺرعیبۺیکۺادتبایئۺافرۺوتمطسۺاتکںیبۺزپںیھ‪،‬ۺحلصمۺاتمۺرضحتۺومالانۺدمحمۺذنریۺایمںۺاصبحۺدقسۺرسہۺفہۺمیظعۺیتسہۺںیہ‪،‬ۺوھنجںۺ‬
‫ےنۺاسۺآرخیۺزامہنۺںیمۺ’’ومنمۺربادریۺ‘‘وکۺدباعتۺفۺرخ اافت‪،‬ۺافرۺامتؾۺہریۺاالسیمۺروسؾۺےسۺاکنؽۺرک‪،‬ۺدہاتیۺفتنسۺیکۺاشرہاہۺرپۺ‬
‫ڈاال‪،‬ۺافرۺ’’ومنمۺربادری‘‘ یکۺلمکمۺاالصحۺرفامیئ‪،‬ۺآجۺالعۂقۺاپنلۺوپرۺںیمۺوجۺدینیۺاضفۺرظنۺآۺریہۺےہ‪،‬ۺفہۺرضحتۺومالانۺیہۺیکۺدخامتۺ‬
‫اخبری ۺےس ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺمیلعت ۺےک ۺےئل ۺیرشفی ۺالےئۺ‬
‫اکرمثہ ۺےہ‪ ،‬ۺافر ۺرضحت ۺومالان ۺدمحمۺاہمش ۺاصبح ۺاخبری ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺ‪ ،‬ۺ ٰ‬
‫ےھت‪،‬ۺرفاتغۺےکۺسا ۺےلہپۺاپنلۺوپر‪،‬ۺرھپۺادمادۺاولعلؾۺفڈایلۺرجگات‪،‬ۺرھپۺاجہعمۺہنیسحۺرادنۺریۺ(وسرت)ۺرھپۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺدترسیۺ‬
‫یکۺدخامتۺااجنؾۺدںی‪،‬ۺافرۺآرخۺںیمۺرجہتۺرکۺےکۺدمہنیۺونمرہۺےلچۺےئگ‪،‬ۺفںیہۺآپۺاکۺااقتنؽۺوہا‪،‬ۺافرۺتنجۺاعیقبلۺںیمۺدموفؿۺںیہ۔‬
‫اظمرہۺولعؾۺںیمۺداہلخ‪:‬ۺ‬
‫رشح ۺاجیم ۺکت ۺاپنل ۺوپر ۺںیم ۺمیلعت ۺاحلص ۺرکےن ۺےک ۺسا ‪ ،‬ۺس دی ۺمیلعت ۺاحلص ۺرکےن ۺےک ۺےئل ۺآپ ۺےن ۺ‪۱۳۷۷‬ھ؁ ۺںیم ۺاہسروپنرۺ‬
‫(وییپ) ۺاک ۺرفس ۺایک‪ ،‬ۺافر ۺاظمرہ ۺولعؾ ۺںیم ۺداہلخ ۺےل ۺرک‪ ،‬ۺنیت ۺاسؽ ۺکت ۺاامؾ ۺاوحنل ۺف ۺاقطنمل ۺرضحت ۺومالان ۺدصقی ۺادمح ۺاصبح ۺیومی ۺدقسۺ‬
‫رسہ ۺےس‪ ،‬ۺوحن ۺافر ۺقطنم ۺفہفسلف ۺیک ۺارثک ۺاتکںیب ۺزپںیھ‪ ،‬ۺزین ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺٰییحی ۺاصبح ۺاہسروپنری‪ ،‬ۺرضحت ۺومالان ۺدبع ۺازعلسیۺ‬
‫اصبحۺراوپئریۺافرۺرضحتۺومالانۺفاقرۺاصبحۺونجبریۺرمہمحۺاہللۺےسۺیھبۺاتکںیبۺزپںیھ۔‬
‫داراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺداہلخ‪:‬ۺ‬
‫رھپ ۺہقف‪ ،‬ۺدحثی‪ ،‬ۺریسفت ۺافر ۺونفؿ ۺیک ۺاٰیلع ۺمیلعت ۺاحلص ۺرکےن ۺےک ۺےئل ۺ‪۱۳۸۰‬ھ؁ ۺںیم ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺاک ۺرخ ۺایک‪ ،‬ۺداراولعلؾ ۺدویدنبۺ‬
‫ںیمۺدالخ ۺوہۺرک‪،‬ۺےلہپ ۺاسؽ ۺرضحت ۺومالانۺریصن ۺادمح ۺاخں ۺاصبحۺدنلبرہشی ۺرہمح ۺاہللۺاعتٰیلۺےس‪،‬ۺریسفتۺالجنیل ۺ ع ۺاوفلزاریبکل‪،‬ۺرضحتۺ‬
‫ومالان ۺدیس ۺارتخ ۺنیس ۺاصبح ۺدویدنبی ۺدقس ۺرسہ ۺےس ۺدہا ۺافنیل ۺفہریہ ۺزپںیھ‪ ،‬ۺافر ۺ‪۱۳۸۲‬ھ؁ ۺوماقف ۺ‪۱۹۶۲‬ء؁ ۺںیم‪ ،‬ۺوج ۺہکۺ‬

‫‪28‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫داراولعلدمویدنباکوسفاںۺاسؽۺےہ‪،‬ۺدفرۂۺدحثیۺیکۺلیمکتۺرفامیئ‪،‬ۺآپۺےنۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺنجۺرضحاتۺااکربۺےسۺزپاھۺفہۺدنمرہجۺ‬
‫ذلیۺںیہۺ‪:‬‬
‫(‪ )۱‬رضحتۺومالانۺدیسۺارتخۺنیسۺاصبحۺدویدنبیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ(‪ )۲‬رضحتۺومالانۺریشبۺادمحۺاخںۺاصبحۺدنلبرہشیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ‬
‫(‪ )۳‬رضحت ۺومالان ۺدیس ۺنسح ۺاصبح ۺدویدنبی ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺ(‪ )۴‬رضحت ۺومالان ۺدبع ۺالیلجل ۺاصبح ۺریکاونی ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺ(‪)۵‬‬
‫رضحتۺومالانۺاالسؾۺاقحلۺاصبحۺایمظعۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ(‪ )۶‬ا میۺاالالسؾۺرضحتۺومالانۺاقریۺدمحمۺبیطۺاصبحۺدویدنبیۺرہمحۺاہللۺ‬
‫اعتٰیلۺ(‪ )۷‬رضحتۺومالانۺرخفۺانسحلۺاصبحۺرمادآابدیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺۺ(‪)۸‬رضحتۺومالانۺدمحمۺوہظرۺاصبحۺدویدنبیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ‬
‫(‪ )۹‬رخفۺادحملنیثۺرضحتۺومالانۺرخفۺادلنیۺاصبحۺرمادآابدیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ(‪ )۱۰‬اامؾۺاوقعملؽۺفۺاوقنملؽۺرضحتۺالعہمۺدمحمۺاربامیہۺ‬
‫اصبحۺایلبفیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ(‪)۱۱‬یتفمۺامظعۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیسۺدہمیۺنسحۺاصبحۺاشہۺاہجںۺوپریۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ(‪ )۱۲‬خیشۺ‬
‫ومحمدۺدبعۺاولاہبۺاصبحۺرصمیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیل۔ۺ‬
‫ۺوموصػۺاےنپۺضعبۺاوحاؽۺافرۺبتکۺدحثیۺےکۺااسذت ٔہۺرکاؾۺیکۺلیصفتۺایبؿۺرکےتۺوہےئۺرفامےتۺںیہ‪:‬ۺ‬
‫اخاپکےئۺنلعءۺ‪:‬‬
‫دیعسۺادمحۺنبۺویفسۺنبۺیلعۺنبۺویجاۺ(ینعیۺٰییحیۺ)ۺنبۺونرۺدمحمۺاپوپنلری‪،‬ۺرجگایتۺمثۺدویدنبی‪،‬ۺاترخیۺفالدتۺوفحمظۺںیہن‪،‬ۺفادلۺامدجۺرہمحۺ‬
‫اہللۺےن‪،‬ۺادنازےۺےسۺ‪۱۳۶۰‬ھ؁ۺاطمقبۺ‪۱۹۴۰‬ء؁ۺاتبیئۺےہ‪،‬ۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺداہلخۺ‪۱۳۸۰‬ھ؁ۺںیمۺ‪،‬ای‪،‬ۺافرۺ‪۱۳۸۲‬ھ؁ۺںیمۺافتاۺرفاغۺزپاھ‪،‬ۺ‬
‫اخبری ۺرشفی ۺرضحت ۺرخف ۺادحملنیث ۺرضحت ۺومالان ۺرخفادلنی ۺاصبح ۺرمادآابدی ۺےس‪ ،‬ۺدقمما ۺملسم ۺرشفی ۺفملسم ۺرشفی ۺاتکبۺ‬
‫االامیؿۺفۺرتذمیۺرشفیۺدلجۺافؽۺرضحتۺالعہمۺایلبفیۺےس‪،‬ۺابیقۺملسمۺرشفی‪،‬ۺرضحتۺومالانۺریشبۺادمحۺاخںۺاصبحۺدنلبۺرہشیۺےس‪،‬ۺ‬
‫رتذمیۺدلجۺناینۺ عۺاتکبۺا للعۺفۺامشلئۺافرۺاوبداؤدۺرشفی‪،‬ۺرضحتۺالعہمۺرخفانسحلۺرمادآابدیۺےس‪،‬ۺاسنیئۺرشفیۺرضحتۺومالانۺدمحمۺ‬
‫وہظرۺاصبحۺدویدنبیۺےس‪،‬ۺاحطفیۺرشفیۺرضحتۺیتفمۺدیسۺدہمیۺنسحۺاشہۺاہجںۺوپریۺےس‪،‬ۺٰوکشمۃۺرشفیۺرضحتۺومالانۺدیسۺنسحۺ‬
‫اصبح ۺدویدنبی ۺےس‪ ،‬ۺاؿ ۺےک ۺااقتنؽ ۺےک ۺسا ۺدلج ۺافؽ ۺرضحت ۺومالان ۺدبعالیلجل ۺاصبح ۺدویدنبی ۺےس‪ ،‬ۺافر ۺدلج ۺدفؾ ۺرضحت ۺومالانۺ‬
‫االسؾۺاقحلۺاصبحۺایمظعۺےسۺزپیھ‪،‬ۺاسۺاسؽۺوماطۺامکلۺا میۺاالالسؾۺاقریۺدمحمۺبیطۺاصبحۺافرۺوماطۺدمحمۺرضحتۺومالانۺدبعۺاالدحۺ‬
‫اصبحۺۺدویدنبیۺےکۺاپسۺیھت۔ۺ(تروریہۺدحمنیثۺفۺاہقفےئۺرکاؾۺص‪۲۷/‬ف‪) ۲۸‬‬

‫آپ ۺنپچب ۺےس ۺیہ ۺاہنتی ۺذنیہ ۺف ۺنیطف‪ ،‬ۺبتک ۺینیب‪ ،‬ۺافر ۺتنحم ۺےک ۺاعدی ۺےھت‪ ،‬ۺاس ۺرپ ۺذموکر ۺابال ۺااسذت ٔہ ۺرکاؾ ۺیک ۺمیلعت ۺف ۺرتتیب ۺےن‪،‬ۺ‬
‫آپۺیکۺادعتسادۺفۺالصتیحۺوکۺابسیئۺاسؽۺیک ۺرمعۺںیمۺیہ‪،‬ۺابؾۺرعفجۺرپۺاچنہپۺدایۺاھت‪،‬ۺانچہچنۺداراولعلؾۺدویدنبۺیسیجۺمیظعۺدینیۺدراگسہۺےک‪،‬ۺ‬
‫اسالہنۺااحتمؿۺںیمۺآپۺےنۺافؽۺربمنۺےسۺاکایمیبۺاحلصۺیکۺیھت۔‬
‫داراالاتفءۺںیمۺداہلخ‪:‬ۺ‬
‫‪29‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دفرۂۺدحثیۺےسۺرفاتغۺےکۺسا ‪،‬ۺآپۺےنۺوشاؽۺ‪۱۳۸۲‬ھ؁ۺںیمۺلیمکتۺااتفءۺےکۺےئلۺدروخا تۺدی‪،‬ۺمکیۺذدعقیہۺ‪۱۳۸۲‬ھ؁ۺوکۺآپۺاکۺ‬

‫دارۺااتفءۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺداہلخۺوہۺایگ‪،‬ۺافرۺرضحتۺیتفمۺدیسۺدہمیۺنسحۺاصبحۺاشہۺاہجںۺوپریۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺیکۺرگناینۺںیمۺبتکۺ‬
‫اتففیۺاکۺاطمہعلۺافرۺوتفیۺونیسیۺیکۺقشمۺاکۺآاغزۺرفامای۔‬
‫آپ ۺاےنپ ۺاھبیئ ۺونہبں ۺںیم ۺبس ۺےس ۺسبے ۺںیہ‪ ،‬ۺاس ۺےئل ۺدفرۂ ۺدحثی ۺےس ۺرفاتغ ۺےک ۺسا ۺاےنپ ۺاھبویئں ۺیک ۺمیلعت ۺفرت ۺتیب ۺیکۺ‬
‫رطػ ۺوصخیص ۺوتہج ۺرفامیئ‪ ،‬ۺایس ۺاسؽ ۺآپ ۺےن ۺامس ا ۃح ۺام خی ۺومحمد ۺدبعاولاہب ۺرصمی ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےک ۺاپس ۺب ظ ۺیھب ۺرشفع ۺایک‪ ،‬ۺوجۺ‬
‫رقآؿۺرکمیۺےکۺدیجۺاحظفۺافرۺرصمیۺاقریۺےھت‪،‬ۺافرۺاجۃعمۺاالزرہۺاقرہہۺیکۺرطػۺےسۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺوعبمثۺےھت۔‬
‫ۺارغلضۺ‪۱۳۸۲‬ھ؁ۺافرۺ‪۱۳۸۳‬ھ؁ۺںیمۺآپۺاکیۺرطػۺبتکۺاتففیۺاکۺاطمہعل‪،‬ۺوتفیۺونیسی ۺیکۺقشمۺرکےتۺےھت‪،‬ۺدفرسیۺرطػۺاےنپۺاھبیئۺوکۺ‬
‫ب ظ ۺرکاےت ۺےھت ۺافر ۺوخد ۺیھب ۺب ظ ۺرکےت ۺےھت‪ ،‬ۺافر ۺاؿ ۺاکومں ۺںیم ۺاےسی ۺرصمفػ ۺفکمہنم ۺےھت‪ ،‬ۺہک ۺراضمؿ ۺاابملرک ۺںیم ۺیھب ۺفنطۺ‬
‫یرشفیۺںیہنۺےلۺےئگ‪،‬ۺادرھۺااتفءۺیٹیمکۺےنۺآپۺیکۺالصوتیحںۺوکۺس دیۺرپفاؿۺڑچاھےنۺےکۺےئل‪،‬ۺداراالاتفءۺےکۺداہلخۺںیمۺاکیۺاسؽۺ‬
‫یکۺوتعیس ۺرکۺدی‪ ،‬ۺھچ ۺامہ ۺسا ۺداراولعلؾۺدویدنب ۺےک ۺارابب ۺااظتنؾ ۺےن‪ ،‬ۺآپ ۺاک ۺنیعم ۺیتفمۺیک ۺتیثیحۺےسۺداراالاتفءۺدار ۺاولعلؾۺدویدنبۺںیمۺ‬
‫رقترۺرکۺدای‪،‬ۺبجۺہکۺاسۺزامہنۺںیمۺنیعمۺیتفمۺرےنھکۺاکۺرفاجۺںیہنۺاھت‪،‬ۺاسیجۺہکۺابۺےہ۔‬
‫رادنریۺںیمۺآپۺاکۺرقتر‪:‬ۺ‬
‫دارۺاالاتفء ۺےک ۺاصنب ۺیک ۺلیمکت ۺےک ۺسا ‪ ،‬ۺرضحت ۺالعہم ۺایلبفی ۺےک ۺوتطس ۺےس ۺآپ ۺاک ۺرقتر ۺدار ۺاولعلؾ ۺارشہیف ۺرادنری ۺ(وسرت)ۺ‬
‫ںیم ۺدرۂج ۺایلع ۺےک ۺااتسذ ۺیک ۺتیثیح ۺےس ۺوہا‪ ،‬ۺانچہچن ۺآپ ۺ‪ / ۲۱‬وشاؽ ۺ‪۱۳۸۴‬ھ؁ ۺوک ۺامدر ۺیملع ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےس ۺاےنپ ۺرھگ ۺیرشفی ۺےلۺ‬
‫ےئگ‪ ،‬ۺفادلنی ۺیک ۺزایرت ۺاک ۺرشػ ۺاحلص ۺایک ‪ ،‬ۺرھپ ۺاےنپ ۺاھبویئں ۺوک ۺاسھت ۺےل ۺرک ۺرادنری ۺ(وسرت) ۺیرشفی ۺےل ۺےئگ‪ ،‬ۺافر ۺداراولعلؾۺ‬
‫ارشہیفۺںیمۺدترسیۺاکۺآاغزۺرفامای۔‬
‫رادنریۺںیمۺآپۺیکۺدخامت‪:‬ۺ‬
‫ذدعقیہ ۺ‪۱۳۸۴‬ھ؁ ۺےس ۺابعشؿ ۺ‪۱۳۹۳‬ھ؁ ۺکت ۺ(‪۹‬اسؽ) ۺداراولعلؾ ۺارشہیف ۺرادنری ۺ(وسرت) ۺںیم ۺوموصػ ۺےن ۺرتہمج ۺرقآؿ ۺرکمی‪،‬ۺ‬
‫اوبداؤدۺرشفی‪،‬ۺرتذمیۺرشفی‪،‬ۺامشلئ‪،‬ۺومنیط‪،‬ۺاسنیئۺرشفی‪،‬انبۺامہجۺرشفی‪،‬ۺٰوکشمۃۺرشفی‪،‬ۺالجنیلۺرشفیۺ عۺاوفلزاریبکل‪،‬ۺدہا ۺ‬
‫آرخنی‪،‬ۺرشحۺاقعدئۺیفسن‪،‬ۺافرۺاسحیمۺفہریہۺتہبۺیسۺاتکںیبۺزپاھںی‪،‬ۺافرۺفینصتۺفۺاتفیلۺںیمۺوغشمؽۺرےہ‪،‬ۺایسۺرعہصۺںیمۺوموصػۺ‬
‫ےنۺداڑیھۺافرۺاایبنءۺیکۺںیتنس‪،‬ۺرحتمۺاصمرہت‪،‬ۺاوعلؿۺاریبکلۺافرۺومالانۺدمحمۺنبۺاطرہۺ ینٹۺدقسۺرسہۺیکۺ’’اینغمل‘‘ یکۺرعیبۺرشحۺفہریہۺ‬
‫اصتفینۺاراقؾۺرفامںی‪،‬ۺنجۺںیمۺےسۺارثکۺاشعئۺوہۺیکچۺںیہ‪،‬ۺزینۺایسۺزامہنۺںیمۺوموصػۺےن‪،‬ۺاقمسۺاولعلؾۺفاریخلاتۺرضحتۺومالانۺاقمسۺ‬
‫اصبحۺانونوتیۺدقسۺرسہۺیکۺاتکوبں‪،‬ۺافرۺولعؾۺفۺاعمرػۺیکۺلیہستۺفۺیرش حۺاکۺآاغزۺرفامای‪،‬ۺاکیۺومضمؿۺ’’اافداتۺانونوتیۺ‘‘ےکۺانؾۺےسۺ‬
‫ایسۺزامہنۺںیمۺارفلاقؿۺونھکلۺںیمۺطسقۺفارۺاشعئۺوہاۺاھت‪،‬ۺوجۺاہنتیۺیتمیقۺومضمؿۺےہ۔‬

‫‪30‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫داراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺآپۺاکۺرقتر‪:‬ۺ‬
‫ایس ۺدفراؿ ۺوموصػ ۺےک ۺااتسذ ۺرتحمؾ ۺرضحت ۺومالان ۺدمحم ۺاہمش ۺاصبح ۺاخبری ۺرہمح ۺاہللۺاعتٰیل ۺےن ۺــــــ ۺوج ۺےلہپ ۺاجہعم ۺہینیسح ۺرادنریۺ‬
‫ںیمۺزپاھۺےتۺےھت‪،‬ۺرھپۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺاؿۺاکۺرقترۺوہۺایگۺاھتۺـــــۺوموصػۺوکۺطخۺےسۺعلطمۺایک‪،‬ۺہکۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺاکیۺہگجۺ‬
‫اخیلۺےہ‪،‬ۺذٰہلاۺآپۺداراولعلؾۺںیمۺدترسیۺیکۺدروخا تۺںیجیھب‪،‬ۺوموصػۺےنۺانجبۺومالانۺا میۺدمحمۺدعسۺردیشۺاصبحۺایریمیۺرہمحۺ‬
‫اہللۺاعتٰیلۺےکۺروشرہۺےسۺدروخا تۺجیھبۺدی‪،‬ۺاسۺےکۺارماہۺاکیۺوتکمبۺرضحتۺاقریۺدمحمۺبیطۺاصبحۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺےکۺانؾۺاراسؽۺ‬
‫رفامای‪،‬ۺا میۺاالالسؾۺرضحتۺومالانۺاقریۺدمحمۺبیطۺاصبحۺدقسۺرسہۺےنۺاسۺےکۺوجابۺںیمۺوجۺع ایمۺانہمۺاجیھبۺفہۺدرجۺذلیۺےہۺ‪:‬‬
‫رتحمۺیمۺفرکمیمۺزدیۺدجممک!‬
‫السؾۺونسمؿ‪،‬ۺاینزۺرقمفؿ‪،‬ۺع ایمۺانہمۺابثعۺرسمتۺوہا‪،‬ۺرضحتۺانونوتیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺبتکۺرپۺاکؾۺرکےنۺیکۺاالطعۺےسۺہریۺ‬
‫ومعمیل ۺوخیش ۺوہیئ‪ ،‬ۺوج ۺوصرت ۺآپ ۺےن ۺاایتخر ۺرفامیئ ۺےہ‪ ،‬ۺفہ ۺانمبس ۺےہ‪ ،‬ۺوخد ۺریمے ۺذنہ ۺںیم ۺاؿ ۺبتک ۺیک ۺدختم ۺیک ۺفلتخمۺ‬
‫وصروتںۺںیمۺےسۺاکیۺ ۺوصرتۺیھبۺیھت‪،‬ۺارفلاقؿۺںیمۺزپےنھۺیکۺونتبۺںیہنۺآیئ‪،‬ۺاؿۺاشءۺاہللۺراسلئۺوگنماۺرکۺدیفتسمۺوہںۺاگ‪،‬ۺافرۺ‬
‫وجۺراےئۺاقمئۺوہۺیگۺفہۺرعضۺرکفںۺاگ۔‬
‫دروخا تۺہکلسنمۺسلجمۺیمیلعتۺںیمۺجیھبۺراہۺوہں‪،‬ۺاسۺرپۺفاہںۺےسۺوکیئۺاکررفایئۺرضفرۺیکۺاجےئۺیگ‪،‬ۺاسۺیکۺاالطعۺدیۺاجےئۺیگ‪،‬ۺ‬
‫داعۺیکۺدروخا ت‪،‬ۺاقمسۺاولعلؾۺےکۺریمےۺاپسۺدفۺےخسنۺےھت‪،‬ۺاکیۺہخسنۺایسۺرضفرتۺےسۺفاہںۺاجیھبۺایگ‪،‬ۺرگمۺفاصپۺںیہنۺوہا‪،‬ۺابۺاکیۺ‬
‫رہۺایگۺےہ‪،‬ۺوجۺاصبحۺلقنۺرکانۺاچںیہ‪،‬ۺفہۺاکیۺفتقۺرقمرۺرکۺےکۺریمےۺبتکۺاخہنۺںیمۺیہۺھٹیبۺرکۺلقنۺرفامۺ‪،‬ایۺرکںی‪،‬ۺافرۺاہیںۺدمحبۺہللۺ‬
‫ریختیۺےہ۔ۺفاالسلؾ‬
‫دمحمۺبیطۺازۺدویدنبۺ ۺ‬
‫‪۹۳ / ۷ / ۷‬ۺھ‬
‫ۺع ایمۺانہمۺ‪ /۷‬ربجۺ‪ ۱۳۹۳‬ھ؁ۺاکۺاھکلۺوہاۺےہ‪،‬ۺایسۺاسؽۺابعشؿۺںیم‪،‬ۺبجۺسلجمۺوشریۺاکۺااقعندۺوہا‪،‬ۺافرۺدراجتۺرعہیبۺےکۺےئلۺاکیۺ‬
‫دمرس ۺےک ۺرقتر ۺاک ۺذترکہ ۺآای‪ ،‬ۺوت ۺرضحت ۺومالان ۺدمحم ۺوظنمر ۺاصبح ۺامعنین ۺدقس ۺرسہ ۺےن‪ ،‬ۺوموصػ ۺاک ۺانؾ ۺشیپ ۺایک‪ ،‬ۺافر ۺایس ۺسلجم ۺںیمۺ‬
‫وموصػ ۺاک ۺرقتر ۺوہ ۺایگ‪ ،‬ۺوموصػ ۺوک ۺابعشؿ ۺیہ ۺںیم ۺاس ۺیک ۺاالطع ۺدے ۺدی ۺیئگ‪ ،‬ۺراضمؿ ۺاابملرک ۺےک ۺسا ‪ ،‬ۺآپ ۺداراولعلؾ ۺدویدنبۺ‬
‫یرشفی ۺےل ۺآےئ‪،‬ۺاس ۺفتق ۺےسۺآج ۺکتۺداراولعلؾۺدویدنب ۺںیم ۺدترسیۺیک ۺدختمۺااجنؾۺدےۺرےہ ۺںیہ‪ ،‬ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺرمع ۺںیمۺربتکۺ‬
‫اطعۺرفامےئ‪،‬ۺافرۺاؿۺےکۺویفضۺفۺرباکتۺوکۺاعؾۺافرۺاتؾۺرفامےئ۔ۺآنیمۺایربۺااعلنیمل۔ۺ‬
‫درگیۺدخامت‪:‬ۺ‬

‫‪31‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫یمیلعتۺفدتریسیۺدخامتۺےکۺالعفہ ۺوموصػ ۺےنۺداراولعلؾۺدویدنب ۺںیم ۺوج ۺدخامتۺااجنؾۺدںی‪ ،‬ۺافرۺدےۺرےہ ۺںیہ‪ ،‬ۺاؿ ۺےک ۺلصۺ‬
‫ذترکہۺیکۺاسۺرصتخمۺاعترػۺںیمۺاجنگشئۺںیہن‪،‬ۺرصػۺدنچۺدخامتۺاکۺذلیۺںیمۺذترکہۺایکۺاجاتۺےہۺ‪:‬‬
‫(‪ ۱۴۰۲ )۱‬؁ ۺھ ۺںیم ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺاظنؾ ۺادلنی ۺاصبح ۺےن ۺوطلی ۺرتصخ ۺےل ۺیل ۺیھت‪ ،‬ۺرضحت ۺیتفم ۺومحمد ۺنسح ۺاصبح ۺوگنگیہۺ‬
‫دقس ۺرسہ ۺاہسوپن ر ۺےلچ ۺےئگ ۺےھت‪ ،‬ۺافر ۺھچک ۺایتفمؿ ۺرکاؾ ۺےن ۺداراولعلؾ ۺےس ۺالعدحیگ ۺاایتخر ۺرک ۺیل ۺیھت‪ ،‬ۺاس ۺےئل ۺارابب ۺااظتنؾ ۺےنۺ‬
‫وموصػۺوکۺبتکۺہقلعتمۺیکۺدترسیۺےکۺاسھت‪،‬ۺۂبعشۺااتفءۺیکۺرگناینۺافرۺوتفیۺونیسیۺاکۺمکحۺدایۺاھت‪،‬ۺسجۺوکۺنسحبۺفۺوخیبۺوموصػۺےنۺااجنؾۺ‬
‫دای‪،‬ۺاسۺےسۺےلہپۺ‪۱۳۹۵‬ھ؁ۺںیمۺیھبۺوموصػۺوکۺداراالاتفءۺداراولعلؾۺدویدنبۺیکۺرگناینۺرپسدۺیکۺیئگۺیھت۔‬
‫(‪ )۲‬ۺبجۺےسۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺ’’سلجمۺظفحتۺمتخۺوبنت‘‘ اکۺایقؾۺلمعۺںیمۺآایۺےہ‪،‬ۺآپۺاسۺےکۺانمظۺاٰیلعۺںیہ‪،‬ۺ‪۱۴۱۹‬ھ؁ۺںیمۺآپۺ‬
‫ےن ۺاس ۺبصنم ۺےس ۺدکبسفش ۺوہےن ۺیک ۺسلجم ۺوشری ۺےس ۺدروخا ت ۺیک ۺیھت‪ ،‬ۺرگم ۺسلجم ۺوشری ۺےن ۺوظنمر ۺںیہن ۺرفامیئ‪ ،‬ۺافر ۺاکی ۺزہارۺ‬
‫رفےئپۺاماہہنۺاالؤسنۺےکۺوطرۺرپۺےطۺرفامےئ‪،‬ۺرگمۺآپۺےنۺاالؤسنۺےنیلۺےسۺااکنرۺرکۺدای‪،‬ۺافرۺذہمۺداریۺوکۺالاھبؽۺرےہۺںیہ۔‬
‫(‪ )۳‬ۺ ذموکرہ ۺابال ۺدخامت ۺےک ۺالعفہ‪ ،‬ۺرضحت ۺممتہم ۺاصبح ۺداتم ۺرباکمہت ۺوج ۺرحت ۺریی ۺافر ۺرقتریی ۺدختم ۺوموصػ ۺوک ۺرپسد ۺرفامےتۺ‬
‫ںیہ‪،‬ۺاسۺوکۺنسحبۺفۺوخیبۺااجنؾۺدےتیۺںیہ۔‬
‫یفینصتۺدخامت‪:‬ۺ‬
‫رضحتۺومالانۺیکۺاصتفینۺوجۺاشعئۺوہۺرکۺرشمؼۺفۺرغمبۺںیمۺلیھپۺیکچۺںیہ‪،‬ۺاؿۺاکۺاعترػۺدرجۺذلیۺےہۺ‪:‬‬
‫(‪ )۱‬ریسفتۺدہاتیۺارقلآؿۺ‪:‬ۺ ۺوبقمؽۺاعؾۺفۺاخصۺریسفتۺےہ‪،‬ۺاپرہۺ‪۳۰‬ۺافرۺاکیۺاتۺ‪۹‬ۺرضحتۺومالانۺدمحمۺامثعؿۺاکفشۺاشاہ یمۺاصبحۺ‬
‫رہمح ۺاہلل ۺےک ۺےھکل ۺوہےئ ۺںیہ‪ ،‬ۺہیقب ۺاکؾ ۺرضحت ۺفاال ۺےن ۺایک ۺےہ۔( ۺااضہف‪ :‬ۺادمحلہلل ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺداتم ۺرباکمھت ۺےن ۺ ۺریسفتۺ‬
‫لمکم ۺرکدی ۺےہ‪ ،‬ۺافر ۺاشعئ ۺوہیئگ ۺےہ‪ ،‬ۺادتبا ۺےک ۺون ۺاپرے ۺوج ۺرضحت ۺومالان ۺدمحم ۺامثعؿ ۺاکفش ۺاشاہ یم ۺاصبح ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےن ۺےھکلۺ‬
‫ےھت‪،‬ۺایسۺادنازۺافرۺرطزۺرپۺاؿۺونۺاپرفںۺیکۺریسفتۺیھبۺ ھکۺرےہۺںیہ‪،‬ۺافرۺوسر ٔہۺہرقہۺلمکمۺوہیئگۺےہۺ)۔ۺ‬
‫ۺاصنب ۺدرسۺ‬
‫(‪ )۲‬اوفلزاریبکل ۺیک ۺرعتبی ۺدجدی ۺ‪ :‬ۺ ۺاسہقب ۺرعتبی ۺیک ۺذہتبی ۺےہ‪ ،‬ۺدار ۺاولعلؾ ۺدویدنب ۺافر ۺدرگی ۺدمارس ۺرعہیب ۺےک ِ‬
‫ںیمۺدالخۺےہ۔‬
‫(‪ )۳‬اوعلؿۺاریبکلۺ‪:‬ۺ ۺاوفل زۺاریبکلۺیکۺرعیبۺرشحۺےہ‪،‬ۺےلہپۺدقمیۺرعتبیۺےکۺاطمقبۺیھت‪،‬ۺابۺدجدیۺرعتبیۺےکۺاطمقبۺرکۺدیۺیئگۺ‬
‫ےہ۔‬
‫(‪ )۴‬ضیفۺامعنملۺ‪:‬ۺ ۺدقمماۺملسمۺرشفیۺیکۺایعمریۺاردفۺرشحۺےہ‪،‬ۺوجۺرتبیک‪،‬ۺلحۺاغلتۺافرۺنفۺدحثیۺیکۺرضفریۺوثحبںۺرپۺ‬
‫لمتشمۺےہ۔‬

‫‪32‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫(‪ )۵‬ہفحتۺادلرۺ‪:‬ۺ ۺۃبخنۺارکفلۺیکۺرتہبنیۺاردفۺرشحۺےہ‪،‬ۺبتکۺدحثیۺزپےنھۺفاولں‪،‬ۺوصخًاصۺوکشم ًۃۺرشفیۺزپےنھۺفاولںۺےکۺےئلۺ‬

‫اہنتیۺیتمیقۺوساغتۺےہ۔‬
‫(‪ )۶‬ابمدیۺاہفسلفلۺ‪:‬ۺاسۺںیمۺہفسلفۺیکۺامتؾۺاالطصاحتۺیکۺرعیبۺزابؿۺںیمۺرصتخمۺافرۺدمعہۺفاضتحۺیکۺیئگۺےہ‪،‬ۺداراولعلؾۺدویدنب‪،‬ۺ‬
‫افرۺدرگیۺدمارسۺرعہیبۺےکۺاصنبۺدرسۺںیمۺدالخۺےہ۔‬
‫ۺابمدیۺاہفسلفلۺیکۺرتہبنیۺاردفۺرشحۺےہ‪،‬ۺافرۺتمکحۺفہفسلفۺےکۺدیچیپہۺاسملئۺیکۺدمعہۺفاضتحۺرپۺلمتشمۺ‬
‫ِ‬ ‫(‪ )۷‬نیعمۺاہفسلفلۺ‪:‬ۺ‬
‫ولعمامتۺازفاۺاتکبۺےہ۔‬
‫(‪ )۸‬اتفمحۺاذہتلبیۺ‪ :‬ۺ ۺالعہمۺاتفتزاینۺیکۺ’’ذہتبیۺاقطنملۺ‘‘یکۺایسیۺدمعہۺرشحۺےہ‪،‬ۺہکۺاسۺےسۺ’’رشحۺذہتبی‘‘وجۺدمارسۺ‬
‫رعہیبۺےکۺاصنبۺدرسۺںیمۺدالخۺےہ‪،‬ۺوخبۺلحۺوہۺاجیتۺےہ۔‬
‫(‪ )۹‬آاسؿ ۺقطنم ۺ‪ :‬ۺ ۺریسیتا ۺقطنمل ۺیک ۺذہتبی ۺےہ‪ ،‬ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺافر ۺتہب ۺےس ۺدمارس ۺںیم ۺ’’ریسیتاقطنمل‘‘یک ۺہگج ۺزپاھیئۺ‬
‫اجیتۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۰‬آاسؿۺوحنۺ(دفۺےصحۺ)ۺ‪:‬ۺوحنۺیکۺادتبایئۺرعیبۺاتکوبںۺںیمۺدترجیۺاکۺاحلظۺںیہنۺراھکۺایگ‪،‬ۺ ۺاتکبۺایسۺرضفرتۺوکۺاسےنمۺرھکۺرکۺ‬
‫یۺیئگۺےہ‪،‬ۺ ۺدفےصحۺزپاھرکۺملعۺوحنۺیکۺوکیئۺیھبۺرعیبۺاتکبۺرشفعۺرکایئۺاجیتکسۺےہ۔ۺزابؿۺآاسؿۺافرۺادنازۺایبؿۺاھجلسۺوہاۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۱‬آاسؿۺرصػۺ(نیتۺےصحۺ)ۺ‪:‬ۺملعۺرصػۺیکۺوجۺاتکںیبۺا ردفۺںیمۺیۺیئگۺںیہ‪،‬ۺاؿۺںیمۺاعؾۺوطرۺرپۺدترجیۺاکۺاحلظۺںیہنۺراھکۺایگۺ‬
‫ےہ‪،‬ۺہکبجۺ ۺابتۺاہنتیۺرضفریۺےہ‪،‬ۺ ۺاصنبۺایسۺرضفرتۺوکۺاسےنمۺرھکۺرکۺرمبتۺایکۺایگۺےہ‪،‬ۺ ۺاصنبۺاہنتیۺدیفمۺافرۺتہبۺےسۺ‬
‫دمارسۺںیمۺدالخۺدرسۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۲‬وفحماظتۺ(نیتۺےصحۺ)ۺ‪:‬ۺ ۺآایتۺفۺااحدثیۺاک ۺعومج ہۺےہ‪،‬ۺوجۺہبلطۺےکۺب ظۺےکۺےئلۺرمبتۺایکۺایگۺےہ‪،‬ۺتہبۺےسۺدمارسۺفۺ‬
‫اکمبتۺںیمۺدالخۺاصنبۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۳‬آپ ۺوتفی ۺےسیک ۺدںی ۺ؟‪ :‬ۺ ۺالعہم ۺدمحم ۺانیم ۺنب ۺاعدبنی ۺاشیم ۺیک ۺرہشۂ ۺآافؼ ۺاتکب ۺ’’رشح ۺوقعدرمس ۺایتفمل‘‘ یک ۺاہنتی ۺدمعہۺ‬
‫رشحۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۴‬ایکۺدتقمیۺرپۺافہحتۺفابجۺےہۺ؟‪:‬ۺ ۺرضحتۺومالانۺدمحمۺاقمسۺاصبحۺانونوتیۺدقسۺرسہۺیکۺاتکبۺ’’وتقیثۺاالکلؾ‘‘ یکۺاہنتیۺ‬
‫آاسؿۺاعؾۺمہفۺرشحۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۵‬ایحتۺاامؾۺاوبداؤدۺ‪:‬ۺاسۺںیمۺاامؾۺاوبداؤدۺاتسجسینۺیکۺلمکمۺوساحن‪،‬ۺننسۺایبۺداؤدۺاکۺیلیصفتۺاعترػ‪،‬ۺافرۺاسۺیکۺامتؾۺرشفاحتۺ‬
‫فۺاقلعتمتۺاکۺلصۺاجہزئہ‪،‬ۺ سیلۺافرۺد نیشنۺادنازۺںیمۺشیپۺایکۺایگۺےہ۔‬

‫‪33‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫(‪ )۱۶‬تروریہۺدحمنیث ۺف ۺاہقفےئۺرکاؾ ۺافر ۺذترکہ ۺرافایؿ ۺبتک ۺدحثی ۺ‪ :‬ۺاسۺںیم ۺافلخء ۺرادشنی‪ ،‬ۺرشعۂ ۺسبمہ‪ ،‬ۺازفاج ۺرہطمات‪،‬ۺ‬
‫انبتۺابیطت‪،‬ۺدمہنیۺےکۺاہقفےئۺہعبس‪،‬ۺدہتجمنیۺاتم‪،‬ۺدحمنیثۺرکاؾ‪،‬ۺرافایؿۺبتکۺدحثی‪،‬ۺاشرنیحۺدحثی‪،‬ۺاہقفےئۺتلم‪،‬ۺرسفمنیۺ‬
‫عاؾ‪،‬ۺنیملکتمۺاالسؾۺافرۺوہشمرۺایصخشتۺاکۺرصتخمۺاج عۺذترکہۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۷‬ایحتۺاامؾۺاحطفیۺ‪:‬ۺاسۺںیمۺاامؾۺاوبۺرفعجۺاحطفیۺےکۺلصۺاحالتۺزدنیگ‪،‬ۺاندقنیۺرپۺرد‪،‬ۺاصتفینۺاکۺذترکہ‪،‬ۺزدبۃۺااحطلفیۺ‬
‫یکۺوتحیضۺافرۺرشحۺاعمینۺاآلنارۺاکۺاعترػۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۸‬االسؾۺریغتۺذپریۺداینۺںیمۺ‪:‬ۺ ۺملسمۺویوینریٹسۺیلعۺڈگھۺافرۺاجہعمۺہیلمۺدیلہۺےکۺانیمسرفںۺںیمۺزپےھۺےئگۺاچرۺیتمیقۺاقمولںۺاکۺ‬
‫عومج ہۺےہ۔‬
‫(‪ )۱۹‬وبنتۺےنۺااسنتینۺوکۺایکۺدای؟ۺ‪:‬ۺ ۺاقمخ ۺاجہعمۺہیلمۺدیلہۺےکۺاکیۺہسلجۺںیمۺشیپۺایکۺایگۺاھت‪،‬ۺےلہپۺفہۺالعدحہۺاشعئۺوہاۺاھت‪،‬ۺابۺ‬
‫اسۺوکۺ’’االسؾۺریغتۺذپریۺداینۺںیمۺ‘‘ ےکۺاسھتۺاشلۺرکۺدایۺایگۺےہ۔‬
‫(‪ )۲۰‬داڑیھۺافرۺاایبنءۺیکۺںیتنسۺ‪:‬ۺاننخۺرتاےنش‪،‬ۺاجحتمۺونباےن‪،‬ۺوسماکۺرکےن‪،‬ۺیلکۺافرۺانکۺاصػۺرکےن‪،‬ۺمسجۺےکۺوجڑفںۺوکۺ‬
‫دوھےن‪،‬ۺہنتخۺرکےن‪ ،‬ۺاپینۺےس ۺااجنتسءۺرکےن‪،‬ۺابولں ۺںیم ۺامگن ۺاکنےنل‪ ،‬ۺومںیھچن ۺرتاےنش‪ ،‬ۺافر ۺداڑیھۺرےنھکۺےکۺقلعتم‪ ،‬ۺفاحا ۺااکحامت‪،‬ۺ‬
‫اسملئ‪،‬ۺداللئۺافرۺاضفلئۺاکۺعومج ہۺےہ‪،‬ۺداڑیھۺرپۺوہےنۺفاےلۺارتعاوضںۺےکۺوجاابتۺیھبۺاسۺاتکبۺںیمۺاشلۺںیہ۔‬
‫(‪ )۲۱‬رحتمۺاصمرہتۺ‪:‬ۺاسۺںیمۺرسسایلۺافرۺداامدیۺروتشںۺےکۺلصۺااکحؾ‪،‬ۺافرۺاناجہزئۺاافتنعۺاکۺدمۺللۺمکحۺایبؿۺایکۺایگۺےہ۔‬
‫(‪ )۲۲‬لیہستۺادۂلۺاکہلمۺ‪:‬ۺ ۺرضحتۺخیشۺادنہلۺیکۺامۂیۺانزۺاتکبۺ’’ادۂلۺاکہلم‘‘ یکۺاہنتیۺدمعہۺرشحۺےہ‪،‬ۺاسۺںیمۺہریۺدلقمنیۺےکۺ‬
‫ڑیھچےۺوہےئۺدسۺوہشمرۺاسملئۺیکۺلمکمۺلیصفتۺےہ‪،‬ۺ ۺخیشۺادنہلۺاڈیکیمۺےسۺاشعئۺوہیئۺےہ۔‬
‫(‪ )۲۳‬وحایشۺفیانفنیۺااضیحۺاالدۃلۺ‪:‬ۺااضیحۺاالدۃلۺرضحتۺخیشۺادنہلۺیکۺرہشۂۺآافؼۺاتکبۺےہ‪،‬ۺاسۺرپۺوموصػۺےنۺاہنتیۺدیفمۺ‬
‫وحایشۺاراقؾۺرفامےئۺںیہ‪،‬ۺافرۺذیلیۺیانفنیۺسباھےئۺںیہ‪،‬ۺ ۺاتکبۺیھبۺخیشۺادنہلۺاڈیکیمۺےسۺاشعئۺوہیئۺےہ۔‬
‫(‪ )۲۴‬وحایشۺادمادۺااتفلفیۺ‪:‬ۺوموصػۺےنۺایقؾۺرادنریۺےکۺزامےنۺںیمۺ ۺوحایشۺےنھکلۺرشفعۺےئکۺےھت‪،‬ۺ ۺوحایشۺیھبۺالہۺملعۺںیمۺ‬
‫فتعقۺیکۺاگنہۺےسۺدےھکیۺاجےتۺںیہ۔‬
‫(‪ )۲۵‬اافداتۺانونوتیۺ‪:‬ۺ ۺوموصػۺاکۺاکیۺاہنتی ۺیتمیقۺومضمؿۺےہ‪،‬ۺسجۺوکۺداراولعلؾۺارشہیفۺرادنریۺیکۺدترسیۺےکۺزامہنۺںیمۺ‬
‫اراقؾۺرفامایۺاھت‪،‬ۺافرۺایسۺزامہنۺںیمۺارفلاقؿۺونھکلۺںیمۺطسقۺفارۺاشعئۺوہاۺاھت۔‬
‫(‪ )۲۶‬اافداتۺردیش ۺ‪:‬ۺ ۺوموصػۺاکۺدفرساۺاہنتیۺدیفمۺومضمؿۺےہ‪،‬ۺسجۺوکۺداراولعلؾۺدویدنبۺیکۺدترسیۺےکۺآاغزۺںیمۺاراقؾۺ‬
‫رفامایۺاھت‪،‬ۺافرۺایسۺفتقۺراسخ ۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺطسقۺفارۺاشعئۺوہاۺاھت۔‬

‫‪34‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫(‪ )۲۷‬رۃمح ۺاہللۺاولاۃعس ۺ‪ :‬ۺ ۺۃجح ۺاہلل ۺاابلہغلۺیک ۺزبمط ۺاردف ۺرشح ۺےہ‪ ،‬ۺۃجح ۺاہلل ۺاابلہغلۺیکۺیرش حۺاکیۺاھبری ۺرقت ۺاھت‪ ،‬ۺوج ۺڈاھیئۺ‬
‫وساسؽۺےسۺاتمۺےکۺذہمۺابیقۺالچۺآۺراہۺاھت۔‬
‫(‪ )۲۸‬ذہتبیۺاینغملۺ‪:‬ۺاینغملۺالعہمۺدمحمۺاطرہۺ ینٹۺدقس ۺرسہۺیکۺاامسءۺراجؽۺرپۺرتہبۺنی ۺاتکبۺےہ‪،‬ۺوموصػۺےنۺاسۺیکۺرعیبۺںیمۺ‬
‫رشحۺیۺےہ۔‬
‫(‪ )۲۹‬زدبۃااحطلفیۺ‪:‬ۺ ۺاامؾۺاحطفیۺیکۺرہشۂۺآافؼۺاتکبۺ’’رشحۺاعمینۺاآلنار‘‘ یکۺرعیبۺصیخلتۺےہ۔‬
‫ۺرباہؿۺایہٰلۺ‪:‬ۺرۃمحۺاہللۺاولاہعسۺںیمۺیتفمۺاصبحۺےنۺاوناؿۺاقمئۺرکےک‪،‬ۺوجۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺیکۺآاسؿۺرشحۺیکۺےہ‪،‬ۺ‬
‫(‪ ) ۳۰‬اکل ِ‬
‫اس ۺوک ۺالعدحہ ۺرک‪،‬ای ۺےہ‪ ،‬ۺافر ۺیکلہ ۺاچر ۺدلجفں ۺںیم ۺذموکرہ ۺانؾ ۺےس‪ ،‬ۺ ۺیئن ۺاتکب ۺایتر ۺیک ۺےہ‪ ،‬ۺاس ۺںیم ۺۃجح ۺاہلل ۺاابلہغل ۺیک ۺرعیب ۺابعرت‪،‬ۺ‬
‫رتہمج‪ ،‬ۺاغلت ۺافر ۺیرشاحیت ۺاشل ۺںیہن‪ ،‬ۺاب ۺ ۺاعؾ ۺاطمہعل ۺیک ۺاکی ۺرتہبنی ۺاتکب ۺنب ۺیئگ ۺےہ‪ ،‬ۺوج ۺولگ ۺۃجح ۺاہلل ۺاابلہغل ۺلح ۺںیہن ۺرکانۺ‬
‫اچےتہ‪،‬ۺرصػۺاسۺےکۺاضمنیمۺزپانھۺاچےتہۺںیہ‪،‬ۺاؿۺےک ۺےئلۺ ۺیتمیقۺوساغتۺےہ‪،‬ۺزابؿۺآاسؿۺافرۺ سیلۺےہ‪،‬ۺرہۺاقریۺےبۺفلکۺ‬
‫اسۺاکۺاطمہعلۺرکاتکسۺےہ‬
‫(‪ )۳۱‬ۃجحۺاہللۺاابلہغلۺرعیب‪:‬ۺ(ۺدفۺےصحۺ)ۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺےنۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺرپۺرعیبۺاحہیشۺرحتریۺرفامایۺےہ‪،‬ۺوجۺدف ۺدلجفںۺںیمۺ‬
‫عبطۺوہایگۺےہ‪،‬ۺرعیبۺوخاںۺرضحاتۺاحہیشۺیکۺدمدۺےسۺاتکبۺلحۺرکےتکسۺںیہ‪،‬ۺافرۺدرسۺںیمۺیھبۺاسۺوکۺاسےنمۺراھکۺاجاتکسۺےہ۔ۺ‬
‫( ‪ ) ۳۲‬اہد ۺرشح ۺاکہیف ۺ‪ :‬ۺاکہیف ۺ‪ :‬ۺملع ۺوحن ۺاک ۺوہشمر ۺفوبقمؽ ۺنتمِۺنیتم ۺےہ‪،‬ۺاس ۺیکۺابعرت ۺ سیلۺافرآاسؿ ۺےہ‪ ،‬ۺرگم ۺاس ۺآاسؿۺ‬
‫ہقی ۺدترسی ۺےن ۺلکشمۺانبدای ۺےہ۔ ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاصبح ۺاپنل ۺوپریۺدمہلظۺےن ۺاس ۺرپ ۺ ۺاکؾ ۺایک ۺےہ‪،‬ۺہکۺ‬
‫اتکب ۺوک‪،‬ۺرط ٔ‬
‫اکہیفۺوکۺلصۺفرممقۺایکۺےہ‪،‬ۺاسۺےکۺرہۺہلئسم‪،‬ۺافرۺرہۺاقدعہۺوکۺالعدحہۺایکۺےہ‪،‬ۺرھپۺاسۺیکۺاہنتیۺآاسؿۺرشحۺیۺےہ‪،‬ۺافررشفعۺںیمۺ‬
‫اکہیف ۺزپاھےن ۺاک ۺرطہقی ۺایبؿ ۺایک ۺےہ‪ ،‬ۺافر ۺدقمی ۺرطز ۺےس ۺٹہ ۺرک ۺاکہیف ۺسک ۺرطح ۺہبلط ۺےکذنہ ۺنیشن ۺیک ۺاجےئ ۺاس ۺےک ۺےئل'' ۺیقشمۺ‬
‫وساالت''ۺدےیئۺےئگۺںیہ۔ۺ‬
‫( ‪ ) ۳۳‬فاہیفۺرشح ۺاکہیف ۺ‪ :‬ۺ ۺاکہیفۺیکۺرعیب ۺرشح ۺےہ‪ ،‬ۺۺاس ۺںیم ۺفیہ ۺلص ۺفرممق ۺنتم ۺےہ‪ ،‬ۺافر ۺاحہیشۺںیمۺرعیب ۺرشح ۺیۺیئگۺ‬
‫ےہ‪،‬ۺاتہکۺہبلطۺدرسۺںیمۺاسۺوکۺاسےنمۺرھکۺرکۺزپھۺںیکس۔ۺ‬
‫ل‬
‫(‪ ) ۳۴‬ۃفحتۺاال معیۺرشحۺننسۺارتلذمیۺ‪:‬ۺ ۺرضحت ۺومالانۺیتفم ۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺدمہلظۺےک ِ‬
‫ۺدرفسۺرتذمیۺاکۺعومج ہۺ‬
‫ےہ‪،‬ۺآھٹ ۺدلجفں ۺںیم ۺعبط ۺوہاکچ ۺےہ‪ ،‬ۺوج ۺرتذمی ۺرشفی ۺدلج ۺناین ۺ ع ۺامشلئ ۺرتذمیۺرپ ۺلمتشم ۺےہ‪،‬ۺدقمہم‪ :‬ۺانایب ۺافر ۺیتمیق ۺولعمامتۺرپۺ‬
‫ِ‬
‫ۺدمارکۺاداہتدایبؿۺےئکۺےئگۺںیہ‪،‬ۺزینۺرتذمیۺرشفیۺیکۺابعرتۺ حیحۺارعابۺےکۺاسھتۺ‬ ‫لمتشمۺےہۺافرۺرشحۺاکۺاایتمزۺ ۺےہۺہکۺاسۺںیم‬
‫دیۺیئگۺےہۺافرۺاتکبۺاکۺرہۺرہۺظفلۺلحۺایکۺایگۺےہ‪،‬ۺرشفعۺںیمۺاتکبۺا للعۺیکۺرشحۺیھبۺےہ‪،‬ۺوجۺاکیۺیتمیقۺوساغتۺےہ۔ۺرغضۺ ۺرشحۺ‬
‫رہۺدمرسۺیکۺرضفرتۺافرۺدحثیۺےکۺرہۺاطبلۺملعۺیکۺاحتجۺےہ۔‬

‫‪35‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫( ‪ ) ۳۵‬ۃفحت ۺااقلری ۺرشح ۺ حیح ۺااخبلری ۺ‪ :‬ۺ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺدےیئ ۺےئگ ۺاخبری ۺرشفی ۺےک ۺدرفس ۺاک ۺعومج ہ ۺےہ‪ ،‬ۺوج ۺابرہۺ‬
‫دلجفںۺرپۺلمتشمۺےہ‪،‬ۺاسۺرشحۺیکۺاخصۺابتۺ ۺےہ‪،‬ۺہکۺ ۺہنۺوتۺاینتۺوطلیۺےہ‪،‬ۺہکۺآدیمۺاسۺےسۺاافتسدہ ۺیہۺہنۺرکۺۺےکس‪،‬ۺافرۺہنۺاینتۺ‬
‫رصتخم ۺےہ‪،‬ۺہکۺوھکےتل ۺیہ ۺمتخ ۺ وہاجےئ۔ ۺوپری ۺاتکب ۺںیم ۺراہ ۺادتعاؽ ۺوک ۺڑکپ ۺےک ۺراھکۺایگ ۺےہ‪،‬ۺافرۺںیہکۺآپۺوک ۺیگنشت ۺای ۺوبرتی ۺوسحمسۺ‬
‫ںیہن ۺوہیگ‪ ،‬ۺابوصخلص ۺفہ ۺرضحات ۺوج ۺدمارس ۺںیم ۺاس ۺامہ ۺاتکب ۺوک ۺزپاھ ۺرےہ ۺںیہ‪ ،‬ۺای ۺدحثی ۺیک ۺوکیئ ۺیھب ۺاتکب ۺزپاھ ۺرےہ ۺںیہ‪ ،‬ۺ ۺالع ۺ‬
‫ےئلۺ ۺاتکبۺاخہصۺیکۺزیچۺےہ۔‬
‫(‪ ) ۳۶‬یملع ۺابطخت ۺ‪ :‬ۺ ۺیتفم ۺاصبح ۺداتم ۺرباکمھت ۺےک ۺیملع ۺفیقیقحت ۺابطخت ۺاک ۺ ۺعومج ہ ۺےہ‪ ،‬ۺوج ۺدف۔لوں ۺرپ ۺلمتشم ۺےہ‪،‬ۺ‬
‫ااسذتہ‪،‬ۺہبلط‪،‬ۺافرۺوعاؾۺےکےئلۺیتمیقۺوساغتۺےہ‪،‬ۺۺاؿۺابطختۺںیمۺاہنتیۺیتمیقۺابںیتۺایبؿۺیکۺیئگۺںیہ۔ۺ‬
‫(‪ ) ۳۷‬اتفمح ۺاوعلال ۺرشح ۺرشح ۺ امٔۃ ۺاعل ۺ‪ :‬ۺ ۺرضحت ۺومالان ۺرخفادلنی ۺادمح ۺاصبح ۺدقس ۺرسہ ۺاسقب ۺخیش ۺادحلثی ۺداراولعلؾۺ‬
‫دویدنبۺیکۺفینصتۺےہ‪،‬ۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺداتمۺرباکمھتۺےنۺاسۺیکۺاق لۺدقرۺدختمۺیکۺےہ۔ۺ‬
‫( ‪ ) ۳۸‬ۂنیجنگ ۺرصػ ۺرشح ۺجنپ ۺجنگ ۺ‪ :‬ۺ ۺاتکب ۺیھب ۺرضحت ۺومالان ۺرخفادلنی ۺاصبح ۺدقس ۺرسہ ۺیک ۺفینصت ۺےہ‪ ،‬ۺرضحت ۺیتفمۺ‬
‫اصبحۺداتمۺرباکمھتۺےنۺاسۺیکۺیھبۺاق لۺدقرۺدختمۺیکۺےہ۔‬
‫(‪ )۳۹‬اراشدۺالفہمؤوؾۺرشحۺملسۺاولعلؾۺ‪:‬ۺقطنمۺیکۺاتکوبںۺںیمۺملسۺااہتنیئۺدقیقۺاتکبۺامینۺاجیتۺےہ‪،‬ۺافرۺھچکۺرطہقیٔۺدترسیۺےنۺیھبۺ‬
‫اسۺاتکبۺوکۺلکشمۺانبدایۺےہ‪،‬ۺ ۺاتکبۺملسۺیکۺایسیۺرشحۺےہ‪،‬ۺہکۺلکشمۺےسۺلکشمۺاقمامتۺیھبۺلہسۺادنازۺےسۺلحۺوہاجےتۺںیہ۔ۺ‬
‫(‪ ) ۴۰‬دنیۺیکۺاینبدںیۺافرۺدیلقتۺیکۺرضفرتۺ‪:‬ۺ ۺاتکبۺدنچۺرقتریفںۺاکۺعومج ہۺےہ‪،‬ۺسجۺںیمۺدنیۺاالسؾۺیکۺاینبدفںۺافرۺدیلقتۺیکۺ‬
‫رضفرتۺوکۺاعؾۺمہفۺادنازۺںیمۺایبؿۺایکۺایگۺےہ۔ۺ‬
‫( ‪ ) ۴۱‬ہقفۺیفنحۺارقبۺایلۺاوصنلصۺےہۺ‪:‬ۺہریۺدلقمنیۺےتہکۺںیہ‪،‬ۺہکۺہقفۺیفنحۺیکۺاینبدۺایقسۺرپۺےہ‪،‬ۺاسۺاتکہچبۺںیم ۺہریۺدلقمنیۺ‬
‫ےکۺاسۺرپفڈنگیپہۺاکۺوجابۺدایۺایگۺےہ‪،‬ۺافرۺاتبایۺایگۺےہ‪،‬ۺہکۺہقفۺیفنحۺیکۺاینبدۺوصنصۺرپۺےہ۔ۺ‬
‫( ‪ ) ۴۲‬آاسؿ ۺافریس ۺوقادع ۺ‪ :‬ۺاس ۺاتکب ۺےک ۺدف ۺےصح ۺںیہ‪ ،‬ۺتہب ۺےس ۺدمارس ۺںیم ۺریسیت ۺادتبملی ۺیک ۺہگج ۺ ۺاتکب ۺدالخِ ۺاصنبۺ‬
‫ےہ۔ۺ‬
‫اوصؽۺہقفۺںیمۺےہۺ‪،‬ۺتہبۺےسۺدمارسۺںیمۺاوصؽۺااشلیشۺےسۺےلہپۺ ۺاتکبۺزپاھیئۺاجیتۺ‬
‫( ‪ ) ۴۳‬ابمدیۺاالوصؽۺ‪:‬ۺ ۺرعیبۺاتکبۺ ِ‬
‫ےہ‪،‬ۺافرۺدالخۺاصنبۺےہ۔ۺ‬
‫(‪ ) ۴۴‬نیعم ۺاالوصؽ ۺ‪ :‬ۺ ۺابمدی ۺاالوصؽ ۺیک ۺآاسؿ ۺاردف ۺرشح ۺےہ‪ ،‬ۺاوصؽ ۺااشلیش‪ ،‬ۺونر ۺاالونار ۺافر ۺاسحیم ۺےک ۺہبلط ۺےکےئلۺ‬
‫اہنتیۺدیفمۺاتکبۺےہ۔ۺ‬

‫‪36‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫(‪ )۴۵‬رشحۺللعۺارتلذمیۺ‪:‬ۺ ۺرتذمیۺرشفیۺیکۺاتکبۺا للعۺیکۺرعیبۺرشحۺےہ‪،‬اسۺںیمۺاہنتیۺآاسؿۺزابؿۺںیمۺاتکبۺا للعۺ‬

‫وکۺاھجمسۺایگۺےہ۔ۺ‬
‫(‪ ) ۴۶‬ملسم ۺرپلنس ۺال ۺافر ۺہقفنٔ ۺہقلطم ۺ‪ :‬ۺ ۺاتکہچب ۺدرتفِ ۺاامتہؾ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےس ۺاشعئ ۺایک ۺایگ ۺاھت‪ ،‬ۺاس ۺںیم ۺملسم ۺرپلنس ۺال ۺیکۺ‬
‫ہقفنۺ ہقلطمۺےکۺ ہلسلۺںیمۺدعاتلۺاعہیلۺیکۺرطػۺےسۺاصدرۺوہےنۺفاےلۺےلصیفۺرپۺیملعۺافرۺیہقفۺادنازۺںیمۺدقنۺایکۺایگۺےہ‪،‬ۺافرۺ‬
‫اتیمہ‪،‬ۺافرۺ ٔ‬
‫ہقفنٔۺہقلطمۺرپۺوہےنۺفاےلۺارتعااضتۺےکۺتکسمۺوجاابتۺدےیئۺےئگۺںیہ۔‬
‫دوعیتۺفۺیغیلبتۺدخامت‪:‬ۺ‬
‫ذموکرہ ۺابال ۺیمیلعت ۺف ۺدتریسی ۺافر ۺیفینصت ۺرصمفایفت ۺےک ۺابفوجد‪ ،‬ۺآپ ۺکلم ۺف ۺریبفؿ ۺکلم ۺےک ۺدفرے ۺرکےت ۺرےتہ ۺںیہ‪ ،‬ۺافر ۺوجۺ‬
‫رضحاتۺدینیۺابںیتۺےننسۺےکۺاتشمؼۺںیہ‪،‬ۺاؿۺوکۺاینپۺوناویجنسںۺےسۺونازےتۺرےتہۺںیہ‪،‬ۺآپۺداراولعلؾۺدویدنبۺیکۺدترسیۺوکۺنسحبۺفۺوخیبۺ‬
‫ااجنؾۺدےتیۺوہےئ‪،‬ۺافرۺیفینصت ۺاکؾۺاجریۺرےتھکۺوہےئ‪،‬ۺدرایمؿۺاسؽۺںیم‪ ،‬ۺفًاتقۺوفًاتقۺکلم ۺفۺریبفؿۺکلمۺےکۺرصتخمۺدفرے ۺرکےتۺرےتہۺ‬
‫ںیہ‪ ،‬ۺافر ۺراضمؿ ۺاابملرک ۺیک ۺوطلی ۺلیطعت ۺںیم‪ ،‬ۺیھبک ۺرباطہین‪ ،‬ۺیھبک ۺانکڈا‪ ،‬ۺیھبک ۺارفہقی ۺافر ۺارمہکی ۺیرشفی ۺےل ۺاجےت ۺںیہ‪ ،‬ۺاکی ۺدؿۺ‬
‫ںیم ۺیئک ۺیئک ۺرقتریںی ۺرکےت ۺںیہ‪ ،‬ۺاعسدت ۺدنم ۺاسنیعم ۺوک‪ ،‬ۺاہلل ۺافر ۺاس ۺےک ۺروسؽ﵁ یک ۺااط ت‪ ،‬ۺوخػ ۺدخا ۺف ۺرکف ۺآرخت‪ ،‬ۺافرۺ‬
‫اامعؽۺاصہحلۺرپۺااھبرےتۺرےتہۺںیہ‪،‬ۺرحاؾۺافرۺرکنمۺابوتںۺےسۺاہنتیۺؤمرثۺادنازۺںیمۺابزۺرےنہۺیکۺنیقلتۺرفامےتۺرےتہۺںیہ۔‬
‫ادنازۺاطختبۺافرۺیفینصتۺوصختایت‪:‬ۺ‬
‫سج ۺرطح ۺوموصػ ۺاک ۺادناز ۺاطختب ۺاہنتی ۺؤمرث‪ ،‬ۺدرس ۺاہنتی ۺوبقمؽ ۺافر ۺاعؾ ۺمہف ۺوہات ۺےہ‪ ،‬ۺایس ۺرطح ۺآپ ۺیک ۺامتؾ ۺاصتفینۺ‬
‫اہنتیۺآاسؿ‪،‬ۺاعؾۺمہفۺافرۺوبقمؽۺاعؾۺفۺاخصۺںیہ‪،‬ۺآپۺیکۺرقتریںیۺاہنتیۺزبمط‪،‬ۺافرۺیملعۺاکنتۺےسۺرپ‪،‬ۺافرۺرحتریۺںیۺاہنتیۺرمبت‪،‬ۺ‬
‫فاحاۺافرۺاج عۺوہیتۺںیہ‪،‬ۺایسۺےئلۺآپۺیکۺیئکۺاصتفینۺداراولعلؾۺدویدنبۺافرۺدرگیۺدمارسۺرعہیبۺےکۺاصنبۺدرسۺںیمۺدالخۺںیہ۔‬
‫رتایقتۺاکۺرازۺ‪:‬ۺ‬
‫وموصػ ۺوک ۺاہلل ۺلج ۺاشہن ۺف ۺمع ۺوناخ ۺےن ۺتہب ۺیس ۺوخ ںوں ۺافر ۺامکالت ۺےس ۺونازا ۺےہ‪ ،‬ۺآپۺاکۺذفؼ ۺفیطل‪ ،‬ۺتعیبط ۺاسدہ ۺافر ۺسیفنۺ‬
‫ےہ‪،‬ۺس اجۺںیمۺاالقتسؽۺافرۺادتعاؽۺےہ‪،‬ۺرطفتۺںیمۺالستمۺرفی‪،‬ۺافرۺذنہۺراسۺےکۺامکلۺںیہ‪،‬ۺزفدۺونسیۺافرۺوخشۺونسیۺںیہ‪،‬ۺ قۺ‬
‫فۺابلط‪،‬ۺافرۺوصابۺفۺاطخۺےکۺدرایمؿۺاایتمزۺرکےنۺیکۺفارفۺالصتیحۺرےتھکۺںیہ‪،‬ۺافرۺاقحقئۺفۺاعمرػۺےکۺادراکۺںیمۺئاتکےئۺزامہنۺںیہ۔‬
‫ۺ افر ۺبس ۺےس ۺسبی ۺوخیب ۺ ۺےہ‪ ،‬ۺہک ۺوموصػ ۺاےنپ ۺاکومں ۺںیم ۺاہنتی ۺتسچ ۺافر ۺاحالت ۺاک ۺوجارمندی ۺےس ۺاقمہلب ۺرکےن ۺفاےل ۺںیہ‪،‬ۺ‬
‫وموصػ ۺوک ۺرقبی ۺےس ۺدےنھکی ۺفاولں ۺاک ۺانہک ۺےہ‪ ،‬ۺہک ۺمہ ۺےن ۺرضحت ۺادقس ۺاسیج ۺبش ۺف ۺرفز ۺتنحم ۺرکےن ۺفاال‪ ،‬ۺرصمفػ ۺآدیم ۺاینپۺ‬
‫آوھکنںۺےسۺںیہنۺداھکی‪،‬ۺآپۺےکۺامتؾۺاشع دۺاجےتنۺںیہ‪،‬ۺہکۺآپۺاکدرسۺانتکۺوبقمؽۺےہ‪،‬ۺافرۺنجۺرضحاتۺوکۺآپۺیکۺاصتفینۺدےنھکی‪،‬ۺ‬
‫افرۺاقترریۺےننسۺاکۺومعقۺالمۺےہ‪،‬ۺفہۺاجےتنۺںیہ‪،‬ۺہکۺآپۺیکۺاصتفینۺافرۺاقترریۺینتکۺرپۺزغم‪،‬ۺرمبتۺافرۺاج عۺوہیتۺںیہ‪،‬ۺافرۺآپۺےکۺدخاؾۺ‬
‫‪37‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اجےتنۺںیہ‪،‬ۺہکۺرضحتۺادقس ۺاینپۺافرۺاےنپۺنیقلعتمۺیکۺاتکوبںۺیکۺحیحصت ۺفۺابط تۺاکۺانتکۺاامتہؾۺرفامےتۺںیہ‪،‬ۺافرۺاےنپۺاھبویئںۺافرۺالہۺفۺ‬

‫ایعؽۺیکۺمیلعتۺفۺرتتیبۺاکۺسکۺدقرۺایخؽۺرفامےتۺںیہ۔‬
‫ااجزتۺتعیبۺفۺاراشدۺ‪:‬ۺ‬
‫وموصػۺسجۺرطحۺولعؾۺ اظرہیۺںیمۺدرکۺفۺامکؽۺرےتھکۺںیہ‪،‬ۺایسۺرطحۺولعؾۺابینطۺےسۺیھبۺرہبہۺفرۺںیہ‪،‬ۺرگمۺاسۺاکۺاسۺدقرۺاافخءۺ‬
‫رفامےت ۺںیہ‪ ،‬ۺہک ۺاعؾ ۺوطر ۺرپ ۺولگ ۺ ۺےتھجمس ۺںیہ‪ ،‬ۺہک ۺآپ ۺرصػ ۺولعؾ ۺاظرہی ۺںیم ۺجاہرت ۺرےتھک ۺںیہ‪ ،‬ۺبج ۺہک ۺتقیقح ۺ ۺےہ ۺہک ۺآپۺ‬
‫اطبلۺیملعۺےکۺزامہنۺےس‪،‬ۺرضحتۺخیشۺادحلثیۺومالانۺدمحمۺزرکایۺاصبحۺدقسۺرسہۺےسۺتعیبۺےھت‪،‬ۺافرۺدرگیۺشبراگؿۺدنیۺےسۺیھبۺضیفۺ‬
‫ایہتف ۺںیہ‪،‬ۺاخص ۺوطرۺرپ ۺرضحتۺادقس ۺومالان ۺدبعۺااقلدر ۺاصبح ۺراےئ ۺوپریۺدقس ۺرسہ ۺیکۺاجمسلۺںیم‪،‬ۺاظمرہۺولعؾ ۺیک ۺاطبل ۺیملعۺےکۺ‬
‫زامہنۺںیمۺرشتکۺرکےتۺرےہۺںیہ‪،‬ۺافرۺرضحتۺومالانۺیتفمۺرفظمۺنیسۺاصبحۺاظمرہیۺےکۺاجمزۺتعیبۺفۺاراشدۺںیہ۔‬
‫زایرتۺرحنیمۺرشنیفیۺ‪:‬ۺ‬
‫وموصػۺیئکۺابرۺزایرتۺرحنیمۺرشنیفیۺاکۺرشػۺاحلصۺرکۺےکچۺںیہ‪،‬ۺبسۺےسۺےلہپۺ‪۱۴۰۰‬ھ؁ۺاطمقبۺ‪۱۹۸۰‬ء؁ۺںیمۺاہیلہۺرتحمہمۺےکۺ‬
‫اسھت‪،‬ۺاپینۺےکۺاہجزۺےسۺرفسۺایک‪،‬ۺافرۺرفیص اہۺجحۺاداۺایکۺ…رھپۺ‪۱۴۰۶‬ھ؁ۺاطمقبۺ‪۱۹۸۶‬ء؁ۺںیمۺارفہقیۺےسۺدفرساۺجحۺایک‪،‬ۺوچہکنۺآپۺےلہپۺرفضۺ‬
‫جحۺاداۺرکۺےکچۺےھت‪،‬ۺاسۺےئلۺوموصػۺےنۺ ۺدفرساۺجحۺآرضحنت﵁ یکۺرطػۺےسۺجحۺدبؽۺےکۺوطرۺرپایکۺےہ‪،‬ۺرھپۺ‪۱۴۱۰‬ھ؁ۺاطمقبۺ‬
‫‪۱۹۹۰‬ء؁ۺںیمۺوعسدیۺفزارتۺجحۺفۺافاقػۺےکۺامہمؿۺیکۺتیثیحۺےسۺرسیتاۺجحۺایک‪،‬ۺافرۺاکیۺابرۺرعیبۺاالفؽۺ‪۱۴۱۴‬ھ؁ۺںیمۺرمعہۺرکےنۺےکۺےئلۺ‬
‫یرشفیۺےلۺےئگ۔‬
‫فادلۺامدجۺیکۺفافتۺ‪:‬ۺ‬
‫اس ۺ ہلسل ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺانیم ۺاصبح ۺ(ااتسذ ۺدحثی ۺف ۺہقف ۺف ۺرمبت ۺاتففی ۺداراولعلؾ ۺدویدنب)ےن ۺلیصفت ۺےس ۺاھکل ۺےہ‪،‬ۺ‬
‫رفامےتۺںیہۺ‪:‬‬
‫’’ سج ۺزامہن ۺںیم ۺخیش ۺاالالسؾ ۺالعہم ۺریبش ۺادمح ۺاصبح ۺامثعین‪ ،‬ۺومالان ۺدبر ۺاعمل ۺاصبح ۺریمیھٹ‪ ،‬ۺافر ۺدحمث ۺریبک ۺرضحت ۺومالان ۺدمحمۺ‬
‫ویفسۺاصبحۺونبریۺڈالیھبۺںیمۺزپاھےتۺےھت‪،‬ۺاس ۺفتق ۺفادلۺاصبحۺڈالیھبۺںیمۺزپےتھۺےھت‪،‬ۺافرۺرضحتۺومالانۺدبرۺاعملۺاصبحۺ‬
‫ریمیھٹۺجاہرجۺدمینۺدقسۺرسہ ۺےکۺاخدؾۺاخصۺےھت‪،‬ۺرگم ۺرھگولیۺاوحاؽۺیکۺفہجۺےسۺمیلعت ۺلمکمۺںیہنۺرکۺےکسۺےھت‪،‬ۺاس ۺےئلۺاےنپۺاصبحۺ‬
‫زادفں ۺوک ۺالعہم ۺریبش ۺادمح ۺامثعین‪ ،‬ۺومالان ۺدبر ۺاعمل ۺریمیھٹ‪ ،‬ۺافر ۺدحمث ۺریبک ۺومالان ۺدمحم ۺویفس ۺاصبح ۺونبری ۺاسیج ۺاعمل ۺانبےن ۺاک ۺمیظع ۺذجہبۺ‬
‫رےتھک ۺےھت‪ ،‬ۺرضحت ۺومالان ۺدبر ۺاعمل ۺاصبح ۺریمیھٹ ۺجاہرج ۺدمین ۺدقس ۺرسہ ۺےن ۺفادل ۺاصبح ۺوک ۺ ۺفتیص ۺیک ۺیھت ۺہک‪ :‬ۺ’’ویفس ۺ! ۺاع ۺمتۺ‬
‫اےنپۺڑلوکں ۺوک ۺااھچ ۺاعمل ۺانبان ۺاچےتہ ۺوہ‪ ،‬ۺوتۺرحاؾ ۺافر ۺاناجہزئ ۺامؽ ۺےسۺرپزیہۺرکان‪ ،‬ۺافرۺوچبںۺوک ۺیھبۺاناجہزئۺافرۺرحاؾۺامؽ ۺےس ۺاچبان‪ ،‬ۺویکہکنۺملعۺ‬
‫اکیۺونرۺےہ‪،‬ۺاناجہزئۺافرۺرحاؾۺامؽۺےسۺوجۺدبؿۺرپفاؿۺڑچاتھۺےہ‪،‬ۺاسۺںیمۺ ۺونرۺدالخۺںیہنۺوہاتۺ‘‘۔ۺ ۺتحیصنۺرضحتۺومالانۺےنۺفادلۺ‬
‫‪38‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺبںۺےکۺوسدۺںیمۺیسنھپۺوہیئۺیھت‪،‬ۺایسۺزامہنۺںیمۺامہرےۺداداۺےنۺبۺےسۺ‬
‫امدجۺوکاسۺےئلۺیکۺیھت‪،‬ۺہکۺاسۺزامہنۺںیمۺامہریۺاسریۺوقؾ و‬
‫وسدیۺرقضۺےل ۺرکۺاکیۺزنیمۺرکا ۺرپۺیلۺیھت‪ ،‬ۺفادلۺاصبحۺاسۺزامہن ۺںیمۺڈالیھبۺےکۺاطبلۺملعۺےھت‪،‬ۺفادلۺاصبحۺےنۺاسۺاعمہلمۺ‬
‫ںیم ۺدادا ۺےس ۺاالتخػ ۺایک ۺوت ۺفادل ۺاصبح ۺوک ۺرحاؾ ۺےس ۺےنچب ۺےک ۺےئل ۺوبجمر ۺاً ۺمیلعت ۺوھچڑ ۺرک ۺاانپ ۺرھگ ۺالاھبانل ۺزپا‪ ،‬ۺافر ۺہیہت ۺایک ۺہک ۺاچےہ ۺوھباکۺ‬
‫روہںۺاگ‪،‬ۺرگمۺرحاؾۺوکۺاہھتۺںیہنۺاگلؤںۺاگ‪،‬ۺاتہکۺںیمۺںیہنۺزپھۺاکسۺوتۺاہللۺاعتٰیلۺریمیۺافالدۺوکۺملعۺدنیۺاطعۺرفامںی۔‬
‫ۺ انچہچنۺفادلۺاصبح‪،‬ۺاناجہزئۺافرۺرحاؾۺامؽ‪،‬ۺہکلبۺہبتشمۺامؽۺےسۺیھبۺرپزیہۺرکےتۺےھت‪،‬ۺافرۺاینپۺافالدۺوکۺیھبۺاچبےتۺےھت‪،‬ۺافرۺاؿۺیکۺمیلعتۺفۺ‬
‫رتتیبۺیکۺرطػۺوپریۺوتہجۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺوصؾۺفۺٰولصۃۺےکۺاےسیۺاپدنبۺےھت‪،‬ۺہکۺریمےۺملعۺےکۺاطمقبۺاؿۺیکۺوکیئۺامنزۺ اضۺںیہنۺوہیئ‪،‬ۺ‬
‫فادلہۺامدجہۺےکۺااقتنؽۺےکۺسا ‪،‬ۺفادلۺاصبحۺےنۺرقآؿۺرکمیۺب ظۺرکانۺرشفعۺایکۺاھت‪،‬ۺاستۺآھٹۺاپرےۺب ظۺرکۺےئلۺےھت‪،‬ۺرگمۺرمعۺےنۺفافۺ‬
‫ںیہنۺیک‪،‬ۺافرۺذدعقیہۺ‪۱۴۱۱‬ھ؁ۺںیمۺدجہتۺےکۺفتقۺاہللۺوکۺایپرےۺوہۺےئگ‪،‬ۺاانۺہللۺفۺاانۺاہیلۺراوعجؿ‘‘۔‬
‫فادلہۺامدجہۺیکۺرتلح‪:‬ۺ‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺیکۺفادلہۺامدجہ‪،‬ۺدنیۺیکۺرضفریۺابوتںۺےسۺفافق‪،‬ۺاومرۺاخہنۺداریۺںیمۺامرہ‪،‬ۺاہنتیۺہقیلسۺدنم‪،‬ۺامنزۺرفزےۺ‬
‫اکۺوخبۺاامتہؾۺرکےنۺفایل‪،‬ۺاصہحلۺاعدبہۺافرۺاصربہۺاشرکہۺاخوتؿۺںیھت‪،‬ۺ‪۱۰‬ۺرحمؾۺارحلاؾۺ‪۱۳۹۹‬ھ؁ۺوکۺرفزہۺراھک‪،‬ۺرغمبۺےکۺفتقۺرفزہۺااطفرۺ‬
‫ایک‪،‬ۺامنزۺزپیھ‪،‬ۺایسۺدؿۺاشعءۺیکۺامنزۺےکۺسا ۺاےنپۺامکلۺیقیقحۺےسۺاجۺںیلم‪،‬ۺاانۺہّٰللۺفۺاانۺاہیلۺراوعجؿ۔ ۺۺاہللۺاعتٰیلۺیتفمۺاصبحۺےکۺفادلنیۺ‬
‫امدجنیۺیکۺابؽۺابؽۺرفغمتۺرفامےئ‪،‬ۺاؿۺیکۺربقفںۺوکۺونرۺےسۺرھبۺدںی‪،‬ۺافرۺیتفمۺاصبحۺاکۺاسۂیۺاعتفطۺاتۺدریۺاقمئۺرےھکۺ!آنیم۔‬

‫‪‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬

‫‪39‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اولداعۺاےۺآربفےئۺملعۺفۺرعافںۺاولداع‬
‫رضحتۺاالاتسذۺاپنلۺوپریۺیکۺزدنیگۺےکۺدنچۺوگےش‬
‫ومالانۺلیضفۺادمحۺانرصی‪،‬ااتسذۺدحثیۺفۺانبئۺانمظۺامیلعتتۺاجہعمۺاامؾۺدمحمۺاونرۺاشہۺدویدنب‬

‫لک ۺ‪ 25‬ۺفںی ۺراضمؿ ۺ‪1441‬ھ ۺاطمقب ۺ‪ 19‬ۺیئم ۺ‪ 2020‬ۺوک ۺرضحت ۺاالاتسذ ۺومالان ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاپنل ۺوپری ۺیھب ۺںیمہ ۺوھچڑ ۺرکۺ‬
‫ےلچۺےئگ۔ۺاس ۺرتلح ۺاک ۺبلقۺرپۺاانتۺارث ۺےہۺہکۺیسک ۺاکؾ ۺںیمۺیج ۺںیہن ۺگل ۺراہ۔ۺفہۺامہرے ۺضح ۺااتسذۺےکۺاسھتۺرمیبۺیھب ۺےھت۔ ۺفہ ۺاکیۺ‬
‫رفنشۺرچاغ ۺافر ۺملع ۺف ۺنف ۺےک ۺاقِلب ۺدیلقت ۺاسالرۺیھب ۺےھت۔ۺداراولعلؾۺدویدنبۺیک ۺدتریسی ۺرہشت ۺوک ۺاوہنںۺےنۺاچر ۺاچدن ۺاگلای ۺافر ۺفلسۺیکۺ‬
‫رفشۺرپۺلچۺرکۺوخدۺیھبۺزدن ٔہۺاجفدیۺوہےئ۔‬
‫رضحتۺاالاتسذۺےک ِ‬
‫ۺاحالتۺزدنیگۺرپۺاکیۺرظن‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺاکۺفینطۺقلعتۺامشیلۺرجگاتۺےکۺاپنلۺوپرۺےسۺاھت۔ۺاپنلۺوپرۺاکیۺتہبۺسبےۺالع ےۺاکۺانؾۺےہ‪،‬ۺاسۺںیمۺاچرۺ‬
‫س‬
‫االضع ۺںیہ‪ :‬ۺاسرب ۺاکاھٹن‪ ،‬ۺانبس ۺاکاھٹن‪ ،‬ۺسہمنااہن ۺافر ۺ ۔ن۔ ۺاؿ ۺاک ۺاگؤں ر‬
‫ۺاکلا ۺےک ۺانؾ ۺےس ۺفراعرػ ۺےہ‪ ،‬ۺوج ۺعلض ۺانبس ۺاکاھٹن ۺںیم ۺفاعق ۺےہ۔ۺ‬
‫فںیہ ۺ‪ 1360‬ۺھ ۺاطمقب ۺ‪ 1940‬ۺ ںیم ۺاؿ ۺیک ۺفالدت ۺوہیئ۔ ۺفادل ۺاصبح ۺےن ۺادمح ۺانؾ ۺراھک‪ ،‬ۺسا ۺںیم ۺرضحت ۺےن ۺاس ۺےک ۺاسھت ۺدیعس ۺاکۺ‬
‫ ہلسل ۺبسن ۺاس ۺرطح ۺےہ‪ :‬ۺدیعس ۺادمح ۺنب ۺویفس ۺانب ۺیلع ۺانب ۺویجا ۺانب ۺونر ۺدمحم۔ ۺآپ ۺومب ن ۺربادری ۺےس ۺقلعتۺ‬
‫ااضہف ۺرک ۺ‪،‬ای۔ ۺاؿ ۺاک ۺ ٔ‬
‫رےتھکۺےھت‪،‬ۺ ۺرجگاتۺیکۺتہبۺسبیۺربادریۺےہ۔ۺایسۺربادریۺیکۺاکیۺاشخۺ* ُڈھکّاا*ۺالہکیتۺےہ۔ۺآپۺیھبۺایسۺاشخۺےسۺےھت۔‬
‫یمیلعتۺاافسر‬
‫س‬
‫آپ ۺےن ۺبتکم ۺیک ۺمیلعت ۺاےنپ ۺفنط ۺ*اکلرا* ۺںیم ۺیہ ۺاپیئ۔ ۺومالان ۺداؤد ۺوچدرھی‪،‬ۺومالانۺبیبح ۺاہلل ۺوچدرھی ۺافر ۺومالان ۺاربامیہۺ‬
‫وجہیکنۺرمہمحۺاہللۺآپۺےکۺیبتکمۺااسذتہ ۺںیمۺںیہ۔ۺبتکمۺےسۺافرغۺوہےئۺوتۺداراولعلؾۺاھچیپۺںیمۺداہلخۺ‪،‬ای‪،‬ۺاہجںۺاؿ ۺےکۺامومںۺومالانۺ‬
‫دبعارلنمحۺاریاۺزپاھایۺرکےتۺےھت۔ۺفاہںۺامومںۺتیمسۺع دددۺااسذتہۺےسۺدرفسۺضح ۔ۺھچۺامہۺیہۺزگرےۺےھتۺہکۺامومںۺاکۺقلعتۺاھچیپۺ‬
‫ےسۺمتخۺوہۺایگۺافرۺفہۺاےنپ ۺفنطۺ*وجینۺدنیسیھ*ۺںیمۺااقتمۺزگںیۺوہۺےئگ‪،‬ۺیتفمۺاصبحۺیھبۺامومںۺےکۺاسھتۺاؿ ۺےکۺرھگۺےلچۺےئگۺ‬
‫افرۺاںیہنۺےسۺافریسۺیکۺاتکںیبۺزپںیھ۔‬
‫رھپۺرعیبۺدراجتۺےکۺضح ۺاپنلۺوپرۺیہۺںیمۺحلصمۺاالۃمۺومالانۺذنریۺایمںۺاصبحۺریمشکی ۺمثۺاپنلۺوپریۺےکۺادارےۺدمرہسۺدوعۃۺاقحلۺ‬
‫ںیمۺداہلخۺ‪،‬ای۔ۺاہیںۺومالانۺاربکۺایمںۺاپنلۺوپریۺافرۺومالانۺاہمشۺاخبریۺجاہرجۺدمینۺزپاھایۺرکےتۺےھت۔ۺیتفمۺاصبحۺےنۺابینِۺدمرہسۺےسۺ‬
‫یھب ۺزپاھ۔ ۺاچر ۺاسؽ ۺکت ۺاؿ ۺرضحات ۺےس ۺوخب ۺیملع ۺاضیفؿ ۺاٹیمس۔ ۺادتبایئ ۺافر ۺوتمطس ۺامجوتعں ۺیک ۺاتکںیب ۺزپںیھ۔ ۺرشح ۺاجیم ۺیھبۺ‬
‫ںیہیۺزپیھ۔ۺومالانۺاہمشۺاخبریۺاصبحۺےنۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺیھبۺدتریسیۺدخامتۺااجنؾۺدیۺںیہ۔‬
‫‪40‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫فنطۺےسۺابرہۺےکۺیملعۺاافسر‬
‫اپنلۺوپرۺےسۺےلکنۺوتۺاظمرہِۺولعؾۺاہسرؿۺوپرۺوہپچنۺےئگ۔ۺ ۺ‪1377‬ۺھۺاھت۔ۺاہیںۺاےنپۺنیتۺاسخ ۺایقؾۺےکۺدفراؿ ۺقطنمۺافرۺوحنۺےکۺ‬
‫اامؾ ۺومالان ۺدمحم ۺدصقی ۺاصبح ۺےس ۺوحن ۺافر ۺقطنم ۺیک ۺع ددد ۺاتکںیب ۺزپںیھ۔ ۺیتفم ۺٰییحی ۺاہسرؿ ۺوپری‪ ،‬ۺومالان ۺدبعازعلسی ۺراےئ ۺوپری ۺافرۺ‬
‫ومالانۺفاقرۺادمحۺونجبریۺرمہمحۺاہللۺےسۺیھبۺیئکۺاتکوبںۺےکۺدرفسۺزپےھ۔‬
‫داراولعلؾۺدویدنبۺیکۺرطػ‬
‫ہقف‪،‬ۺریسفتۺافرۺدحثیۺیکۺلیصحتۺےکۺضح ۺ‪1380‬ھۺںیمۺدویدنبۺوہپےچنۺافرۺومالانۺریصنۺادمحۺاخؿۺاصبحۺدنلبۺرہشیۺافرۺومالانۺدیسۺ‬
‫ارتخ ۺنیس ۺایمں ۺاصبح ۺدویدنبی ۺےس ۺفلتخم ۺولعؾ ۺف ۺونفؿ ۺیک ۺاتکںیب ۺزپںیھ۔ ۺ‪1382‬ھ ۺاطمقب ۺ‪1962‬ء ۺںیم ۺرفاتغ ۺاپیئ۔ ۺانومرۺ‬
‫ااسذتہۺںیمۺومالانۺریشبۺادمحۺاخؿۺدنلبرہشی‪،‬ۺومالانۺاالسؾۺاقحلۺایمظع‪،‬ۺومالانۺوہظرۺادمحۺدویدنبی‪،‬ۺا میۺاالالسؾۺاقریۺدمحمۺبیط‪،‬ۺومالانۺدیسۺ‬
‫رخف ۺادلنی ۺرماد ۺآابدی‪ ،‬ۺومالان ۺرخف ۺانسحل ۺرماد ۺآابدی ۺافر ۺالعہم ۺاربامیہ ۺایلبفی ۺافر ۺیتفم ۺدہمی ۺنسح ۺاشہ ۺاہجں ۺوپری ۺرمہمح ۺاہلل ۺںیہ۔ۺ‬
‫اسالہنۺااحتمؿۺںیمۺیلہپۺوپزنشیۺاپیئ۔‬
‫درہجٔۺااتفۺںیمۺداہلخ‬
‫ۺوتفی ۺونیسی ۺےک ۺرُگۺ‬
‫دفرے ۺےس ۺرفاتغ ۺےک ۺسا ۺدرہجٔ ۺااتف ۺںیم ۺداہلخ ۺ‪،‬ای۔ ۺافر ۺرضحت ۺیتفم ۺدیس ۺدہمی ۺنسح ۺاشہ ۺاہجں ۺوپری ۺےس ٰ‬
‫احلصۺےیک۔ۺ ۺاکیۺاسخ ۺاصنبۺاھت‪،‬ۺرگمۺرضحتۺاالاتسذۺاپنلۺوپریۺاصبحۺیکۺلسلسمۺتنحمۺافرۺوشؼۺفۺنگلۺےکۺےتلچۺاسۺاکۺاصنبۺدفۺ‬
‫اسخ ۺرکۺدایۺایگ۔ۺدفرسےۺاسؽۺنیعمِۺیتفمۺانبےئۺےئگ۔ۺب ظۺیھبۺایسۺدفراےینۺںیمۺایک۔‬
‫خ یلۺزدنیگۺاکۺآاغز‬
‫درہجٔ ۺااتف ۺےس ۺرفاتغ ۺےک ۺسا ۺالعہم ۺاربامیہ ۺایلبفی ۺےک ۺروشرے ۺرپ ۺرجگات ۺےک ۺوہشمر ۺادارے ۺداراولعلؾ ۺارشہیف ۺرادنری ۺعلضۺ‬
‫ۺدمرسۺایلعۺرقارۺدےیۺےئگ۔ۺ‪1384‬ھۺےسۺ‪1393‬ۺکتۺاہیںۺلسلسمۺدرسۺدای۔ۺاوبۺداؤد‪،‬ۺ‬
‫وسرتۺےسۺدتریسیۺرسع ویمںۺاکۺآاغزۺایک۔ ِ‬
‫رتذمی‪،‬ۺؤماطٔنی‪ ،‬ۺرشح ۺاقعدئ‪ ،‬ۺاسحیم ۺافر ۺدرگی ۺاتکںیب ۺاؿ ۺےس ۺقلعتم ۺرںیہ۔ ۺدترسیۺےک ۺاسھت ۺاہیںۺفینصت ۺاک ۺ ہلسل ۺیھب ۺرشفعۺایکۺ‬
‫افرۺع دددۺیملعۺفۺاالصیحۺاتکںیبۺاؿۺےکۺملقۺےسۺںیلکن۔ۺداڑیھۺافرۺاایبنءۺیکۺںیتنس‪،‬ۺرحِتمۺاصمرہت‪،‬ۺاوعلؿۺاریبکلۺافرۺالعہمۺاطرہۺ ینٹۺ‬
‫ِ‬
‫ۺ*اافدات ۺانونوتی* ۺےک ۺانؾ ۺےس ۺاکی ۺوطلی ۺومضمؿ ۺاھکل‪ ،‬ۺوج ۺامہ ۺانہمۺ‬ ‫یک ۺوہشمر ۺاتکب ۺ‛اینغمل‚ ۺیک ۺرعیب ۺرشح ۺی۔ ۺایس ۺزامےن ۺںیم‬
‫ارفلاقؿۺںیمۺطسقۺفارۺاپھچ۔‬
‫رضحتۺاالاتسذۺاکۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺرقتر‬
‫یتفمۺاصبح ۺداراولعلؾ ۺارشہیف ۺرادنری ۺںیم ۺاینپ ۺدتریسی ۺمہم ۺاہنتیۺوخشۺاولسیبۺےک ۺاسھتۺااجنؾ ۺدےۺرےہ ۺےھت ۺہک ۺایس ۺاانثۺںیمۺ‬
‫ومالانۺاہمشۺاخبریۺاصبحۺاکۺاغیپؾۺوہپاچنۺہکۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺااتسذیۺےکۺضح ۺاکیۺہگجۺاخیلۺےہ‪،‬ۺرقترۺیکۺدروخا تۺشیپۺرکۺدںی۔ۺ‬
‫‪41‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ومالان ۺاخبری ۺدمرہس ۺدوعۃ ۺاقحل ۺاپنل ۺوپر ۺںیم ۺیتفم ۺاصبح ۺےک ۺااتسذ ۺرہ ۺےکچ ۺےھت ۺافر ۺاب ۺداراولعلؾ ۺںیم ۺایلع ۺےک ۺدمرس ۺےھت۔ ۺیتفمۺ‬
‫اصبح ۺوک ۺاؿ ۺاک ۺ ۺروشرہ ۺدنسپ ۺآای ۺافر ۺعلض ۺوسرت ۺیک ۺاب ۺارث ۺتیصخش ۺومالان ۺا می ۺدعس ۺردیش ۺایریمی ۺاصبح ۺےک ۺروشرے ۺےس ۺاکیۺ‬
‫دروخا تۺافرۺاکیۺطخۺداراولعلؾۺےکۺممتہمۺا میۺاالالسؾۺرضحتۺاقریۺدمحمۺبیطۺاصبحۺےکۺانؾۺرفاہنۺرکۺدای۔ۺاقریۺاصبحۺےنۺاےسۺ‬
‫رظ ۺاالسؾ ۺومالان ۺدمحم ۺوظنمر ۺامعنین ۺرنکِۺ‬
‫ۺوشری ۺدقعنم ۺوہیئ ۺافر ۺااتسذ ۺےک ۺرقتر ۺیک ۺابت ۺآیئ ۺوت ۺانم ِ‬
‫زپھ ۺرک ۺادیم ۺدالیئ ۺ۔ ۺابعشؿ ۺںیم ۺسلجمِ ٰ‬
‫ہجۺ‬
‫ۺابافتؼۺراےئۺوظنمرۺرکۺ‪،‬ایۺایگ۔ۺآپۺاکۺرقترۺ‪1393‬ھۺںیمۺلمعۺںیمۺآایۺافرۺدر ٔ‬
‫وشریۺداراولعلؾۺےنۺیتفمۺاصبحۺاکۺانؾۺشیپۺرکۺدای‪،‬ۺےسج ِ‬
‫ٰ‬
‫فٰیطسۺےکۺااتسذۺبختنمۺوہےئ۔ۺیتفمۺاصبحۺاتۺزدنیگۺاینپۺاسۺذےمۺداریۺوکۺاداۺرکےتۺرےہ۔‬
‫یتفمۺاصبحۺیکۺتیثیحبۺیتفمۺدخامت‬
‫داراولعلؾ ۺںیم ۺرصػ ۺرعیب ۺدراجت ۺںیم ۺیہ ۺدترسی ۺںیہن ۺیک‪ ،‬ۺہکلب ۺ‪1402‬ھ ۺںیم ۺبج ۺداراولعلؾ ۺااشتنر ۺںیم ۺالتبم ۺوہا ۺافر ۺیئک ۺامہۺ‬
‫ۺاتففیۺونیسیۺیکۺقشمۺرکاےنۺےکۺضح ۺرضحتۺاالاتسذۺوکۺرگناںۺانبایۺایگ۔ۺآپۺےنۺیئکۺ‬
‫ایتفمؿۺدحیلعہۺافرۺھچکۺرتصخۺرپۺےلچۺےئگۺوتۺہبلطۺوک ٰ‬
‫اسؽۺکتۺ ۺذےمۺداریۺیھبۺاشؿۺدارۺرطےقیۺےسۺاھبنیئ۔‬
‫اکیۺدؽۺپسچۺفا ہع‬
‫وسرتۺںیمۺومالانۺ ا می ۺدعسۺردیشۺایریمیۺےکۺانؾۺےس ۺاکیۺسبےۺشبرگۺےھت‪،‬ۺنج ۺاکۺانؾۺایھبۺدنچۺوطسرۺےلہپۺیھبۺآپۺےنۺزپاھۺ‬
‫ےہ۔ۺ ۺخیشۺادحلثیۺرضحتۺومالانۺدمحمۺزرکایۺاکدنولھیۺےکۺرمدیۺےھت۔ۺوسرتۺںیمۺیہۺبطمۺرکےتۺےھت۔ۺرضحتۺاالاتسذۺیھبۺوچںۺہکۺ‬
‫رضحتۺخیشۺادحلثیۺےکۺرمدیۺےھت‪،‬ۺاسۺضح ۺدفونںۺںیمۺوخبۺیتنبۺیھت۔ۺاںیہنۺےکۺروشرےۺرپۺیتفمۺاصبحۺےنۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺ‬
‫انؾۺطخۺیھبۺاھکلۺاھت۔ۺبجۺیتفمۺاصبحۺداراولعلؾۺآۺےئگۺافرۺزپاھےنۺےکۺضح ۺاتکںیبۺوفتضیۺوہںیۺوتۺاؿۺںیمۺاکیۺاتکبۺالمۺبحمۺاہللۺ‬
‫اہبریۺیکۺ“ملسمۺاوبثلت”ۺیھبۺیھت۔ۺیتفمۺاصبحۺےنۺداراولعلؾۺےسۺبسۺےسۺالہپۺطخۺا میۺاصبحۺےکۺانؾۺاھکل‪،‬ۺسجۺںیمۺاتکوبںۺیکۺ‬
‫لیصفتۺیھت۔ۺا میۺاصبحۺےنۺوجابۺاھکلۺہکۺادمحلہللۺداراولعلؾۺںیمۺآپۺاکۺوبثتۺمّلسمۺوہۺایگۺےہ۔ۺا میۺاصبحۺاکۺ ۺہلمجۺاسۺولخصۺ‬
‫ےسۺالکنۺاھتۺہکۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺتیصخشۺآےگۺلچۺرکۺفایعقۺمّلسمۺاوبثلتۺنبۺیئگ۔‬
‫یتفمۺاصبحۺیکۺدترسی‬
‫رضحتۺاالاتسذۺیتفمۺاصبحۺویںۺوتۺہمہۺتہجۺامکالتۺےکۺاحلۺےھت‪،‬ۺرگمۺدترسیۺافرۺفینصتۺںیمۺزایدہۺزعتۺفۺرہشتۺامکیئ۔ۺاؿۺ‬
‫دفونںۺدیماونںۺںیمۺوکیئۺدمرسۺاؿۺاکۺرشکیۺںیہنۺےہ۔ۺدترسیۺیکۺابتۺےیجیکۺوتۺفہۺاسۺنفۺںیمۺارفنادیۺالصتیحۺےکۺامکلۺےھت‪،‬ۺہکلبۺ‬
‫اےنپۺرط ِزۺ میہفۺےکۺومدجۺفۺاخمت ۺدفونںۺےھت۔ۺآپۺےنۺؤماطنیۺافرۺملسمۺرشفیۺےکۺدرفسۺیھبۺدےیۺںیہ۔ۺ پمیۺےکۺزامےنۺںیمۺخیشۺ‬
‫ادحلثیۺیھبۺرےہ‪،‬ۺرھپۺخیشۺریصنۺادمحۺاخؿۺدنلبرہشیۺفاصپۺآۺےئگۺوتۺاخبریۺاؿۺےکۺاپسۺفاصپۺیلچۺیئگ۔ۺاسۺفتق ۺےسۺرتذمیۺرشفیۺاکۺ‬
‫درس ۺقلعتم ۺراہ‪ ،‬ۺسج ۺاک ۺ ہلسل ۺ‪1432‬ھ ۺکت ۺالچ۔ ۺادرھ ۺدنچ ۺاسولں ۺےس ۺاخبری ۺرشفی ۺلقتسم ۺفاہتسب ۺوہیئ ۺوج ِ‬
‫ۺاماتتؾ ۺاسؽ ۺکت ۺیلچ۔ۺ‬
‫‪42‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحت ۺاالاتسذ ۺدترسی ۺےک ۺاعمےلم ۺںیم ِ‬

‫ۺاقمؾ ۺاداہتد ۺرپ ۺافہزئ ۺےھت۔ ۺلحِ ۺابعرت ۺںیم ۺاؿ ۺاک ۺوکیئ ۺناین ۺںیہن ۺاھت۔ ۺ میہف ۺےک ۺضح ۺفہ ۺایسیۺ‬
‫رتبیتۺاانپےتۺہکۺیبغۺےسۺیبغۺاطبلۺملعۺےکۺضح ۺیھبۺلکشمۺہلئسمۺلکشمۺہنۺراتہ۔ۺدنبےۺےنۺاؿۺےسۺرتذمیۺرشفیۺافرۺاحطفیۺزپیھۺ‬
‫ۺدرسۺرتذمیۺدھکیۺرکۺااسیۺاتگلۺاھتۺوگایۺہکۺاامؾۺاوبۺٰیسیعۺرتذمیۺےنۺاںیہنۺیکۺدترسیۺےکۺضح ۺاسۺیکۺاتفیلۺرفامیئۺےہ۔ۺدحثیۺ‬
‫ےہ۔ۺاؿۺاک ِ‬
‫ۺاشؿ ۺاقفتہ ۺوخب ۺامنایں ۺوہیت ۺیھت۔ ۺزریِ ۺثحبۺ‬
‫ۺدرس ۺرتذمی ۺےک ۺدفراؿ ۺاؿ ۺیک ِ‬
‫رپ ۺلص ۺف ۺدملل ۺالکؾ۔ ۺومعق ۺہب ۺومعق ۺوحااجلت۔ ِ‬
‫دحثیۺرپۺیہقفۺالکؾۺاینتۺریصبتۺافرۺرمبتۺادنازۺںیمۺرکےتۺہکۺتعیبطۺوھجؾۺاجیت۔ۺاانحػۺیکۺرتحیجۺےکۺداللئۺاسۺوقتۺےسۺدےتیۺ‬
‫ہک ۺدفرسے ۺےقبط ۺیک ۺرطػ ۺےس ۺدیپا ۺرکدہ ۺاہبشت ۺوہا ۺوہ ۺرک ۺرہ ۺاجےت۔ ۺنتمِ ۺدحثی ۺرپ ۺالکؾ ۺےک ۺاسھت ۺدنسِ ۺدحثی ۺرپ ۺیھب ۺااسی ۺوبضمطۺ‬
‫ۺراجؽۺدحثیۺرپۺالکؾۺےکۺدفراؿۺبجۺدحثیۺےکۺوہشمرۺفیعضۺرافیۺدبعاہللۺاِنبۺہعیہلۺاکۺانؾۺآات‪،‬ۺ‬
‫رصبتہۺہکۺآںیھکنۺیلھکۺرہۺاجیتۺںیھت۔ ِ‬
‫ےسجۺہریۺاانحػۺےنۺوطبرۺدلیلۺشیپۺایکۺوہات‪،‬ۺوتۺدفونںۺومڈنوھںۺوکۺوینہکںۺتیمسۺاسۺرطحۺڑھپڑھپاےتۺہکۺہریۺاانحػۺےکۺادتسالؽۺ‬
‫اکۺوبداۺنپۺاصػۺوسحمسۺوہۺاجات۔‬
‫ہبلطۺںیمۺدرسۺیکۺوبقمتیل‬
‫م‬
‫لحۺ‬
‫ہبلطۺوکۺومعًامۺدفۺزیچںیۺاچہ۔ۺمہفِۺاابسؼۺافرۺرمبتۺالکؾ۔ۺیتفمۺاصبحۺےکۺدرسۺںیمۺ ۺدفونںۺابںیتۺوخبۺاپیئۺاجیتۺںیھت۔ۺ ِ‬
‫ابعرتۺاسۺرطحۺرفامےتۺہکۺوصقم ِدۺ فنصۺسبیۺرس تۺےسۺاملۺرشنحۺوہۺاجات۔ۺاسۺےکۺضح ۺرتبیتۺافرۺدیہمتۺایسیۺاقمئۺرکےتۺوجۺاؿۺ‬
‫یکۺرمادا ت ۺکتۺآباسینۺوہپاچن ۺدےتی۔ۺاسۺاکۺالزیمۺارثۺاابسؼۺیکۺوبقمتیلۺیھت۔ۺفہۺآاسؿۺافرۺرصتخمۺریبعتاتۺںیمۺاینپۺابتۺیکۺرتلیسۺاکۺ‬
‫بیجع ۺف ۺرغبی ۺہکلم ۺرےتھک ۺےھت۔ ۺاؿ ۺوخ ںوں ۺیک ۺانب ۺرپ ۺاؿ ۺےک ۺاابسؼ ۺںیم ۺوپری ۺاحرضی ۺوہیت۔ ۺفہ ۺہبلط ۺوج ۺدرگی ۺااسذتہ ۺےک ۺوٹنھگں ۺںیمۺ‬
‫استلہ ۺافرۺالۺرپفایئ ۺرکےت ‪ ،‬ۺیتفم ۺاصبح ۺےک ۺےٹنھگ ۺںیم ۺسبی ۺدعتسمی ۺےس ۺاحرض ۺوہےت۔ ۺااسی ۺولعمؾۺوہاتۺہک ۺوکیئ ۺانقمسیطۺدارادحلثیۺ‬
‫ںیم ۺرھک ۺدای ۺایگ ۺےہ ۺافر ۺفہ ۺاسرے ۺآنہ ۺرسیفں ۺوک ۺلپ ۺرھب ۺںیم ۺچنیھک ۺراہ ۺےہ۔ ۺارقح ۺےن ۺرتذمی ۺافر ۺاحطفی ۺےک ۺدرس ۺںیم ۺداھکی ۺہک ۺوپریۺ‬
‫درسۺاگہۺاچھکچھکۺرھبۺاجیتۺیھت۔ۺاسۺرطحۺیکۺوبقمتیلۺرامقۺارحلفػۺےنۺداراولعلؾۺںیمۺیسکۺافرۺےٹنھگۺںیمۺںیہنۺدیھک۔‬
‫نسحِۺرقآتۺاکۺزربد تۺاامتہؾ‬
‫یتفمۺاصبح ۺےک ۺاہیں ۺابعرت ۺوخاینۺرپ ۺسبا ۺزفر ۺاھت۔ ۺابعرتۺوخاں ۺہبلطۺرپ ۺالزؾۺاھت ۺہک ۺحیحصتِۺارعابۺےک ۺاسھت ۺایمہن ۺرفی ۺافرۺدنلبۺ‬
‫آیگنہۺوکۺوحلمظۺرےھک۔ۺادتباےئۺاسؽۺںیمۺاباقدعہۺااختنبۺیھبۺوہاتۺافرۺح مہی رڑۺاوصلتۺفۺداؤدۺالل مہجہۺوکۺرتحیجۺدیۺاجیت۔ۺسجۺیکۺابعرتۺوخاینۺ‬
‫ںیم ۺوکاتیہ ۺوہیت ۺاےس ۺایسی ۺرنؾ ۺافر ۺاقفشمہن ۺڈاٹن ۺالپےت ۺہک ۺآدنئہ ۺےک ۺضح ۺاکی ۺدؾ ۺلھبنس ۺاجات۔ ۺاؿ ۺےک ۺدرفس ۺںیم ۺالتفت ۺرکےنۺ‬
‫فاےلۺاکۺذیۺادعتساد‪،‬ۺلبلبۺوناۺافرۺدنلبۺآفازۺوہانۺالزؾۺاھت۔ۺاؿۺےکۺاسےنمۺاکۺاکایمبۺرہۺہگجۺاکایمبۺراتہ۔‬
‫یتفمۺاصبحۺیکۺریبعتات‬

‫‪43‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحتۺاالاتسذۺاےنپۺدرسۺےکۺدفراؿۺایسیۺریبعتاتۺاایتخرۺرکےتۺہکۺہبلطۺیئکۺیئکۺےٹنھگۺاگلاترۺےنھٹیبۺےکۺسا ۺیھبۺااتکٹہۺاکۺاکشرۺہنۺ‬
‫وہےت۔ۺًالثمۺبجۺاامؾۺرتذمیۺاکیۺدنسۺرپۺیسکۺدفرسیۺدنسۺوکۺرتحیجۺدےتیۺوہںۺوتۺیتفمۺاصبحۺرفامےتۺہک‪:‬ۺالفںۺدنسۺںیمۺ ۺاخیمۺےہ‪،‬ۺایسۺ‬
‫ضح ۺاامؾۺرتذمیۺےنۺدفرسیۺدنسۺوکۺراحجۺاہکۺےہ۔ۺرضحتۺیکۺاعدتۺےہۺہکۺاہجںۺبیشنۺدےتھکیۺںیہ‪،‬ۺادرھۺاپینۺاہبۺدےتیۺںیہ۔ۺایسۺرطحۺ‬
‫س‬
‫یسک ۺاامؾ ۺایۺدحمث ۺاک ۺاعترػ ۺرکاےتۺوت ۺیھبکۺاھبکرۺدرایمؿ ۺںیم ۺرفامےتۺہک ۺاؿ ۺاکۺفینطۺقلعت ۺاگگل مہی رڑی ۺےس ۺےہ‪ ،‬ۺسج ۺرپ ۺہبلط ۺےب ۺاایتخرۺ‬
‫سنہ ۺزپےت۔ ۺہبلط ۺومعًام ۺاےسی ۺوبیطخں ۺای ۺدمرنیس ۺوک ۺاننس ۺدنسپ ۺرکےت ۺںیہ‪ ،‬ۺنج ۺےک ۺاہیں ۺرفت حِ ۺعبط ۺافر ۺونم ۺرنجن ۺاک ۺاسامؿ ۺوہ‪ ،‬ۺرضحتۺ‬
‫ۺراجؽۺدحثیۺںیمۺوکیئۺرافیۺدحۺےسۺزایدہۺزمکفرۺوہاتۺوتۺرفامےتۺہکۺ‬
‫االاتسذۺاسۺرپۺرفامےتۺہکۺ ۺدنیۺیکۺبلطۺںیہن‪،‬ۺاکؿۺیکۺایعیشۺےہ۔ ِ‬
‫ۺرافی ۺوت ۺدف ۺےسیپ ۺاک ۺیھب ۺںیہن ۺےہ۔ ۺیھبک ۺیھبک ۺےلئسم ۺیک ۺ میہف ۺےک ۺفتق ۺوخد ۺیہ ۺوکیئ ۺااتفتسء ۺاقمئ ۺرکےت ۺوت ۺےتہک‪ :‬ۺایک ۺرفامےت ۺںیہ ۺنلعےئۺ‬
‫ہلئسم ۺذلی ۺںیم ۺہک ۺآای ۺزدی ۺاک ۺ ۺلمع ۺدر ت ۺےہ؟ ۺاع ۺوجاب ۺیفن ۺںیم ۺوہات ۺوت ۺاخص ۺادناز ۺںیم ۺًالصتم ۺرفامےت‪:‬ۺ‬
‫ۺرشع ۺنیتم ۺ ٔ‬
‫ۺایتفمؿ ِ‬
‫دنی‪ِ ،‬‬
‫افوہنں!!ۺعمجمۺوہقہقںۺےسۺوگجنۺااتھٹ۔ۺیئکۺابرۺابعرتۺوخاںۺایطلغںۺرکاتۺوتۺےتہک‪:‬ۺریتےۺاسھتۺرسۺرکٹاےنۺےسۺااھچۺےہۺہکۺںیمۺوخدۺیہۺ‬
‫ابعرتۺزپھۺولں۔ۺسنیھبۺااغللتۺیکۺریبعتۺیھبۺیلہپۺدہعفۺاںیہنۺیکۺزابینۺںیمۺےنۺینس۔ۺرغضۺہکۺاوھچیتۺافرۺیئنۺیئنۺریبعتاتۺالۺرکۺہبلطۺوکۺ‬
‫اتزہۺدؾۺرےتھک۔‬
‫رفتداتۺےکۺےلسلسۺںیمۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺفاضتح‬
‫رضحتۺاالاتسذۺوجۺھچکۺرفامےتۺفہۺاؿۺیکۺاینپۺقیقحتۺوہیتۺیھت۔ۺیھبکۺاھبکرۺاؿۺیکۺقیقحتۺبسۺےسۺاگلۺگلھتۺوہۺاجیتۺافرۺرفتداتۺ‬
‫ےکۺاخےنۺںیمۺیلچۺاجیتۺیھت۔ۺیسکۺیہقفۺےلئسمۺرپۺاینپۺوکیئۺابتۺرےتھکۺافرۺفہۺابتۺوہمجرۺےکۺالخػۺوہۺوتۺہبلطۺےسۺاصػۺاصػۺہہکۺدےتیۺ‬
‫ہکۺریمیۺاسۺراےئۺرپۺاہمتراۺلمعۺدر تۺںیہن۔ۺداراولعلؾۺاکۺداراالاتفءۺیہۺمتۺرپۺالزؾۺےہ۔ۺرفامایۺرکےتۺہکۺںیمۺاسریۺرموجحۺدحوثیںۺ‬
‫رپۺزدنیگۺںیمۺمکۺازۺمکۺاکیۺابرۺلمعۺوتۺرکۺیہۺاتیلۺوہں۔ۺںیمۺیھبکۺاھبکرۺرعفِۺدینیۺیھبۺرکۺاتیلۺوہں۔‬
‫اینپۺیرشاحیتۺےسۺروجع‬
‫یتفمۺاصبحۺےکۺدرسۺیکۺاکیۺاخصۺابتۺ ۺیھبۺیھتۺہکۺاع ۺیسکۺےلئسمۺیکۺرقتریۺاؿۺےسۺطلغۺوہۺاجیتۺوتۺاےلگۺدؿۺرفامےتۺہکۺںیمۺ‬
‫ےنۺےلھچپۺدؿۺرقتریۺویںۺیکۺیھت‪،‬ۺفہۺطلغۺےہ۔ ۺ حیحۺرقتریۺفہۺےہۺوجۺایھبۺایبؿۺرکۺراہۺوہں۔ ۺ ۺاؿۺیکۺاامتنۺیکۺابتۺیھت۔ ۺریمیۺاطبلۺ‬
‫یملعۺےکۺدفراؿۺاسؽۺرھبۺدفۺنیتۺابرۺایسیۺونتبۺآیئۺیھت۔‬
‫درسۺاگہۺںیمۺاحرضیۺےسۺقلعتمۺرضحتۺاالاتسذۺاکۺاوصؽ‬
‫رضحتۺاالاتسذۺہبلطۺوکۺمظنۺفۺطبضۺاکۺاپدنبۺےننبۺرپۺوخبۺزفرۺدےتی۔ۺانچںۺہچۺاؿۺیکۺاجبنۺےسۺادتباےئۺاسؽۺںیمۺیہۺاصػۺاالعؿۺ‬
‫وہاتۺہکۺریمےۺآےنۺےس ۺےلہپۺاسرےۺہبلطۺدارادحلثیۺںیمۺآۺاجںی۔ۺویںۺہنۺوہۺہکۺںیمۺقبسۺرشفعۺرکفںۺافرۺھچک ۺہبلطۺاسۺرخۺےسۺ‬
‫آںی ۺافر ۺھچک ۺہبلط ۺاس ۺاجبن ۺےس۔ ۺ ۺلمع ۺرتہب ۺںیہن ۺےہ۔ ۺاس ۺےس ۺذنہ ۺرشتنم ۺوہات ۺےہ۔ ۺیتفم ۺاصبح ۺےک ۺاس ۺاالعؿ ۺرپ ۺہبلط ۺیکۺ‬
‫‪44‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اجبن ۺےس ۺیھب ۺیتح ۺادقملفر ۺلمع ۺوہات۔ ۺیھبک ۺااسی ۺوہا ۺہک ۺیتفم ۺاصبح ۺدرس ۺاگہ ۺیرشفی ۺالےئ ۺوت ۺہبلط ۺمک ۺےھت ۺافر ۺضعب ۺدفڑےت ۺوہےئۺ‬
‫درس ۺاگہۺںیمۺسھگ ۺرےہ ۺےھت۔ۺرضحت ۺاالاتسذ ۺوک ۺ ۺلمع ۺاس ۺدقر ۺانوگار ۺوہات ۺہک ۺایس ۺفتق ۺاےٹلۺاپؤںۺفاصپ ۺےلچ ۺاجےت ۺافر ۺبجۺکتۺ‬
‫رتامجؿۺایھچۺرطحۺاعمیفۺالتیفۺہنۺرکۺےلۺفہۺدرسۺاگہۺںیمۺںیہنۺآےتۺےھت۔ۺاسۺدؿۺاکۺقبسۺوتۺانہغۺوہۺیہۺاجاتۺاھت۔‬
‫وکیئۺدحثیۺ ریغۺالکؾۺےکۺاجےنۺہنۺدےتی‬
‫رضحت ۺاالاتسذ ۺیک ۺاخص ۺادا ۺ ۺیھت ۺہک ۺاتکب ۺیک ۺرہ ۺرہ ۺدحثی ۺرپ ۺھچک ۺہن ۺھچک ۺالکؾ ۺرضفر ۺرکےت۔ ۺاع ۺدحثی ۺثحب ۺبلط ۺےہ ۺافرۺ‬
‫رعمۃکۺاآلراءۺےلئسمۺرپۺلمتشمۺےہۺبتۺوتۺیلیصفتۺالکؾۺالزؾۺاھت۔ۺاسۺےکۺرہۺرخۺےسۺرپدہۺاٹہےت۔ۺاع ۺہلئسمۺرعمۃکۺاآلراءۺںیہن‪،‬ۺرگمۺیسکۺہنۺ‬
‫یسکۺدرےجۺںیمۺامہۺےہۺوتۺرضفریۺالکؾۺرکۺےکۺآےگۺسبھۺاجےت۔ۺافرۺاع ۺفہۺدحثیۺےلہپۺزگرۺیکچۺےہۺوتۺرفامےتۺہکۺاسۺدحثیۺرپۺالکؾۺوہۺ‬
‫اکچۺےہ۔ۺوپریۺاتکبۺایسۺرطحۺلمکمۺوہیت۔ۺرضحتۺاالاتسذۺےکۺاہیںۺرسداًۺزپےنھۺاکۺومعمؽۺںیہنۺاھت۔ۺیمیلعتۺاایؾۺںیمۺاںیہنۺیسکۺرفسۺیکۺ‬
‫اعدتۺںیہنۺیھت‪،‬ۺاسۺضح ۺاتکبۺیکۺلیمکتۺںیمۺاںیہنۺوکیئۺدوشاریۺںیہنۺآیتۺیھت۔ۺتہبۺمکۺانسۺایگۺہکۺآجۺیتفمۺاصبحۺیرشفیۺںیہنۺ‬
‫الںیۺےگ۔ۺاےنپۺنشمۺںیمۺاامہنکۺافرۺاامہنکۺںیمۺوتارتۺفۺلسلستۺاؿۺیکۺاکایمیبۺاکۺبسۺےسۺسباۺرازۺاھت۔‬
‫وکیئۺااکشؽۺوہۺوتۺرپیچۺوجیھب‬
‫ااتس ِذۺرتحمؾۺیکۺ ۺاداۺیھبۺریہۺہکۺفہ ِ‬
‫ۺدفراؿۺدرسۺوساہیلۺرپیچۺےکۺوفریۺوجابۺےکۺاقلئۺںیہنۺےھت۔ۺاؿۺیکۺفاحاۺدہاتیۺیھتۺہکۺ‬
‫اع ۺوکیئۺرقتریۺھجمسۺںیمۺہنۺآیئۺوہۺایۺوکیئۺوساؽۺفۺااکشؽۺذنہۺںیمۺآۺراہۺوہۺوتۺرپہچۺ ھکۺرکۺایھبۺدف‪،‬ۺنکیلۺاسۺاکۺوجابۺلکۺدفںۺاگ۔ۺرپویچںۺ‬
‫رپۺوفریۺوتہجۺےسۺدرسۺاتمرثۺوہاتۺےہ۔‬
‫درسۺاگہۺںیمۺےنھٹیبۺاکۺادناز‬
‫رضحت ۺاالاتسذ ۺےک ۺدرس ۺاگہ ۺیرشفی ۺالےن ۺاک ۺادناز ۺسبا ۺرپششک ۺاھت۔ ۺفہ ۺاےنپ ۺرفایتی ۺابلس ۺںیم ۺیرشفی ۺالےت۔ ۺہبج‪ ،‬ۺوج ۺفصنۺ‬
‫اسؼۺکت ۺدراز ۺوہات۔ۺاپاجہم ۺافر ۺاخصۺمسق ۺیک ۺرجگایتۺوٹیپ‪ ،‬ۺوج ۺدیفس‪ ،‬ۺوگؽ ۺافر ۺرسۺےسۺیکپچۺوہیت ۺیھت۔ۺاسۺرپ ۺدیفس ۺرفامؽ۔ ۺیھبکۺاھبکرۺ‬
‫امعہمۺافرۺاسۺرپۺدیفسۺرفامؽ۔ۺدھکیۺرکۺاتگلۺہکۺوکیئۺرعیبۺالسنلۺدحمثۺیرشفیۺرفامۺےہ۔ۺرپۺفاقرۺراتفرۺےسۺدرسۺاگہۺآےتۺافرۺاچرۺزاونۺوہۺ‬
‫رکۺھٹیبۺاجےت۔ۺاؿۺےکۺےنھٹیبۺیکۺ ۺلکشۺدرایمؿۺںیمۺیسکۺفتقۺیھبۺہنۺدبیتلۺیھت‪،‬ۺوخاہۺانتکۺیہۺفتقۺدرسۺاگہۺںیمۺہنۺگلۺاکچۺوہ۔‬
‫رضحتۺاالاتسذۺافرۺارتحا ِؾۺاالسػ‬
‫ۺدفراؿ ۺدرس ۺبج ۺیھب ۺیسک ۺشبرگ‪،‬ۺ‬
‫رضحت ۺاالاتسذ ۺیک ۺنج ۺاداؤں ۺےن ۺےھجم ۺتہب ۺزایدہ ۺاتمرث ۺایک‪ ،‬ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺاکی ۺ ۺیھت ۺہک ِ‬
‫دحمث ۺای ۺہیقف ۺاک ۺانؾ ۺآات‪ ،‬ۺوخاہ ۺفہ ۺاہمئٔ ۺارہعب ۺںیم ۺےس ۺیسک ۺیھب ۺاامؾ ۺےک ۺدلقم ۺوہں‪ ،‬ۺسبے ۺارتحاؾ ۺےس ۺاںیہن ۺاید ۺرکےت۔ ۺرضحت‪ ،‬ۺرہمحۺ‬
‫اہّٰلل‪ ،‬ۺدقس ۺرسہ ۺافر ۺربد ۺاہّٰلل ۺمضچعہ ۺےسیج ۺداعہیئ ۺےلمج ۺاؿ ۺیک ۺزابؿ ۺاک ۺالزیم ۺہصح ۺےھت۔ ۺںیم ۺےن ۺیھبک ۺیھب ۺاس ۺادا ۺںیم ۺفلخت ۺںیہن ۺاپای۔ۺ‬
‫احالہکن ۺاؿ ۺاک ۺیملع ۺرد ۺوپرے ۺابشب ۺرپ ۺلچ ۺراہ ۺوہات ۺاھت۔ ۺاؿ ۺیک ۺدولیلں ۺیک ۺاکٹ ۺرپ ۺوپری ۺرقتری ۺیتلچ ۺیھت‪ ،‬ۺرگم ۺاس ۺےک ۺابفوجد ۺوہش ۺفۺ‬
‫‪45‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وحاس ۺافر ۺارتحاؾ ۺرہب ۺوصرت ۺاقمئ۔ ۺاےنپ ۺااسذتہ ۺےک ۺانؾ ۺیھب ۺایس ۺادناز ۺےس ۺےتیل۔ ۺرصػ ۺومالان ۺرموحؾ ۺہہک ۺرک ۺزگرےت ۺاںیہن ۺںیہنۺ‬
‫داھکیۺایگ۔ۺزدنہۺایصخشتۺںیمۺےسۺیھبۺیسکۺرتحمؾۺتیصخشۺاکۺانؾۺانیلۺوہۺوتۺیھبۺارتحاؾۺاکۺولہپۺاؿۺیکۺرظنۺےسۺافلھجۺںیہنۺوہاتۺاھت۔‬
‫یتفمۺاصبحۺافرۺاطختب‬
‫رضحت ۺاالاتسذ ۺرتہبنی ۺااتسذ ۺےک ۺاسھت ۺرتہبنی ۺبیطخ ۺیھب ۺےھت۔ ۺاہتبل ۺاؿ ۺیک ۺاطختب ۺںیم ۺوجش‪ ،‬ۺآفاز ۺاک ۺااھبر‪ ،‬ۺےجہل ۺاک ۺزری ۺف ۺمب‪،‬ۺ‬
‫وحاسۺابیگتخ‪،‬ۺرکیسۺینکشۺافرۺاکیۺاسسنۺںیمۺیئکۺیئکۺےلمجۺیکۺادایگیئۺںیہنۺیھت‪،‬ۺرگمۺفظعۺفۺاطختبۺؤمرثۺتہبۺوہیتۺیھت۔ۺویںۺوتۺرضحتۺ‬
‫یکۺوپریۺوتہجۺدرسۺفۺدترسیۺافرۺفینصتۺفۺاتفیلۺرپۺیھت۔ۺیٹھچۺتہبۺمک‪،‬ۺرباےئۺانؾۺرکےتۺےھت۔ۺہشیمہۺفتقۺرپۺدرسۺاگہۺآےت۔ۺفظعۺفۺ‬
‫اطختبۺےکۺضح ِ‬
‫ۺاایؾۺلیطعتۺےھت۔ۺاؿۺدونںۺںیمۺفہۺارثکۺدویدنبۺےسۺابرہۺرےتہۺےھت۔ۺداراولعلؾۺںیمۺاطبلۺیملعۺےکۺدفراؿۺانمجنۺےکۺ‬
‫یئکۺ وسلجںۺںیم‪،‬ۺایسۺرطحۺداراولعلؾۺےکۺاسالہنۺااعنیمۺاالجسۺںیمۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺرقتریںیۺےننسۺاکۺرشػۺھجمۺوکۺالمۺےہ۔ۺیئبممۺےکۺجحۺ‬
‫اہؤسۺںیمۺیھبۺاؿۺیکۺاطختبۺدیھک۔ۺفہۺاہنتیۺرنؾۺفۺانزکۺافرۺوخبۺوصرتۺفۺغیلبۺادنازۺںیمۺاینپۺابتۺرےتھک۔ۺاؿۺےکۺایبؿۺںیمۺملعۺفۺ‬
‫ لض ۺےک ۺاسھت ۺدؽ ۺشک ۺافر ۺس اہیح ۺریبعتات ۺاس ۺدقر ۺوہںیت ۺہک ۺاسنیعم ۺںیم ۺےس ۺوکیئ ۺیھب ۺہن ۺااتھٹ۔ ۺاینپ ۺابت ۺوک ۺاخمبط ۺےک ۺذنہۺ‬
‫ںیمۺااترۺدےنیۺےکۺنفۺےسۺوخبۺآانشۺےھت۔ۺازنولاۺاانلسۺٰیلعۺدقرۺوقعمہلۺرپۺاؿۺاکۺاکلۺلمعۺاھت۔ۺرقآؿۺفۺدحثیۺےسۺادتسالؽۺرکےنۺاکۺ‬
‫ۺدرسۺ‬
‫ڈگنھۺسباۺیہۺاوھچاتۺاپایۺاھت۔ۺاؿۺیکۺرقتریںیۺزایدہۺرتۺیہنۺنعۺارکنملۺےکۺلیبقۺےسۺوہیتۺںیھت۔ۺاؿۺےکۺالتذمہۺاؿۺیکۺرقتریفںۺوک ِ‬
‫رتذمی ۺاک ۺانؾ ۺدےتی۔ ۺاےنپ ۺاس ۺنف ۺےس ۺاوہنں ۺےن ۺسبے ۺسبے ۺاگنہےم ۺرسد ۺےیک ۺںیہ۔ ۺداین ۺےک ۺیئک ۺاممکل ۺاؿ ۺےک ۺوماظع ۺےس ۺرباہِۺ‬
‫را تۺدیفتسمۺوہۺےکچۺںیہ۔‬
‫اؿۺےک ۺابطخت ۺےکۺنیت ۺعومجےع ۺرظنمِ ۺاعؾ ۺرپۺآ ۺےکچ ۺںیہ‪،‬ۺنج ۺںیم ۺ”یملعۺابطخت“ ۺدف ۺدلجفںۺںیم‪،‬ۺ*دنیۺیک ۺاینبدںی ۺافر ۺاؿۺیکۺ‬
‫رضفرت* ۺافر ۺرسیتا ۺعومج ہ ۺ*رصعی ۺمیلعت* ۺےہ۔ ۺاؿ ۺےک ۺرفزدنفں ۺےس ۺوتعق ۺراتھک ۺوہں ۺہک ۺہری ۺوبطم ہ ۺرقتریفں ۺےک ۺعومجےع ۺیھبۺ‬
‫بسحِۺوہستلۺاشعئۺرکںیۺےگ۔‬
‫فینصتۺفۺاتفیل‬
‫فصۺافؽۺںیمۺرظنۺ‬ ‫درسۺفۺدترسیۺافرۺاسۺےکۺاسھت ِ‬
‫ۺرثکتۺفینصتۺفۺاتفیلۺیکۺابتۺبجۺیھبۺآےئۺیگ‪،‬ۺرضحتۺاالاتسذۺہشیمہۺ ِ‬
‫آںیۺےگ۔ۺدترسیۺےکۺدفشۺدبفشۺبتکۺونیسیۺاکۺاکؾۺداراولعلؾۺیک ۺاترخیۺںیمۺیسکۺےنۺاسۺرثکتۺےسۺںیہنۺایک۔ۺیئک ۺاتکںیبۺوتۺیئکۺیئکۺ‬
‫ل‬
‫دلجفںۺںیمۺںیہ۔ۺۃفحتۺااقلری‪،‬ۺرۃمحۺاہللۺاولاہعس‪،‬ۺۃفحتۺاال معی‪ِ ،‬‬
‫ۺرباہؿۺایہل‪،‬ۺدہاتیۺارقلآؿۺفہریہ۔ۺوھچس ۺےسۺوھچس ۺافرۺسبیۺےسۺسبیۺ‬
‫اتکںیب ۺاؿ ۺےک ۺملق ۺےس ۺآںی۔ ۺوفحماظت ۺےس ۺےل ۺرک ۺۃفحت ۺااقلری ۺکت۔ ۺاؿ ۺاتکوبں ۺںیم ۺےس ۺزایدہ ۺرت ۺاک ۺقلعت ۺدرایست ۺےس ۺےہ۔ ۺوجۺ‬
‫ل‬
‫اتکبۺیھبۺدترسیۺےکۺضح ۺاؿۺےسۺقلعتمۺوہیئ‪،‬ۺاسۺیکۺرشحۺآۺیئگ۔ۺرتذمیۺرشفیۺیکۺرشحۺۃفحتۺاال معی‪،‬ۺاخبریۺرشفیۺیکۺرشحۺۃفحتۺ‬
‫ۺوتفیۺےسیکۺدںی؟ۺۃبخنۺارکفلۺ‬
‫ااقلری‪،‬ۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺیکۺرشحۺرۃمحۺاہللۺاولاہعس‪،‬ۺاوفلزۺاریبکلۺیکۺرشحۺاوعلؿۺاریبکل‪،‬ۺرمسۺایتفملۺیکۺرشحۺآپ ٰ‬
‫‪46‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫یک ۺرشح ۺفہریہ۔ ۺاؿ ۺاک ۺاعترػ ۺآدنئہ ۺیسک ۺطسق ۺںیم ۺشیپ ۺرکفں ۺاگ۔ ۺفینصت ۺف ۺاتفیل ۺںیم ۺرضحت ۺاالاتسذ ۺیک ۺاعدت ۺیھت ۺہک ۺاباقدعہ ۺفہۺ‬
‫اےنپۺملقۺےسۺےتھکلۺےھت۔ۺاالمۺںیہنۺرکاےتۺےھت۔ۺزفدۺونسیۺےھت۔ۺمکۺفتقۺںیمۺیئکۺیئکۺرطسںیۺ ھکۺڈاےتلۺےھت۔ۺبتکۺونیسیۺںیمۺفہۺاےسیۺ‬
‫نگمۺےھتۺہکۺاؿۺےسۺالماقتۺرکانۺآاسؿۺںیہنۺاھت۔ۺالماقتۺابتۺےکۺضح ۺرصعۺسا ۺاکۺفتقۺےطۺاھت‪،‬ۺاسۺےکۺسا ۺاؿۺےسۺانلمۺرقتتیۺاحمؽۺ‬
‫اھت۔‬
‫رضحتۺاالاتسذۺےسۺالماقتۺاکۺاکیۺفا ہع‬
‫اچر ۺاسؽ ۺلبق ۺیک ۺابت ۺےہ۔ ۺریمے ۺاکی ۺرےتش ۺدارۺرضحت ۺومالان ۺفیص ۺادمح ۺاقیمس ۺاصبح ۺیئبمم ۺےس ۺدویدنب ۺیرشفی ۺالےئ۔ ۺفہۺ‬
‫داراولعلؾۺےکۺافلضۺےھت۔ۺرضحتۺاالاتسذۺےسۺاںیہنۺسبیۺدیقعتۺیھت۔ۺداراولعلؾۺںیمۺاؿۺیکۺاطبلۺیملعۺاکۺوجۺاسؽۺاھت‪،‬ۺفیہۺرضحتۺ‬
‫االاتسذۺیکۺدمریسۺاکۺیھبۺاسؽ ۺاھت‪،‬ۺینعیۺ‪ 1973‬۔ۺایسۺاسؽۺآھٹۺاسخ ۺاصنبۺیکۺدرہجۺدنبیۺلمعۺںیمۺآیئۺیھت۔ۺومالانۺےن ۺاؿۺےسۺاوفلزۺ‬
‫اریبکل‪ ،‬ۺملس ۺاولعلؾ‪ ،‬ۺالجنیل ۺافر ۺدہا ۺدلج ۺافؽ ۺزپیھ ۺیھت۔رفاتغ ۺےک ۺسا ۺیئبمم ۺےئگ ۺوت ۺاچسیل ۺاسؽ ۺےک ۺسا ۺیہ ۺدویدنب ۺفاصپ ۺآےئ۔ۺ‬
‫فتق ۺمک ۺاھت۔ ۺاوہنں ۺےن ۺھجم ۺےس ۺاہک ۺہک ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺےس ۺانلم ۺےہ۔ ۺںیم ۺےن ۺاہک ۺہک ۺرغمب ۺےک ۺسا ۺالماقت ۺنکمم ۺںیہن۔ ۺےنہکۺ‬
‫ک س‬
‫ےگل‪:‬ۺںیہنۺالماقتۺرکۺیہۺںیل۔ۺںیمۺاںیہنۺےلۺرکۺایگ۔ۺدرفازہۺ ھکھيااای۔ۺرضحتۺےنۺااجزتۺدی۔ۺمہۺوجںۺیہۺاؿۺےکۺرقبیۺوہےئۺوتۺ‬
‫ریختیۺوپیھچ۔ۺرھپۺرفامای‪:‬ۺومالان!ۺآپۺطلغۺفتقۺرپۺآۺےئگ۔ۺ ۺفتقۺریمیۺفینصتۺفۺاتفیلۺاکۺےہ۔ۺںیمۺاسریۺہقلعتمۺںیثحبۺدھکیۺرکۺاےنپۺ‬
‫ذنہ ۺںیم ۺاکی ۺاخص ۺرتبیت ۺانبات ۺوہں ۺافر ۺرھپ ۺاںیہن ۺملق ۺدنب ۺرکات ۺوہں۔ ۺآپ ۺیرشفی ۺالےئ ۺوت ۺوخیش ۺےہ‪ ،‬ۺرگم ۺریمے ۺوسےچ ۺوہےئۺ‬
‫ۺدرایمؿۺ وگتفۺیئکۺابرۺدرہاےئ۔ۺےھجمۺسبیۺدناتمۺوہۺریہۺیھتۺہکۺالبۺفہجۺریخۺ‬
‫ِ‬ ‫اسرےۺاضمنیمۺاڑۺےئگ۔ۺاسریۺتنحمۺاضعئۺوہۺیئگ۔ۺ ۺےلمج‬
‫ےکۺاکیۺسبےۺاکؾۺںیمۺلخمۺوہۺایگ۔ۺےنہکۺےگل‪:‬ۺابۺوتۺابںیتۺرکف‪،‬ۺنکیلۺآدنئہۺایخؽۺروھک !‬
‫اکیۺرتہبنیۺتحیصن‬
‫ریمےۺامہمؿۺےنۺرضحتۺےسۺداعۺیکۺدروخا تۺیکۺوتۺرفامای‪:‬ۺاےنپۺاامعؽۺدر تۺرکۺول‪،‬ۺاامیؿۺںیمۺوخدۺوخبدۺااکحتسؾۺآےئۺاگ۔ۺرفامایۺ‬
‫ہک ۺسج ۺدرتخ ۺای ۺوپدے ۺیک ۺاکٹ ۺاھچٹن ۺوہیت ۺرےہ‪ ،‬ۺاؿ ۺیک ۺدنتریتس ۺافر ۺومن ۺیتلچ ۺریتہ ۺےہ۔ ۺاامیؿ ۺیک ۺوبضمیط ۺےک ۺضح ۺاامعؽ ۺیکۺ‬
‫ۺاابتعۺتنسۺےکۺامکؽۺےسۺیہۺنکممۺےہ۔‬
‫ِ‬ ‫ستنیئۺفۺآراشئۺرضفریۺےہۺافرۺ‬
‫افحتظِۺفتقۺاکۺاامتہؾ‬
‫اس ۺےصق ۺےس ۺادنازہ ۺاگلای ۺاج ۺاتکس ۺےہ ۺہک ۺفتق ۺیک ۺدقر ۺف ۺتمیق ۺاؿ ۺےک ۺزندکی ۺایک ۺیھت۔ ۺچس ۺ ۺےہ ۺہک ۺفتق ۺےک ۺاعمےلم ۺںیم ۺفہۺ‬
‫ۺاتمع ۺع اں ۺام ۺایخؽ ۺرکےت ۺےھت۔ ۺاکی ۺیگل ۺدنبیھ ۺزدنیگ ۺیھت۔ ۺاکی ۺاوصیل ۺرط ِز ۺایحت۔ۺ‬
‫ااہتنیئ ۺاسحس ۺفاعق ۺوہےئ ۺےھت۔ ۺفہ ۺاےس ِ‬
‫اکی ۺاکی ۺڈنیکس ۺاؿ ۺیک ۺرظن ۺںیم ۺریہے ۺوجارہات ۺےس ۺزایدہ ۺیتمیق ۺاھت۔ ۺتہب ۺوسچ ۺھجمس ۺرک ۺافر ۺنگ ۺنگ ۺرک ۺاےس ۺرصػ ۺرکےت ۺےھت۔ۺ‬
‫اںیہنۺیھبکۺاخیلۺںیہنۺداھکی ۺایگ۔ۺاےسیۺولگۺیہۺمک ۺفتقۺںیمۺزایدہۺاکؾۺرکۺاجےتۺںیہۺافرۺاالقنبۺاےسیۺیہۺوفنسۺےسۺرباپۺوہاتۺےہ۔ۺایسۺ‬
‫‪47‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫افحتظِۺفتقۺےکۺِشیپۺرظنۺہبلطۺافرۺالماقویتںۺےسۺالماقتۺاکۺفتقۺرصعۺےکۺسا ۺاکۺفتقۺےطۺاھت‪،‬ۺاسۺےکۺسا ۺانلمۺلکشم‪،‬ۺہکلبۺاحمؽ۔ۺافرۺ‬

‫ۺفتق ۺیھب ۺملع ۺف ۺنف ۺیک ۺرتلیس ۺف ۺااش ت ۺںیم ۺرخچ ۺوہات ۺاھت۔ ۺہبلط ۺرپایچں ۺدے ۺرک ۺوساالت ۺرکےت ۺافر ۺرضحت ۺاالاتسذ ۺسبی ۺاشبتشۺ‬
‫ےسۺاؿۺےکۺوجاابتۺدےتی۔‬
‫ۃفحتۺااقلریۺیکۺفینصتۺاکۺدفابرہۺآاغز‬
‫‪ 2005‬ںیمۺرضحتۺاال اتسذۺےکۺےنیسۺںیمۺدردۺااھٹۺاھت۔ۺڈارٹکفںۺےکۺاطمقبۺروپرٹۺولکنایئۺیئگۺوتۺہتپۺالچۺہکۺدؽۺیکۺنیتۺرںیگۺدنبۺ‬
‫وہ ۺیکچ ۺںیہ۔ ۺاکی ۺاسؽ ۺکت ۺالعج ۺالچ‪ ،‬ۺرگم ۺتعیبط ۺڑگبیت ۺیلچ ۺیئگ۔ ۺرھپ ۺافش ۺل ۺیئگ‪ ،‬ۺاع ہچ ۺزمکفری ۺدؿ ۺہب ۺدؿ ۺسبیتھ ۺریہ۔ ۺ‪ 2013‬ۺںیمۺ‬
‫تعیبط ۺرھپۺڑگبی ۺافر ۺاہرٹ ۺاکیٹ ۺوہا۔ۺڈارٹکفں ۺ ےن ۺآرپنشی ۺایک ۺافرۺآراؾ ۺاک ۺروشرہ ۺدای۔ ۺ ۺاسریۺاکر ۺرفایئۺیئبمم ۺںیم ۺوہیئ۔ ۺدنچ ۺدونںۺ‬
‫ےکۺسا ۺتحصۺایبۺوہۺےئگ‪،‬ۺرگمۺاعمنیجلۺاکۺروشرہۺاھتۺہکۺایھبۺس دیۺآراؾۺرکںی‪،‬ۺوھتڑےۺدؿۺآراؾۺایکۺافرۺےلچۺآےئ۔ۺدویدنبۺوہپےچنۺوتۺ‬
‫اب ۺاخبر ۺےن ۺزفر ۺدار ۺہلمح ۺایک۔ ۺرھپ ۺیئبمب ۺاجان ۺزپا۔ ۺالعج ۺےس ۺتعیبط ۺ‪،‬یلھبن‪ ،‬ۺاتمہ ۺڈارٹک ۺاک ۺااشرہ ۺاھت ۺہک ۺآپ ۺایھب ۺںیہی ۺرںیہ۔ ۺرضحتۺ‬
‫االاتسذۺوکۺآراؾۺیکۺ ۺوجتسیۺیھب ۺفتقۺاکۺزایںۺولعمؾۺوہیئ۔ۺیئبممۺےسۺدلجی ۺےلچۺآےئۺافرۺۃفحتۺااقلریۺاکۺاکؾۺدفابرہۺرشفعۺایک۔ۺلیصفتۺ‬
‫ےکۺضح ۺۃفحتۺااقلریۺدلجۺربمنۺ‪9‬ۺدےیھکی۔‬
‫رعشۺفۺاشرعیۺےسۺالۺیقلعت‬
‫رعشۺفۺاشرعیۺفتقۺاکۺوخؿۺتہبۺرکیتۺےہ۔ۺےنتجۺفتقۺںیمۺاکیۺاشرعۺاکیۺمظنۺایۺوکیئۺالکؾۺلمکمۺرکاتۺےہ‪،‬ۺاےنتۺفتقۺںیمۺاکیۺ‬
‫ااھچۺومضمؿۺرتبیتۺاپۺاتکسۺےہ۔ۺارقحۺوکۺاسۺاکۺسباۺرجتہبۺےہ۔ۺابۺوتۺریمےۺاسھتۺااسیۺںیہنۺوہات‪،‬ۺرگمۺدتبمویںۺےکۺضح ۺ ۺسبیۺکلہمۺزیچۺ‬
‫ےہ۔ۺرضحتۺاالاتسذۺاک ۺملقۺزپےنھۺفاےلۺاجےتنۺںیہۺہکۺاردفۺرپۺاؿۺیکۺع تفۺسکۺدقرۺاشؿۺدارۺیھت!!ۺاع ہچۺاؿۺیکۺزابؿۺاسدہۺافرۺیظفۺ‬
‫تعنصۺع یۺےسۺآزادۺیھت‪،‬ۺرگمۺاافلظۺافرۺولمجںۺےکۺربۺلحمۺاامعتسؽۺاکۺنفۺاںیہنۺوخبۺآاتۺاھت۔ۺاؿۺیکۺاتکوبںۺںیمۺاےسیۺومنےنۺہگجۺہگجۺ‬
‫ل ۺاجںی ۺےگ‪ ،‬ۺرگم ۺاشرعی ۺےس ۺاںیہن ۺوکیئ ۺرسفاکر ۺںیہن ۺاھت۔ ۺنپچب ۺںیم ۺااعشر ۺاید ۺرکےن ۺاک ۺوشؼ ۺاںیہن ۺرضفر ۺاھت ۺافر ۺایس ۺوشؼ ۺںیم ۺاانپۺ‬
‫ل‬
‫صلخت ۺفالص ۺیھب ۺرھک ۺ‪،‬ای ۺاھت۔ ۺوھتڑی ۺتہب ۺقشمِ ۺنخس ۺیھب ۺاجری ۺیھت‪ ،‬ۺنکیل ۺ ۺ ہلسل ۺآےگ ۺہن ۺسبھ ۺاکس۔ ۺۃفحت ۺاال معی ۺج ۺ‪ 6‬ۺںیم ۺرضحتۺ‬
‫رہۺولعؾۺاہسرؿۺوپرۺںیم ۺاطبلۺملعۺاھتۺافرۺایھبۺانابت ۺاھت‪،‬ۺاسۺفتقۺونجؿۺیکۺدحۺکتۺترورعےۺےننسۺ‬
‫االاتسذۺرفامےتۺںیہۺہک‪:‬ۺبجۺںیمۺاظم ِ‬
‫اکۺوشؼۺدیپاۺوہۺایگۺاھتۺافرۺوخدۺیھبۺکتۺدنبیۺرکاتۺاھت۔ۺفالصۺصلختۺرھکۺراھکۺاھت۔ۺرضحتۺاالاتسذۺومالانۺیتفمۺدمحمۺٰییحیۺاصبحۺدقسۺرسہۺ‬
‫وجۺریمےۺرسرپ تۺےھت‪،‬ۺریمےۺاحؽۺےسۺفافقۺوہےئ۔ۺاوہنںۺےنۺےھجمۺالبۺرکۺ ۺدحثیۺانسیئ۔ۺاسۺےکۺسا ۺریماۺاحؽۺ ۺوہۺایگۺہکۺ‬
‫ںیمۺےنۺفہۺبسۺاکایپںۺاھپڑۺرکۺکنیھپۺدںی‪،‬ۺنجۺںیم ۺترورعےۺ ھکۺرےھکۺےھت۔ۺافرۺفہۺزہارفںۺااعشرۺوجۺےھجمۺایدۺےھت‪،‬ۺرہتفۺرہتفۺوھبؽۺ‬
‫ایگ۔ ۺافرۺاب ۺ ۺاحؽ ۺوہ ۺایگ ۺےہۺہک ۺااعشر ۺزپاتھ ۺوہںۺوت ۺفزؿ ۺوٹٹۺاجات ۺےہ۔ ۺ حیحۺرعش ۺںیہنۺزپھۺاتکس‪،‬ۺزپےتھۺزپےتھ ۺوھبؽۺاجات ۺوہں۔ۺ‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫ىلع ذاىک و جشی ّهللا اضتاذی دريا و غفسىو و ربد ّهللا ٌظجػو۔ۺ(‪)598‬‬ ‫فاحلٍر ہلل ی‬

‫‪48‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫فزؿۺیکۺالسیتمۺفایعقۺابیقۺںیہنۺریہ‬
‫ااعشرۺےسۺرہتشۺوٹاٹۺوتۺاسۺےسۺدقرۺدفرۺوہےئۺہکۺالکؾۺیکۺقیلختۺوتۺایکۺوہیت‪،‬ۺااعشرۺاکۺزپانھۺیھبۺاؿۺےکۺضح ۺلکشمۺوہۺایگ۔ۺاسۺیکۺ‬
‫اکیۺاثمؽۺاؿۺیکۺاتکبۺۃفحتۺااقلریۺےسۺِشیپۺدختمۺےہ‪،‬ۺاینپۺتخسۺالعتلۺافرۺاہرٹۺاکیٹۺیکۺتیفیکۺملقۺدنبۺرکےتۺوہےئۺےتھکلۺںیہ‪:‬‬
‫لمع ۺرجایح ۺےک ۺضح ۺےط ۺایک‪ ،‬ۺرگم ۺ‪ 27‬ۺ اوتکرب ۺربفز ۺاوتار ۺدفۺرہپۺےک ۺفتق ۺتخسۺاکیٹ ۺآایۺافر ۺںیم ۺےبۺوہش ۺوہ ۺایگ۔ۺ‬
‫‪28‬اوتکربۺریپ ۺاک ۺدؿ ۺ ِ‬
‫اسویھتںۺےنۺوفر ًا ۺڈارٹکفںۺوک ۺوفؿۺایک۔ۺڈارٹکۺ عۺہلمعۺاافتًاقۺافشاخےنۺںیمۺوموجدۺاھت۔ۺاوہنںۺےنۺےھجمۺوفر ًاۺآرپنشیۺےک ۺضح ۺااھٹای۔ۺافرۺ‬
‫ۺریبفؿ ۺکلم ۺلیھپ ۺیئگ۔ ۺافر ۺرہ ۺہگج ۺداعںی ۺرشفع ۺوہ ۺںیئگ۔ ۺضعب ۺہگج ۺمتخ ۺزپےھ ۺےئگ ۺافر ۺہکم ۺرکمہم ۺںیم ۺضعبۺ‬
‫ربخ ۺآًان ۺافًان ۺکلم ۺافر ِ‬
‫رضحاتۺوطا ػۺافرۺداعۺںیمۺگلۺےئگ ‪:‬‬
‫کلمۺاوملتۺاڑےۺںیہۺاجؿۺےلۺےکۺاجںیۺےگ‬
‫رسۺیسجددہۺےہۺاحیسمۺہکۺریمیۺابتۺرےہ‬
‫اسۺرعشۺںیمۺالہپۺرصمعۺفزؿۺےسۺابرہۺےہ۔ۺافرۺلقنۺیھبۺاطمقبِۺالصۺںیہن۔ۺالصۺرعشۺاسۺرطحۺےہ ‪:‬‬
‫کلمۺاوملتۺوکۺدضۺےہۺہکۺںیمۺاجںۺےلۺےکۺولٹں‬
‫رسۺیسجددہۺےہۺاحیسمۺہکۺرمیۺابتۺرےہ‬
‫یئبممۺںیمۺاکیۺرصتخمۺرتنیۺرقتری‬
‫فتقۺیکۺدقرۺفۺتمیقۺاؿۺیکۺتعیبطۺںیمۺاسۺدقرۺراخسۺیھتۺہکۺاےنپۺاخمنیبطۺوکۺاسۺیکۺافحتظۺیکۺنیقلتۺرضفرۺرکےت۔ۺےھجمۺایدۺےہۺ‬
‫ہکۺںیمۺیئبممۺےکۺداراولعلؾۺزعسی ۺںیمۺدمرسۺاھت‪،‬ۺرضحتۺاالاتسذۺاسۺادارےۺںیمۺدنچۺوٹنمںۺےکۺضح ۺیرشفیۺالےئ۔ۺممتہمۺرضحتۺ‬
‫ومالانۺرہظمۺاعملۺاقیمسۺےنۺاؿۺےسۺہبلطۺےکۺدرایمؿۺاطخبۺیکۺرفامشئۺیک۔ۺرضحتۺاالاتسذۺےنۺاےسۺلوبؽۺرکےتۺوہےئۺاہنتیۺرصتخمۺ‬
‫رقتری ۺیک۔ ۺہبطخ ۺےک ۺسا ۺرفامای‪ :‬ۺرعیب ۺاک ۺوقمخ ۺےہ‪ :‬ۺنم جر وجر‪ ،‬ۺرھپ ۺرفامای ۺہک ۺتنحم ۺافر ۺافج ۺیشک ۺااسنؿ ۺوک ۺزنمؽ ۺکت ۺوہپاچن ۺرک ۺدؾ ۺیتیلۺ‬
‫ےہ‪،‬ۺاسۺضح ۺآپۺاےنپۺدصقمۺےکۺ۔لوؽۺںیمۺاانپۺفتقۺرصػۺرکںی‪،‬ۺزنمؽۺلۺرکۺرےہۺیگ۔ۺصبۺاینتۺیسۺابتۺرپۺاؿۺاکۺاطخبۺلمکمۺوہۺ‬
‫ایگ۔‬
‫یتفمۺاصبحۺافرۺیہنۺنعۺارکنمل‬
‫ۺ‬ ‫یسکۺربایئۺوکۺدھکیۺرکۺفیلکتۺاکۺوہانۺزدنہۺاامیینۺیکۺالعتمۺےہ۔ۺااحدثیۺںیمۺآایۺےہۺہکۺمتۺںیمۺےسۺوجۺوکیئۺیسکۺانگہۺوکۺدےھکیۺوتۺاچ‬
‫ہکۺاےنپۺاہھتۺےسۺرفےک‪،‬ۺاع ۺاسۺیکۺتمہۺہنۺوہۺوتۺمکۺازۺمکۺزابؿۺےسۺرفکۺدے۔ۺ ۺیھبۺاع ۺصبۺںیمۺہنۺوہۺوتۺدؽۺےسۺاےسۺانگہۺےھجمس‪،‬ۺ‬
‫افرۺ ۺاامیؿۺاکۺبسۺےسۺزمکفرۺہصحۺےہ۔ۺرضحتۺاالاتسذۺیہنۺنعۺارکنملۺےکۺاببۺںیمۺسبےۺزعتمیۺفاےلۺفاعقۺوہےئۺےھت۔ۺیسکۺانگہۺ‬

‫‪49‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رپۺاخومشۺرانہۺاؿۺیکۺتعیبطۺںیمۺںیہنۺاھت۔ۺفہۺوجۺےتہک‪،‬ۺڈلع ۺیکۺوچٹۺرپۺےتہک۔ۺالب ِ‬
‫ۺوخػۺولۃمۺالمئۺےتہک۔ۺاںیہنۺاسۺیکۺرپفاہۺںیہنۺیھتۺ‬
‫ہکۺوکیئۺایکۺےہکۺاگ۔ۺاسۺتعیبطۺیکۺانبۺرپۺاؿۺرپۺتخسۺاحالتۺیھبۺآےئ‪،‬ۺنکیلۺاےنپۺومفقۺےسۺیھبکۺےھچیپۺںیہنۺےٹہ۔‬
‫ومالانۺدمحمۺا‪،‬ایسۺاکدنولھیۺاصبحۺیکۺرحتکیۺںیمۺدیپاۺدشہۺاخویمںۺرپۺع ںیت‬
‫مک ۺف ۺشیب ۺوس ۺاسؽ ۺلبق ۺرضحت ۺومالان ۺدمحم ۺا‪،‬ایس ۺاکدنولھی ۺاصبح ۺےن ۺملسم ۺوعاؾ ۺںیم ۺاالسیم ۺاموحؽ ۺانبےن ۺےک ۺضح ۺاکی ۺیتشگۺ‬
‫اظنؾ ۺالچای‪ ،‬ۺےسج ۺیغیلبت ۺامج ت ۺاک ۺانؾ ۺدای ۺایگ۔ ۺاس ۺامج ت ۺےس ۺاہّٰلل ۺےن ۺسبا ۺاکؾ ۺ‪،‬ای‪ ،‬ۺنکیل ۺآہتسہ ۺآہتسہ ۺاس ۺںیم ۺھچک ۺاخایمں ۺرس ۺااھٹےنۺ‬
‫ںیگل۔ ۺنج ۺنلعےئ ۺاتم ۺےن ۺاس ۺیک ۺاخویمں ۺیک ۺاشنؿ ۺدیہ ۺیک‪ ،‬ۺاؿ ۺںیم ۺرضحت ۺاالاتسذ ۺیھب ۺںیہ۔ ۺفہ ۺدفر ٔہ ۺدحثی ۺےک ۺاابسؼ ۺںیم ۺیسکۺ‬
‫ۺریبفؿ ۺکلم ۺےک ۺدرگی ۺوسلجں ۺافر ۺوتسشنں ۺںیم ۺیھب ۺاؿ ۺاخویمں ۺوکۺ‬
‫انمبس ۺومےعق ۺرپ ۺاس ۺرپ ۺیھب ۺاالصیح ۺرصبتے ۺرکےت ۺےھت۔ ۺکلم ۺف ِ‬
‫ۺااحصبۺامج تۺوکۺوتمہجۺایک۔ۺومالانۺدعسۺاکدنولھیۺاصبحۺافرۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺدرایمؿۺوجۺوطخطۺاکۺ ہلسلۺالچۺ‬
‫دفرۺرکےنۺےکۺضح ِ‬
‫اؿ ۺںیم ۺرضحت ۺاالاتسذ ۺےک ۺدطختس ۺیھب ۺںیہ۔ ۺرھپ ۺبج ۺامج ت ۺدف ۺڑکٹفں ۺںیم ۺٹب ۺیئگ ۺافر ۺداراولعلؾ ۺںیم ۺدفونں ۺرپ ۺاپدنبی ۺیگل ۺوت ۺہلمجۺ‬
‫ۺوشریۺفاولںۺاکۺاحیمۺ‬
‫ااسذتہۺیکۺرطحۺرضحتۺاالاتسذۺیھبۺہریۺاجبنۺدارۺےھت۔ۺافرۺدفونںۺےسۺافہلصۺانبےئۺوہےئ۔ۺوضعبںۺےنۺاںیہن ٰ‬
‫اھجمسۺوتۺاوہنںۺےنۺیتخسۺےسۺرتددیۺیک۔ۺداراولعلؾۺےکۺاسۺےلصیفۺےکۺسا ۺنجۺسبےۺااسذتہۺرپۺاجراحہنۺافرۺہریۺاالخیقۺرصبتےۺوہےئ‪،‬ۺاؿۺ‬
‫ںیمۺیتفمۺاصبحۺیھبۺںیہ‪،‬ۺرگمۺفہۺسٹۺےسۺسمۺںیہنۺوہےئ۔‬
‫یتفمۺاصبحۺاکۺفاحاۺومفق‬
‫یتفمۺاصبحۺرصػۺےنہکۺیکۺدحۺکتۺںیہن‪،‬ۺامج تۺیکۺویطلغںۺرپۺملقۺیھبۺالچےتۺےھتۺافرۺتہبۺاصػۺاافلظۺںیمۺاانپۺومفقۺرےتھکۺ‬
‫ےھت۔ۺومالانۺبیعشۺاہللۺاخؿۺاصبحۺیکۺاتکبۺولغۺیفۺادلنیۺںیمۺےتھکلۺںیہۺہک ‪:‬‬
‫۔ ۺاس ۺاکۺ‬ ‫اہیں ۺاکی ۺوساؽ ۺےہۺہک ۺامج ت ۺاک ۺولغ ۺامج ت ۺےک ۺسبفں ۺوک ۺاھجمسان ۺاچ ‪ ،‬ۺاس ۺوک ۺکلبپ ۺےک ۺاسےنم ۺںیہن ۺرانھک ۺاچ‬
‫وجابۺ ۺےہۺہکۺاپینۺرسۺےس ۺزگرۺایگۺےہ۔ۺابۺامج تۺےک ۺوعاؾۺفۺوخاصۺاان‪ ،‬اان و ال غريی ےکۺزمعۺںیمۺالتبمۺوہۺےئگ ۺںیہ؛ۺصپۺبجۺ‬
‫ابتۺوخاصۺکتۺدحمفدۺںیہنۺریہۺوتۺہیضقۺوعاؾۺےکۺاسےنمۺرانھکۺرضفریۺےہ۔ۺ(صۺ‪)20‬‬
‫االسؾۺادتعاؽۺاکۺانؾۺےہ‬
‫رکنماتۺےکۺاببۺںیمۺرضحتۺاالاتسذۺےکۺاسۺبلصتۺیکۺفہجۺاؿۺاکۺ ۺومفقۺاھتۺہکۺاالسؾۺارفاطۺفۺرفتطیۺےسۺاپکۺذمبہۺےہ‪،‬ۺ‬
‫اسۺںیمۺیمکۺیشیبۺافر ِ‬
‫ۺالخػۺرشتعیۺوکیئۺآزیمشۺںیہنۺےلچۺیگ۔ۺسجۺامج تۺےنۺیھبۺولغۺاکۺراہتسۺاانپایۺفہۺزنمؽۺوچکۺیئگۺافرۺاکیۺاینۺ‬
‫رفہقۺلیکشتۺاپۺایگ‪،‬ۺانچںۺہچۺرفامےتۺںیہۺہک ‪:‬‬
‫االسؾ ۺےکۺس اج ۺںیم ۺادتعاؽ ۺےہ ۺافر ۺ*ولغ* ۺادتعاؽ ۺےکۺانمیف ۺےہ۔ۺافرۺاقعدئۺیک ۺرخایبۺاامعؽ ۺیک ۺرخایب ۺےس ۺانیش ۺوہیت ۺےہ۔ۺ‬
‫لمع ۺاصحل ۺےس ۺاامیؿ ۺوک ۺالج ۺیتلم ۺےہ‪ ،‬ۺایسۺرطح ۺادتعاؽۺےس ۺےٹہ ۺوہےئ ۺاامعؽ ۺےس ۺ[اع ہچ ۺفہۺاامع ِؽ ۺاصہحل ۺوہں ۺاامیؿ ۺوکۺ‬
‫سجۺرطحۺ ِ‬
‫‪50‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫نھگ ۺگل ۺاجات ۺےہ ۺافر ۺفہ ۺدؿ ۺدبؿ ۺزمکفر ۺوہات ۺاجات ۺےہ‪ ،‬ۺات ۺآں ۺہک ۺفہ ۺدارئ ٔہ ۺاامیؿ ۺےس ۺابلکل ۺلکن ۺاجات ۺےہ۔ ۺےسیج ۺاقدایین‪ ،‬ۺاغیل ۺہعیش ۺافرۺ‬
‫رکنمنیِ ۺدحثی ۺفہریہ ۺرف ے ۺافر ۺامجںیتع ۺدحفد ۺاپر ۺرک ۺےئگ ۺںیہ ۺافر ۺاؿ ۺاک ۺاالسؾ ۺےس ۺھچک ۺقلعت ۺابیق ۺںیہن ۺراہ۔ ۺافر ۺاالسیم ۺرف ے ۺافرۺ‬
‫ۺفابؽۺاجؿۺیھبۺنبۺاتکسۺےہ۔ۺ[اًاضی‪،‬ۺصۺ‪]19‬‬
‫امجںیتعۺاع ہچۺدحفدۺںیمۺںیہ‪،‬ۺرگمۺاؿۺاکۺاےنپۺاقعدئۺفۺاامعؽۺںیمۺولغۺیسکۺدؿۺاؿۺےکۺضح ِ‬
‫یئبممۺےکۺجحۺاہؤسۺںیمۺہریۺدلقمنیۺےکۺالخػۺیتفمۺاصبحۺاکۺاطخب‬
‫ںیمۺےنۺداراولعلؾۺںیمۺاینپۺاطبلۺیملعۺےکۺسا ۺیھبۺیتفمۺاصبحۺےکۺایبانتۺع دددۺاقمامتۺرپۺےنسۺںیہ۔ۺاکیۺایبؿۺ‪2001‬ۺںیمۺ‬
‫یئبممۺےکۺجحۺاہؤسۺںیمۺےننسۺاکۺومعقۺالم۔ۺ ۺہریۺدلقمتیۺےکۺالخػۺہسلجۺاھتۺوجۺۃیعمجۺنلعےئۺدنہۺےکۺزریِۺاامتہؾۺدقعنمۺوہاۺاھت۔ۺاسۺفتقۺ‬
‫ہری ۺدلقمنی ۺاعملِ ۺرعب ۺںیم ۺاھچےئ ۺوہےئ ۺےھت ۺافر ۺوپرے ۺابشب ۺںیم ۺلچ ۺرےہ ۺےھت۔ ۺاانحػ ۺےک ۺالخػ ۺاؿ ۺیک ۺمہم ۺیسک ۺہنم ۺزفرۺ‬
‫آدنیھ ۺےس ۺمک ۺہن ۺیھت۔ ۺوعسدی ۺرعب ۺےن ۺرکفمِ ۺاالسؾ ۺرضحت ۺومالان ۺدیس ۺاوبانسحل ۺیلع ۺدنفی ۺیک ۺاتدیئ ۺےک ۺاسھت ۺخیش ۺادنہل ۺاک ۺرتہمجٔ ۺالکؾۺ‬
‫اپکۺاھچپۺراھکۺاھت‪،‬ۺوجۺاحویجںۺوکۺدہےیۺںیمۺدایۺاجاتۺاھت۔ۺہریۺدلقمنیۺےنۺاینپۺاگلاترۺوکوششںۺےسۺاےسۺوٹہاۺرکۺدمحمۺوجانۺ ییھۺاصبحۺ‬
‫اکۺرتہمجۺوعسدیۺوکحتمۺےسۺوپھچاۺ‪،‬ایۺاھت۔ۺرکنمنیِۺہقفۺےکۺاسۺسبےتھۺالیسبۺرپۺدنبۺڈاانلۺرضفریۺاھت۔ۺۃیعمجۺنلعےئۺدنہۺایسۺہریۺدلقمتیۺ‬
‫وکۺاگلؾۺےنسکۺضح ۺکلمۺرھبۺںیمۺظفحتِۺتنسۺاکرفنسنۺےکۺانؾۺےسۺےسلجۺرکۺریہۺیھت۔ۺ ۺہسلجۺایسۺےلسلسۺیکۺاکیۺڑکیۺیھت۔ۺںیمۺاسۺفتقۺ‬
‫داراولعلؾۺزعسی ۺںیمۺدمرسۺاھت۔ۺےسلجۺںیمۺرشتکۺےکۺضح ۺںیمۺیھبۺرفاہنۺوہا۔ۺےھجمۺولعمؾۺاھتۺہکۺرضحتۺاالاتسذۺیھبۺیرشفیۺالۺرےہۺ‬
‫ںیہ‪،‬ۺاسۺزامےنۺںیمۺومابلئۺاکۺوکیئۺوصترۺںیہنۺاھت۔ۺاؿۺیکۺرقتریۺپیٹۺرکےنۺےکۺارادےۺےسۺاکیۺپیٹۺراکیرڈۺیھبۺاےنپۺاسھتۺےلۺایگۺ‬
‫اھت۔ۺیتفمۺاصبح ۺاکۺاطخب ۺرشفع ۺوہاۺوت ۺبسۺیک ۺاگنںیہ ۺاؿۺیک ۺرطػۺ ک ۺںیئگ ۺافر ۺاکؿۺاؿۺےکۺاافلظۺیکۺرطػ ۺ۔تفتل۔ۺاطخبۺےتہۺ‬
‫ ہلسل ۺالکؾ ۺںیم ۺرفامای ۺہک ۺہری ۺدلقمنی ۺےک ۺاپس ۺملع ۺف ۺداللئ ۺھچکۺ‬
‫درای ۺیک ۺامدنن ۺرفاں ۺدفاں ۺاھت۔ ۺسبا ۺیملع ۺافر ۺیہن ۺنع ۺارکنمل ۺےس ۺربلسی۔ ۺ ٔ‬
‫ںیہن‪،‬ۺصبۺےسیپۺےکۺ لۺرپۺالھچۺرےہۺںیہ۔ۺسجۺدؿۺخ یلیۺاخیلۺوہۺاجےئۺیگۺاسریۺاڑکوفںۺمتخۺوہۺاجےئۺیگ۔‬
‫اکیۺاشؿۺدارۺہفیطل‬
‫اسۺومعقۺرپۺاوہنںۺےنۺاکیۺہفیطلۺیھبۺانسایۺاھتۺوجۺۃحفنۺانمیلۺںیمۺھچکۺویںۺےہ ‪:‬رضحتۺاوبۺرکبۺنبۺااخلہبضۺدحمثۺراتۺ‬
‫ںیم ۺھچکۺ ھکۺرےہۺےھتۺوتۺوچےہۺاکۺاکیۺوجڑاۺااتلھچۺوکداتۺاؿۺےکۺاسےنمۺآای‪،‬ۺاوہنں ۺےنۺاکیۺوکۺایپےلۺےسۺڈاھپنۺدای۔ۺاسۺےکۺسا ۺ‬
‫دفرسےۺوچےہۺےنۺابرۺابرۺاکیۺاکیۺارشیفۺالۺرکۺاؿۺےکۺاسےنمۺرانھکۺرشفعۺایکۺاہیں ۺکتۺہکۺآرخۺںیم ۺاکیۺڑمچےۺیکۺخ یلیۺااھٹۺالایۺ‬
‫سجۺںیم ۺاکیۺارشیفۺیھتۺ۔ۺاسۺےسۺاوہنں ۺےنۺھجمسۺ‪،‬ایۺہکۺوچےہۺےکۺاپسۺابۺوکیئۺارشیفۺابیقۺںیہن ۺرہۺیئگۺےہۺرھپۺاوہنں ۺےنۺایپخ ۺ‬
‫ااھٹ‪،‬ایۺافرۺوچاہۺلکنۺرکۺاےنپۺوجڑےۺےکۺاسھتۺااتلھچۺوکداتۺاھبگۺالکن۔‪(‬ہیقبۺاےلگۺامشرہۺںیم)‬

‫‪51‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ہقفۺفۺدحثیۺاکۺرحبۺرکیباں‬
‫رضحتۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپوپنلریۺخیشۺادحلثیۺفدصرادملرنیسۺداراولعلؾۺدویدنب‬
‫یتفمۺلیلخۺارلنمحۺاقیمسۺربین‬

‫‪/ 19‬یئم‪2020‬ءۺاطمقبۺ‪/25‬راضمؿۺاابملرکۺ‪1441‬ھۺحبصۺوسریےۺوسلشۺڈیمایۺےکۺذرہعیۺاالطعۺیلمۺہکۺہقفۺفۺدحثیۺ‬
‫ےکۺرحباندیپاانکرافراامۺؾۺاوقعملؽۺفاوقنملؽۺااتسذۺرتحمؾۺرضحتۺادقسۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپوپنلریۺخیشۺادحلثیۺداراولعلؾۺدویدنبۺیئکۺ‬
‫دونںۺیکۺالعتلۺےکۺسا ۺدارافینۺےسۺدارابیقۺیکۺرطػۺرتلحۺرفامےئگ۔ےبۺاسہتۺزابںۺرپۺاجرتاجعۺےکۺتاملتۺاجروہےئگ۔آںووفںۺ‬
‫اکۺاکیۺلیسۺرفاںۺاھتۺوجۺرےنکۺاکۺانؾۺںیہنۺےلۺراہاھت۔تہبۺدونںۺےکۺسا ۺایسیۺتیفیکۺوہیئۺہکۺاکیفۺدریۺکتۺاےنپۺآپۺوکۺالاھبانلۺلکشمۺ‬
‫وہراہاھت۔‬
‫رضحتۺاالاتسذۺیکۺفافتۺرپۺرسحتۺیکۺربخۺےنۺاؿۺامتؾۺدولںۺوکۺریحتۺںیمۺڈاؽۺدایۺےہ‪،‬نجۺںیمۺملعۺفۺنفۺیکۺںیتمظعۺاجزگںیۺںیہۺ‬
‫آجۺوپریۺامج تۺِۺدویدنبۺاےنپۺآپۺوکۺمیتیۺوسحمسۺرکریہۺےہۺویکںۺہکۺرضحتۺاالاتسذۺوموجدۺہۺدفرۺںیمۺامج تۺدویدنبۺےکۺبسۺےسۺ‬
‫سبےۺرسلیخۺےھتۺآپۺااتسذۺےھت‪،‬ااتسذۺاالاسذتہۺےھت‪،‬سبےۺےھت‪،‬سبفںۺےکۺیھبۺسبےۺےھت‪،‬آپۺوکۺدھکیۺرکۺاالسػۺیکۺایدۺاتزہۺوہیتۺ‬
‫یھت‪،‬آپۺۃیقبۺافلسلۺافرایداگرۺاصنیحلۺےھت۔‬
‫رامقۺوکنجۺمیظعۺارملتبتۺایصخشتۺافردنلبۺاپ ۺویتسہںۺوکۺرقبیۺےسۺدےنھکیۺاکۺنیسۺوم ہعۺالمۺافراؿۺےکۺاجفداںۺوقنشۺےسۺ‬
‫بلقۺایھبۺکتۺأتمرثۺےہۺاۺؿۺںیمۺرضحتۺاالاتسذ ۺیکۺذاتۺع ایمۺاخصۺوطررپۺاشلۺےہ۔آپۺےکۺاسۺرطحۺااچکنۺرتلحۺرفامےنۺ‬
‫ےسۺدویدنبۺےسۺفاہتسبۺرہۺصخشۺرپمغۺفادنفہۺاکۺوکہۺع اںۺع ۺزپاۺےہۺےہ۔وپریۺاضفۺوسوگارۺےہ۔درفدویارۺاممتۺانکںیہ۔رہاکیۺرفراہےہۺ‬
‫بسۺیکۺآوھکنںۺںیمۺآںووںۺںیہ۔فادلۺرتحمؾۺرضحتۺومالانۺاقریۺقیفشۺارلنمحۺاصبحۺدنلبۺرہشیۺااتسذۺداراولعلؾۺدویدنبۺاکۺایھبۺوفؿۺ‬
‫آای‪،‬آفازۺرھباریہۺیھت‪،‬رفےتۺوہےئۺوپاھچ‪،‬اٹیبۺھچکۺاالطعۺےہ۔ںیمۺےنۺاہکۺہکۺےھجمۺاالطعۺلۺیکچۺےہ۔ ۺہہکۺرکۺویکچہںۺےکۺاسھتۺ‬
‫رفانۺرشفعۺرکدایۺافراہکۺہکۺاٹیب!ۺرضحتۺےئلیکۺانتجوہےکسۺااصیؽۺوثابۺرکف۔رضحتۺاالاتسذۺےکۺامہرےۺافرپۺتہبۺااسحانتۺ‬
‫ںیہ۔اانتہہکۺرکۺ ہلسلۺعطقنمۺرکدای۔وکؿۺسکۺےسۺایکۺےہک۔بسۺزمغدہۺںیہۺبسۺومغمؾۺںیہ‪،‬امتؾۺالتذمہۺافرامتؾۺفااگتسبؿۺدویدنبۺےکۺ‬
‫ےئلۺ ۺاحدہثۺاسکیںۺںۺونتیعۺاکۺےہ۔رہاکیۺوکۺیلستۺیکۺرضفرتۺےہۺافررہۺاکیۺوکۺزعتتیۺیکۺرضفرتۺےہ۔اہللۺآپۺےکۺامتؾۺ‬
‫ی‬ ‫ي‬‫سجی‬
‫اشع دفں‪ ،‬نۺافرالہۺفایعؽۺوکۺربصۺلیمجۺبیصنۺرفامےئ۔انیقیآپۺیکۺرتلحۺاسۺدفرطحقۺارلاجؽۺںیمۺاتمۺےکۺےئلۺتہبۺسبےۺ‬
‫اسخرہۺاکۺببسۺےہ۔ ۺااسیۺمیظعۺاسہحنۺےہۺسجۺوکۺالضفےئۺداراولعلؾۺافرفااگتسبؿۺِۺدویدنبۺاشدیۺیہۺیھبکۺالھبںیکس۔‬
‫رضحتۺاالاتسذۺرہمحۺاہللۺےسۺڑجیۺامدفںۺافرابوتںۺاکۺاکیۺوطلیۺ ہلسلۺےہۺرگمۺآجۺیکۺرحتریۺںیمۺرضحتۺرہمحۺاہللۺےکۺرصتخمۺوسایحنۺ‬
‫‪52‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وقنشۺشیپۺےئکۺاجرےہۺںیہ‪:-‬‬
‫فالدت‬
‫س‬
‫ۺلہۺعلضۺانبسۺاکۺاھٹنۺ(امشیل)ۺرجگاتۺںیمۺدیپاۺوہےئ‪،‬آپۺاکۺانؾۺفادلنیۺےنۺ‬‫رقتتی‪1360‬ھۺاطمقبۺ‪1940‬ءۺںیمۺومۺعضۺاک ر‬
‫رصػ‚ادمح‛ راھکۺاھتۺنکیلۺبجۺ‚اظمرہۺاولعلؾۺاہسروپنر‛ ںیمۺداہلخۺ‪،‬ایۺوتۺآپۺےنۺاانپۺانؾۺ‚دیعسۺادمح‛ وخدۺوھکلاایۺاھت‪،‬ۺانبسۺاکۺاھٹنۺ‬
‫س‬
‫ۺلہۺاپوپنلرۺیکۺوہشمرۺیتسبۺےہۺوجۺاپۺوپنلرۺےسۺونجبۺرشمؼۺںیمۺسیتۺلیمۺےکۺافۺ‬ ‫اکیۺعلضۺےہۺسجۺاکۺرمزکیۺرہشۺاپۺوپنلرۺےہۺومعضۺاک ر‬
‫ےلصۺرپۺےہ۔‬
‫میلعتۺفرتتیب‪:‬‬
‫اپچنۺایۺھچۺاسؽۺےکۺوہۺےئۺوتۺآپۺےکۺفادلۺرتحمؾۺےنۺاگۺؤںۺےکۺبتکمۺںیمۺمیلعتۺےکۺےئلۺاھٹبۺدای‪،‬بتکمۺیکۺمیلعتۺلمکمۺرکۺےنۺ‬
‫ےکۺسا ۺوموصػۺاےنپۺامۺومںۺومۺالانۺدبعۺارلنمحۺاصبحۺےکۺاسۺھتۺ‚اھچیپ‛یرشفیۺےلۺےئگ‪،‬اہیںۺھچۺامہۺکتۺاےنپۺامومںۺافرۺدرگیۺ‬
‫ااسذتہۺےسۺافریسۺیکۺادتبایئۺاتکۺںیبۺزپےتھۺرےہ‪،‬ھچۺامۺہۺےکۺسا ۺامومںۺوچہکنۺدترسیۺوھچڑۺرکۺرھگۺفاصپۺآےئگۺےھت۔اسۺےئلۺآپۺیھبۺ‬
‫امومںۺےکۺاسھتۺرھگۺیرشفیۺےلۺآےئۺافرۺھچۺامۺہۺکتۺامومںۺےکۺرھگۺاؿۺےسۺافۺریسۺیکۺاتکۺںیبۺزپےتھۺرےہ‪،‬اسۺےکۺسا ۺاچرۺاسؽۺکتۺ‬
‫اپۺوپنلرۺےکۺدمرہسۺںیمۺرضحتۺومۺالانۺاہمشۺاصبحۺاخبریۺافرۺیتفمۺدمحمۺاربکۺایمںۺاصبحۺےسۺرعیبۺیکۺادتبایئۺافرۺوتمطسۺاتکۺںیبۺ‬
‫زپںیھ۔‬
‫‪1377‬ھۺںیمۺاظمرہۺاولعلؾۺاہسروپنرۺںیمۺداۺہلخۺرکیلۺنیتۺاسۺؽۺکتۺوحنۺفقطنمۺافرۺہفسلفۺیکۺاتکۺںیبۺزپںیھ‪،‬رھپۺ‬
‫ہقف‪،‬ریسفت‪،‬دحثیۺافرۺونفؿۺیکۺاٰیلعۺمیلعتۺاحلصۺرکۺےنۺےکۺےئلۺ‪1380‬ھۺںیمۺداۺراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺدالخۺوہۺےئ۔دارولعلؾۺدویدنبۺ‬
‫ںیمۺآپۺےکۺااسذتہۺںیمۺومالانۺدیسۺدمحمۺارتخۺنیسۺاصبح‪،‬ا میۺاالالسؾۺرضحتۺومالانۺاقریۺدمحمۺبیطۺاصبحۺ‪،‬ومالانۺدیسۺرخفۺانسحلۺ‬
‫اصبحۺرمادآابدی‪،‬ومۺالانۺرخفۺادلنیۺاصبحۺرمادآابدی‪،‬ومالانۺیتفمۺدہمیۺنسحۺاصبحۺاشاہجہوپنریۺ‪،‬ومالانۺریشبۺادمحۺاخؿۺاصبحۺ‬
‫دنلبۺرہشی‪،‬افرۺرضحتۺومۺالانۺریصنۺادمحۺاخؿۺاصبحۺۺاشلۺںیہ۔‬
‫رضحتۺومۺالانریصنۺادمحۺاخؿۺاصبحۺےسۺآپۺےنۺدفۺاتکۺںیبۺزپںیھۺ‚اوفلزۺاریبکل‪،‬ۺالجنیلۺرشفی‛ آپۺنپچبۺیہۺےسۺ‬
‫ذنیہ‪،‬نیطف‪،‬بتکۺینیبۺافرۺتنحمۺےکۺاعۺدیۺےھت‪،‬داراولعلؾۺدویدنبۺیکۺاطۺلنعلمااہنۺزدنیگۺںیمۺیھبۺامکؽۺوشؼ‪،‬نگلۺافرۺوسکییئۺےکۺاسۺھتۺ‬
‫میلعتۺںیمۺوغشمؽۺرےہ‪،‬ۺایسۺےئلۺدفرہۺءۺدحثیۺںیمۺآپۺےنۺافؽۺربمنۺےسۺاکایمیبۺاحلصۺیک۔‬
‫‪1383‬ھۺافرۺ‪1384‬ھۺںیمۺآپۺےنۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدہمیۺنسحۺاصبحۺیکۺرگناۺینۺںیمۺوتفیۺونیسیۺیکۺقشمۺیک‪،‬ۺسجۺںیمۺ‬
‫جاہرتۺےکۺببسۺاراببۺداراولعلؾۺدویدنبۺےنۺآپۺوکۺ‚نیعمۺیتفم‛ یکۺتیثیحۺےسۺداراولعلؾۺںیمۺرقمررکۺدای۔‬
‫دتریسیۺزامہن‪:‬‬
‫‪53‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ذدعقیہۺ‪1384‬؁ںیمۺتیثیحبۺدمرسۺایلعۺآپۺداراولعلؾۺارشہیفۺرادنریۺ(وسرت)ۺیرشفیۺالۺےئ‪،‬وموصػۺےنۺاہیںۺ‚اوبداؤدۺ‬
‫رشفی‪،‬ۺرتۺذمیۺرشفی‪،‬احطفیۺرشفی‪،‬ۺامشلئ‪،‬ۺومنیط‪،‬اسنیئۺرشفی‪،‬انبۺامۺہجۺرشفی‪،‬ۺٰوکشمۃۺرشفیۺالجنیلۺرشفیۺ عۺوفزۺ‬
‫اریبکل‛افرۺدرگیۺبتکۺزپاھۺےنۺےکۺاسۺھتۺفینصتۺفۺاتفیلۺاکۺابمرکۺہلغشمۺیھبۺاجۺریۺراھک‪،‬ۺاہیںۺرےتہۺوہۺےئۺآپۺےنۺ‚داڑیھۺافرۺ‬
‫اایبنءۺیکۺںیتنس‪،‬رحتمۺاصمرہت‪،‬اوعلؿۺاریبکل‛افرۺالعہمۺاطرہۺ ینٹۺیکۺ‚اینغمل‛ یکۺرشحۺرعیبۺزابؿۺںیمۺرحتریۺرفۺامیئۺزینۺایسۺزامہنۺںیمۺ‬
‫آپۺےنۺرضحتۺانۺونۺوتیۺےکۺولعؾۺفاعمرػۺیکۺلیہستۺافرۺیرش حۺاکۺع اںۺدقرۺاکۺؾۺاکآاغزۺرفۺامۺای۔‬
‫داراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺدترسی‬
‫‪۱۳۹۳‬ء؁ ںیمۺآپۺاکۺرقترۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺوہاۺافرۺدمحبۺاہللۺاسۺفتقۺےسۺآجۺکتۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺلسلستۺےکۺاسۺھتۺ‬
‫دترسیۺاکۺرفہضیۺااجنؾۺدۺےۺرےہۺںیہ۔‬
‫‪ 1397-98‬ںیمۺابۺاقدعہۺدحثیۺاکۺدرسۺاراببۺداراولعلؾۺدویدنبۺےنۺآوکپۺوفتضیۺایک‪،‬ۺےلہپۺاسؽۺٰوکشمۃۺرشفیۺدلجۺناینۺ عۺۃبخنۺ‬
‫ارکفلۺاکۺقبسۺآپۺےسۺقلعتمۺراہۺرھپۺاےلگۺاسۺؽۺٰوکشمۃۺرشفیۺےکۺاسۺھتۺوماطاۺامؾۺامکلۺافرۺاسنیئۺرشفیۺاکۺقبسۺقلعتمۺ‬
‫وہا‪،‬رھپ‪1402‬ھۺےسۺرقتتیۺ‪1430‬ھۺکتۺرتۺذمیۺرشفیۺاکۺقبسۺلمکمۺاجۺہۺفالجؽۺےکۺاسھتۺزپاھۺےتۺرےہۺرھپاےنپۺااتسذۺرتحمؾۺ‬
‫رضحتۺومۺالۺانۺریصنۺادمحۺاخؿۺاصبحۺےکۺسا ۺےسۺاخبریۺرشفیۺاکۺقبسۺیھبۺایسۺاشؿۺفوشتکۺےسۺزپاھۺےتۺرےہۺ۔‬
‫درسۺیکۺوصختایت‪:‬‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺداؾۺاابقۺخ ۺےکۺدرۺسۺیکۺاکیۺسبیۺوصختیصۺ ۺیھتۺہکۺآپۺروسخۺیفۺاملعلۺےکۺاسۺھتۺرمبتۺاضمنیمۺوکۺ‬
‫ہقیلسۺدنمیۺافرۺیھجلسۺوہۺیئۺزابؿۺںیمۺاسۺرطحۺایبؿۺرفامۺےتۺےھتۺہکۺاطبلۺملعۺآپۺاکقبسۺابآاسینۺھجمسۺاتیلۺ‪،‬ہبلطءۺدحثیۺآپۺےکۺ‬
‫درسۺںیمۺاحرضیۺےکۺےئلۺوصخیصۺوشؼۺاکۺاظمرہہۺرکۺےتۺرظنۺآےتۺےھتۺ‪،‬داھکیۺایگۺےہۺہکۺارثکۺہبلطۺآپۺیکۺرہۺابۺتۺلقنۺرکۺےنۺیکۺوکۺ‬
‫ششۺرکۺےتۺںیہ۔ۺدفراؿۺدرسۺتنسۺےکۺاطمۺقبۺرہھٹۺرہھٹۺرکۺالکؾۺرفۺامۺےتۺےھتۺافرۺاہمئۺءۺفلس‪،‬اہمئۺءۺدہتجمنیۺافرۺدحمنیثۺرکاؾۺاکۺذرکۺ‬
‫ااہتنیئۺادبۺفتمظعۺےسۺرکۺےتۺےھتۺ۔‬
‫درسۺںیمۺاہقفۺءےکۺذمابہۺافرۺداللئۺیکۺفاضتحۺںیمۺوجۺرطۺہقیۺاایتخرۺرکےتۺ‪،‬ۺفہۺاعؾۺمہفۺوہۺےنۺےکۺاسۺھتۺاسۺھتۺاوناھکۺافرۺ‬
‫رناالۺوہۺاتاھت۔ایسۺرطحۺاوقاؽۺہفلتخمۺیکۺحیقنتۺاسۺادنازۺرپۺرکۺےتۺےھتۺہکۺرہۺاامؾۺاکۺوقؽۺدحثیۺرشفیۺےکۺرقبیۺرظنۺآاتۺاھتۺافرۺرہۺاطۺ‬
‫بلۺملعۺوسحمسۺرکۺات ۺہکۺارثکۺاسملئۺںیمۺاالتخػۺیکۺاینبدۺ صۺ یمہۺاکۺاالتخػۺےہ‪،‬داللئۺاکۺاالتخػۺںیہن۔ۺاکیۺسبیۺوخیبۺآپۺےکۺ‬
‫درسۺیکۺ ۺیھبۺیھتۺہکۺوپۺرےۺاسۺؽۺدرسۺاسۺرہھٹاؤۺافرۺرتۺبیتۺےسۺوہۺات ۺہکۺاتکبۺنسحبۺفوخیبۺلمکمۺوہۺاجۺیتۺ‪ ،‬ۺںیہنۺوہۺاتۺہکۺوہشمرۺ‬
‫ابمثحۺںیمۺفتقۺرصػۺرکےکۺہیقبۺاتکبۺرپۺرضفریۺوتہجۺہنۺدیۺاجۺےئ‪،‬آپۺےکۺاہیںۺاالتخػۺاہمئۺےکۺاجبےئۺدمارکۺاداہتدۺ(ینعیۺ‬
‫االتخػۺیکۺاینبۺدںی‪،‬ۺایبؿۺرکۺےنۺرپۺزایدہۺزفرۺاھتۺ۔آپۺےکۺدرۺسۺیکۺ ۺوصختیصۺرتذمیۺرشفیۺےکۺدرسۺےکۺدفراؿۺلھکۺرکۺاسۺےنمۺ‬

‫‪54‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آیتۺیھتۺافرۺ ۺابۺتۺوتۺآپۺاکۺرہۺاشع دۺاجۺاتنۺےہۺہکۺقبسۺےکۺدفراؿۺآپۺرصػۺاسملئۺیہۺایبؿۺںیہنۺرکۺےتۺہکلبۺاتکبۺیھبۺزپاھےتۺ‬

‫ںیہۺافرۺنفۺیھبۺاھجمسۺےتۺںیہ۔‬
‫یفینصتۺدخۺامت‪:‬‬
‫رضحتۺفاۺالۺداتمۺربۺاکۺمہتۺیکۺہلمجۺاصتفینۺوبقمتیلۺاعہمۺاحلصۺرکۺیکچۺںیہ۔آپۺیکۺرتشیباصتفینۺرثکتۺےسۺاشۺعئۺوہۺرکۺ‬
‫رشمؼۺفرغمبۺںیمۺوہپچنۺیکچۺںیہ‪،‬نجۺوکۺرہۺہگجۺےکۺنلعءۺےنۺدقرۺیکۺاگنۺہۺےسۺداھکی‪،‬ۺآپۺیکۺاصتفینۺںیمۺوجۺزایدہۺوہشمرۺںیہۺاؿۺیکۺ‬
‫سرہ تۺدرجۺذلیۺےہ‪:-‬‬
‫‚ ریسفتۺدہاتیۺارقلآؿ‪،‬اوعلؿۺاریبکل‪(،‬اوفلزۺاریبکلۺیکۺرعیبۺرشح)ۺضیفۺامعنملۺرشحۺدقمماۺملسم‪،‬ۃفحتۺادلررۺرشحۺۃبخنۺارکفل‪،‬ابمۺ‬
‫دایہفسلفل‪،‬نیعمۺاہفسلفل‪،‬االسؾۺریغتۺذپریۺداینۺںیم‪،‬ۺداڑیھۺافرۺاایبنءۺیکۺںیتنس‪،‬لیہستۺادۂلۺاکۺہلم‪،‬ۺرۃمحۺاہللۺاولاہعسۺرشحۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺ‬
‫ل‬
‫(لمکمۺاپچنۺدلجفںۺںیم)ذہتبیۺاینغملۺ(اینغملۺیکۺرعیبۺرشح)زدبۃۺااحطلفی‪،‬ۃفحتاال معیۺرشحۺرتۺذمیۺ(لمکمۺآھٹۺدلجںی)ۺۃفحتۺ‬
‫ااقلریۺرشحۺاخبۺری‛رضحتۺفاۺالۺداتمۺربۺاکۺمہتۺیکۺذموکۺرہۺابۺالۺاصتفینۺےکۺالعۺفہۺیھبۺافرۺاصتفینۺںیہ‪،‬ۺآپۺیکۺامتؾۺاصتفینۺافرۺامتؾۺ‬
‫رحتریفںۺاکۺدقرۺرتشمکۺ ۺےہۺہکۺاؿۺںیمۺرتبیت‪،‬ۺوتحیضۺافرۺاجۺتیعمۺوخبۺےہ‪،‬ایسۺےئلۺآپۺیکۺیئکۺاصتفینۺداراولعلؾۺدویدنبۺافرۺ‬
‫درگیۺدمارسۺرعہیبۺےکۺاصنبۺںیمۺاشۺلۺںیہ۔‬
‫افاصػۺفامکالت‪:‬‬
‫دقرتۺےنۺآپۺوکۺےبۺامشرۺوخ ںوںۺافرۺدمعہۺافاصػۺفامکالتۺےسۺونازاۺےہ‪،‬ۺاسۺقلعتۺےسۺآپۺےکۺربادرۺریغصۺرضحتۺیتفمۺ‬
‫انیمۺاصبحۺاپۺوپنلۺریۺیکۺرحتریۺالمہظحۺوہ‪:‬‬
‫‚ااتسذۺرتحمؾۺوکۺاہللۺلجۺاشۺہنۺۺفمعۺوناخ ۺےنۺتہبۺیسۺوخ ںوںۺےسۺونازاےہ‪،‬ۺآپۺاکۺذفؼ؛فیطل‪،‬تعیبط؛اسدہۺافرۺسیفنۺےہ‪،‬س اجۺںیمۺ‬
‫االقتسؽۺافرۺادتعاؽۺےہ‪،‬رطفتۺںیمۺالستمۺرفیۺافرۺذنہۺراسۺےکۺامکلۺںیہ‪،‬زفدۺونسیۺافرۺوخونشسیۺںیہ‪ ،‬قۺفابلطۺافرۺوصابۺ‬
‫فاطخۺءۺےکۺدرۺایمؿۺاایتمزۺرکۺےنۺیکۺفارفۺالصتیحۺرےتھکۺںیہۺافرۺاقحقئۺےکۺادراکۺںیمۺئاتکۺےئۺزامہنۺںیہ۔افرۺبسۺےسۺسبیۺوخیبۺ ۺےہۺ‬
‫ہکۺوموصػۺاےنپۺاکۺومںۺںیمۺاہنتیۺتسچۺافرۺاحالتۺاکۺوجاںۺرمدیۺےسۺاقمہلبۺرکۺےنۺفاۺےلۺںیہ‪،‬ۺںیمۺےنۺرضحتۺادقسۺاسیجۺ‬
‫بشۺفرفزۺتنحمۺرکےنۺفاالۺاینپۺآوھکنںۺےسۺںیہنۺداھکی‪،‬آپۺےکۺامتؾۺاشع دۺاجۺےتنۺںیہۺہکۺآپۺاکدرسۺانتکۺوبقمؽۺےہ‪.‬آپۺیکۺ‬
‫اصتفینۺافرۺاقترریۺینتکۺرپۺزغم‪،‬ۺرمبتۺافرۺاجۺ عۺوہۺیتۺںیہ‛‬
‫رضحتۺاالاتسذۺداتمۺربۺاکۺمہتۺیکۺذاتۺع ایمۺاکۺاکیۺسباۺففصۺوخردۺونازیۺیھبۺاھتۺاےنپۺوھچوٹںۺیکۺاالصحۺفرتتیبۺافرۺاؿۺوکۺآےگۺ‬
‫سباھۺےنۺےکۺےئلۺراہۺیکۺنییعتۺافرۺاؿۺےکۺدینیۺیملعۺیقیلختۺاکۺرانۺومںۺرپۺاؿۺیکۺنیسحتۺفوحہلصۺازفایئۺیھبۺآپۺیکۺوصخیصۺاعداتۺںیمۺ‬
‫اشلۺںیھت۔‬

‫‪55‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وصتػۺفولسکۺےسۺآپۺاکۺقلعت‪:‬‬
‫رضحتۺفاالۺداتمۺربۺاکۺمہتۺزامہنءۺاطۺیملعبلۺںیمۺرضحتۺخیشۺادحلثیۺومۺالانۺدمحمۺزرکایاصبحۺدقسۺرسہۺےسۺتعیبۺوہے۔ایسۺ‬
‫ےکۺاسۺھتۺرضحتۺومۺالانۺدبعۺااقلدرۺاصبحۺراےئۺوپریۺرہمحۺاہللۺیکۺرعافۺینۺفاالصۺیحۺاجمسلۺںیمۺرشتکۺرکۺےتۺرےہۺ‪،‬ۺافرۺآرخۺںیمۺ‬
‫رضحتۺومۺالانیتفمۺدمحمۺرفظمۺنیسۺاصبحۺدقسۺرسہۺےسۺقلعتۺاقۺمئۺایک۔ۺرضحتۺیتفمۺرفظمۺنیسۺاصبحۺدقسۺرسہۺےنۺابۺاقدعہۺ‬
‫آپۺوکۺااجزتۺتعیبۺفاراشدۺےسۺونازا۔‬
‫الہۺفایعؽۺیکۺرتۺتیب‪:‬‬
‫الہۺفۺایعؽۺیکۺرتۺتیبۺآپۺےنۺسجۺرطہقیءۺاکۺرۺوکۺاسۺےنمۺرھکۺرکۺااجنؾۺدیۺیھتۺ‪،‬فہۺاکیۺاونیھکۺاثمؽۺےہ‪،‬آپۺےنۺبسۺےسۺےلہپۺ‬
‫اینپۺاہیلہۺرتحمہمۺ(ونراہللۺرمۺدقاہ)وکۺرقآؿۺرکمیۺب ظۺرکاای‪،‬رھپۺامتؾۺوچبںۺےکۺب ظۺیکۺذہمۺداۺریۺاہیلہۺرتحمہمۺ(ونۺراہللۺرمۺدقاہ)ۺےکۺرپسدۺ‬
‫یک۔ۺاماشءۺاہللۺاوہنںۺےنۺامتؾۺاصزبحاۺدفںۺافرۺاصزبحادویںۺوکۺب ظۺرقآؿۺلمکمۺرکاۺدایۺزینۺاصزبحادفںۺیکۺدونہلںۺوکۺیھبۺب ظۺرقآؿۺیکۺ‬
‫دفۺتلۺےسۺرہبہۺدنمۺایک۔‬
‫رضحتۺاالاتسذۺداۺتمۺربۺاکۺمہتۺوکۺاہللۺاعتٰیلۺےنۺرثکتۺافالدۺیکۺتمعنۺٰیمظعۺےسۺیھبۺونازاےہ‪،‬انچہچنۺایگرہۺاصزبحادےۺافرۺنیتۺ‬
‫اصزبحادایںۺوہںیۺنجۺںیمۺسبےۺاصزبحادے ۺانجبۺاحظفۺومۺولیۺیتفمۺردیشۺادمحۺاصبح‪1995‬ءۺےکۺاکیۺاحدہثۺںیمۺدیہشۺوہۺےئگۺ‬
‫افرۺاکیۺاصزبحادیۺنپچبۺںیمۺااقتنؽۺرکۺںیئگ۔امۺاشۺءۺاہللۺدسۺاصزبحادےۺافرۺدفۺاصزبحادایںۺدیقبۺایحتۺںیہ‪،‬اہیلہۺرتحمہمۺدنچۺرعہصۺ‬
‫ےلہپۺاہللۺوکۺایپریۺوہۺںیئگۺالبۺہبشۺرضحتۺیکۺیملعۺرتویقںۺںیمۺاؿۺاکۺیھبۺہصحۺےہ‪،‬اہللۺاعتٰیلۺاؿۺیکۺربقۺوکۺونرۺےسۺرھبۺدے‪.‬آجۺ‬
‫رضحاالاتسذۺےکۺاسۺرطحۺےلچاجےنےسۺوپریۺیملعۺداینوسوگارۺےہۺافرۺرہۺاکیۺاےنپۺآپۺوکۺمیتیۺوسحمسۺرکۺراہۺےہ‪.‬ۺدخاۺآپۺیکۺ‬
‫انسحتۺوکۺلوبؽۺرفامےئۺافرۺافرۺداراولعلؾۺدویدنبۺوکۺآپۺاکۺمعنۺادبلؽۺبیصنۺرفامےئۺ(آنیم)‬

‫‪‬‬

‫‪56‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫خیشُۺادحلثی‪،‬ۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپری‬
‫ڈارٹکۺدیعسۺادمحۺدصیقی‬

‫طحق ۺارلاجؽ ۺےک ۺاس ۺدفر ۺافر ۺوموجدہ ۺاحالت ۺںیم ۺاکی ۺمیظع ۺیملع ۺف ۺدینی ۺ ناصؿ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےک ۺخیش ۺادحلثی ۺف ۺدصرۺ‬
‫ادملرنیس‪،‬ۺیئکۺولسنںۺےکۺملعمۺفۺرمیب‪،‬ۺااتسذۺاالاسذتہۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺرۃمحۺا﵀ۺہیلعۺےسۺقلعتمۺفہۺربخ ۺےہ‪،‬ۺسجۺںیمۺ‬
‫آپۺےنۺدا ی ۺالجۺوکۺکیبلۺاہکۺافرۺمہۺےسۺہشیمہۺےکۺےئلۺدجاۺوہےئگ‪،‬ۺالبۺہبش‪،‬ۺفہۺاسۺفتقۺالہِۺملعۺافرۺدینیۺےقبطۺاکۺمیظعۺرسام ۺافرۺع اںۺ‬
‫اہبۺاناہثۺےھت۔ومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺاالسػۺیکۺایداگرۺےھت‪،‬ۺاؿۺیکۺفافتۺیکۺربخۺنسۺرکۺدؽۺومغمؾۺوہاۺ‪،‬ۺآںیھکنۺمنۺںیہ‪،‬ۺذنہۺ‬
‫رپۺرجنۺفۺمغۺےکۺابدؽۺڈنمالۺرےہۺںیہ۔‬
‫فالدتۺفۺمیلعت‪:‬‬
‫خیشۺادحلثیۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺیکۺفالدتۺ‪1362‬ھۺاطمبقبۺ‪1942‬ءۺوکۺامشیلۺرجگاتۺےکۺالع ےۺاپنلۺوپرۺںیمۺوہیئ۔ۺ‬
‫ادتبایئ ۺمیلعت ۺاےنپۺفنطۺرجگات ۺںیم ۺاحلصۺیک‪ ،‬ۺرھپۺداراولعلؾ ۺاھچیپ ۺافر ۺومالانۺذنری ۺادمح ۺاپنل ۺوپریۺےکۺدمرےس ۺںیمۺمیلعت ۺاحلصۺیک‪،‬ۺ‬
‫‪ 1377‬ھ ۺںیم ۺاظمرہ ۺاولعلؾ ۺاہسروپنر ۺںیم ۺداہلخ ۺ‪،‬ای‪ ،‬ۺاہجں ۺوحن‪ ،‬ۺقطنم ۺافر ۺہفسلف ۺیک ۺرتشیب ۺاتکںیب ۺزپںیھ۔ ۺسا ۺازاں ۺ‪1380‬ھ ۺاطمبقبۺ‬
‫‪1960‬ءۺںیمۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺداہلخۺ‪،‬ایۺافرۺدحثی‪،‬ۺریسفتۺافرۺہقفۺےکۺالعفہۺدرگیۺونفؿۺیکۺاتکںیبۺزپںیھ۔ۺ‪1962‬ءۺںیمۺدفرہۺدحثیۺ‬
‫ۺاتففیۺونیسیۺیکۺرتتیبۺاحلصۺیک۔‬
‫یکۺلیمکتۺاایتمزیۺتیثیحۺںیمۺیک۔ۺسا ۺازاںۺداراولعلؾۺیہۺںیمۺہبعشۺااتفءۺںیمۺداہلخۺ‪،‬ایۺافر ٰ‬
‫درسۺفۺدترسی‪:‬‬
‫‪ 1963‬ء ۺںیم ۺداراولعلؾ ۺارشہیف ۺںیم ۺدرہج ۺاعہیل ۺےک ۺدمرس ۺرقمر ۺوہےئ ۺافر ۺرقتةیۺًدس ۺاسؽ ۺاےنپ ۺوصخمص ۺدؽ ۺومہ ۺےنیل ۺفاےلۺ‬
‫ادناز ۺںیم ۺدتریسی ۺرفاضئ ۺنسحب ۺفوخیب ۺااجنؾ ۺدےیئ‪ ،‬ۺ‪1973‬ء ۺںیم ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺدنسم ۺدرس ۺف ۺدترسی ۺےکضح ۺآپ ۺاک ۺااختنبۺ‬
‫لمعۺںیمۺآایۺافرۺ‪2020‬ءۺکتۺرقتتیۺفصنۺدصیۺرپۺ طیحۺدتریسیۺدخامتۺااجنؾۺدےتیۺرےہ۔ۺننسۺرتذمیۺ‪،‬ۺ حیحۺاخبریۺیکۺدترسیۺسبےۺ‬
‫دؽۺنیشنۺادنازۺںیمۺرفامےتۺ‪،‬ۺآپۺےکۺدرسۺےکۺفتقۺرمک ٔہۺامج تۺںیمۺةلطءۺیکۺسبیۺدعتادۺرشکیۺوہیت۔اؿۺےکۺالعفہۺدرگیۺرضحاتۺ‬
‫یھب ۺاافتسدہ ۺیک ۺرغض ۺےس ۺوجؼ ۺدر ۺوجؼ ۺاحرض ۺوہےت۔ ۺبج ۺدحثی ۺزپیھ ۺاجیت ۺافر ۺخیش ۺادحلثی ۺومالان ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاپنل ۺوپری ۺیکۺ‬
‫رقتریۺرشفعۺوہیتۺوتۺاکیۺبیجعۺامسںۺدنبھۺاجاتۺ‪،‬ۺةلطءۺرپۺاکیۺرحسۺیکۺتیفیکۺاطریۺوہاجیتۺ‪،‬ۺآپۺیکۺرقتریۺدشکل‪،‬ۺرحسۺازیگنۺافرۺاینتۺدؽۺ‬
‫نیشنۺوہیتۺہکۺرہۺاطبلۺملعۺرسااپۺامس تۺنبۺاجاتۺافرۺلمکمۺذینہۺفۺرکفیۺاحرضیۺےکۺاسھتۺدرسۺاگہۺںیمۺوموجدۺوہات‪،‬ۺآپۺےکۺاولسبۺ‬
‫الکؾۺافرۺادنا ِزۺایبؿۺںیمۺاکیۺانقمتیسیطۺیھتۺوجۺةلطءۺوکۺاینپۺرطػۺوتمہجۺرکۺیتیل۔ۺرضحتۺےکۺدرسۺیکۺوخیبۺ ۺیھتۺہکۺآپۺاانپۺاراکتزۺ‬

‫‪57‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وموضعۺرپۺرےتھکۺافرۺاسۺیکۺ میہفۺںیمۺامتؾۺہقلعتمۺداللئۺفۺربانیہۺوکۺاسۺوخوصبریتۺافرۺیقطنمۺرتبیتۺےسۺایبؿۺرفامےتۺہکۺےننسۺفاالۺشۺ‬
‫شۺرک ۺااتھٹ۔ ۺمک ۺف ۺشیب ۺ‪ 35‬ۺاسؽۺآپ ۺےن ۺننس ۺرتذمی ۺرشفی ۺافر ۺ‪2009‬ءۺےس ۺاتایحت ۺ حیح ۺاخبری ۺرشفی ۺاک ۺدرسۺدای‪ ،‬ۺخیش ۺادحلثیۺ‬
‫ومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺےکۺقلعتمۺاع ۺ ۺاہکۺاجےئۺوتۺےبۺاجۺہنۺوہاگۺہکۺآپۺزپاھےتۺںیہنۺےھت‪،‬ۺہکلبۺمیلعتۺےکۺاسھتۺاسھتۺدؽۺ‬
‫نیشنۺادنازۺںیمۺرتتیب ۺرکےت ۺےھت۔ ۺةلطء ۺافر ۺاسنیعم ۺےکۺوحاسۺرپۺاھچاجےتۺ‪ ،‬ۺااسی ۺاتگلۺہک ۺہنمۺےس ۺومیتۺڑھجۺرےہ ۺوہں۔ ۺاؿۺیکۺاگنہۺ‬
‫دؽۺونازۺافرۺاداۺدرفلبیۺیھت۔‬
‫ومالانۺاپنلۺوپریۺیکۺتیصخشۺںیمۺیھبۺوصخمصۺونعۺیکۺفاجتہۺیھت‪،‬ۺوجۺاکیۺدحمثۺےکۺاشایؿۺاشؿۺوہیتۺےہۺ‪،‬اع ہچۺاسدیگۺےکۺ‬
‫رکیپۺےھتۺ‪،‬رگمۺاؿۺںیمۺششکۺایسیۺیھتۺہکۺدؽۺفۺاگنہۺوکۺاانپۺاریسۺانبۺےتیل‪،‬ۺدقرتۺےنۺآپۺوکۺااہتنیئۺذاہتنۺےسۺونازاۺاھتۺ۔آپۺاکۺدامغۺوگایۺ‬
‫اکیۺفعیسۺفۺرعضیۺبتکۺاخہنۺاھتۺسجۺںیمۺفلتخمۺولعؾۺفۺونفؿۺرپۺزہارفںۺاتکںیبۺرہۺفتقۺوموجدۺفۺرضحتسمۺرںیتہ۔‬
‫اصتفین‪:‬ۺ‬
‫ا﵀ۺاعتٰیلۺےنۺخیشۺادحلثیۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنل ۺوپریۺوکۺفینصت ۺفۺاتفیلۺاک ۺوصخیصۺہکلم ۺفدتعیۺرفامایۺاھت۔ۺایسۺضح ۺآپۺیکۺ‬
‫اتکوبں ۺافر ۺرشفاحت ۺےن ۺربریغص ۺاپک ۺف ۺدنہ ۺںیم ۺاسکیں ۺافر ۺوخب ۺوخب ۺوبقمتیل ۺاحلص ۺیک‪ ،‬ۺآپ ۺےن ۺآھٹ ۺدلجفں ۺںیم ۺ"دہاتیۺ‬
‫ارقلآؿ"ۺےکۺانؾۺےسۺرقآؿۺرکمیۺیکۺاج عۺفۺاعؾۺمہفۺریسفت ۺی‪،‬ۺہکبجۺ"ۃفحتۺااقلری"ۺےکۺانؾۺےسۺاخبریۺرشفیۺیکۺرشحۺابرہۺدلجفںۺ‬
‫ل‬
‫ںیم ۺرحتری ۺرفامیئ‪ ،‬ۺ"ۃفحت ۺاال معی" ۺےک ۺانؾ ۺےس ۺآھٹ ۺدلجفں ۺںیم ۺننس ۺرتذمی ۺیک ۺوہشمر ۺاعمل ۺرشح ۺی۔ ۺاامؾ ۺادنہل ۺاشہ ۺفیل ۺا﵀ ۺیک ۺوہشمرۺ‬
‫زامہنۺفینصتۺۃجحۺا﵀ۺاابلہغلۺیکۺرشحۺاپچنۺدلجفںۺںیمۺ"رۃمحۺا﵀ۺاولاۃعس"ۺےکۺانؾۺےسۺیۺافرۺاتمۺرپۺااسحؿۺمیظعۺرفامایۺ۔آپۺےنۺ‬
‫"ضیف ۺامعنمل" ۺےک ۺانؾ ۺےس ۺملسم ۺرشفی ۺےک ۺدقمےم ۺیک ۺرشح ۺیھب ۺرحتری ۺرفامیئ۔ ۺاس ۺےک ۺالعفہ ۺابین ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺومالان ۺدمحم ۺاقمسۺ‬
‫یس‬
‫انونوتیۺیکۺع دددۺاتکوبںۺیکۺ ھيلۺرفامیئۺافرۺیئنۺلسنۺےکۺےئلۺاعؾۺمہفۺانبای۔ۺدرسۺاظنیمۺیکۺع دددۺاتکوبںۺیکۺاردفۺزابؿۺںیمۺرشفحۺرحتریۺ‬
‫رفامںیۺافرۺ فطۺ ۺہکۺخیشۺادحلثیۺاپنلۺوپریۺےکۺاسریۺاتکںیبۺااہتنیئۺاج ع‪،‬ۺرپۺزغمۺاعؾۺمہفۺںیہ۔‬
‫ومالان ۺدیعس ۺادمح ۺاپنل ۺوپری ۺاینپ ۺذات ۺںیم ۺاکی ۺانمجن ۺےھت ۺافر ۺیف ۺزامہن ۺاؿ ۺاک ۺوکیئ ۺناین ۺہن ۺاھت ۺ‪،‬فہ ۺاچسیئ ۺےک ۺهلعدارفں ۺےک ۺےئلۺ‬
‫انیمر ٔہۺونرۺےھتۺافرۺولعؾۺوبنتۺےکۺانیمۺفۺاپابسؿۺےھتۺوجۺہکۺرمعجۺالخقئۺےکاسھتۺاسھتۺاگنشتؿۺولعؾۺوبنتۺےکۺضح ۺفہۺآبۺرفاںۺےھت‪،‬ۺ‬
‫نجۺاکۺضیفۺیھبکۺمتخۺںیہنۺوہاتۺافرۺاےنپۺےھچیپۺولعؾۺوبنتۺےسۺرہبہۺدنمۺاکیۺایسیۺامج تۺوکۺوھچڑۺاجےتۺںیہ‪،‬ۺوجۺاؿۺےکۺویفضۺفۺرباکتۺ‬
‫وکۺاجریۺفاسریۺرےھکۺافرۺہشیمہۺاؿۺےکۺاوصولںۺافرۺرطوقیںۺرپۺاگس ؿۺرےہۺیگ۔‬
‫ۺدنلبۺاپ ۺدحمثۺنجۺوکۺا﵀ۺےکۺونرۺےنۺہشیمہۺرحتمکۺراھکۺ۔ۺآجۺےکۺدفرۺںیمۺاؿۺیکۺایقدتۺفۺایسدتۺیکۺادشۺرضفرتۺیھت‪,25‬ۺ‬
‫راضمؿۺاابملرکۺ‪1441‬ۺھۺاطمبقبۺ‪،19‬یئمۺ‪2020‬ۺوکۺآپۺاسۺداینےئۺافینۺےسۺرتلحۺرفامۺےئگ۔ۺاؿۺےکۺریپفاکرفںۺےکۺےئلۺاؿۺیکۺ‬
‫ُ‬
‫ریست‪،‬ۺاؿۺاکۺاالخؼ‪،‬ۺاؿۺیکۺتسشنۺفۺرباخ تۺافرۺرط ِزۺزدنیگۺاکیۺرفنشۺومنہنۺےہ۔ۺآپۺےکۺادنرۺدینیۺتیمحۺوکٹۺوکٹۺرکۺرھبیۺ‬

‫‪58‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وہیئ ۺیھت ۺافر ۺآپ ۺےک ۺوقؽ ۺف ۺلعف ۺںیم ۺوکیئ ۺاضتد ۺڈوھڈنےن ۺےس ۺیھب ۺںیہن ۺاتلم ۺاھت۔ ۺآپ ۺداین ۺےک ۺےئل ۺاکی ۺیلھک ۺوہیئ ۺاتکب ۺافر ۺاےنپۺ‬
‫االسػۺیکۺزدنیگۺاکۺخ یلۺومنہنۺےھت‪،‬ۺا﵀ۺاعتیلۺےنۺاسۺمیظعۺدحمثۺوکۺاینپۺقلخۺںیمۺےبۺانپہۺوبقمتیلۺےسۺونازاۺہکۺرہۺوھچاٹۺسباۺاؿۺےسۺ‬
‫قلعتۺرپۺرخفۺرکاتۺافرۺرہۺاکیۺاؿۺےسۺقلعتۺاقمئۺرےنھکۺیکۺدیلۺوخاشہۺراتھکۺاھت۔‬
‫آپ ۺاسری ۺزدنیگ ۺرای ۺاکری‪ ،‬ۺداھکفے‪ ،‬ۺرہشت ۺےس ۺ ُدفرافر ۺاخ ص ۺا﵀ ۺاعتٰیل ۺےک ۺدنی ۺیک ۺدختم ۺںیم ۺہمہ ۺ ن ۺرصمفػ ۺلمعۺ‬
‫رےہ۔ۺآپۺےکۺبلقۺفۺرفحۺںیمۺاالسؾۺیکۺتبحمۺریچۺیسبۺیھت‪،‬ۺآپۺاالخصۺفۺوقتی‪،‬ۺوتاعضۺفۺااسکنریۺےکۺرکیپۺافرۺاٰیلعۺاالسیمۺادقارۺ‬
‫ۺوقتیۺوکۺاانپےئۺراھک۔‬
‫ےکۺانیمۺےھت‪،‬ۺداینۺیکۺرہۺتمعنۺفۺآاسشئۺرسیمۺوہےنۺےکۺابفوجدۺداینۺےسۺہنمۺومڑاۺافرۺاےنپۺااکربنیۺےکۺزدہۺف ٰ‬
‫ومالانۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺاکیۺاقِلبۺرکشۺزدنیگۺزگارۺرکۺداینۺےسۺرتصخۺوہےئ‪،‬ۺوجۺمہۺبسۺےکۺضح ۺاق لۺرکشۺافرۺخ یلۺومنےنۺ‬
‫یکۺزدنہۺدوعتۺےہ۔ۺاوہنںۺےنۺاےنپۺربۺیکۺراضۺوکۺہشیمہۺدقمؾۺراھک ۔ۺآرخۺںیمۺمہۺا﵀ۺاعتٰیلۺیکۺمیظعۺابراگہۺںیمۺد تۺہبۺداعۺںیہۺہکۺ‬
‫رتمحۺایہٰل ۺاںیہن ۺاینپ ۺانپہ ۺںیم ۺےل ۺےل‪ ،‬ۺاؿ ۺیکۺامتؾ ۺاسم ی ۺہلیمج ۺوک ۺلوبؽ ۺرفامےئۺافر ۺاؿ ۺےک ۺالہۺفۺایعؽ ۺ‪ ،‬ۺااحصب ۺ‪ ،‬ۺةلطےئ ۺرکاؾۺافرۺ‬
‫ریپفاکرفںۺوکۺربصۺلیمجۺاطعۺرفامےئ۔ۺاںیہنۺاسۺدرےجۺرپۺافہزئۺرفامےئۺسجۺیکۺفہۺہشیمہۺمیلعتۺدےتیۺرےہۺافرۺ ۺفہۺولگۺںیہۺنجۺرپۺا﵀ۺ‬
‫اعتٰیلۺےنۺاانپۺااعنؾۺرفامای۔‬

‫آامسںۺریتیۺدحلۺرپۺمنبشۺااشفینۺرکے‬

‫زبسہۺونرہتسۺاسۺرھگۺیکۺابہگنینۺرکے‬
‫‬‬

‫‪‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬

‫‪59‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آہ؛ۺققحمۺرصعۺفدمققۺدرہۺالچایگ‪،‬ۺدیعسۺامسۺابیمسمۺوہایگ۔‬
‫دبعاویقلؾۺاشرکۺااقلیمسۺرنجؽۺٹیر یریۺتیعمجۺنلعءۺاظنؾۺآابدۺاگنلتہن‬

‫اعدت ۺاہلل ۺیہی ۺاجری ۺہميکہ ۺرہآےن ۺفاال ۺرتخ ۺرفس ۺابدناتھ ۺےہ‪ ،‬ۺاظنؾ ۺدقرت ۺیہ ۺھچک ۺااسی ۺےہ ۺہک ۺاہیں ۺرہ ۺآےن ۺفاےل ۺوک ۺاجان ۺالزؾۺ‬
‫ےہۺیہیۺتنسۺدخافدنیۺافرۺر تیۺاسیدیۺےہۺسجۺوکۺرقاؿۺےن ۺلک ُفص ذائلة اىٍوتۺاہکۺےہ۔ۺاسۺتقیقحۺفاہحضۺفہملسمۺےسۺ‬
‫رسومۺارحناػۺںیہنۺایکۺاجاتکسۺےہۺااسنؿۺوخاہۺانتجۺیھبۺاسۺداینےئۺآبۺفلگۺںیمۺرہۺےلۺافرۺزدنیگۺزگارۺےلۺوخاہۺےنتکۺیہۺاےھچۺافرۺاثمیلۺ‬
‫اکرانےمۺدرجۺرکاےلۺفہۺبسۺاسۺوکۺوھچڑۺرکۺیہۺاجانۺےہۺ اضءۺفۺدقرۺافرۺداعۺالجۺوکۺوتۺوخایہۺوخنایہۺکیبلۺانہکۺیہۺزپاتۺےہ؛ۺنکیلۺآہ!‬
‫آج ۺاتبرخی ۺ‪/25‬راضمؿ ۺاابملرک ۺ‪/19 1441‬ئم ۺ‪2020‬ربفز ۺلگنم ۺوبتق ۺاچتش ۺاکانئت ۺاریض ۺاک ۺاتکمچ ۺداتکم ۺوسرج ۺاےنپ ۺاقف ۺرپۺ‬
‫ومندار ۺوہرک ۺدنلبی ۺرپ ۺڑچھ ۺراہ ۺاھت ۺنیع ۺایس ۺفتق ۺیملع ۺداین ۺاک ۺآاتفب ۺرین ۺاتابں ۺااتسذ ۺاالاسذتہ ۺاعمل ۺریبک ۺدحمث ۺزنم ۺخیش ۺدرہ ۺفیل ۺاکلۺ‬
‫رضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپوپنلریۺیکۺلکشۺںیمۺرغفبۺوہایگ۔ۺاانۺہللۺفااناہیلۺراوعجؿ‬
‫آپ ۺاےنپ ۺیملع ۺوفتؼ ۺفامکؽ ۺںیم ۺرفدی ۺفتق ۺفدیح ۺدرہ ۺفئاتکے ۺزامہن ۺافر ۺاطؼ ۺےھت ۺاشدی ۺاڈی ۺانمتبس ۺےس ۺریتصخ ۺےک ۺضح ۺ‬
‫رپفرداگرۺاعمل ۺےن ۺ ۺوسیعی ۺافر ۺرجہیۺوتارخیۺیھب ۺاطؼ ۺیہ ۺبختنم ۺرفامیئ ۺوہں ۺیگ ۺاےنپۺرفتداتۺفاقیقحتتۺںیم ۺارفنادتی ۺرےنھک ۺفاالۺیملعۺ‬
‫ذفؼۺافرخ یلۺوشؼۺاکرایسۺفۺوخع ۺالوھکںۺاگنشتؿۺولعؾۺوبنتۺوکۺریسایبۺدےنیۺفاالۺدنیۺاالسؾۺےکۺاہلہلےتۺنمچۺوکۺاینپۺقیقحتۺفدتقیقۺےکۺ‬
‫آب ۺاریںی ۺےس ۺےنچنیس ۺفاال ۺابضیف ۺاعمل ۺحلصم ۺاتم ۺدیعسالملت ۺابابغں ۺآج ۺمہ ۺےس ۺرتصخ ۺوہایگ ۺمہ ۺاےنپ ۺاس ۺرفاحین ۺابپۺےکۺ‬
‫زگراجےنۺےس ۺاےنپۺآپ ۺںیم ۺیمیتی ۺاک ۺااسحس ۺاپرےہ ۺںیہ۔انیقی ۺریمے ۺافر ۺاسرےۺدنہۺفاپکۺفدرگیۺاممکلۺےکۺنلعء ۺےک ۺرفاحینۺابپۺ‬
‫ۺده سنکۺرہۺاطبلۺےکۺولطمبۺرہۺاسلئۺےکۺبیجمۺدولںۺرپۺرمکحاینۺرکےنۺفاےلۺ‬‫افرۺوشیپاۺوجۺاےنپۺاایتمزاتۺفوصختایتۺےسۺرہۺدؽۺیک ر‬
‫یملع ۺدیماؿ ۺےک ۺرمد ۺاجمدہےھت ۺاہللۺاپک ۺاےنپ ۺاخص ۺاسابئؿ ۺےلت ۺوجاررتمح ۺںیم ۺہگجۺیانتی ۺرفامرک ۺاؾۺادملارسۺاالالسہیمۺداراولعلؾۺ‬
‫دویدنبۺوکۺاؿۺاکۺمعنۺادبلؽۺاطعء ۺرفامےئۺ۔رمیب ۺفخیشۺاکلۺاک ۺرصتخمۺوسایحنۺاخہکۺیھبۺذنہۺںیمۺرےہۺاسۺضح ۺ قۺذیملتتیۺاداۺرکےنۺےکۺ‬
‫ضح ۺرامقۺوطسرۺےنۺدنچۺزعتیتیۺتاملتۺرمقۺےیکۺںیہ۔‬
‫یتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺیکۺفالدت‬
‫‪1362‬ھۺاطمقب ۺ‪1942‬ء ۺںیم ۺوہیئ۔ ۺفہ ۺومعض ۺاکرٹیلہ ۺعلضۺانبس ۺاکاھٹن ۺ(امشیل ۺرجگات)ۺےکۺرےنہۺفاےلۺںیہ۔فادلنی ۺےن ۺاؿۺاکۺ‬
‫انؾۺ‘‘ادمح‘‘ راھکۺاھت‪،‬ۺنکیلۺبجۺاوہنںۺےنۺدمرہسۺاظمرہۺولعؾۺاہسروپنرۺںیمۺداہلخۺ‪،‬ایۺوتۺاےنپۺانؾۺےکۺرشفعۺںیمۺ‘‘دیعسۺ‘‘ اکۺااضہفۺرکۺدای‪،‬ۺ‬
‫اسۺرطحۺاؿۺاکۺوپراۺانؾۺ‘‘دیعسۺادمح‘‘ وہۺایگ‪،‬ۺ۔‬
‫زامۂنۺاطبلۺیملع‬
‫‪60‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ادتبایئ ۺمیلعت ۺاےنپ ۺفنط ۺرجگات ۺیہ ۺںیم ۺوہیئ‪ ،‬ۺفادل ۺےک ۺاہوھتں ۺاؿ ۺیک ۺمسب ۺاہلل ۺوہیئ ۺافر ۺانرظہ ۺف ۺداینیت ۺفہریہ ۺیک ۺمیلعت ۺفنط ۺےکۺ‬
‫بتکمۺںیمۺ احلصۺیک‪،‬ۺرھپۺدارۺاولعلؾۺاھچیپۺےلچۺےئگۺافرۺفاہںۺافریسۺیکۺادتبایئۺاتکںیبۺزپںیھ۔ۺدارۺاولعلؾۺاھچیپۺںیمۺاؿۺاکۺایقؾۺھچۺامہۺراہ‪،‬ۺ‬
‫رھپۺذنریۺادمحۺاپنلۺوپریۺےکۺدمرہسۺںیمۺدالخۺوہےئۺافرۺفاہںۺرعیبۺدرہجۺیکۺرشحۺاجیمۺکتۺمیلعتۺاحلصۺیک‪،‬ۺفاہںۺدمحمۺاربکۺاپنلۺوپریۺ‬
‫افرۺاہمشۺاخبریۺاؿۺےکۺاخصۺااتسدۺےھت۔‬
‫‪ 1377‬ھ ۺںیم ۺاظمرہ ۺولعؾ ۺاہسروپنر ۺںیم ۺداہلخ ۺ‪،‬ای‪ ،‬ۺوحن‪ ،‬ۺقطنم ۺف ۺہفسلف ۺیک ۺرتشیب ۺاتکںیب ۺفںیہ ۺزپںیھ‪ ،‬ۺسا ۺازاں ۺ‪1380‬ھ ۺ ۺاطمقبۺ‬
‫‪ 1960‬ء ۺںیم ۺدار ۺاولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺداہلخ ۺ‪،‬ای ۺافر ۺدحثی ۺف ۺریسفت ۺافر ۺہقف ۺےک ۺالعفہ ۺدرگی ۺیئک ۺونفؿ ۺیک ۺاتکںیب ۺزپںیھ۔ ۺ‪1382‬ھ ۺاطمقبۺ‬
‫‪ 1962‬ء ۺںیم ۺدفرہ ۺدحثی ۺرشفی ۺےس ۺافرغ ۺوہےئ ۺافر ۺاسالہن ۺااحتمؿ ۺںیم ۺاایتمزی ۺربمنات ۺاحلص ۺےیک‪ ،‬ۺرھپ ۺاےلگ ۺیمیلعت ۺاسؽ ۺ(مکیۺ‬
‫ۺاتففیۺونیسیۺیکۺرتتیبۺاحلصۺیک۔‬
‫ذدعقیہۺ‪1382‬ھ)ۺںیمۺہبعشۺااتفءۺںیمۺداہلخۺوہاۺافر ٰ‬
‫دترسی‬
‫لیمکت ۺااتفء ۺےک ۺسا ۺ‪1384‬ھ ۺںیم ۺدار ۺاولعلؾ ۺارشہیف ۺرادنری ۺ(وسرت) ۺںیم ۺایلع ۺےک ۺدمرس ۺرقمر ۺوہےئ‪ ،‬ۺاہیں ۺرقتتی ۺدس ۺاسؽۺ‬
‫ۺوشریۺےکۺزعمزۺرنکۺدمحمۺوظنمرۺامعنینۺیکۺوجتسیۺرپۺ‪1393‬ھۺںیمۺدارۺاولعلؾۺ‬
‫دتریسیۺدخامتۺااجنؾۺدںی۔ۺرھپۺدارۺاولعلؾۺدویدنبۺیکۺسلجم ٰ‬
‫دویدنبۺےک ۺدنسمۺدرس ۺف ۺدترسی ۺےک ۺضح ۺاؿ ۺاکۺااختنب ۺلمع ۺںیمۺآای ۺافر ۺ‪ 2020‬ۺکت ۺرقتةیفصن ۺدصیۺرپ ۺ طیح ۺدتریسی ۺدخامت ۺااجنؾۺ‬
‫دےتیۺرےہ‪،‬دارۺاولعلؾۺںیمۺفلتخمۺونفؿۺیکۺاتکںیبۺزپاھےنۺےکۺاسھتۺربوسںۺےسۺرتذمیۺرشفیۺدلجۺافؽۺافرۺاحطفیۺرشفیۺےکۺاابسؼۺ‬
‫اؿۺےسۺقلعتمۺرںیہ۔ۺاؿۺےکۺاابسؼۺےبۺدحۺوبقمؽ‪،‬ۺرمبتۺافرۺولعمامتۺےسۺرھبۺوپرۺوہےتۺےھت‪،‬ۺہبلطۺںیمۺومعامۺاؿۺیکۺرقتریۺونٹۺرکۺ‬
‫ےنیلۺاکۺراحجؿۺاپایۺاجاتۺاھت‪،‬ۺاؿۺیکۺرقتریۺںیمۺاانتۺرہٹاؤۺافرۺاینتۺافشتیفۺوہیتۺےہۺہکۺظفلۺظفلبۺاےسۺونٹۺرکۺےنیلۺںیمۺیسکۺرطحۺیکۺدوشاریۺ‬
‫شیپ ۺںیہن ۺآیت‪ ،‬ۺدار ۺاولعلؾ ۺےک ۺخیش ۺادحلثی ۺافر ۺدصر ۺادملرنیس ۺریصن ۺادمح ۺاخؿ ۺیک ۺالعتل ۺےک ۺسا ۺ(‪1429‬ھ ۺاطمقب ۺ‪2008‬ء) ۺےسۺ‬
‫اخبریۺرشفیۺدلجۺافؽۺاکۺدرسۺیھبۺاؿۺےسۺقلعتمۺرکۺدایۺایگ۔ۺابۺوبتقۺااقتنؽۺدارۺاولعلؾۺےکۺخیشۺادحلثیۺافرۺدصرۺادملرنیسۺےھت‪،‬ۺ‬
‫افاقتۺیکۺاپدنبیۺافرۺاکومںۺںیمۺاامہنک‪،‬ۺدنیۺںیمۺبلصتۺاؿۺےکۺامہۺاق لۺدیلقتۺافاصػۺںیہ۔اؿۺاکۺس اجۺرشفعۺیہۺےسۺیہقفۺراہۺ‬
‫ۺفاتففیۺںیمۺاامتمۺاکۺدرہجۺرےنھکۺفاےلۺدارۺاولعلؾۺدویدنبۺےسیجۺادارہۺےسۺلیمکتۺااتفءۺےکۺسا ۺاؿۺےکۺیہقفۺذفؼۺںیمۺافرۺیھبۺاچرۺ‬
‫افرۺہقف ٰ‬
‫اچدنۺگلۺےئگ‪،‬ۺرتذمیۺرشفیۺےکۺدرسۺےکۺدفراؿۺںیمۺسبیۺوخیبۺافرۺاامتعدۺےکۺاسھتۺیہقفۺابرویکیںۺیکۺرطػۺااشرہۺرکےتۺےھت‪،‬ۺیہقفۺ‬
‫انیمسرفں ۺںیم ۺاؿ ۺیک ۺراےئ ۺوک ۺسبی ۺاتیمہ ۺدی ۺاجیت ۺیھت ۺافر ۺاؿ ۺےک ۺاقمالت ۺوک ۺسبی ۺدقر ۺیک ۺاگنوہں ۺےس ۺداھکی ۺاجات ۺےہ۔ ۺارشػ ۺیلعۺ‬
‫ۺااتفلفیۺرپۺاحہیشۺیھبۺاھکلۺےہ‪،‬ۺزینۺاؿۺیکۺیہقفۺجاہرتۺافرراےئۺاقمئۺرکےنۺںیمۺدحۺدرہجۺزحؾۺفۺاایتحطۺیہۺ‬
‫ٰ‬ ‫ۺاتففیۺادماد‬
‫اھتونیۺےکۺعومج ہ ٰ‬
‫یکۺفہجۺےسۺدارۺ االاتفءۺدارۺاولعلؾۺےکۺوصخیصۺچنبۺںیمۺاؿۺاکۺانؾۺامنایںۺوطرۺرپۺاشلۺوہا۔ۺاوہنںۺےنۺدرسۺفدترسیۺےکۺاسھتۺفینصتۺفۺ‬

‫‪61‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اتفیلۺںیمۺیھبۺع ادقنرۺدخامتۺااجنؾۺدںی‪،‬ۺاؿ ۺیک ۺتہبۺیسۺاتکںیبۺدارۺاولعلؾ ۺضتمت ۺفلتخمۺدینیۺدمارسۺںیمۺاشلۺاصنبۺںیہ۔‪19‬ۺ‬

‫یئمۺ‪25 ,2020‬ۺراضمؿۺوکۺوبتقۺحبصۺسفنتۺںیمۺفیلکتۺےکۺسا ۺیئبممۺںیمۺااقتنؽۺوہا۔‬
‫“اتفمحۺاذہتلبیۺ(ۺرشحۺذہتبیۺاقطنمل)‬
‫“ۃفحتۺادلررۺ(ۺرشحۺۃبخنۺارکفل)‬
‫“ایحتۺاامؾۺداؤد‬
‫“ایحتۺاامؾۺاحطفی‬
‫“االسؾۺریغتۺسپریۺداینۺںیم‬
‫“ذہتبیۺیکۺاردفۺرشح‬
‫“اوعلؿ ۺاریبکل ۺ( ۺرضحت ۺاشہ ۺفیل ۺاہلل ۺدحمثۺ‬
‫دولہی ۺیک ۺاتکب ۺ‘‘ اوفلز ۺاریبکل ۺ‘‘یک ۺلصۺ‬
‫(رعیبۺرشح)‬
‫ہ تافیت‬
‫“ریسفتۺدہاتیۺارقلآؿ‬ ‫“ابمدایتۺہقف‬
‫“رۃمحۺاہللۺاولاہعس‬ ‫ۺوتفیۺےسیکۺدںی‬
‫“آپ ٰ‬
‫“آاسؿۺوحنۺ(دفۺےصح)‬ ‫“رحتمۺاصمرہت‬
‫“آاسؿۺرصػۺ(دفۺےصح)‬ ‫“داڑیھۺافرۺاایبنۺیکۺتنس‬
‫“آاسؿۺقطنم‬ ‫“ہیشحتۺادمادااتفلفی‬
‫“ابمدیۺاہفسلفلۺ(رعیب)‬ ‫“ایکۺدتقمیۺرپۺافہحتۺفابجۺےہ؟‬
‫“نیعمۺاہفسلفل‬ ‫“لیہستۺادخ ۺاکہلم‬
‫“تروریہ ۺدحمنیث ۺفاہقف ۺرکاؾ ۺافر ۺذترکہۺ “ضیفۺامعنملۺ(ۺرشحۺدقمہمۺ حیحۺملسم)‬
‫رفاایؿۺبتک‬

‫اہللۺاپکۺرغقیۺرتمحۺرکےۺدراجتۺوکۺدنلبۺرفامےۺامسپدناگؿۺافرۺفااگتسبؿۺوکۺربصۺلیمجۺاطعءۺرفامے۔آرخیۺالیپۺافرۺزگارشۺہميکہۺ‬
‫راضمؿۺےک ۺاؿ ۺدقمس ۺ اایؾ ۺافر ۺوموجدہ ۺاحالت ۺںیم ۺمہ ۺںیم ۺےس ۺرہ ۺاعمل ۺاحظف ۺھچک ۺہن ۺھچکۺرقأؿۺدیجموکۺالتفت ۺرکےک ۺااصیؽ ۺوثابۺاکۺ‬
‫اامتہؾۺرفامںی۔‬
‫فتقۺیھبۺےسیکۺومڑۺرپۺمہۺوکۺےلۺآایۺہميکہۺسجۺےنۺاسریۺزدنیگۺاکیۺرمدۺاجمدہۺیکۺرطحۺةلطءۺےکۺوجہؾۺافرۺفااگتسبؿۺےکۺرھجٹمۺ‬
‫ںیمۺزگاریۺےہۺآجۺوپریۺداین ۺںیمۺاشدیۺںیہکۺیھبۺوکفڈ‪19‬ۺ افرۺاسۺلچۺرےہۺکلہمۺرکفانفارئسیۺیکۺفہجۺےسۺیسکۺادارہۺیسکۺدجسمۺیسکۺ‬
‫اخاقنہۺںیمۺةلطءۺایۺاف‪،‬ایءۺاہللۺاکۺاامتجعۺہنۺےہۺافرۺہنۺیہۺلبقتسمۺرقبیۺںیمۺاسۺاکۺوکیئۺااکمؿۺےہۺاسۺضح ۺاامتجتیعۺےکۺاننکممۺوہےنۺیکۺ‬
‫فہج ۺےس ۺمہ ۺرپ ۺزایدہ ۺ ق ۺاتنب ۺہميکہ ۺمہ ۺاینپ ۺاینپۺاتعاط ت ۺافر ۺبسح ۺوتقیف ۺااصیؽۺوثاب ۺاک ۺرضفر ۺاامتہؾ ۺرکںی۔ ۺیھب ۺدخا ۺیک ۺاشؿ ۺےہۺ‬
‫سجۺیکۺزدنیگۺلمکمۺاامتجتیعۺںیمۺزگریۺےہۺآجۺاسۺےکۺاجےنۺرپۺوکیئۺاامتجعۺںیہنۺےہ۔‬

‫‪‬‬

‫‬‬

‫‪62‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬

‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬

‫وقنشۺواترثات‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬
‫‬‬

‫‬‬
‫‬‬

‫‪63‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ؒاک ااقتنؽ اکی میظع اسہحن‬

‫یتفم دیعس ادمح اپوپنلری‬
‫رضحتۺومالان اردش دمینۺاصبحۺداتمۺرباکمہت‬

‫ۺیئن دیلہ‪/19 :‬یئم (رپسی رزیلی)‬

‫ربخااہتنیئ رجن فمغ ےک اسھت ینس اجےئ یگ ہک داراولعلؾ دویدنب ےک خیش ادحلثی فدصرادملرنیس رضحت ومالان‬
‫ؒ ۺداراولعلؾ‬
‫ؒ ۺآج حبص یئبمب ںیم ااقتنؽ رفامےئگ‪،‬اؿ ہلل فااناہیل راوعجؿ‪ ،‬رضحت ومالان دیعس ادمح اپوپنلری‬
‫دیعس ادمح اپوپنلری‬
‫دویدنب ےک اانبےئ دقمی ںیم ےس ےھت‪ ،‬ومالان نپچب یہ ےس اہنتی ذنیہ فنیطف‪ ،‬بتک ینیب افرتنحم ےک اعدی ےھت اینپ‬
‫ذاہتن فذاکفت یک فہج ےس سجلنف ولعؾ فونفؿ افراخص وطررپ ہقف افردحثی ںیم اتممز اجےن اجےت ےھت‪ ،‬رفاتغ ےک‬
‫سا فلتخم دمروسں ںیم ملع دحثی یک دختم رکےت رےہ افر رھپ رقتةی ‪47‬اسؽ ےلہپ داراولعلؾ دویدنب ےن امدریملع یک‬
‫دختم ےک ےئل داراولعلؾ ںیم الب‪،‬ای‪ ،‬ایس فتق ےس اؿ اک ملع دحثی ےس اخص فغش راہ ےہ‪ ،‬اس فتق وموصػ‬
‫داراولعلؾ ےک خیش ادحلثی افر دصردمرس ےھت اخبری رشفی اک درس دای رکےت ےھت‪ ،‬اس زامہن ںیم اؿ اک درس دحثی‬
‫فلتخم ولعؾ فونفؿ رپ دجرتس یک اینبدرپ تہب یہ اتممز اھجمساجاتاھت‪ ،‬اع اہک اجےئ ہک دارااولعلؾ ےک دنسم دحثی ےک‬
‫اایتمز وک اوہنں ےن اقمئ رکراھک اھت وت اس ںیم وکیئ ابمہغل ہن وہاگ‪،‬اس ےک العفہ ومالان رموحؾ یک ع ددد اصتفین ںیہ‬
‫سج ےس ولگ لبقتسم ںیم اافتسدہ رکےت رںیہ ےگ۔‬
‫ۺومالان رموحؾ داراولعلؾ ےک ہبعش متخ وبنت ےک انمظ یھب ےھت‪ ،‬ںیمہ اوسفس ےہ ہک ومالان مہ ےس دجاوہےئگ‪،‬‬
‫فہ زامہن ےس وشع ےک رمضی ےھت افراس فتق اؿ ےک وعارض ےکی سا درگی ے سبےتھ ےئگ اہیں کت ہک اوہنں مہ‬
‫وک داغ افمرتق ددیای‪،‬امہری ابراگہ دخافدنی ںیم داعء ےہ ہک اہلل اعتٰیل اؿ یک ابؽ ابؽ رفغمت رفامےئ افر دراولعلؾ‬
‫وک اس اک معن ادبلؽ اطعرفامےئ افرومالان رموحؾ یک یملع فیبلص افالدیک ابہگنین رفامےئ مہ بس دخاؾ ۃیعمج اؿ ےک مغ‬
‫ںیم رباربےک رشکی ںیہ‪ ،‬ریمی امجیتع اةحب الہ دمارس‪،‬نلعء رکاؾ‪ ،‬ةلطء زعسی‪ ،‬اانبےئ داراولعلؾ افر املسمونں ےس‬
‫رضحت رموحؾ یک رفغمت فرتیق دراجت ےک ےئل افرامسپدناگؿ‪،‬ازعافااقرب ےک ےئل ابراگہ دخافدنی ںیم ربصلیمج‬
‫یک داعء یک الیپ ےہ۔‬

‫‪‬‬

‫‪64‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحت ومالان یتفم دیعس ادمح اپوپنلری االسیم ولعؾ ےک ُد ّرِ اتدنبہ ےھت‬
‫ومالان اخدل فیس اہلل رامحین اصبحۺداتمۺرباکمہت‬

‫ۺدیحرآابد‪/19 :‬یئم (رپسی رزیلی)‬

‫ومالان اخدل فیس اہلل رامحین انمظ المعہمدد ااعلیل االالسیم دیحرآابد ےن اےنپ زعتیتی ایبؿ ںیم اہک ےہ ہک رضحت‬
‫ومالان یتفم دیعس ادمح اپوپنلری وبقمؽ دمرس‪ ،‬اصبح رظن فنص افر اکی میظع ققحم ےھت‪ ،‬اوھنں ےن فصن دصی ےس‬
‫زایدہ درس اظنیم یک یہتنم اتکوبں اک درس دای‪ ،‬افر وطلی رعہص کت اخبری افر رتذمی یسیج دحثی یک امہ اتکںیب اہنتی‬
‫اکایمیب ےک اسھت زپاھںی‪ ،‬وپری داین ںیم اؿ ےک التذمہ فلتخم وتہجں ےس دنی یک دختم ااجنؾ دے رےہ ںیہ‪ ،‬اعؾ‬
‫وطر رپ دترسی ےک ہشیپ ےس فاہتسب الہ ملع فینصت فاتفیل یک رطػ مک وتہج رک اپےت ںیہ؛ نکیل اہلل اعتٰیل ےن اؿ وک‬
‫دفرہی الصتیح اک ازتماج انبای اھت‪ ،‬اوھنں ےن ارثک االسیم افر رعیب ولعؾ رپ ملق اُاھٹای‪ ،‬اخبری رشفی افر رتذمی رشفی‬
‫یک تہب یس اردف رشںیح رب ریغص ںیم ی یئگ ںیہ؛ نکیل اس ہلسل ںیم اؿ یک اکفش وک وج لوبتیل احلص وہیئ‪ ،‬مک یہ‬
‫یسک دفرسے فنص وک فہ وبقمتیل احلص وہیئ‪ ،‬دنسم ادنہل اشہ فیل اہلل دحمث دولہی یک اتکب ’’ۃجح اہلل اابلہغل‘‘ اےنپ‬
‫وموضع رپ اکی ےب ریظن رگم دقیق اتکب یھجمس یئگ ےہ‪ ،‬آپ ےن تہب وخش اولسیب ےک اسھت اس یک رشح رفامیئ ےہ‪،‬‬
‫سج ےن اس ےس اافتسدہ وک آاسؿ رک دای ےہ‪ ،‬اوھنں ےن دہاتی ارقلآؿ ےک انؾ ےس رقآؿ دیجم یک اکی ایسی ریسفت‬
‫ی ےہ وج ااسذتہ فہبلط افر اعؾ ااحصب ذفؼ ےک ےئل مہف رقآؿ یک رتہبنی دیلک ےہ‪ ،‬درس فاتفیل ےک العفہ داین ےک‬
‫فلتخم وکلمں ںیم اؿ ےک اطخابت یھب وہا رکےت ےھت‪ ،‬افر اؿ ےک ایبانت رپ یھب یملع رگن احفی وہات اھت‪ ،‬فہ فایعق‬
‫ولعؾ االسیم ےک ُد ّ ِر اتدنبہ ےھت‪ ،‬اؿ یک فافت ےس وپری یملع داین وک اناق ل التیف ناصؿ وہا ےہ‪ ،‬اہلل اعتٰیل اؿ یک ابؽ‬
‫ابؽ رفغمت رفامےئ‪ ،‬افر اتم وک اؿ اک دبؽ اطع رکے۔‬

‫‪‬‬

‫‪65‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحتۺومالانۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺ۔ۺرکفۺفیلۺایہللۺےکۺدنتسمۺاشرح‬
‫ومالانۺزادہۺارلادشی‬
‫‪۲۰‬یئمۺ‪۲۰۲۰‬ء‬

‫رضحتۺالعہمۺڈارٹکۺاخدلۺومحمدۺاصبحۺیکۺفافتۺاکۺدصہمۺایھبۺاتزہۺاھتۺہکۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺخیشۺادحلثیۺرضحتۺومالانۺدیعسۺادمحۺ‬
‫اپوپنلریۺیھبۺںیمہۺداغۺافمرتقۺدےۺےئگ‪،‬ۺاانۺہللۺفۺاانۺاہیلۺراوعجؿ۔ۺحبصۺاسڑےھۺآھٹۺےجبۺےکۺگلۺگھبۺبسحۺومعمؽۺدنینۺےسۺدیبارۺ‬
‫میس‬
‫وہۺرکۺومابلئۺوفؿۺوھکالۺوتۺرکایچۺےکۺڈارٹکۺانثءۺاہللۺومحمدۺےکۺااکؤٹنۺرپۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺےکۺرفزدنۺومالانۺاقمسۺادمحۺاپوپنلریۺاکۺ جۺ‬
‫رجنۺفۺمغۺاکۺاکیۺاینۺوطافؿۺضح ۺاگنوہںۺےکۺاسےنمۺوموجدۺاھتۺہکۺ"ااہتنیئۺرجنۺفۺمغۺےکۺاسھتۺ ۺربخۺاصہقعۺارثۺیۺاجۺریہۺےہۺہکۺامہرےۺ‬
‫فادلۺرتحمؾۺرضحتۺومالان ۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپوپنلریۺخیشۺادحلثیۺداراولعلؾۺدویدنبۺآجۺاتبرخیۺ‪۱۹‬ۺیئمۺاطمقبۺ‪۲۵‬ۺراضمؿۺاابملرکۺ‬
‫ربفزۺلگنمۺوبتقۺاچتشۺاہللۺوکۺایپرےۺوہےئگۺںیہ۔ۺاانۺہللۺفۺاانۺاہیلۺراوعجؿ‘‘۔ۺیتفمۺاصبحۺیکۺالعتلۺیکۺربخںیۺیئکۺرفزۺےسۺآریہۺیھتۺ‬
‫میس‬
‫رگمۺزگہتشۺرفزۺاکیۺ جۺےنۺوشتشیۺںیم ۺااضہفۺرکۺدایۺاھتۺوجۺآجۺتقیقحۺںیمۺدبؽۺیئگۺافرۺاعملۺاالسؾۺیکۺ ۺمیظعۺیملعۺتیصخش‪،‬ۺدحمث‪،‬ۺ‬
‫ہیقف‪،‬ۺملکتمۺافرۺزہارفںۺنلعءۺرکاؾۺےکۺقیفشۺااتسذۺاانپۺرفسۺزدنیگۺلمکمۺرکۺےکۺدارۺابیقۺیکۺرطػۺرفاہنۺوہےئگ۔‬
‫ومالانۺاپوپنلریۺےکۺاعترػۺےکۺضح ۺاسۺےکۺسا ۺس دیۺیسکۺابتۺیکۺرضفرتۺابیقۺںیہنۺرہۺاجیتۺہکۺفہۺونجیبۺاایشیۺیکۺبسۺےسۺسبیۺ‬
‫یملع ۺدراگسہ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےک ۺخیش ۺادحلثی ۺےھت ۺافر ۺاوہنں ۺےن ۺاسشاہاسؽ ۺکت ۺاس ۺرمزک ۺملع ۺںیم ۺزہارفں ۺاگنشتؿ ۺولعؾ ۺوک ۺلسلسمۺ‬
‫ایضیفبۺایکۺےہ۔ۺداراولعلؾۺدویدنبۺاکۺ ۺبصنمۺہشیمہۺاےنپۺدفرۺیکۺاتممزۺرتنیۺیملعۺایصخشتۺےکۺاسھتۺوصخمصۺراہۺےہۺنجۺںیمۺخیشۺادنہلۺ‬
‫رضحتۺومالانۺومحمدۺانسحل‪،‬ۺاخمتۺادحملنیثۺرضحتۺالعہمۺدیسۺدمحمۺاونرۺاشہۺریمشکیۺافرۺخیشۺارعلبۺفۺامجعلۺرضحتۺومالانۺدیسۺنیسۺادمحۺدمینۺ‬
‫ےسیجۺااسنیطۺملعۺفۺ لضۺےکۺانؾۺآےتۺںیہ‪،‬ۺافرۺاؿۺےکۺاسھتۺیسکۺسرہ تۺںیمۺانؾۺاکۺامشرۺوہانۺاجبےئۺوخدۺیسکۺسبےۺےسۺسبےۺیملعۺازعازۺ‬
‫ےسۺمکۺںیہنۺےہ۔ۺرگمۺرضحتۺومالانۺدیعسۺادمحۺاپوپنلریۺرہۺاصبحۺملعۺفۺ لضۺیکۺرطحۺاےنپۺھچکۺاایتمزاتۺافرۺوصختایتۺیھبۺرےتھکۺےھتۺ‬
‫نجۺےکۺابثع ۺفہۺاےنپ ۺاعمرصنیۺںیمۺاکیۺاگلۺاشؿۺےک ۺاسھتۺولجہۺع ۺداھکیئۺدےتیۺےھتۺافرۺاؿۺیکۺآراۺفۺااکفرۺوکۺالہۺملع ۺےکۺوقلحںۺ‬
‫ںیمۺرامنہیئۺافرۺاافتسدہۺےکۺضح ۺرمعجۺیکۺتیثیحۺاحلصۺیھت۔‬
‫ےھجمۺع دددۺابرۺاؿۺیکۺزایرتۺفۺالماقتۺاکۺرشػۺاحلصۺوہاۺافرۺاؿۺےکۺاراشداتۺےسۺدیفتسمۺوہےنۺاکۺومعقۺالم۔ۺدنلؿۺںیمۺفرڈلۺ‬
‫االسکم ۺوفرؾ ۺےک ۺایقؾ ۺےک ۺسا ۺاےنپ ۺدہع ۺیک ۺنج ۺاتممز ۺیملع ۺف ۺرکفی ۺایصخشت ۺےن ۺاس ۺےک ۺیملع ۺرپفع اومں ۺوک ۺرفقن ۺیشخب‪ ،‬ۺاؿ ۺںیمۺ‬
‫رضحتۺاپوپنلریۺیھبۺاشل ۺںیہ۔ۺدنلؿۺےکۺرمزکۺمتخۺوبنتۺااٹسکۺفلیۺع نیۺںیمۺفرڈلۺاالسکمۺوفرؾۺیکۺاکیۺرکفیۺتسشنۺںیم ۺفہۺ‬
‫یرشفی ۺالےئ ۺافر ۺرصع ۺاحرض ۺںیم ۺنلعء ۺرکاؾ ۺیک ۺذہم ۺدارویں ۺےک ۺاوناؿ ۺےس ۺاوہنں ۺےن ۺغیلب ۺاطخب ۺرفامای۔ ۺدفر ۺاحرض ۺےک ۺرکفی ۺفۺ‬
‫‪66‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رظناییتۺونتفںۺرپۺاؿۺیکۺرظنۺتہبۺرہگیۺیھتۺافرۺفہۺنلعےئۺرکاؾۺافرۺدینیۺوقلحںۺوکۺاےنپۺوصخمصۺادنازۺںیمۺاؿۺےسۺابربخۺرکےتۺرےتہۺ‬
‫ےھت۔ۺ ۺاطخبۺیھبۺاؿۺےکۺایسۺذفؼۺاکۺآہنیئۺدارۺاھت‪،‬ۺرھپۺاکیۺابرۺوینایرکۺںیمۺ’’رشۃعیۺوبرڈ‘‘ ےکۺومالانۺیتفمۺامعنؿۺادمحۺےکۺاہںۺاؿۺ‬
‫یکۺزایرتۺوہیئۺافرۺھچکۺدریۺاؿۺیکۺسلجمۺفۺ وگتفۺےسۺاشداکؾۺوہےنۺاکۺومعقۺالم۔ۺاؿۺدونںۺفادلۺع ایمۺرضحتۺومالانۺرسرفازۺاخؿۺدفصرۺاکۺ‬
‫ھچکۺرعہصۺلبقۺااقتنؽۺوہاۺاھتۺاسۺضح ۺزایدہۺدریۺاںیہنۺیکۺابںیتۺوہیتۺرںیہۺہکلبۺوگرجاوناخ ۺےکۺاکیۺوللکۺاابخرۺےنۺرضحتۺفادلۺرتحمؾۺ‬
‫ےکۺوحاےلۺےسۺوصخیصۺااش تۺاکۺاامتہؾۺایکۺاھتۺسجۺیکۺاکیۺاکیپۺرضحتۺاپوپنلریۺیکۺدختمۺںیمۺشیپۺیکۺافرۺاسۺےکۺفلتخمۺولہپؤںۺ‬
‫رپ ۺاوہنں ۺےن ۺرصبتہ ۺرفامای۔ ۺاس ۺےک ۺالعفہ ۺضعب ۺاتممز ۺالہ ۺملع ۺےک ۺھچک ۺیملع ۺف ۺیہقف ۺرفتدات ۺیھب ۺزری ۺثحب ۺآےئ ۺنج ۺےک ۺابرے ۺںیمۺ‬
‫اوہنںۺےنۺرفامایۺہکۺرفتداتۺافرۺارفنادیۺآراۺوکۺاع ۺاباقدعہۺومفقۺانبۺرکۺاسےنمۺہنۺالایۺاجےئۺوتۺتہبۺیسۺاونھجلںۺےسۺاچبۺاجۺاتکسۺےہ۔ۺوخدۺ‬
‫ریماۺذفؼۺیھبۺاؿۺاعمالمتۺںیمۺیہیۺےہۺاسۺضح ۺ ۺ وگتفۺاکیفۺدپسچلۺریہ۔‬
‫ںیمۺےنۺاکیۺومعقۺرپۺیسکۺسلجمۺںیمۺرعضۺایکۺہکۺمہۺدرسۺاظنیمۺےکۺاصنبۺںیمۺملعۺالکؾۺےکۺوموضعۺرپۺاینبدی ۺاتکبۺ"رشحۺ‬
‫ااقعلدئ" ۺزپاھےت ۺںیہ ۺوج ۺویانین ۺہفسلف ۺےک ۺدیپا ۺرکدہ ۺااقتعدی ۺف ۺالکیم ۺابمثح ۺےک ۺوحاےل ۺےس ۺےہ ۺافر ۺالہ ۺتنس ۺےک ۺاقعدئ ۺےک ۺاینبدیۺ‬
‫ڈاھےچنۺےسۺآاگیہۺےکۺضح ۺفہۺازدحۺرضفریۺےہ‪،‬ۺرگمۺآجۺےکۺدفرۺںیمۺںیمہۺنجۺاقعدئۺفۺااکفرۺاکۺاسانمۺےہۺاؿۺاکۺرتشیبۺہصحۺرغمیبۺہفسلفۺ‬
‫فۺ اقثتفۺاکۺدیپاۺرکدہۺےہ‪،‬ۺاسۺضح ۺدجدیۺرغمیبۺرکفۺفۺہفسلفۺےنۺوجۺاسملئۺڑھکےۺےیکۺںیہۺاؿۺےکۺابرےۺںیمۺرشحۺااقعلدئۺیکۺدفرسیۺ‬
‫۔ۺضعبۺدفہدوںۺےنۺایسۺسلجمۺںیمۺوساؽۺایکۺہکۺ ۺےھکلۺ‬ ‫دلجۺےنھکلۺیکۺرضفرتۺےہۺےسجۺاسۺےکۺاسھتۺیہۺدریسۺوطرۺرپۺزپاھایۺاجانۺاچ‬
‫اگۺوکؿ؟ۺںیمۺےنۺرعضۺایکۺہکۺریمیۺرظنۺںیمۺاسۺفتقۺنیتۺشبرگۺںیہۺوجۺاسۺاکؾۺوکۺ حیحۺافرۺرتہبۺوطرۺرپۺرکۺےتکسۺںیہۺ(‪ )۱‬رضحتۺومالانۺ‬
‫یتفمۺیقتۺامثعینۺداتم ۺرباکمہت ۺ(‪ )۲‬رضحت ۺومالان ۺدیعس ۺادمح ۺاپوپنلری ۺافر ۺ(‪ )۳‬رضحالعتہم ۺڈارٹک ۺاخدل ۺومحمد۔ ۺاؿ ۺںیم ۺےس ۺدف ۺوت ۺمہ ۺےسۺ‬
‫رتصخۺوہےئگۺںیہۺہکبجۺرضحتۺومالانۺیتفم ۺدمحمۺیقتۺامثعینۺےکۺضح ۺالبابمہغلۺمسجۺاکۺرفاںۺرفاںۺداعوگۺراتہۺےہۺہکۺاہللۺاعتیلۺاںیہنۺاتمۺ‬
‫ہملسمۺیکۺرامنہیئۺےکۺضح ۺتحصۺفۺاعتیفۺےکۺاسھتۺاتۺدریۺالستمۺرںیھکۺآنیمۺایۺربۺااعلنیمل۔‬
‫رضحت ۺومالان ۺدیعس ۺادمح ۺاپوپنلری ۺاک ۺاتم ۺےک ۺااحصب ۺملع ۺرپ ۺاکی ۺمیظع ۺااسحؿ ۺ ۺیھب ۺےہ ۺہک ۺاوہنں ۺےن ۺرضحت ۺاشہ ۺفیل ۺاہللۺ‬
‫دولہیۺیکۺیکۺرعمۃکۺاآلراۺفینصتۺ’’ۃجحۺاہللۺاابلۃغل‘‘ یکۺاردفۺفۺرعیبۺدفونںۺزابونںۺںیمۺرشحۺ ھکۺرکۺنلعءۺافرۺةلطءۺیکۺراسیئۺاسۺمیظعۺیملعۺ‬
‫ذریخہۺکتۺآاسؿۺرکۺدیۺےہۺوجۺًانیقیۺاؿۺےکۺضح ۺدصہقۺاجر ۺےہ۔‬
‫اہللۺاعتیلۺاؿۺیکۺانسحتۺلوبؽۺرفامںی‪،‬ۺائیستۺےسۺدرزگرۺرکںیۺافرۺاؿۺےکۺاخدناؿ‪،‬ۺالتذمہۺافرۺدیفتسمنیۺوکۺاؿۺیکۺانسحتۺ ہلسلۺاتۺدریۺ‬
‫‪‬‬ ‫اجریۺرےنھکۺیکۺوتقیفۺےسۺونازںیۺآنیمۺایۺربۺااعلنیمل۔‬

‫‪67‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫یتفمۺدیعساۺ دمحۺاصبحۺرۃمحۺا﵀ۺعليہۺرۃمحۺفاۃعس‬
‫(رضحتۺومالانۺیتفمۺ)دمحم وۺيفسۺاتؤولق‪،‬اخدؾۺدتريۺداراولعلؾۺديوۺدنب‬

‫ریماۺاؿۺےسۺتیبۺدریہنیۺقلعتۺےہۺافرۺتہبۺےبۺیفلکتۺیھبۺریہۺ۔ںیمۺااکنۺتہبۺدقرۺداںۺیھبۺوہں۔افرۺاؿۺیکۺ‪2‬ۺوخیبۺوتۺرہنسےۺ‬
‫رحفػۺےسۺےھکلۺاجےنۺےکۺاق لۺںیہۺ(‪)1‬ۺایکنۺتنحمۺوجۺآرخیۺدؾۺکتۺریہۺ(‪)2‬ۺ قۺدنسپیۺتہبۺدہعفۺااسیۺوہاۺہکۺفہۺیسکۺابتۺرپۺرصمۺںیہۺ‬
‫۔بج ۺںیم ۺےن ۺاےکس ۺالخػ ۺربتعم ۺبتک ۺںیم ۺداھکای ۺوت ۺوفرا ۺروجع ۺیھب ۺایک ۺافر ۺیرک ۺیھب ۺادا ۺایک۔ ۺابںیت ۺاعۃم ۺولوگں ۺںیم ۺمک ۺاپیئ ۺاجیتۺ‬
‫ںیہ۔وگ ۺھچکۺدونںۺےس ۺضعب ۺولوگں ۺےنۺدریہنی ۺاقلعتت ۺںیم ۺللخۺڈاؽ ۺراھک ۺاھت ۺرگمۺبجۺالماقت ۺوہیتۺیھت ‪،‬وتایسۺدریہنی ۺادنازۺرپۺیہۺ‬
‫وہیتۺیھتۺافرۺفیہۺےھجمۺارمفہہۺےسۺداراولعلؾۺالےنۺفاےلۺںیہ۔فا ہعۺیلیصفتۺےہ۔ریخ‬
‫داراولعلؾ ۺدویدنب ۺےک ۺخیش ۺادحلثی ۺومالان ۺدیعس ۺادمح ۺاپوپنلری ۺاصبح ۺاک ۺ‪ 19‬ۺیئم ۺ‪ 2020‬ۺربفز ۺلگنم ۺحبص ۺااقتنؽ ۺوہایگ‪ ،‬ۺفہ ۺربریغص ۺیکۺ‬
‫وہشمرۺیملعۺتیصخشۺےھت‪،‬ۺاؿۺیکۺیۺوہیئۺاتکوبںۺافرۺرشفحۺوکۺاہللۺےنۺسبیۺوبقمتیلۺاطعۺرفامیئۺیھت‪ ،‬ۺاوہنںۺےنۺوھچس ۺسبیۺوکیئۺسیتۺ‬
‫ےکۺرقبیۺاتکںیبۺیۺںیہ‪،‬ۺنجۺںیمۺابرہۺدلجفںۺںیمۺاخبریۺرشفیۺیکۺرشحۺ"ۃفحتۺااقلریۺ"ۺآھٹۺدلجفںۺںیمۺرتذمیۺرشفیۺیکۺرشحۺ‬
‫ل‬
‫"ۺۃفحت ۺاال معیۺ"ۺاشہۺفیلۺاہللۺرہمحۺاہللۺیکۺۃجحۺاابلۃغل ۺیکۺاپچنۺدلجفںۺںیمۺرشحۺ"رۃمحۺاہللۺاولاۃعس ۺ"ۺاشلۺںیہۺ‪،‬اوہنںۺےنۺآھٹۺدلجفںۺ‬
‫ںیمۺرقآؿۺرکمیۺیکۺریسفتۺیھبۺ"دہاتیۺارقلآؿۺ"ۺےکۺانؾۺےسۺیۺےہۺافرۺ"ضیفۺامعنملۺ"ےکۺانؾۺےسۺملسمۺرشفیۺےکۺدقمہمۺیکۺرشحۺ‬
‫یھبۺرحتریۺرفامیئۺےہ‪,‬ۺاؿۺیکۺ ۺرشفاحتۺااہتنیئۺآاسؿۺافرۺاعؾۺمہفۺںیہۺافرۺاتکبۺلحۺرکےنۺںیمۺزمکفرۺادعتسادۺےکۺہبلطۺےکۺےئلۺیھبۺ‬
‫تہبۺدیفمۺںیہ‪،‬ۺاؿۺیکۺاتکںیبۺدنہفاتسؿۺفۺاپاتسکؿۺافرۺالگنبدشیۺونیتںۺہگجۺیتپھچ ۺںیہۺافرۺاطابلؿۺولعؾۺوبنتۺںیمۺاؿۺوصختایتۺیکۺفہجۺ‬
‫ےساسکیں ۺوبقمؽ ۺںیہ۔۔۔فہ ۺ‪ 1940‬ۺںیم ۺدیپا ۺوہےئ‪1962،‬ںیم ۺاوہنں ۺےن ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےس ۺدفرہ ۺدحثی ۺایک‪ 1973 ،‬ۺںیمۺ‬
‫داراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺدمرس ۺرقمرۺوہےئۺافرۺرقتتیۺفصن ۺدصیۺکتۺاتۺدؾ ۺفافتۺبصنمۺدرسۺفۺدترسیۺافرۺفینصت ۺفۺاتفیلۺاکۺرچاغۺ‬
‫الجےئۺراھک‪,‬ۺاہللۺاعتیلۺاؿۺیکۺرفغمتۺرفامےئ‪،‬ولانیقحۺوکۺربصۺلیمجۺاطعۺرفامےئۺافرۺداراولعلؾۺوکۺامتؾۺرشفرفنتفۺےسۺوفحمظۺرفامےئ۔۔ۺ‬
‫آنیم‬

‫‪‬‬

‫‪68‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اثمیلۺااتسذ‬
‫رضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺخیشۺادحلثیۺداراولعلؾۺدویدنب‬
‫یتفمۺاامتنۺیلعۺاقیمسۺاصبح ‪،‬ااتسذۺفۺیتفمۺدارۺاولعلؾۺففقۺدویدنب‬

‫سیچپۺراضمؿۺاابملرک (‪۱۴۴۱‬ھ)ۺحبصۺاستۺےجبۺ ۺادنفانہکۺربخۺیلمۺہکۺاعملۺاالسؾۺیکۺرہۺدزعلسیۺتیصخشۺ‪،‬ۺملعۺفۺلمعۺیکۺاپزیکہۺ‬

‫رفاتیۺےکۺانیمۺرضحتۺاالاتسذۺ‪،‬رضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺابۺامہرےۺدرایمؿۺںیہنۺرےہ(اانۺہللۺفۺاانۺاہیلۺراوعجؿۺ)ۺ‪،‬ۺیئکۺ‬
‫دونںۺےسۺوشتشیۺیکۺربخںیۺآریہۺںیھتۺ‪،‬ۺاتمہۺاسۺربخۺےکۺضح ۺدؽۺفۺدامغۺابلکلۺآامدہۺںیہنۺاھت؛نکیلۺدقتریۺےکۺاسےنمۺسکۺیکۺیتلچۺےہۺ‬
‫‪ ،‬ۺومت ۺےس ۺ سک ۺوک ۺراگتسری ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺریمے ۺای ۺھجم ۺےسیج ۺزہارفں ۺےک ۺاچےنہ ۺےس ۺایک ۺوہات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺاقونؿ ۺدقرت ۺرہ ۺآؿ ۺافر ۺرہ ۺاحؽ ۺاانپ ۺاکؾۺ‬
‫رکیتۺےہۺ‪،‬ۺافرۺدقرتۺسجۺزیچۺیکۺتحلصمۺےسۺفافقۺےہۺااسنؿۺاسۺیکۺہہتۺکتۺںیہنۺاجاتکسۺےہۺ‪،‬ۺرہۺصخشۺےکۺآےنۺافرۺاجےنۺاکۺفتقۺ‬
‫ہ نیعۺےہۺاسۺںیمۺوکیئۺاتریخۺںیہنۺوہیتکسۺےہۺ‪،‬ۺیسکۺیکۺومتۺےکۺفتقۺوکۺداینۺاکۺوکیئۺامرہۺڈارٹکۺںیہنۺاٹؽۺاتکسۺےہۺ‪،‬اسۺضح ۺہنۺاچےنہۺافرۺ‬
‫دؽۺےکۺہنۺامےننۺےکۺابفوجدۺیھبۺاسۺربخۺاکۺنیقیۺرکانۺزپاۺ۔‬
‫زدنیگۺےہۺاےنپۺےضبقۺںیمۺہنۺاےنپۺصبۺںیمۺومت‬
‫آدیمۺوبجمرۺےہۺافرسکۺدقرۺوبجمرۺےہ‬
‫اجےنۺفاےلۺاجےتۺںیہۺ‪،‬ۺآےئۺدؿۺومتۺیکۺربخںیۺآیتۺںیہۺ‪،‬ۺنکیلۺمسجۺفۺااصعبۺرپۺافردؽۺفۺدامغۺرپ‪،‬ۺضبۺافاقتۺیسکۺےکۺاجےنۺ‬
‫یکۺربخۺےسۺشبنجۺیھبۺںیہنۺوہیتۺ؛نکیلۺاجےن ۺفاولںۺیکۺسرہ تۺںیمۺیھبکۺاےسیۺانؾۺآاجےتۺںیہۺ‪،‬ۺنجۺےکۺاجےنۺاکۺمغۺافۺرۺدردۺاہسۺںیہنۺ‬
‫اجات ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺااسی ۺوسحمس ۺوہ ات ۺےہ ۺہک ۺاؿ ۺیک ۺہگج ۺاع ۺریمی ۺومت ۺدقمروہیت ۺوت ۺاشدی ۺاانت ۺدھک ۺہن ۺوہات‪،‬یتفم ۺاصبح ۺیک ۺفافت ۺاک ۺرجن ۺف ۺمغۺ‬
‫رصػ ۺاس ۺضح ۺںیہن ۺےہ ۺہک ۺآپ ۺریمے ۺااتسذ ۺےھت ۺ‪ ،‬ۺرصػ ۺاس ۺضح ۺفیلکت ۺںیہن ۺوہیئ ۺہک ۺےھجم ۺآپ ۺےس ۺتبحم ۺیھت؛ ۺہکلب ۺآپ ۺےکۺ‬
‫ونمں ۺنٹ ۺیٹم ۺےک ۺےچین ۺےلچ ۺاجےن ۺاک ۺاوسفس ۺاس ۺضح ۺیھب ۺےہ ۺہک ۺآپ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺیک ۺز تن ۺےھت ۺ‪ ،‬ۺناتسنمؿ ۺاقیمس ۺںیم ۺآپ ۺےسۺ‬
‫رفقنۺیھتۺ‪،‬ۺآپۺےکۺاعملۺآرختۺےکۺرفسۺرپۺےلچۺاجےنۺاکۺمغۺ‪،‬ادنفانہکۺاسۺضح ۺیھبۺےہۺہکۺآپۺنلعءۺدویدنبۺےکۺرتامجؿۺےھت‪،‬ۺولعؾۺ‬
‫انونوتیۺیکۺوتحیضۺفۺیرش حۺرکےنۺفاےلۺےھت‪،‬آپۺیکۺفافتۺیکۺربخۺدؽۺرپۺیلجبۺنبۺرکۺاسۺضح ۺع یۺہکۺآپۺداراولعلؾۺیکۺدنسمۺدترسیۺیکۺ‬
‫اشؿۺےھتۺ‪،‬رکفۺفیلۺایہللۺےکۺانیمۺفۺاحمظفۺےھتۺ‪،‬ۺآپۺیکۺرتلحۺاکۺاوسفسۺاسۺضح ۺیھبۺےہۺہکۺآپۺملعۺدحثیۺےکۺرینۺاتابںۺےھتۺ‪،‬ۺآپۺ‬
‫ےس ۺداراولعلؾ ۺیک ۺدرس ۺاگہ ۺںیم ۺاتابین ۺیھت ۺ۔چس ۺوپےئھچ ۺوت ۺ ۺرھبیت ۺےک ۺاافلظ ۺںیہن ۺںیہ ۺ‪ ،‬ۺابمہغل ۺآزیمی ۺںیہن ۺےہ‪ ،‬ۺاافلظ ۺیک ۺریہارییۺ‬
‫ںیہنۺےہ‪،‬ۺریبعتاتۺیکۺرکہمشۺاسزیۺںیہنۺےہۺ؛ہکلبۺتقیقحۺ ۺےہۺہکۺلکشمۺاحالتۺںیمۺآپۺاتمۺےکۺضح ۺرسام ۺےھتۺ‪،‬ۺسجۺفتقۺ‬

‫‪69‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ہکۺابلطۺرقآؿۺفدحثیۺیکۺےبۺاجۺاتفںیلیۺرکراہۺےہۺ‪،‬دحثیۺیکۺنمۺڑھگتۺیرش حۺرکراہےہۺاؿۺاحالتۺںیمۺآپۺاتمۺےکۺضح ۺہخسنۺ‬

‫افشءۺےھتۺ‪،‬ۺوقؾۺےکۺدر ِدۺدؽۺیکۺدفاۺےھت‪،‬ۺآپۺوکۺوھکۺرکۺااسیۺوسحمسۺوہاتۺےہۺےسیجۺمہۺےنۺرحبۺرکیباںۺوکۺوھکۺدایۺوہۺ‪،‬ۺآپۺےسۺڑھچبۺرکۺاتگلۺےہۺ‬
‫ہکۺیتشکۺاےنپۺاندخاۺےسۺڑھچبۺیئگۺےہ۔ۺچس ۺوپےئھچۺوتۺآپۺےکۺاجےنۺےسۺوپریۺاقیمسۺربادریۺوسوگارۺوہیئگۺ‪،‬ۺتلمۺےکۺرہۺہقبطۺےنۺدشدیۺ‬
‫رکبۺوسحمسۺایکۺ‪،‬ۺداراولعلؾۺےکۺابؾۺفۺدرۺفاہںۺےکۺنمچۺفۺانمجنۺ‪،‬دبنگۺفانیمرۺ‪،‬ۺڑسکۺافرۺراےتسۺ‪،‬ۺدارادحلثیۺیکۺدنسمۺ‪،‬دجسمۺردیشۺاکۺاجیٹسۺرہۺ‬
‫اکیۺےنۺاخومیشۺےسۺ اہنۺیئۺافرۺولختۺںیمۺدردۺفۺرکبۺاکۺااہظرۺایکۺےہۺ‪ ،‬ۺیھبۺچسۺےہۺہکۺآپۺاسۺفتقۺداراولعلؾۺےکۺگتجہمااےئۺع اںۺ‬
‫ام ۺافرۺناتسنمؿۺاقیمسۺےکۺلگۺرسدبسۺےھتۺ۔‬
‫بسۺاہکںۺھچکۺالخ ۺفۺلگۺںیمۺامنایںۺوہںیئگ‬
‫اخکۺںیمۺایکۺوصرںیتۺوہںۺیگۺوجۺاہنپںۺوہںیئگ‬
‫رضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺیک ۺتیصخش ۺ‪،‬یملع ۺتیصخش ۺیھت‪ ،‬ۺآپ ۺرقتری ۺ‪،‬رحتری ۺافر ۺدترسی ۺونیتں ۺونفؿ ۺںیم ۺاتممز ۺےھت‪ ،‬ۺبس ۺںیمۺ‬
‫امنایں ۺےھت ۺ‪ ،‬ۺآپ ۺیک ۺرقتریںی ۺیملع ۺوہارکیت ۺںیھت ۺنکیل ۺادناز ۺافر ۺرطہقی ۺاس ۺدقر ۺلہس ۺوہات ۺہک ۺوعاؾ ۺف ۺوخاص ۺرہ ۺاکی ۺاسکیں ۺدیفتسمۺ‬
‫وہےتۺےھتۺ‪،‬ۺدنہفاتسؿۺںیمۺاعؾۺوسلجںۺںیمۺآپۺںیہنۺاجایۺرکےتۺےھتۺ‪،‬ۺایسۺرطحۺاایؾۺمیلعتۺںیمۺاافسرۺےسۺلمکمۺع سیۺایکۺرکےتۺےھت‪،‬ۺ‬
‫نکیلۺسجۺرپفع اؾۺایۺانیمیسر ۺںیمۺآپۺیرشفیۺرفامۺوہےتۺفہۺاسۺاکرفنسنۺیکۺتمسقۺافرۺاسۺےکۺایعمرۺیکۺامضتنۺوہاۺرکیتۺیھتۺ‪،‬ۺسجۺ‬
‫رپفع اؾۺںیمۺآپۺوہےتۺاسۺےکۺریمۺلفحمۺوہاۺرکےتۺےھتۺ‪،‬ۺافرۺبسۺےسۺامہۺافرۺہلصیفۺنکۺاطخبۺآپۺاکۺوہاۺرکاتۺاھت‪،‬داراولعلؾۺےکۺ‬
‫رہۺاالجسۺںیمۺآپۺاکۺاطخبۺوہاتۺاھتۺ‪،‬ۺااعنیمۺہسلجۺںیمۺآپۺےکۺاطخبۺیکۺالحفتۺافرۺاکیۺیہۺومضمؿۺوکۺرہۺاسؽۺاکیۺےئنۺریپنہۺںیمۺ‬
‫ایبؿۺرکےن ۺیک ۺدؽۺآفسی ۺادا ۺیھبک ۺںیہن ۺوھبؽ ۺاتکس ۺوہں‪ ،‬ۺآپ ۺاک ۺادناز ۺدیلقتی ۺںیہنۺاداہتدیۺاھتۺ‪،‬ۺآپ ۺاکۺبل ۺف ۺہجہل ۺرفنمد ۺاھت ۺ‪،‬آپ ۺیملعۺ‬
‫ابوتںۺوکۺسجۺلہسۺریپاےئۺںیمۺایبؿۺایکۺرکےتۺےھتۺفہۺآپۺاکۺہصحۺاھتۺوقبؽۺڈارٹکا میۺاعزج‬
‫ۺرطزۺاخصۺےہۺوکیئۺاہکںۺےسۺالےئۺاگ‬
‫وجۺمہۺںیہکۺےگۺیسکۺےسۺاہکۺہنۺاجےئۺاگ‬
‫یتفمۺاصبحۺوکۺرقتریۺےکۺالعفہۺرحتریۺںیمۺیھبۺےبۺانپہۺہکلمۺاحلصۺاھتۺ‪،‬آپۺیکۺاتکںیبۺےئنۺاولسبۺےکۺاسھتۺلیہستۺفۺرتبیتۺاکۺ‬
‫ریحتۺازیگنۺاشہۺاکرۺںیہۺ‪،‬ۺامیضۺرقبیۺںیمۺرضحتۺومالانۺاقریۺدصقیۺاصبحۺابدنفیۺوکۺاہللۺاعتیلۺےنۺلیہستۺےکۺنفۺےسۺونازاۺاھتۺآپۺ‬
‫ےنۺلکشمۺاتکوبںۺوکۺلیہستۺےکۺریپنہۺںیمۺڈاؽۺرکۺاتمۺرپۺسباۺااسحؿۺایکۺےہۺ‪،‬ۺرضحتۺاقریۺاصبحۺےکۺسا ۺاسۺدیماؿۺیکۺدفرسیۺ‬
‫تیصخش ۺریمی ۺرظنںیم ۺیتفم ۺاصبحۺیک ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺآپ ۺےن ۺفلتخم ۺونفؿ ۺیک ۺلکشم ۺاتکوبں ۺیک ۺرشح ۺافر ۺلیہست ۺف ۺرتبیت ۺاک ۺاکؾ ۺایک ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺافرۺ‬
‫لکشم ۺاتکںیب ۺآپ ۺ قیک ۺیرش ح ۺفۺوتحیض ۺےس ۺآاسؿ ۺوہیئگ ۺںیہ ۺ‪ ،‬ۺدرس ۺاظنیم ۺیک ۺاتکوبںۺںیمۺاکہیف ۺلکشم ۺرتنی ۺاتکب ۺامین ۺاجیت ۺےہۺآپۺےنۺ‬
‫اہد ۺ ھکۺرکۺاسۺےکۺثۺوکۺمتخۺرکدایۺ‪،‬ۺنفۺقطنمۺںیمۺذہتبیۺدقیقۺرتنیۺاتکبۺیھجمسۺاجیتۺےہۺآپۺےنۺاتفمحۺاذہتلبیۺ ھکۺرکۺاسۺےکۺ‬

‫‪70‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وبھج ۺوک ۺمک ۺرکدای ۺ۔ایس ۺرطح ۺرشح ۺامٔۃ ۺاعل ۺیک ۺرشح ۺاتفمح ۺاوعلال‪ ،‬ۺہفسلف ۺںیم ۺنیعم ۺاہفسلفل ۺ‪،‬احطفی ۺاتکب ۺااہطلرت ۺاک ۺالخہص ۺزدبۃۺ‬
‫ااحطلفی ۺ ھک ۺرک ۺوموجدہ ۺفتق ۺںیم ۺاطنیبل ۺولعؾ ۺوبنت ۺےک ۺضح ۺسبا ۺاکرانہم ۺااجنؾ ۺدای ۺےہ‪ ،‬ۺاشہ ۺفیل ۺاہلل ۺدحمث ۺدولہی ۺیک ۺۃجح ۺاہلل ۺاابلہغل ۺوجۺ‬
‫ارس ارۺرشتعیۺرپۺام ۺانزۺاتفیلۺےہۺ‪،‬ۺآپۺےنۺرۃمحۺاہللۺاولاۃعسۺ ھکۺرکۺاشہۺاصبحۺےکۺولعؾۺفۺااکفرۺےسۺاافتسدہۺوکۺآاسؿۺانبدایۺ۔ۺآپۺ‬
‫ےن ۺۃجح ۺاالالسؾ ۺرضحت ۺانونوتی ۺےک ۺولعؾ ۺف ۺااکفر ۺسج ۺاک ۺانھجمس ۺافر ۺزپانھ ۺاس ۺدفر ۺںیم ۺلکشم ۺاکؾ ۺوہایگ ۺےہ ۺاس ۺیک ۺیرش ح ۺف ۺوتحیض ۺاک ۺسباۺ‬
‫میظعۺاکرانہمۺااجنؾۺدایۺےہۺ۔‬
‫رقترییۺفۺرحترییۺوخ ںوںۺےکۺالعفہۺیتفمۺاصبحۺاکۺالصۺاایتمزۺآپۺیکۺدترسیۺےہۺ‪،‬ۺآپۺراجؽۺاسزۺےھتۺ‪،‬آپۺابامکؽۺافۺرےبۺاثمؽۺ‬
‫دمرسۺےھتۺ‪،‬ۺدترسیۺےکۺابب ۺںیمۺآپۺےنۺیسکۺیکۺدیلقت ۺںیہنۺیکۺیھتۺ؛ہکلبۺاکیۺےئنۺادنازۺیکۺآپۺےنۺرطحۺڈایلۺیھتۺ‪،‬ۺاسۺضح ۺانہکۺ‬
‫ۺہکۺآپۺاامؾۺدترسیۺےھتۺ‪،‬ۺدجمدۺدترسیۺےھت‪،‬ۺآپۺاکۺقبسۺتہبۺوبقمؽۺوہاۺرکاتاھتۺ‪،‬ۺافرۺآپۺےنۺدرسۺوکۺرہۺزیچۺرپۺرتحیجۺدیۺیھتۺ‬ ‫اچ‬
‫‪،‬درسۺفۺدترسیۺآپۺاکوبحمب ۺرتنیۺہلغشمۺاھت‪،‬ۺہریۺاحرضیۺاکۺآپۺےکۺاہیںۺوصترۺںیہنۺاھتۺ‪ ،‬ۺافرۺہنۺیہۺدریۺاحرضۺیۺاکۺ‪،‬ۺآپ ۺےکۺآےنۺ‬
‫ےسۺےلہپۺامتؾۺہبلطۺ اکۺدرسۺںیم ۺاحرضۺوہانۺرضفریۺاھت‪،‬ۺآپ ۺےکۺآےنۺےکۺسا ۺیسکۺوکۺدراگسۺہۺںیمۺاحرضۺوہےنۺیکۺااجزت ۺںیہنۺیھتۺاع ۺ‬
‫یسکۺےنۺایسیۺیطلغۺیکۺوتۺاسۺاکۺایمخزہۺامتؾۺہبلطۺوکۺانلیھجۺوہاتۺاھتۺ‪،‬یتفمۺاصبحۺاسۺاوصؽۺیکۺالخػۺفرزیۺرپۺقبسۺوموقػۺرکۺےکۺانراضۺ‬
‫وہرکۺرھگۺےلچۺاجےتۺےھتۺ‪،‬امتؾۺہبلطۺوکۺیتفمۺاصبحۺاکۺ ۺس اجۺولعمؾۺاھتۺ۔‬
‫ےھجم ۺیتفم ۺاصبح ۺےس ۺرتذمی ۺرشفی ۺافر ۺاحطفی ۺرشفی ۺزپےنھ ۺاک ۺرشػ ۺاحلص ۺوہا ۺےہ ۺاع ۺھجم ۺےس ۺ ۺوساؽ ۺایک ۺاجےئ ۺہک ۺدسۺ‬
‫اسخ ۺزامہنۺمیلعتۺںیمۺوکؿۺیسۺاتکبۺےہۺسجۺںیمۺاکیۺدؿۺیکۺہریۺاحرضیۺںیہنۺےہۺوتۺریماۺوجابۺوہاگۺہکۺرتذمیۺرشفیۺںیمۺاکیۺیھبۺ‬
‫ہریۺاحرضیۺںیہنۺوہیئۺ‪،‬ایسۺزامہنۺںیمۺداراولعلؾۺففقۺدویدنبۺںیمۺدحمثۺرصعۺرضحتۺومالانۺارظنۺاشہۺاصبحۺریمشکیۺےکۺدرسۺاخبریۺ‬
‫اکۺسباۺرچاچۺراتہۺاھتۺ‪،‬اؿۺاکدرسۺاعنامہنۺافرۺافالضہنۺوہاۺرکاتۺاھتۺ‪،‬ۺمتفہۺےکۺاسؽۺمتخۺاخبریۺیکۺاکیۺسلجمۺںیمۺرشکیۺوہاکچۺاھتۺاشہۺاصبحۺاکۺ‬
‫ابیطخ ہن ۺادناز ۺافر ۺناققحہن ۺدرس ۺفایعق ۺک رور ۺنک ۺوہا ۺرکات ۺاھتآپ ۺانب ۺ ؒ ۺوک ۺیھب ۺاخرط ۺںیم ۺںیہن ۺالےت ۺےھت ۺ؛ہکلب ۺدرس ۺاخبری ۺںیم ۺاشدیۺ‬
‫بس ۺےس ۺزایدہ ۺدقن ۺانب ۺ ؒ ۺرپ ۺیہ ۺایک ۺرکےت ۺےھت ۺ‪ ،‬ۺدفرہ ۺدحثی ۺےک ۺاسؽ ۺانمت ۺوہیت ۺیھت ۺہک ۺاشہ ۺاصبح ۺےک ۺدرس ۺاخبری ۺںیم ۺرشکیۺ‬
‫وہنوکںۺنکیلۺیتفمۺاصبحۺےک ۺدرسۺیکۺتمظعۺاسۺدقرۺدؽۺںیمۺسوی تۺیھتۺہکۺاۺؿۺاکقبسۺوھچڑۺرکۺںیہکۺافرۺاجےنۺاکۺوساؽۺیہۺںیہنۺ‬
‫اھتۺ‪،‬اہںۺہعمجۺںیمۺرغمبۺےکۺسا ۺاع ۺیتفمۺاصبحۺیرشفیۺںیہنۺالےتۺوتۺیھبکۺیھبکۺاشہۺاصبحۺےکۺدرسۺکتۺراسیئۺوہاجیتۺیھتۺ۔‬
‫یتفمۺاصبحۺےکۺدرسۺرتذمیۺاکادنازۺسباۺرناالۺاھتۺ‪،‬ۺدحثیۺیکۺیرش حۺصپۺرظنمۺےکۺاسھتۺاسۺرطحۺایبؿۺرکےتۺےھتۺہکۺاعترضۺاکۺوساؽۺ‬
‫یہۺدیپاۺںیہنۺوہاتۺاھتۺ‪،‬ۺتہبۺیسۺابںیتۺوخدۺوخبۺدۺلحۺوہاجیتۺںیھتۺ‪،‬آپۺذمابہۺاہمئۺےکۺاالتخػۺںیمۺاسۺرپۺرضفرۺرفینشۺڈاےتلۺےھتۺہکۺ‬
‫ۺاالتخػ ۺ ص ۺ یمہ ۺیک ۺانب ۺرپ ۺوہا ۺےہ ۺای ۺداللئ ۺںیم ۺاالتخػ ۺیک ۺانب ۺرپ ۺاس ۺےس ۺسبا ۺانانیمؿ ۺوہات ۺاھت ۺ‪،‬یتفم ۺاصبح ۺےک ۺاھجمسےن ۺافر ۺایبؿۺ‬
‫رکےنۺاکادنازۺرناالۺاھتافرۺادنازۺںیمۺاسۺدقرۺرہھٹافۺاھتۺہکۺامہرےۺاسویھتںۺںیمۺونےۺدصیفۺآپۺیکۺرقتریۺوکۺابٓاسینۺ ھکۺ‪،‬ایۺرکےتۺےھت؛ۺ‬

‫‪71‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ہکلب ۺضعب ۺاصبح ۺذفؼ ۺوت ۺیتفم ۺاصبح ۺیک ۺرقتری ۺوک ۺرعیب ۺںیم ۺملق ۺدنب ۺرکےتیل ۺےھت ۺ‪ ،‬ۺافر ۺیتفم ۺاصبح ۺےک ۺاہیں ۺداللئ ۺیک ۺتہب ۺزایدہۺ‬
‫رفافاین ۺںیہن ۺوہیت ۺیھت ۺ‪ ،‬ۺنکیل ۺدحثی ۺیک ۺایسی ۺیہقف ۺیرش ح ۺرکےت ۺےھت ۺہک ۺاانحػ ۺاک ۺکلسم ۺتہب ۺوبضمط ۺادناز ۺںیم ۺامنایں ۺوہاجات ۺاھت‪،‬ۺ‬
‫ضعب ۺرمہبت ۺرصػ ۺاانحػ ۺےک ۺداللئ ۺایبؿ ۺرکےت ۺےھت ۺافر ۺرفامےت ۺوشاعف ۺےک ۺداللئ ۺایہن ۺےس ۺولعمؾ ۺرکول ۺںیم ۺویکں ۺایبؿ ۺرکفںۺ‬
‫۔یتفم ۺاصبح ۺیک ۺزدنیگ ۺںیم ۺملع ۺف ۺلمع ۺاک ۺسبا ۺوتازؿ ۺاھت ۺ‪ ،‬ۺدرس ۺےس ۺآپ ۺوک ۺاغتی ۺدرہج ۺتبحم ۺیھت ۺ‪ ،‬ۺقبس ۺاک ۺلسلست ۺافرفتق ۺیک ۺسبیۺ‬
‫دقرفتمیقۺیھتۺافرۺاؿۺبسۺرپۺزتسمادۺآپۺاکۺولخص‪،‬ۺآپۺیکۺاپزیکہۺزدنیگۺیھتۺسجۺےنۺآپۺےکۺدرسۺوکۺدحۺدرہجۺوبقمؽۺانبدایۺاھتۺ۔‬
‫نجۺےکۺرکدارۺےسۺآیتۺوہۺدصاتقۺیکۺکہم‬
‫اؿۺیکۺدترسیۺےسۺرھتپۺیھبۺلھگپۺےتکسۺںیہ‬
‫آپۺیکۺضعبۺابںیتۺآجۺیھبۺدؽۺیکۺاوھگنس ۺںیمۺےنیگنۺیکۺرطحۺیجسۺوہیئۺںیہۺافرۺنیسۺایدفںۺیکۺرطحۺیسبۺوہیئۺںیہ‪،‬ۺآپۺاطمہعلۺ‬
‫ےکۺتہبۺاعدیۺےھتۺ‪،‬آپۺےنۺاطمہعلۺوکۺاینپۺزدنیگۺیکۺذغاۺانبایۺاھتۺنکیلۺرصػۺاطمہعلۺیکۺانب ۺرپۺقبسۺزپاھےنۺےکۺاقلئۺںیہنۺےھت؛ۺہکلبۺ‬
‫آپ ۺیک ۺراےئ ۺیھت ۺہک ۺاطمہعل ۺےک ۺسا ۺاحلص ۺاطمہعل ۺوک ۺذنہ ۺےک ۺاخونں ۺںیم ۺرتبیت ۺدانیرضفری ۺےہ ۺاس ۺےس ۺ میہف ۺیک ۺالصتیح ۺدیپاۺ‬
‫وہیتۺےہۺ‪،‬ۺآپۺاکۺرظن ۺاھتۺہکۺیسکۺاتکبۺوکۺزپاھےنۺےکۺضح ۺرشفاحتۺاکۺاطمہعلۺاکیفۺںیہنۺےہۺ؛ہکلبۺیسکۺاتکبۺاکۺزپاھےنۺےکۺضح ۺاسۺ‬
‫نفۺوکۺزپانھۺرضفریۺےہۺ‪،‬ۺبجۺآدیمۺنفۺوکۺزپھۺاتیلۺےہۺوتۺاسۺےکۺضح ۺاسۺنفۺیکۺیسکۺاتکبۺوکۺزپاھانۺآاسؿۺوہاجاتۺےہۺ‪،‬ۺآپۺاکۺرظن ۺ‬
‫ۺاھتہک ۺوتمؿ ۺوک ۺب ظ ۺرکےن ۺاک ۺاامتہؾ ۺایک ۺاجےئ ۺاس ۺےس ۺنف ۺںیم ۺدرک ۺدیپا ۺوہات ۺےہ ۺ‪،‬داراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺنیعم ۺادملرنیس ۺاک ۺاکیۺ‬
‫ہبعشۺاھتۺنکیلۺیتفمۺاصبحۺاسۺےکۺالخػۺےھتۺاؿۺاکۺرظن ۺاھتۺہکۺنفۺیکۺادتبایئۺاتکںیبۺفہۺزپاھےئۺسجۺےنۺنفۺزپھۺراھکۺوہ‪،‬ۺرفاتغۺ‬
‫ےک ۺسا ۺوجۺنیعم ۺدمرس ۺوہاجےت ۺںیہ ۺفہۺوچبںۺرپ ۺرجتہب ۺرکےت ۺںیہ ۺاؿ ۺاک ۺاطمہعلۺنف ۺاک ۺںیہنۺوہات ۺےہ ۺفہ ۺرشفاحت ۺدھکی ۺرک ۺزپاھےتۺںیہۺ‬
‫اس ۺضح ۺہبلط ۺوک ۺاس ۺےس ۺ اخرط ۺوخاہ ۺافدئہ ۺںیہن ۺوہاگ۔ ۺ‪ ،‬ۺآپ ۺےن ۺوگ ۺتہب ۺیس ۺاردف ۺرشفاحت ۺی ۺںیہ؛ ۺاس ۺضح ۺہک ۺہبلط ۺںیم ۺرعیبۺ‬
‫رشفاحتۺوکۺےنھجمسۺیکۺالصتیحۺوقفمدۺوہیتۺاجریہۺےہۺنکیلۺآپۺارثکۺاہکۺرکےتۺےھتۺہکۺوسۺاسؽۺیھبۺاردفۺرشفاحتۺزپاتھ ۺرےہۺاۺسۺوکۺ‬
‫ملعۺںیہنۺآےئۺاگۺ۔ۺآپۺےتہکۺےھتۺہکۺہبلطۺےکۺنیتۺدراجتۺںیہۺایلعۺالصتیحۺ‪،‬ادینۺافرۺوتمطسۺ‪،‬ۺایلعۺالصتیحۺےکۺہبلطۺوکۺرفاتغۺےکۺ‬
‫سا ۺوفراۺدترسیۺںیمۺگلۺاجانۺاچ ۺ‪،‬الیمکتتۺںیمۺرہۺرکۺاینپۺالصتیحۺاضعئۺںیہنۺرکینۺاچ ۺ‪،‬ۺافرۺوتمطسۺہبلطۺوکۺالیمکتتۺںیمۺرہۺرکۺاینپۺ‬
‫ۺافرۺزمکفرۺہبلطۺوکۺدختمۺقلخۺےکۺدیماؿۺںیمۺگلۺاجانۺاچ ۺافرۺاےنپۺدنیۺےکۺظفحتۺےکۺضح ۺاکیۺاسؽۺ‬ ‫زمکفریۺیکۺاالصحۺرکینۺاچ‬
‫ۺ۔ۺآپۺاہکۺرکےتۺےھتۺہکۺہبلطۺدفۺرطحۺےکۺںیہۺاکی ۺوجۺاےنپۺضح ۺزپےتھۺںیہۺافرۺاکیۺامںۺابپۺ‬ ‫ےکۺضح ۺامج تۺںیمۺےلچۺاجان ۺاچ‬
‫ےک ۺضح ۺزپےتھ ۺںیہ ۺ‪ ،‬ۺامں ۺابپ ۺےک ۺضح ۺوج ۺزپےنھ ۺےک ۺضح ۺدمارس ۺںیم ۺآےت ۺںیہ ۺفہ ۺزپےت ۺںیہ ۺزپےتھ ۺںیہن ۺںیہ ۺ‪ ،‬ۺینعی ۺرصػ ۺزپےۺ‬
‫رےتہۺںیہۺاسۺضح ۺہبلطۺوکۺامںۺابپۺےکۺضح ۺںیہنۺاےنپۺضح ۺزپانھۺاچ ۺ۔‬

‫‪72‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رفاتغۺےکۺسا ۺیھبۺیتفمۺاصبحۺےسۺاگےہۺہبۺاگےہۺالماقتۺوہیتۺیھتۺ‪،‬ۺآپۺیکۺسلجمۺاعؾۺوطرۺرپۺیملعۺسلجمۺوہاۺرکیتۺیھت‪،‬ۺآپۺ‬
‫یھبکۺیھبکۺداراولعلؾۺدیحرآابدۺںیمۺمتخۺاخبریۺےکۺضح ۺیرشفیۺالےتۺےھتۺ‪،‬ۺایسۺرطحۺۃیعمجۺنلعءۺےکۺابمثحۺہیہقفۺںیمۺیھبۺآپۺیرشفیۺ‬
‫الےتۺےھتۺفاہںۺآپۺوکۺدھکیۺرکۺافرۺآپۺیکۺابںیتۺنسۺرکۺسبیۺوخیشۺوہیتۺیھتۺ‪،‬یھبکۺیھبکۺوشاؽۺںیمۺیھبۺدویدنبۺںیمۺآپۺےسۺالماقتۺاکۺ‬
‫رشػۺاحلصۺوہاتۺاھتۺ‪،‬ۺیتفمۺاصبحۺاےنپۺرقیبیۺاشع دفںۺوکۺدہ ۺفہریہۺیھبۺدایۺرکےتۺےھتۺ‪،‬ۺضعبۺرمہبتۺوکیئۺاتکبۺدہ ۺںیمۺشیپۺیکۺ‬
‫اجیتۺوتۺاسۺرپۺااعنؾۺےسۺیھبۺونازےتۺےھتۺ‪،‬ۺاکیۺرمہبتۺںیمۺاینپۺاتکبۺ’’اامؾۺاوبہفینحۺوساحنۺفۺااکفر‘‘ ےلۺرکۺیتفمۺاصبحۺیکۺدختمۺ‬
‫ںیمۺایگ‪،‬ۺیتفم ۺاصبح ۺتہب ۺدری ۺکت ۺاس ۺےک ۺفلتخم ۺافراؼ ۺوکۺزپےتھ ۺرےہ ۺافر ۺاریخۺںیمۺرفامای’’ اہمتری ۺاردف ۺایھچ ۺےہ‘‘ ۺہلمج ۺرصػۺ‬
‫وحہلص ۺازفایئ ۺےک ۺضح ۺاھت‪ ،‬ۺںیم ۺےن ۺوسحمس ۺایک ۺےہ ۺ ۺریمے ۺضح ۺتہب ۺسباۺااعنؾ ۺےہۺ‪،‬اشدیۺزہار ۺرفےیپۺےس ۺےھجم ۺفہ ۺوخیش ۺہنۺیتلمۺینتجۺ‬
‫یتفمۺاصبحۺےکۺاسۺاکیۺےلمجۺےسۺوہیئۺیھت‪،‬ۺیتفمۺاصبحۺےسۺآرخیۺالماقتۺنیتۺامہۺلبقۺوہیئۺیھتۺ‪،‬ۺیتفمۺاایتشؼۺادمحۺاصبحۺااتسذۺ‬
‫داراولعلؾ ۺدویدنب ۺےس ۺالماقت ۺوہیئگ ۺےنہک ۺےگل ۺہک ۺیتفم ۺاصبح ۺےک ۺاپس ۺاجراہ ۺوہں ۺمت ۺیھب ۺولچ ۺزعتتی ۺوہاجےئ ۺیگ ۺ‪ ،‬ۺاس ۺفتق ۺیتفمۺ‬
‫اصبح ۺاےنپ ۺدمسیھ ۺےک ۺااقتنؽ ۺےک ۺسا ۺیئبمم ۺےس ۺیرشفی ۺالےئ ۺےھت ۺافر ۺایس ۺدؿ ۺفایسپ ۺوہیئ ۺیھت ۺ‪ ،‬ۺاس ۺدؿ ۺاکیف ۺدری ۺکت ۺآپ ۺیکۺ‬
‫دختمۺںیم ۺرےنہۺاکۺومعقۺالمۺ‪،‬ابرشۺوہریہۺیھتۺاسۺضح ۺرغمبۺیکۺامنزۺیھبۺآپۺےکۺرھگۺںیمۺزپیھ‪،‬ۺداراولعلؾۺےکۺضعبۺااسذتہۺیھبۺ‬
‫یرشفی ۺرفامےھت ۺاس ۺومعق ۺرپ ۺیتفم ۺاصبح ۺےن ۺرفامای ۺںیم ۺےن ۺاانپ ۺاھبیئ ۺوھک ۺدای ۺ۔ ۺآرخی ۺالماقت ۺیھت ۺےسک ۺولعمؾ ۺاھت ۺہک ۺ ۺآرخیۺ‬
‫الماقتۺناتبۺوہیگۺ۔‬
‫آرخیۺ ابتۺ ھکۺرکۺومضمؿۺمتخۺرکاتۺوہںۺ‪،‬ۺیتفمۺاصبحۺیکۺزدنیگۺیکۺامہۺابتۺ ۺےہۺہکۺآپۺےنۺرفاتغۺےکۺسا ۺب ظۺایکۺاھتۺاسۺ‬
‫ضح ۺہکۺیتفمۺاصبحۺےتھجمس ۺےھتۺہکۺرقآؿۺوکۺےنھجمسۺےک ۺضح ۺرقآؿۺاکۺب ظۺوہانۺرضفری ۺےہۺ‪،‬ۺایسۺرطحۺآپۺیکۺاہیلہ ۺرتحمہمۺےنۺاشدیۺ‬
‫ےک ۺسا ۺب ظ ۺایک ۺاھت‪ ،‬ۺرھپ ۺایم ۺاج ؿ ۺےن ۺاےنپ ۺامتؾ ۺوٹیبں ۺویٹیبں ۺوک ۺایس ۺرطح ۺامتؾ ۺوہبؤں ۺوک ۺافر ۺامتؾ ۺوپوتں ۺوک ۺاحظف ۺانبےن ۺاک ۺاامتہؾ ۺایک ۺاھتۺ‬
‫‪،‬وگایۺہکۺب ظۺرقآؿۺےکۺقلعتۺےس’’ انیۺاخہنۺہمہۺآاتفبۺا تۺ‘‘اکۺدصماؼۺےہ۔‬
‫وبقمؽۺوجۺوہںۺاشذۺںیہۺ‪،‬اق لۺوتۺتہبۺںیہ‬
‫آہنیئۺےکۺامدننۺںیہۺمکۺدؽۺوتۺتہبۺںیہ‬

‫‪‬‬

‫‪73‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحتۺومالانۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپری‬
‫ومالانۺمیسنۺارتخۺاشہۺرصیق‪،‬ااتسذۺداراولعلؾۺففقۺدویدنب‬

‫امتؾۺوہگجںۺرپۺاالتخػۺوہۺاتکسۺےہ‪،‬ۺراےتسۺدجاۺوہۺےتکسۺںیہ‪،‬ۺرگمۺاکیۺراہتسۺااسیۺےہۺسجۺرپۺبسۺوکۺانلچۺےہۺ‪،‬ۺاہللۺرپ تۺوہںۺایۺتُبۺ‬
‫ۺرفشۺاخکۺرپۺ‬
‫رپ ت‪،‬ۺدخاۺآاگہۺوہںۺایۺدخاۺزیبار‪،‬ۺرفوعؿۺس اجۺولگۺوہںۺایۺفیلۺتفصۺااسنؿ‪،‬ۺتختۺِۺاشیہۺوکۺز تنۺےنشخبۺفاےلۺوہںۺای ِ‬
‫ولےنٹ ۺفاےل‪ ،‬ۺملع ۺےک ۺومیت َۺرفےنل ۺفاےل ۺوہں ۺای ۺزخػ ۺرسیفں ۺےس ۺےنلیھک ۺفاےل‪ ،‬ۺملع ۺےک ۺوجای ۺوہں ۺای ۺاہجتل ۺےک مۺہدفش ۺبس ۺاسۺ‬
‫راےتسۺےک ۺرایہ ۺںیہ‪ ،‬ۺرفؼ ۺےہ ۺوت ۺرصػ ۺاانت ۺہک ۺسج ۺاک ۺفتق ۺآےئ ۺاگ ۺفہ ۺےلچ ۺاگ ۺ‪ ،‬ۺآج ۺںیہن ۺوت ۺلک ۺانلچ ۺرضفرۺےہ‪ ،‬ۺفہ ۺراہتس ۺومت ۺاک ۺراہتسۺ‬
‫ےہ‪،‬ۺایسۺراےتسۺرپۺلچۺرکۺرضحتۺومالانۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺیھبۺابراگہِۺربۺںیمۺاحرضۺوہےئگ۔‬
‫دفرۺاحرضۺںیمۺرضحتۺومالانۺدیعسادمحۺاپنلۺوپریۺملعۺیکۺاکیۺاثمؽ‪،‬ۺاطمہعلۺافرۺفتعسۺیکۺاکیۺریظن‪،‬ۺدتریسیۺوصختایتۺاکۺاایتمز‪،‬ۺزابؿۺ‬
‫فۺایبؿۺیکۺوجےئۺرفاں‪،‬ۺاولسبۺفۺاداۺاکۺاابتعرۺافرۺاقیقحتتۺفۺونادراتۺیکۺاکیۺاشنینۺےھت‪،‬ۺاوھنںۺےنۺتیثیحبۺخیشۺادحلثیۺداراولعلؾۺدویدنبۺ‬
‫ےکۺیملعۺولسلسںۺوکۺزدنہۺراھکۺاوھنںۺےنۺملعۺیکۺاسۺرفینشۺوکۺالیھپےنۺافرۺآےگۺسباھےنۺیکۺوکششۺیکۺسجۺوکۺمہۺاسۺبصنمۺاکۺاقتت ۺ‬
‫افرۺاطمہبلۺہہکۺےتکسۺںیہ‪،‬ۺا ںیھۺوموجدنیۺںیمۺالبہبشۺاایتمزیۺاقمؾۺاحلصۺاھت‪،‬ۺاوھنںۺےنۺرہگایئۺںیمۺارتےنۺاک‪،‬ۺانشفریۺےکۺوجرہۺداھکےنۺ‬
‫اک ۺافر ۺرذاتنِ ۺیملع ۺاک ۺوبثت ۺدای ۺ‪ ،‬ۺاےنپ ۺملق ۺےس ۺیئک ۺاشاکہر ۺاتکںیب ۺیھب ۺداین ۺوک ۺدںی ۺایھچ ۺافر ۺاکایمب ۺزدنیگ ۺذگاری‪ ،‬ۺوسکییئ ۺےک ۺاسھتۺ‬
‫اکومںۺںیمۺوغشمؽۺرےہ۔‬
‫ںیم ۺ‪۷۳‬۔‪ ۱۹۷۲‬ء ۺےک ۺاسؽ ۺہبعشٔ ۺافریس ۺےکۺدرہج ۺوسؾ ۺاک ۺاطبل ۺملع ۺاھت‪،‬ۺرعیبۺدراجت ۺےک ۺضح ۺاکیۺےئن ۺااتسذ ۺےک ۺآےن ۺاک ۺوشرۺ‬
‫وہا‪،‬ۺامہرےۺزامہنٔۺاطبلۺیملعۺںیمۺیسکۺااتسذۺیکۺآدمۺاکۺداراولعلؾۺیکۺاہچردویاریۺںیمۺونیہمںۺرچاچۺراتہۺاھت‪،‬ۺآجۺااسیۺںیہنۺوہاتۺآےنۺفاےلۺ‬
‫ااتسذۺےسۺہبلط ۺیکۺالماقت ۺدراگسہ ۺیہ ۺںیم ۺوہیت ۺےہ‪ ،‬ۺاخومیش ۺےک ۺاسھت ۺرقتر ۺوہاجےت ۺںیہ‪،‬ۺوہ ۺاتکسۺےہ ۺاسۺنمض ۺںیم ۺریمی ۺولعمامتۺ‬
‫ادوھری ۺوہںۺاظبرہ ۺااسی ۺیہ ۺوہات ۺےہ‪،‬ۺرہباحؽۺرضحت ۺومالان ۺدیعسادمح ۺاپنل ۺوپریۺۺداراولعلؾۺدویدنبںیمۺیرشفی ۺےل ۺآےئ‪ ،‬ۺھچکۺفتقۺ‬
‫ےکۺسا ۺےھجمۺاؿۺےسۺاضیبفیۺ رشفیۺزپےنھۺاکۺومعقۺالم‪،‬ۺ ۺومالانۺیکۺادتباۺیھتۺافرۺااہتنۺآپۺےکۺاسےنمۺےہ‪،‬ۺاسۺدفرۺیہۺوکۺذنہۺںیمۺرھکۺ‬
‫رک ۺ ۺدنچ ۺوطسر ۺدنبملق ۺیک ۺںیہ‪ ،‬ۺںیم ۺےن ۺداراولعلؾ ۺںیم ۺنج ۺااسذتہ ۺےس ۺزپاھ ۺاؿ ۺںیم ۺرضحت ۺومالان ۺدیعسادمح ۺاپنل ۺوپری ۺیک ۺہگج ۺامنایںۺ‬
‫ریہۺافرۺاسۺفتقۺفہۺداراولعلؾۺیکۺدتر یسیۺزدنیگۺیکۺاجؿۺافرۺرزیھۺیکۺڈہیۺیکۺتیثیحۺرےتھکۺےھت‪،‬ۺاؿۺاکۺاسۺرھکناۺذفؼ‪،‬ۺاؿۺاکۺاسۺاامہنکۺ‬
‫یف ۺاملعل‪ ،‬ۺاؿ ۺاک ۺاس ۺدتریسی ۺدرک‪ ،‬ۺہتکن ۺآرفوینیں ۺاک ۺس اج‪ ،‬ۺراےئ ۺںیم ۺالصتب ۺافر ۺااکحتسؾ‪ ،‬ۺیملع ۺابمثح ۺرپ ۺرظن‪ ،‬ۺاسمِکل ۺارہعب ۺاک ۺااحہط‪،‬ۺ‬
‫االتخیفۺاسملئۺںیمۺادتعاؽۺافرۺایمہنۺرفی‪،‬ۺادبۺاکۺایخؽۺ ۺبسۺھچکۺومالانۺیکۺیملعۺزدنیگۺیکۺاینبدںیۺںیہ۔‬

‫‪74‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺدفرۺےسجۺمہۺیملعۺارفادۺےسۺرحمفیمۺاکۺدفرۺےتہکۺںیہۺانیقیۺرحمفیمۺاکۺدفرۺےہۺ‪،‬اکیۺےکۺسا ۺاکیۺاصبحِۺملعۺےکۺرفسۺآرخۺےسۺاسۺراہۺیکۺ‬
‫فریاینۺسبیتھۺاجۺریہۺےہ‪،‬ۺانسوٹںۺےنۺفںیتشحۺسباھۺدیۺںیہ‪،‬ۺافرۺبسۺےسۺسبھۺرکۺ ۺااسحسۺاجؿۺاکنےلۺداتیۺےہۺہکۺاجےنۺفاےلۺیکۺہگجۺ‬
‫اخیلۺیہۺرےہۺیگ‪،‬ۺملعۺےکۺدرفازےۺدنبۺیہۺرںیہۺےگ۔‬
‫ربۺاکانئتۺرضحتۺومالانۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺوکۺاینپۺاخصۺروتمحںۺافرۺونازوشںۺےسۺرسرفازۺرفامےئ‪،‬ۺامسپدناگؿۺوکۺاؿۺیکۺ‬
‫ّ‬
‫یملعۺفراتثۺاکۺانیمۺانبےئ۔ۺ(آنیم)‬

‫‪‬‬

‫‪75‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ارتےئگزنمولںۺےکرہچےاریمایک؟ اکرفاںۺایگےہ‬
‫یتفمۺارتخاامؾۺاعدؽۺاقیمسۺممتہمۺاجہعمۺرابینۺونمرفاۺرشفیۺیتسمسۺوپر‬

‫رسیئۺادحملنیثۺرضحتۺومالانیتفمۺدیعسادمحاپوپنلریۺایدفںۺےکوقنش‬
‫اکی ۺوسوگار ۺحبص ‪/ ۲۵‬راضمؿ ۺاابملرک‪۱۴۴۱‬ھ؁(‪/۱۹‬یئم ۺ‪۲۰۲۰‬ء؁)یک ۺحبص ۺیسیک ۺوسوگاریھت ۺہک ۺاس ےکآامسؿ ۺاکوسرجۺ‬
‫ایھبۺالکنیہ ۺاھتہک ۺآامسؿ ۺملع ۺفنف ۺاکرفنش ۺآاتفب ۺرغفب وہایگ‪،‬ایھب ۺحبص ۺویلکں ۺےنانلھکافروکلئ ۺےنانکہچرشفع ۺایکاھتہک ۺنشلگۺ‬
‫االسؾ اکاکی ۺوھپؽ ۺرماھجایگ‪،‬افرابغ ۺولعؾ ۺوبنت ۺاکاکی ۺلبلب ۺاخومش ۺوہایگ‪،‬ینعی ۺملع فنف ۺاکاامؾ ۺرسیئ ۺادحملنیث ۺرضحت ۺادقسۺ‬
‫ومالانیتفمۺدیعسادمحاپوپنلریۺخیش ادحلثیۺفدصرادملرنیسۺداراولعلؾۺدویدنبےناسۺداینےئافینۺوکاولداع اہک‪،‬اانہللۺفااناہیلۺراوعجؿۺ۔‬
‫یئک ۺدونں ۺےسآپ ۺیک ۺدشدیالعتل ۺیک ۺوشتانشیک ۺربخںی ۺوموصؽ ۺوہریہ ۺںیھت‪/۲۴،‬راضمؿ اابملرک ۺوکاشؾ ۺےسیہ ۺاحتلۺ‬
‫زایدہۺرخاب ۺوہےنیکۺربخیلم‪ /۲۵،‬راضمؿ ۺیک ۺبش ۺشکمشک ںیم ۺذگری‪،‬راتۺرھباجےنگےکسا حبصۺےکےکھت ۺوہےئ ۺاحملت ۺںیمۺایھبۺ‬
‫ق‬
‫ۺاحدثۺاجاکنہۺیکۺاالطعۺیلمۺ‪،‬ۺآرخۺزدنیگۺرھباکۺاکھتۺاہراۺاسمرف ادبیۺدنینوسایگ۔‬
‫آھکنۺیگلۺیہ یھتۺہکۺاس ا‬
‫ڑکےرفساکاکھتاسمرف‪،‬ۺاکھتۺےہۺااسیۺہکۺوسایگۺےہ‬
‫وخداینپۺآںیھکنۺوتدنبرکںیلۺ‪،‬رہآھکنۺنکیلۺوگھبایگےہ‬
‫ہمہۺتہجۺتیصخش‬
‫رضحت ۺیتفم ۺاصبحۺاس ۺدفرںیم ۺاکی ۺرقبعی ۺتیصخش ۺےکامکل ۺےھت‪،‬نج ۺوکرہملع ۺفنف ےسآانشیئ ۺیھت ۺ‪،‬دمارس ۺےکاصنبۺ‬
‫ںیمۺراجئ ےچینےسافرپکتۺرہاتکبۺیکۺدترسیۺیکۺاؿ وکاعسدتۺاحلصۺوہیئۺیھتۺ‪،‬فہۺدترسیۺاکےبانپہۺہکلمۺرےتھکۺےھتۺ‪،‬یسکۺنفۺیک‬
‫اتکبۺوہ‪،‬اپینۺرکدےتیےھت‪،‬ملعۺوکوھگؽۺرکالپےناکفہۺرنہۺاجےتنۺےھت‪،‬اؿۺاکرطہقی نفۺںیمۺارترکۺالکؾۺرکےنۺاکۺاھت‪،‬فہۺرہنفۺےکس اجۺ‬
‫انشس ۺےھت‪ ،‬وگتفیسک ۺوموضع رپیھب ۺوہریصبت ۺفرہگایئ ۺںیم ۺڈفیب ۺوہیت ۺیھت‪،‬اخص ۺوطررپدحثی ۺافرہقف ۺاؿ ۺےکذفؼ اکہصحۺ‬
‫ےھت‪،‬اؿ ۺدفونں ۺونفؿ ۺےکرماعج ۺفآمذخرپ ۺرہگی ۺرظنیھت ۺ‪،‬دحثی ۺفہقف ۺےکرطفی ذماؼ ۺاکہجیتن ۺاھتہک ۺاؿ ۺےکدرس ۺدحثیۺںیمۺ‬
‫سباادتعاؽۺوہاتاھت‪،‬فہ ۺہنۺالہ اظرہیکۺرطح ۺ وگتف ۺرفامےتےھت‪ ،‬ۺافرہن ۺیہقفۺاقیقشتت ۺںیمۺولغےکاقلئ ۺےھت‪،‬آپ ےکاہیں ۺرفاتیۺ‬
‫فدراتیۺدفونںۺاکازتماجۺاھت‪،‬رضحتۺالعہمۺاونراشہۺریمشکیۺ ےنداراولعلؾۺدویدنبںیمۺسجۺرطزۺدترسیۺیکۺانبڈایلۺیھتۺ‪،‬یتفمۺاصبحۺ‬
‫اس دفرںیم ۺاس ۺےکرتہبنی ۺامندنئہ ۺےھت‪،‬فہ ۺمنصلت ۺیفنح ۺےھت‪،‬نکیل ۺدرس ۺااسیریصبت ارففزافردملل ۺوہاتاھتہک ۺکلسم ۺیفنح ۺدؽۺ‬
‫فدامغۺیکۺرہگاویئںۺںیم ارتاجاتاھت‪،‬اؿۺاکدرسۺسباوبقمؽۺافررطزااہفؾۺف میہفۺتہبۺؤمرثۺاھت‪،‬ایس ےئلالبدشدیوبجمریۺےکوکیئۺاطبلۺ‬

‫‪76‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ملعۺاؿۺےکدرسۺےسۺہریاحرضۺںیہنۺوہاتاھت۔ہقفۺفدحثیۺےکالعفہۺولعؾۺرضحتۺاشہۺفیل ۺاہللۺدحمثۺدولہیۺۺافراعمرػ ۺۃجح االالسؾۺ‬

‫رضحتۺومالاندمحماقمسۺانونوتیۺۺرپیھبۺآپۺاکوصخیصۺاطمہعلۺاھت‪،‬اؿ شبروگںۺیکۺیئکۺاتکوبںۺیکۺیرش حۺفۺلیہستۺآپۺےنرفامیئۺ۔‬
‫بلۺفہجہلۺافرزابؿۺفایبؿ‬
‫درسۺوہایوعایمۺاطخبۺاؿۺاکبلۺفہجہلۺہشیمہۺیسلجمۺوہاتاھت‪،‬افلکتتۺافرآفردےس ابلکلۺاپک‪،‬دیساھاسدہۺادنازایبؿۺافراسدہۺاعؾۺ‬
‫مہف ۺاافلظ‪،‬فہ ۺہب ۺفلک ۺرپوکشہ اافلظ ۺافرنیس ۺریبعتات ۺےکدرےپںیہن ۺوہےت ۺےھت‪،‬ایس ۺضح اؿ ۺیک ۺ وگتفاسنیعم ےکرسفں ۺےکۺ‬
‫افرپ ۺےسںیہن ۺہکلب ۺدؽ ۺفدامغ ۺےکادنروکوھچیت ۺوہیئ ۺذگریت ۺیھت‪،‬کشخ ےسکشخ ۺوموضع ۺوک ۺرتفاتزہ ۺافر ۺدپسچل ۺانبرکشیپۺ‬
‫رکےناکوجہقیلس ۺاںیہن ۺاحلص اھتہک ۺاس ۺدفرںیم ۺاشدیابدی۔۔۔۔ ۺوگہک ۺاؿ ۺیک ۺامدری ۺزابؿ ۺاردفںیہن ۺیھت ۺرگمفہ الہ ۺزابؿ ۺیک ۺرطحۺ‬
‫اس ۺرپ ۺدقرت ۺرےتھک ۺےھت‪ ،‬ۺاردف ۺافررعیب ۺدفونں ۺزابونں ۺرپاؿ وکاسکیں ۺوبعراحلص ۺاھت‪،‬فلتخم ۺولعؾ ۺف ۺونفؿ ۺرپاؿ ۺیک ۺہ تافیت ۺاسۺ‬
‫ےکضح اشدہدعؽ ںیہ‪،‬اندروموضاعت ۺرپاچسیل ۺ(‪ )۴۰‬ےس ۺزایدہ ۺہ تافیت ۺآپ ۺےنایداگر ۺوھچڑںی‪،‬وجاکی ۺلقتسم ۺیملعۺ‬
‫الربئرییۺےہۺ‪،‬آدنئہۺنیققحمۺےکےئلۺفہۺامٔذخاکاکؾۺرکےیگ‪،‬اؿ اشءۺاہللۺ۔‬
‫رشػۺذملتافرراہطب‬
‫ےھجم(‪۱۴۰۶‬ھ؁‪ ،‬ۺ‪۱۴۰۷‬ھ؁ ۺ‪۱۹۸۶/‬ء؁ ۺ‪۱۹۸۷،‬ء؁ ۺںیم ۺ)آپ ۺےسدہا ۺراعب ۺافررتذمی فاحطفی ۺزپےنھاکرشػ ۺاحلص ۺوہا‪،‬آپ ۺیکۺ‬
‫رتذمی ۺفاحطفی ۺےکدریس ۺاافدات ۺیھب ۺںیم ۺےن دنبملقےئک ۺےھت‪،‬وجریمے ۺذریخۂ ۺاکذغات ۺںیم ۺوفحمظ ۺںیہ ۺ‪،‬داراولعلؾ ۺدویدنبےک‬
‫دفراؿ ۺایقؾ ۺےھجم ۺایدںیہن ۺہک ۺیسک ۺااتسذےکقبس ۺےس ۺںیم ۺہریاحرضوہاوہں ۺ‪ ،‬ۺنکیل رضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺےکدرس ۺےس ۺںیم ۺتہبۺ‬
‫اتمٔرثاھت‪،‬فہ ۺاس ۺفتق ۺداراولعلؾ ۺدویدنبیک ۺدراگسہ ۺیک ۺآربفےھت‪،‬تہب ۺےس ۺیملع ۺاسملئ ۺںیم ۺولگ ۺاؿ ۺیک ۺرطػ ۺروجعۺ‬
‫رکےتےھت‪،‬امہرےۺدفرۺںیم ۺہبلطۺےکدرایمؿۺفہۺبس ۺےسۺزایدہۺوبقمؽۺرتنیۺااتسذےھت‪،‬تہب ابربعۺافرابفاقرےھت‪،‬نکیلۺاسۺ‬
‫ےکابفوجدسبی ۺوبحمتیب ۺےکاحل ۺےھت‪،‬ہبلط ۺرصعےکسا اؿ ۺےکرھگرپ ۺاحرضوہےت ۺےھت‪،‬اس ۺزامہن ۺںیم ۺیتفم ۺاصبح ۺرھگ ۺےسۺ‬
‫داراولعلؾ اپایپدہ ۺیرشفی ۺالےت ۺےھت‪،‬ریماایقؾ ۺارفیقی ۺزنمؽ ۺدقمی ۺںیم ۺاھت‪،‬ایس ۺےکاپس ۺےسذگررکفہ ۺرعماج ۺٹیگ ۺےس ۺداراولعلؾۺ‬
‫یرشفیۺےلاجےتۺےھت‪،‬اسۺرطح ارثکآانماسانمافرۺالماقتۺوہیتۺیھت‪،‬رگمتمہۺیکۺیمکۺےکببسۺتہبۺدونںۺکتۺآےکپدردفتلۺرپۺ‬
‫احرضیۺےسۺرحمفؾۺراہ۔‬
‫ہسۺرفزہۺاعیملۺمتخۺوبنتۺاکرفنسنۺںیمۺاقمخ ۺشیپۺرکےناکہصق‬
‫یلہپۺابرےھجمآپۺےکرھگرپاحرضیۺاکرشػۺداراولعلؾۺدویدنبںیمۺیلہپۺہسۺرفزہۺاعیمل متخۺوبنتۺاکرفنسنۺ(‪۱۹۸۷‬ء؁ۺ)ےکوم ہعۺ‬
‫رپاحلصۺوہاۺ‪،‬فہۺہصقۺیھبۺسبابیجع اھت‪،‬ںیمۺداراولعلؾۺدویدنباکاکیۺانمگؾۺاطبلۺملعۺ‪،‬اکیۺوھچےٹۺےسۺدمرہس (دمرہسۺدہینیۺاغزیۺ‬
‫وپروییپ)ۺےسآایاھتۺ‪،‬ۂقلحۺاةحبۺںیمۺفیہۺدفاچرہبلطۺےھت‪،‬وجاغزیۺوپرےسۺاسھتۺآےئۺےھتۺ‪،‬داراولعلؾۺےکمیظعۺااسذتہۺ‬
‫‪77‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےکدرابرفںۺکتۺمہ ےسیجۺومعمیلۺہبلطۺیکۺراسیئۺںیہنۺیھتۺ‪،‬ریمیۺتعیبطۺیکۺمکۺآزیمیۺاس رپزتسماد‪،‬ہبلطۺےسۺیھبۺتہبۺمکۺانشاشیئۺ‬

‫یھتۺ‪،‬دراگسہۺافرۺبتکۺاخہنۺےکالعفہ ںیہکۺآاناجانںیہنۺاھت‪،‬داراولعلؾۺےسابرہیھبکۺیسکۺرفت حۺاگہۺ‪،‬ہسلجۺ‪،‬ترورعہ ایرپفع اؾۺںیمۺ‬
‫رشکیۺںیہنۺوہا‪،‬اےنپیعلضۺافروصابیئۺاونمجنںۺںیمۺیھبۺتہبۺمک رشتکۺوہیتۺیھتۺ‪،‬ایسۺزامہنۺںیمۺداراولعلؾۺںیمۺمتخۺوبنتۺاکرفنسنۺ‬
‫یکۺمہم رشفعۺوہیئۺ‪،‬سجۺںیمۺکلمۺفریبفؿۺکلمۺےسۺسبیۺیملعۺ‪،‬یلمۺافرایسیسۺایصخشت ےنرشتکۺیک‪،‬اامؾۺرحؾۺدبعاہللۺنبۺلیبسۺیھبۺ‬
‫ۺطۺداراولعلؾۺ‬
‫یرشفیۺالےئۺ‪،‬اسۺوم ہع رپداراولعلؾۺدویدنبۺیکۺااظتنہیمۺےنےطایکہکۺاکرفنسنۺےکرپفع اومںۺںیمۺاکی تسشن ا‬
‫یکۺیھبۺریھکۺاجےئۺ‪،‬اتہکۺداراولعلؾۺیکۺامندنئیگۺاس ںیمۺاشلۺوہ‪،‬تسشنۺںیمۺاپچنۺ(‪ )۵‬ہبلطۺےکاقمالتۺافراپچنۺ(‪ )۵‬ہبلطۺیک‬
‫اقترریشیپۺرکےنۺاکہلصیفۺایکایگۺ‪،‬افروخادنمشہہبلطۺوکاسۺںیمۺہصحۺےنیلیک دوعتۺدیۺیئگۺ‪،‬اتہکۺاسمہقبۺےکسا رتہبےسۺرتہبااختنبۺ‬
‫لمعۺںیمۺآےکسۺ‪،‬اس اکاالعؿۺآفسیاںۺوہےتیہۺوخدنمشہہبلطۺاکاژداحؾۺدےنھکیوکالم‪،‬داراولعلؾ دویدنبوتملعۺاکرحبۺےبرکاںۺےہ‪،‬اہیںۺ‬
‫اکیۺرپاکیۺابالصتیحۺہبلطۺرہزامےنںیم وموجدرےہںیہۺ‪،‬درتفامیلعتتۺےکاپسۺںیمۺےنیھبۺ ۺاالعؿۺداھکی‪،‬ریمیۺانمتؤں‬
‫ےنیھبۺاڑگنایئۺیلۺ‪،‬رگم ۺوسچۺرکہکۺداراولعلؾۺےکابالصتیحۺافراتممزہبلط ےکدرایمؿۺریمےےسیجۺاکیۺومعمیلۺافرانمگؾۺاطبلۺملعۺ‬
‫یکۺایکتیثیحۺ؟تمہۺںیہن وہیتۺیھتۺ‪،‬نکیلۺوشؼۺےکاہوھتںۺوبجمرۺوہرکںیمۺےنیھبۺمتخۺوبنتۺےکوموضع رپاقمخ ۺونیسیۺںیمۺہصحۺ‬
‫ےنیلاکزعؾۺرک‪،‬ای‪،‬رھپۺفتقۺرقمرہۺےکادنراقمخ ۺایتر رکےکاخومیشۺےکاسھتۺرخدیاراؿۺویفسۺیکۺآرخیۺفصۺےکادیمفاریکۺ‬
‫رطحۺدرتفںیمۺعمج رکادایسجۺیکۺاالطعۺریمےرقبیۺرتنیۺاسویھتںۺوکیھبۺہنۺوہیکس‪،‬تقیقحۺ ۺےہۺہک ےھجمۺاکیۺیفۺدصۺیھبۺ‬
‫ادیمںیہنۺیھتۺہکۺریمااقمخ ۺیسکۺالقئۺوہاگۺافرۺاسۺمیظع ااشلؿۺاکرفنسنۺےکۺےئلاسۺاکااختنبۺلمعۺںیمۺآےئاگ‪،‬اسۺاسمہقبۺںیمۺ‬
‫ےنتکہبلط ےنہصحۺ‪،‬ای ۺوتولعمؾۺہنۺوہاکسۺنکیلۺریمیۺوخشۺیتخبۺہکۺاپچنۺبختنمۺاقمالںیمتۺاکیۺریمااقمخ ۺیھبۺاشلۺاھت۔‬
‫اگہۺابدشہکۺوکدےکانداں ۺہبۺطلغۺربدہػۺزدنریتےدرتفاکرپچایسۺڈوھڈناتوہاریمےرمکےرپآایافررحترییۺمکحۺانسایہکۺ‬
‫اانپاقمخ ۺےل رکرضحت ۺیتفم ۺدیعسادمحاپوپنلری ۺےکرھگرپاحرضوہ‪،‬اس ۺرطح ۺیلہپ ۺرمہبت ۺےھجمرضحت یتفم ۺاصبح ۺےکدردفتلۺ‬
‫رپاحرضیۺیکۺاعسدتۺرسیموہیئ‪،‬یتفمۺاصبحۺےنھچک ۺرضفری دہاایتۺدںی‪،‬افررتصخۺرکدای‪ ،‬ۺالہپوم ہعۺاھتبجۺریماراہطبۺ‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبح ےکۺاسھتۺاےنتۺرقبیۺےسوہا۔۔رہباحؽۺمیظعۺااشلؿۺہسۺرفزہۺاکرفنسنۺوہیئۺافراسۺیکۺاکیۺتسشنۺںیمۺسجۺ‬
‫ںیم کلم ۺفریبفؿ ۺکلم ۺےکاایعؿ ۺفنلعء ۺیرشفی ۺرفامےھت‪،‬اس ۺریقحوکیھب ۺاانپاقمخ ۺشیپ رکےنیک ۺاعسدت ۺاحلص ۺوہیئ۔ہقف ۺںیمۺ‬
‫ااصتخصۺااغتشؽۺابہقفلۺےسدیپاۺوہاتےہ‪،‬ریمسۺوکرسۺےسںیہن٭اسۺےکسا یتفمۺاصبحۺےسۺریمیۺانمتبسۺسبیتھۺیئگۺ‪،‬افرفہۺیھبۺ‬
‫تقفش ۺرفامےنےگل‪،‬دفرۂ ۺدحثی ۺںیم ۺےھجم ۺاایتمزی ۺربمنات ۺاحلص ۺوہےئ‪،‬وترظنیانتی ۺںیم ۺافر ۺیھب ااضہف ۺوہایگاھت‪،‬رگمااتفءۺ‬
‫ےکاسؽ ۺںیم ۺاےنپاابسؼ ۺافراکومں ۺںیم ۺااسیرصمفػ راہہک ۺیتفم ۺاصبح ۺےکاہیں ۺتہب ۺمک ۺآدمفرتف ۺریہ ۺ‪،‬یتفم ۺاصبح ۺےکاپسۺ‬
‫امہراوکیئ ہٹنھگۺںیہنۺاھت‪،‬ااتفءۺےسۺافرغۺوہےنےکسا ہقفۺںیمۺس دیااصتخصۺےکےئلںیم دتربیۺااتفءۺںیمۺاجاناچاتہاھت‪،‬سجۺوکۺفاہںۺ‬

‫‪78‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫نیعم ۺایتفمل ۺےتہکےھت‪ ،‬ۺاکی ۺدؿ درتف ۺاامتہؾ ۺںیم ۺےھجمبلط ۺایکایگ‪،‬ںیم ۺاحرضوہاوتفاہں ۺاس ۺفتق ۺرضحت ومالانرموغب ۺارلنمحۺ‬
‫اصبحۺممتہم ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺ‪،‬افرااتسذاالاسذتہ ۺرضحت ومالانرعماج ۺاقحل ۺاصبحۺ ۺ‪،‬افر ۺرضحت ۺخیش ۺادحلثی ۺومالانریصنادلنیۺ‬
‫اصبحۺ ےکالعفہ ۺوپری ۺسلجم ۺیمیلعت ۺوموجدیھت ۺ‪،‬اس ۺںیم ۺرضحت ۺیتفم ۺدیعسادمحاصبح ۺیھب ےھت‪،‬اؿ ۺشبروگں ۺےنریماانؾۺ‬
‫داراولعلؾۺںیمۺنیعمۺادملرس ےکےئلوجتسیرفامایاھت‪،‬ںیمۺےندتربیۺااتفیکۺوخاشہۺاظرہیکۺ‪،‬وتیتفمۺدیعساصبح ےنرفامایہک‪:‬‬
‫"دتربیۺااتفاکدصقمۺااصتخصۺیفۺاہقفلۺےہافر ۺریمسۺوکرسۺےسۺںیہنۺہکلب لسلسمۺااغتشؽۺابہقفلۺےسۺاحلصۺوہاگ‚‬
‫یتفم ۺاصبح ۺےکاس ۺاراشدےکسا ںیم ۺےناینپ ۺوخاشہ ۺفاصپ ۺےلیل ۺ‪،‬افرشبروگں ےکہلصیف ۺوکلوبؽ ۺرک‪،‬ای‪،‬یتفم ۺاصبح ۺاک ۺہلمجۺ‬
‫ہقف ۺےکاوباب ۺںیم ۺرہنسے ۺرحفػ ےس ۺےھکلاجےنےکاق ل ۺےہ‪ ،‬ۺاؿ ۺیک ۺزدنیگ ۺرھبےکرجتابت ۺفترودہات ۺاکاحلص ۺاھت‪،‬اس‬
‫فا ہع ۺ(‪۱۹۸۸‬ء؁ ۺ) ۺوکرقبی ۺسیتب ۺاسؽ ۺوہےناجرےہںیہ‪،‬یتفم ۺاصبح ۺےکاس ۺہلمج ۺیک دصاتق ۺرہدؿ ۺترودہہ ۺںیم ۺےہ‪،‬ااصتخصۺ‬
‫وتاشدیےھجماحلص ۺہن ۺوہاکسنکیل ریمےااغتشؽ ۺابہقفل ۺاکرفسآج ۺکت وموقػ ۺںیہن ۺوہا‪،‬یتفم ۺاصبح ۺےکاس ۺاکی ۺہلمج ۺےنریمیۺ‬
‫زدنیگۺیکۺرتبیتۺدبؽۺڈایل۔‬
‫ریمیۺیلہپۺاتفیلۺ"بصنمۺاحصہب‚‪ -‬یتفمۺاصبحۺاکااکنرافرانانیمؿ‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺےسفاہتسبۺاکیۺافرایداگرفا ہعۺوجریمیۺیفینصتۺفیقیقحتۺزدنیگ ںیمۺگنسۺلیمۺاکدرہجۺراتھکےہ‪۱۹۸۹،‬ء؁ۺ‬
‫اکےہ‪،‬بجۺںیمۺداراولعلؾۺدویدنبےسۺافرغ وہرکفاہںۺنیعمۺادملرسۺاھت‪،‬ںیم ےنااتفزپےنھےکزامےنںیمۺاینپۺیلہپۺاتفیل‬
‫"بصنمۺاحصہبۺ‚ رمبتۺیکۺ‪،‬ریمھٹۺںیمۺرفؼۺابہلطۺےکضعبۺارفادےسۺریمیۺیملع ڈمڑیھبےنۺاسۺاتکبۺاکومادۺایترایکۺ‪،‬سجۺیکۺاینبدیۺ‬
‫رکفرضحتۺا میۺاالالسؾ اقریۺدمحمبیطۺاصبحۺۺاسقبۺممتہمۺداراولعلؾۺدویدنبےکاکیۺومضمؿۺےسۺیلۺیئگ ےہوج(اغًابل‪۱۹۵۸‬ء؁ۺںیم)ۺ‬
‫راسخ ۺداراولعلؾۺںیمۺیئکۺوطسقںۺںیمۺاشعئ‬
‫وہااھت‪،‬افراسۺومضمؿۺیکۺرطػۺرامنہیئۺااتسذرکمؾۺرحباولعلؾۺرضحت ومالانفالعہمۺدمحمتمعنۺاہللۺایمظعۺاصبحۺااتسذدحثیۺ‬
‫داراولعلؾۺدویدنبےسیلم یھتۺ‪،‬نیعمۺادملریسۺےکزامےنںیمۺاسۺاتکبۺیکۺااش تۺےکضعبۺاابسب دیپاوہےئ‪،‬وتاسۺرپرقتظیۺ‬
‫ےکےئلںیمۺےناےنپااسذتہۺےسروجعۺایک‪،‬ایسۺنمضۺںیم ںیمۺےنرضحتۺیتفمۺاصبحۺۺےکآاتسہنۺرپاحرضیۺدیۺافررقتظیۺیکۺ‬
‫وخاشہ اکااہظرایک‪،‬اافتؼۺےسۺفہۺاسؽۺاکآرخیۺہصحۺاھت‪،‬افراؿۺدونںۺاابسؼۺےکالعفہۺتہب ےسۺاافسرافرۺرپفع اومںۺاکیھبۺاؿۺ‬
‫رپوبھجۺاھت‪،‬نکیلۺرضحتۺیتفمۺاصبح ےنازراہۺتقفشۺریمیۺوخاشہۺوکلوبؽۺرفامای‪،‬آپۺاسۺفتقۺیھبۺیسکۺرپفع اؾ ےکےئلیہۺ‬
‫اپہبۺراکبۺےھت‪،‬ۺرفامایہکۺاتکبۺاکوسمدہۺدےۺدف‪،‬ںیمۺرفسںیمۺاس رپاکیۺرظنڈاولںۺاگ‪،‬دفدؿۺےکۺسا آرکالماقتۺرکف‪،‬دفدؿۺ‬
‫ےکسا بسحۺامکحلۺبجۺاحرض وہاوتےھجمدےتھکیۺیہۺرفامایہکۺںیمۺےناہمترےۺوسمدہۺاکادتبایئۺہصح داھکیےہ‪،‬رگمۺےھجماسۺیکۺ‬
‫اینبدےسۺیہۺاافتؼۺںیہنۺےہۺ‪،‬اسۺےئلہکۺاع اہمتریۺابت امؿۺیلۺاجےئوتنلعءۺدویدنبۺیکۺاچپسۺاسخ ۺدخامتۺرپاپینۺرھپاجےئۺاگ۔ ںیمۺ‬

‫‪79‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےناتکبۺںیمۺاحصہبۺےکایعمر قۺوہےنیکۺیرش حۺیۺیھتۺ‪،‬افراسۺوکذمابہ ارہعبۺیکۺرفینشۺںیمۺدمللۺایکاھت‪،‬وپریۺاتکبۺںیمۺ‬

‫ںیہکۺیھبۺااکربدویدنبںیم ےسۺیسکۺشبرگۺاکانؾۺایاؿۺیکۺیسکۺابعرتۺاکاابتقسۺلقنۺںیہنۺایکایگاھت‪،‬افرہن رفقیۺاخمفلۺںیمۺےسۺیسکۺ‬
‫اکانؾۺایاؿۺیکۺیسکۺابعرتۺاکاابتقسۺاشل ایکایگاھت‪،‬ہلئسمۺوکاخ صۺتبثمۺ‪،‬یملعۺافرہریاجدبنارادنازںیمۺشیپۺرکےنیک وکششۺیکۺیئگۺ‬
‫یھتۺ‪،‬اتہکۺولگۺاسۺہلئسمۺوکانمرظہۺافراقمہلبۺیکۺکنیعۺاکنؽ رکاخ صۺملعۺفقیقحتۺیکۺرفینشۺںیمۺدںیھکی۔۔۔اسۺوموضعۺرپاسۺ‬
‫ادنازںیم اغًابلاسۺےسۺےلہپوکیئ اتکبۺرظنماعؾۺرپںیہنۺآیئۺیھتۺ‪،‬یتفمۺاصبحۺوکاشدی ۺاینادنازۺاطمہعل دنسپںیہنۺآای۔۔۔۔‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺداراولعلؾۺدویدنبںیمۺاکیۺدنلبتیثیحۺرعیفۺےکامکلۺےھت‪،‬ریمےۺااتسذےھتۺ‪،‬ںیمۺاؿۺرپاامتعدۺ‬
‫رکاتاھت‪،‬اسۺےئلاؿۺےکاسۺاراشدےسوھتڑی دریےکےئلۺےھجماگلہکۺےسیجریمےۺاپؤںۺےلتزنیمۺلکنۺیئگۺوہ‪،‬وگہکۺریمیۺقیقحتۺیک‬
‫اینبدنلعءۺدقتمنیمۺیکۺابعروتںۺرپیھتۺ‪،‬سجۺیکۺپ تۺرپۺوخدرتامجؿۺکلسم دویدنبرضحتۺا میۺاالالسؾۺاقریۺدمحمبیطۺاصبحۺیکۺ‬
‫ریکفتفیرش حۺوموجدیھت‪،‬نکیلۺیتفمۺاصبحۺاکنئمطمۺوہانیھبۺریمےۺ قۺںیمۺرضفریۺاھت‪،‬ۺ۔۔۔ںیمۺےناہنتی ادبۺفارتحاؾۺےسۺ‬
‫رعضۺایکۺہکۺنلعءۺدویدنبیکۺسکۺاتکبۺںیمۺایعمر قۺیک یرش حۺیکۺیئگۺےہ؟وجریمیۺ ۺیرش حۺاسۺےسۺانتمضقۺےہ‪،‬اتکوبںۺںیمۺ‬
‫ایعمر قۺیک رصػۺاالطصحۺاامعتسؽۺیکۺیئگۺےہ‪،‬افراسۺاکۺوہفمؾۺذینہۺابۺکتۺامہریۺیسکۺاتکب ںیمۺۂحفصۺرقاطسۺرپلقتنمۺںیہنۺ‬
‫وہا‪،‬بجۺہکۺایعمر قۺےکاابثتۺےسۺلبقۺاس االطصحۺیکۺوتحیضۺفیرش حۺرضفریۺےہ‪،‬اع رضحتۺفاالےکملعۺںیمۺوکیئۺاتکب‬
‫وہوترامنہیئۺرفامںیۺ۔۔۔۔ریمیۺرعمفاضتۺوکرضحتۺیتفمۺاصبحۺےنتہبۺوتہج ےکاسھتۺانس‪،‬افروھتڑےۺاتٔلۺےکسا لکۺ‬
‫آےنےکےئلاراشدرفامای‪،‬ۺایھبۺفہۺیسکۺرفس ےسۺآےئۺےھتۺ‪،‬افرۺآراؾۺرکاناچےتہۺےھتۺ‪،‬ںیمۺتہبۺاموییسۺےکاسھتۺاینپۺایقاگمہ رپۺفاصپۺ‬
‫آای‪،‬افروھتڑیۺدریےکسا داراولعلؾۺےکبتکۺاخہنۺاکرخۺایک‪،‬اتہکۺاس ہلئسمۺرپس دیاطمہعلۺفقیقحتۺرکنوکں‪،‬وپرےۺوچسیبۺےٹنھگۺ‬
‫ریمےۺاہنتیۺےبرقاری ںیمۺذگرےۺ‪،‬ۺیتفمۺاصبحۺےنےھجمۺدفرسےۺدؿۺاشعءۺےکسا اکفتقۺدایاھتبجۺفہۺاھکان انتفؽۺرفامےتۺ‬
‫ےھت‪،‬ںیمۺےناسۺقلعتۺےسۺوجہنکممۺارتعااضتۺےھت‪،‬اؿۺوکاسےنمرھک رکفلتخمۺابعرںیتۺاکیۺاگلۺاکذغرپعمجۺیکۺںیھتۺ‪،‬اےلگدؿۺ‬
‫ںیمۺاحرضدختم وہاوترضحتۺدجرتوخاؿۺرپھٹیبۺےکچےھت‪،‬افرتہبۺوخراوارومڈںیمۺےھتںیمۺےنذگہتش رفزۺیکۺ وگتفےکۺ‬
‫ؒےنےھجمرفےتکۺوہےئۺرفامایہکۺاینپۺالصۺاتکبۺانسانرشفعۺ‬
‫انترظںیمۺھچکۺفاضیتحۺ وگتفشیپۺرکینۺاچیہۺ‪،‬رضحتۺیتفمۺاصبح‬
‫رکف‪،‬ںیمۺےنۺاتکب رشفعۺرکدیۺ‪،‬یتفمۺاصبحۺےنوکیئۺارتعاضۺںیہنۺایکصبۺاخومیشۺےکاسھتۺوتمہج رےہ‪،‬یتفمۺاصبحۺاکاھکانۺ‬
‫متخۺوہا‪،‬وترفامایہکۺصبۺ‪،‬ابۺاالگہصحۺلکۺایسۺفتقۺ‪،‬اس رطحۺںیمۺےنۺوپریۺاتکبۺیکۺوخادنیگۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺ‬
‫ےکاھکےنےکفتقۺرقبیۺدس دونںۺںیمۺلمکمۺیکۺ‪،‬افراسۺاانثءیتفمۺاصبحۺےناکیۺآدھۺہگجۺزجفیۺروشرہۺےکالعفہۺوکیئۺالکؾۺ‬
‫ںیہنۺرفامای‪،‬وخادنیگۺلمکمۺوہےنےکسا آپۺےنرفامایہکۺںیمۺاس رپرقتظیۺںیہنۺدقمہمۺوھکلںۺاگ‪،‬انچہچنۺآپۺےناسۺرپرقبیۺ‬
‫ابرہ(‪ )۱۲‬احفصت اکفعیقۺدقمہمۺرحتریرفامای‪،‬سجۺںیمۺاتکبۺرپاےنپۺاامتعداکۺااہظررفامای‪،‬افرریقحؤمفلۺیکۺوحہلصۺازفایئۺرفامیئۺ۔‬

‫‪80‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫"بصنمۺاحصہب‚رپیتفمۺاصبحۺاکزبمطۺدقمہم‬
‫وطبرومنہنۺدقمہمۺاک ۺاابتقسۺالمہظحۺرفامںی‪" :‬ارغلضۺ ۺاکیۺانماشقیتۺوموضعۺنبۺایگےہ‪،‬رضفرتۺیھتۺہکۺاسۺہلئسمۺرپ‬
‫ٰ د‬
‫ۺےسیلعہۺوہرکتبثمۺادنازںیمۺوکیئۺرصتخماتکبۺیۺاجےئ‪،‬اتہک ےلھکذنہۺےکولگۺاسۺاکاطمہعلۺرکںیۺ‪،‬افرڈنھٹےدؽۺ‬ ‫ردفۺدقح‬
‫فدامغۺےساسۺہلئسم رپوغررکںیۺ۔‬
‫ےھجموخیشۺےہہکۺامہرےۺداراولعلؾۺدویدنبےکوہاہنرافلضۺانجبۺومالانارتخ اامؾۺاعدؽۺیتسمسۺوپریۺوجیفۺااحلؽۺداراولعلؾۺ‬
‫دویدنبںیمۺدترسیۺیکۺقشمۺرکرےہ ںیہ‪،‬ۺافرنیعمۺادملرنیسۺیکۺتیثیحۺےسۺزپاھرےہںیہ‪،‬اوہنںۺےنایسیۺاتکب یۺےہسجۺیکۺ‬
‫رعہصۺےسۺوخاشہۺیھتۺ‪،‬ںیمۺآجۺلکۺاکیۺاعریضۺامیبریۺںیم التبموہںۺسجۺیکۺفہجۺےسۺںیمۺاےسرظنباغرئوتہنۺدھکیۺاکسوہںۺ‪،‬رگمںیمۺ‬
‫ےنوپری اتکبۺینسۺےہ‪،‬افرںیمۺوپرےفوثؼۺےکاسھتۺ ۺابتۺہہکۺاتکسوہںۺہکۺاس اتکبۺںیمۺسجۺرطحۺاسۺہلئسمۺیکۺلیلحتۺیکۺ‬
‫یئگۺےہ‪،‬افرسجۺدپسچلۺادنازںیم داللئۺاقریۺےکذنہۺںیشنۺرکےنیکۺوکششۺیکۺیئگۺےہ‪،‬اؿۺاشءۺاہللۺ ۺاتکب ہرینئمطمۺذونہںۺ‬
‫ےکےئلیھبۺابثعۺیفشتۺوہیگۺ‪،‬افراعؾۺاملسمونںۺےکےئل‬
‫یھبۺزایدیتۺاامیؿۺافراحصہبۺرکاؾۺیکۺدقرانشیسۺاکذرہعیۺناتب ۺوہیگۺ" رھپرضحتۺیتفمۺاصبحۺیہۺےنےھجمروشرہۺدایہکۺامہرےاہیںۺ‬
‫زابؿ ۺفادب ۺےکۂطقن رظنےس ۺرضحت ۺومالانرای ت ۺیلع ۺونجبریۺ ۺیک ۺتیصخش ۺتہب ۺامہ ۺےہ‪ ،‬ۺوسمدہ ۺاکی‬
‫رظناؿۺوکیھبۺدالھکدف‪،‬دفرسےۺدؿۺرصعےکسا رضحت ۺومالانرای تۺیلعۺونجبریۺیک دختمۺںیمۺاحرضوہاافراانپ ۺوسمدہۺرباےئۺ‬
‫رقتظی ۺاؿ ۺیک ۺدختم ۺںیم ۺیھب ۺشیپ ایک‪ ،‬ۺرضحت ۺاالاتسذومالان ۺونجبریۺ ۺےنیھب ۺاہنتی ۺتبحم ۺےکاسھت ۺرقتظی ۺی۔‬
‫رضحتۺونجبریۺیکۺرقتظیۺاکاکیۺاابتقسۺالمہظحۺرکںی‪:‬‬
‫"ادمحلاہللۺہکۺااکربدویدنبافرنلعءۺدویدنبےکربفتقۺہبنتۺافراعتبقۺےسۺاتم اسۺسبےۺہنتفۺےسۺآاگہۺوہیئۺافراسۺاکزفریھبۺ‬
‫مکۺوہا‪،‬ابۺداراولعلؾۺدویدنبےکۺنیعمۺادملرنیسۺزعسیؾۺومالانارتخاامؾۺاعدؽۺہملسۺاہللۺےناکیۺلص‬
‫رحتریۺرمبتۺیکۺےہ۔۔۔۔۔۔زعسیؾۺاک ۺلصۺومضمؿۺاکیۺرضفرتۺیک لیمکتۺافرۺکلسمۺدویدنبےکاکیۺوصخمصۺہلئسمۺیکۺاق لۺ‬
‫اامتعدیرش حۺےہ‚‬
‫ۺرقتیتۺیھبۺںیہۺ‬
‫اسۺاتکبۺرپرضحتۺاالاتسذالعہمۺدمحمنیسۺاہبریۺۺافررضحتۺاالاتسذومالانیتفمۺدمحمریفظادلنیۺاتفمیحۺیک ا‬
‫‪،‬لیصفت ۺےکےئلالہ ۺذفؼ ۺاتکب ۺیک ۺرطػ رماتعج ۺرفامںی ۺ‪،‬اتکب ۺارٹنٹین ۺرپوموجدےہ۔اس ۺلیصفت ۺےس ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبحۺ‬
‫یک ۺفتعس ۺرظنی ۺافروخردونازی ۺاکادنازہ وہاتےہ‪،‬افرسک ۺرطح ۺفہ ۺےلھکذنہ ۺفدامغ ۺےکاسھت ۺاسملئ ۺاکاطمہعل ۺرکےتۺ‬
‫ےھت‪،‬افراع وکیئۺابتۺھجمسۺںیمۺآاجیتۺوتۺلوبؽۺرکےنیلںیمۺیھبۺوکیئۺدر غۺںیہن وہاتاھت‪،‬اسۺاکیھبۺہتپۺاتلچےہ۔‬

‫‪81‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫یتفم ۺاصبح‚بصنم ۺاحصہب‚وکخیش ۺادنہلاڈیکیم ۺےساشعئ ۺرکااناچےتہےھت‪،‬اس ۺاتکب ۺیک ۺااش ت ۺاک ۺاکی ۺزرںی ۺولہپ ۺیھبۺ‬
‫ےہہکۺیتفمۺاصبحۺےناتکبۺافروموضع یکۺاتیمہۺےکشیپۺرظن ۺایخؽۺاظرہرفامایہکۺ ۺاتکبۺداراولعلؾۺدویدنبیکۺخیش ادنہلاڈیکیمۺ‬
‫ےسۺاشعئۺوہوتاسۺیکۺاانتسدتیۺںیمۺااضہفۺوہاگافرۺداراولعلؾۺیک یملعۺفرکفیۺامندنئیگۺیھبۺوہیگۺ‘افراغًابلرضحتۺومالانرای تۺیلعۺ‬
‫اصبحۺ ےکاپسۺےھجمےنجیھباکۺدصقمۺیہیۺاھت‪،‬رضحتۺومالانرای تۺیلعۺاصبحۺاؿۺدونں داراولعلؾۺدویدنبےکانمظۺامیلعتتۺیھبۺےھتۺ‬
‫‪،‬افرخیش ۺادنہلاڈیکیم ےکڈارئرٹکییھب ۺ‪،‬رضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺیک ۺ ۺوجتسی ۺاؿ ۺیک ۺاعیل ۺرظیف ۺ‪،‬فعیس ۺایبلقل افروھچوٹں ۺوکآےگۺ‬
‫سباھےنیک ۺاشدنار ۺاثمؽ ۺےہ‪،‬رضحت ۺومالانونجبریۺ ۺےنیھب ۺاس وجتسیوکلوبؽ ۺرک‪،‬ایاھت‪،‬افراظرہےہہک ۺریمے ۺےئل ۺاس ۺےس ۺسبیۺ‬
‫وخش ۺیبیصن ایکوہیتکس ۺیھت ۺ‪،‬ںیم ۺوتوسچ ۺیھب ۺںیہن ۺاتکس ۺاھتہک ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺریمی ۺاکی ومعمیل ۺرحتریوکاینت ۺاتیمہ ۺدںیۺ‬
‫ےگ‪ ،‬نکیلۺوسء ۺاافتؼ ۺسج ۺانرشےنابط ت ۺیک ۺایتری ۺیک ۺیھت ۺ‪،‬افراتکتب ۺفہریہۺےکاسرےرمالح ۺلمکم ۺےئکےھت‪،‬ںیم ۺےنبج ۺاسۺ‬
‫ےکاسےنم ۺوجتسیریھک ۺوتفہ ۺاس ۺاتکب ۺےسدربتسداروہےنرپ ۺرایض ۺہن ۺوہا‪،‬ہکلب ۺیکگؤوہن ۺہنتف ۺیک ۺلکش ۺدیپارکدی ۺ‪،‬افراینت تلجعۺ‬
‫اکاظمرہہۺایکہکۺاسۺےنرخدیاریۺیکۺ گنکۺےکےئلاکیۺوپشرٹاشعئ رکدای‪،‬افراتکبۺےکرظنماعؾۺرپآےنےسۺلبق ۺیہ ۺاتکبۺیکۺسبیۺ‬
‫دعتادکب ۺوہیئگ۔۔۔۔۔رضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺھجم ۺرپاامتعدرکےت ۺےھت ۺ‪،‬افرریما ۺالھباچےتہ ۺےھتاس ےئلرپادیمےھتہک ۺںیم ۺاؿ ۺیکۺ‬
‫وجتسیوکرہوصرتۺںیمۺلوبؽۺرکفںۺاگ‪،‬اوہنں ےنداراولعلؾۺیکۺدویارفںۺرپ ۺوپشرٹۺدےھکیوتاؿۺوکدصہمۺوہپاچن‪،‬رھپںیم احرضابراگہ‬
‫وہاوتےبدحۺرجنۺاکااہظررفامایافراہکہکۺمتۺےنۺاکیۺرہنساومعقۺوھکدای۔۔۔۔‬
‫خیشۺادنہلاڈیکیمۺےکاٹنٹسسۺڈارئرٹکییکۺالمزتمۺاکروشرہ‬
‫اسۺاتکبۺیکۺانبرپرضحتۺوکھجمۺےسۺنسحۺقلعتۺافرنسحۺا ۺاسۺدقرسبھۺایگاھتہک بجۺریمیۺنیعمۺادملریسۺیکۺدمتۺ‬
‫اماتتؾۺذپریوہےنیگلۺ(ابعشؿۺےسۺرقبیۺاکیۺامہ رتشیپ)وتھجمۺےسۺرفامایۺہکۺداراولعلؾۺدویدنبںیمۺخیشۺادنہلاڈیکیمۺوکاکی اٹنٹسسۺ‬
‫ۺوشریۺیکۺگنٹیمۺوہےنفایلۺےہ‪،‬متۺاسۺ‬
‫ڈاریرٹکییکۺرضفرتۺےہوجاسۺےکیملعۺافریملقۺاکومںۺںیمۺاعمفتن رکے‪،‬ایھبۺایسۺہتفہ ٰ‬
‫ےکےئلاکیۺدروخا تۺدے دف‪،‬ںیمۺےنرعضۺایکہکۺایکیملقۺدخامتۺےکاسھتۺےھجمۺدتریسیۺدخامتۺاکیھبۺوم ہع لۺےکساگ؟یتفمۺ‬
‫اصبحۺےنرفامایہکۺںیہن‪ ،‬ۺیملقۺاکؾۺاکدہعہۺےہ‪،‬ںیمۺےنرعض ایکہکۺآپۺےنیہۺںیمہۺتحیصنۺیکۺےہہکۺرفاتغۺےکسا مکۺازمکۺ‬
‫دسۺاسؽۺکتۺدتریسی دختمۺرکانۺرضفریۺےہ‪،‬اسۺےک ریغملعۺںیمۺن یگتۺںیہنۺآیت‪،‬یتفمۺاصبح ےنرفامای‪،‬در تۺ‬
‫ےہ‪،‬ااسیرکفہکۺزجفیۺدترسیۺیکۺرشطۺےکاسھتۺدروخا ت دےدف‪،‬اشدیلوبؽۺرکںیلۺ۔۔۔رہباحؽۺںیمۺےنرضحتۺیتفمۺ‬
‫اصبحۺےکمکحۺرپدروخا ت دیۺ‪،‬رگماشدیفہۺلوبؽۺہنۺوہیکسۺ‪،‬ہکۺاکیۺصخشۺدفوبعشںۺںیمۺاکؾۺںیہن رکاتکساھت‪،‬۔۔۔دویدنبےسۺ‬
‫رتصخۺوہےتۺفتقۺیتفمۺاصبحۺےسۺاولادا یۺالماقت ےکےئلاحرضوہاوتیتفمۺاصبحۺےنیلستۺدیۺافررفامایہک‚ ادیمےہہکۺاہللۺ‬
‫اپکۺاس ےسۺرتہبوصرتۺںیمۺںیہمتۺدویدنبفاصپۺالںیۺےگۺ‚ فاہتسبۺرہۺرجشۺےسۺادیماہبررھک دویدنبےسلکنۺاجےنےکسا یھبۺ‬

‫‪82‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫یتفمۺاصبحۺےسۺںیمۺلسلسمۺرموبطۺراہۺاسۺےئلہکۺریماااقیؿۺاھتہک‚فاہتسبۺرہۺرجشۺےسۺادیماہبررھکۺ‚ںیمۺےنہشیمہ اےنپشبروگںۺ‬
‫یکۺوجویتں ںیمۺرانہاےنپےئلابثعۺرخفاھجمس۔‬
‫داراولعلؾۺدیحرآابدۺںیمۺریمیۺالمزتمۺیکۺابتۺتیچ‬
‫دویدنبےسۺںیمۺدیسےھدمرہسۺرساجۺاولعلؾۺویساؿۺ(اہبر)آایگاھت‪،‬اہیںۺرعیبۺمشش کتۺمیلعتۺیھتۺ‪،‬ااتفیکۺذہمۺداریۺافرہعمجۺ‬
‫یکۺاطختبۺیھبۺےھجمدیۺیئگۺیھت‪،‬نکیلۺاہیںۺےکاموحؽۺںیمۺسبیۺنٹھگۺیھتۺ‪،‬ںیمۺےنیتفمۺاصبحۺوکطخۺاھکلوتاوہنں ےنھجمۺےسۺ‬
‫وپےھچۺ ریغیہۺریمےۺےئلداراولعلؾۺدیحرآابدفاولںۺےسۺابتۺرکیلۺ‪،‬اکی زامہنۺںیمۺداراولعلؾۺدیحرآابدےکذہمۺداراؿۺرہاکؾۺںیمۺیتفمۺ‬
‫اصبحۺےسۺروشرہ رکےتۺےھتۺ‪،‬افریتفمۺاصبحۺیکۺراےئہلصیفۺنکۺرقاراپیتۺیھت‪،‬اماتتؾۺاسؽۺرپںیم دویدنباحرضوہاوتیتفمۺاصبحۺ‬
‫ےنرفامایہکۺداراولعلؾۺدیحرآابدےکولگۺآےئےھت‪،‬اؿ وکاکیۺاصبحۺملقۺیتفمۺیکۺرضفرتۺیھتۺ‪،‬ںیمۺےناہمترےۺےئلابتۺرکیلۺ‬
‫ےہ‪،‬راضمؿ ےکسا دیسےھۺدویدنبآاجؤ‪،‬اؿۺاکاکیۺفدفآےئاگاؿۺےکاسھت ےلچاجان۔‬
‫یملعۺرامنہیئ‬
‫دیحرآابدےس ۺیھب ۺلسلسم ۺریماراہطب ۺآپ ۺےس ۺاقمئ ۺراہ‪،‬ضعب ۺیملع ۺروشرے ۺیھب ۺآپ ےس ۺاتیلاھت‪،‬اکی ۺابرےھجمیہقف ۺاحلطصمتۺ‬
‫ق‬
‫ےکےئلارگنسیی ۺتغل ۺیک ۺرضفرت ۺیھت‪،‬وتآپ ۺےنیہ ۺمجعم ۺۃغلااہقفلء ۺ(رمہبت ۺ‪:‬ڈارٹکدمحمرفاس ۺہعلق ۺیج فڈارٹکاحدماصدؼ ۺ يیتیۺ‬
‫‪،‬وبطم ہ ۺداراافنلسئ ۺریبفت ۺ‪۱۴۰۵،‬ھ؁‪ /‬ۺ‪۱۹۸۵‬ء؁ ۺ)یک ۺرطػ ریمی ۺرامنہیئ ۺرفامیئ ۺ‪،‬اس ۺاتکب ۺےس ۺںیم ۺےناالسیم ۺاقونؿ ۺےکاقتیلبۺ‬
‫اطمہعل ےکوم ہع ۺرپاکیف ۺاافتسدہ ۺایک‪،‬رضحت ۺیتفم ۺاصبحۺ ۺوکارگنسیی ۺزابؿ ۺاکیھب رتہبذماؼ ۺاھت۔اہلل ۺاپک ۺاؿ ۺیک ۺرفح ۺوکاٰیلع ۺنییلعۺ‬
‫ںیمۺہگجۺیانتیۺرفامےئآنیم ۔‬
‫اجہعمۺرابینۺاکایقؾۺ– الکشمت‪،‬روشرےافردہاایت‬
‫دیحرآابدےکزامۂن ۺایقؾ ۺںیم ۺضعب ۺرحماکت ۺےک تح ۺبج ۺںیم ۺےناےنپفنطۺیتسمس وپرںیم ۺاکیۺدینیۺدمرہس ۺاقمئ ۺرکےناکارادہۺ‬
‫ایک‪،‬وتاس ۺوم ہع ۺرپیھب ۺںیم ۺےنیتفم ۺاصبح ۺوک ۺلپ ۺلپ ۺےس ۺابربخاھک‪،‬افرآپ ۺےس ۺرضفری ۺروشرے ۺافردہاایت ۺاکاطبل راہ‪،‬انچہچنۺ‬
‫ادتباںیم ۺبج ۺںیم ۺےن(‪۱۹۹۶‬ء؁ ۺںیم)دمرہس ۺاکالپؿ ۺانبای‪،‬وتفہ سباالپؿ ۺاھت‪،‬یتفم ۺاصبح ۺےناس ۺرپریکنیک ۺ‪،‬افر ۺابآلرخفہ ۺالپؿ ۺضعبۺ‬
‫اسزوشں ےک تحۺوسخ (‪)۱۶‬امہۺےکسا ۺلیفۺوہایگ(سجۺیکۺاکیۺ خلۺاترخیۺےہوجاؿۺاشءۺاہلل یھبکۺزریرحتریآےئیگۺ)اسۺیکۺاالطعۺ‬
‫ںیمۺےنرضحتۺیتفم ۺاصبح ۺوکدیۺوتآپ ےنےھجمیلستۺدیۺ‪،‬وحہلص سباھایافررحتریرفامای‪":‬ربادررکمؾۺفرتحمؾ ۺانجب ۺومالانارتخاامؾۺ‬
‫اعدؽۺاصبحۺزدیہلضفۺفہملع‬
‫السؾۺونسمؿ‬

‫‪83‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آپۺاکطخۺالم‪،‬ہلمجۺاوحاؽۺاکملعۺوہا‪،‬وغررکےنےکسا آپۺےکےئلرتہبیہی ولعمؾۺوہاتےہہکۺآپۺوکیئ ۺابتمدؽۺادارہۺاقمئۺ‬

‫رکںیۺ‪،‬افراےنپیملعۺترولغۺیھب اجریۺرںیھکۺ‪،‬رگمادارہۺاقمئۺرکےنیکۺوصرتۺںیمۺزامؾۺاکردب تۺوخدرںیھکۺ‪،‬‬
‫فرہنۺرھپفیہۺرشحۺوہاگوجوہاکچ۔‬
‫دمحبہ ۺاعتٰیل ۺآپ ۺرپاصمرػ ۺاکوکیئ ۺاخص ۺوبھج ۺںیہن ۺےہ‪،‬اس ۺےئلآزادرہ ۺرکاکؾ ااجنؾ ۺدے ۺےتکس ۺںیہ ۺ‪،‬ںیم ۺداعرکاتوہں ۺہکۺ‬
‫اہللۺاعتٰیلۺآپۺےکاکومںۺںیمۺربتک اطعرفامںیۺ۔ایھبۺآپۺانرجتہبۺاکرںیہۺ‪،‬وحادثۺےسۺہنۺربھگاںیۺ‪،‬یسکۺیھبۺامہ دصقمۺوکاحلصۺ‬
‫رکےنےکےئلانھٹکویئں ۺےس ۺذگرانزپاتےہ‪،‬بت ۺاجرکزنمؽ یتلم ۺےہ‪،‬افرالمزتم ۺوتالمزتم ۺےہ‪،‬اس ۺںیم ۺوجرفاننبیہۺ‬
‫زپاتےہ‪،‬افرزامہن ۺیک انوماتقف ۺاکوکشہ ۺہشیمہ ۺسبے ۺولگ ۺرکےت ۺرےہ ۺںیہ ۺ‪،‬یتشک ۺوموجں ۺےس ۺرکٹارک یہ ۺاسلح ۺرمادرپوہپیتچنۺ‬
‫ےہ۔اہیںۺےکاوحاؽۺدمحبہۺاعتٰیلۺاےھچۺںیہۺ‪،‬دوعاتۺاصہحلۺںیمۺایدرںیھکۺ‪،‬دنبہۺیھب‬
‫داعوگےہ۔‬
‫فاالسلؾ‬
‫دیعسادمحاپوپنلری‬
‫‪۱۹ /۴ /۲۰‬ھ‬
‫یتفم ۺاصبح ۺےن ۺطخ ۺےھجم‪/۲۰‬رعیب ۺااثلین‪۱۴۱۹‬ء؁اطمقب ۺ‪/۱۳‬اتسگ ۺ‪۱۹۹۸‬ء؁ ۺوکرحتریرفامای‪،‬افریھب ۺیئک ۺااکربوکںیم ۺےنطخۺ‬
‫اھکلاھت‪،‬افربس ۺےنیہ ۺرقتتییہی ابت ۺی ۺ‪،‬ابآلرخ ۺاس ۺطخ ۺیک ۺاترخی ۺرحتریےسدفامہ ۺےکادنر‪/۸‬امجدی ۺااثلہین‬
‫‪۱۴۱۹‬ھ؁ۺاطمقبۺمکیۺاوتکربۺ‪۱۹۹۸‬ء؁ۺوکۺرہشےسۺدفرونمرفارشفیۺںیمۺاہنتیۺاسدیگ ےکاسھتۺاجہعمۺرابینۺاکاحاتتحۺلمعۺںیمۺآای‪،‬افراسۺیکۺ‬
‫االطعۺیھبۺرضحتۺیتفم اصبحۺوکدیۺیئگۺ‪،‬وتآپۺےنااہظررسمتۺرفامای‪،‬افر ۺطخۺرحتریایک‪:‬‬
‫‚ ربادررکمؾۺفرتحمؾۺزدیلغفہۺالسؾۺونسمؿ‬
‫آپۺاکدف(‪)۲‬ربجۺاکوتکمبۺمہۺد تۺوہا‪،‬اجہعمۺرابینۺےکاحاتتحۺےسۺتہب رسمتۺوہیئۺ‪،‬اؿۺارلیقٰۺیفۺادبلاۃیۺاوتملاضعہاۺومعمیلۺ‬
‫آاغزیہ ںیمۺاکایمیبۺاکرازرمضمےہ‪،‬ۺےلہپوجآپۺےنامشرٹالپؿۺانبایاھتفہۺاکیۺرہنسا وخابۺاھتافراسۺاکااجنؾۺآپۺدھکیۺےکچ‪،‬فہۺرطہقیۺ‬
‫ حیحۺںیہنۺاھت‪،‬اسیجہکۺںیم ےناسۺفتقۺآپۺوکاھکلاھت‪،‬افراغًابلفہۺریماانھکلآپۺوکانوگاریھبۺوہااھت‪،‬رگم اقحقئۺرہباحؽۺاقحقئۺوہےتۺ‬
‫ںیہۺ‪،‬افراامینۺیھبکۺیھبۺ۔لوؽۺدصقماکذرہعیۺںیہن ےتنب۔‬
‫اب ۺآپ ۺاس ۺوناہنؽ ۺیک ۺآایبری ۺرکںی ۺ‪،‬اؿ ۺاشء ۺاہلل ۺتہب ۺدلج ابمرک ۺدرتخ ۺرمثابروہاگ۔۔۔۔۔رےہالعہق ۺےکاوحاؽۺ‬
‫وجآپ ۺےنےھکل ںیہ‪،‬فہ ۺوکیئ ۺاق ل ۺبجعت ۺافرالقئ ۺریحت ۺںیہن ۺںیہ ۺ‪،‬اع ولوگں ۺےک ۺاوحاؽ ہن ۺوہں ۺ‪،‬وتامیض ۺںیم ۺاایبنء ۺرکاؾ ۺویکںۺ‬
‫وعبمثۺےئکاجےت‪،‬افراحؽۺںیمۺافر لبقتسمۺںیمۺفارنیثۺاایبنءۺیکۺایکرضفرتۺابیقۺریتہۺےہ۔‬

‫‪84‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آپۺےکیملع ۺاکومں ۺںیم ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺربتک ۺاطعرفامںیۺ‪،‬مہ ۺاناکرفں ےکےئلداعرفامںیۺہک ۺھچکۺرکنوکںۺ‪،‬فادلامدجےس ۺالسؾ ۺونسمؿۺ‬
‫ںیہک ۺ‪،‬افردمرہس ۺیک ۺرطػ ۺوپری ۺوتہج ۺرںیھک ۺ‪،‬ےلھچپادارہ ۺاسیجاحؽ ۺہن ۺرکدںی ۺ‪،‬راہیھبک یسک ۺانمبس ۺفتق ۺںیم ۺالعہق ۺاکدفرہ ۺوہاوتاؿۺ‬
‫اشءۺاہللۺاسۺےسۺدر غۺہنۺوہاگۺ۔‬
‫فاالسلؾ‬
‫دیعسادمحاپوپنلری‬
‫‪/۱۵‬ربجۺ‪۱۴۱۹‬ھ؁‬
‫ریمی ۺاتفیل ۺ"وقانین ۺاعمل ۺںیم ۺاالسیم۔۔‚وکاج ع ۺااسنولکیئڈیپایرقاردای اجہعم ۺرابینۺےکایقؾ ۺےکسا ۺریمی ۺیئک ۺاتکںیب ۺرظنماعؾۺ‬
‫رپآںیۺ‪،‬نکیلۺبج ۺریمی داتسفسیی ۺاتکب ۺ"وقانین ۺاعمل ۺںیم ۺاالسیم ۺاقونؿ ۺاکاایتمز‚ایتروہیئ‪،‬وتںیم ےن ۺاتکب ۺرضحت ۺیتفمۺ‬
‫اصبح ۺیکۺدختم ۺںیمۺشیپۺیک ۺ‪،‬یتفم ۺاصبح ۺاسۺاتکبۺوکزپھ رکےبدحرسمفروہےئ ۺ‪،‬افرۺاسۺرپدرج ۺذلیۺرحتریوطبررقتظیۺ‬
‫فاعترػۺےکرمقۺرفامیئ‪:‬‬
‫"( سا دمحفٰولصۃ)انجب ۺومالانیتفم ۺارتخاامؾ ۺاعدؽ ۺاقیمس ۺزدیدجممہ ۺیک ۺام ۺانزاتکب ۺ"وقانین ۺاعمل ۺںیم ۺاالسیم ۺاقونؿۺ‬
‫اکاایتمز‚شیپ ۺرظنےہ‪،‬دفراحرضںیم االسیم ۺاقونؿ ۺافراالسیمۺدمتؿ ۺوکسج ۺجنلیچۺاکاسانمےہفہۺالہ ۺرظنےس ۺیفخم ںیہن ۺےہ‪،‬اسۺےسۺ‬
‫ولاہےنیلےکےئلںیمہ ۺسبی ۺایتری ۺرکین ۺےہ‪،‬دمارس االسہیم ۺےکاعؾ ۺہبلط ۺافرۂبعش ۺااتفءےک ۺوصخمص ۺہبلط ۺوکاالسیم ۺاقونؿ ۺاک اقتیلبۺ‬
‫اطمہعل ۺرکاانرضفری ۺےہ‪،‬اس ۺ ہلسل ۺںیم ۺرماعج ۺیک ۺیمک ۺیھت ۺ‪،‬رعیب ۺںیم ۺوت ریخاکیف ۺومادوموجداھت‪،‬رگماردفںیم ۺہن ۺےکرباربےہ‪،‬ابۺ‬
‫یفصلہۺاعتٰیلۺ لصۺاتکبۺۂصنمۺوہشدرپولجہۺع وہریہۺےہۺ۔ ۺیتمیقۺاتکبۺاپچنۺ(‪)۵‬ابوبںۺرپلمتشمۺےہ۔‬
‫٭ےلہپابب ۺںیم ۺاالسیم ۺاقونؿ ۺاکاعترػ ۺ‪،‬وصختایت ۺفاایتمزات ۺ‪،‬دتریجی اراقتء‪ ،‬ۺفلتخم ۺادفارافراؿ ۺیک ۺوصختایت ۺاکایبؿۺ‬
‫ےہ‪،‬افرآجۺکتۺوہےنفایل ع دددیہقفۺاسم یۺرپرفینشۺڈایلۺیئگۺےہ‪،‬زیناالسؾۺےکنیبۺاالوقایمۺوقانین‬
‫اکاجہزئہۺ‪،‬ایایگےہ۔‬
‫٭دفرسےۺاببۺںیمۺ فنصۺےناالسیمۺہقفۺےکالخػۺدیپایکۺیئگۺطلغۺویمہفں اکۺازاخ ۺایکےہ‪،‬افرداینےکدرگیوقانین ۺےنوجاالسیمۺ‬
‫اقونؿۺےسۺوخنیۺینیچ یکۺےہ‪،‬ۺاسۺرپرفینشۺڈایلۺےہ‪،‬افراثمولںۺےسۺ ۺابتۺفاحاۺیکۺےہ۔‬
‫٭رسیتےابب ۺںیم ۺداینےکوہشمرہریملسم ۺوکلمں ۺےکوقانین ۺاکاعترػ ۺرکاای ایگ ۺےہافراؿ ۺیک ۺوصختایت ۺےس ۺثحب ۺیک ۺیئگۺ‬
‫ےہ‪،‬افراالسیمۺاقونؿۺیکۺہبۺةسن فہۺےنتکۺانصقۺںیہۺاسۺرپرظنڈایلۺیئگۺےہ۔‬
‫٭وچےھت ۺابب ۺںیم ۺاقونؿ ۺاالسیم ۺرپی ۺیئگ ۺاینبدی ۺاتکوبں ۺاکذترکہ ۺےہ‪،‬اس ابب ۺںیم ۺرقتتیسیچپ ۺوس(‪)۲۵۰۰‬یہقفۺ‬
‫آمذخاکذرکآایگےہ۔‬

‫‪85‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫٭اپوچنںیۺاببۺںیمۺیہقفۺاالطصاحتۺیکۺرفہ گۺےہسجۺیکۺرضفرتۺاعیمل وقانینۺےکاطمہعلۺےکفتقۺشیپۺآیتۺےہ‪،‬اسۺاببۺںیمۺ‬

‫رقتتیاکی ۺزہار(‪)۱۰۰۰‬یہقف ۺاالطصاحت ۺاکمیظع ۺذریخہ ۺعمج ۺرکدایےہ۔اس ۺرطح ۺ ۺاکی ۺاج ع ۺااسنولکیئڈیپاینب ۺایگےہ‪،‬افر ۺ‬
‫وتںیہنۺاہکاجاتکسہکۺ اتکبۺاسۺوموضعۺرپرحػۺآرخےہ‪،‬نکیلۺ ۺابتۺرضفرےہہکۺاسۺوموضع رپیۺاجینۺفایلۺاتکوبںۺںیمۺ ۺ‬
‫اتکبۺبسۺےسۺزایدہۺزبمطۺافراج عۺےہ۔ د تۺدباعوہںۺہکۺاہللۺاعتٰیلۺاسۺاتکبۺوکلوبؽۺرفامںیۺافراسۺاکضیفۺاعؾۺفاتؾ رفامںیۺ‬
‫‪،‬افراتمۺیکۺالصحۺفالفحۺافردنلبرپفاز فنصۺےکرعفۺدراجتۺاکذرہعی انبںیۺ(آنیم)‬
‫دیعسادمحافعاہللۺہنعۺاپوپنلری‬
‫‪/۲۱‬رفص‪۱۴۲۶‬ھ؁ۺاخدؾۺداراولعلؾۺدویدنب‬
‫دایرہریںیمۺدرسۺافروساؽۺفوجابۺیکۺخ یلۺرتتیب‬
‫اسۺرطحۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺےسۺریمےۺاافتسدہۺاک ہلسلۺزامۂنامسا کتۺاجریۺراہ‪،‬ںیمۺوھچس ۺیسۺوھچس ۺےسۺزیچںیمۺیھبۺ‬
‫اےنپااسذتہۺیک رامنہیئۺاکتلطرراتہۺاھتۺ۔۔۔۔اسۺنمضۺںیمۺاکیۺفا ہعۺاق لۺذرکےہ‪،‬فہۺ ۺہک‪ ۱۴۲۶‬ھ؁ۺ‪۲۰۰۵/‬ء؁ۺںیمۺراضمؿۺ‬
‫اابملرکۺےکوم ہعۺرپریمارباطہین اکرفسوہا‪،‬افر‚دجسمارلنمحۺوبنٹل‚ںیمۺراضمؿۺےکۺآرخیۺرشعہۺںیمۺریمےۺدرسۺرقآؿ‬
‫اکرپفع اؾۺےطوہا‪،‬اسۺےسےلہپرشعےۺںیمۺرضحتۺومالانیتفمۺلیکشۺادمحۺاتیسوپری اسقبۺااتسذداراولعلؾۺدویدنبایسۺدجسمںیمۺدرسۺ‬
‫رپۺافہزئۺےھت‪ ،‬ۺریبفؿۺکلم یسکۺاباقدعہۺدرسۺاکریماالہپرجتہبۺاھت‪،‬ےھجمولعمؾۺوہاہکۺدنلؿۺںیمۺااٹسؾ وفرڈیکۺدجسمابقںیمۺرضحتۺ‬
‫ادقسۺومالانیتفمۺدیعسادمحاپوپنلریۺۺیرشفیۺالےئ وہےئۺںیہ‪،‬افردیعکتۺںیہیۺایقؾۺرفامںیۺےگۺ‪،‬ںیمۺےناسۺارادےۺےسہکۺ‬
‫رضحت ےکرطقیۺاکرےسرامنہیئۺاحلصۺرکفںۺدیسےھۺدنلؿۺوہپاچن‪،‬ۺرضحتۺدجسمۺیہۺےکاکی ؒہۺںیمۺآراؾۺرفامرےہےھتۺ‪،‬اؿۺ‬
‫وکولعمؾۺوہاوتتہبۺوخشۺوہےئ‪،‬اےنپزیمابؿۺےس ریمےۺاھکےنےنیپےکااظتنؾۺاکمکحۺرفامای‪،‬نکیلۺریماایقؾۺایسۺہلحمۺںیمۺرتحمؾ‬
‫انجبۺویفسۺاھبیئۺلیٹپۺےکاہیںۺاھت‪،‬فہۺیھبۺریمےۺاسھتۺےھتۺ‪،‬ںیمۺےنذعمرتۺیک‪،‬ۺدفنیتۺدونںۺکتۺںیمۺآپۺےکدرسۺافروساؽۺ‬
‫فۺوجابۺیکۺاجمسلۺںیمۺرشکی راہ‪،‬ےلہپدؿۺازراہۺادبۺںیمۺےنےھچیپۺےنھٹیبیکۺوکششۺیکۺ‪،‬وترضحتۺےنمکحۺدے رکےھجمۺآےگۺ‬
‫البایافراےنپابزفںیمۺاھٹبای‪،‬افرۺولوگںۺےسدفاچراعتریفۺتاملت یھبۺاراشدرفامےئ‪،‬ضعبۺوساالتۺےکوجاابتۺیھبۺ‬
‫دےنیوکاہک۔۔۔۔۔اسۺرطحۺاکی ایبنجۺکلمۺںیمۺدرسۺافروساؽۺفوجابۺیکۺخ یلۺرتتیبۺںیم ےنرضحتۺیتفمۺاصبحۺےسۺاحلصۺ‬
‫یکۺ۔ ۺفا ہعۺاع یچۺتہبۺوھچاٹےہنکیلۺریمےۺےئلتہبۺامہ ےہ‪،‬ںیمۺرباطہینۺںیمۺرےنہفاےلاملسمونںۺیکۺایسفنتۺافراؿۺ‬
‫ےکاسملئۺافراقتوضں ےسۺفافقۺںیہنۺاھت‪،‬اؿۺوکےسیکۺنئمطمۺایکاجےئۺ‪،‬وکؿۺیسۺابتۺاؿۺےکاسےنمرینھ اچےئہافروکؿۺیسۺںیہنۺ‬
‫‪،‬اسۺےکےئلیھبۺریصبتۺیکۺرضفرتۺےہ‪،‬یتفمۺاصبحۺفاہں اکیۺرعہصۺےسۺیرشفیۺےلۺاجرےہۺےھت‪،‬افراؿۺیکۺایسفنتۺ‬

‫‪86‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫افررضفروتںۺوکایھچۺرطح ےتھجمسۺےھتۺ‪،‬اسۺےئلریمےۺےئلاؿۺاکرطزلمعۺدلیلۺراہۺانبافرںیم ےنوبنٹل(رباطہین)ۺےکدرفسۺںیمۺ‬

‫اسۺےسۺاکیفۺاافتسدہۺایک۔‬
‫وجرہانایب‬
‫ۺامتؾۺفااعقتۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺیکۺفتعسۺیبلقۺ‪،‬رخدونازیۺ‪،‬نسحۺرتتیبۺ‪،‬افر ارفاداسزیۺیکۺےبریظنالصتیحۺ‬
‫ےکرہظمںیہۺ‪،‬آجۺبجۺولوگںۺےکۺاپسۺاؿۺزیچفںۺےکےئلۺفتقۺںیہنۺےہ‪،‬افرسبےۺولوگںۺےکادنروھچوٹںۺ‬
‫وکآےگسباھےناکذجہبۺمکۺےسرتمکوہاتاجراہۺےہ‪،‬یتفمۺاصبحۺےسیجۺااہتنیئۺاوصیلۺافرۺدعمیۺارفلخشۺصخش ےکاپسۺ ۺزیچںیۺرفافاینۺ‬
‫ےکۺاسھتۺوموجدںیھتۺ‪،‬افرایہنۺشبروگںۺےکلیفطۺدنی افرملعۺیکۺاامتنۺًالسنسا لسنۺلقتنمۺوہیتۺیلچۺآریہۺےہ‪،‬اتمۺیکۺامںیۺابھجن‬
‫ںیہنۺںیہ‪،‬رضفرتۺاےسیۺرم ںوںۺافروملعمںۺیکۺےہوجۺذرہۺوکۺآاتفبۺافراخک وکایمیکانبےناکرنہرےتھکۺوہںۺ‪،‬رضحتۺیتفمۺاصبحۺ‬
‫اسۺدفرزفاؽۺںیمۺاےسییہ‬
‫وجرہانایبۺےھتۺوجابۺڈوھڈنےنھےسۺںیہنۺلۺاتکس۔‬
‫ڈوھڈنفےگاع وکلمںۺوکلمںۺےنلمےکںیہنۺانایبۺںیہۺمہ‬
‫وجایدہنۺآےئوھبؽۺےکرھپۺاےمہۺصفنفہۺوخابۺںیہۺمہ‬
‫(اشؔدمیظعۺآابدی)‬
‫یہقفۺانیمیسرفںۺافراامتجاعتۺںیمۺرشتک‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺوگہکۺدقمیۺاخیمونںۺےکابدہۺوخارےھتنکیلۺاؿۺںیمۺدشتۺافر یکشخۺںیہنۺیھتۺ‪،‬فہۺرہایھچۺزیچاکریخدقمؾۺ‬
‫رکےتےھت‪،‬ےھجم ۺوخب ۺایدےہ ۺ‪،‬اغًابل‪۱۹۸۸‬ء؁ ۺیک ۺابت ۺےہ‪،‬بج ۺںیم ۺداراولعلؾ ۺدویدنبںیم ۺنیعم ۺادملرس ۺاھت‪،‬داتسفسیی یہقف ۺراسخ ۺ‬
‫ثحب ۺفرظن(ہنٹپ) ۺ(زریادارت ۺہیقف ۺارصعلرضحت ۺومالاناقیض اجمدہاالالسؾ ۺاقیمس ۺ) ۺےکوپشرٹداراولعلؾ ۺیک ۺدویارفں ۺرپہگج ۺہب ۺہگجۺ‬
‫اپسچں رظن ۺآےئ‪،‬ںیم ۺےنایخؽ ۺایکہک ۺاردفےکاعؾ ۺمہف ۺافردپسچل ۺراسولں اکوترخدیارںیہن ۺےہ‪،‬امتؾ ۺاردف ۺراسلئ ۺاسخرہ ۺںیم ۺلچۺ‬
‫رےہںیہ ۺ‪ ،‬ۺاس ۺیہقف داتسفسیی ۺراسخ ۺاکرخدیاروکؿ ۺوہاگ؟نکیل ۺبج ۺ ۺراسخ ۺرظنماعؾ رپآایوترخدیارفں ۺےکوجہؾ ۺںیم ۺفتقۺ‬
‫ےکاتممز ۺنلعء ۺفاہقفء ۺیھب ۺرظنآےئ‪،‬یہی راسخ ۺہقف ۺاڈیکیم ۺافرآدنئہ ۺیہقف ۺانیمیسرفں ۺاکگنس ۺاینبد ۺانب‪،‬افراس ۺےنوپرے کلم ۺںیمۺ‬
‫یہقف ۺاالقنب ۺیک ۺرہلدیپارکدی ۺ‪،‬دفرسے ۺیہقف ۺانیمیسر(دقعنمہ ۺ‪۱۹۸۹‬ء؁ اقمبؾ ۺاجہعم مۺہدرددیلہ ۺ)ںیم ۺرضحت ۺاالاتسذیتفمۺ‬
‫دمحمریفظادلنی ۺاتفمیحۺ (اسقب ۺیتفم ۺداراولعلؾ ۺدویدنب)ےکاخدؾ ۺیک ۺتیثیح ۺےسںیم ۺیلہپ ۺابررشکی وہا‪،‬وتااتسذ ۺرکمؾ ۺرضحت ۺومالانۺ‬
‫یتفمۺدیعسادمحاپوپنلریۺیھبۺیرشفی رفامےھت‪،‬ولعمؾۺوہاہکۺیتفمۺاصبحۺثحبۺفرظنےکنیتۺاسؽۺےکرخدیارےنب۔۔۔‬

‫‪87‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫یتفم ۺاصبح ۺاس ۺراسخ ۺافررضحت ۺومالان ۺاقیض ۺاجمدہاالالسؾ ۺاقیمسۺ ۺےکدماوحں ۺںیم ےھت‪،‬اقیض ۺاصبحۺ ۺےکیئکۺ‬
‫انیمیسرفںۺںیمۺفہۺرشکیۺرےہ‪،‬سا ںیمۺضعبۺفوجاہتۺافراصمحل ےک تحۺاوہنںۺےنۺانیمیسرںیمۺرشتکۺرتکۺرکدیۺیھتۺ۔‬
‫یہقفۺاسملئۺںیمۺاافتؼۺفاالتخػۺ–المتمۺیکۺرپفاہۺےئک ریغاینپۺراےئاکااہظر‬
‫رضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺاکیہقف ۺذفؼ ۺاکیف ۺدنلباھت‪،‬افرےئناسملئ ۺںیم ۺیھب ۺاؿ ۺاکذنہ تہب ۺزیتی ۺےکاسھت ۺاتلچاھت‪،‬اوہنں ۺےنۺ‬
‫ہتکن ۺرس ۺذنہ ۺاپایاھت‪،‬فہ ۺاوصؽ ۺافروقادع یک ۺتخس ۺراعتی ۺےکاسھت ۺےئناسملئ ۺںیم ۺاینپ ۺراےئدےتی ۺےھت‪،‬اؿ ۺےکاہیں ۺاالسػ ۺیک‬
‫اایتحط ۺیھب ۺیھت ۺ‪،‬افر ۺدہعاحرضیک ۺرضفروتں ۺاکادراک ۺیھب ۺ‪،‬ادارۃ ۺاابملثح الفقہميہا ۺ(ۃیعمج ۺنلعء ۺدنہ)ےکاامتجاعت ۺںیم ۺفہ ۺاپدنبی ۺےسۺ‬
‫رشکی ۺوہےت ۺےھت‪،‬ہکلب ۺرفح ۺرفاں ۺرےتہ ۺےھت ۺ‪،‬اؿ ۺاامتجاعت ۺںیم ۺہشیمہ ۺآپ ۺےک ۺایخالت ۺےساافتسدہ اکوم ہع ۺاتلماھت‪ ،‬ۺافر ۺہلئسم ۺیکۺ‬
‫فلتخم ۺوقشں ۺکت ۺرامنہیئ ۺوہیت ۺیھت ۺ‪ ،‬ۺیئک اسملئ ۺںیم ۺےھجماؿ ۺیک ۺراےئ ۺےس ۺاافتؼ ۺںیہن ۺاھت‪،‬افریئک ۺاسملئ ۺںیم ۺوتہبں ۺوکاؿ ےسۺ‬
‫االتخػ ۺراہ‪،‬نکیل ۺیتفم ۺاصبح ۺاینپ ۺراےئ ۺںیم ۺیسک ۺالمتم ۺیک ۺرپفاہ ۺںیہن رکےت ۺےھت ۺ‪،‬فہ ۺوپری ۺاطتق ۺےس ۺاینپ ۺابت ۺشیپ ۺرکےتۺ‬
‫ےھت‪،‬ڈیملکی ۺاوشنرسن ۺ‪ٰ،‬ینم ںیم ۺرصقفاامتؾ ۺ‪،‬افرزعتیتی ۺےسلج ۺفہریہ ۺیئک ۺاسملئ ۺںیم ۺاؿ ۺیک ۺاکی ۺاگل ۺراےئ یھت ۺ‪،‬افریئک ۺنلعء ۺاؿۺ‬
‫ےکاحیمۺیھبۺےھتۺ‪،‬افروتہبںۺوکاالتخػۺیھبۺاھت‪،‬نکیل اؿۺیکۺراےئیسکۺدابؤۺیکۺاپدنبںیہنۺیھتۺ‪،‬فہۺوجاالخصۺےکاسھتۺےتھجمسۺےھتفیہ‬
‫وبےتلۺےھتۺ‪،‬اطخٔفوصابۺںیمۺالکؾۺوہاتکسےہ‪،‬اؿۺےکاالخصۺںیمۺںیہنۺ‪،‬رگماس ےکاسھتۺفہۺفعیسۺارظنلےھتۺ‪،‬االتخػۺرکےنفاولںۺ‬
‫ۺ‬
‫وکاینپ‬ ‫ےک ۺاسھت ۺیھب ۺاؿ ۺاکرف اصلخمہن ۺافراقفشمہن ۺوہاتاھت‪،‬اس ۺدفر ۺںیم ۺایسی ۺاثمںیل ۺایمکب ۺںیہ‪،‬آج ۺولوگں‬
‫راےئرپاانتارصاروہاتےہہک ۺاس ۺےسۺاالتخػۺرکےنفاےلوکاانپاخملفنطؤوررکےنےتگلۺںیہۺ‪،‬فہۺاالتخػۺافراخمتفلۺےکرفؼۺےسۺ‬
‫فافقۺںیہنۺںیہۺ‪،‬رضحت یتفمۺاصبحۺاسۺۂطقنۺاایتمزوکےتھجمسۺےھتۺ۔‬
‫رضحتۺےسآرخیۺالماقتۺاکرظنم‬
‫رضحتۺےسۺریمیۺآرخیۺالماقتۺادارۃۺاابملثحۺالفقيہاۺےکدنپروہںیۺیہقفۺاامتجع (‪۱۹‬ات‪۲۱‬ربجۺ‪۱۴۴۰‬ھ؁ۺاطمقبۺ‬
‫‪۲۷‬ات‪۲۹‬امرچۺ‪۲۰۱۹‬ء؁ۺ‪،‬درتفۃیعمجۺنلعءۺدنہدیلہ)ںیم وہیئۺیھت‪،‬رضحتۺرپفع اؾۺںیمۺیرشفیۺرفامےھت‪،‬افراالجسۺاجریۺاھت‪،‬ںیمۺآےگۺ‬
‫سبھ رکالماقتۺےکےئلاحرضوہا‪،‬وتےباسہتۺاینپۺرکیسۺےسڑھکےۺوہےئگ‪،‬فہۺامیبرافر زمکفرےھت‪،‬ںیمۺےنۺرہدنچۺارصارایکہکۺ‬
‫رضحتۺہنۺاںیھٹۺیرشفیۺرںیھکۺ‪،‬نکیلۺفہۺہن امےنافرڑھکےۺوہرکھجمۺےسۺاعمہقنۺرفامای‪،‬ںیمۺرشؾۺےسۺاپینۺاپینۺوہایگ۔۔۔ یھتۺ‬
‫امہرےۺشبروگںۺیکۺوتاعضۺافراےنپومعمیلۺےسۺومعمیلۺاشع دۺیکۺدقرازفایئ‪،‬فہۺدقرتۺیکۺرطػۺےسۺتہبۺافاچندؽۺ‪،‬فعیسۺرظػۺ‬
‫افردنلباالخؼۺےلرکآےئۺےھت‪،‬فہ شفنتینۺےسۺاپکۺاہللۺےسۺڈرےنفاےلشبرگۺےھتۺ۔‬
‫البوخنتاہۺدترسیۺافراسہقبۺوخنتاوہںۺیکۺفایسپ‪-‬دمارسۺیکۺاترخیۺںیمۺاکیۺزرںیۺاثمؽ‬

‫‪88‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آپ ۺےکدنلبوقتیۺٰ ۺ‪،‬اایتحط ۺافرتیشخ ۺفاانتب ۺیک ۺاکی ۺالعتم ۺ ۺیھب ۺےہ ۺہک ۺبج اہلل ۺاپک ۺےنآپ ۺرپامیل ۺوتفاحتۺ‬
‫ےکدرفازے ۺوھکؽ ۺدےیئ‪،‬افراجترت ۺفہریہ ۺیک ۺوہستل دیپا ۺوہیئ‪ ،‬ۺوتآپ ۺےن ۺ‪۱۴۲۳‬ھ؁ ۺںیم ۺجح ۺتیب ۺاہلل ۺےس ۺفایسپ ۺےک ۺسا یہۺ‬
‫داراولعلؾ دویدنبۺےسۺوخنتاہۺےنیلۺاکۺ ہلسلۺوموقػۺرکدای‪،‬افرۺ‪۱۴۲۳‬ھ؁ۺےسآرخکت ریغوخنتاہۺےکداراولعلؾۺدویدنبںیمۺدتریسیۺدخامتۺ‬
‫ااجنؾ ۺدںی‪ ،‬ۺہکلب ۺوشاؽ‪۱۳۹۳‬ھ؁ ےس ۺذی ۺاہجحل ۺ‪۱۴۲۳‬ھ؁ ۺکت ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےس ۺوجسیت ۺاسؽ ۺنیت ۺامہ ۺکت وخنتاہ ۺیل ۺیھت‪ ،‬ۺفہ ۺوخنتاہ ۺیھبۺ‬
‫داراولعلؾ ۺدویدنب ۺوک ۺفاصپ ۺرکدی ۺ‪ ،‬ۺایس ۺرطح ذدعقیہ ۺ‪۱۳۸۴‬ھ؁ ۺےس ۺابعشؿ ۺ‪۱۳۹۳‬ھ؁ ۺکت ۺداراولعلؾ ۺارشہیف ۺےس ۺوج ۺون ۺ(‪)۹‬اسؽ وخنتاہ ۺیلۺ‬
‫یھت‪ ،‬ۺفہ ۺوخنتاہ ۺیھب ۺداراولعلؾ ۺارشہیف ۺوک ۺفاصپ ۺرکدی ۺ‪ ،‬ۺایسی اثمںیل ۺامیض ۺںیم ۺیھب ۺاخؽ ۺاخؽ ۺیتلم ۺںیہ ۺ‪،‬آج ۺاکوتوساؽ ۺیہ ۺایکےہ‪،‬اس ۺیک‬
‫لیصفتۺانجبۺاعدؽۺدیعسیۺاپنلۺوپریۺاصبحۺےناےنپاکیۺومضمؿۺںیمۺاسۺرطح ایبؿۺیکۺےہ‪:‬‬
‫داراولعلؾۺارشہیفۺرعہیبۺرادنریۺوسرتۺرجگاتۺوکۺفاصپۺیکۺوہیئۺوخنتاہۺیکۺلیصفت‪:‬‬
‫فایسپۺیکۺاترخی‪:‬ۺ‪ / ۲۸‬ارپلیۺ‪۲۰۰۳‬ء؁‬
‫٭ۺامرچۺ‪۱۹۶۵‬ء؁ۺےسۺونجریۺ‪۱۹۶۸‬ء؁ۺکت‪:‬ۺغلبمۺاپچنۺزہارۺاستۺوسۺاچسیلۺرفےپۺطقف(‪)۵۷۴۰‬۔‬
‫٭رففریۺ‪۱۹۶۸‬ء؁ۺےسۺرففریۺ‪۱۹۷۰‬ء؁ۺکت‪:‬ۺغلبمۺاپچنۺزہارۺاکیۺوسۺاپچنۺرفےپۺطقف(‪)۵۱۰۵‬۔‬
‫٭امرچۺ‪۱۹۷۰‬ء؁ۺےسۺرففریۺ‪۱۹۷۲‬ء؁ۺکت‪:‬ۺغلبمۺھچۺزہارۺھچۺوسۺرفےپۺطقف(ۺ‪)۶۶۰۰‬‬
‫٭امرچۺ‪۱۹۷۲‬ء؁ۺےسۺاوتکربۺ‪۱۹۷۳‬ء؁ۺکت‪:‬ۺغلبمۺاپچنۺزہارۺآھٹۺوسۺاپچنۺرفےپۺطقف(ۺ‪)۵۸۰۵‬۔‬
‫یی‬
‫وٹلٹ‪:‬ۺامرچۺ‪۱۹۶۵‬ء؁ۺےسۺاوتکربۺ‪۱۹۷۳‬ء؁ۺکت‪:‬ۺغلبمۺ يیسۺزہارۺدفۺوسۺاچپسۺرفےپۺطقف(ۺ‪)۲۳۲۵۰‬۔‬
‫داراولعلؾۺدویدنبۺوکۺفاصپۺیکۺوہیئۺوخنتاہۺیکۺلیصفت‬
‫فایسپۺیکۺاترخی‪:‬ۺ‪ / ۹‬رفصۺ‪۱۴۲۴‬ھ؁‬
‫٭وشاؽۺ‪۱۳۹۳‬ھ؁ۺےسۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۰‬ھ؁ۺکت‪:‬ۺغلبمۺسیتنیتۺزہارۺدفۺوسۺجرتۺرفےپۺطقف(‪) ۳۳۲۷۰‬۔‬
‫فایسپۺیکۺاترخی‪:‬ۺ‪ / ۱۷‬رعیبۺاالفؽۺ‪۱۴۲۴‬ھ؁‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۱‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺدسۺزہارۺآھٹۺوسۺاایکیسۺرفےپۺابرہۺےسیپۺطقفۺ(‪) ۱۲/۱۰۸۸۱‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۲‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺدسۺزہارۺاپچنۺوسۺنیتۺرفےپۺااھٹسیئۺےسیپۺطقفۺ(‪) ۲۸/۱۰۵۰۳‬۔‬
‫ح‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۳‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺایگرہۺزہارۺھچۺوسۺارتہنۺرفےپۺ ھيی رڑۺےسیپۺطقفۺ(‪) ۷۶/۱۱۶۶۹‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۴‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺایگرہۺزہارۺونۺوسۺااچنسۺرفےپۺاسھٹۺےسیپۺطقفۺ(‪) ۶۰/۱۱۹۴۹‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۵‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺوچدہۺزہارۺاکیۺوسۺاسیتکۺرفےپۺوچاسیلۺےسیپۺطقف(ۺ‪) ۴۴/۱۴۱۳۱‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۶‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺابرہۺزہارۺدفۺوسۺوسخ ۺرفےپۺسیتنیتۺےسیپۺطقفۺ(‬
‫‪89‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫‪) ۳۳/۱۲۲۱۶‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۷‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺدنپرہۺزہارۺاکیۺوسۺاتسونےۺرفےپۺابفؿۺےسیپۺطقف(ۺ‪) ۵۲/۱۵۱۹۷‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۸‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺجرتہۺزہارۺابھٹسۺرفےپۺاچپسۺےسیپۺطقف(ۺ‪) ۵۰/۱۷۰۶۲‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۰۹‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺابسیئۺزہارۺدفۺوسۺاسھٹۺرفےپۺاڑاتسیلۺےسیپۺطقف(‪) ۴۸/ ۲۲۲۶۰‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۰‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺوچسیبۺزہارۺاپچنۺوسۺجرتۺرفےپۺوچسیبۺےسیپۺطقف(‪) ۲۴/۲۴۵۷۰‬۔‬
‫فایسپۺیکۺاترخی‪:‬ۺ‪ / ۱۹‬امجدیۺاالفٰیلۺ‪۱۴۲۴‬ھ؁‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۱‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺسیبھچۺزہارۺونۺوسۺنپھچۺرفےپۺایسۺےسیپۺطقفۺ(‪) ۸۰/۲۶۹۵۶‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۲‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺاسیتنۺزہارۺاچرۺوسۺسیبۺرفےپۺوسخ ۺےسیپۺطقفۺ(‪) ۱۶/۲۹۴۲۰‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۳‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺسیتۺزہارۺایگرہۺرفےپۺابفؿۺےسیپۺطقفۺ(‪) ۵۲/ ۳۰۰۱۱‬‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۴‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺوچاسیلۺزہارۺآھٹۺوسۺاڑسیتۺرفےپۺطقف (‪)۴۴۸۳۸‬۔‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۵‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺاتنیپسیلۺزہارۺاستۺوسۺآھٹۺرفےپۺطقفۺ(‪) ۴۵۷۰۸‬۔‬
‫فایسپۺیکۺاترخی‪:‬ۺ‪ / ۱۶‬ربجۺ‪۱۴۲۴‬ھ؁‬
‫٭ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۶‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺایھچسیلۺزہارۺاپچنۺوسۺارتھٹۺرفےپۺطقفۺ(‪) ۴۶۵۷۸‬۔‬
‫٭ ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۷‬ھ؁‪:‬اڑاتسیلۺزہارۺاچرۺوسۺوچاسیلۺرفےپۺطقفۺ(‪)۴۸۴۴۴‬‬
‫ۺ٭ ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۸‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺنپچپۺزہارۺآھٹۺوسۺایھچونےرفےپۺطقفۺ(‪) ۵۵۸۹۶‬۔‬
‫٭ ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۱۹‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺاایکیسۺزہارۺدفۺوسۺایبیسۺرفےپۺطقفۺ(ۺ‪) ۸۱۲۸۲‬۔‬
‫٭ ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۲۰‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺاایکیسۺزہارۺدفۺوسۺایبیسۺرفےپۺطقفۺ(‪)۸۱۲۸۲‬‬
‫فایسپۺیکۺاترخی‪:‬ۺ‪ / ۲۲‬ذدعقیہۺ‪۱۴۲۴‬ھ؁‬
‫٭ ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۲۱‬ھ؁‪:‬غلبمۺااھٹیسۺزہارۺنیتۺوسۺنپھچۺرفےپۺطقفۺ(‪)۸۸۳۵۶‬‬
‫٭ ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۲۲‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺاایکونےۺزہارۺآھٹۺوسۺایھچونےۺرفےپۺطقفۺ(‪)۹۱۸۹۶‬۔‬
‫٭ ازۺرحمؾۺاتۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۲۳‬ھ؁‪:‬ۺغلبمۺاچپونےۺزہارۺاچرۺوسۺوچسیبۺرفےپۺطقفۺ(‪)۹۵۴۲۴‬۔وٹلٹ‪:‬ۺوشاؽۺ‪۱۳۹۳‬ھ؁ۺےسۺذیۺاہجحلۺ‪۱۴۲۳‬ھ؁ۺ‬
‫ی‬‫ھ‬ ‫تج‬
‫کت‪:‬ۺغلبم ۺون ۺالھک ۺااچنسۺزہار ۺآھٹ ۺوس اچر ۺرفےپ ۺ ڑر ۺےسیپ ۺطقف ۺ( ۺ‪) ۷۵/۹۴۹۸۰۴‬۔داراولعلؾ ۺارشہیفۺافرۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺوکۺفاصپۺ‬
‫تج‬
‫یک ۺوہیئ ۺوخنتاہ ۺاک ۺوٹلٹ‪ :‬غلبم ۺون ۺالھک رتہت ۺزہار ۺوچؿ ۺرفےپ ۺ ھیڑر ۺےسیپ ۺطقف ۺ( ۺ‪ )۷۵/۹۷۳۰۵۴‬داراولعلؾ ۺدویدنب ۺافر ۺداراولعلؾ ۺارشہیفۺ‬
‫ےس ۺیل ۺوہیئ ۺوخنتاہ ۺایس ۺاسؽ ۺفاصپ ۺیک‪ ،‬ۺسج اسؽ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےس ۺوخنتاہ ۺینیل ۺدنب ۺیک‪ ،‬ۺافر ۺرحمؾ ۺ‪۱۴۲۴‬ھ؁ ۺےس ۺات ۺفافت داراولعلؾۺ‬
‫‪90‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دویدنبۺںیمۺ ریغۺوخنتاہۺےکۺزپاھۺرےہۺےھت‚ (اعدؽۺدیعسیۺاصبحۺیکۺرحتریلمکمۺوہیئ‪،‬وجرضحتۺےکفاصؽۺےکسا احؽۺیہۺںیمۺیسک‬

‫فاسٹۺاپیۺےسےھجماحلصۺوہیئۺ)‬
‫فالدتۺےسفافتۺکتۺ‪ -‬ہبۺکیۺرظن‬
‫س‬ ‫س‬
‫ۺ)ںیمۺوہیئۺ‪،‬اکلہۺ‬
‫ر‬ ‫ء؁ۺںیمۺومعضۺاکلہ ۺعلض ۺانبس اکاھٹن(امشیلۺرجگات‬
‫ر‬ ‫رضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺیک ۺفالدت ۺ‪۱۳۶۰‬ھ؁ۺاطمقب ۺ‪۱۹۴۰‬‬
‫اپوپنلرےس ۺرقتتیسیت ۺلیم ےکافےلصرپفاعق ۺےہ‪،‬اگؤں ۺںیم ۺبتکم ۺیک ۺمیلعت ۺلمکم ۺرکےنےکسا اےنپامومں ومالاندبعارلنمحۺ‬
‫اصبحۺےکاسھتۺداراولعلؾۺاھچیپۺںیمۺدالخۺوہےئ‪،‬فاہںۺاےنپ امومںۺافردرگیااسذتہۺےسۺافریسۺیکۺادتبایئۺاتکںیبۺزپںیھۺ‪،‬ھچ(‪)۶‬‬
‫امہ ےکسا رضحت ۺومالانذنریایمں ۺاپوپنلریۺ ۺےکدمرہس ۺاپوپنلرےلچےئگ‪،‬افرفاہں اچراسؽ ۺکت ۺومالان ۺیتفم ۺدمحماربکایمں ۺاپنلۺ‬
‫وپریۺافرومالاناہمشۺاخبریۺۺےس رعیبۺیکۺادتبایئۺافرۺوتمطسۺاتکںیب(رشحۺاجیمۺکتۺ)ۺزپںیھۺ‪،‬اسۺےکسا اٰیلع میلعتۺےکےئل‪۱۳۷۷‬ھ؁ۺ‬
‫‪۱۹۵۸ /‬ء؁ۺںیمۺدمرہسۺاظمرہولعؾۺاہسرؿۺوپرںیمۺدالخ وہےئ‪،‬اہیںۺآپۺےننیتۺاسؽۺمیلعتۺاحلصۺیکۺ‪۱۳۸۰،‬ھ؁ۺںیمۺآپۺداراولعلؾ‬
‫دویدنبںیم ۺدالخ ۺوہےئ‪،‬افر ۺ‪۱۳۸۲‬ھ؁ ۺ‪۱۹۶۲/‬ء؁ ۺںیم ۺدفرۂ ۺدحثی ۺرشفی ۺےسافرغ ۺوہےئافرافؽ ۺوپزنشی ۺاحلص ۺیک‪ ،‬ۺداراولعلؾۺ‬
‫دویدنب ۺاک ۺوسفاں(‪ )۱۰۰‬اسؽ ۺاھت‪،‬رفاتغ ےکسا دفاسؽ ۺکت ۺااتفء ۺاکوکرس ۺایکافررضحت ۺیتفم ۺدیسدہمی ۺنسح ۺاصبح ۺاشاہجہں‬
‫ۺوتفیۺونیسیۺیکۺقشم ۺیکۺ۔رفاتغۺےکسا ۺذدعقیہۺ‪۱۳۸۴‬ھ؁ۺےسۺداراولعلؾۺارشہیفۺرعہیبۺرادنری‪،‬ۺوسرت‪،‬رجگات ۺںیمۺدتریسیۺ‬
‫وپری ۺےس ٰ‬
‫دخامتۺاک ہلسلۺرشفعۺایک‪،‬ۺافرۺابعشؿۺ‪۱۳۹۳‬ھ؁ۺکتۺلسلسمۺون(‪)۹‬اسؽۺداراولعلؾۺارشہیفۺںیمۺزپاھای‪،‬وشاؽۺ‪۱۳۹۳‬ھ؁ۺ‪/‬ونربم‪۱۹۷۳‬ء؁ۺںیمۺ‬
‫آپ اکرقترۺداراولعلؾۺدویدنب ۺںیمۺدمرسۺیکۺتیثیحۺےسۺوہا‪،‬افراسۺفتقۺےسۺاتفافت رقتتیاتنیسسیلۺ(‪)۴۷‬داراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺ‬
‫دتریسی ۺدخامت ۺااجنؾ ۺدںی ۺ‪،‬نج ںیم ۺآرخی ۺدس ۺاسؽ ۺآپ ۺداراولعلؾ ۺدویدنبےکبس ۺےسابفاقر ۺبصنم ۺخیش ۺادحلثیۺ‬
‫فدصرادملرنیس ۺےکبصنم ۺرپافہزئرےہ۔فافت ۺ‪/۲۵‬راضمؿ ۺاابملرک ۺ‪۱۴۴۱‬ھ؁ ۺاطمقب ۺ‪/۱۹‬یئم‪۲۰۲۰‬ء؁ ۺربفزلگنم ۺوبتق ۺاچتشۺ‬
‫رقبی ۺاست ۺےجبیئبمم ۺےکاکی ۺااتپسؽ ۺںیم ۺوہیئ‪،‬افرایس ۺدؿ ۺاشؾ ۺںیم ۺوجوشیگری ۺےکربقاتسؿ ۺںیم ۺدموفؿ ۺوہےئ‪،‬اانہلل ۺفااناہیل‬
‫راوعجؿ ۺ۔آپ ۺیک ۺفافت ۺرصػ ۺداراولعلؾ ۺدویدنباکںیہن ۺہکلب ۺوپری ۺتلم ۺاالسہیم ۺاکاسہحن ۺےہ‪ ،‬ۺآپ‬
‫ےکاجےنےسااسیالخدیپاوہاےہ‪،‬سجۺاکرپوہانآاسؿۺںیہنۺےہ‪،‬اہللۺاپکۺآپۺیک رفغمتۺرفامےئۺافردراجتۺدنلبرفامےئافرںیمہۺ‬
‫آپۺےکشقنۺلیمجۺرپیکےنیکۺاعسدت اطعرفامےئۺآنیم‬
‫زہارفںۺاسؽۺرنسگۺاینپۺےبونریۺہپۺرفیتۺےہ‬
‫سبیۺلکشمۺےسوہاتےہنمچۺںیمۺددیہۺفردیپا‬
‫ارتخاامؾۺاعدؽۺاقیمس‪،‬اجہعمۺرابین‪،‬ونمرفارشفیۺیتسمسۺوپرۺاہبر‪/۲۹‬راضمؿۺاابملرکۺ‪۱۴۴۱‬ھ؁ۺاطمقبۺ‪/۲۳‬یئمۺ‪۲۰۲۰‬ء؁‬

‫‪‬‬
‫‪91‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رتی دحل رپ دخا یک رتمح‪ ،‬رتی دحل وک السؾ وہپےچن‬

‫یتفم دمحم انثء ادہل ٰی اقیمس‬
‫(انبئ انمظۺاامرت رشہیع اہبر ف اڑہسی اھجڑڈنھک‪ ،‬انمظ اٰیلع فافؼ ادملارس االالسہیم ‪ ،‬دمریۺتف رفزہ بیقن )‬

‫رکفم االسؾ‪ ،‬رسفمرقآؿ‪ ،‬دحمث ریبک‪ ،‬ققحم دفراں‪ ،‬رکف انونوتی افر رومز فیل ایہلل ےک اشرح ف انیم ‪،‬ہیقف زنم‪،‬‬
‫اامؾ اقطنمل فاہفسلفل ‪،‬ومنہن فلس ‪،‬درونجں اتکوبں ےک فنص‪ ،‬ازرہ دنہ داراولعلؾ دویدنب ےک خیش ادحلثی فدصر دمرس‪،‬‬
‫ااتسذ االاسذتہ رضحت ومالان یتفم دیعس ادمح اپنل وپری ےن ‪/۱۹‬ئم ‪۲۰۲۰‬ء اطمقب ‪۲۵‬راضمؿ اابملرک ‪۱۴۴۱‬ھ ربفز‬
‫لگنم وبتق اچتش ویجنسین وہلٹیپس المٹ یئبمم ںیم دا ی الج وک کیبل اہک‪،‬اؿ یک تعیبط ادرھ یئک ونیہمں ےس رخاب‬
‫لچ ریہ یھت‪،‬ااتر ڑچاھؤ آات راتہ اھت‪،‬راضمؿ اابملرک ںیم اؿ یک ریسفتفں اک ہلسل یئبمم ںیم اجری اھت‪،‬وسلش ڈیمای رپ‬
‫اافدات آیھب رےہ ےھت‪،‬ڑھپیھپے ںیم اپین رھب اجےن یک فہج ےس اسسن ےنیل ںیم دوشاری یھت افر یہی رمض اوملت‬
‫ناتب وہا‪،‬دتنیف اپجن ےجب اشؾ افویشارہ ملسم ربقاتسؿ وجوشیگری(فٹسی) یئبمم ںیم لمع ںیم آیئ‪،‬یلہپ امنز انجزہ اؿ‬
‫ےک اصزبحادہ ومالان دبعاولدیح اصبح ےن ویجنسین رنگنس وہؾ ےس لصتم دجسم ےک رقبی زپاھیئ افر دفرسی امنز انجزہ‬
‫یک اامتم رضحت ےک اکی افر اصزبحادہ ومالان دبع اہلل ےن ربقاتسؿ ےس لصتم یک ‪،‬الک ڈاؤؿ یک فہج ےس دحمفد‬
‫دعتاد ںیم یہ ولوگں وک انجزہ ںیم رشتک یک ااجزت یلم‪،‬رضحت یتفم اصبح ےک ااقتنؽ ےس یملع داین اک وج اسخرہ وہا‬
‫ےہ اس یک التیف یک وکیئ لکش رظن ںیہن آیت‪،‬الہ ملع ف نف تہب ںیہ ‪،‬وخد داراولعلؾ دویدنب ںیم یملع داین ےک سمش ف‬
‫رمق‪ ،‬امہ ف وجنؾ یک رثکت ےہ‪،‬اس ےک ابفوجد انہک زپات ےہ ہک "ااسی اہکں ےس الںی ہک ھجت اس ںیہک ےسج‚صپ امدناگؿ‬
‫ںیم ‪۹‬ڑلےک ‪،‬دفڑلایکں دیقب ایحت ںیہ وپےت وپایتں وناےس وناویسں ےس رھبا رپا رھگ وھچڑا۔اہیلہ ‪۲۰۱۱‬ء ںیم ااقتنؽ رفام‬
‫ںیئگ ںیھت‪،‬افر رضحت یک زدنیگ ںیم یہ دف ونوجاؿ ڑلوکں ےن داغ افمرتق دے دای اھت۔‬
‫رضحت ومالان یتفم دیعس ادمح نب ویفس نب یلع نب ویحا(ٰییحی)نب ونر دمحم یک فالدت ‪۱۹۴۰‬ء اطمقب ‪۱۳۶۰‬ھ ےک‬
‫آرخی امہ ںیم وہیئ‪ ،‬اترخی یھب ینیمخت ےہ‪ ،‬فاک ڈیپای ںیم اترخی فالدت ‪۱۹۴۲‬ء درج ےہ ‪،‬رضحت یک اجےئدیپاشئ‬
‫س‬
‫اکلہ علض انبس اکاھٹن (امشیل رجگات )ےہ وج اپنل وپرےس سیت لیم ونجب رشمؼ ںیم فاعق ےہ‪،‬ادتبایئ میلعت اک آاغز‬
‫ر‬
‫س‬
‫اکلہ ےک بتکم ںیم اھٹیب دےئ ےئگ ‪،‬اہیں آپ ےن ومالان داؤد اصبح‬ ‫اؿ ےک فادل رتحمؾ ےن رکفاای‪،‬رھپ ر‬
‫وچدرھی‪،‬ومالان بیبح اہلل اصبح وچدرھی افر رضحت ومالان دمحم اربامیہ اصبح وجہیکن ےس بسکِ ضیف ایک‪،‬افریس یک‬
‫ادتبایئ میلعت داراولعلؾ اھچیپ ںیم اےنپ امومں ومالان دبعارلنمح اصبح اریا ےس احلص یک‪،‬ھچ امہ ےک سا اےنپ امومں‬
‫‪92‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےک اسھت اؿ ےک فنط‚وجین دنیسیھ‚آےئگ افر افریس یک میلعت اجری ریھک‪،‬رعیب یک ادتبایئ افروتماطست کت یک میلعت‬
‫رضحت ومالان ذنری ایمں اصبح اپنل وپری ےک دمرہس ےس احلص ایک‪،‬اس زامہن ںیم ومالان دمحم اہمش اخبری (اسقب‬
‫ااتسذ داراولعلؾ دویدنب) اہیں ااتسذ ےھت‪،‬انچہچن اؿ ےک اسےنم زاونےئ ذملت ہہت ایک‪۱۳۷۷،‬ھ ںیم دمرہس اظمرہ ولعؾ‬
‫اہسروپنر یرشفی الےئ افر اہیں نیت اسؽ کت فاہں ےک انومر ااسذتہ رضحت ومالان دصقی ادمح اصبح یومیئ ومالان‬
‫حمھ‬
‫یتفم ٰییحی اصبح اہسروپنری ‪،‬ومالان دبع ازعلسی راےئ وپری ر م اہلل ےس قطنم ف ہفسلف افر دفرسے ولعؾ دتمافخ یک‬
‫دریس اتکںیب زپںیھ‪۱۳۸۰،‬ھ اطمقب ‪۱۹۶۰‬ء ںیم داراولعلؾ دویدنب ںیم داہلخ ‪،‬ای افر ‪۱۳۸۲‬ھ اطمقب ‪۱۹۶۲‬ء ںیم دنس‬
‫رفاتغ اپیئ‪،‬وشاؽ ںیم داراالاتفء ںیم دالخ وہےئ‪،‬افر ڈریھ اسؽ سا نیعم یتفم انبےئ ےئگ ‪،‬رفاتغ ےک سا آپ ےن‬
‫ب ظ رقآؿ خیش ومحمد دبعاولاہب رصمی ےس ایک وج اؿ دونں اجہعم ازرہ اقرہہ یک رطػ ےس داراولعلؾ ںیم وعبمث‬
‫ےھت۔‬
‫دتریسی زدنیگ اک آاغز داراولعلؾ ارشہیف رادنری ےس وہا‪۱۳۸۴،‬ھ ےس ‪۱۳۹۳‬ھ رقتتی ون اسؽ درس اظنہیم یک ٰ‬
‫اٰلع‬
‫اصنیب اتکںیب زپاھںی ‪،‬اہیں آپ ےن ریسفت‪،‬اقعدئ‪،‬اوصؽ ریسفت‪،‬ہقف افر اوصؽ ہقف یک یہتنم اتکوبں اک درس دای‪،‬فینصت‬
‫فاتفیل اک آاغز یھب فںیہ ےس وہا‪،‬انچہچن داڑیھ افر اایبنء یک ںیتنس ‪،‬رحتم اصمرہت‪،‬اوعلؿ اریبکل فہریہ ایس دفر یک‬
‫ایداگر ںیہ‪/۷،‬ربج ‪ ۱۳۹۳‬ھ یک سلجمِ وشر ٰی ےک اکی ہلصیف ےک اطمقب تیثیحب ااتسذ داراولعلؾ دویدنب ںیم آپ یک‬
‫رقتری لمع ںیم آیئ‪ ،‬اہلل ےک لض افر اینپ تنحم یک دبفتل آپ لسلسم رتیق رکےت رےہ‪،‬اہیں کت ہک رضحت‬
‫ومالان ریصن ادمح اخں اصبح رۃمح اہلل ہیلع یک العتل ےک زامہن ‪۲۰۰۸‬ءاطمقب ‪۱۴۲۹‬ھ ںیم اخبری رشفی دلج افؽ اک‬
‫درس یھب آپ ےس قلعتم وہا افر آپ داراولعلؾ دویدنب ںیم خیش ادحلثی ےک بصنم ہلیلج رپ افہزئ وہےئ‪،‬آپ یک‬
‫ل‬
‫ہ تافیت ف اتافیلت یک دعتاد ایھچسیل ےہ‪،‬سج ںیم ہفحت اال معی رشح ننس رتذمی یک آھٹ دلجںی افر تچفيہ ااقلری‬
‫رشح حیح ااخبلری یک ابرہ دلجںی اشل ںیہ‪،‬دصر وہمجر دنہ رپییتھاا دویی ھگنس اپلٹ ےن آپ وک رعیب ںیم یملع فغش‬
‫افر ہملسم اقتیلب ےک ےئل ‪/۱۹‬وجؿ ‪ ۲۰۱۲‬ء وک اویارڈ ےس ونازا اھت۔وصتػ ےک رومز آپ ےن خیش ادحلثی رضحت‬
‫حمھ‬
‫ومالان دمحم زرکای اصبح افر ومالان دبع ااقلدر راےئ وپری ر م اہلل ےس ےھکیس افر رضحت ومالان یتفم رفظم نیس‬
‫اظمرہی رۃمح اہلل ہیلع ےس ااجزت تعیب اپیئ ‪ ،‬نیت ابر جح تیب اہلل یک اعسدت احلص وہیئ ‪،‬الہپ جح ‪۱۴۰۰‬ھ اطمقب‬
‫‪۱۹۸۰‬ء ںیم افر آرخی جح ‪۱۹۹۰‬ء ںیم فزارت جح ف افاقػ وعسدی رعب یک دوعت رپ ایک‪ ۱۴۱۴،‬ھ ںیم اکی رفس رمعہ‬
‫اک یھب آپ ےن ایک‪،‬آپ اک ضیف یملع دنہفاتسؿ یہ ںیہن داین ےک رتشیب وکلمں ںیم اشع دفں ےک ذرہعی وہپاچن ‪،‬وخد آپ‬
‫یھب راضمؿ ںیم احمرضات ےک ےئل انکڈا افر رباطہین وصختیص ےک اسھت البےئ اجےت ےھت‪،‬زگہتش راضمؿ یھب آپ‬

‫‪93‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےن دنلؿ ںیم ذگارا اھت افر آپ یک رقتریفں ےس املسمونں یک سبی دعتاد ضیفتسم وہیت یھت‪،‬دنلؿ یک فلتخم وسلجمں‬
‫ںیم ںیم یھب رشکی وہا رکات اھتۺ۔‬
‫ریمی یلہپ اباقدعہ الماقت رضحت یتفم اصبح ےس دص اسخ ےک اسؽ اؿ ےک رھگرپ وہیئ ‪ ،‬ریما الجنیل اک اسؽ‬
‫اھت ینعی رعیب مشش اک‪ ،‬افر ںیم اینپ یلہپ فینصت الضفےئ داراولعلؾ افر اؿ یک رقآین دخامت ےک ےئل وماد عمج رکراہ‬
‫اھت‪،‬رضحت یک ریسفت دہاتی ارقلآؿ ےک انؾ ےس اس زامہن ںیم طسق فار پھچ ریہ یھت‪،‬ںیم رضحت ےک اپس سا امنز‬
‫رصع وہپچن ایگ افر اؿ یک زدنیگ افر ریسفت ےس قلعتم یلیصفت ارٹنفوی ‪،‬ای ‪،‬سج اک اکی ہصح ریمی اتکب الضفےئ‬
‫داراولعلؾ افر اؿ یک رقآین دخامت ںیم اشل ےہ‪،‬ےھجم اید ےہ ہک بج ںیم ےن رضحت ےس درایتف ایک ہک تہب‬
‫اسری ریسفت یک وموجدیگ ںیم آپ وک اس اکؾ یک رضفرت ویکں وسحمس وہیئ‪،‬رفامای ہک "اپلگ نپ ےہ‚ںیم اخومش‬
‫وہایگ ےنہک ےگل ہک رضحت یلع ریض اہلل اعتٰیل ہنع اک وقؽ ےہ ہک رقآؿ رکمی ےک اجعابئت یھبک متخ ںیہن وہےت‪،‬ںیم‬
‫وساتچ وہں ہک وکیئ اخص ابت اہلل اعتٰیل اس اکؾ یک فہج ےس ریمے دؽ ںیم یھب ڈاؽ دے اگ ‪،‬رھپ رفامای ہک اس ریسفت‬
‫اک آاغز ومالان اکفش اشاہ یم ےن ایک اھت ‪،‬ہبتکم اجحز ےتیل فتق اس ریسفت یک لیمکت اک فدعہ ںیم ےن ایک اھت ایس وک اھبن راہ‬
‫وہں۔‬
‫رضحت یتفم اصبح ےس ریمے اقلعتت دفرۂ دحثی ےک ہجیتن ااحتمؿ آےن ےک سا رشفع وہےئ ‪،‬دفرۂ ںیم‬
‫ریمی بج وپزنشی آیئگ وت رضحت یک وتہج ریمی رطػ ذبمفؽ وہیئ ‪،‬دفرۂ دحثی یک رتشیب اتکںیب ںیم ےن رضحت ےس‬
‫یہ دمین دجسم ںیم زپیھ ںیھت ‪،‬افر رقتریںی یھب لقن یک ںیھت‪،‬داراولعلؾ دنب اھت افر پمی ںیم دفرہ یک ارثک اتکںیب‬
‫رضحت یہ ےک زری درس ںیھت ‪،‬سا ںیم اخبری رشفی رضحت ومالان ریصن ادمح اخں اصبح زپاھےن ےگل ےھت۔دفرہ‬
‫ےس رفاتغ ےک سا بج ںیم ےن ااتفء ںیم داہلخ ‪،‬ای وت رضحت یہ اس ہبعش ےک ذہم دار ےھت‪،‬رضحت ومالان یتفم‬
‫اظنؾ ادلنی اصبح رۃمح اہلل ہیلع رفس جح رپ ےلچ ےئگ ےھت‪،‬انچہچن داہلخ یک اکررفایئ رضحت ےن یہ لمکم رکایئ‪،‬داہلخ‬
‫ےس ےلہپ یہ مکح دای ہک اشیم یک یلہپ دلج‪،‬اطحطفی یلع ارملایق افر اتفف ٰی ردیش اےنپ اےنپ وسیپں ےس رخدی الؤ ‪،‬مکح یک‬
‫لیمعت یک یئگ‪،‬رھپ رفامای ہک اتکب ےک احفصت اانٹل وھکیس‪،‬مت ولگ دمرہس یک اتکوبں یک دلج اٹل اٹل رکوتڑ دےتی وہ‪،‬رھپ‬
‫وھکؽ رک داھکای ہک اس رطح اتکب وھکےنل ےس دلج ںیہن وٹیتٹ ےہ‪،‬ےلہپ قبس ںیم نیت ںیتحیصن یھب ںیک‪،‬اکی ہک‬
‫اع وتف ٰی مت وک انھکل وہ وت وساؽ اےنپ ملق ےس یھبک ںیہن انھکل‪،‬وجاب ہشیمہ یتفتسم ےک وساؽ فاےل اکذغ ےس یہ رشفع‬
‫رکان ‪،‬اچےہ اکی رطسیہ اس اکذغ رپ آےئ ‪ ،‬اتہک وکیئ دبؽ ہن ےکس ‪ ،‬دفرطسفں ای اافلظ ےک چیب ںیم اانت افہلص ہن وھچڑان‬

‫‪94‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ہک وکیئ ااضہف رکےکس‪ ،‬ونیتں ںیتحیصن آج کت اکؾ آریہ ںیہ‪،‬رھپ رفامای دطختس اصػ اصػ رکان ‪،‬اس ےئل ہک وتف ٰی یک‬
‫اتیمہ یتفم یک انشتخ ےس وہیت ےہ‪،‬رھپ رکسماےت وہےئ رفامای ہک دطختس اک ڑیٹاھنپ س اج ےک ڑیٹےھنپ وک اتباتےہ۔‬
‫ااتفء ےک اسؽ یہ ںیم ےن رضحت یک رقتری رتذمی جرتہ وس احفصت ںیم لقن ایک ‪،‬یتفم ردیش ادمح لیيیسياا ونجیب‬
‫س‬
‫ارفہقی اؿ رقتریفں وک پیٹ رکےت افر ںیم رات وک کینیت یک دمد ےس لقن رکات‪،‬سا ںیم یتفم ردیش ادمح ےن فہ پیٹ‬
‫راکیرڈر ےھجم دہ رکدای وج آج یھب ریمے اپس وموجد ےہ‪،‬ںیم ےن فہ امتؾ لقن دشہ احفصت رظن ناین ےک ےئل‬
‫رضحت یک دختم ںیم شیپ رکدای اھت‪،‬رضحت یک راےئ یھت ہک ںیم اکی ابر رھپ رتذمی رشفی اؿ ےس زپوھں‬
‫‪،‬رقتریںی ملق دنب رکفں افر دفونں وک المرکےک اکی وسمدہ ایتر رکفں ‪،‬رضحت یک رظن ناین ےک سا اےس اشعئ ایک‬
‫اجےئ‪،‬رضحت یک وجتسی یھب یھت ہک ںیم دمرہس ادمح اابرکب وپر فاشییل ےس دویدنب آاجؤں ابؽ وچبں ےک اسھت انؿ ف‬
‫ہقفن رضحت ےن اےنپ ذہم ےنیل یک ابت یھب یہک‪،‬نکیل ایس زامہن ںیم رضحت ےک سبے اصزبحادہ اک اکی احدہث ںیم‬
‫ااقتنؽ وہایگ‪،‬رضحت رپ اس اک زربد ت ارث راہ افر ابت آیئ یئگ ‪،‬وہیئگ ‪،‬سا ںیم رضحت یک رقتریی اافدات رپ لمتشم‬
‫ل‬
‫ہفحت اال معی اسےنم آیئ۔‬
‫رضحت ےن ریمی یئک اتکوبں یک رحاف رحاف حیحصت یک "دنی یک دوعت اک آاسؿ رطہقی‚بج ںیم ےن اھکل وت رضحت‬
‫ےن اکی اکی رطس زپاھ‪،‬ذیلی یانفنی اگلےئ ‪،‬شیپ ظفل اھکل افر رضفری ذحػ فااضہف ایک‪،‬رضحت ےک ملق یک حیحصت آج‬
‫گيگھت س‬
‫یھب وطبر ربتک ونراردف الربئریی نسح وپر ی اسکبام وہما فاشییل ںیم وموجد ےہ۔‬
‫ںیم ےن بج آنار اننسل رپ میہف اننسل ےک انؾ ےس اکؾ رشفع ایک وت رشفع ےک دنچ احفصت اؿ ےک اپس ےل‬
‫اتکب سک ےک ےئل ی اجریہ ےہ‪،‬ںیم ےن اہک ہک وساتچ‬ ‫ہک‬ ‫ےط رکان اچ‬ ‫ایگ‪ ،‬رفامای اتکب ےنھکل ےک ےئل‬
‫وہں‪،‬ہبلط ااسذتہ بس ےک ےئل دیفم وہ ‪،‬رفامای‪:‬بت کیھٹ ےہ‪،‬اتکب ایتر وہیئ ‪،‬یلہپ دلج پھچ یئگ‪،‬رضحت یک دختم‬
‫ںیم شیپ ایک‪،‬وت اینپ اپتیئ رپ رھک ‪،‬ای ‪،‬ھچ امہ سا ریما دویدنب اجان وہا وت اتکب فںیہ رپ ریھک وہیئ یھت‪،‬ےنہک ےگل ولیقخ ےک‬
‫فتق اےس زپاتھ وہں ‪،‬رھپ رفامای ہک وحتلی ہلبق یک ثحب اس ںیم تہب ایھچ آیئ ےہ‪،‬ربط فایصب ےس رپزیہ ایک‬
‫ےہ‪،‬ااھچ ایک‪،‬رھپ اکی دفرسی ہگج اکنیل افر رفامای ہک ریبعت حیح ںیہن ےہ‪،‬وھپؽ ڑچاھان رہ احؽ ںیم دبعتی ےک ےئل‬
‫اامعتسؽ وہات ےہ ‪،‬اہیں رپ وھپؽ ڈاانل انھکل اچ ‪،‬رضحت اینپ اسری وغشمتیل ےک ابفوجد اینت ابرکی اگنیہ ےس مہ‬
‫ےسیج اشع دفں یک رحتریفں وک زپھ رک االصح رفامای رکےت ےھت۔‬
‫ی‬‫ھ‬‫تج‬
‫ںیم نج دونں دمرہس ادمح ااب رکبوپر فاشییل ںیم اھت ‪،‬دمرہس ےن ڑر اسؽ وپرے رکےئل وت ڈاڈنمئ وجیلب ےک‬
‫وطر رپ اکی رقتبی ےک ااقعند اک ہلصیف وہا‪،‬اس رقتبی ںیم رشتک ےک ےئل دوعت یک رغض ےس رضحت یک دختم‬

‫‪95‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ںیم ریمی احرضی وہیئ‪،‬رضحت اؿ دونں ۃجح اہلل اابلہغل یک رشح رحميہ اہلل اولاۃعس ےنھکل ںیم وغشمؽ ےھت‪،‬ریمی‬
‫دوعت رپ رفامای ہک ںیہن اجؤں اگ‪،‬اکی ہٹنھگ رقتری وہیگ ‪،‬نیت دؿ رفس ںیم اجےئ اگ افر رشح اک اکؾ رک اجےئ اگ‪،‬اس‬
‫وجاب ےن ےھجم امویس ایک ‪،‬ریمے دویدنب ےک رہ رفس ںیم رضحت اک ومعمؽ اھت ہک اکی فتق دوعت رکےت ےھت‪،‬اکی‬
‫رفس ےس دفرسے رفس کت ینتج اتکںیب رضحت یک یپھچ وہںیت فہ بس دہ رکےت ‪،‬رھپ اکی افلہف یھب دےتی سج ںیم‬
‫رفس رخچ ےک وطررپ ھچک رمق وہیت‪،‬یکےن اگل وت رفامای ہک لک دؿ ےک اھکےن رپ آاجان ‪،‬ںیم ےن ےھجب دؽ ےس اہک ہک کیھٹ‬
‫ےہ‪،‬اےلگ دؿ اھکےن رپ احرضی وہیئ وت ےنہک ےگل اکی رشط رپ ںیم اہمترے اہیں اجؤں اگ ‪،‬ںیم ےن وفراً اہک ہک‬
‫رضحت ! ااتسذ اشع د ںیم رشط ںیہن ےلچ یگ‪،‬آپ وج ںیہک ےگ فہ ںیم رکفں اگ ‪ ،‬آپ اجںی ای ہن اجںی‪،‬رفامایہک ۃجح‬
‫اہلل اابلہغل ےک ےنتج یملق ےخسن اپےئ اجےت ںیہ اس یک وفوٹ اکیپ ںیم ےن احلص رکیل ےہ‪،‬رصػ دخا شخب فاال ۂخسن‬
‫دایتسب ںیہن وہاکسےہ‪،‬ںیم ےن فاہں ےک یئک ذہم دارفں وک اھکل ‪،‬نکیل اکایمیب ںیہن یلم‪،‬مت ہخسن افرپ رکف‪ ،‬ںیم آؤں‬
‫اگ‪،‬ںیم ےن اہک ہک وکشش رکفں اگ ‪،‬انچہچن سبی وکشش ےک سا ںیم ےن اس ہخسن یک امرکیئف ملف احلص رکےن ںیم‬
‫اکایمیب احلص یک‪،‬رضحت یک دختم ںیم اجیھب ‪،‬سبی داعںی ںیلم‪،‬رضحت رپفع اؾ ںیم یرشفی الےئ‪،‬ڈزیھ ہٹنھگ رقتری‬
‫رفامیئ‪،‬فایسپ ںیم ریمے ےنہک رپ ریمے اقمئ رکدہ دمرہس معھدد اولعلؾ االالسہیم کچ یلیمچ رساےئ فاشییل یھب یرشفی‬
‫ےل ےئگ‪،‬فہ زامہن ابلکل ادتبایئ اھت‪،‬دمرہس ںیم تیب االخلء افر اشیپب اخہن یھب ںیہن انب وہا اھت‪،‬رضحت ےن یگفخ اک ااہظر‬
‫ایک ‪ ،‬ںیم ےن رضحت ےک اجےن ےک سا یلہپ رفخش ںیم اس اکؾ وک رکاایۺ۔‬
‫رۃمحاہلل اولاۃعس لمکم وہیئ ‪ ،‬اس یک یلہپ دلج پھچ رک آیئ وت اس ںیم رضحت ےن ریمی اس دختم اک ذرک ایک‬
‫‪،‬وج ریمے ےئل ابثعِ اعسدت افر دنس ےہ‪،‬آج ہکبج یملع ااصحتسؽ اک اعؾ س اج نب ایگ ےہ‪،‬ولگ وپری وپری ہ تافیت‬
‫دفرسفں یک اےنپ انؾ ےس وپھچا دے رےہ ںیہ‪،‬رضحت اک لمع القئ دیلقت یھب ےہ افر اق ل نیسحت یھب۔‬
‫س‬
‫ااتفء ےک اسؽ ںیم ریما رضحت ےک رھگ ادنرفؿ وکلٹ دویدنب تہب اجان وہات اھت‪،‬رضحت اطمہعل ںیم وغشمؽ وہےت‬
‫افر مہ ولگ یھب اؿ یک الربئریی ےس اافتسدہ رکےت ‪،‬رضحت ریثکاایعؽ ےھت ‪،‬نکیل یھبک یھب وچبں ےک رفےن یک‬
‫آفاز رھگ ےس ںیہن آیت یھت‪،‬ںیم ےن اہک ہک رضحت مہ ولوگں ےک اہیں وت ےچب رفرفرک اجؿ اعزج رکدےتی ںیہ‪،‬اہیں‬
‫وکیئ آفاز یہ ںیہن آیت‪،‬ےنہک ےگل اظنؾ االفاقت ااسی انب وہا ےہ ہک وھچاٹ ہچب ہشیمہ وگد ںیم یہ راتہ ےہ‪،‬رھپ ویکں رفےئ‬
‫اگ‪،‬رفامای‪:‬ایس ےئل ںیم امہمونں کت وک ہہک داتی وہں ہک ریمے اہیں دؿ ےک اھکےن اک فتق اےنت ےجب افر رات ےک‬
‫اھکےن اک فتق اےنت ےجب ےہ‪،‬اس یک اپدنبی رضفری ےہ‪،‬رفامای ہک فیتق وطررپ ابت ذرا ع اں زگریت ےہ ‪،‬نکیل اع ‬
‫اس ےک الخػ وہوت ریما اسرا اظنؾ درمہ ربمہ وہ اجےئ اگ۔‬

‫‪96‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رھگولی زدنیگ ںیم یھب ںوی وچبں یک سبی راعتی رکےت ےھت‪،‬اؿ یک میلعت ےک ےئل داراولعلؾ دویدنب ےک اےھچ‬
‫ہبلط وک ااتقیل رےتھک ےھت افر اینپ رگناین ںیم اؿ ےس زپوھاای رکےت ےھت‪،‬ومالان وخردیش ادمح ایگفی افر ومالان اایتشؼ ادمح‬
‫اصبح ااتسذ داراولعلؾ دویدنب یھب رضحت ےک وچبں ےک ااتقیل رےہ افر زپاھےن یک رتتیب رضحت یک زری رگناین‬
‫احلص یک ‪،‬آج دفونں داراولعلؾ دویدنب ےک اکایمب رتنی ااتسذ ںیہ۔‬
‫دیع ںیم وت ںیم رھگ الچ آات اھت‪،‬نکیل وپرے دفراطبل یملع ںیم دیعاالٰیح دویدنب ںیم یہ زگارات ‪،‬اکی اسؽ مہ‬
‫ولگ رقابین ےک دؿ رضحت ےک رھگ وہپےچن ‪،‬رضحت ےن رفس یجیلک ےس ایضتف رفامیئ‪،‬مہ یئک ولگ ےھت‪،‬اظرہ ےہ یجیلک‬
‫یک دقمار یہ ایک وہیت ےہ ‪،‬رضحت ےن اصبح زادہ ےس اہک ہک اامں ےس وپوھچ ‪،‬مہ ولوگں ےک ہصح ںیم افر ےہ ؟رھگ‬
‫ےس وجاب آای ںیہن ‪،‬اب آپ ولوگں ےک ہصح اک ںیہن ےہ‪،‬رفامای‪:‬یصخ ےچب اپےتل ںیہ افر یجیلک بس سبے اڑاڈاےتل‬
‫ہک ےچب رحمفؾ ہن رںیہ‪،‬ویکں ہک اؿ اک یھب ق افر ہصح ےہ۔‬ ‫ںیہ‪،‬اس اک ایخؽ رانھک اچ‬
‫‪،‬مہ ولوگں یک احتل ےہ ہک اخیل رب ن ابرابر ادنر ےتجیھب‬ ‫رھپ رفامای ہک رھگ یک وعروتں اک یھب ایخؽ رانھک اچ‬
‫رےتہ ںیہ‪،‬وعرںیت اےنپ ےصح اک یھب وج وھتڑا تہب راتہ ےہ‪،‬جیھب دیتی ںیہ‪،‬افر اؿ یک تمسق ںیم دیچگی وپانھچ یہ آات‬
‫ےہ‪ ،‬زایدیت ےہ ‪،‬اسنل انتج الےئ وہ اہمترے ملع ںیم ےہ‪،‬رھپ ابر ابر اخیل رب ن ویکں ےتجیھب وہ‪،‬متخ وہایگ وت‬
‫وہایگ‪،‬وعروتں وک رحمفؾ ہن رکف سبی زایدیت یک ابت ےہ۔‬
‫اکی ہرقدیع ےک ومعق ےس داھکی ہک ابکب وخدیہ اگل رےہ ںیہ‪،‬مہ ولگ یھب اجوہپےچن وت ھچک خیس مہ ولوگں وک‬
‫دےتی افر ھچک اےنپ وچبں ےس ےتہک ہک اامں وک دے آؤ‪،‬اہیلہ ےن اؿ اک سبا اسھت دای اؿ ےک ااقتنؽ ےس رضحت وٹٹ‬
‫رکرہ ےئگ ےھت‪،‬دفوجاؿ وچبں اک انجزہ یھب اںیہن ااھٹان زپا وج اؿ یک تحص وک وھکالھک رکایگ‪،‬نکیل رایض رباضء ایہل ےک‬
‫اقلئ یھب ےھت افر اعل یھب‪،‬اس ےئل آگ ادنر ادنر یتگلس یھت‪،‬نکیل اس یک شپت دفرسے ایوت وسحمس ںیہن رکےت‬
‫ےھت ایمک رکےت ےھت۔‬
‫رضحت یک تبحم ف تقفش اک دارئہ ھجم یہ کت ںیہن ریمے نیقلعتم کت الیھپ وہا اھت‪،‬ریمے زعسی اشع د ںیہ‬
‫ااہظر اقحل اقیمس بج داراولعلؾ ںیم زری میلعت ےھت‪،‬اکی ابر ںیم ےن اعترػ رکا دای وت فہ وپری وتہج افر تقفش ےک‬
‫قحتسم وہےئگ‪،‬ریمے دفڑلےک دمحم رظن ادہل ٰی اقیمس افر رفظ ادہل ٰی اقیمس اک یھب فہ ایخؽ رےتھک ےھت‪،‬یلہپ ابر بج اؿ‬
‫دفونں وک المےن ےل ایگ وت رفظ ادہل ٰی رفامؽ ےس داڑیھ ڈاھےپن وہےئ ےھت رفامایہک اس رطح داڑیھ فہ اتٹیپل ےہ وج‬
‫داڑیھ اکاتٹ ےہ‪ ،‬رفظادہلی ےن دلجی ےس رفامؽ اٹہای بت اںیہن نیقی وہا ہک اعمہلم یسب ںیہن ےہ‪،‬رضحت یتفم‬
‫اصبح رۃمح اہلل ہیلع یک سبی وصختایت ںیم اؿ اک یقیقحت ذفؼ ‪،‬اظنؾ االفاقت یک اپدنبی‪،‬یملع اکومں ںیم‬

‫‪97‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اامہنک‪،‬اصػ اصػ اینپ ابںیت ہہک ذگران افر البوخػ ولۃم المئ انہک اق ل ذرک ںیہ‪،‬دصاسخ ےک اسؽ اخ آابد ےک اکی‬
‫شبرگ دویدنب یرشفی الےئ‪،‬رضحت اقری دمحم بیط اصبح رۃمح اہلل ہیلع ےس ایبؿ ایک ہک ںیم ےن وخاب داھکی ہک‬
‫رضحت اعہشئ دصہقی ریض اہلل اعتٰیل اہنع ےن دس رفےپ االجس دص اسخ ےک ےئل دای ےہ‪،‬افر حبص بج ںیم ااھٹ وت‬
‫ٖہنیعب دس اک ونٹ ہیکت ےک ےچین وموجد اھت‪،‬رضحت ممتہم اصبح رۃمح اہلل ہیلع ےن دارادحلثی ںیم اؿ ےک اابقتسؽ‬
‫ںیم ہسلج ایک افر رفامای ہک وموصػ اصبح ةسن یھب ںیہ‪،‬افر الہ دؽ یھب‪،‬رھپ رفامایہک رضحت اعہشئ دصہقی ریض اہلل‬
‫اعتٰیل اہنع تہب زایدہ یھب دے یتکس ںیھت‪،‬نکیل دس رفےپ دےنی اک بلطم ےہ ہک اتم اک رغبی ےس رغبی صخش‬
‫یھب اس االجس ےک امیل اعتفؿ ںیم ہصح ےل ےکس‪،‬رھپ وج دس رفےپ یک ابرش رشفع وہیئ وت یئک زہار رفےپ عمج‬
‫وہےئگ‪،‬افر ونیہمں ہلسل اجری راہ‪،‬ںیم وخد اس سلجم ںیم رشکی اھت‪،‬رضحت یتفم دیعس ادمح اپنل وپری رۃمح اہلل‬
‫ہیلع یھب رشکی ےھت‪،‬فہ االجس ےک سا اھٹ رکبتک اخہن ےلچ ےئگ ‪،‬رات رھب ریبعت وخاب یک اتکوبں وک اگنھکےتل‬
‫رےہ‪،‬افر ابآلرخ حبص دؾ اس ےجیتن رپ وہپےچن ہک وخاب ںیم رضحت اعہشئ دصہقی ریض اہلل اعتٰیل اہنع رفےپ دے یتکس‬
‫ںیہ‪،‬نکیل فہ رفےپ دیبار وہےن ےک سا رساہےن وموجد رےہ حیح ںیہن ےہ‪،‬اوہنں ےن امتؾ وحاخ اجت ےک اسھت‬
‫ابت رضحت ممتہم اصبح رۃمح اہلل ہیلع ےک اسےنم ردھکی‪،‬رضحت ےن نوکت اایتخر ایک۔‬
‫ابمثح ہیہقف افر االسکم ہقف اڈیکیم ےک انیمیسرفں ںیم یھب اؿ اک یہقف ۂطقن رظن اسےنم آات اھت وج اؿ ےک‬
‫رہگے اطمہعل افر یہقف زجایئت رپ اؿ یک ابرکی اگنیہ اک رہظم وہات‪ ،‬ادمادااتفلفی رپ اؿ اک یتمیق احہیش یھب اؿ یک یہقف‬
‫ریصبت اک آہنیئ دار ےہ‪،‬ضعب وموعقں ےس وت یھب دےنھکی ںیم آایہک وجتسی ایتر وہیئگ‪،‬وخادنیگ وہریہ ےہ ہک رضحت‬
‫وہپچن ےئگ‪،‬اب وج رضحت ےن وگتف رشفع یک ‪،‬وحاخ اجت وگنماےئ ےئگ وت فہ اینبد یہ ڈھہ گ سج رپ وجتسی یک امعرت‬
‫ڑھکی یک یئگ یھت‪،‬اکی ومعق ےس بج دیلہ ںیم تیعمجِ نلعء ےن ظفحت متخ وبنت اک االجس دقعنم ایک وت اکی اصبح ےن‬
‫اقدایوینں ےک رفک ےس قلعتم وجتسی یک وخادنیگ یک ‪،‬اانؤرسن ےن وجتسی یک اتدیئ ےک ےئل رضحت یتفم اصبح اک انؾ‬
‫اکپرا‪،‬رضحت ےن رفامای ہک وت اہلل اک رفامؿ ےہ‪،‬اس یک اتدیئ دنبہ ایک رکے اگ ‪ ،‬بیجع ف رغبی ابت ےہۺ۔ۺاس ےک‬
‫سا وج رضحت ےن رقآؿ فدحثی ےک وحاےل ےس اس رپ وگتف رشفع یک وت عمجم ش ش رکراہ اھت۔‬
‫اس ومعق رپ رضحت ےک ضعب وفلماظت اک ذرک رکان اافدہ ےس اخیل ںیہن‪،‬رفامای‪:‬اہمترے دنمش ابزار ںیم اہمترا‬
‫ذماؼ اڑاںی اس ےس رتہب ےہ ہک دفہدوں ےک ذرہعی اہمتری االصح وہاجےئ‪،‬رفامای رکےت ہک تہب ےس ڑلےک دمرےس‬
‫ںیم زپےن ےک ےئل آاجےت ںیہ ملع زپےنھ ےس آات ےہ زپےن ےس ںیہن‪،‬دس اسؽ لسلسم زپوھےگ وت دس اسؽ ےک‬

‫‪98‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫سا اتکب ےس ملع اتلکن وہا داھکیئ دے اگ‪،‬اس مسق ےک تہب اسرے وفلماظت ںیہ ‪،‬نج وک عمج رکدای اجےئ وت اکی‬
‫اتکب ایتر وہاجےئ‪،‬اس رصتخم ےس ومضمؿ ںیم اؿ بس ےک ذرک یک ہن وتاجنگشئ ےہ افر ہن یہ ومعق۔‬
‫ابت یبمل وہیئگ افر رضحت یک دتریسی وصختایت رپ وگتف ںیہن آیکس ‪ ،‬وج رضحت اک الص دیماؿ اھت فا ہع ےہ‬
‫ہک دتریسی اتکوبں ےک نتم یک ایسی یرش ح وج ہبلط ےک ذنہ ف دامغ وک رفنش رکدے ‪،‬اؿ یک دترسی یک امہ‬
‫وصختیص یھت ‪،‬ایس فہج ےس اؿ اک درس داراولعلؾ ںیم وبقمؽ رتنی اھت افر تہب اکلہ اطبل ملع یھب اؿ ےک درس ںیم‬
‫انھٹیب اےنپ ےئل ابثع اعسدت اتھجمس اھت۔‬
‫دحثی ںیم آات ےہ ہک رقب ایقتم ملع اھٹ اجےئ اگ‪،‬بلطم ایبؿ ایک ایگ ہک الہ ملع اےتھٹ اجںی ےگ‪،‬سج‬
‫زیتی ےس الہ ملع اےتھٹ اجرےہ ںیہ اس ےس وت ااسی یہ اتگل ےہ ہک ایقتم رقبی ےہ‪،‬اہلل اعتٰیل رضحت ےک دراجت‬
‫دنلب رفامےئ ‪،‬سات ےس درذگر رکںی‪،‬افر صپ امدناگؿ وک ربص لیمج ےشخب‪ ،‬اشرع ےک اس رعش رپ اینپ ابت متخ رکات‬
‫وہںۺ۔‬
‫اتسرے وٹےتٹ رےتہ ںیہ بش ف رفز‬
‫بضغ وت ےہ ہک اب آاتفب وٹاٹےہ‬

‫‪‬‬

‫‪99‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آامسؿ ملع اک رین اتابں رغفب وہایگ‬

‫یتفمۺدمحم افعؿ وصنمروپری‬

‫قفشم ااتسذ رتحمؾ ‪ ،‬امدر یملع داراولعلؾ دویدنب ےک ام انز خیش ادحلثی ف دصر ادملرنیس ‪ ،‬ااتسذ االاسذتہ رضحت‬
‫ومالان دیعس ادمح اصبح اپنل وپری ونر اہلل رمدقہ داینےئ افین وک اولداع کہمکرر اےنپ س اج ےک اطمقب اشؿ ےب اینزی‬
‫ےک اسھت وجار رتمح ایہٰل ںیم چنہپ ےکچ ںیہ ‪ ،‬اترخی یھت ‪ / 25‬راضمؿ اابملرک ‪1441‬ھ وبتق اچتش ربفز لگنم ‪،‬‬
‫اافتؼ ںیہن ہکلب اظنؾ دقرت ےہ ہک دیعس رفح ےک رپفاز وہےن ےک ےئل امکل دف اہجں ےناس امہ ابمرک "‬
‫راضمؿ " ےک آرخی رشعے ےک احملت اک ااختنب ایک وہا اھت سج ںیم آرخی اسسن انیل الہ اامیؿ ےک ےئل ایلع درہج‬
‫یک اعسدت ف وخش یتخب افر العتم لوبتیل ےھ ‪ ،‬تعیبط وت ےلہپ یھب ع ددد رمہبت وشتانشیک دح کت آپ یک رخاب‬
‫وہیئ نکیل اہلل اپک ےک وصخیص لض ف رکؾ افر ےب امشر اچےنہ فاولں یک داعؤں یک ربتک ےس رھپ اےسی صجیيااب‬
‫وہےئ ہک ومعمؽ ےک اطمقب درس ف دترسی فظع ف تحیصن افر ضیف راسین اک ہلسل اجری رفامدای ‪ ،‬اس رمہبت یھب‬
‫رضحت االاتسذ یک تعیبط یک اناسزی اک ملع وہا وت ھجم ےسیج ہن اجےن ےنتک اشع دفں ےن داعؤں اک ہلسل رشفع ایک افر‬
‫ادیم رکےت رےھ ہک ااشنء اہلل دنچ رفز ںیم رضحت رف تحصب وہاجںی ےگ افر رھپ ولعؾ فاعمرػ ےک ومیت ریھکبےن‬
‫رشفع رکںی ےگ نکیل دقتری دتریب رپ اغبل آیئ افر اس رمہبت ااسی ہن وہا دنچ رفز یک دشدی العتل ےک سا آپ رغبی‬
‫اولینط یک احتل ںیم ( وج اجبےئ وخد اقمؾ اعسدت ف اہشدت ےہ ) رعفس االبلد یئبمم ےک اکی افشاخےن ںیم فالص‬
‫قحب وہےئگ افر رھپ فتیص ےک اطمقب اقمیم ربقاتسؿ یہ ںیم آوسدہ وخاب وہےئ اان ہلل فاان اہیل راوعجؿ۔‬
‫رضحت االاتسذ ےک ااقتنؽ رپ المؽ وک دف دؿ زگر ےکچ ںیہ نکیل تعیبط ایسی ومغمؾ افر یھجب وہویئیئ ےہ ہک ہن ھچک‬
‫اہک اجراہ ےہ ہن اھکل اجراہ ےہ ‪ ،‬ایدفں اک اکی ہلسل ےہ وج ےنمھت اک انؾ ںیہن اتیل ‪ ،‬آپ اک وصخمص بل ف ہجہل ‪،‬‬
‫وخوصبرت ف رفنمد افر دںیشنل ادناز ایبؿ ‪ ،‬اجذب رظن طخ افر رحتری ‪ ،‬رہ زیچ وک تہب اامتہؾ افر اتیمہ ےک اسھت ذرک‬
‫رکان ‪ ،‬رقآین آایت افر ااحدثی وبن یک اعؾ مہف یرش ح ‪ ،‬اردف ف رعیب وقادع ف احمفرات یک رتہبنی فاضتح افر اس‬
‫رطح یک تہب یس ایسی وصختایت ںیہ وج ذنہ فدامغ ںیم ایسی شقن وہیکچ ںیہ ہک اٹمےئ ںیہن ٹم ںیتکسۺ۔ۺ‬
‫البہبش آپ اکی اق ل رخف ‪ ،‬اصبح رطز ‪ ،‬ہنہک قشم ‪ ،‬ہبلط یک ایسفنت وک ےنھجمس فاےلاکی اکل ااتسذ ےھت ‪،‬‬
‫وخش بیصن ںیہ فہ امتؾ رضحات نج وک رضحت ےک اسےنم زاونےئ ذملت ےط رکےن اک ومعق رسیم وہا۔‬

‫‪100‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آپ رصػ ااتسذ ںیہن ہکلب ااتسذ ع ےھت ‪ ،‬آپ ےس زپےنھ فاال زپاھان ھکیس اجات اھت ہن اجےن ےنتک اشع دفں ےن آپ‬
‫ےک اولسب وک اذخ رکےک اینپ دترسی ےک ادناز ںیم اھکنر دیپا ایک وہاگ ‪ ،‬رھب وپر وتہج ےک اسھت امتؾ ہبلط رپ اگنہ رےتھک‬
‫وہےئ ایسی کبس راتفری ےس الکؾ رفامےت ہک ےنھکل فاال آباسین آپ یک رقتری وک دنبملق رکاتیل افر رہ اطبل ملع وگش رب‬
‫آفاز وہات ‪ ،‬اہلثم ف اظنرئ ےک ذرہعی ہلئسم وک اھجمسےت افر درایمؿ ںیم اےسی اطلفئ یھب انسےت ای اےسی ےلمج وبےتل سج‬
‫ےس سلجم درس زرفعاؿ زار وہاجیت افر یئن اتزیگ وسحمس وہیت ‪ ،‬قبس ںیم رشفع ےس اریخ کت دیپسچل ایسی ربرقار ریتہ‬
‫ہک اجمؽ ےہ ہک وکیئ اطبل ملع اغلف وہاجےئ ای ےب وتیہج اک اظمرہہ رکےن ےگلۺ۔ۺ‬
‫مہ ےن یھب ننس رتذمی ےک رقتةی امتؾ درفس ابالاعیتسب طبض ےئک رھپ رکتار ےک ومعق رپ افر سا ںیم دترسی‬
‫ےک فتق اکیپ رپ اکی اگنہ ڈاےنل ےس ہری ومعمیل افدئہ وسحمس وہاۺ۔‬
‫ۺ میہف ےک وت آپ ابداشہ ےھت ‪ ،‬دیچیپہ ےس دیچیپہ ابمثح وک دںیشنل ریپا ںیم اس رطح شیپ رکان ہک یبغ ےس یبغ‬
‫اطبل ملع یھب نئمطم وہاجےئ دخا یک رطػ ےس اطعء رکدہ آپ اک فہ اایتمز اھت سج اک رہ صخش اقلئ افر رتعمػ ےہۺ۔‬
‫ںیمہ رضحت االاتسذ ےس ننس رتذمی افر رشح اعمین اآلنار زپےنھ اک ومعق الم ‪ ،‬حبص ےک رسیتے ےٹنھگ ںیم افر‬
‫س‬
‫رغمب ےک سا آپ اک درس وہات اھت ‪ ،‬ہلحم ریبفؿ وکلٹ ںیم وج داراولعلؾ ےس اخےص افےلص رپ فاعق ےہ آپ اک اکمؿ اھت‬
‫فاھں ےس دیپؽ سبی اپدنبی ےک اسھت ربفتق درس ںیم یرشفی الای رکےت ےھت افر رشفع یہ ںیم ہبلط وک دھاتی‬
‫رفامدی یھت ہک ریمے آےن ےک سا یسک اطبل ملع اک دراگسہ ںیم آان رجؾ وھاگ ‪ ،‬انچہچن ہبلط اس اک رھبوپر ایخؽ یھب‬
‫رکےت افر آپ ےک آےن ےس ےلہپ دراگسہ اچھکچھک رھب اجیت ‪ ،‬اع یھبک اافتؼ ےس آپ یرشفی الےئ افر ہبلط یک دعتاد‬
‫مک وسحمس وہیئ وت انرایگض اک ااہظر رفامےت وہےئ فاصپ یرشفی ےل اجےت افر اخص وطر ےس رتامجؿ ےس وجاب بلط‬
‫رفامےت ‪ ،‬رمہلح ہبلط ےک ےئل سبی وشتشی افر رکف اک ابثع نب اجات اھت ‪ ،‬رصع یک امنز ےک سا ہبلط ڈرےت ڈرےت‬
‫آپ ےک رھگ سلجم ںیم احرض وہےت یطلغ رپ اندؾ وہےت ‪ ،‬اعمیف بلط رکےت ‪ ،‬آدنئہ اپدنبی ےک اسھت احرضی اک دہع‬
‫رکےت وت دفاچر یہیبنت ےلمج کہمکرر اعمػ رفام دےتی افر اےلگ فتق یرشفی ےل آےت ‪ ،‬آپ ےک اس لمع اک ارث وہات‬
‫ہک رھپ ہبلط فتق ےس ےلہپ دراگسہ ںیم وموجد داھکیئ دےتیۺ۔‬
‫امہرےۺاسؽ ۺیھب ۺاکی رمہبت ااسی یہ فا ہع شیپ آای مہ ولگ رصع ےک سا احرض دختم وہےئ ‪ ،‬اعمیف امیگن‬
‫رفامےن ےگل ہک مت ولگ ویکں آےئ ‪ ،‬اہمتری فہج ےس ںیم فاصپ وھتڑا یہ آای اھت ‪ ،‬اجؤ اؿ یہ ہبلط وک وجیھب وج درس اگہ‬
‫ںیم وموجد ںیہن ےھت ‪ ،‬ااسحس وت اؿ وک وہان اچےئہ ‪ ،‬انچہچن رھپ ہبلط یک اکی سبی امج ت احرض وہیئ رضحت افًال انراض‬
‫وہےئ رفامای ںیم اینت دفر ےس ایتری رکےک تنحم رکےک قبس زپاھےن اجات وہں افر مت ولگ اغبئ رےتہ وہ رھپ اابسؼ‬

‫‪101‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ںیم اپدنبی ےس احرضی یک اتدیک رفامیئ ‪،‬اےکس وفادئ ف رباکت اتبےئ افر رھپ تقفش رفامےت وہےئ اعمػ رفامای افر اےلگ‬
‫دؿ ہلسل درس اک آاغز رفامدایۺ۔‬
‫ادتباےئ اسؽ ںیم ابمدایت دحثی ‪ ،‬ولعؾ دحثی ‪ ،‬اقمؾ ننس رتذمی افر اامؾ رتذمی یک وصخمص االطصاحت رپ‬
‫ریس احلص وگتف رفامےت وج یئک یئک رفز کت لسلسم اجری ریتھۺ۔‬
‫آپ ےک قبس ںیم ابعرت وخاین اک رمہلح یھب سبا امہ وہات اھت ‪ ،‬رہ اطبل ملع اس یک تمہ ںیہن رکاپات اھت ‪ ،‬آپ‬
‫اباقدعہ رھگ البرک ابعرت وخاین ےک وخادنمشہ ہبلط اک ااحتمؿ ےتیل افر رھپ دنچ ہبلط وک اسؽ رھب ابعرت وخاین ےک ےئل‬
‫ہ نیع رفامدےتی ‪ ،‬انانیمؿ ےک اسھت اصػ اصػ ‪ ،‬وتمطس آفاز ںیم ‪ ،‬حیح ابعرت زپےنھ یک اتدیک رفامےت ‪ ،‬آفاز وھتڑی‬
‫یھب زیت وہیت وت رضحت وک انوگار زگریت ‪ ،‬وٹےتک افر رفامےت امکئ دفر رکےک زپوھ ‪ ،‬ارعاب یک ایطلغں اع آےن ںیتگل‬
‫وت ابعرت وخاں یدبلی رفامدےتی ای وخد زپانھ رشفع رفامدےتی اس ےئل ابعرت وخاں ہبلط رھبوپر ایتری رکےک یہ اسےنم‬
‫آےت ےھتۺ۔‬
‫ںیمہ یھب ادمحلہلل اتکب ےک دتعم ہب ہصح یک ابعرت زپےنھ اک ومعق الم اکی دہعف زپےتھ وہےئ ابر ابر الگ اصػ‬
‫رکےن ےک ےئل اھکنھکرےن یک ونتب آیئ وت ےھجم اخمبط رکےک رفامےن ےگل ‪ :‬ونس ! بس ہبلط وتمہج وہ ےئگ وت اراشد‬
‫رفامای لک ےس ہچمچ رکیل آای رکف افر اہجں آفاز ےسنھپ ےلگ ںیم الچ ‪،‬ای رکف ‪ ،‬بس ےنسنھ ےگل رضحت یھب مسبتم وھےئ افر‬
‫رفامای ولچ آ ےگ زپوہۺ۔ۺ‬
‫رغمب ےک سا یرشفی الےت وت اباضہطب قبس اک آاغز رکےن ےس ےلہپ ب ظ ااحدثی یک رغض ےس اکی رصتخم‬
‫دحثی وھکلاےت افر نیت رمہبت اس وک اامتج ی وطر رپولہکاےتۺ۔‬
‫رشفع اسؽ ےس اریخ کت آپ اک ادناز دترسی یلکل اسکیں راتہ افارخ اسؽ ںیم یھب ایس طسب ف لیصفت ےک اسھت‬
‫انانیمؿ ےس زپاھےت رےتھ سج ادناز ےس رشفع ںیم زپاھےت ‪ ،‬بس ےک اابسؼ دنب وھاجےت افر آپ ےک اابسؼ اک‬
‫ ہلسل ااحتمؿ ےک رقبی کت اجری راتہ ‪ ،‬اتکب یک لیمکت ےک ومعق رپ آپ یک اولدا ی تحیصن یھب تہب امہ وہیت یھت‬
‫سج اک ہبلط وک اایتشؼ راتہ اھت افر بج آپ داعء ےک ےئل اہھت ااھٹےت ےھت وت ہبلط یک رفےت رفےت وسچ ایکچہں‬
‫دنبھ اجیت ںیھت ہک اب رضحت یک سلجم درس ںیم احرضی اک ہلسل عطقنم وہاجاگیئۺ۔‬
‫ۺہبلط ےک درایمؿ وبقمؽ رتنی ااسذتہ ںیم آپ اک امشر اھت ‪ ،‬آپ ےک یصخش ربع ‪ ،‬یملع اقمؾ افر فاجتہ یک فہج‬
‫ےس ہبلط اع ہچ آپ ےس ےب افلکتہن وگتف ںیہن رکاپےت ےھت نکیل دؽ ےس تبحم افر دقر تہب رکےت ےھتۺ۔‬

‫‪102‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺبس ےس امہ ابت ےہ ہک رضحت االاتسذ ےن یملع وفتؼ ‪ ،‬رتعف اقمؾ ‪ ،‬افر ولوگں ےک دولں رپ داھک یسک‬
‫ےباسیھک ےک ذرہعی احلص ںیہن یک ہکلب اس ےک ےھچیپ رصػ افر رصػ اہلل اک لض فرکؾ افر رضحت یک دصقم ےک‬
‫ںیئت افجیشک ‪ ،‬فتق اک حیح اامعتسؽ افر ےب انپہ تنحم ف دجفدہج ےہ ‪ ،‬اجےنن فاےل اجےتن ںیھ ہک دفر اطبل یملع ےس‬
‫رکیل زامہن دترسی کت ےسیک نھٹک افر ربص آزام احالت اک آپ ےن دنخہ اشیپین افر ذجہب یرک ےک اسھت اقمہلب ایک نکیل‬
‫اینپ یملع رسع ویمں رپ آچن ہن آےن دی رہبت دنلب افر یملع داین ںیم آپ اک ہکس ایس دہج لسلسم افر رقابین اک ہجیتن‬
‫ےہۺ۔‬
‫رضحت االاتسذ ےس زپےنھ اک ومعق وت ںیمہ دفرہ دحثی ںیم الم نکیل وعشر یک آںیھکن وھکےنل ےک سا یہ ےس مہ‬
‫س‬
‫ےن رضحت االاتسذ اک انؾ انس ویکہکن ہلحم ریبفؿ وکلٹ ںیم اہجں آپ یک راہشئ یھت ایس ےک زپفس ںیم رضحت فادل‬
‫رتحمؾ داتم رباکمہت ےک اسھت مہ ولوگں یک یھب نوکتن یھت ‪ ،‬ھچک سبے وہےئ وت سا رصع آپ یک سلجم ںیم احرضی‬
‫اک یھب ومعق ےنلم اگل ‪ ،‬رھپ وت رقب فقلعت افر دیقعت سبیتھ یہ یلچ یئگ۔ۺ‬
‫ق‬
‫ص‬
‫اتکںیب افر یملع ااغتشؽ آپ اک افڑانھ وھچبان اھت ‪ ،‬س اج ںیم وسکییئ افر زدنیگ ںیم ااھتنیئ اسدیگ یھت ‪ ،‬ھرر ںیم‬
‫زایدہ ولوگں ےس آپ ےک راہ ف رمس ںیہن ےھت افر یملع ااغتشؽ یک فہج ےس آپ ےک اپس اس اک ومعق یھب ںیہن اھت ‪،‬‬
‫بج یھب دختم ںیم احرضی وہیت ھچک زپےتھ وہےئ ‪ ،‬زپاھےت وہےئ ‪ ،‬ےتھکل وہےئ ‪ ،‬ےتنس وہےئ ای تحیصن رکےت‬
‫وہےئ ےتلم ‪ ،‬رصع ےک سا ومعیم سلجم وہیت اس ںیم ہبلط آپ ےک رس رپ لیت رےتھک ‪ ،‬ھچک وپےتھچ وت آپ یلست ےس‬
‫وجاب رمتمح رفامےت ‪ ،‬دری کت اخومیش ریتہ وت وخد رفامےت ھچک وساؽ رکف اخومش ویکں ےھٹیب وہ ‪ ،‬اہیں آای رکف وت‬
‫وساؽ وسچ ےک آای رکفۺ۔‬
‫رفؼ ابہلط اک اعتبق ‪ ،‬کلسم ق یک رتامجین ‪ ،‬رکنمات رپ ربالم ریکن اےنپ ومفق رپ ولخص تین ےک اسھت امجؤ‬
‫زیچںی آپ ےک س اج اک ہصح ںیھتۺ۔‬
‫ۺدویدنب اجان وہات وت رضحت االاتسذ ےس الماقت ےک ےئل احرضی وہیت ‪ ،‬سبی تبحم ف تقفش اک اعمہلم رفامےت ‪ ،‬اابسؼ‬
‫یک الیصفتت ولعمؾ رکےت داعںی دےتی ‪ ،‬دمرہس ےک اوحاؽ درایتف رفامےت ‪،‬وکیئ یئن اتکب پھچ رک آیت وت یانتی‬
‫رفامےت س دی دفےخسن دےتی افر رفامےت ہک یتفم املسؿ وک دانی فہ اس رپ دناےئ اشیہ ںیم رصبتہ دھکلںی ےگ ‪ ،‬دناےئ‬
‫اشیھ اک یھب اپدنبی ےس اطمہعل رفامےت راسخ ارثک آپ یک اپتیئ رپ داھکیئ داتی ‪ ،‬ابراہ رفامای ہک اہمترا ومضمؿ زپاھ ااھچ اھت‬
‫ےتھکل روہ اکی رمہبت رفامای ہک اہمترا افر یتفم املسؿ اک ومضمؿ رضفر زپاتھ وہںۺ۔‬

‫‪103‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دمرہس رعہیب ازعاز اولعلؾ فٹی ےک ہسلج اسالہن ںیم ارثک ف رتشیب رضحت یک رشتک وہیت یھت ‪ ،‬دنچ اسؽ لبق ااسی‬
‫اافتؼ وطا ہک رضحت اجیٹس رپ یرشفی رفام ےھت افر آرخی اطخب آپ اک وہان اھت ‪ ،‬رضحت ومالان اقری وشتک یلع‬
‫اصبح زدی دجمہ اک مکح اھت ہک ےھجت یھب ھچک انہک ےہ اس ےک سا رضحت ایبؿ رفامںی ےگ ‪ ،‬ریمی تمہ ابلکل ںیہن‬
‫وہریہ یھت ‪ ،‬ںیم ےن رعض ایک رضحت آپ ایبؿ رفامدںی ‪ ،‬آپ یک وموجدیگ ںیم مہ ھچک ںیہن وبؽ ےتکس ‪ ،‬امکح رفامای‬
‫ہک ایبؿ رکف ںیم اھٹیب وہں بج کت اےسی ںیہن وبولےگ وت ایبؿ رکان ےسیک آاگیئۺ۔‬
‫وشری ےک‬
‫دمرہس االسہیم رعہیب اج ع دجسم ارمفہہ ےس آپ اک قلعت تہب رہگا افر رپاان اھت ‪ ،‬آپ دمرہس یک سلجمِ ٰ‬
‫ربمم یھب ےھت افر ےلھچپ دنچ اسولں کت لسلسم متخ اخبری ےک ےئل یرشفی یھب الےت ‪ ،‬دمرہس ےک اسقب ممتہم رضحت‬
‫ومالان دمحم اقمس اصبح ہیلع ارلہمح ےس آپ یک دریہنی رافتق یھت سج وک آےنپ اریخ کت وخبیب اھبنایۺ۔ۺ‬
‫دنچ امہ رتشیب آپ ےک اصزبحادہ ع ایم اک ااقتنؽ وہا وت دمرہس ےک ذےم داراؿ ےک ارماہ آپ یک دختم ںیم‬
‫احرضی وہیئ ‪ ،‬اجےت وہےئ وپاھچ ویکں آےئ وہ مہ ےن رموحؾ اصزبحادے اک ذترکہ رشفع یہ ایک اھت وت رفامےن ےگل "‬
‫وج ایگ فہ انپس افر وج راہ فہ اانپ " اہلل وک وج وظنمر اھت فہ وہایگ ‪ ،‬صب اجےن فاولں ےک ےئل داعء رکےت روہ ‪ ،‬رھپ زعتتی‬
‫ےک رمفہج رطہقی ےک دعؾ وبثت رپ وگتف رفامےت رےہ ‪ ،‬ھچک دری ےک سا مہ ےن رعض ایک ہک رضحت یئک اسؽ ےس‬
‫آپ یک یرشفی آفری دمرہس ےک اسالہن ہسلج ںیم ںیہن وہیکس ےہ اس اسؽ یرشفی ےل آںی ‪ ،‬رکسماےت وہےئ‬
‫رفامےن ےگل " اب اس ےن وموضع دبؽ ‪،‬ای احالہکن آای اھت زعتتی یہ ےک ےئل " رھپ رفامای ہک ہسلج یک اترخی ےک‬
‫ےئل ربج ےک رشفع ںیم انلم ‪ ،‬رھپ الماقت وہیئ وت زمکفری افر تعیبط یک اناسزیگ یک فہج ےس ذعمرت رفامیل ۔‬
‫رضحت االاتسذ یک تیصخش رپ ےنھکل ےک تہب ےس ولہپ ںیہ نج رپ ےنھکل فاےل ااشنء اہلل وخب افر تہب وخب ںیھکل‬
‫ےگ وت ربفتق ےب رتبیت ھچک اترثایت وطسر اکی ادین اشع د یک رطػ ےس رضحت االاتسذ ےک ےئل رخاج دیقعت‬
‫ےک وطر رپ دنبملق رکدی یئگ ںیہۺ۔‬
‫اس وم ہع رپ مہ ااتسذ رکمؾ ےک الہ اخہن ابوصخلص آپ ےک ربادر ع ایم ااتسذان رضحت ومالان یتفم دمحم انیم‬
‫اصبح اپنل وپری دم ہلظ افر آپ ےک ہلمج اصزبحاداگؿ فافالد فاافحد یک دختم ںیم زعتتی ونسمہن شیپ رکےت ںیہ‬
‫افر داعء وگ ںیہ ہک اہلل اپک امہرے رضحت یک رفغمت اتہم رفامںی ‪ ،‬تنج ارفلدفس ںیم ایلع اقمؾ بیصن رفامںی ‪،‬‬
‫آپ یک زرںی ف رہنسی دینی دخامت اک اینپ اشایؿ دبخ رمتمح رفامںی افر امدر یملع داراولعلؾ دویدنب وک آپ اک معن‬
‫ادبلؽ اطعء رفامںی۔‬
‫‪‬‬

‫‪104‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وتفیصۺایکۺایبںۺرکۺںیۺاؿۺےکۺامکؽۺیک‬
‫ی‬ ‫ع‬‫لميل‬
‫ومالانۺدبعاابلریۺافرفیق‪،‬ااتسذۺدارا نۺؤنھکل‬

‫اعیمل ۺدینی ۺدراگسہ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےک ۺخیش ۺادحلثی ۺااتسذ ۺاالاسذتہ ۺرضحت ۺادقسۺومالان ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاپوپنلری ۺ‪۲۵‬راضمؿۺ‬
‫اابملرک ۺ‪۱۴۴۱‬ھ ۺوک ۺامہری ۺاس ۺداین ۺےس ۺرتصخ ۺوہ ۺےئگ‪ ،‬ۺاان ۺ﵀ ۺفاان ۺاي ۺراوعجؿ ۺ‪ ،‬ۺاس ۺمیظع ۺاسےن ۺیک ۺربخ ۺےس ۺوپرے ۺاعمل ۺاالسؾ ۺےکۺ‬
‫ادنرمغۺفاوسفسۺاکۺوجۺارثۺداھکی ۺایگۺفہۺاناق لۺایبؿۺےہ‪،‬ۺوپریۺداینۺںیمۺہ ےلیۺوہےئۺرضحتۺہیلعۺارلہمحۺےکۺضیفۺایہتفۺفہۺنلعءۺنجۺوکۺآپۺیکۺ‬
‫اشع دیۺاکۺرشػۺاحلصۺوہا‪،‬ۺفہۺاسۺاحدہثۺےسۺبسۺےسۺزایدہۺاتمرثۺںیہۺافرنیگمغۺںیہ۔‬
‫داراولعلؾ ۺدویدنب ۺدجتدی ۺدنی ۺیک ۺاعمل ۺریگ ۺرحت ۺکی ۺ‪ ،‬ۺافحتظ ۺاالسؾ ۺےک ۺےئل ۺہشیمہ ۺوکاشں ۺرےنہ ۺفاال ۺافرمیلعت ۺفرتتیب ۺےک ۺاحلظ ۺےسۺ‬
‫ربریغصۺںیمۺرمزکیۺتیثیحۺاکۺاحلۺاکیۺمیظعۺادارہۺےہ‪،‬ۺنجۺاقمدصۺےکۺےئلۺاسۺادارہۺیکۺاینبدۺریھکۺیئگۺیھتۺ‪،‬ۺسبےۺولخص ۺفتیہلل ۺ‬
‫افر ۺناتب ۺدقیم ۺےک ۺاسھت ۺاؿ ۺیک ۺلیمعت ۺںیم ۺرسع ؾ ۺلمع ۺراہ‪ ،‬ۺاس ۺادارہ ۺےن ۺےب ۺامشر ۺنلعء ۺرابنین ۺدیپا ۺےئک ۺنیغلبم ۺف ۺداعة ۺوک ۺمنج ۺدایۺ‬
‫رسفمنی ۺفدحم ۺنیث ۺیک ۺامجںیتع ۺایتر ۺںیک‪ ،‬ۺاس ۺادارہ ۺےک ۺرتتیب ۺایہتف ۺنیفنص ۺفرقمرنی ۺافر ۺانمرظنی ۺیک ۺاکی ۺسبی ۺدعتادےن ۺداین ۺےکۺ‬
‫فلتخم ۺ۔لوں ۺںیم ۺاایحء ۺدنی ۺاک ۺمیظع ۺافر ۺدجتدیی ۺاکرانہم ۺااجنؾۺدای ۺ‪ ،‬ۺافرۺآجۺیھب ۺ ۺ ہلسلۺاجری ۺےہ‪،‬ۺبجۺبج ۺرسزنیمۺدنہۺرپۺونتفںۺ‬
‫ےن ۺرس ۺااھبرا ۺ‪ ،‬ۺرہ ۺومعق ۺرپ ۺرفزدناؿ ۺداراولعلؾ ۺلھک ۺرک ۺاسےنم ۺآےئ ۺافر ۺاؿ ۺونتفں ۺاک ۺرھب ۺوپر ۺاعتبق ۺایک‪ ،‬ۺاس ۺۃلسلس ۺاذلبہ ۺیک ۺاکیۺ‬
‫امنایں ۺڑکی ۺااتسذ ۺرتحمؾ ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاپوپنلری ۺیک ۺذات ۺع ایم ۺیھت‪ ،‬ۺآپ ۺےن ۺداراولعلؾ ۺےک ۺدصقم ۺافر ۺاالسػ ۺیکۺ‬
‫رفاایتۺوکۺہنۺرصػۺیمیلعتۺافرۺدتریۺاومرۺںیمۺاقمئۺراھکۺہکلبۺوتفہںۺےکۺاعتبقۺافرۺرسوکیبۺںیمۺیھبۺآپۺاکۺرطقیۺاکرۺاالسػۺےسۺدجاۺ‬
‫ہن ۺوہا‪ ،‬ۺرداقدایتین ۺےک ۺ ہلسل ۺںیم ۺآپ ۺےن ۺوج ۺدخامت ۺااجنؾ ۺدںی ۺفہ ۺداہویئں ۺرپ ۺ طیح ۺںیہ‪ ،‬ۺآپ ۺےن ۺالبوخػ ۺولۃم ۺالمئ ۺالہ ۺاالسؾ ۺوکۺ‬
‫دباعتۺافرۺالخػۺرشعۺابوتںۺےسۺرفاکۺ‪،‬ۺافرۺاسۺاببۺںیمۺآپۺاےنپۺومفقۺرپوبضمیطۺےسۺاقمئۺرےنہۺفاولںۺںیمۺےسۺےھت۔‬
‫رامق ۺوک ۺرضحت ۺاالاتسذ ۺہیلع ۺارلہمح ۺےس ۺالماقت ۺافر ۺآپ ۺےک ۺددیار ۺاک ۺرشػ‪ ،‬ۺبس ۺےس ۺےلہپ ۺاامؾ ۺالہ ۺتنس ۺرضحت ۺومالان ۺدبعاوكشلرۺ‬
‫افرفیق ۺاصبح ۺےک ۺاقمئ ۺرکدہ’’‪ ۱۵‬ۺرفز ۺہ ۺےسلج ۺدہشاےئ ۺاالسؾ ۺںیم ۺاحلص ۺوہا ۺ‪ ،‬ۺاہجں ۺآپ ۺفادل ۺرتحمؾ ۺرضحت ۺومالان ۺدبع ۺا میلع ۺافرفیقۺ‬
‫اصبحۺیکۺدوعتۺرپۺیرشفیۺالےئۺےھت‪،‬ۺاسۺےکۺسا ۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺزامہنۺاطبل ۺیملعۺںیمۺلسلسمۺالماقتۺافرۺاافتسدےۺےکۺ‬
‫وماعق ۺرسیم ۺآےت ۺرےہ‪ ،‬ۺافر ۺرضحت ۺیک ۺتیصخش ۺوک ۺتہب ۺرقبی ۺےس ۺدےنھکی ۺاک ۺومعق ۺالم‪ ،‬ۺبج ۺیھب ۺالماقت ۺوہیت ۺسبی ۺتبحم ۺف ۺاانپتیئ ۺاکۺ‬
‫اعمہلم ۺرفامےت‪ ،‬ۺاےنپ ۺامتؾ ۺاشع دفں ۺےک ۺاسھت ۺاہنتی ۺتقفش ۺفتبحم ۺےس ۺشیپ ۺآےت ۺافر ۺاؿ ۺوک ۺاےنپوچبں ۺیک ۺرطح ۺزعسی ۺرےتھک ۺےھت‪،‬ۺ‬
‫آپ ۺیتخس ۺےک ۺومعق ۺرپیتخس ۺ افر ۺرنیم ۺےک ۺومعق ۺرپ ۺاہنتی ۺرمح ۺدؽ ۺفاعق ۺوہےئ ۺ‪ ،‬ۺوج ۺصخش ۺیھب ۺرحتیکی ۺف ۺدتریسی ۺرسع ویمں ۺںیم ۺآپ ۺاکۺ‬

‫‪105‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رشکیۺاکرۺراہ‪،‬ۺافرۺسجۺےنۺیھبۺآپۺےکۺاسےنمۺزاونےئۺذملتۺےطۺایک‪،‬ۺفہۺآپۺےکۺیملعۺاقمؾۺاکۺارتعاػۺےئکۺ ریغۺہنۺرہۺاکس‪،‬ۺآپۺابعدتۺ‬
‫فرایتضۺافرۺوقتیۺفۺرپزیہۺاگریۺںیمۺرنایلۺاشؿۺرےتھکۺےھت‪،‬ۺاہللۺابترکۺفاعتیلۺےنۺااتسذۺرتحمؾۺوکۺابعدۺارلنمحۺیکۺ تاتۺےسۺومعمرۺرفامایۺ‬
‫اھت‪ ،‬ۺافر ۺآپ ۺوک ۺرہ ۺفہ ۺوخیب ۺاطعء ۺرفامیئ ۺیھت ۺوج ۺیسک ۺاملسمؿ ۺےک ۺاکل ۺومنم ۺوہےن ۺےکےئل ۺرضفری ۺوہیت ۺےہ۔ ۺرغض ۺ ۺہک ۺآپ ۺیکۺ‬
‫تیصخشۺاج عۺامکالتۺہیملعۺفہیلمعۺیھتۺ‪،‬ۺافرۺآپۺاکۺبلقۺولعؾۺوبن ۺےسۺونمرۺاھت۔ۺذىک فظو هللا ؤيثیو نم يشاء‪.‬‬

‫ااتسذرتحمؾۺاہنتیۺوخشۺس اجۺافرۺابۺفاجتہۺتیصخشۺےکۺامکلۺےھتۺ‪،‬ۺتعیبطۺںیمۺاسدیگۺیھتۺ‪،‬ۺاشؿۺاانغتسء‪،‬ۺاایتحطۺافرۺوتلکۺیلعۺ‬
‫س‬
‫اہلل ۺیسیج ۺ تات ۺےس ۺآپ ۺاک ۺبلق ۺ جلی ۺفونمر ۺاھت‪ ،‬ۺاہیں ۺرضحت ۺیک ۺزدنیگ ۺےک ۺامتؾ ۺوگوشں ۺوکملق ۺدنب ۺرکان ۺوصقمد ۺںیہن ۺےہ ۺرگم ۺاانت ۺاتبانۺ‬
‫رضفریۺاتھجمسۺوہںۺہکۺرضحتۺےنۺاینپۺزدنیگۺںیمۺتخسۺےسۺتخسۺافرۺلکشمۺرتنیۺاحالتۺاکۺسبےۺربصۺفۺتمہۺےسۺاسانمایک‪،‬ۺافرۺہشیمہۺ‬
‫اہلل ۺےک ۺمکح ۺرپ ۺاصرب ۺفاشرک ۺر ۺےہ‪ ،‬ۺافر ۺاینپ ۺوپری ۺزدنیگ ۺہلل ۺیف ۺاہلل ۺففق ۺرک ۺدی‪ ،‬ۺآپ ۺاےنپ ۺیملع ۺرفسوک ۺاینپ ۺےب ۺاثمؽ ۺدج ۺفدہج ۺےس ۺاانتۺ‬
‫آےگ ۺےل ۺےئگ ۺہک ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺیسیج ۺمیظع ۺہگج ۺرپ ۺاانپ ۺیملع ۺربع ۺاقمئ ۺرفام‪،‬ای‪ ،‬ۺافر ۺاہلج ۺااسذتہ ۺںیم ۺیھب ۺآپ ۺوک ۺاتمز ۺفرفنمد ۺاقمؾۺ‬
‫احلص ۺوہ ۺایگ‪ ،‬ۺ ۺچس ۺابت ۺےہ ۺہک ۺاانت ۺدنلب ۺرہبت ۺ ا﵀ ۺاعتیل ۺاےنپ ۺاخص ۺدنبفں ۺیہ ۺوک ۺاطع ۺرفامات ۺےہ‪ ،‬ۺافر ۺولوگں ۺیک ۺرظن ۺںیم ۺایسی ۺتبحم ۺفۺ‬
‫ٓ‬
‫وبقمتیلۺضحمۺاسۺےکۺ لضۺےسۺیہۺبیصنۺوہیتۺےہۺاہللۺاعتیلۺرقآؿۺدیجمۺںیمۺاراشدرفاماتۺےہۺ‪:‬ان اىزني أٌنوا ومعيوا اىصاحلات‬
‫ضيجػو ىيً اىسمحَ ودا (ٌسيً‪)۹۹ ،‬ہکۺوجولگۺاامیؿۺالےئۺافرۺکینۺاامعؽۺےئکۺرنمحۺاؿۺےکۺےئلۺتبحمۺدیپاۺرفامۺداتیۺےہ۔‬

‫ومالان ۺدعمی ۺااثملؽ ۺالصوتیحں ۺافر ۺوصختایت ۺےک ۺامکل ۺےھت ۺفلتخم ۺولعؾ ۺفونفؿ ۺرپ ۺاسکیں ۺدجرتس ۺےک ۺاسھت ۺاسھت ۺزابؿ ۺملق ۺرپ ۺوپریۺ‬
‫لی ق‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫رطحۺاقدرۺےھت‪،‬ۺآپۺاکۺدتریسیۺاولسبۺااسیۺرظنم ۺدف ن ۺوہاتۺاھتۺہکۺوجۺابتۺایبؿۺرفامےتۺفہۺذنہ ۺف ۺدامغۺںیمۺای ۺشقنۺوہاجیتۺہکۺ‬
‫اٹمےئ ۺہن ۺیتٹم ‪ ،‬ۺںیم ۺااتسد ۺرتحمؾ ۺاک ۺادین ۺاشع د ۺوہےن ۺیک ۺتیثیح ۺےس ۺاس ۺابت ۺاک ۺاشدہ ۺافر ۺوگاہ ۺوہں ۺ‪ ،‬ۺافر ۺرصػ ۺریما ۺیہ ۺںیہن ۺہکلب ۺقبسۺ‬
‫زپےنھۺافرۺےنسۺفاےلۺرہۺاطبلۺملعۺاکۺںیمۺرصبتہۺےہۺہکۺیتفمۺاصبحۺہیلعۺارلہمحۺےکۺدرسۺںیمۺہریۺومعمیلۺاجذتیبۺافرۺششکۺوہیتۺیھت‪،‬ۺ‬
‫ابتۺاھجمسےنۺاکۺادنازۺابلکلۺاوھچاتۺافرۺرناالۺاھت‪،‬ۺدفرسےۺاابسؼۺںیمۺتلفغۺربےنتۺافرۺاپدنبیۺہنۺرکےنۺفاےلۺہبلطۺیھبۺآپۺےکۺدرفسۺ‬
‫ںیمۺااہتنیئ ۺوشؼ ۺفزتپ ۺےک ۺاسھت ۺافر ۺاس ۺوک ۺاہللۺیک ۺسبی ۺتمعن ۺےتھجمس ۺوہےئ ۺاحرضۺوہےتۺ‪،‬ۺامتؾۺہبلط ۺیکۺوتہج ۺفوسکییئۺیکۺتیفیک ۺرشفعۺ‬
‫ےس ۺآرخ ۺکت ۺاسکیں ۺریتہ ۺیھت‪ ،‬ۺافر ۺدؽ ۺےک ۺدر ۺوچیں ۺےس ۺ ۺآفاز ۺآیت ۺیھت ۺہک ۺ ۺققحم ۺف ۺع رح ۺاعمل ۺ‪،‬ولعؾ ۺاقک ہی ۺاک ۺیقیقح ۺفارث ۺافرۺ‬
‫داراولعلؾۺیکۺدنسمۺدترںیۺاکۺ حیحۺادقارۺافرۺافرۺفیلۺایہلل ۺرکفۺاکۺمیظعۺرتۺامجؿۺےہ‪،‬ادنازۺدترسیۺاسۺدرہجۺاعؾۺمہف ۺوہاتۺاھتۺہکۺیفۺہبلطۺیھبۺ‬
‫ابت ۺوک ۺوپری ۺرطح ۺھجمس ۺرک ۺنئمطم ۺوہ ۺاجےت ۺےھت‪ ،‬ۺدنبۂ ۺان ۺزیچ ۺوک ۺیھب ۺرضحت ۺےک ۺدرفس ۺںیم ۺاحرض ۺوہےن ۺافر ۺآپ ۺےس ۺننس ۺرتذمیۺ‬
‫منعلق‬
‫زپےنھۺاکۺرشػۺاحلصۺوہاۺ‪،‬ۺسجۺوکۺںیمۺاےنپۺےئلۺااعنؾۺایہلۺوصترۺرکاتۺوہں‪،‬ۺااتسدۺرتحمؾۺاتکبۺےکۺآاغزۺںیمۺیئکۺدؿۺکتۺ ہمفنۺےکۺ‬
‫اعترػۺ‪،‬ۺاوصؽۺفۺابمدایتۺافرۺاترخیۺرپۺلص ۺ وگتفۺرفامےتۺافرۺسبےۺدمعہۺادنازۺےسۺاسۺےکۺاوصیلۺابمثحۺوکۺہبلطۺےکۺاسےنمۺایبؿۺ‬
‫تچ ق‬
‫ک‬‫ي‬
‫رفامےت ۺ‪ ،‬ۺدفراؿ ۺدرس ۺفلتخم ۺہیف ۺاسملئ ۺرپ ۺریس ۺاحلص ۺ ررےت ۺ‪ ،‬ۺآراء ۺفاوقاؽ ۺوکرشح ۺف ۺطسب ۺےک ۺاسھت ۺایبؿ ۺرفامےت ۺیملع ۺادرااکت‪،‬ۺ‬
‫‪106‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اقیقحتت ۺافر ۺرفتدات ۺےک ۺالعفہ ۺلسلست ۺایبؿ ۺافرنسح ۺرتبیت ۺےک ۺبیجع ۺفرغبی ۺہکلم ۺیک ۺفہج ۺےس ۺیتفم ۺاصبح ۺےک ۺدرس ۺوک ۺاایتمزیۺ‬
‫اشؿ ۺاحلص ۺیھت ۺ‪ ،‬ۺومال ۺان ۺہبلط ۺیک ۺادعتساد ۺوک ۺابت ۺرظنےسی ۺاجےتچن ۺافر ۺرپےتھک ۺافر ۺاخویمں ۺرپ ۺیگفخ ۺاک ۺااہظر ۺرفامےت ۺیھبک ۺیھبک ۺوت ۺاانت ۺافخۺ‬
‫وہاجےت ۺےھتۺہک ۺ ریغ ۺقبس ۺ زپاھےئ ۺفاصپ ۺوہاجےت‪ ،‬ۺرضحت ۺےک ۺدرس ۺںیم ۺابعرتۺوخاین ۺاکیۺسباۺہلئسمۺاھت‪ ،‬ۺسج ۺرپ ۺسبیۺوتہج ۺرفامےتۺ‬
‫افرۺتخسۺدہاایتۺاصدرۺرکۺےتۺ‪،‬ۺاسۺےکۺابفوجدۺیھبۺبجۺہبلطۺیکۺابعرتۺوخاینۺےسۺنئمطمۺہنۺوہےتۺوتۺوخدۺیہۺابعرتۺزپےنھۺےتگل۔‬
‫دتریسیۺدختمۺےکۺالعفہۺفینصتۺفۺاتفیلۺےکۺدیماؿۺںیمۺیھبۺآپۺیسکۺوسہشارۺےسۺمکۺہنۺےھت‪،‬ۺایسۺرعمۃکۺاآلراءۺاتکۺںیہۺآپۺےکۺزفرۺ‬
‫ملقۺےسۺفوجدۺںیمۺآںیۺوجۺاےنپۺنفۺںیمۺاکلۺافرۺالہۺملعۺےکۺےئلۺیتمیقۺرثام ۺںیہ‪،‬ۺآپۺیکۺاتافیلتۺںیمۺنجۺاتکوبںۺوکۺےبۺانپہۺوبقمتیلۺ‬
‫احلصۺوہیئۺاؿۺںیمۺ ۺاتکۺںیمۺرسۺسرہ تۺںیہۺ(‪ )۱‬رۃمحۺاہللۺاولاہعسۺرشحۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺ(‪ )۲‬ریسفتۺدہاثاۺارقلآؿۺ(‪ )۳‬ذہتبیۺینغمۺ‬
‫ن‬‫چ‬‫فق ہ م‬ ‫ل‬
‫(‪ )۳‬ۃفحتااقلری ۺرشح ۺ حیح ۺااخبلری ۺ(‪ )۵‬ۃفحتاال معی ۺرشح ۺننس ۺرتدنی ۺ(‪ )۷‬ۺۃفحت ۺادلر ۺ(‪ )۸‬ی ۺارقب ۺایل ۺاوصنلص ۺ(‪ )۸‬االسؾۺ‬
‫ف‬

‫ریغتۺسپریۺداینںیم۔‬
‫آپۺےنۺاینپۺوپریۺزدنیگۺراضےئۺایہلۺیکۺاچتہۺافرۺاالسؾۺیکۺرشنۺفااش تۺںیمۺزگاری‪،‬ۺافرۺآپۺیکۺفافتۺیھبۺاےسیۺابمرکۺ‬
‫لق‬
‫م‬‫س‬
‫ہنیہمۺںیمۺوہیئ‪،‬ۺوجۺرہۺاابتعرۺےسۺابربتکۺےہۺوصخاصۺاسۺامہۺابمرکۺےکۺآرخیۺرشعہۺافرۺاطؼۺراوتںۺیکۺتلیضفۺارہظنمۺا سۺےہ‪،‬ۺ‬
‫ قۺاعتیلۺاؿۺےکۺویفضۺفۺرباکتۺاعؾۺرفامےئۺ‪،‬ۺافرۺدینیۺاسم یۺوکلوبؽۺےسۺرفامےئۺ‪،‬ۺتنجۺارفلدفسۺںیمۺآپۺوکۺایلعۺاقمؾۺاطعءۺرکے‪،‬ۺ‬
‫افرۺامدریملعۺداراولعلؾۺدویدنبوکآپۺاکۺمعنۺادبلؽۺاطعۺرفامےئ۔ۺآنیم۔‬

‫‪‬‬

‫‪107‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ؒۺ(ھچک ایدںی ھچک ابںیت)‬

‫اعمل ےب دبؽ یتفم دیعس ادمح اپنل وپری‬
‫یتفمۺرعیف ادلنی فینح اقیمس‪ ،‬رقیف فینصت دار ادلوعۃ فاالراشدۺ‪ ،‬دیحرآابد‬

‫اس دار افین وک رہ صخش وک وھچڑ رک اعمل اقب یک اجبن وکچ رکان ےہ‪ ،‬در الص اسری وکشش تنحم‪ ،‬لمع مہیپ‪ ،‬دہج‬
‫لسلسم اک وصقمد اف رحمطم رظنیھب آرخت یک یتیھک وبان ےہ‪ ،‬نکیل اس اعمل افین ںیم بج ااسنؿ آات ےہ افر ایحت اعتسمر‬
‫ےک احملت افر ڑھگویں وک ذگار رک رایہ اعمل اقب وہاجات ےہ وت رھپ اس ںیم ضعب ایسی ااسنیط وہےت ںیہ وج اےنپ اٹمن‬
‫یملع وقنش افراکرانومں یک اھچپ وھچڑ اجےت ںیہ‪ ،‬ایصخشت افراؿ یک ایحت افر دہج لسلسم یک فہج ےس تعیبط‬
‫اننس وگارا یہ ںیہن رکیت ہک الفں تیصخش ‪ ،‬الفں اعمل ےب لثم‪ ،‬دحمث میظع‪ ،‬ہیقف سفن اس دار افین ےس وکچ رک ےک‬
‫راہ اعمل اقبوہاکچ ےہ‬
‫نکیل تقیقح ےہ ایسی تہب یس میظع ایصخشت وک اہلل زعفلج اس داین ںیم اتجیھب ےہ ‪ ،‬اؿ ےس سبے سبے اکؾ‬
‫اتیل ےہ ‪ ،‬سج ےک اٹمن وقنش افر رہگے ارثات ااسنتین رپ زپےت ںیہ‪ ،‬اس تیصخش ےس ااسنؿ دح ےس زایدہ ارث اتیل‬
‫ےہ ‪ ،‬ہکلب اس یک زابؿ یک وطیط وبیتل ےہ‪،‬اس ےک ہنم ےس ےنلکن فاےل اافل افر ریہے ومیت اس یک ومت ےک سا ‬
‫یھب اکونں ںیم رس وھگےتل ںیہ۔‬
‫ؒۺسبے میظع ققحم‪ ،‬دمقق‪ ،‬اعمل ےب دبؽ‪ ،‬ہیقف سفن افر ملع اک رہگا‬
‫رضحت االاتسذ یتفم دیعس ادمح اصبح اپنل وپری‬
‫افر ااھتہ دنر ےھت‪ ،‬نج وک دھکی رک ذگہتش االسػ دار اولعلؾ نج ےک میظع اکرانومں ےس دار اولعلؾ یک یملع رہشت‬
‫وک اچر اچدن ےگل ‪ ،‬اید آاجیت یھت ‪ ،‬رضحت اک رتذمی اک رپ زغم درس‪ ،‬رپفاقر سلجم ‪ ،‬یملع تبیہ ےس ومعمر لفحم فانمجن ‪،‬‬
‫بیجع اس امسں وہات‪ ،‬درس اگہ اسری یک اسری اھچکھچک رھباجیت ‪ ،‬لت درھین وک ہگج ہن وہیت ےہ دینچہ اقری دحثی وک‬
‫اہنتی رس وھگےنل فایل آفاز ںیم زپےتھ ‪ ،‬رھپاس ےک سا ااتسذ رتحمؾ اک رپ فاقر‪ ،‬رپ زغم‪ ،‬یملع اطخب رشفع وہات ‪ ،‬سج‬
‫ںیم داللئ وک اس دقر ن یگت ےک اسھت شیپ رکےت افر اسملئ ںیم نلعء ےک درایمؿ االتخػ یک وصرت ںیم ومازہن‬
‫اےسی اہنتی انزک افر اےلیبل افر اوھچےت ادناز ںیم شیپ رفامےت ہک رہ رطح یک یملع ایھتگں ھجلس اجیت ‪ ،‬ابت وک ےنہک افر‬
‫شیپ رکےن اک ہقیلس‪ ،‬یملع فاقر فدیجنسیگ افر اتمتن اس دقر زایدہ ظفل ظفل ےس ملع یک وب یتکلھج‪ ،‬اہنتی ن یگت ےک اسھت‬
‫ ریغ یسک کجھج ےک اہنتی رپ فاقر افر اکی اعمل ےب لثم فےب دبؽ ےک امدن اہنتی ن یگت افرنیقی ےک اسھت ابت وک‬
‫رےنھک اک ہقیلس ‪ ،‬افر نلعء فنیققحم ےک اوقاؽ وک شیپ رک ےک اؿ ےک درایمؿ وتازؿ افر اؿ ےک یملع ابمثح اک زجت‬
‫فرصبتہ درس اک رظنم اہنتی اق ل ددی وہات‪ ،‬ہبلط ہمہ ن وگش‪ ،‬یسک ےک اجمؽ ےک دفراؿ درس اینپ ہگج ےس اھٹ رک یھب‬

‫‪108‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫الچ اجےئ ‪ ،‬ہکلب یئک رمہبت داھکی ےہ ہک اع دراگسہ ںیم ةلطء یک دعتاد مک وسحمس وہیت وت انراض وہرک فاصپ یرشفی ےل‬
‫اجےت۔درس اگہ اینپ فتعس ےک ابفوجد گنت داینم اک وکشہ رکیت ‪ ،‬ہکلب ةلطء درفازفں رپ ےھٹیب امس ت درس ںیم رصمفػ‬
‫رظن آےتۺ۔‬
‫دار اولعلؾ دویدنب ںیم یتفم اصبح یک یملع ‪،‬ایتق اک وطیط وباتل اھت‪ ،‬اہنتی دنتیہ افروتہج ےک اسھت یتفم اصبح‬
‫ےک اطخابت ےنس اجےت‪ ،‬یملع وسلجں افر ادتبایئ یمیلعت اسولں افر فلتخم ااعنیم وسلجں فہریہ ےک ومعق ےس اہنتی‬
‫رپزغم وگتف رکےت افر الب کجھج الب فلک اہنتی ن یگت افر ااقیؿ ےک اسھت وگتف اک رطز فادناز ہبلط فاشع دفں ےک‬
‫ذنہ فدامغ وک ہشیمہ وجنھجڑات رےہ اگ‪ ،‬ومعمؽ اھت ہک دراگسہ ںیم دالخ وہےت یہ ہبلط دفرہ دحثی وک رصتخم افر اج ع‬
‫ااحدثی ب ظ افر ذنیہ ںیشن رکےن ےک ےئل یئک رمہبت درہا رک اید رکاےن یک وکشش رکےت‪ ،‬اکی دحثی اید زپیت ےہ‬
‫ہک ’’اىبصاق يف اىٍطجر دػیئة ‪،‬کفارھتا دفھنا‘‘ اس مسق ےک رصتخم افر اج ع ااحدثی اید دالیئ اجیتۺ۔‬
‫اامسء ینسح یھب اباضہطب لمکم دحثی یک لکش ںیم ب ظ رکاےئ اجےت ‪ ،‬ہکلب اامسء ینسح امتؾ ہبلط دفر دحثی ےن انسای وت وطبر‬
‫ااعنؾ اتففی رہیمیح فہریہ افر دہاتی ارقلآؿ اک ٹس یھب یانتی رفامای‪ ،‬ںیم یھب امتؾ دفرہ دحثی ےک ہبلط ےک اسھت‬
‫رضحت ادقس ےک رھگ رپ اامسء ینسح انسےن ےک ےئل ایگ‪ ،‬یملع تبیہ فاقر یک فہج ےس سبی تبیہ افر وکتف وہیئ ‪ ،‬رہب‬
‫احؽ اامسء ینسح فایل دحثی حیح انسےن رپ دہاتی ارقلآؿ افر اتففی رہیمح ےک ٹس ےس ونازا ایگ سج ےس ںیم ایھب یھب‬
‫اافتسدہ رکات وہں۔‬
‫یملع اتمتن ےک اسھت اسدیگ یھب القئ ددی وہیت ‪ ،‬رھگ ےس رہشک رپ وسار دار اولعلؾ آےت اجےت ‪ ،‬رھگ وچہکن دار‬
‫اولعلؾ ےس دفر فاعق اھتاکی دزیھ ولیک رٹیم یک دفری رپ فاہں ےس رہشک رپ یرشفی الےت افر اجےت ‪ ،‬ہکلب امتؾ دار‬
‫اولعلؾ ےک ااسذتہ یک یہی اشؿ اانغتسء ریہ ےہ ہک اس دقر سبے ادارے ےک ااسذتہ نج ےک زہارفں الوھکں‬
‫اشع دفں داین ےک اتگن ۔لوں ںیم ہ ےلی وہےئ ںیہ‪ ،‬نکیل اکرںیشن رظن ہن آےت ‪ ،‬فیہ اسدیگ ‪ ،‬فیہ افجیشک‪ ،‬فیہ دہج‬
‫لسلسم‪ ،‬یملع بلط اؿ اک رسام ‪ ،‬وگای ہک اؿ وک داین ےس وکیئ رسفاکر یہ ںیہن‪ ،‬اسری اتکںیب دفر راستل ےک سا ےس‬
‫ےل رک وموجدہ رقیبی دصویں کت ےک نیققحم ےک بتک ینیب ےک ےئل اںیہن اک ااختنب وہا ےہ ‪ ،‬یملع وخنی ینیچ ‪ ،‬یملع‬
‫امکؽ ‪ ،‬یملع ‪،‬ایتق بس یہ اومر اؿ ےک ےئل ںیہ ۺ۔امنزفں ےک افاقت ںیم ااسنیط ملع ادرھ ےس ادرھ اعؾ ادناز‬
‫ںیم آاجرےہ ںیہ‪ ،‬بج دار اولعلؾ ےس ابرہ یکلنے ںیہ‪ ،‬ولگ اؿ یک د ت وبیس افر اصمہحف ےک ےئل رتس اجےت ںیہ‪،‬‬
‫یہی اشؿ اانغتسء فےب اینزی فتیہلل ‪ ،‬ےب اگیگن ‪ ،‬رفزایگن یتفم اصبح رہمح اہلل یک یھب وصختیص یھت۔‬

‫‪109‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحت یتفم اصبح دار اولعلؾ دویدنب ےک وموجدہ خیش ادحلثی افر دصر ادملرنیس ےھت‪ ،‬آپ اکی دنتسم دحمث‪،‬‬
‫اکایمب دمرس ‪ ،‬ع ددد امہ اتکوبں ےک فنص افر دیج االدعتساد افر اصبح ریصبت یتفم فہیقف یھب ےھتۺ۔‬
‫احالت فوکافئ‬
‫س‬
‫اکلھ‘‘ انبس اکاھٹن (امشیل رجگات) ےہ ‪ ،‬یتفم‬
‫‪۱۳۶۰‬ھ؍‪۱۹۴۰‬ء ںیم آپ یک فالدت وہیئ ‪ ،‬آپ اک فنط ومعض ’’ ر‬
‫اصبح اپنل وپر یک ةسن ےس وہشمر وہےئ وج آزادی ےس ےلہپ اکی ملسم وناب اٹیٹس اھت افراس علض اک رمزکی رہش‬
‫یھب ‪ ،‬مسب اہلل فادل رتحمؾ ےن رکفایئ ‪ ،‬فنط ںیم یہ بتکم ںیم انرظہ فداینیت یک لیمکت ےک سا ’’دار اولعلؾ اھچیپ‘‘ ںیم‬
‫دالخ دمرہس وہےئ ‪ ،‬اہجں یتفم اصبح ےک امومں اجؿ دبع ارلنمح اصبح دتریسی دخامت یک ااجنؾ دیہ ںیم‬
‫رصمفػ ےھتۺ۔‬
‫‪۱۳۷۷‬ھ؍‪۱۹۵۸‬ء ںیم اظمرہ اولعلؾ اہسرؿ وپر آےئگ ‪،‬اہیں وحن‪ ،‬قطنم افر ہفسلف یک ارثک اتکںیب زپںیھ‪ ،‬ایلع میلعت‬
‫ےک ےئل ‪۱۳۸۰‬ھ؍‪۱۹۶۱‬ء ںیم دار اولعلؾ دویدنب ںیم داہلخ ‪،‬ای‪ ،‬ملع دحثی ففہقف فریسفت ےک العفہ درگی ولعؾ فونفؿ یک‬
‫اتکںیب دار اولعلؾ ںیم زپںیھ‪۱۳۸۲ ،‬ھ؍‪۱۹۶۲‬ء ںیم دفر ٔہ دحثی یک لیمکت یک افر اسالہن ااحتمانت ںیم اایتمزی ربمنات‬
‫ےس اکایمب وہےئ ‪ ،‬سبے ااسذتہ العہم اربامیہ ایلبفی ‪ ،‬اقری بیط اصبح فہریہ یک رسرپیتس احلص ریہ‪ ،‬رفاتغ‬
‫ےک سا اکی اسؽ کت ہبعش ااتفء ںیم زری میلعت رےہ افر رضحت یتفم ومحمد ادمح انونوتی (رنک سلجم وشری فازعازی‬
‫یتفم دار اولعلؾ دویدنب ) ےک اہیں نیعم یتفم ےک وطر رپ یھب وتفی ونیسی یک دخامت ااجنؾ دےتی رےہۺ۔‬
‫دترسی‬
‫میلعت ےس رفاتغ ےک سا ‪۱۳۸۴‬ھ؍ۺ‪۱۹۶۵‬ء ںیم دار اولعلؾ ارشہیف رادنری (وسرت) ںیم درہج ایلع ےک دمرس رقمر‬
‫وہےئ افر ‪۱۳۹۳‬ھ؍‪۱۹۷۳‬ء کت فاہں اہنتی نسح فااظتنؾ ےک اسھت دتریسی دخامت ااجنؾ دےتی رےہ ‪ ،‬ایس زامےن ںیم‬
‫’’اوعلؿ اریبکل رشح اوفلز اریبکل ‘‘ افر العہم اطرہ ینٹ یک اتکب ’’اینغمل ‘‘ یک رشح ’’ـذہتبی اینغمل ‘‘(ہری وبطم ہ )‬
‫’’رحتم اصمرہت‘‘ فہریہ اتکںیب فینصت رفامںی۔‬
‫دار اولعلؾ دویدنب ںیم‬
‫ؒۺےک اامیء رپ دار اولعلؾ دویدنب ںیم رقتر لمع ںیم آای‪ ،‬دار اولعلؾ ںیم اس فتق ےس‬
‫رضحت ومالان وظنمر ادمح امعنین‬
‫اب کت ریسفت‪ ،‬دحثی‪ ،‬ہقف ‪ ،‬اوصؽ ہقف‪ ،‬قطنم فہفسلف فہریہ یک اتکوبں اک درس اہنتی نسح فوخیب ےک اسھت ااجنؾ دای‪،‬‬
‫دفر ٔہ دحثی ںیم اکی وطلی رعہص کت رتذمی رشفی اک درس دای‪ ،‬سج یک اشؿ افر وخیب اہنتی اق ل ددی وہیت‪ ،‬درس‬
‫بلط ےک درایمؿ اہنتی وبقمؽ اھت‪ ،‬ایس رطح لیمکت اولعلؾ ںیم ’’ۃجح اہلل اابلہغل‘‘ وج رکف اشہ فیل اہلل یک یک رتامجؿ ےہ‬

‫‪110‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫‪ ،‬اتکب یھب دترسی ںیم آپ ےس قلعتم یھت‪ ،‬سج یک ہمہ تہج رشح ’’رۃمح اہلل اولاہعس‘‘ ےک انؾ ےس رتبیت‬
‫دے رک رکف اشہ فیل اہلل یک رتامجین اک اکؾ وخب ااجنؾ دای۔ دار اولعلؾ دویدنب ےک ومرق ہبعش دار االاتفء ےس ںیم وطبر‬
‫یتفم ااتفء ونیسی یک دخامت یھب ااجنؾ دی ےہ ‪ ،‬اریخش یتفم اصبح یک یملع رسرپیتس ںیم ’’اتففی دار اولعلؾ‘‘ یک رتبیت‬
‫دجدی اکؾ ااجنؾ دای ایگۺ۔‬
‫یتفم اصبح ’’ہنتف اقدایتین‘‘ ف’’ـظفحت متخ وبنت‘‘ ےک ہلسل ںیم اقمئ رکدہ ہبعش ’’ لک دنہ سلجم ظفحت متخ وبنت‬
‫‘‘ ےک انمظ ایلع یھب رےہ ںیہ‪ ،‬دار اولعلؾ ےک فلتخم االجس افر ومعیم وسلجں ںیم یتفم اصبح یک یملع رقتریفں افر‬
‫دنپ فاصنحئ رپ یملع اطخابت وکسبی دنتیہ افر دیبار زغمی ےک اسھت انس اجات‪ ،‬ةلطء ےک ےئل یملع ایھتگں اھجلسںیت‪ ،‬راجؽ‬
‫اسزی افر رمدؾ ع ی اک اکؾ ااجنؾ دےتی‪ ،‬دفرہ دحثی ےک اسؽ ةلطء یک نیت مسق یک ادعتساد ےک احل رقار دے رک‬
‫رفامےت ںیہ‪ ،‬ایلع مسق ےک الصوتیحں ےک احل ةلطء دترسی قلعتم رںیہ‪ ،‬ایھب وت ملع یک اچیب یلم ےہ سج ےس ملع ےک‬
‫اتےل وھکےنل ںیہ‪ ،‬درایمؿ افطس درےج ےک ةلطء افر فہریہ درگی دینی وبعشں ےس قلعتم دخامت یک ااجنؾ دیہ یک‬
‫رطػ وتہج دالےتۺ۔‬
‫تہب اسرے ہبلط یک را ت رگناین رفام رک اؿ وک فلتخم اقمامت افر وخد دار اولعلؾ ںیم اانپ اجںیشن افر رتامجؿ انبۺای‬
‫ؒۺیک العتل یک فہج ےس اافعتسء ےک سا ‬
‫۔‪۱۴۲۹‬ھ؍‪۲۰۰۸‬ء ںیم ااتسذ رتحمؾ رضحت ومالان ریصن ادلنی اصبح دنلب رہشی‬
‫اس آرخی اسؽ کت دار اولعلؾ دویدنب ےک دصر ادملرنیس افر خیش ادحلثی ےک ابفاقر ہبعش رپ اہنتی یملع رطمطاؼ‪،‬‬
‫فیملع اشؿ ےک اسھت افہزئ رےہۺ۔‬
‫فینصت فاتفیل‬
‫ہن رصػ آپ اکی اکایمب دمرس ےھت ‪،‬ہکلب اکی اہنتی اکایمب فنص افر بتک درہیس ےک رحمر یھب ےھت‪ ،‬نج‬
‫ںیم وفحماظت ےک انؾ ےس ااحدثی رپ لمتشم اتکںیب‪ ،‬آاسؿ وحن فرصػ‪ ،‬آاسؿ قطنم ‪ ،‬نیعم اہفسلفل اس رطح یک‬
‫درگی ابمدایت رپ لمتشم اتکںیب آج یھب دنہفاتسؿ ےک وطؽ فرعض ںیم دالخ درس ںیہ‪ ،‬نج وک وحنفرصػ فقطنم‬
‫ل‬
‫فہفسلف یک ابمدایت یک لکش ںیم وچبں وک ب ظ رکاای اجات ےہ ‪ ،‬اس ےک العفہ رتذمی یک رشح ’’ۃفحت اال معی‘‘ ‪’’،‬ۃفحت ااقلری‬
‫رشح اخبری‘‘‪ ،‬اوعلؿ اریبکل رشح اوفلز اریبکل‪ ،‬احہیش ادماد ااتفلفی‪ ،‬دہاتی ارقلآؿ فہریہ اشل ںیہ۔ ہن رصػ دار اولعلؾ‬
‫دویدنب ےک میظع ااتسذ‪ ،‬ققحم ‪ ،‬دمقق‪ ،‬یتفم فہیقف‪ ،‬دحمث ابامکؽ ‪ ،‬فنص فومفل ےھت ؛ ہکلب وموجدہ فتق ںیم دار‬
‫اولعلؾ دویدنب ےک یقیقح رتامجؿ یھب ےھت‪ ،‬داین ےک وطؽ فرعض ںیم دار اولعلؾ ےک رتامجؿ یک تیثیح ےس یتفم اصبح‬
‫ےک اافسر وہےت۔‬

‫‪111‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آرخی فتق‬
‫آرخی فتق ںیم دفراؿ اسؽ ھچک تعیبط لیلع وہیئ ‪،‬رھپ احبیل رپ اخبری رشفی یک دترسی یک لیمکت رفامیئ‪ ،‬لیمکت‬
‫اخبری یک آرخی سلجم اہنتی یہ زایدہ مغ آںیگ ریہ‪ ،‬سج ںیم یتفم اصبح ےتہک ےتہک رک ےئگ‪ ،‬وبےنل یک تکس ہن‬
‫ریہ ‪ ،‬رفامای‪ :‬فیہ وہاگ وج اہلل اچےہ ‪ ،‬ااتسذ رتحمؾ وک رفات اتکلب افر اتسس دھکی دار ادحلثی ةلطء یک یھب ایکسسں دنبھ ‪،‬‬
‫بیجع امسں دنبھ ایگ‪ ،‬رھپ العتل ےک سا تحص اییب وہیئ‪ ،‬رھپ رضحت فاال ےک رفزدن اقمس ادمح اپوپنلری ےن ‪18‬یئم وک‬
‫اقرنیئ ےس وصخیص داعں یک دروخا ت رکےت وہےئ یک االطع دی یھت ہک فادل رتحمؾ رضحت ومالان یتفم دیعس‬
‫ادمح اپنل وپری اصبح داتم رباکمہت یک تعیبط آج اتبرخی ‪ 18‬یئم ربفز ریپ ریسسی وہیئگ ےہۺ۔ۺ‬
‫درالص رضحت یتفم اصبح ےک ڑھپیھپفں ںیم اپین الچ ایگ اھت سج ےک ابثع اوکن اسسن ےنیل ںیم دتق وہ ریہ‬
‫یھت‪ ،‬ایس انترظ ںیم فہ اکی ہتفہ لبق ااہتنیئ دہگناتش ےک ہبعش ںیم دالخ ےیک ےئگ ےھت‪ ،‬العج اعمہجل وہات راہ‪ ،‬دؿ‬
‫دبؿ تعیبط ںیم دساھر یھب وہراہ اھت رگم آج تعیبط وشتانشیک وہ یلچ ےہ۔ۺرضحت ےک یہ رفزدن ےن ‪19‬یئم یک حبص‬
‫داغ افمرتق یک ربخ دے رک اِتم ہملسم ابوصخلص التذمہ نیبحم نیقلعتم افر نیبحم وک ومغمؾ رکدای۔‬
‫رضحت فاال ےک ِ‬
‫یتفم اصبح یک فصن دصی رپ لمتشم یملع دخامت وک رہ دفر ںیم رہنسی رحتری ںیم اھکل اجےئ اگ‪ ،‬الوھکں یک دعتاد ںیم‬
‫داین ےک رہ وکےن ںیم ہ ےلی اشع د یتفم اصبح یک رکف فنف وک ومعؾ دےنی ںیم ےگل رںیہ ےگ۔‬

‫‪‬‬

‫‪112‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دا غ ۺ سک ۺاکےہ ہک ۺاسری ۺا نمجن ۺاخوم ش ۺےہ‬

‫ومالان دبعارل دیش ۺ ہحلط ۺامعنین‬

‫ۺ اسیک ۺف تق ۺآؿ ۺزپ ا ۺ ےہ ۺ ہک ۺ رہ ۺوک یئ ۺ قحتسم ۺزعت تی ۺانبوہاےہ ‪ ،‬ۺ ںیم ۺآپ ۺ یک ۺزعت تی ۺرکر اہ ۺوہں ‪ ،‬ۺآپ ۺریم ی ۺزعت تی ۺ‬
‫س‬
‫رکر ےہ ۺںیہ ‪ ،‬ۺااک رب ۺ ےس ۺااص رغ ۺ کت ۺ بس ۺ یہ ۺروجن ر ۺ ف ۺزح ںی ۺاف ر ۺ چ س مہ ا ۺ مغ ۺ ف ۺام مت ۺ ےنب ۺوہ ےئ ۺ ںیہ ۺاف ر ۺویک ں ۺ ہن ۺ وہ ۺ ہک ۺرضح ت ۺ‬
‫االاتس ذ ۺ یک ۺفاف ت ۺ اک ۺاس ہحن ۺاکی ۺ رف د ۺ یک ۺفاف ت ۺںیہن ‪ ،‬ۺا کی ۺاکانئ ت ۺ اک ۺ ناص ؿ ۺےہ ‪ ،‬ۺا کی ۺ دہع ۺ اک ۺاخ ہمت ۺےہ ‪ ،‬ۺا کی ۺدص ی ۺ یک ۺ‬
‫ر تلح ۺےہ۔‬
‫مہ ۺافرۺآپ ۺسک ۺسکۺوکۺرفںی ۺےگ؟ ۺوقنمالتۺےکۺامرہۺوک؟وقعمالتۺےک ۺانشفر ۺوک؟رکفۺفیلۺایہلل ۺےکۺاپابسؿ ۺوک؟ولع ؾ ۺ‬
‫اق ک ہی ۺ ےک ۺا نیم ۺوک؟‬
‫دا غ ۺ سک ۺاکےہ ہک ۺاسری ۺا نمجن ۺاخوم ش ۺےہ‬
‫عمش ۺ سک ۺےکونرےسرحمفؾ ۺ تملظ ۺوپ ش ۺےہ‬
‫ِ‬
‫رسحت ۺاظنر ہ ۺ نب ۺرکآ ھکن ۺف فق ِ ۺوج ش ۺےہ‬
‫سک ۺ یک ۺر تصخ ۺےہ ۺ مہ ۺےسوک ؿ ۺوی ں ۺرفوپ ش ۺےہ‬
‫در ۺ تقیقح ۺ ۺ یسک ۺرف د ۺرف دی ۺ یک ۺفاف ت ۺ ںیہن ۺےہ؛ ل ۺ ہک ۺ ۺر تلح ۺ ےہ ۺا کی ۺرمدؾ ۺاس ز ۺااتس ذ ۺیک‪ ،‬میظع ۺ رسفم ۺرقآ ؿ ۺ‬
‫یک ۺ‪ ،‬ۺامۂی ۺانز ۺدحمث؛ ۺ ل ۺہک ۺرسیئ ۺادحملنیث ۺیک‪ ،‬ۺہنہک ۺقشم ۺفس اج ۺرشتعی ۺےسابربخ ۺہیقف ۺیک‪ ،‬ۺرتہبنی ۺ فنص ۺف ۺوم فل ۺ‬
‫یک‪،‬االس ؾ ۺ ےک ۺ ملکتم ۺ ف ۺاشرح ۺیک‪،‬انوم س ۺراس تل ۺ ف ۺ متخ ۺوبن ت ۺ ےک ۺاحم ظف ۺ یک ۺافر کلسم ۺا لہ ۺ تنس ۺ ےک ۺ ےب ۺال گ ۺرتامج ؿ ۺ‬
‫یک۔‬
‫رضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺیک ۺفافت ۺاک ۺدصہم ۺرصػ ۺیسک ۺاخدناؿ‪ ،‬ۺیسک ۺالع ے ۺافر ۺیسک ۺادارے ۺاک ۺدصہم ۺںیہن؛ ہکلب ۺ‬
‫وپر ے ۺا لہ ۺدنی ‪ ،‬ۺاف ر ۺا لہ ۺ ملع ۺ اک ۺ دص ہم ۺ ےہ ۺاف ر ۺریم ا ۺااسح س ۺ ےہ ۺ ہک ۺ مہ ۺ بس ۺ ےس ۺزایدہ ۺزعت تی ۺ اک ۺ قحتسم ۺ ’’ دا ر ۺاولعل ؾ ۺ‬
‫دوی دنب ۺ ‘‘ ےہ ۺاہج ں ۺ فصن ۺدص ی ۺ رپ ۺ طیح ۺآپ ۺ یک ۺےبول ث ۺدخام ت ۺ ےن ۺا کی ۺاع مل ۺ وک ۺریسا ب ۺایک‪،‬اہج ں ۺ یک ۺ دنسم ۺدح ثی ۺ وک ۺ‬
‫آپ ۺ ےن ۺرع ۂص ۺدرا ز ۺ کت ۺآاب د ۺراھک‪،‬اہج ں ۺ ےک ۺرس د ۺ ف ۺع ؾ ۺاحال ت ۺ اک ۺآپ ۺ ےن ۺ ہن ۺرص ػ ۺترودہ ہ ۺایک؛ ل ۺ ہک ۺ آ ےگ ۺسب ھ ۺ رک ۺ‬
‫اقدئا ہن ۺرف ؽ ۺادا ۺایک‪،‬آج ۺف ہ ۺامدر ۺ ملع ۺف نف ۺا ےنپ ۺا کی ۺا ےسی ۺ یملع ۺرتامج ؿ ۺاف ر ۺرکف ی ۺامندنئ ے ۺ ےس ۺرحمف ؾ ۺوہیئگ ؛ ۺ سج ۺ اک ۺ‬
‫ابتمدؽ ۺاع مل ِ ۺاابس ب ۺ ںیم ۺاظب رہ ۺوک یئ ۺ رظن ۺ ںیہن ۺآات۔‬

‫‪113‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اتر خی ۺ ںیم ۺ ےہ ۺ ہک ۺرضح ت ۺ سیق ۺ نب ۺاع مص ۺر یض ۺا ہلل ۺ ہنع ۺ ‪ ،‬ۺ ا ُ ؿ ۺاب بیصن ۺارفا د ۺ ںیم ۺ ےس ۺےھتوہنج ں ۺ ےن ۺزام ہن ٔ ۺاج تیلہ ۺ ںیم ۺ‬
‫یھب ۺا ےنپ ۺاف رپ ۺرشا ب ۺرحا ؾ ۺ رک ۺر یھک ۺیھت ‪ ،‬ۺ بج ۺا ؿ ۺ اک ۺااقتن ؽ ۺوہ ا ۺ وت ۺدبع ہ ۺ نب ۺبیبط( وج ۺا کی ۺاملسم ؿ ۺاش رع ۺےھت ) ۺ ےن ۺسب ا ۺ‬
‫اجدنا ر ۺرم ہیث ۺ اہک ۺ ‘ سج ۺ اک ۺا کی ۺ رعش ۺرض ب ۺا لثمل ۺےہ ‪:‬‬
‫وٌااكن كيص ھيکو ھيک واحر‬
‫وىکنو بنیان كوم ھترٌا‬
‫( سیق ۺ اک ۺرماج ان ۺ ‘ رص ػ ۺا کی ۺ صخش ۺ یک ۺوم ت ۺ ںیہن ۺ ےہ ۺ ‘ فہ ۺ وت ۺوپری ۺوق ؾ ۺ یک ۺاینب د ۺ یھت ۺ ‘ وج ۺدہنم ؾ ۺ وہ ۺ یئگ ۺ ) ۺ۔‬
‫الب ہبش ۺرضح ت ۺاالاتس ذ ۺاپ نل ۺوپری ۺ اک ۺر تصخ ۺ وہ ۺاج ان ۺ ‘ رص ػ ۺا کی ۺ صخش ۺ اک ۺد این ۺ ےس ۺ الچ ۺاج ان ۺ ںیہن ۺےہ ؛ ۺ ہکلب ۺا کی ۺ دہع ۺاف ر ۺ‬
‫دف ر ۺ اک ۺاخ ہمت ۺ ےہ ۺ ‪ ،‬ۺ نج ۺ یک ۺ نیس ۺاید ںی ۺاف ر ۺ یملع ۺاب ںیت ۺرسح ت ۺ نب ۺ رک ۺ ہشیمہ ۺول ح ۺدؽ ۺ رپ ۺوفحم ظ ۺر ںیہ ۺ یگ ۺاف ر ۺ ہبلط ٔ ۺ ولع ؾ ۺد ہینی ۺ‬
‫ےکضح اشنؿ ۺزنم ؽ ۺ اک ۺاک ؾ ۺد ںی ۺ یگ ۺ ۔ ۺا ؿ ۺاش ء ۺا ہلل ۺاعت ٰیل ۺ۔‬
‫ِ‬

‫‪‬‬

‫‪114‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫فہۺاکۺہنیفسۺوجرتامجںۺاھتۺتہبۺیسۺرغاقبۺویتشكںۺاک‬
‫ومالانۺدمحمالمجۺاقیمس‬
‫ااتسذریسفتۺفۺادبۺاجہعمۺاقک ہیۺدمرہسۺاشیہۺ‪،‬ۺرمادآابد‬
‫ربفزہبنش ۺاتبرخی ‪6‬ۺوشاؽۺ‪1441‬ھۺاطمقبۺ‪30‬ۺیئمۺ‪2020‬‬

‫ااتسذ ۺوکیئ ۺیھب ۺوہ‪ ،‬ۺمیلعت ۺےک ۺیسک ۺیھب ۺرمےلح ۺںیم ۺاس ۺےن ۺزپاھای ۺوہ‪ ،‬ۺفہ ۺآدیم ۺاک ۺنسحم ۺافر ۺرکؾ ۺرفام ۺےہ ۺ؛ ۺرگم ۺنینسحم ۺیک ۺاسۺ‬
‫سرہ تۺںیمۺھچکۺایسیۺایتسہں ۺیھبۺوہیتۺںیہ ۺنجۺیک ۺرطػۺاک بابۺآدیمۺےک ۺضح ۺفہجِۺااختفرۺافرۺابثعۺاایتمزۺاتنبۺےہۺ‪ ،‬ۺریمےۺافرۺھجمۺ‬
‫ےسیج ۺزہارفںۺضیفۺاید ناؿۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺضح ۺوجۺایتسہںۺفہجۺااختفرۺںیہۺاؿۺںیمۺاکیۺامنایںۺافرۺان ۺانؾۺرضحتۺاالاتسذۺرضحتۺ‬
‫ومالان ۺفیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاصبح ۺدصرادملرنیس ۺفخیش ۺادحلثی ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺاک ۺےہ ۺ( ۺرہمح ۺاہلل ۺرۃمح ۺفاۃعس) ۺاردف ۺاشرع ۺرفاؼۺ‬
‫وگروپھكریۺےنۺیھبکۺاےنپۺاعمرصنی ۺےسۺاہکۺاھت‪:‬‬
‫آےنۺفایلۺںیلسنۺمتۺرپۺرخفۺرکںیۺیگۺمہۺرصعف‬
‫بجۺیھبۺاؿۺوکۺدایھؿۺآےئۺاگمتۺےنۺرفاؼۺوکۺداھکیۺےہ‬
‫ہتپۺںیہنۺ ۺرفاؼۺیکۺسبیھۺوہیئۺوخشۺ یمہۺیھتۺایۺاسۺںیمۺتقیقحۺاکۺرصنعیھبۺیسکۺدقرۺاشلۺاھتۺ؟ۺرگمۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺےکۺ‬
‫اینزدنمفں ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺ ۺ ابت ۺوپرے ۺانانیمؿ ۺےک ۺاسھت ۺیہک ۺاجیتکس ۺےہ ۺہک ۺآےن ۺفایل ۺںیلسن ۺاؿ ۺرپ ۺرضفر ۺرکش ۺرکںی ۺیگ ۺہکۺ‬
‫اوہنںۺےنۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺےسۺرشػۺذملتۺاحلصۺایکۺےہ۔‬
‫ق‬
‫ۺفافكں ۺافر ۺاینزدنمفں ۺےک ۺدولں ۺںیم ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺےک ۺضح ۺدیقعتۺ‬
‫و‬ ‫زہاراہزہار ۺاشع دفں‪ ،‬ۺدیقعت ۺدنمفں‪،‬‬
‫فتبحم ۺافر ۺتمظع ۺفارتحاؾ ۺےک ۺہریومعمیل ۺذجابت ۺےھت‪ ،‬ۺآپ ۺیک ۺااچکن ۺافرہری ۺوتمعق ۺرتلح ۺےن ۺاؿ ۺذجابت ۺںیم ۺاکی ۺزربد تۺ‬
‫التمطۺرباپۺرکدای ۺےہ ۺ‪،‬آپۺیک ۺدیقعت ۺفتبحم ۺںیم ۺونکۺملقۺےسۺےنكپٹ ۺفاےل ۺاافلظ ۺافررحتریںی ۺوسلش ۺڈیمایۺرپ ۺاڈمےت ۺالیسب ۺاکۺامسںۺ‬
‫شیپۺرکریہۺںیہۺ‪،‬ۺوظنمؾۺفۺوثنمرۺرخااہجےئۺدیقعتۺاکۺ ہلسلۺمتخۺوہےنۺاکۺانؾۺںیہنۺےلۺراہۺےہۺ۔‬
‫فادیۺانمیِۺدنہۺامدریملعۺداراولعلؾۺدویدنبۺوکۺاہللۺدساۺاشدۺفآابدۺرےھکۺ‘‘اشدۺابش ۺفاشدۺزیۺاےۺرسزنیمۺدویدنب!’’ یاندؽۺوخشۺ‬
‫ۺاشخۺنمیشنۺوکۺاینپۺہمغنۺرساویئںۺےسۺومعمرۺرکےتۺرےہۺںیہۺافراؿۺاشءۺاہللۺازعلسی ۺحبصۺایقتمۺکتۺومعمر ۺرکےتۺرںیہۺےگ؛ۺ‬
‫وناۺاسۺیک ِ‬
‫رگمۺنجۺالبلبؿ ۺوخش ۺااحلؿ ۺےن ۺامہرے ۺاکونں ۺںیم ۺرس ۺوھگےل ۺںیہ ۺےکی ۺسا ۺدرگیے ۺاؿ ۺےک ۺوکچۺرکےتۺرےنہۺےس ۺ ۺاضفۺںیمہ ۺوسینۺ‬
‫وسینۺیسۺرظنۺآےنۺیگلۺےہۺ ‪،‬ۺدنپرہۺاسؽۺےکۺرعہصۺںیمۺےنتکۺااکربۺرتصخۺوہےئگۺوجاینپۺوطلیۺدخامتۺیکۺفہجۺےسۺاسۺادارےۺںیمۺاانپۺ‬

‫‪115‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫لگۺرسدبسۺیھبۺرتصخۺوہاۺسجۺیکۺاہب ِرۺنسح ۺاےنپ ۺرگنۺیکۺریانیئۺافرۺرطعمۺ‬

‫اکیۺاقمؾۺافرفاقرۺرےتھکۺےھتۺ‪،‬ےئجیلۺابۺاسۺنشلگۺےسۺفہۺ ِ‬
‫میمشۺےسۺدؽ ۺفاجؿۺوکۺاتزہۺافربلقۺفرظنۺوکۺتسمۺےئکۺریتھكۺیھت۔‬
‫نجۺوخشۺوبیصنںۺےنۺآپۺیکۺسلجمۺدرسۺاکۺرگنۺداھکیۺاںیہنۺداھکانۺایک‪،‬ۺوھنجںۺےنۺںیہنۺداھکی ۺفا ہعۺ ۺےہۺہکۺا ںیھۺداھکانۺ‬
‫لکشمۺےہۺ‪،‬ۺملقۺوکۺایراےئۺایبؿ ۺاہکںۺوجرظنمۺیکۺ حیحۺوصتریۺااترۺےکسۺ‪،‬ۺاایلگنںۺیکۺوبرڈۺرپۺرحتکۺںیمۺںیہ ۺافررضحتۺاالاتسذۺاک ۺدؽۺآفسیۺ‬
‫رسااپۺافرۺآپۺیکۺسلجمۺدرسۺاکۺدشکلۺنیسۺدامغۺیکۺاٹیرنی ۺرپۺرحتمکۺےہۺ‪،‬ۺویںۺوسحمسۺوہاتےہۺہکۺںیمۺااحہطۺومرسلیۺںیمۺاگنوہںۺ‬
‫وک ۺرفش ۺراہ ۺےئک ۺڑھکا ۺوہں‪ ،‬ۺافررضحت ۺاالاتسذ ۺسا ۺامنز ۺرغمب ۺدصر ۺٹیگ ۺےس ۺدالخ ۺوہرےہ ۺںیہ‪ ،‬ۺفہیج ۺتیصخش ۺ‪ ،‬ۺدازدق ۺفاقتم ۺ‪،‬ۺ‬
‫ابفاقررسااپ‪،‬ۺنیتمۺاچؽ‪،‬ۺاصػۺرھتساۺابلسۺ‪،‬ۺااحہطۺومرسلیۺںیمۺچنہپۺرکۺونكںیۺفاےلۺڈیہۺاپپئۺاپؿۺوھتکۺرکۺہنمۺاصػۺرکرےہۺںیہ‪،‬ۺ‬
‫رھپۺدارادحلثیۺیکۺرطػۺوحمرخاؾۺوہرےہۺںیہ(فیہۺاتریخیۺرسخۺرگنۺفایلۺدارادحلثیۺوجۺداراولعلؾۺدویدنبۺاکۺنسحۺافرۺاس ۺیکۺاچہپؿۺ‬
‫ےہ ۺ‪،‬ۺاہجںۺچنہپۺرکھجم ۺےسیج ۺزہارفںۺدؽ ۺادب ۺفارتحاؾ ۺںیم ۺےكھج ۺافررفط ۺدیقعتۺےس ۺےچنھكۺاجےت ۺںیہ‪،‬ۺاج عۺردیش ۺےک ۺہت ۺاخےنۺای ۺزریۺ‬
‫ریمعتۺخیشۺادنہلۺالربئرییۺیکۺیلچنۺزنمؽۺےسۺہنۺںیمہۺفاہطسۺزپاۺافرہنۺفہۺذجابیتۺاگلؤۺےہ)ۺدارادحلثیۺیکۺامشیلۺتمسۺےسۺوجںۺیہۺآپ ۺادنرۺ‬
‫دالخۺوہےتۺ ‪،‬ۺہبلطۺےکۺاھچکۺچھکۺرھبےۺعمجمۺرپۺانساٹۺضپرۺاجاتۺ‪،‬ۺرہوکیئۺلھبنسۺرکۺابادبۺھٹیبۺاجاتۺ‪،‬ۺدرسۺوکۺملقۺدنبۺرکےنۺفاےلۺخ ںوڑفںۺ‬
‫ہبلط ۺاےنپ ۺاکذغ ۺملق ۺکیھٹ ۺرکےن ۺےتگل ۺ ‪ ،‬ۺیلہپ ۺاپتیئ ۺرپ ۺےنھٹیب ۺفاےل ۺاےنپ ۺابؽ ۺافر ۺوٹیپ ۺیھب ۺاامتہؾ ۺےس ۺدر ت ۺرکےن ۺگل ۺاجےت ۺ؛ ۺاس ۺضح ۺ‬
‫ہک ۺیسک ۺاطبل ۺملع ۺاک ۺاولؽ ۺولجؽ ۺتئیہ ۺںیم ۺرقبی ۺانھٹیب ۺرضحت ۺےک ۺضح ۺابثع ۺدكتر ۺاھت‪ ،‬ۺدنسم ۺےک ۺاپس ۺچنہپ ۺرکرضحت ۺرسفدقۺ‬
‫ڑھکےۺوہاجےت ۺ‪ ،‬ۺعمجم ۺرپ ۺرظن ۺڈاےتل ۺوہےئ ۺاخص ۺاداۺےس ۺالسؾ ۺرکےت ۺ‪ ،‬ۺاسؽ ۺںیمۺدفاچرۺدہعف ۺااسیۺوہاتۺہک ۺعمجم ۺوک ۺانوماقفۺاپرک ۺہصغۺںیمۺ‬
‫ًاہیبنت ۺںیہی ۺےس ۺاےٹل ۺدقؾ ۺ ۺےتہک ۺوہےئ ۺفاصپ ۺےلچ ۺاجےت‘‘ ہک ۺںیہمت ۺاع ۺزپےنھ ۺاک ۺوشؼ ۺںیہن ۺراہوتامہرا ۺیھب ۺزپاھےن ۺاک ۺوشؼ ۺوپراۺ‬
‫وہاکچےہ’’ سج ۺاک ۺآدنئہ ۺہبلط ۺےک ۺاامتہؾ ۺدرس ۺرپ ۺااھچ ۺارث ۺرمبت ۺوہات‪ ،‬ۺفرہن ۺاعؾ ۺومعمؽ ۺاھت ۺہک ۺالسؾ ۺےک ۺسا ۺاخص ۺبل ۺفےجہل ۺںیم‘‘‬
‫الاخ ۺاالۺاہللۺ’’ ےتہکۺوہےئۺدنسمۺدحثیۺرپۺرففشکۺوہاجےتۺ‪ ،‬ۺ آپۺیکۺزابؿ ۺاس ۺابمرکۺفردۺیکۺاعدیۺیھتۺ‪،‬ۺدفراؿۺدرسۺبجۺیھبۺولہپۺ‬
‫دبےتلۺ‪،‬ۺایۺیسکۺومضمؿۺوکۺلمکمۺرکےتۺ‪،‬ۺایوکیئۺیئنۺابتۺرشفعۺرکےنۺاکۺارادہۺرکےتۺوتۺےبۺاایتخرۺ ۺآ ہمۺآپۺیکۺزابؿۺرپۺاجریۺوہاجات۔‬
‫‘‘فہۺآےئۺبكۺےکۺ‪،‬ۺےئگۺیھبۺبك ۺےکۺ‪،‬رظنۺںیمۺابۺیھبۺامسرےہۺںیہ’’‬
‫ق‬
‫آپۺیک ۺاچؽ ۺڈاھؽ ۺ‪ ،‬ۺن ۺفرباخ ت ۺافر ۺراتفرفاتفگر ۺںیم ۺاعنامہنۺفاقر ۺافرۺاخصۺرقہنیۺرظنۺآات ۺاھت‪ ،‬ۺآپ ۺدنسم ۺرپ ۺبج ۺرففشکۺ‬
‫وہےتۺوتۺاسےنمۺاتکبۺیکۺرطػۺیسکۺدقرۺکھجۺرکۺےتھٹیبۺ‪،‬ۺامکئۺفاےلۺوکۺدہاتیۺوہیتۺہکۺآفازۺصبۺاینتۺرےھکۺوجۺدارادحلثیۺںیمۺاصػۺ‬
‫انسیئ ۺدے ۺ‪ ،‬ۺاس ۺابرے ۺںیم ۺاےسۺرہۺرہۺرکۺہیبنتۺوہیتۺریتہ‪،‬اس ۺےٹنھگۺیکۺوچیسک ۺاےس ۺوپرے ۺدؿ ۺیکۺڈویس ۺرپ ۺاھبری ۺیھت‪ ،‬ۺدفراؿۺ‬
‫ وگتفاسےنم ۺاخمبط ۺوہےت ۺ‪ ،‬ۺیسک ۺدقر ۺداںی ۺابںی ۺیھب ۺوتمہج ۺوہےت ۺ‪ ،‬ۺرگم ۺوپری ۺرطح ۺرہچہ ۺہن ۺاِدرھ ۺریےت ۺہن ۺاُدرھ‪،‬ابت ۺےتہک ۺوہےئۺ‬

‫‪116‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اہوھتں ۺےک ۺااشرے ۺےس ۺیھب ۺدمد ۺےتیل؛ ۺرگم ۺہن ۺااھٹؤخٹپ ۺرکےت ۺہن ۺزریفزرب ۺوہےت‪ ،‬ۺصب ۺےنیس ۺکت ۺیہ ۺاہھت ۺااھٹای ۺرکےت ۺےھت ۺ‪ ،‬ۺدترسیۺ‬
‫فرقتریۺدفونںۺاکۺادنازۺاسکیںۺاھت۔‬
‫دفراؿۺدرس ۺ ہبلطۺایۺوتۺوگشۺربۺآفازۺوہرکۺدبدیہۺفۺدؽۺآپۺیکۺرطػۺوتمہجۺوہےتۺ‪،‬ۺایۺرظنۺیچینۺےئکۺآپۺیکۺرقتریۺملقۺدنبۺرکےنۺ‬
‫ںیمۺےٹجۺوہےت‪،‬ۺرہرطػۺنوکتۺفنوکؿۺیکۺایسیۺرمکحاینۺوہیتۺہکۺرصریاخہمۺاصػۺانسیئۺدیتیۺ‪،‬ۺافرۺفرؼۺاےنٹلۺیکۺآفازۺوسحمسۺیکۺاجیت‪،‬ۺ‬
‫ق‬
‫داراولعلؾ ۺیک ۺدنسم ۺدحي ۺوکانیقی ۺتہب ۺےس ۺاےسی ۺااکرب ۺےن ۺز تن ۺیشخب ۺےہ ۺوجملع ۺفقیقحت ۺافر ۺالصح ۺفوقتی ۺےک ۺدیماؿ ۺںیم ۺرضحتۺ‬
‫یتفمۺاصبحۺےسۺتہبۺافقئۺوہےئۺںیہ؛ۺرگمۺسجۺاامتہؾۺافروشؼۺےسۺہبلطۺیکۺینتجۺسبیۺدعتادۺےن ۺرضحتۺےکۺدریسۺاافداتۺملقۺدنبۺ‬
‫ےئکۺیسکۺافرےکۺہنۺےئکۺےئگ(ۺع ہچۺ ۺیھبۺفا ہعۺےہۺہکۺااکربۺےکۺدفرںیمۺہبلطۺیک ۺدعتادۺآجۺےکۺاقمہلبۺتہب ۺیہۺدحمفدۺیھت )‬
‫آپۺےکۺاہیںۺرہۺزیچۺاکۺاکیۺایعمراھتۺسجۺرپۺوبضمیطۺےسۺاقمئۺرےتہۺ ‪،‬ۺرہۺیسکۺوکآپۺےکۺاہیںۺابعرتۺوخاینۺاکۺوشؼۺوپراۺرکانۺنکممۺہنۺ‬
‫اھت‪ ،‬ۺاس ۺےک ۺضح ۺاسؽ ۺےک ۺرشفع ۺںیم ۺاکی ۺاجہزئہ ۺوہات‪ ،‬ۺوشنیق ۺہبلط ۺدروخا ت ۺدےتی‪ ،‬ۺرضحت ۺوخد ۺاؿ ۺاک ۺااحتمؿ ۺےتیلسج ۺوک ۺاپسۺ‬
‫رکےتۺایسۺوکصبۺابعرتۺوخاینۺیکۺااجزتۺوہیت‪،‬ۺبجۺکتۺ ۺرمہلحۺےطۺہنۺوہاجاتۺابعرتۺیھبۺوخدۺزپےتھ‪،‬ۺرشفعۺیہۺںیمۺ ۺاتدیکۺوہیتۺ‬
‫ہکۺریمےۺدارادحلثیۺںیمۺدالخۺوہےنۺےکۺسا ۺوکیئۺدالخۺہنۺوہ‪،‬اسۺاکۺہجیتنۺاھتۺہکۺآپۺیکۺیرشفیۺآفریۺےسۺےلہپۺیھبسۺہبلطۺوموجدۺ‬
‫وہےت‪،‬ۺاافتہیقۺوکیئۺڑھچپۺاجاتۺوتۺیتفمۺاصبحۺیکۺرظنفںۺےسۺچبۺاچبرکۺیسکۺوگنیۺںیمۺاتھٹیبۺایۺرھپۺافرپۺیکۺرلیگیۺںیمۺالچاجات‪،‬ۺتیصخشۺیکۺ‬
‫انقمتیسیطۺیھتۺ ‪،‬نسحۺدترسیۺاکۺاجدفۺاھتۺایۺوکیئۺرکاتمۺیھتۺہکۺہبلطۺرپفاہنۺفارۺآپۺرپۺاثنرۺےھتۺ‪،‬ۺافرآپۺےکۺآدابۺدرسۺوکۺاعسدتۺ‬
‫ھجمسۺرکۺاجبالےتۺ‪،‬ۺدصاےئۺااجتحج ۺ دنلبۺرکانۺوتۺاجكۺ‪،‬ۺوکشہۺجنسۺیھبۺمکۺیہۺدےھکیۺےئگۺوہںۺےگ۔‬
‫آپ ۺدرس ۺدے ۺرےہ ۺوہں‪،‬رقتری ۺرک ۺرےہ ۺای ۺاعؾ ۺاجمسل ۺںیم ۺ وگتف ۺرک ۺرےہ ۺوہں ۺادناز ۺاسکیں ۺوہات‪ ،‬ۺ ومعق ۺتلجع ۺاک ۺوہایۺ‬
‫انانیمؿۺاکۺ وگتفۺںیمۺہشیمہۺانانیمؿۺافررہھٹاؤۺوہات‪،‬ۺوبےنلۺاکۺاؿۺاکۺاانپۺبلۺفہجہلۺاھتۺوجۺاشدیۺاؿۺےکۺالعاقیئۺبلۺفےجہلۺےسۺاتمرثۺاھت‪،‬ۺاردفۺ‬
‫ےک ۺتہب ۺےس ۺاافلظ ۺےک ۺظفلت ۺاک ۺیھب ۺیہی ۺاحؽ ۺاھت ۺ‪،‬مہ ۺامشیل ۺدنہ ۺےک ۺولوگں ۺیک ۺرطح ۺفہ ۺاردف ۺںیہن ۺوبےتل ۺےھت‪،‬آفاز ۺیھب ۺیسک ۺدقر ۺتسپۺ‬
‫یھتۺ؛ۺرگمۺایسۺبلۺفےجہلۺںیمۺبجۺوبےتلۺےھتۺوتۺملعۺےکۺومیتۺرفےتلۺےھت‪،‬ۺوبحمتیبۺایسیۺیھتۺبسۺھچکۺاھبات ۺافرالھبۺاتگلۺاھت۔‬
‫دترسیۺںیمۺاؿ ۺاکۺاانپۺاخصۺجہنۺافررفنمدۺادنازۺاھتۺوجالعہمۺانبۺردشۺامیكلۺیک ۺرعمہکۺاآلراءۺفینصتۺ‘‘ دباۃی ۺادہتجملۺفاہنۃیۺالمقنصددۺ‬
‫’’افرۺاشہۺفیلۺاہللۺدحمثۺدولہیۺیکۺوسمیۺرشحۺوماط ۺےکۺجہنۺےسۺاتلمۺاتلجۺافرۺاسۺےکۺرقبیۺرتۺاھت‪،‬ۺاعؾۺوطرۺرپۺامہرےۺدمارسۺںیمۺاہمئۺ‬
‫ےکۺذمابہ ۺرپۺوطلیۺثحبۺوہیتۺےہ‪،‬ۺداللئۺےکۺدرایمؿۺومازہنۺفاحمہمكۺایکۺاجاتےہۺ‪،‬ۺافرۺذمبہۺیفنحۺیکۺفہج ۺرتحیجۺایبؿۺیکۺاجیتۺےہۺ‪،‬ۺ‬
‫اسۺرطےقیۺیکۺاینبدۺرضحتۺوگنگیہۺفانونوتیۺےس ۺوہیئۺ‪،‬ۺخیشۺادنہلۺکتۺابتۺااصتخرۺافرۺااشرفںۺکتۺدحمفدۺیھتۺ‪،‬ۺالعہمۺاونراشہۺریمشکیۺ‬
‫آےئۺوتۺاوہنںۺےنۺاےنپۺفعیسۺاطمہعل‪،‬ۺےبۺانپہۺملع‪،‬ۺافرۺےبۺاثمؽۺوقتۺاحہظفۺےسۺاسۺجہنۺوکۺزربد تۺرتیقۺدیۺ‪،‬ۺافرۺاؿۺےکۺاشع دفںۺ‬
‫ےنۺاسۺوکۺاعؾۺایکۺافرۺالیھپای‪،‬ۺ ۺجہنۺفتقۺیکۺرضفرتۺےکۺ تح ۺھجمسۺوبھجۺرکاایتخرایکۺایگۺاھت‪،‬ۺدنہاتسؿۺںیمۺہریدلقمنیۺےنۺ ۺرپفڈنگپہۺ‬

‫‪117‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زفرفوشر ۺےس ۺرکان ۺرشفع ۺرکدای ۺاھت ۺہک ۺہقف ۺیفنح ۺااحدثی ۺہحیحص ۺےک ۺاجبےئ ۺایقس ۺافرفیعض ۺااحدثی ۺرپ ۺاقمئ ۺےہ ۺ‪،‬اس ۺےب ۺتقیقحۺ‬
‫رپفڈنگیپے ۺاک ۺ حیح ۺوجاب ۺیہی ۺاھت ۺہک ۺدترسی ۺفرحتری ۺےک ۺذرہعی ۺ ۺابت ۺالہ ۺملع ۺرپ ۺفااگشػ ۺیک ۺاجےئ ۺہک ۺہقف ۺیفنح ۺیھب ۺدرگی ۺذمابہۺ‬
‫وبتم ہۺیکۺرطح ۺاتکب ۺاہلل ۺافرتنس ۺہحیحصۺرپ ۺاقمئ ۺےہ ۺ؛ۺانچہچن ۺاسۺجہنۺرپۺدرس ۺفدترسیۺےکۺوفادئۺیھبۺاسےنمۺآےئ( ۺس دی ۺلیصفتۺےکۺ‬
‫ضح ۺالمہظحۺوہۺۃحفنۺاربنعلۺافرشقنۺدفاؾۺالمہظحۺوہ)‬
‫رضحتۺیتفم ۺاصبح ۺرۃمح ۺاہللۺہیلع ۺاک ۺومفق ۺاھتۺہکۺبج ۺاچرفں ۺذمابہۺرب ق ۺںیہۺوتۺداللئۺںیمۺومازہنۺفاحمہمك ۺافر ۺرتحیجۺےکۺ‬
‫وصقںۺےکۺدرازۺرکےنۺیکۺوکیئۺرضفرتۺںیہن‪،‬ۺفہۺاہمئۺےکۺذمابہ ۺافرۺاؿۺےکۺدتسمالتۺوکۺشیپۺرکےتۺ‪،‬ۺاسھتۺیہۺ ۺیھبۺفاحاۺرکےتۺ‬
‫ہکۺ ۺاالتخػۺ صۺ یمہۺاکۺےہ ۺایۺاعترض ۺوصنصۺےسۺدیپاۺوہا ۺےہ‪،‬ۺ ۺیھب ۺفاحاۺرکےتۺہکۺےلئسمۺیکۺالصۺاتکبۺاہللۺےہۺای ۺتنسۺروسؽۺ‬
‫ٔ‬
‫اہلل‪،‬ۺًالثمۺرتذمیۺرشفیۺںیمۺبجۺ‘‘ٌص اىٍسأۃ ’’ اکۺوہشمرۺہلئسمۺزریثحبۺآایۺوتۺآپۺےنۺرفامای‪:‬ۺ ۺہلئسمۺدرالصۺدحثی ۺاکۺںیہنۺہکلبۺ‬
‫رقآؿ ۺاک ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺرھپآپ ۺےن‘‘ او الٌطتً اىنطاء ۺاخل" ۺآتیۺرکہمی ۺالتفتۺرفامیئۺ‪،‬ۺافر ۺ ۺیھب ۺاتبایۺہکۺاسۺےلئسم ۺںیم ۺاالتخػۺ صۺ‬
‫ یمہ ۺیک ۺفہج ۺےس ۺدیپا ۺوہا ۺےہ‪ ،‬ۺنج ۺولوگں ۺےن‘‘ السم’’ وک ۺاس ۺیقیقح ۺینعم ۺںیم ۺراھک ۺاوہنں ۺےن ۺ‘‘سم’’ وک ۺانضق ۺفوض ۺرقار ۺدای‪،‬ۺ‬
‫افرنجۺولوگںۺےنۺ‘‘المۃسم’’ وکۺامجعۺےسۺانک ۺاھجمسۺاوہنںۺاسۺوکۺانجتبۺےسۺقلعتمۺرقارۺدایۺافر‘‘ سم’’ وکۺانضقۺفوضۺںیہنۺاھجمس۔‬
‫وصنص ۺےسۺاہقفء ۺےکۺرطز ۺادتسالؽ ۺوک ۺدحثی ۺےکۺدرسۺںیم ۺزریثحبۺالےن ۺاکۺافدئہۺاتبےت ۺوہےئ ۺاراشدۺرفامایۺرکےتہک ۺوج ۺاسملئۺ‬
‫اہقفء ۺےن ۺےط ۺرکدےئ ۺاؿ ۺںیم ۺوت ۺاب ۺاداہتد ۺیک ۺرضفرت ۺںیہن‪ ،‬ۺنکیل ۺوج ۺےئن ۺےئن ۺاسملئ ۺشیپ ۺآےت ۺرےتہ ۺںیہ ۺاؿ ۺںیم ۺاداہتد ۺیکۺ‬
‫رضفرتۺایقتمۺکتۺابیق ۺرےہۺیگ‪،‬ۺبجۺآپۺذگرےۺوہےئۺاسملئۺںیمۺاہقفءۺےکۺرطزۺادتسالؽۺےسۺفافقۺوہںۺےگۺوتۺآدنئہۺاسۺ‬
‫ںیمۺن یگتۺدیپاۺرکےک ۺآپ ۺیھب ۺاےنپ ۺدفرےک ۺاسملئ ۺایس ۺجہن ۺرپ ۺلحۺرکںیکس ۺےگ‪،‬افر ۺاع ۺفاتیفقۺیہ ۺںیہن ۺوہیگ ۺوت ۺآپ ۺیہقفۺریصبتۺ‬
‫ےسۺرحمفؾۺرںیہۺےگۺافرتنۺےئنۺاسملئۺاکۺلحۺشیپۺرکےنۺےسۺاعزجوہںۺےگ۔‬
‫درسۺدحثیۺںیمۺاانسدۺافرۺرفاتیۺےکۺاقم لۺںیمۺدراتیۺےکۺولہپۺرپۺزایدہۺوتہجۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺفلتخمۺہیفۺاسملئۺںیمۺاینپۺراےئۺ‬
‫یھب ۺرےتھک ۺےھت‪،‬افر ۺاس ۺوکتہب ۺاتیمہ ۺافر ۺوقت ۺےک ۺاسھت ۺشیپ ۺرکےت ۺےھت‪،‬تہب ۺےس ۺیملع ۺاسملئ ۺںیم ۺآپ ۺیک ۺاینپ ۺآراء ۺافرۺ‬
‫رفتادات ۺںیہ ۺوج ۺآپ ۺےک ۺدریس ۺرقتریےک ۺعومجوعں ۺںیم ۺدےھکی ۺاجےتکس ۺںیہ‪ ،‬ۺآپ ۺیک ۺضعب ۺآراء ۺافر ۺرفتدات ۺآپ ۺیک ۺایحت ۺیہ ۺںیمۺ‬
‫ثحبۺاکۺوموضعۺےنب‪،‬ۺوساؽۺف ۺوجابۺافرۺثحب ۺفابمےثحۺاکی ۺوطلیۺ ہلسلۺراہۺ۔انزیچۺےکۺدؽۺںیمۺآپۺیکۺتمظع ۺفتبحم ۺےکۺوجۺوقنشۺ‬
‫دفرۺاطبلۺیملعۺںیمۺاقمئۺوہےئۺادمحلۺہللۺفہۺابۺکتۺدممھۺںیہنۺزپے‪،‬آپۺےکۺدرفسۺےسۺاخصۺفغشۺراہےہۺ‪،‬ۺقبسۺںیمۺاحرضیۺاکۺ‬
‫اامتہۺؾۺاہللۺےکۺ لضۺےسۺہشیمہۺراہ‪،‬ۺدفرےۺںیمۺ ۺاامتہؾۺس دیۺسبھۺایگ‪،‬ۺاشذفاندرۺیہۺیسکۺقبسۺںیمۺانہغۺوہا؛ۺرگمۺھچکۺےٹنھگۺاےسیۺےھتۺسجۺ‬
‫ںیمۺادمحلہللۺوکیئۺانہغۺںیہنۺوہا‪،‬اؿۺںیمۺاکیۺہٹنھگۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺاک ۺیھب ۺاھت؛ۺرگمۺابںیۺاامتہؾۺففغشۺرضحتۺیکۺآراءۺفرفتاداتۺ‬

‫‪118‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےس ۺزایدہ ۺانمتبس ۺہن ۺدیپا ۺوہیکس ۺ‪ ،‬ۺآپ ۺیک ۺیملع ۺآراء ۺےک ۺابرے ۺںیم ۺھجم ۺےسیج ۺاک ۺھچک ۺااہظر ۺایخؽ ۺرکان ۺ ۺوھچاٹ ۺہنم ۺسبی ۺابت ۺولعمؾ ۺوہیتۺ‬
‫ےہۺ؛ۺاسۺضح ۺاؿۺےسۺرصػۺرظنۺیہۺرتہبےہ۔‬
‫آپ ۺاکۺامنایں ۺاایتمزۺآپ ۺیکۺدمعہ ۺ میہف ۺافر ۺابمثح ۺیک ۺلیہست ۺفیینیہ ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺآپۺوھگؽۺرکۺالپدےنیۺےکۺرُگۺےس ۺفافق ۺےھت‪،‬ۺآپۺ‬
‫ےکۺقبسۺںیمۺدیچیپہ ۺاسملئۺیکۺایھتگںۺںیتھجلس‪،‬ۺافرۺالگنسخۺیملعۺابمثحۺاپینۺوہاجےت‪،‬ۺآپۺےکۺاسۺادنازۺوکۺآپۺےکۺڑكیسفںۺالتذمہۺ‬
‫ےنۺبسحۺرظػۺفادعتسادۺذجبۺایک‪،‬ۺافرۺاکایمبۺفابوتقیفۺدمرسۺنبۺےئگ‪:‬‬
‫ۺیھبۺااجعزۺےہۺآپۺےکۺقطنۺاک‬
‫ےبۺزابونںۺوکرطزۺالکؾۺآایگ‬
‫آپ ۺےک ۺایس ۺوخیب ۺفامکؽ ۺاک ۺہجیتن ۺاھتۺہک ۺذنیہ ۺفزریک ۺیھبۺآپ ۺیکۺابوتں ۺوک ۺےتھجمسۺ‪،‬ۺافریبغۺفدنك ۺذنہۺیھب ۺ‪ ،‬ۺیھبس ۺےک ۺضح ۺآپۺ‬
‫ےکۺدرسۺںیمۺدیپسچلۺاکۺاسامؿۺوموجدۺاھت‪،‬ۺہبلطۺوتریخہبلطۺںیہ‪،‬ۺ دمرہسۺافرۺدمرےسۺیکۺاتکوبںۺےسۺانآانشۺوکیئۺاعؾۺزپاھۺاھکلۺآدیمۺیھبۺاع ۺ‬
‫آپ ۺےک ۺقبس ۺںیم ۺاشل ۺوہاجات ۺوت ۺفہ ۺیھب ۺدیفتسم ۺوہات ۺافر ۺےب ۺس ہ ۺہن ۺراتہ‪ ،‬ۺاکی ۺرمہبت ۺاگؤں ۺافر ۺالع ے ۺےک ۺھچک ۺولگ ۺداراولعلؾ ۺیکۺ‬
‫زایرت ۺےک ۺضح ۺیرشفی ۺالےئ ۺ‪ ،‬ۺاؿ ۺںیم ۺاکی ۺدف ۺےک ۺالعفہ ۺای ۺوت ۺانوکؽ ۺےک ۺامشرٹ ۺےھت ۺای ۺاترج‪ ،‬ۺاؿ ۺیک ۺوخاشہ ۺدحثی ۺےک ۺقبس ۺںیمۺ‬
‫رشتکۺوہیئۺ‪،‬ۺںیمۺاؿۺوکۺرغمبۺےکۺسا ۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺےکۺدرسۺںیمۺےلۺایگ‪،‬اافتؼۺےسۺاسۺدؿۺرتذمیۺےکقبسۺںیمۺااكتعػۺ‬
‫ےکۺاسملئۺزریثحبۺےھتۺ‪،‬امہرےۺ ۺزارئنیۺددنیارۺولگ ۺےھتۺ‪،‬اؿۺںیمۺےسۺضعبۺااكتعػۺفہریہۺاکۺیھبۺاامتہؾۺرکےت ۺےھت‪،‬ۺرضحتۺ‬
‫یتفم ۺاصبح ۺےن ۺدری ۺکت ۺااكتعػ ۺففكتعم ۺےک ۺفلتخم ۺاسملئ ۺایبؿ ۺےئک ۺ‪ ،‬ۺفكتعم ۺےک ۺضح ۺلسغ ۺاظنتف ۺفربتدی ۺاک ۺہلئسم ۺآج ۺلک ۺےکۺ‬
‫اموحؽ ۺںیم ۺاتیمہ ۺاایتخر ۺرکاکچ ۺےہ‪ ،‬ۺیتفم ۺاصبح ۺےن ۺاس ۺرپیھب ۺلیصفتب ۺرفینش ۺڈایل‪ ،‬ۺزارئنی ۺتہب ۺوظحمظ ۺافردیفتسم ۺوہےئ ۺ‪،‬اکیۺ‬
‫اصبحۺوتۺےنہکۺےگلۺومالانۺتہبۺااھچۺزپاھےتۺںیہ‪،‬اع ۺ ۺاتکبۺاینتۺآاسؿۺےہوتمہۺولگۺیھبۺزپھۺےتکسۺںیہ‪،‬رغضۺآپۺےکۺقبسۺںیمۺ‬
‫سکۺفۺانسکۺوکیئۺیھبۺرحمفؾۺںیہنۺراتہۺاھت‪:‬‬
‫ٔ‬
‫وللرض نم اكس اىهسام ُصیب‬
‫ضعب ۺااحدثی ۺرکفی ۺفرظنی ۺےکاجبےئ ۺخ یل ۺوہیت ۺںیہ‪،‬ایسی ۺااحدثی ۺیک ۺیرش ح ۺںیم ۺاع ۺیملع ۺفینف ۺوماگشویفں ۺےک ۺاجبےئ ۺلمعۺ‬
‫افررجتہب ۺشیپ ۺایک ۺاجےئ ۺوت ۺومضمؿ ۺزایدہ ۺد نیشن ۺوہات ۺےہ ۺافر ۺاسیھت ۺیہ ۺلمع ۺاک ۺداہیع ۺیھب ۺدیپا ۺوہاتےہ ۺ‪،‬رضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺایسیۺ‬
‫دحثیۺرپۺ وگتفرکےتۺوہےئۺتہبۺیسۺدہعفۺیہیۺدفرساۺرطہقیۺاایتخررکےت‪،‬ۺدفراؿۺدرسۺیسکۺانمتبسۺےسۺرہیقۺ(اھجڑۺوھپکنۺ)ۺاک ۺہلئسمۺ‬
‫زریثحبۺآایۺوت ۺرضحتۺےنۺرفامای‪‘‘:‬تاملتۺںیمۺاہللۺےنۺارثۺراھکۺےہ‪،‬ۺاہللۺرپۺرھبفہسۺرکےک ۺاع ۺاؿ ۺوکزپھۺرکۺرمضیۺوک ۺدؾۺایکۺاجےئۺوتۺ‬
‫افدئہۺوہاتےہ‪،‬رجتہبۺرکےکۺدوھكی!ۺاہھتۺنگنكۺوکۺآریسۺایکۺےہ’’ رھپۺرفامای‪‘‘:‬ابراہۺااسیۺوہاۺہکۺریمےۺفادلۺوکۺدردۺرسۺوہا‪،‬ۺںیم ۺےنااحدثیۺ‬
‫ںیم ۺفارد ۺتاملت ۺزپھ ۺرک ۺدؾ ۺایک ۺافر ۺادمحلہلل ۺوھتڑی ۺیہ ۺدری ۺںیم ۺاافہق ۺوہایگ‪ ،‬ۺاکی ۺرمہبت ۺوفؿ ۺایک‪ ،‬ۺہتپ ۺالچ ۺفادل ۺاصبح ۺوکرس ۺںیم ۺفیلکتۺ‬

‫‪119‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےہ ۺ‪ ،‬ۺںیم ۺےن ۺاؿ ۺےس ۺاہک ۺروسیر ۺرسرپ ۺرےئھك‪ ،‬ۺںیم ۺےن ۺادرھ ۺےس ۺروسیر ۺںیم ۺدؾ ۺایک ۺافر ۺادمحلہلل ۺاافہق ۺوہگا۔ ۺاس ۺرطح ۺےک ۺضعب ۺافرۺ‬
‫فااعقتۺیھبۺذنہۺںیمۺںیہۺرگمۺوطاتل ۺاکۺوخػۺدانمۺریگۺےہ‪،‬ۺاسۺرطحۺیکۺااحدثیۺںیمۺرجتہبۺشیپۺرکےن ۺےسۺدحثیۺرپۺاامتعدۺسباتھۺ‬
‫اھتۺ‪،‬ۺافرۺلمعۺاکۺداہیعۺیھبۺدیپاۺوہاتۺاھت۔‬
‫آپۺیکۺاکیۺسبیۺوخیبۺ ۺیھب ۺیھتۺہکۺاع ۺآپۺلسلسمۺدفۺےٹنھگۺزپاھےتۺ‪،‬ۺوتۺآفازۺادنازۺراتفرۺرشفعۺآرخۺافرۺدرایمؿۺںیمۺاسکیںۺ‬
‫وہیت‪ ،‬ۺاعؾ ۺوطر ۺےس ۺدفرہ ۺدحثی ۺںیم ۺاسؽ ۺےک ۺرشفع ۺںیم ۺوطلی ۺرقتریںی ۺوہیت ۺںیہ ۺ‪ ،‬ۺرھپ ۺفتق ۺیک ۺیمک ۺےک ۺابثع ۺرسد ۺ ًا ۺفرفاۃیۺًاتکبۺ‬
‫وپریۺرکادیۺاجیتۺےہۺ؛ۺرگمۺرضحتۺاسۺاعمےلمۺںیمۺیھبۺاطؼۺےھتۺوجۺادنازۺافرراتفرۺرشفعۺںیمۺوہیتۺفیہۺآرخیۺقبسۺکتۺاحبؽۺریتہۺ‪،‬ۺ‬
‫رہرہدحثیۺبسحۺرضفرتۺالکؾۺرفامےت۔‬
‫آپۺوکۺاردفۺابوصخلصۺرغمیبۺوپیپۺںیمۺوبےلۺاجےنۺفاےلۺاحمفراتۺافرۺاہکفوتںۺرپۺدجرتسۺیھت‪،‬ۺااحدثیۺےکۺرتہمجۺںیمۺیھبکۺ‬
‫اردف ۺاک ۺوکیئ ۺانمبس ۺاحمفرہ ۺلقن ۺرکےت ۺوت ۺتعیبط ۺوظحمظ ۺوہیت ۺ‪ ،‬ۺامنیعن ۺزاکۃ ۺےک ۺالخػ ۺہفیلخ ۺارلوسؽ ۺرضحت ۺاوبرکب ۺریض ۺاہلل ۺہنع ۺیکۺ‬
‫راےئ ۺاہجد ۺیک ۺیھت‪ ،‬ۺبج ۺہک ۺدرگی ۺتہب ۺےس ۺاحصہب ۺیک ۺرطح ۺرضحت ۺرمع ۺریض ۺاہلل ۺہنع ۺوک ۺاہجد ۺںیم ۺاتل ۺاھت‪ ،‬ۺسج ۺاک ۺااہظر ۺاوہنں ۺےنۺ‬
‫رضحتۺاوبرکبۺدصقیۺریضۺاہللۺہنعۺےسۺایک‪،‬ۺاسۺرپۺرضحتۺاوبرکبۺریضۺاہللۺہنعۺوجۺومانمہنۺافرۺوجےلیشۺےلمجۺاراشدۺرفامےئۺاؿۺںیمۺاکیۺ‬
‫ٔ‬
‫االضالم’’ ۺااتسذرتحمؾ ۺےن ۺاس ۺاک ۺرتہمج ۺرفامای‪ :‬ۺ‘‘ رمع!اجتیلہ ۺںیم ۺوتسبےۺ‬
‫ہلمج ۺ ۺیھب ۺےہ ۺ‘‘ايمعس! أجبار يف اجلاىيیة ودوار يف ٕ‬
‫وسرامۺےھتۺاالسؾۺںیمۺیگیھبۺیلبۺنبۺےئگ؟؟’’ رضحتۺےکۺاسۺرتہمجۺےنۺتہبۺوظحمظۺایکۺ‪،‬ۺآپۺےکۺدریسۺاافداتۺںیمۺاسۺیکۺاثمںیلۺادیمۺ‬
‫ےہۺاجاجبۺدےنھکیۺوکںیلمۺیگ۔‬
‫رضحتۺزعؾۺےکۺےچسۺافردنھۺےکۺےکپۺےھتۺ‪،‬ۺوجاھٹؿۺےتیل ۺاسۺںیمۺٹجۺاجےتۺ‪،‬ۺافرۺرکذگرےت‪،‬ۺآپ ۺیکۺزدنیگۺافرۺاکرانےمۺ‬
‫اسۺےکۺاشدہۺافرۺوگاہۺںیہ‪،‬ۺااتفءۺرکےتۺوہےئۺب ظ ۺرقآؿۺاکۺوشؼۺدیپاۺوہایگ‪،‬ۺوتۺااتفءۺیکۺرصمفایفتۺےکۺاسھتۺاسھتۺدنچۺامہۺںیمۺب ظۺیھبۺ‬
‫رکڈاال‪،‬ۺاعمیشۺاحالتۺھچکۺرتہبۺےہۺوتۺالباعمفت ۺدختمۺدترسی ۺااجنؾۺدےنیۺافرۺابۺکتۺاسۺدختمۺرپۺوجۺاعمفےضۺںیمۺوجۺھچکۺ‪،‬ایۺاھتۺ‬
‫اس ۺوک ۺفاصپ ۺرکےن ۺاک ۺداہیع ۺدیپا ۺوہا‪ ،‬ۺانچہچن ۺاہلل ۺےک ۺرھبفہس ۺرپ ۺاھٹؿ ۺ‪،‬ای ۺافر ۺرکذگرے‪ ،‬ۺاحالں ۺہک ۺ ۺلمع ۺآاسؿ ۺرہزگۺہنۺاھت‪،‬ۺ‬
‫افولازعلیمۺیکۺ ۺاثمؽۺاسۺدفر ۺںیمۺلکشمۺےسۺیہۺےلمۺیگ‪،‬ۺمہ ۺہبلطۺوکۺیھبۺتحیصنۺیکۺیھتۺہکۺوخنتاہۺےلۺرکۺاکؾۺرکف‪،‬ۺافرۺ ۺتینۺروھکہکۺ‬
‫اہلل ۺدفرسے ۺذراعئ ۺدیپا ۺرکدے ۺاگ ۺوت ۺوخنتاہ ۺںیہن ۺںیل ۺےگ‪ ،‬ۺافر ۺاع ۺنکمم ۺوہاکس ۺوتیل ۺوہیئ ۺوخنتاہ ۺیھب ۺفاصپ ۺرکدںی ۺےگ ۺ؛ ۺرگم ۺ ۺرفاہدیۺ‬
‫وحہلصۺافر ۺآینہۺارادہۺرہۺسکۺفانسکۺںیمۺاہکں‪،‬ۺًانیقیۺ ۺزیچںیۺیتفمۺاصبحۺوکۺتہبۺمیظعۺانبیتۺںیھت‪:‬‬
‫ااسیۺاہکںۺےسۺالںیۺہکۺھجتۺاسۺںیہکۺےسج‬
‫آپ ۺوبضمط ۺیج ۺع دے ۺافر ۺاطوتقر ۺتیصخش ۺےک ۺامکل ۺےھت ۺ‪ ،‬ۺانپنیھج ۺافر ۺرموعب ۺوہان ۺاجےتن ۺیہ ۺںیہن ۺےھت ۺ‪،‬ادنرفؿ ۺداراولعلؾۺ‬
‫ہبلطۺفااسذتہۺےکۺعمجمۺوکۺاطخبۺرکرےہۺوہںۺایۺابرہۺیسک ۺانیمیسرۺای ۺالہۺملعۺےکۺعمجمۺےسۺاخمبطۺوہںۺ‪،‬ۺےجہلۺںیمۺفیہ ۺرہھٹاؤۺافرۺانانیمؿۺ‬

‫‪120‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وہاتۺافرۺ وگتفۺاکۺفیہۺرگنۺفآہ گۺوہاتۺسجۺےسۺفہۺاجےنۺافرۺاچہپےنۺاجےتۺےھت‪،‬ااسیۺںیہنۺوہاتۺاھتۺہکۺعمجمۺےسۺاتمرثۺوہاجںی‪،‬ۺافرۺادنازۺ‬

‫ وگتفۺںیمۺرفؼۺآاجےئ‪،‬ۺوجۺومفقۺرےتھک ۺوبضمیطۺےسۺشیپۺرکےتۺافرۺاسۺاقمئۺرےتہ۔‬
‫آپۺوبقمتیلۺافرۺوبحمتیبۺیکۺسجۺدنلبیۺرپۺےھت ۺفاہںۺچنہپۺرکۺوخایہۺہنۺوخایہۺآدیمۺےکۺاافسرۺزینۺرپفع اومں ۺافرۺوسلجںۺںیمۺ‬
‫رشتک ۺاک ۺ ہلسل ۺدراز ۺوہاجاتےہ ۺ‪ ،‬ۺ ۺآدیم ۺیک ۺوبجمری ۺیھب ۺوہیت ۺےہ ۺافر ۺولوگں ۺیک ۺرضفرت ۺیھب ۺ‪،‬ہکلب ۺداھکی ۺاجےئ ۺوت ۺاکی ۺدینیۺ‬
‫رضفرتۺیھبۺےہۺ؛ۺرگمۺاسۺرمےلحۺںیمۺچنہپۺرکۺادتعا ؽۺرپۺاقمئۺرانہۺلکشمۺوہاجاتےہۺ‪،‬ۺومعًامۺوہاتۺ ۺےہۺہکۺریبفینۺرپفع اومںۺیکۺرثکتۺ‬
‫یکۺفہجۺےسۺاابسؼۺاکۺرحجۺافرہبلطۺاکۺ ناصؿۺوہاتےہ؛ۺرگمۺیتفمۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاکۺاعمہلمۺاسۺےلسلسۺںیمۺابلکلۺفلتخمۺاھت‪،‬ۺآپۺےکۺ‬
‫زندکی ۺدرسۺوکہشیمہۺافتیلۺافراتیمہۺاحلصۺریہۺ‪،‬ۺدفراؿۺمیلعتۺرفسۺےسلمکمۺرپزیہۺرکےتۺافرۺوسکیۺوہرکۺزپےنھۺےنھکلۺافرۺزپاھےنۺںیمۺ‬
‫ےگلۺرےتہ‪،‬ۺرفسۺرکانۺوہاتۺوتویٹھچںۺےکۺاایؾۺںیمۺرکےت‪،‬ۺوعایمۺوسلجںۺافرۺرپفع اومںۺےسۺوخدیھبۺرپزیہۺرکےتۺافرۺزپےنھۺےنھکلۺاکۺذفؼۺ‬
‫رےنھکۺفاےلۺہبلطۺوکۺیھب ۺایسۺاتدیکۺرکےتۺ‪،‬ۺرفامےتۺہکۺوعایمۺوسلجںۺیکۺذنرۺوہرکۺآدیمۺملعۺےکۺبلطمۺاکۺںیہنۺراتہ‪،‬ۺیتفمۺاصبح ۺاک ۺ‬
‫ومعمؽۺاہجںۺاؿۺےکۺملعۺدف تۺوہےنۺاکۺوبثتۺےہۺفںیہۺہبلطۺےکۺںیئتۺاؿۺیکۺریخوخایہۺافراامتنۺداریۺیکۺیھبۺدلیلۺےہ۔ۺافرالبہبشۺ‬
‫مہۺاشع دفںۺےکۺضح ۺاکیۺرتہبنیۺلعشمۺراہۺیھب۔‬
‫آپ ۺیک ۺسبی ۺوخیب ۺفتق ۺیک ۺافحتظ ۺافر ۺاس ۺیک ۺدقرداین ۺیھت‪،‬آپ ۺاےنپ ۺافاقت ۺاک ۺاکی ۺاکی ۺہحمل ۺفوصؽ ۺرکےت ۺ‪،‬رہفتق ۺیملعۺ‬
‫ترولغ ۺںیم ۺےگل ۺرےتہ ۺ؛ ۺآپ ۺےک ۺاہیں ۺسلجم ۺآرایئ ۺ‪ ،‬ۺالینعی ۺترولغ ۺ‪ ،‬ۺدح ۺےہ ۺہک ۺاجہزئ ۺرفتاحیت ۺاک ۺیھب ۺوکیئ ۺاخہن ۺہن ۺاھت‪،‬ایعدتۺ‬
‫فزعتتی ۺےک ۺضح ۺالعفہ ۺاعؾ ۺوطررپ ۺیسک ۺےک ۺاہیں ۺآےت ۺاجےت ۺںیہن ۺےھت‪ ،‬ۺدفنیت ۺرمہبت ۺااسی ۺاافتؼ ۺوہا ۺہک ۺانزیچ ۺہتھچ ۺدجسم ۺےکۺ‬
‫رقبی ۺفاعقۺارفیقیۺزنمؽۺ(سجۺںیمۺااسذتہۺیکۺراہشئۺاگںیہۺںیہ)ۺےسۺذگرراہۺاھت‪،‬ہکۺرضحتۺرپۺرظنۺزپیۺ‪،‬ۺداھکیۺرضحتۺداراولعلؾۺیکۺ‬
‫رطػۺزیتاگیمۺےسۺاجرےہۺںیہۺایۺفاصپۺوہرےہ ۺںیہۺافرۺاہھتۺںیمۺوکیئۺاتکہچبۺےہ ۺسجۺاکۺاطمہعلۺیھبۺاجریۺےہ‪،‬ۺریمیۺریحتۺیکۺااہتنءۺہنۺ‬
‫ریہۺہکۺاسۺرصمفػۺراےتسۺںیمۺزیتاگیمۺےسۺانلچۺافرۺرھپۺاطمہعلۺیھبۺرکےتۺرانہویکںۺرکۺنکممۺوہاۺ‪،‬افرۺاع ۺاسھتۺںیمۺدویدنبۺےکۺرہشکۺ‬
‫الچےنۺفاولںۺیک ۺوٹہوچبۺافرۺوطافینۺاچؽ ۺوکۺیھبۺذنہۺںیمۺرھکۺ‪،‬ایۺاجےئوتۺااجعتسبۺافروساۺوہاجاتےہ۔ۺایسۺرطحۺرصعۺسا ۺآپۺیکۺسلجمۺ‬
‫ںیمۺبجۺیلہپۺابرۺاحرضیۺوہیئ ۺوتایخؽۺاھتۺہکۺرضحتۺہبلطۺوکھچکۺتحیصنۺرفامےتۺوہںۺےگ‪ ،‬ۺرگمۺبجۺفاہںۺاچنہپۺوتۺہصقۺابلکلۺفلتخمۺاھت‪،‬ۺ‬
‫اکی ۺاطبلۺرسںیم ۺلیت ۺیک ۺامشل ۺرکراہ ۺاھت‪،‬افر ۺرضحتۺیسک ۺاتکب ۺےکۺاطمہعلۺںیم ۺرصمفػۺ‪،‬احرضنیۺںیمۺیسک ۺےن ۺھچک ۺوپاھچۺوتۺاطمہعلۺ‬
‫اجریۺرےتھکۺوہےئ ۺوجابۺدےۺدایۺافرۺرھپۺفیہۺاخومیش‪،‬ۺفتقۺیکۺاسۺرطحۺدقرداینۺیہۺاکۺہجیتنۺاھتۺہکۺآپۺرتیقۺےک ۺاسۺابؾۺرعفجۺرپۺ‬
‫ےچنہپۺںیمۺاکایمبۺوہےئ۔‬
‫آپ ۺ۔لوؽ ۺملع ۺیک ۺراہ ۺںیم ۺتقشم ۺااھٹےن ۺےک ۺاعدی ۺافر ۺتخس ۺوکش ۺفاعق ۺوہےئ ۺےھت ۺ‪،‬افر ۺاےنپ ۺاشع دفں ۺوک ۺیھب ۺایس ۺرطحۺ‬
‫دانھكی ۺاچےتہ ۺےھت‪ ،‬ۺرفامےت ۺےھت ۺہک ۺدینی ۺوشیپایئ ۺاہلل ۺےک ۺفدعفں ۺرپ ۺنیقی ۺافردنی ۺیک ۺراہ ۺںیم ۺرقابین ۺافر ۺوتقشمں ۺرپ ۺربص ۺےئک ۺ ریغ ۺںیہنۺ‬

‫‪121‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ربوا َو َاك ُ اا ب ٓأ َاي ِثناَ‬

‫ُ‬ ‫ون ب َٔأ ٌْس َان َى ٍَّا ََ َ‬
‫ھن ًْ أَٔ ِئَّ ًة َ ْْ ُر َ‬
‫یتلم ۺ‪،‬افراینپ ۺابت ۺیک ۺاتدیئ ۺںیم ۺ ۺآتی ۺرکہمی ۺشیپ ۺرکےت‪َ ‘‘:‬و َج َػ ْي َنا ٌِ ْ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ون’’ۺ(ادجسلۃ‪‘‘)24:‬افرۺمہۺےناؿۺ(ینبۺارسالیئ)ۺںیمۺےسۺھچکۺولوگںۺوک‪،‬ۺبجۺاوہنںۺےنۺربصایک‪،‬ۺااسیۺوشیپاۺانبایۺوجۺامہرےۺمکحۺ‬ ‫ُُي ِك ُن َ‬

‫ےسۺولوگںۺیکۺرامنہیئۺرکےتۺےھت‪،‬ۺافرفہۺامہریۺآوتیںۺرپۺنیقیۺرےتھکۺےھت۔’’‬
‫یملعۺترولغۺںیمۺاسۺدرہجۺااغتشؽ ۺاکۺاکیۺانوخراوارۺہجیتنۺضبفتقۺ ۺاسےنمۺآاتۺےہۺہکۺآدیمۺیک ۺاعمرشتۺزمکفرۺزپاجیتۺےہ‪،‬ۺ‬
‫ولوگںۺےکۺوقحؼۺاکۺاحلظۺںیہنۺوہاپات؛ۺرگمۺیتفمۺاصبحۺاکۺ ۺولہپۺیھبۺہنشتۺںیہنۺاھت‪،‬اےنپۺوچبںۺیکۺمیلعتۺفرتتیبۺرپۺسجۺرطحۺاوہنںۺےنۺ‬
‫وتہجۺدیۺاسۺیکۺلیصفتۺآپۺےکۺربادرۺوخردۺااتسذۺرتحمؾۺرضحتۺیتفمۺانیمۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺےکۺملقۺےسۺدممفحۺرتحمؾۺیکۺزدنیگۺ‬
‫ںیمۺرظنمۺاعؾۺرپۺآیکچۺےہ‪،‬ۺاکیۺدفۺفا ہعۺافرشیپۺرکانۺانمبسۺاتھجمسۺوہںۺوجۺدفراؿۺدرسۺرضحتۺےسۺےنس۔ۺرفامایۺ‪:‬ۺ‘‘ںیم ۺاےنپۺرھگۺیکۺ‬
‫ریمعتۺرکاراہۺاھت‪،‬ۺہکۺاکیۺزپفیسۺےنۺھجمۺےسۺاہکۺرضحت!ۺریمیۺرطػۺدویارۺںیمۺاکیۺاطؼۺاع ۺولکنادںیۺوت رہابینۺوہیگۺ‪،‬ۺفہۺریمےۺرچا غۺ‬
‫رےنھکۺےکۺاکؾۺآےئۺاگ‪،‬ۺںیمۺےنۺاہکۺہکۺرتہبےہۺ‪،‬ۺافرۺرتسمیۺوکۺہہکۺرکۺزپاھےنۺالچۺآایۺ‪،‬ۺفاصپۺآایۺوتۺدویارۺافیچنۺوہیئگۺیھتۺ‪،‬ۺافراطؼۺںیہنۺ‬
‫الکنۺاھتۺ‪،‬ۺںیمۺےنۺرتسمیۺےسۺفہجۺوپیھچۺ‪،‬ۺوتاسۺےنۺاہکۺومالانۺاصبحۺآپۺےتھجمسۺںیہنۺںیہ‪،‬ۺاع ۺآپۺاسۺرطػۺاطؼۺولکنادںیۺےگۺوتلکۺ‬
‫وکاُےسۺآدیھۺدویارۺرپۺدوعےۺاکۺ قۺوہاجےئۺاگۺ؛ۺذہلاۺاطؼۺاکنےنلۺںیمۺآپۺاکۺ ناصؿۺےہ‪،‬ۺںیمۺےنۺاہکۺاھبیئۺاہمتریۺریخوخایہۺاکۺیرک ‪،‬ۺ‬
‫رگمۺمتۺاکنؽۺدف‪،‬ۺافرۺںیمۺےنۺاےنپۺوچبں ۺےسۺہہکۺدایۺہکۺاع ۺ ۺزپفیسۺیھبکۺدویارۺرپۺدوعیۺرکدےۺوتۺآدیھۺدویارۺاےسۺدےۺدانی۔‬
‫ق‬
‫ایس ۺرطح ۺاکی ۺرمہبت ۺدفارؿ ۺقبس ۺفہ ۺرعمفػ ۺدحثی ۺیسک ۺانمتبس ۺےس ۺزری ۺثحب ۺآیئ ۺسج ۺںیم ۺےہ ‘‘ إذا ۺطتچ َت ۺرمق ًة اۺفَٔ ْ ِ ر‬
‫ك َۺماءها‪،‬ۺ‬
‫ََا‬
‫فت َھ دد ِۺخ َران’’ (ہکۺبجۺ(ۺوگتشۺاکۺ)وشراب ۺاکپؤۺوتاپینۺسباھول‪،‬ۺافرۺاےنپۺزپفویسںۺاکۺیھبۺایخؽۺروھک’’ آپۺےنۺرفامایۺہکۺاکیۺرمہبتۺ‬
‫ااچرۺانبےنۺےکۺضح ۺرھگۺںیمۺسبےۺرب نۺیکۺرضفرتۺوہیئۺ‪،‬زپفیسۺےکۺرھگۺےسۺاگنمایۺایگ‪،‬بج ۺرب نۺفاصپۺرکےنۺیکۺابری ۺآیئۺوتۺںیمۺ‬
‫ےنۺاہکۺاسۺرب نۺںیمۺااچرۺرھکۺرکۺفاصپۺرکف‪،‬ۺاسۺاکۺہجیتنۺ ۺوہاہکۺبجۺااچرۺانبےنۺاکۺوممسۺآاتےہۺوتۺفہۺزپفیسۺاصبحۺوپےنھچۺےتگلۺںیہۺ‬
‫ہکۺرب نۺبكۺوجیھبں؟‬
‫اکۺدوھپۺیھتۺوجۺاسھتۺیئگۺآاتفبۺےک‬
‫آپۺانق تۺدنسپیۺ‪،‬ۺاسدیگ‪،‬وخدداریۺ‪،‬ۺفعضۺداری‪،‬ۺزعتۺسفن‪،‬ۺاعنامہنۺفاقر‪،‬ۺملعۺےکۺاسھتۺلمعۺیکۺدفتلۺےس ۺہنۺرصػۺامالۺ‬
‫امؽۺےھت؛ۺہکلبۺمہۺاوسیںۺےکۺضح ۺاثمؽۺیھبۺےھت‪،‬ۺرحصۺفۺعمط ۺافرۺاقلعتتۺاسزیۺےکۺنفۺےسۺانۺآانشۺےھتۺ‪،‬اؿ ۺابوتںۺرپ ۺیھبۺدفاچرۺرطسۺ‬
‫ےنھکلۺاکۺارادہۺاھتۺرگمۺوخػۺوطاتل ۺامعنۺےہۺ۔‬
‫رضحتۺےس ۺہنس ۺ‪ 23‬ۺف ۺ‪1424‬رجہیۺاطمقب ‪ 2003‬ۺںیم ۺدفرہ ۺدحثیۺےک ۺاسؽ ۺاج ع ۺرتذمیۺافرۺاامؾۺاحطفی ۺیک ۺرشحۺاعمینۺ‬
‫اآلنارۺزپےنھۺیکۺاعسدتۺیلمۺ‪،‬دفرہۺےکۺسا ۺس دیۺاپچنۺاسؽۺافرلکۺاستۺاسؽۺداراولعلؾۺںیمۺرانہۺوہا‪،‬اسۺدفراؿۺرضحتۺےکۺتہبۺےسۺ‬
‫اطخابتۺوکۺےننسۺافرۺاؿۺےسۺدیفتسمۺوہےنۺاکۺومعقۺالمۺسجۺرپۺانزیچۺاہللۺاعتیلۺاکۺےبۺدحۺیرکزگارۺےہ‪،‬ۺریمےۺدتربیۺیفۺاالاتفءۺےکۺاسؽۺ‬

‫‪122‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحت ۺوک ۺاخبری ۺرشفی ۺیک ۺدلج ۺافؽ ۺیک ۺدترسی ۺوسیپن ۺیئگ ۺ‪ ،‬ۺانچہچن ۺانزیچ ۺانجب ۺیتفم ۺرخفاالالسؾ ۺاصبح ۺانبئ ۺیتفم ۺداراولعلؾۺ‬
‫زدیدجممہۺےکۺارماۺہۺآپۺےک ۺےلہپۺدرسۺاخبریۺںیمۺرشکیۺوہا‪،‬ۺرضحتۺےنۺقبسۺرشفعۺںیمۺرفامایۺ‪ ‘‘:‬سجۺےنۺاخبریۺںیمۺنیتۺابںیتۺ‬
‫زپںیھۺاسۺےنۺاخبریۺزپیھۺفرہنۺاسۺےنۺاخبریۺںیہنۺدحثیۺاخبریۺزپیھ‪)1(،‬ۺرفامایۺ‪:‬ۺاامؾۺاخبریۺوخدۺدہتجمۺںیہۺفہۺاانپۺومفقۺافرۺیملعۺ‬
‫آراءۺاوبابۺےکۺرتامجۺیکۺلکشۺںیمۺشیپۺرکےتۺںیہ؛ۺانچہچنۺاہکۺایگۺےہۺہکۺ‘‘ ہقفۺااخبلریۺیفۺرتاہمجۺ’’ ذہلاۺاخبریۺزپےنھۺںیمۺالہپۺاکؾۺرتامجۺ‬
‫ںیم ۺشیپ ۺرکدہ ۺاخبری ۺیک ۺآراء ۺافر ۺدہتجمات ۺوک ۺانھجمس ۺےہ ۺ‪ )2(،‬ۺاامؾ ۺاخبری ۺادین ۺادین ۺانمبس ۺےس ۺرتامج ۺےک ۺ تح ۺااحدثی ۺلقن ۺرکےتۺ‬
‫ںیہ ‪ ،‬ۺاخبری ۺزپےنھ ۺافر ۺزپاھےن ۺںیم ۺدفرسا ۺامہ ۺاکؾ ۺرتامج ۺافر ۺاس ۺےک ۺ تح ۺلقن ۺیک ۺیئگ ۺااحدثی ۺںیم ۺانمتبس ۺافروجڑ ۺوک ۺانھجمس ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺ‬
‫وموضع ۺاخبری ۺےکوحاےل ۺےس ۺامہ ۺافرارابب ۺنف ۺیک ۺوجالؿ ۺاگہ ۺراہ ۺےہ۔ ۺ(‪ )3‬ۺرسیتی ۺابت ۺوج ۺرضحت ۺےن ۺرفامیئ ۺفہ ۺذنہ ۺںیم ۺںیہنۺ‬
‫ریہ ۺ‪ ،‬ۺاشدی ۺیتفم ۺرخفاالالسؾ ۺاصبح ۺوک ۺاید ۺوہ‪ ،‬ۺای ۺآپ ۺےک ۺدریس ۺاافدات ۺںیم ۺوموجد ۺوہ۔ ۺرفامای ۺ‪ :‬ۺاع ۺآپ ۺےن ۺاؿ ۺونیتں ۺابوتں ۺیکۺ‬
‫راعتی ۺےکۺاسھتۺاخبریۺزپیھۺوتۺاخبریۺزپیھۺ‪،‬ۺفرہنۺاسۺیکۺااحدثیۺزپںیھ۔‬
‫اس ۺاقمےل ۺںیم ۺرضحت ۺیک ۺتیصخش ۺافر ۺاؿ ۺاکرانومں ۺاک ۺشیپ ۺرکان ۺوصقمد ۺںیہن ۺےہ ۺ‪ ،‬ۺاؿ ۺابوتں ۺےک ۺضح ۺوت ۺزبمط ۺاقمخ ۺ‬
‫دراکرےہ ۺ‪،‬انس ۺےہ ۺہک ۺآپ ۺیک ۺایحت ۺیہ ۺںیم ۺاس ۺرپ ۺاکؾ ۺرشفع ۺوہاکچ ۺےہ‪ ،‬ۺاؿ ۺوطسر ۺںیم ۺوت ۺصب ۺاینپ ۺیلست ۺےک ۺضح ۺیتفم ۺاصبح ۺےسۺ‬
‫فاہتسبۺاےنپۺترودہاتۺفاترثاتۺوکۺشیپۺرکانۺےہۺ‪،‬ابۺاع ۺاسۺاکحتیۺںیمۺدفرسفںۺوکۺیھبۺاےنپۺترودہاتۺفاترثاتۺیکۺکلھجۺلۺاجےئۺ‬
‫وت ۺریمےۺضح ۺوخیشۺافراعسدتۺیکۺابتۺوہیگۺ‪،‬ھچکۺافرۺابںیتۺیھبۺشیپۺرکےنۺاکۺارادہۺاھت؛ۺرگمۺومضمؿۺیکۺوطاتلۺدےتھکیۺوہےئۺرتکۺ‬
‫رکانۺزپا ‪،‬ۺادیمۺےہۺہکۺوجابںیتۺرہۺںیئگۺںیہۺفہۺیھبۺدفرسفںۺےکۺاضمنیمۺایۺآپۺےکۺوسایحنۺاخےکۺای ۺاافداتۺںیمۺآیئگۺوہںۺیگۺایۺآاجںیۺ‬
‫یگۺ۔‬
‫فرؼۺامتؾۺوہاۺافرۺدمحۺابیقۺےہ‬
‫اہللۺاعتیلۺرضحت ۺاالاتسذ ۺیک ۺانسحت ۺفدخامت ۺوک ۺرشػ ۺلوبتیل ۺےشخب ۺ‪،‬زالتۺوکۺاعمػ ۺرفامںی‪،‬ۺاقمؾۺرقب ۺںیم ۺہگج ۺاطع ۺرفامےئ‪،‬ۺ‬
‫افر ۺداراولعلؾۺوکۺآپۺاکۺمعنۺادبلؽۺاطعۺرفامۺرکۺآپۺےکۺالخۺوکۺدلجۺرپۺرفامےئۺ‪،‬ۺالييً ال حتسٌنا اجسه ‪ ،‬وال ثفتنا بػره‪ ،‬واغفسىنا و‬
‫ٓ‬
‫ىو‪ ،‬وامجػنا ٌػو يف جنات اىنػیً ايرب اىػاىٍني ‪ ،‬أٌني‬

‫‪‬‬

‫‪123‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دؽ درد آانش ومعمر ےہ‬

‫اید ےس ریتی ِ‬
‫ادمح ونر ینیع اخدؾ دترسی‪ :‬المعہمدد ااعلیل االالسیم دیحرآابد‬

‫ُ ُّ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ ّ َ ُ‬
‫ان ويبٰق وجو ر ِبم ذو‬ ‫داین افین ےہ‪ ،‬رب ذفاالجلؽ ےک وسا رہ اکی وک انف آانش وہان ےہ‪ ،‬لک نم غيھیا ف ٍ‬
‫ُ‬ ‫ُ ُّ َ ْ َ ٌ َّ‬ ‫ََْ َ ْ ْ‬
‫االنس ِام (ارلنمح‪ ،)27 ،26 :‬لک َش ٍء ىاىِم ِٕاال وجيو (اصصقل‪ ،)88 :‬اہیں ایحت رسدمی یسک ےک بیصن‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اجلال ِل و ِٕ‬
‫ُ ُّ َ ْ َ َ ُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ َ َ ِ ْ َ ْ َ ْ ُ ْ َ َٔ َ ْ ّ َ َ ُ ُ ْ َ‬
‫رش نم كب ِيم اخلير أف ِٕان ٌِت فيً اخلاىِرون (االایبنء‪ :‬ۺ‪ ,)34‬لک ُف ٍص ذائِلة اىٍو ِت (آؽ‬
‫ْ‬ ‫َ‬
‫ںیم ںیہن‪ ،‬وٌا جػينا ىِب ٍ‬
‫رمعاؿ‪ ،)185 :‬اہیں آےن فاال رہصخش اجےن ےک ضح آات ےہ؛ رگم رہ اجےن فاےل اک اجان اکی اسیج ںیہن راتہ‪:‬‬
‫ومت اس یک ےہ رکے سج اک زامہن اوسفس‬
‫ویں وت داین ںیم یھبس آےت ںیہ رمےن ےک ضح ‬
‫رہ اجےن فاال اجےت اجےت اےنپ اجےن اک مغ دے اجات ےہ‪ ،‬دولں ےک اطوچقں ںیم رجن فالمؽ یک دنقلی الج اجات‬
‫ےہ‪ ،‬وج اجےن فاال ےنتج زایدہ دولں ےک اطوچقں ںیم مغ یک دنقلی افر ایدفں ےک رچاغ رھک اجات ےہ فہ اانت یہ میظع افر‬
‫رہدؽ زعسی وہات ےہ‪ ،‬رضحت االاتسذ خیش ادحلثی یتفم دیعس ادمح اصبح اپوپنلری رہمح اہلل اعتیل اؿ میظع افر رہدؽ‬
‫زعسی دنباگؿ دخا ںیم ےس ےھت نج ےک اجےن ےک مغ ںیم ہن اجےن ینتک آںیھکن اکش ابر افر ےنتک دؽ وسوگار ںیہ‪:‬‬
‫فریاں ےہ دکیمہ ‪ ،‬مخ فاسرغ اداس ںیہ‬
‫مت ایک ےئگ ہک رفھٹ ےئگ دؿ اہبر ےک‬
‫رضحت االاتسذ یک زدنیگ یھب اق ل رکش یھت افر ومت یھب اق ل رکش ےہ‪ ،‬راضمؿ اابملرک ےک دقمس ےنیہم‬
‫ںیم دا ی الج یک دوعت رپ کیبل اہک‪ ،‬ںیمہ دخا یک ذات ےس وپری ادیم ےہ ہک ےنہک فاےل ےن اہک وہاگ ‪َ :‬اي أَٔ ّيَ ُ َ‬
‫ُتا‬
‫ً‬ ‫َ َّ َ ً‬ ‫َُ‬ ‫َّ ْ ْ‬
‫اط َیة ٌَ ْس ِط َّیة (ارجفل‪،)28 ،27 :‬رضحت االاتسذ اب اس اہجں ںیم ںیہن رےہ‪ ،‬رگم‬
‫اىنف ُص اى ٍُ ْػ ٍَ ِئ ّنة ْار ِج ِيع ِٕاىل ر ِب ِم ر ِ‬
‫اؿ یک ایدفں یک دنقلی امہرے دولں ںیم دسا وضاشفین رکیت رےہ یگ۔‬
‫اجےن فاےل یھبک ںیہن آےت‬
‫اجےن فاولں یک اید آیت ےہ‬
‫رضحت االاتسذ خیش ادحلثی رضفر ےھت؛ رگم اس اک بلطم ںیہن ہک رصػ دحثی افر ولعؾ دحثی ےک یہ امرہ‬
‫ےھت‪ ،‬رضحت فلتخم ااہجلت الصوتیحں افر فلتخم ولعؾ فونفؿ یک جاہروتں ےک احل ےھت‪ ،‬رضحت یک ہ تافیت رپ اکی‬
‫رظن ڈاےنل ےس ادنازہ وہاگ ہک رضحت یک تیصخش ینتک رقبعی یھت‪ ،‬ریسفت ںیم دہاتی ارقلآؿ‪ ،‬اوصؽ ریسفت ںیم اوفلز‬
‫‪124‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اریبکل یک رعتبی افر اس یک رعیب رشح اوعلؿ اریبکل‪ ،‬اوصؽ دحثی ںیم ہبخن یک اردف رشح ۃفحت ادلرر‪ ،‬دقمہمٔ ملسم یک‬
‫ل‬
‫اردف رشح ضیف امعنمل‪ ،‬رشفح دحثی ںیم اخبری یک اردف رشح ۃفحت ااقلری‪ ،‬رتذمی یک اردف رشح ۃفحت اال معی‪،‬رشح‬
‫اعمین االٓنار یک رعیب صیخلت زدبۃ ااحطلفی‪ ،‬اوصؽ ااتف ںیم رشح وقعد رمس ایتفمل یک رشح آپ وتفی ےسیک دںی‪ ،‬ارسار‬
‫رشتعی ںیم ۃجح اہلل اابلۃغل یک رشح رۃمح اہلل اولاۃعس‪ ،‬قطنم ںیم آاسؿ قطنم‪ ،‬ذہتبی اقطنمل یک رشح اتفمح‬
‫اذہتلبی‪ ،‬ہفسلف ںیم ابمدئ اہفسلفل افر اس یک اردف رشح نیعم اہفسلفل‪ ،‬اامسء راجؽ ںیم اینغمل یک رعیب رشح ذہتبی‬
‫اینغمل‪ ،‬وحن ںیم آاسؿ وحن افر رصػ ںیم آاسؿ رصػ فہریہ ‪ ،‬وت درایست ےس قلعتم ہ تافیت ںیہ‪ ،‬اس ےک العفہ‬
‫درایست ےس اخرج افر یئک اتکںیب ںیہ۔ۺرضحت وک ارگنسیی زابؿ ےس یھب اکیف دح کت فاتیفق یھت‪ ،‬دفراؿ درس اافلظ‬
‫ےک ینعم یھبک ارگنسیی زابؿ ںیم یھب اتبےت ےھت‪ ،‬اکی رمہبت اک فا ہع ےہ ہک اکی ارگنسی ایسح دار اولعلؾ فزٹ رکےن‬
‫ےک ضح آای‪ ،‬دار ادحلثی ںیم آرک اےنپ وصخمص رمیکے ےس فڈیوی انبےن اگل‪ ،‬رضحت ےن اےس اردف ںیم وٹاک وت فہ ھجمس‬
‫ںیہن اپای‪ ،‬رضحت ےن اےس رقبی الب رکارگنسیی ںیم اھجمسای‪ ،‬ےھجم اس فتق ارگنسیی ںیہن آیت یھت اس ضح رضحت‬
‫یک ابت ںیم ھجمس ںیہن اکس؛ رگم اس ایسح ےک ھجمس ںیم آیئگ افر فہ ذعمرت وخااہہن رکسماٹہ ےک اسھت دار ادحلثی‬
‫ےس ابرہ الچ ایگ۔‬
‫رضحت یک وپری زدنیگ دہجِ لسلسم ےس ابعرت ےہ‪ ،‬رضحت احظف رقآؿ یھب ےھت ؛ رگم آپ ےن ب ظ یسک‬
‫دمرےس ای بتکم ںیم ھٹیب رک ںیہن ایک؛ ل ہک ااتف رکےت وہےئ وخد ےس ب ظ ایک‪ ،‬نیقی مکحم‪ ،‬زعؾ ممصم افر لمع مہیپ وہ‬
‫وت ااسنؿ اےنپ دصقم ںیم اکایمب وہات ےہ‪ ،‬ااتف رکےن فاےل ہبلط اجےتن ںیہ ہک ااتف رکےت وہےئ ب ظ رکان وکیئ آاسؿ‬
‫اکؾ ںیہن ےہ‪ ،‬رگم رضحت ےن اےنپ فتق یک افحتظ رکےک احظف ےننب یک اینپ وخاشہ وپری یک۔ۺدرس فدترسی‪،‬‬
‫فینصت فاتفیل‪ ،‬قیقحت فقیلعت‪ ،‬اطمہعل فبتک ینیب رضحت اک اریخ کت ومعمؽ راہ‪ ،‬رضحت اےنپ اشع دفں وک یھب لسلسم‬
‫ےنھکل زپےنھ ںیم رصمفػ رےنہ یک نیقلت رفامےت ےھت‪ ،‬آرخی درس ںیم اانپ دؽ اکنؽ رک رھک دےتی ےھت‪ ،‬رضحت رفامےت‬
‫ہک افلض افر افرغ ےک اافلظ دوھےک ےک وسا ھچک ںیہن ںیہ‪ ،‬ایھب وت ںیہمت زپےنھ یک دش دب دیپا وہیئ ےہ‪ ،‬دمرہس ےن‬
‫ںیہمت ملع احلص رکےن اک راہتس داھکای ےہ‪ ،‬اہیں ےس اجےن ےک سا مت دس سیب اسؽ کت لسلسم اطمہعل فبتک ینیب‬
‫افر درس فدترسی ںیم ےگل روہےگ بت اجرک ںیہمت وسحمس وہاگ ہک اب ملع آراہ ےہ۔‬
‫رضحت اک اکی امنایں ففص رہشت فدفتل ےس دفری افر اانغتس فےب اینزی ےہ‪ ،‬آج بج ہک رہشت فدفتل‬
‫یہ دصقم زدنیگ نب ایگ ےہ‪ ،‬اال اماشءاہلل‪ ،‬افر اجیٹس یک ’وہس‘ ےن اکی سبی تقلخ ےک ولخص رپ ڈاہک ڈاؽ راھک ےہ‬
‫اےسی زامےن ںیم اےنپ آپ وک بح رہشت فبح دفتل ےس دفر رانھک وخد اےنپ آپ ںیم اکی تہب سبی رکاتم ےہ‪،‬‬

‫‪125‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحت وک رکاتم احلص یھت‪ ،‬رضحت ےک ابرے ںیم وہشمر ےہ ہک آپ الب ن وخاہ دختم ااجنؾ دےتی ےھت افر‬
‫ابت یھب مہ ےن ینس ےہ ہک رضحت ےن امیض یک یل وہیئ ن وخاںیہ یھب اسحب رکےک دار اولعلؾ وک فاصپ رکدںی‪،‬‬
‫اکی تہب سبی رقابین ےہ‪ ،‬افر اسھت یہ اسھت ولخص فتیہلل یک دلیل یھب۔ۺرضحت اک اعؾ ومعمؽ اھت ہک اایؾ درس‬
‫ےک دفراؿ ںیہک اک رفس ںیہن رفامےت ےھت‪ ،‬اانثتسیئ وصرںیت وہیتکس ںیہ؛ نکیل اعؾ ومعمؽ یہی اھت‪ ،‬مہ ےن اکی ےس زادئ‬
‫رمہبت رضحت وک رفامےت وہےئ انس ہک ریمے اپس لقتسم دوعت انےم آےت رےتہ ںیہ؛ نکیل ںیم مت ولوگں یک فہج‬
‫ےس رفس ںیہن رکات؛ ویکں ہک مت ولگ مہ ااسذتہ یک فہج ےس اہیں آےت وہ‪ ،‬احالں ہک اافسر رکےن ںیم امہرا دفرہا‬
‫افدئہ ےہ‪ ،‬اکی ہک رہشت وہیت ےہ‪ ،‬آف تگھب وہیت ےہ‪ ،‬دفرسے ہک افلےف ےتلم ںیہ افر دہےی احتفئ ےتلم‬
‫ںیہ؛ رگم اس ےک ابفوجد ںیم اس ضح اافسر ںیہن رکات ہک ںیہک اہمترا ناصؿ ہن وہاجےئ۔ۺرضحت االاتسذ ےک ےلمج ہب‬
‫اظرہ تہب ومعمیل گل رےہ وہں رگم ےلمج اس ابت اک ہتپ دےتی ںیہ ہک رضحت اؿ االسػ یک ایداگر ےھت وج وقؾ یک‬
‫ولسنں وک انبےن ےک ضح اےنپ داینفی افدئے وک ایتگ دےتی ںیہ۔‬
‫رضحت زنا ی اسملئ ےس اےنپ آپ وک دفر رےتھک ےھت‪ ،‬میسقت دار اولعلؾ ےک ہیضقٔ انرمہیض ںیم رضحت یک ایک‬
‫وپزنشی یھت ںیم اس ابتب ھچک نیقی ےس ںیہن ہہک اتکس؛ ویکں ہک اس فتق اعملِ فوج ِد دعؾ امن ںیم ریما فوجد ںیہن اھت؛‬
‫اہتبل تیعمج ےک االتخػ ےک فتق ںیم دویدنب ںیم یہ اھت‪ ،‬رضحت االاتسذ اؿ دعمفدے دنچ ااسذتہ ںیم ےس اکی ےھت‬
‫وج المع ابلکل ہری اجدبنار ےھت‪ ،‬االتخػ ےک ایہن اایؾ ںیم بج ہک دفونں وتیعمجں یک رطػ ےس االجس اعؾ دقعنم ےیک‬
‫اجرےہ ےھت‪ ،‬اکی دؿ دیل ںیم یسک اکی تیعمج یک رطػ ےس االجس اعؾ اھت‪ ،‬اس االجس اک ارث دار اولعلؾ رپ یھب زپا‬
‫افر درس اگوہں ںیم رغمب سا فاےل ےٹنھگ ںیہن وہےئ‪ ،‬رگم رضحت االاتسذ بسح اضہطب یرشفی الےئ افر بسح‬
‫ومعمؽ اشع کت درس دای‪ ،‬ایس دؿ ھچک رش دنسپ ڑلوکں ےن تیعمج ےک ڑگھجے وک ےل رک ومعق اپ رک رقبی فصن بش‬
‫وک اسفد فااشتنر رباپ ایک افر وصرت احؽ اقوب ےس ابرہ وہیئگ‪ ،‬رضحت وک اس یک االطع یلم وت آدیھ رات ذگر اجےن ےک‬
‫ابفوجد رضحت رھگ ےس دمرہس دیپؽ یرشفی الےئ افر دار ادحلثی ںیم ہبلط وک عمج رکےک تہب ایپر ےس اھجمسای‪ ،‬بت‬
‫ںیہک اجرک احالت اقوب ںیم آےئ فرہن وت رش دنسپفں ےن ایسی افدمھ اچمریھک یھت ہک وپسیل وک بلط ےئک ریغ احالت اک‬
‫اقوب ںیم آان لکشم اھت۔‬
‫آج امہری وقؾ ااکرب رپیتس افر ااکرب زیباری یک دف ااہتنؤں رپ ےہ‪ ،‬رضحت اؿ دفونں ااہتنؤں ےک چیب ادتعاؽ یک راہ‬
‫رپ اگس ؿ ےھت‪ ،‬فہ ااکرب اک وپرا ارتحاؾ رکےت ےھت افر اقعدئ ےک ابب ںیم اخص رکاےنپ ااکرب یک یرشاحیت رپ اامتعد‬
‫رکےت ےھت‪ ،‬رگمااکرب ےک رہ وقؽ فلعف وک آھکن دنب رکےک میلست رکےن ےک اقلئ ہن ےھت‪ ،‬ا ںیھ وج ابت ای وج لمع طلغ‬

‫‪126‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اتگل اس رپ دیقنت رکےت‪ ،‬امج ت االسیم ےک ابرے ںیم اؿ یک تخس ریگی وت وہشمر ےہ یہ؛ رگم اوھنں ےن یغیلبت‬
‫امج ت رپ افر وخد دار اولعلؾ رپ یھب دیقنتںی ںیک‪ ،‬س ار اقیمس ںیم ےگل وہےئ ےبتک رپ فہ رہاسؽ درس ںیم دیقنت رکےت‬
‫ؒ ۺےن رفامای اھت ہک ربولیتی افر‬
‫ےھت‪ ،‬دویدنبتی ےک ابرے ںیم رفامےت ےھت ہک ھجم ےس رضحت ومالان وظنمر امعنین‬
‫دویدنبتی ےک درایمؿ رصػ اکی ابتشل اک رفؼ رہ ایگ ےہ‪ ،‬رھپ رفامےت ہک اب اکی ابتشل اک رفؼ یھب متخ وہایگ‬
‫ےہ۔ۺیغیلبت امج ت ںیم یف لیبس اہلل ےک وہفمؾ وک وج اعؾ رکدای ایگ ےہ اس رپ دیقنت رکےت وہےئ رفامےت ہک رشتعی‬
‫ںیم ونعمی رحتفی ےہ۔دمارس ےک رمفہج اصنب رپ دیقنت رکےت وہےئ ےتہک ےھت ہک اس اصنب ںیم بس ےس ولظمؾ‬
‫اتکب دخا اک الکؾ ینعی رقآؿ ےہ‪ ،‬اس اصنب ںیم وحن فرصػ یک وت اکی اکی درنج اتکںیب ںیہ رگم رقآؿ ےنھجمس ےک‬
‫ضح رصػ اکی اتکب ےہ افر فہ الجنیل وج رقآؿ اک رعیب رتہمج ےہ‪ ،‬رضحت ےتہک ےھت ہک ںیم ابںیت ےتہک ےتہک‬
‫کھت ایگ وہں؛ نکیل وکیئ ںیہن اتنس‪ ،‬ریسفت اک وج اظنؾ درس ےہ اس رپ یھب رضحت وک انانیمؿ ںیہن اھت‪ ،‬رضحت رفامےت‬
‫ہک ااتسذ ےک اسےنم رصػ رقآؿ اک نتم وہ‪ ،‬فہ ریسفت یک رماعج یک اتکںیب‬ ‫ےھت ہک ریسفت اک درس اس رطح وہان اچ‬
‫وج‬ ‫اطمہعل رکےک آےئ افر رقآؿ اسےنم رھک رک اےنپ اطمہعل یک رفینش ںیم درس دے‪ ،‬رضحت رفامےت ےھت ہک‬
‫رطہقی راجئ ےہ ہک اصنب ںیم ریسفت انب ریثک رھک دی‪ ،‬رقیبط رھک دی ‪ ،‬رفح ااعملین رھک دی ‪ ،‬رطہقی حیح ںیہن‬
‫ےہ‪ ،‬ااسی یہ ےہ اسیج ہک ںیم اخبری زپاھےن ےک اجبےئ حتف اابلری زپاھؤں ہک وپرا فتق حتف اابلری یک ابعرت لح‬
‫رکےن ںیم الچ اجےئ اگ۔ ۺدفر ٔہ دحثی ےک اصنب ےک ابرے ںیم رضحت یک راےئ یھت ہک مہف دحثی اک دفراہین اکی‬
‫اسؽ ےک اجبےئ دفاسؽ وہان اچ ‪ ،‬دفرسے ہک ثحب ےک ضح دحثی یک رہ اتکب ےس اوباب صتخم وہےن اچںیئہ‪،‬‬
‫اتہک رکتار ہن وہ افر فتق اک ایضع ہن وہ‪ ،‬ینعی اتکب ااہطلرت وک الثم اوبدافد ےس ےل ‪،‬ای اجےئ‪ ،‬اتکب االصلۃ وک الثم‬
‫رتذمی ےس ےل ‪،‬ای اجےئ فہریہ‪ ،‬ااسی ہن وہہک اخبری زپاھےن فاال یھب اتکب ااہطلرت رپ ثحب رکراہ وہ‪ ،‬رتذمی زپاھےن‬
‫فاال یھب اتکب ااہطلرت رپ ثحب رکراہ وہ افر اوبدافد زپاھےن فاال یھب اتکب ااہطلرت رپ ثحب رک راہ وہ‪ ،‬اسیج ہک ارثک‬
‫دمروسں اک احؽ ےہ۔‬
‫رضحت اکی ےب ابک ققحم ےھت‪ ،‬اؿ یک قیقحت ا ںیھ سج ہجیتن کت اچنہپیت اےس اایتخر رکےت افر رھپ اس رپ مج‬
‫اجےت‪ ،‬ا ںیھ ہن یسک یک المتم یک رپفا وہیت افر ہن یسک وک وخش رکےن یک وخاشہ‪ ،‬مہ وت ہہک ےتکس ںیہ ہک اؿ اک‬
‫یقیقحت س اج اےنپ ادنر اکی رطح یک یتخس ضح وہےئ اھت ؛ رگم احاش فالک مہ اؿ یک کین یتین رپ ہبش ںیہن رکےتکس۔ ۺاؿ‬
‫ےک س اج ںیم بلصت اھت‪ ،‬اؿ یک راےئ ںیم ن یگت یھت‪ ،‬فہ دفونں اہھت ںیم ڈلف ےنیل ےک وشنیق ںیہن ےھت‪ ،‬فہ ےسج‬
‫اناجہزئ ےتھجمس اس ےک اناجہزئ وہےن اک ربالم ااہظر رکےت ‪ ،‬وخاہ اؿ ےک اس ااہظر یک زد ںیم وخد اؿ اک ادارہ آراہ وہ‪،‬‬

‫‪127‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وصتری یشک افر فڈیوی ع ایف وک فہ اناجہزئ ےتھجمس ےھت افر وخد یھب اس رپ یتخس ےس لمع رکےت ےھت‪ ،‬دار اولعلؾ ےک ااحہط‬
‫ںیم بج دتشہ ع دی اخمفل اکرفنسن اک ااقعند لمع ںیم الای ایگ وت اس ںیم رپسی فاولں وک یھب البای ایگ‪ ،‬رپسی فاولں‬
‫ےن وپری اکرفنسن یک فڈیوی ع ایف یک‪ ،‬دفرسے دؿ بج رضحت درس اگہ ںیم آےئ وت اکیف ہصغ ںیم ےھت‪ ،‬رضحت ےن‬
‫رفامای ہک ای وت دار اولعلؾ اک دار االاتفء وصتری یک رحتم اک وتفی دانی دنب رکے ای دار اولعلؾ وصتری یشک ای فڈیوی ع ایف اک‬
‫ےہ ہک رضحت اانپ‬ ‫لمع دنب رکے‪ ،‬ںیمہ رضحت االاتسذ یک راےئ ےس االتخػ وہاتکس ےہ؛ نکیل ےنہک اک دصقم‬
‫ومفق رےنھک ںیم ہن یسک یک المتم یک رپفا رکےت ےھت افر ہن یسک وک وخش رےنھک یک رکف‪ ،‬زین رضحت ےک وقؽ فلمع‬
‫ںیم وکیئ اضتد ںیہن اھت‪ ،‬فہ ےسج اناجہزئ ےتھجمس ےھت المع اس ےس دفر رےتہ ےھت‪ ،‬ااسی ںیہن ہک وتفی وت اناجہزئ اک دے رےہ‬
‫وہں افر اتحلصم اس لمع وک رک یھب رےہ وہں۔ۺرضحت یک اقیقحتت اک اطمہعل رکےن فاےل ےک ضح اجانن رضفری ےہ‬
‫ہک رضحت رمس فرفاج‪ ،‬دباعت فرخاافت افر اظرہی اشؿ فوشتک ےک اکیف الخػ رےتہ ےھت‪ ،‬اس ہلسل ںیم اس دقر‬
‫اایتحط ربت ےھت ہک ضب افاقت ہلئسم یک ونتیع ھچک افر وہاجیت یھت افر وج صخش رضحت ےک اس س اج ےس انفافق‬
‫راتہ اھت وت فہ ھجمس ںیہن اپات اھت افر دبامگؿ وہےن اک ااکمؿ یھب دیپا وہاجات اھت۔‬
‫رضحت ےس مہ ےن (‪2007‬۔‪ 2008‬یک چیب ےن )نیت اتکںیب زپیھ ںیہ‪ :‬رتذمی رشفی افؽ‪ ،‬احطفی رشفی‪،‬‬
‫اخبری رشفی افؽ‪ ،‬اخبری وک ںیم ےن اریخ ںیم اس ضح ذرک ایک ہک االص اتکب رضحت ومالان ریصن ادلنی اصبح‬
‫رۃمح اہلل ہیلع ےس قلعتم یھت؛ رگم آپ یک تعیبط لسلسم اناسز وہےن یک فہج ےس رقتةی فصن یمیلعت اسؽ ےک آس‬
‫ؒ ۺوک دی یئگ‪ ،‬اس رطح امہری چیب وک ازعاز احلص ےہ ہک مہ ےن رضحت االاتسذ ےس‬
‫اپس اتکب رضح ت اپوپنلری‬
‫اکی یہ اسؽ ںیم دحثی یک نیت امہ اتکںیب زپںیھ‪ ،‬اخبری رشفی ےک ضح اقیمت افیل اک آرخی ہٹنھگ رقمر اھت‪،‬‬
‫رضحت ہٹنھگ متخ وہےن ےک سا یھب اکی ہٹنھگ زپاھےت ےھت‪ ،‬ینعی رقتةی دف ےٹنھگ لسلسم درس دےتی ےھت‪ ،‬رتذمی‬
‫رشفی ےک ضح اقیمت ناین اک آرخی ہٹنھگ رقمر اھت‪ ،‬رضحت رصع یک امنز کت زپاھےت ےھت‪ ،‬احطفی رشفی اک درس‬
‫رضحت رغمب ےک سا اشع کت دےتی ےھت‪ ،‬رضحت ےک اکمؿ یک دفری دار ادحلثی ےسانیمخت گل گھب فصن ولیک رٹیم‬
‫وہیگ‪ ،‬رضحت دیپؽ یہ یرشفی الےت ےھت‪ ،‬ادرھ دنچ اسولں ےس رہشک رپ اجےن ےگل ےھت‪ ،‬وگای رفزاہن نیت رمہبت اینت‬
‫یبمل اسمتف دیپؽ ےط رکےک آےت ےھت‪ ،‬رضحت اپؿ اھکےت وہےئ آےت ‪ ،‬ااحہط ومرسلی ےک لن ےک اپس آرک یلک‬
‫رکےت ‪ ،‬رھپ درس اگہ ںیم یرشفی الےت‪ ،‬رضحت وک یھبک اپؿ ہنم ںیم رھک رک درس دےتی وہےئ ںیہن داھکی‪ ،‬درس اگہ‬
‫آےن ےک سا اع ہبلط یک دعتاد مک رظن آیت ای ہبلط ےب مگنہ ادرھ ادرھ ےھٹیب رظن آےت وت رضحت درس اگہ ےک‬
‫درفازے ےس فاصپ رھگ یک رطػ ولٹ اجےت‪ ،‬رضحت اک ’رفانھٹ‘ تہب وہشمر اھت‪ ،‬اسؽ ںیم اکی دف رمہبت رضفر رفےتھٹ‬

‫‪128‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےھت‪ ،‬اریخ ےک اسولں ںیم ایک وصرت احؽ ریہ ںیہن ولعمؾ‪ ،‬رضحت اک رفانھٹ ہبلط ےک ضح تہب رپاشیؿ نک وہات‬
‫اھت‪ ،‬ہبلط وک اکی وت اس ابت اک اوسفس وہات ہک مہ ےن رضحت وک انراض رکدای دفرسے اس ابت اک نشنیٹ راتہ ہک‬
‫رضحت اب آںی ےگ ای ںیہن ‪ ،‬آںی ےگ وت ےلہپ یک رطح دؽ اگل رک زپاھںی ےگ ای ںیہن ‪ ،‬ےئن ہبلط اخص رک ھچک زایدہ‬
‫رپاشیؿ وہاجےت ےھت‪ ،‬رپاےن ہبلط اؿ وک دالاس دےتی ہک رضحت اک تبحم رھبا رفانھٹ رہاسؽ وہات ےہ‪ ،‬رضحت رھپ‬
‫آںی ےگ افر ےلہپ یک رطح زپاھںی ےگ‪ ،‬امہرے اسؽ یھب رضحت اکی رمہبت رفےھٹ ےھت‪ ،‬ہبلط یک دعتاد ومعمؽ ےس‬
‫ھچک مک یھت وت رضحت درفازے ےس یہ فاصپ وہےئگ‪ ،‬امہرے رتامجؿ ومالان دبع ارلزاؼ اقیمس ےن االعؿ ایک ہک‬
‫رضحت وک انمےن ےک ضح اسرے ہبلط رضحت ےک اکمؿ یک رطػ ںیلچ؛ انچں ہچ یئک وس ہبلط رضحت ےک رھگ ےچنہپ‪،‬‬
‫اینت سبی دعتاد یھت ہک ااسی گل راہ اھت ہک دیع یک امنز زپےنھ دیعاگہ اجرےہ وہں‪ ،‬رتامجؿ ےک اسھت دنچ اسیھت ادنر‬
‫ےئگ‪ ،‬رضحت اس رشط رپ رایض وہےئ ہک آدنئہ ےس مت ولگ ایسی رحتک ںیہن رکفےگ‪ ،‬وبحمب ااتسذ افر ےب اپایں‬
‫تبحم رکےن فاےل اشع دفں ےک درایمؿ رفےنھٹ ےک اس رہتش ںیم تبحم اک وج فط ےہ اےس رہ وکیئ ںیہن ھجمس اتکس۔‬
‫رضحت اکی امرہ افر اکایمب دمرس ےھت‪ ،‬رضحت اک درس اکیف وبقمؽ اھت‪ ،‬لکشم ےس لکشم ابت وک تہب آاسین‬
‫ےس رمبت ادناز ںیم ذنہ نیشن رکدای رکےت ےھت‪ ،‬رضحت اک جہنم دترسی اھت ہک ےلہپ رتۃمج اابلب ای ابب اک اوناؿ‬
‫اھجمسےت افر اس ےک ومشمالت یک رطػ رصتخما ااشرہ رفامےت‪ ،‬رھپ اطبل ملع ابب اک اوناؿ زپاتھ‪ ،‬رھپ دنس رپ ھچک الکؾ‬
‫رکان وہات وت رضحت الکؾ رکےت فرہن اطبل ملع رتۃمج اابلب ےک سا دنس یھب زپاتھ‪ ،‬دنس ےک سج رافی رپ الکؾ رکان وہات‬
‫اعؾ وطر رپ اس رافی ےک انؾ ےس ےلہپ ابعرت وخاں وک رفےتک‪ ،‬رضحت اک س اج دنس رپ ابرکی افر دیچیپہ ںیثحب رکےن اک‬
‫ںیہن اھت‪ ،‬رضحت دنس ےس زایدہ نتم یک یرش ح رپ زفر دےتی ےھت‪ ،‬دنس یک ابعرت وخاین وہاجےن ےک سا اطبل ملع‬
‫رک اجات‪ ،‬اب رضحت نتم یک یفشت شخب رشح رفامےت‪ ،‬اع اس اک قلعت یسک یہقف ہلئسم ےس وہات وت وصرت ہلئسم اتبرک‬
‫مکح ہلئسم یک فاضتح رفامےت‪ ،‬اہمئ اک االتخػ یھب ذرک رکےت‪ ،‬االتخػ ص یمہ یک فہج ےس وہا ےہ ای داللئ ےک‬
‫اعترض یک فہج ےس اس یک اشندنیہ رکےت‪ ،‬اع داللئ اک التخػ وہات وت نتم سک اک دتسمؽ ےہ فاحا رکےت‪ ،‬اع ‬
‫اانحػ اک ںیہن ےہ وت دف ابوتں یک فاضتح رفامےت ‪ :‬اکی ہک اانحػ اک دتسمؽ ایک ےہ؟ دفرسی ہک اانحػ ےن‬
‫اےس دتسمؽ ویکں ںیہن انبای؟افر اع ص یمہ اک االتخػ وہات وت دف ابوتں یک فاضتح رفامےت‪ :‬اکی ہک اس ےس رہ‬
‫اامؾ ےن افر اخص اانحػ ےن ایک اھجمس؟ دفرسی ابت ہک اانحػ ےن ااسی ویکں اھجمس؟ االتخػ اہمئ اک ذرک رکےت‬
‫وہےئ ادب االالتخػ یک وپری راعتی رکےت‪ ،‬رہ اامؾ اک انؾ وپرے ارتحاؾ ےک اسھت ےتیل‪ ،‬زنط ادناز ےک اجبےئ‬
‫رعمفیض ادناز اایتخر رکےت‪ ،‬اعؾ وطر ےس ہقف یک االتخیف ںیثحب اس ادناز ےس یک اجیت ںیہ ہک دفرسے کلسم فاےل‬

‫‪129‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےک ذجابت وک سیھٹ چنہپ یہ اجیت ےہ‪ ،‬رگمرضحت االاتسذ وپری ثحب اس ادناز ےس رکےت ہک یسک دفرسے کلسم‬
‫فاےل وک فیلکت ہن ےچنہپ‪ ،‬رضحت رفامےت یھب ےھت ہک ریمی امج ت ںیم اشیعف کلسم ےک اشع د یھب رےتہ ںیہ‪ ،‬ںیم‬
‫اؿ ےک ذجابت وک سیھٹ اچنہپان ںیہن اچاتہ۔ۺنج اسملئ ںیم ہری دلقمنی اانحػ وک دحثی اخمفل ابفر رکاےت ںیہ ‪ ،‬اؿ‬
‫اسملئ رپ ریس احلص ثحب رکےت‪ ،‬رکفی اسملئ رپ اخص رک فہ اسملئ نج رپ رغمب وک ارتعاض ےہ یفشت شخب الکؾ‬
‫رکےت‪ ،‬نتم یک یرش ح وہاجےن ےک سا ابعرت وخاں اس نتم یک ابعرت زپاتھ‪ ،‬نتم ںیم وکیئ ظفل فاضتح بلط‬
‫وہات وت ابعرت وخاں ابعرت زپےتھ وہےئ بج اس ظفل ےک اپس آات بت اس ظفل یک وتحیض رکےت‪ ،‬نتم ےک رشفع‬
‫ںیم یہ اس ظفل وک ہن ڑیھچےت‪ ،‬درس یک اریخ دحثی کت ل ہک اتکب یک اریخ دحثی کت یہی جہنم ربرقار راتہ‪،‬‬
‫رضحت اک جہنم اُس جہنم ےس فلتخم اھت وج دمارس ںیم اعؾ وطر ےس راجئ ےہ‪ ،‬راجئ جہنم ںیم ےلہپ اطبل ملع ابعرت‬
‫زپاتھ ےہ افر رھپ ااتسذ یرش ح رکےت ںیہ‪ ،‬بج ہک رضحت االاتسذ ےلہپ یرش ح رکےت رھپ اطبل ملع ابعرت زپاتھ‪،‬‬
‫رضحت ےن یہی جہنم اینپ امتؾ رشفاحت ںیم یھب اایتخر ایک ےہ‪ ،‬اس جہنم یک وصختیص ےہ ہک اطبل ملع ےلہپ وپری‬
‫ابت ھجمس اتیل ےہ رھپ ابعرت زپاتھ ےہ‪ ،‬ابت ےنھجمس ےک سا ابعرت زپانھ ابعرت یمہ ںیم دمداگر ناتب وہیت ےہ۔اعؾ‬
‫وطر ےس درس اظنیم یک دفرہ دحثی ےک ابرے ںیم اترث ےہ ہک فاہں ابعرت وخاین زایدہ وہیت ےہ‪ ،‬دحثی رپ الکؾ‬
‫تہب مک وہات ےہ افر اسؽ ےک آرخی اایؾ ںیم وت الکؾ رقتةی وہات یہ ںیہن‪ ،‬اترث انتک حیح ےہ اتبےن یک رضفرت ںیہن‬
‫ےہ؛ رگم اہجں کت رضحت االاتسذ ےک درس یک ابت ےہ وت اترث رسارس طلغ ےہ‪ ،‬رضحت االاتسذوکیئ یھب دحثی ہنشتٔ‬
‫یرش ح ںیہن وھچڑےت‪ ،‬اسؽ اک آاغز وہ ای اماتتؾ‪ ،‬رضحت ےک درس اک ادناز اسکیں وہات‪ ،‬زین رضحت ابعرت وخاین یک‬
‫راتفر ںیم ایمہن رفی وک دنسپ رفامےت‪ ،‬زیت راتفری یک اعطق ااجزت ںیہن دےتی۔‬
‫دویدنب ےک زامہنٔ اطبل یملع ںیم اکی رمہبت ںیم اےنپ ھچک اسویھتں ےک اسھت رضحت ےک دفتل دکہ رپ رصع یک‬
‫سا یک سلجم ںیم اھٹیب وہا اھت‪ ،‬رضحت ےک وکیئ امہمؿ یھب فاہں یرشفی رفام ےھت‪ ،‬رضحت ےن دفراؿ وگتف یسک ابت‬
‫رپ اہبدر اشہ رفظ یک رطػ وسنمب رعش زپاھ‪:‬‬
‫رمع دراز امگن ےک الےئ ےھت اچر دؿ‬
‫دف آرزف ںیم ٹک ےئگ دف ااظتنر ںیم‬
‫رھپ رضحت ےن رظافیہن ادناز ںیم ےتسنہ وہےئ رفامای ہک افر دراز امگن ےتیل ‪ ،‬اچر یہ دؿ ویکں امےگن؟ رضحت ےن‬
‫رصبتہ ھچک اس ادناز ےس رفامای ہک لفحم زرفعاؿ زار نب یئگ؛ رگم اس فتق یسک ےک دؽ ںیم ایخؽ ہن آای وہاگ ہک‬
‫بج رضحت اینپ رمع یعیبط لمکم رکےک داغ افمرتق دںی ےگ وت رہ صخش دیجنسیگ ےس انمت رک راہ وہاگ ہک اے اکش‬

‫‪130‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحت یک رمع ھچک افر دراز وہیت اتہک اتم افر اخص رک ہنشت اگؿ ولعؾ وبنت اؿ ےس س دی اافتسدہ رکاپےت۔ۺرگم ذرہ‬
‫َ َ َ َ َٔ َ ُ ُ ْ َ َ ْ َ ْ ٔ ُ َ َ َ ً َ َ َ ْ َ ْ‬
‫ذرہ درہ اک زدناین دقتری ےہ‪ ،‬ف ِٕاذا جاء أجييً ال يطتأ ِدسون ضاغة وال يطتل ِرٌون (الحنل‪)61 :‬۔‬
‫َ‬ ‫ُ‬

‫دخا ےئ اعتیل رضحت یک ربق وک ونر ےس رھب دے‪ ،‬رضحت وک تنج ارفلدفس ںیم ایلع اقمؾ بیصن رفامےئ‪ ،‬صپ امدناگؿ‬
‫وک ربص لیمجۺاطع رفامےئ‪:‬‬
‫ص‬
‫اؿ چَرر رمدق رفُفزاں وہ رتا‬
‫لثمِ اوی ِ‬
‫ُيور ےس ومعمر اخیک اتسبشں وہ رتا‬

‫‪‬‬

‫‪131‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اعملۺاالسؾۺاکیۺوگرہۺانایبۺےسۺرحمفؾ‬
‫اوبۺاعمف ۺدمحمۺنیعمۺادلنیۺدنفیۺاقیمس‪،‬اخدؾۺادتلرسی‪،‬اجہعمۺامعنہین‪،‬ۺفوکیہٹ‪،‬ۺآدنرھاۺرپدشی‬

‫رہشۺادبتسادۺےکۺدویارۺفۺدرۺڈاھاتۺراہ‬
‫مگۺدشہۺاالسػۺیکۺوصتریۺدالھکاتۺراہ‬
‫اؿۺےکۺامکالتۺفۺاحمنسۺںیمۺوجابۺاسۺاکۺںیہن‬
‫اسۺےلیبقۺںیمۺوکیئۺیھبۺمہۺراکبۺاسۺاکۺںیہن‬
‫آجۺاتبرخیۺ‪،25‬ۺراضمؿۺاابملرکۺ‪1441‬ھ‪/‬اطمقبۺ‪19‬ئم‪2020‬ۺربفزۺلگنمۺوبتقۺاچتشۺاعملۺاالسؾۺےکۺاعیملۺدینیۺدراگسہۺ‬
‫امدرۺیملعۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺرصػۺخیشۺادحلثیۺفدصرادملرنیس‪،‬ۺایۺربریغصۺےکۺاکیۺوچس ۺےکۺاعملۺدنیۺیہۺںیہنۺہکلبۺاعملۺاالسؾۺےکۺ‬
‫ق‬
‫رقبعیۺتیصخش‪،‬دقفةارسفملي‪،‬ۺزدبةۺااعلرف‪،‬ۺرئۺادحملث‪،‬ۺااتسذاالاسذتـ‪،‬ۺاعملۺرابین‪،‬ۺنلعءۺفلسۺےکۺےچسۺریپفاکر‪،‬ۺاؿۺیکۺریستۺ‬
‫اکۺرتہبنیۺومنہن‪ ،‬ۺہریت ۺف ۺتیمحۺاالسیم ۺاک ۺهلعدار‪ ،‬ۺہمسجم ۺملع ۺف ۺلمع‪ ،‬ۺاوصؽ ۺفۺوضاطبۺیک ۺاپدساریۺںیمۺئاتکےئۺزنم‪ ،‬ۺاالخص ۺفۺتیہللۺ‬
‫افرۺتیشخۺاسیدیۺاکۺرکیپ‪،‬ۺاشرحۺاخبریۺفۺرتذمی‪،‬ۺولعؾۺفیلۺایہللۺےکۺےچسۺاجنیشن‪،‬ۺومیسۺعۺفاہرفؿۺعۺےکۺاکیۺدمعہۺومنہنۺ‪،‬ۺرمدؾۺانشسۺفۺ‬
‫رمدؾ ۺاسز‪ ،‬ۺرمیب ۺلیلج‪ ،‬ۺزہارفں ۺےک ۺاسابئؿ ۺتقفش‪ ،‬ۺالياوفؿ ۺولمة ۺالمئ ۺاک ۺوخع ‪ ،‬ۺاھبری ۺاامعؽ ۺانومں ۺفایل ۺتیصخش‪ ،‬ۺرتامجؿ ۺاتنسلہۺ‬
‫فاامجل ت‪ ،‬ۺاج ع ۺاامکلالتۺفااحملنس‪ ،‬ۺریمے ۺاخبری ۺرشفی ۺےک ۺھچ ۺااسذت ٔہ ۺرکاؾۺںیم ۺبس ۺےسۺوبحمب ۺااتسذ‪ ،‬ۺااتسذ ۺرتحمؾ ۺرضحتۺ‬
‫ادقسۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاصبح ۺاپنل ۺوپریۺدقس ۺرسہ ۺاےنپ ۺےھچیپۺزہاراہ ۺنلعء‪ ،‬ۺاحلصء ۺافرۺةلطء ۺوک ۺرفےتۺےتکلب ۺوھچڑ ۺرک ۺاس ۺافین ۺداین ۺےس ۺاعملۺ‬
‫یبقعۺیکۺرطػۺرفاہنۺوہےئگ۔اان ہلل واان اىیو راجػون‪ ،‬ان هللا ٌا ادز وىو ٌااغیط ولک ش غنره ابجو ٌطٍ ‪.‬‬
‫رضحتۺدقسۺرسہ ۺاک ۺاسہحن ۺاس ۺدقر ۺاشؼ ۺف ۺنیگنس ۺےہۺہک ۺاینپ ۺونتیعۺںیمۺرصػ ۺاکیۺاحدہث ۺںیہن ۺہکلب ۺاس ۺےک ۺنمضۺںیمۺ‬
‫دصاہۺاساحنتۺرمضمۺںیہ۔‬
‫ىيص ىلع هللا مبطتنهس‬
‫ان جيٍع اىػامل ىف واحر‬
‫وشرشۺاکریمشیۺرموحؾۺےنۺ ۺااعشرۺاشدیۺاےسیۺیہۺوم ہعۺےکۺےئلۺاہکۺاھت۔‬
‫بجعۺایقتمۺاکۺاحدہثۺےہۺاکشۺےہۺآںیتسۺںیہنۺےہ‬
‫زنیمۺیکۺرفقنۺیلچۺیئگۺےہ‪،‬ۺاقفۺہپۺ رہۺںیبمۺںیہنۺےہ‬
‫ریتےۺدجایئۺےسۺرمےنۺفاےلۺفہۺوکؿۺےہۺوجۺزحںیۺںیہنۺےہ‬
‫‪132‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رگمۺرتیۺرمگۺاناہگںۺاکۺےھجمۺایھبۺکتۺںیقیۺںیہنۺےہ‬
‫ارتۺےئگۺزنمولںۺےکۺرہچے‪،‬ۺاریمۺایک‪،‬ۺاکرفاںۺایگۺےہ‬
‫رگمۺرتیۺرمگۺاناہگںۺاکۺےھجمۺایھبۺکتۺںیقیۺںیہنۺےہ‬
‫اہللۺاعتیلۺاکۺآپۺرپۺےبۺاسحبۺافرۺےبۺرکاںۺرںیتمحۺانزؽۺوہں‪،‬ۺربۺذفاالجلؽۺآپۺیکۺہلمجۺانسحتۺوکۺلوبؽۺرفامےئ‪،‬ۺافرۺربقۺ‬
‫ںیمۺرکفٹۺرکفٹۺراتحۺفۺنوکؿۺبیصنۺرفامےتۺوہےئۺآپۺوکۺتنجۺارفلدفسۺاکۺںیکمۺانبےئ۔الييً اغفس ىو‪ ،‬وارمحو‪ ،‬وغافو‪،‬‬
‫ٓ‬
‫واغف غنو‪ ،‬وارفع درجاثو ىف اىلع اجلنات‪ ،‬الييً ال حتسٌنااجسه‪ ،‬وال ثفتنا بػره‪ ،‬اٌني ايرب اىػاىٍني‬

‫‪‬‬

‫‪133‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اقہلفۺملعۺفلمعۺاکاکیۺافرۺدراشخںۺاتسرہۺرغفب‬
‫دعمؿۺملعۺفریصبتۺ‪،‬ہیقفۺاسفنل‪،‬دحمثۺریبکۺداراولعلؾۺدویدنبۺرضحتۺومالانیتفمۺدیعسادمحاصبحۺاپوپنلریۺۺاےنپۺامکلۺیقیقحۺیکۺآوغشۺرتمحۺںیم‬
‫ت‬
‫دمحملیفطۺدنف جیڑرؽۺرٹیکسی!ۺاامؾۺادنہلافيوڈننشیۺیئبمم‬

‫رجن ۺفمغ ۺزدنیگ ۺاکہصحۺےہ ۺرہوخیش ۺےک ۺسا ۺمغ ۺےہ‪،‬ایحت ۺاممت ۺاکشیپ ۺہمیخۺےہ‪،‬ونرےک ۺسا ۺتملظ ۺ‪،‬تملظ ۺےک ۺسا ۺرفینشۺ‬
‫‪،‬وخویشںۺاسیکھتۺآںووافرآںوواسیکھت ۺوخیشۺفرسمتۺےکےہقہقۺیہیۺوتزدنیگۺےہۺافرایسۺزدنیگۺےکۺاخہمتۺاکانؾ’’ ومتۺ‘‘ےہ ۺابتۺ‬
‫ملسم ۺےہ ۺہک ۺ ۺداین ۺلچ ۺالچيواکانؾ ۺےہ ۺافر ۺیھب ۺتقیقح ۺےہہک ۺدفاؾ ۺافررقار ۺوت ۺرصػ ۺاہلل ۺرب ۺازعلت ۺوکاحلص ۺےہ ۺافر ۺیھبۺ‬
‫ولعمؾ ۺےہہک ۺاہلل ۺرب ۺازعلت ۺیک ۺذات ۺدقمس ۺےک ۺوسارہ ۺزیچ ۺرپانفتیئ ۺاطری ۺوہیگ ۺسج ۺےک ۺابرےںیم ۺرقآؿ ۺدقمسۺ‬
‫ےکادنراراشدےہۺ’’لک ُفص ذائلة اىٍوت‘‘ نکیلۺایکےئجیکااسنینۺتعیبطۺاکۺہکۺاےسۺبجۺیھبۺوکیئۺفیلکتۺوہپیتچنۺےہۺوتاسۺاکدؽۺ‬
‫رفاتۺےہۺ ۺاجےننےکۺابفوجد ۺہکۺرفسانتکیہۺآراؾۺدہۺویکں ۺہنۺوہۺاسۺیکۺاکیۺزنمؽۺینیقیۺےہاسۺنیقیۺےکۺابفوجدہک ۺسجۺصخشۺ‬
‫ےندخایئۺانشیٹسۺےساہجںۺافرےنتجۺاکۺٹکٹۺاحلصۺایکۺےہۺاسۺزنمؽۺےکۺآےتیہۺٹکٹۺاینپۺتیثیحۺوھکداتیےہرگمدفراؿۺرفسۺضعبۺ‬
‫اسمرف ۺاےنپ ۺرکدارفلمع ۺےس ۺایسی ۺاھچپ ۺافراینپ ۺتیصخش ۺاکااسی ۺارث ۺوھچڑاجےتںیہ ۺہک ۺاؿ ۺیک ۺدجایئ ۺےس ۺدؽ ۺوکرکب ۺاکااسحسۺ‬
‫وہاتےہنکیل ۺفوفرتبحم ۺںیم ۺوکیئ ۺیھب ۺاسمرف ۺااسیںیہن ۺوہاتوجقیلخ ۺفاسنلمر ۺافرکین ۺتنیط ۺاسمرف ۺاسیکھت ۺاےنپ ۺرفس ۺافراینپ ۺزنمؽ ۺےکۺ‬
‫آےنےس ۺےلہپ ۺارتاجےئ ۺرہصخش ۺوک ۺاینپ ۺزدنیگ ۺیک ۺآرخی ۺاسسن ۺکت ۺانیجےہ ۺافررہیسک ۺوک ۺاینپ ۺزنمؽ ۺکت ۺوہپچن ۺرک ۺوساری ۺےس ۺارتۺ‬
‫انےہنکیل ۺدخااجےن ۺاؿ ۺآوھکن ں ۺوکرکب ۺفالب ۺےکۺےنتک ۺانمرظ ۺدےنھکی ۺدقمرںیہۺااکف ۺفوحادثۺےکۺےنتکۺنیس ۺدھکی ۺیکچ ۺنکیل ۺزدنیگۺںیمۺ‬
‫بجۺیھبۺوکیئ ۺااسیہحمل ۺآایہک ۺبج ۺیسک ۺربزگدیہ ۺتیصخش ۺےن ۺاانپوبر ۺرتسب ۺاٹیپلۺ‪،‬داینافرداینفی ۺزیچفںۺےس ۺرخۺومڑاوتااسحس ۺزایںۺیکۺ‬
‫اگنچرویں ۺےن ۺاہنں ۺاخہن ۺدؽ ۺوک ۺےبنیچ ۺفےبلک ۺرکدای ۺدعمؿ ۺملع ۺفریصبت ۺ‪،‬میلعت ۺفرتتیب ۺاکابہگنؿ ۺ‪،‬ہقف ۺاالسیم ۺاکانشفر‪،‬قیقحتۺ‬
‫ففینصت ۺاک رہرینم‪،‬وعشرفآیہگ ۺاکرکیپلیمج ۺ‪،‬رسیئ ۺادحملنیث ۺرضحت ۺومالانیتفم ۺدیعسادمح ۺاصبح ۺاپوپنلری ۺےن ۺاینپ ۺرمع ۺیعبط ۺذگاررکۺ‬
‫رقتةی ۺ‪۷۸‬اسؽ ۺیک ۺرمعںیم ۺ‪۲۵‬راضمؿ ۺاابملرک ۺ‪۱۴۴۱‬ھ ۺاطمقب ۺ‪ ۱۹‬ۺیئم ۺ‪۲۰۲۰‬ءربفزلگنم ۺحبص ۺےک ۺافنیل ۺاسوتعں ۺماں ااس ۺدارافینۺ‬
‫ےسۺہشیمہۺشیمہۺےئلیکۺآںیھکنۺومدنںیلۺ’’اانہللۺفااناہیلۺراوعجؿ ‘‘‬
‫اےرفہتشۺالجۺ!ۺایکوخبۺریتیۺدنسپےہ‬
‫وھپؽۺوتےنۺفہۺانچۺوجۺنشلگۺوکفریاؿۺرکایگ‬
‫تقیقح ۺ ۺےہہک ۺضعب ۺآافیق ۺایصخشت ۺایسی ۺوہیت ۺںیہ ۺ‪،‬وجرچخ ۺےک ۺزہارفں ۺع دوشں ۺےکسا ۺمنج ۺیتیل ۺںیہ ۺافر ۺمشچ ۺکلف ۺنج ۺاکۺ‬
‫دصویںۺافراسولںۺااظتنررکیتۺںیہۺفتقۺدقؾۺدقؾۺرپرکۺرکۺافرلھبنسۺرکۺاےسیارفادوکۺانباتےہۺ‪،‬ونساراتےہافررتااتشےہۺبتۺںیہکۺ‬

‫‪134‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اجرکۺاکیۺوگرہانایبۺافررمداکلۺمنجۺاتیلےہۺ‪،‬البہبشۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺایسیۺیہۺاعیملۺایصخشتۺںیمۺےسےھتۺفہۺکیبۺفتقۺہیقفۺیھبۺ‬
‫ےھتۺافردحمثۺریبکیھب‪،‬ۺےباثمؽۺبیطخۺیھبۺےھتۺافراریںیۺاتفگراعملۺدنیۺیھبۺہکلبۺویںۺےیہکہکۺفہۺہمہۺتہجۺتیصخشۺےکۺامکلۺےھتۺ‬
‫اہللۺربۺازعلتۺرضحتۺےکۺامتؾۺکینۺاکومںۺوکلوبؽۺرفامںیۺ‪،‬رفحۺوکنوکؿۺفانانیمؿۺںیشخبۺافرتنجۺارفلدفسۺیکۺاہبرفںۺےسۺوپریۺ‬
‫رطحۺرسرفازرفامںی۔‬
‫آیتۺیہۺرےہیگۺریتےاافنسۺیکۺوخوبش‬
‫نشلگۺریتیۺایدفںۺاکۺاتکہمیہۺرےہاگ‬
‫س‬
‫ءاکلہ ۺ‪،‬امشیل ۺرجگات ۺ(اپوپنلر)ںیم ۺوہیئ ۺادتبایئ ۺمیلعت ۺاےنپفنط ۺرجگات ۺںیمۺ‬
‫رضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺیک ۺفالدت ۺاباعسدت ۺ‪ ۱۹۴۰‬ۺ ر‬
‫احلصۺیکۺبجۺآپۺیکۺرمعۺرقتةی‪۵‬ای‪۶‬اسؽۺیکۺیھتۺوتۺفادلرتحمؾۺےنآپۺیکۺمیلعتۺاکآاغزرفاماینکیلۺفادلرتحمؾۺیتیھکۺفہریہۺےکۺاکومںۺ‬
‫ںیمۺرصمفػۺرےتہۺسجۺیکۺفہجۺےسۺاخرطوخاہۺوتہجۺہنۺدےںیکس اےئلسۺآپۺوکبتکمۺںیمۺاھٹبدایۺاہجںۺانرظہۺفداینیتۺیکۺمیلعتۺاحلصۺ‬
‫یکۺرھپاےنپۺامومۺرضحتۺومالانۺدبعارلنمحۺاصبحۺاریاےکارماہۺداراولعلؾۺاھچیپۺےلچےئگۺاہجںۺافریسۺیکۺادتبایئۺاتکںیبۺزپںیھۺ‪۱‬سۺ‬
‫ےک ۺسا ۺحلصم ۺاتم ۺرضحتۺومالان ۺذنریایمں ۺاصبحۺ ۺاپوپنلرےک ۺدمرہس ۺںیم وجاپوپنلررہشںیم ۺفاعق ۺےہداہلخ ۺ‪،‬ای ۺافراچراسؽ ۺکتۺ‬
‫رضحت ۺومالانیتفم ۺدمحماربکایمں ۺاصبح ۺاپوپنلریۺ ۺافررضحت ۺومالان ۺاہمش ۺاصبح ۺاخبریۺ ۺےس ۺرعیب ۺیک ۺادتبایئ ۺافروتمطس ۺاتکںیبۺ‬
‫ت‬
‫زپھاں ھ رر ۺ‪۱۳۷۷‬ھ ۺںیم ۺاظمرہاولعلؾ ۺاہسروپنرںیم ۺداہلخ ۺےلرکرضحت ۺومالان ۺدصقی ۺادمحاصبح ۺیومیۺ ۺےسوحن‪،‬قطنم ۺفہفسلف ۺیکۺ‬
‫رتشیباتکںیب ۺزپںیھ ۺزینرضحت ۺومالاندبعازعلسیاصبح ۺراےئوپریۺ ۺرضحت ۺومالان یح ۺاصبح ۺاہسروپنریۺ ۺافررضحتۺ‬
‫ومالانفاقراصبحۺونجبریۺےسۺیھبۺدنچاتکںیبۺزپںیھ ۺسا ازاںۺ‪۱۳۸۰‬ھۺاطمقبۺ‪۱۹۶۰‬ءماںفقہ‪،‬ۺدحثی‪،‬ۺریسفتفدرگیولعؾۺفونفؿۺیکۺ‬
‫ایلع ۺمیلعت ۺاحلص ۺرکےنےئلیک ۺداراولعلؾ ۺدویدنبںیم ۺدالخ ۺوہےئافراسؽ ۺافؽ ۺرضحت ۺومالان ۺریصنادمح ۺاخں ۺاصبح ۺدنلبرہشی ۺےسۺ‬
‫ریسفتالجنیل ۺ ع ۺوفزاریبکل ۺرضحت ۺومالاندیس ۺارتخ ۺنیس ۺاصبح ۺدویدنبیۺ ۺےسدہا ۺافنیل ۺفہریہ ۺزپںیھ ۺ‪۱۳۸۲‬ھ ۺاطمقب ۺ‪۱۹۶۲‬ءںیمۺ‬
‫دفرہۺدحثیۺرشفیۺےسۺاسالہنۺااحتمؿۺںیمۺاایتمزیۺربمناتۺےسۺاکایمبۺوہرکافرغۺوہےئۺس دیمیلعتۺےئلیکۺہبعشۺااتفءںیمۺدالخۺوہےئۺ‬
‫افراتففی ۺونیسی ۺیک ۺرتتیب ۺاحلص ۺیک ۺسج ۺےک ۺسا ۺآپ ۺےک ۺیہقف ۺذفؼ ۺںیم ۺاچراچدنگل ۺےئگ ۺنج ۺرضحات ۺااکربےکاسےنم ۺزاونےۺ‬
‫ذملتےط ۺرفامای ۺاؿ ۺںیم ۺرضحت ۺومالاندیسارتخنیس ۺاصبح ۺدویدنبیۺ‪،‬رضحت ۺدبعالیلجل ۺاصبح ۺریکاونیۺ‪،‬رضحت ۺومالاناقریۺ‬
‫دمحمبیط ۺاصبحۺ‪،‬رضحت ۺومالانرخفانسحل ۺاصبح ۺرمادآابدیۺ ۺ‪،‬رضحت ۺومالاناربامیہ ۺاصبح ۺایلبفیۺ‪،‬رضحت ۺومالاناالسؾ ۺاقحلۺ‬
‫اصبحۺایمظعۺ‪،‬خیشۺومحمددبعاولاہبۺاصبحۺرصمیۺفدرگیااتسذہۺرکاؾۺاق لۺذرکںیہۺ۔‬
‫لیمکت ۺااتفءےک ۺسا ۺ‪۱۳۸۴‬ھ ۺماںچظڑرت ۺالعہم ۺاربامیہ ۺاصبح ۺایلبفیۺ ۺےکوتطس ۺےس ۺآپ ۺاک ۺرقتر ۺداراولعلؾ ۺارشہیفۺ‬
‫رادنریوسرت ۺںیم ۺدراجت ۺایلعےک ۺااتسدیک ۺتیثیح ۺےس ۺوہا ۺاہیں ۺرقتةیدس ۺاسؽ ۺدتریسی ۺدخامت ۺااجنؾ ۺدےتیرےہ ۺرھپ ۺداراولعلؾ ۺیکۺ‬

‫‪135‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫سلجم ۺوشری ۺےکزعمزرنکۺرضحت ۺومالاندمحموظنمرامعنینۺاصبحۺیک ۺوجتسیۺرپۺ‪۱۳۹۳‬ھ ۺںیمۺداراولعلؾۺدویدنب ۺےکدنسمۺدرس ۺفدترسیۺ‬

‫ےئلیک ۺآپ ۺاک ۺااختنب ۺایک ۺایگآپ ۺفلتخم ۺولعؾ ۺفونفؿ ۺیک ۺاتکںیب ۺزپاھےناسیکھت ۺربوسں ۺرتذمی ۺرشفی ۺدلجافؽ ۺافراحطفی ۺرشفیۺ‬
‫ےکاابسؼ ۺآپ ۺےس ۺقلعتم ۺرںیہ‪،‬داراولعلؾ ۺدویدنبےک ۺخیش ۺادحلثی ۺفدصرادملرنیس ۺرضحت ۺومالان ۺریصنادمحاخں ۺاصبح ۺیک ۺالعتلۺ‬
‫ےکسا ‪۱۴۲۹‬ھ ۺاطمقب ۺ‪۲۰۰۸‬ءماںتجااری ۺرشفی ۺاکدرس ۺآپ ۺےک ۺرپسدایکایگ ۺافرخیش ۺادحلثی ۺےکبصنم ۺہلیلج ۺرپافہزئوہےئسجۺ‬
‫وکآرخی ۺفتق ۺکت ۺنسحب ۺوخیب ۺااجنؾ ۺدےتیرےہاس ۺںیم ۺوکیئ ۺکش ۺںیہن ۺہک ۺآپ ۺفلتخم ۺاالسیم ۺولعؾ ۺےکرحبرکیباں ۺےھت ۺنکیل ۺملعۺ‬
‫دحثی ۺفہقف ۺںیم ۺدترسی ۺاکوج ۺہقیلس ۺافراس ۺنف ۺرپ ۺوج ۺجاہرت ۺآپ ۺوک ۺزخاہن ۺدقرت ۺےس ۺفدتعی ۺوہیئ ۺیھت ۺتہب ۺمک ۺاخدؾ ۺدحثی ۺیکۺ‬
‫دختم ۺںیم ۺآیئ ۺوہیگ ۺتہب ۺوخوصبریت ۺاسیکھت ۺاج ع ۺافررصتخم ۺادنازںیم ۺدحثی ۺاکوہفمؾ ۺاھجمسرکةلطءوکنئمطم ۺرکدانیآپ ۺےئلیک ۺوکیئۺ‬
‫سبی ۺابت ۺںیہن ۺیھت ۺاہلل ۺےن ۺآپ ۺوکفہ ۺالصتیح ۺاطعیک ۺیھت ۺسج ۺےس ۺاےنپ ۺااکفرفایخالت ۺوک ۺةلطء ۺکت ۺلقتنم ۺرکدےنییک ۺوپری ۺجاہرتۺ‬
‫اتہم ۺاحلص ۺیھت ۺافردفراؿۺدرس ۺسبی ۺوخیب ۺافراامتعدی ۺاسیکھت ۺاحؽ ۺفلبقتسمۺاکآہنیئۺداھکرکۺمیلعتۺفرتتیبۺےک ۺاےسی ۺااشرےرفامےتۺ‬
‫ہک ۺةلطءےک ۺذنہ ۺفدامغ ۺرپشقن ۺوہاجات ۺسج ۺےس ۺاؿ ۺاکدؽ ۺےبدحرسمفروہاجایرکات ۺافررہچے ۺرپ ۺاشبتش ۺےنكپٹیتگل ۺویکں ۺہک ۺآپۺ‬
‫اکاولسبۺدترسیۺسبایہۺدشکلۺافردوکلاھباجویناالوہارکاتاھتۺآپۺوبےتلۺوتۺویںۺاتگلےسیجۺآاشبرہہبۺرےہوہںۺظفلتۺیکۺادایگیئۺںیمۺ‬
‫وخوصبریتۺ‪،‬اعؾۺمہفۺابوتںۺںیمۺولعمامتۺاکدنرۺ‪،‬لسکۺدنمیۺرپربلحمۺڈاٹنۺڈٹپۺآپۺیکۺامنایںۺوصختایتۺںیمۺےسۺںیھت۔‬
‫سجۺےکۺرکدارےسۺآیتۺوہۺدصاتقۺیکۺوخوبش‬
‫اؿۺیکۺدترسیۺےسۺرھتپیھبۺلھگپۺےتکسۺںیہ‬
‫آپۺےنۺاہنتیۺافجشکۺافراسدہۺتعیبطۺاپیئۺیھتۺاھکانابلسۺافروساریۺرہاکیۺںیمۺاسدیگۺوحلمظۺریتہۺیھتۺ‪،‬اعؾۺولفحمںۺںیمۺانھٹیبۺ‬
‫افرااض ت ۺفتقۺرکان ۺآپ ۺیک ۺتعیبط ۺےکابلکل ۺالخػ ۺاھت ۺرضحتۺیک ۺتعیبطۺںیمۺدرسۺفدترسیۺاسیکھتۺفینصت ۺفاتفیل ۺاکسباامدہۺاھتۺ‬
‫وگایآپۺاسۺدیماؿۺےکۺیھبۺرتہبنیۺوسہشارےھتاےئلسۺآپۺےکۺونکۺملقۺےسۺیئکۺاتکںیبۺرظنماعؾۺرپآیاںجااصۺوطررپدریسۺاتکوبںۺ‬
‫یکۺرشفاحتۺوجیملعۺومادۺافریقیقحتۺاینبدرپۺیملعۺوقلحںۺںیمۺوخبۺذپریایئۺاحلصۺیکۺایسۺرطحۺا میۺاالتمۺرضحتۺومالانارشػۺیلعۺ‬
‫اصبحۺاھتونیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺ’’ادمادااتفلفیۺ‘‘رپآپۺےنۺع اںۺدقراحہیشۺیھب ۺرحتریۺرفامایآپۺنپچبۺیہۺےسۺاہنتیۺذنیہۺفنیطفۺ‬
‫‪،‬بتکۺینیب‪،‬افرتنحمۺےکۺاعدیۺےھتۺاینپۺذاکفتۺفذاہتنۺیکۺفہجۺےسۺفلتخمۺولعؾۺفونفؿۺافراخصۺوطررپۺہقفۺافرۺدحثیۺںیمۺاتممزاجےنۺ‬
‫اجےتےھت‪،‬یہقف ۺانیمیسرفں ۺںیم ۺآپ ۺیک ۺراےئوکسبی ۺاتیمہ ۺدی ۺاجیت ۺیھت‪،‬یہقف ۺابرویکیں ۺیک ۺرطػ ۺااشرہ ۺرفامےت ۺافرآپۺ‬
‫ےکاقمےلوکسبی ۺدقریک ۺاگنوہں ۺےس ۺداھکیاجات ۺآپ ۺیک ۺیملع ۺدخامت ۺوک ۺرساہےتوہےئ ۺدصروہمجر ۺدنہ ۺرشیتم ۺرپتااپلٹۺ‬
‫ےکاہوھتںۺآپۺوکیتمیقۺاویارڈےکۺذرےعیۺونازاایگۺ۔‬

‫‪136‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحت ۺرعہص ۺدرازےس ۺلیلع ۺلچ ۺرےہےھت ۺنکیل ۺفعض ۺالعتل ۺےک ۺابفوجد ۺاینپ ۺہریومعمیل ۺتمہ ۺافروقت ۺاامیین ۺےس ۺاکؾۺ‬
‫ےلرکۺاےنپآپۺوکرحتمکۺافراعفؽۺانبےئۺرےتھکےھتۺرگمتحصۺےکااطحنطۺوکدےتھکیوہےئۺ ۺرطخہۺاگلوہااھتۺہکۺ ۺامٹمٹاتوہارچاغۺیسکۺ‬
‫یھب ۺفتق ۺداغ ۺافمرتق ۺدےاتکسےہ ۺیکسج ۺدنچایکلھجں ۺفاتقوفاتقوسحمس ۺوہیت ۺریہ ۺایھب ۺاحہیل ۺمتخ ۺاخبری ۺرشفی ۺےکفتق ۺاینپۺ‬
‫ وگتفےسلبق ۺزفرزفرےس ۺداہڑےامررکرفےنےگلاےنپ ۺااتسدوکویں ۺدھکی ۺرک ۺةلطءاےنپ ۺافرپاقوبہن ۺرھک ۺںیکس ۺافرویںۺ‬
‫وپرےدارادحلثی ۺںیم ۺرفےناکامسں ۺدنبھ ۺایگ ۺرہصخش ۺآدبدیہ ۺوہایگ ۺدنچوٹنمں ۺسا ۺرضحت ۺوکاپین ۺدایایگ ۺسج ۺےک ۺسا ۺھچک ۺوبےنل ۺیکۺ‬
‫وکششۺیکۺوتااسیاگلۺےسیجاافلظۺاغبئۺوہےئگوہںۺ‪،‬یئکۺرمہبتۺوبےنلیکۺوکششۺیکۺرگم ۺہنۺوبؽۺےکسنکیلۺرضحتۺیکۺزابؿۺےسوجہلمجۺالکنۺ‬
‫فہۺاھتۺ’’ابۺوجاہللۺاچےہاگفہۺوہاگۺ‘‘ ۺہلمجۺنیتۺرمہبتۺرفامایافردنسمےسۺےچینارتےئگةلطءےئلیکۺ ۺرظنمبیجعۺاھتۺامتؾۺةلطءرضحتۺےکۺ‬
‫ارتحاؾۺںیمۺڑھکےوہےئگافررضحتۺ ۺاہھتۺالہےتوہےئۺةلطءوکالسؾۺرکےکرتصخۺوہےئگافر ۺاشدئداراولعلؾۺیک ۺاترخیۺںیمۺیلہپۺ‬
‫رمہبت ۺ ریغداعےکسلجم ۺاماتتؾ ۺذپریوہیئگ ۺ۔رضحتۺ ۺزامےنےس ۺوشع ےک ۺرمضی ۺےھت ۺافرنس ۺفاسؽ ۺاسیکھتۺ‬
‫ت‬
‫اس ھيکےسا درگیےسبےتھےئگایھب ۺدنچاسولں ۺےس ۺفلتخم ۺارماض ۺےن ۺس دیابؽ ۺفرپاکنؽ ۺےئل ۺےھتفہفق ۺفہفق ۺےس ۺرضحتۺ ۺرپرمضۺ‬
‫جي‬
‫اکدشدی ۺہلمح ۺوہاتراہافررطح ۺرطح ۺیک ۺدیچیپایگں ۺافرےئن ۺےئن ۺوعارض ۺومنداروہےتےئگرمض ۺےن ۺوطؽ ۺڑکپاوتارمی یسی ۺفارڈۺ‬
‫ک‬
‫ےکوصخیصۺدھکیۺرھکیۺفاےلرمکےۺماںرراھکایگوخشیۺفااقربۺ‪،‬دخاؾۺافراةحبۺفنیقلعتمۺےنۺدی ھ ررھکیۺںیمۺوکیئۺرسکہنۺوھچڑیۺرہحۺ‬
‫یکۺوکںیششۺیکۺنکیل۔‬
‫رمضۺسباتھایگوجںۺوجںۺدفایک‬
‫ابالٓرخۺ ۺاحدہثۺافہعجۺاےسیۺفتقۺںیمۺشیپۺآایگسجۺفتقۺوپریۺداینۺدیقفدنبںیمۺںیہۺاےئلسۺرضحتۺےکۺاةحبۺفنیقلعتمۺ‪،‬رمدینیۺ‬
‫افرالتذمہ ۺوکہن ۺایعدت ۺرکےناک ۺومعق ۺالمافرہن ۺیہ ۺانجزےںیم ۺرشتک ۺاکرضحتۺرغبض ۺالعج ۺرہشیئبمم ۺںیم ۺمیقم ۺےھت ۺالمڈےکویجنسینۺ‬
‫اہلٹپس ۺماںصیڑرآزامالعتل ۺےکسا ۺآرخیۺاسسن ۺےلرکاےنپرب ۺیقیقح ۺےس ۺاجےلمافردیقعدنمتفں ۺےناینپ ۺمن ۺآوھکنں ۺاسیکھتۺ‬
‫وجوشیگری ۺیئبمم ۺافویشارہ ۺربقاتسؿ ۺںیم ۺآوغش ۺدحلرکدای۔اس ۺںیم ۺوکیئ ۺکش ۺںیہنۺہک ۺرضحتۺ ۺاالسػۺےکاسۺاقےلفےسۺقلعتۺ‬
‫رےتھکےھت ۺنج ۺیک ۺزدنایگں ۺوقؾ ۺفکلم ۺ‪،‬دنی ۺفتلم ۺیک ۺہمہ ۺفتق ۺدختم ۺےئلیک ۺففق ۺوتیھت ۺیہ ۺرگمایس ۺاسیکھت ۺفتق ۺےک ۺاٹھگوٹپۺ‬
‫ادنریھفںۺںیمۺرفینشۺاکانیمرہۺیھبۺینبۺوہیئۺںیھتۺنکیلۺمہۺبسۺوکولعمؾۺےہہکۺومتۺےسۺیسکۺوکر تۺاگریۺںیہنۺ۔‬
‫رکںیۺایکاینپۺیتسہۺاکۺںیقیۺمہ‬
‫ایھبۺبسۺھچکۺایھبۺھچکۺیھبۺںیہنۺمہ‬
‫آےگےھچیپبسۺوکاجانےہاسۺاہجؿۺافینۺںیمۺوجیھبۺآایۺفہۺاینپۺہنیعتمۺاہبرںیۺدھکیۺرکاہجؿۺابیقۺیکۺرطػۺرتصخۺوہایگۺاےئلسہکۺ‬
‫آویناولںۺیکۺآرخیۺزنمؽۺربقےہ۔‬

‫‪137‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫داینےکاےاسمرفزنمؽۺریتیۺربقےہ‬
‫انیقیرضحت ۺیتفم ۺاصبحۺ ۺمہ ۺبس ۺےس ۺدجاوہےئگرگمرضحت ۺیک ۺدخامت ۺاکشقن ۺلیمج ۺاناق ل ۺرفاومش ۺںیہ ۺوگانوگں ۺاسۺ‬
‫ےنتفےکدفرںیم ۺاؿ ۺدخاردیسہ ۺشبروگں ۺاکسفن ۺفوجدیھب ۺاتم ۺےئلیکمسجم ۺرتمح ۺوہاتےہافرہن ۺاجےنےنتک ۺونتفں ۺےئلیک ۺآڑۺ‬
‫انبراتہےہاےئلسرضحت ۺیک ۺفافت ۺوپری ۺاتم ۺاکااسیاسخرہ ۺےہسج ۺیک ۺلیمکت ۺلکشم ۺےس ۺوہیتکس ۺےہاہلل ۺرب ۺازعلت ۺےس ۺداعےہہکۺ‬
‫اہلل ۺرضحت ۺےک ۺدراجت ۺوکدنلبرفامںی ۺ‪،‬امتؾ ۺاةحب ۺفنیقلعتم ۺوک ۺربصلیمج ۺاطعرفامرک ۺاتم ۺہملسم ۺوک ۺرضحت ۺاکمعن ۺادبلؽۺ‬
‫اطعرفامےئ۔آنیم‬

‫‪‬‬

‫‪138‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫فہ اجاثنرِ ملعِ رشتعی ںیہن راہ‬

‫فیص اہلل اقیمس دساھرھت رگنی‬

‫ۺاافلظ یک داین ںیم ےنھکل‪ ،‬زپےنھ افر ےنہک ےک ضح وت دنچ رحفػ ےس رمبك اکی انؾ ےہ؛ نکیل اعمین یک داین‬
‫آاتفب وضاشفں‚‬
‫ِ‬ ‫ںیم "رحبِ ولعؾ اک امرہ انشفر‪ ،‬شیب تمیق ریہہ ‪،‬اکنت فافممیہ ےس رُپ زخہنی دصػ‪ ،‬قیقحت ف میہف اک‬
‫ےس یرش ح ےیجیک وت اشدی تیصخش اک اکی وگہن حیح اعترػ وہےکس‪.‬‬
‫نکیل اب رفنش آاتفب‪ ،‬رغفب وہایگ ‪ ،‬فہ داین ےس اس رطح رتصخ وہا ہک نیقلعتم فدقتعمنی ےک افاسؿ‬
‫ُگ‬
‫م وہےئگ‪ ،‬یسک ےن وساچ یھب ہن اھت ہک اس اناہگین افر اناقِلب نیقی احدےث یک زگدن اس رطح ینہس زپے یگ‪ ،‬زدنیگ‬
‫رھب ِ‬
‫ولعؾ رشتعی اک درس دےنی فاال ااسنؿ اجےت اجےت یھب درس دانی ہن وھبال‪ ،‬رپ اس رمہبت یسک اتکب اک ایبین درس ہن‬
‫اھت‪ ،‬وکیئ یملع ااکشؽ یھب ںیہن‪ ،‬افر ہن یہ وکیئ یہقف ہلئسم ‪ ،‬اس دہعف درس اھت آرخت اک‪ ،‬داین یک تقیقح اک‪ ،‬فہ یھب خ یل‬
‫وطر رپ‪ ،‬ہک ‪:‬‬
‫داین لیھک ےہ افر لیھک یھب ےہ دنچ وحملں اک‬
‫وخاب ع اں وھجمس‬
‫رظن وجھچک یھب آات ےہ اےس ِ‬
‫درس یھب ربعت ےس رھبوپر‪ ،‬وتحیصنں اک اکی اہجؿ ضح وہےئ‪ ،‬زدنیگ رھب سج ذریخہ دحثی یک زابؿ ےس‬
‫یرش ح یک‪ ،‬آج اُیس ذریخہ ےس نُچ رک اکی دحثی یک ےب زابین یرش ح یک‪ ،‬دحثی ھچک ویں ےہ ‪ٕ " :‬ان هللا ال يلبض‬
‫ً‬
‫اُزتاغا ينزتغو نم اىػباد‪ ،‬وىهَ يلبض اىػيً بلبض اىػيٍاء”‬ ‫اىػيً‬
‫ۺًانیقی آپ ےن اھجمسدای ہک داین ےس ملع ےسیک رتصخ وہات ےہ ؟ افر تہب وخب اھجمسای ہک اعمِل یک ومت رصػ اعمَل یک‬
‫ومت ںیہن؛ ہکلب ِِع یک یھب ومت ےہ‪ ،‬افر ملع یک ومت ریتیگ یہ اسھت الیت ےہ‪ ،‬انچہچن ‪:‬‬
‫ااکمؿ رظن ےہ ریتیگ اھچیئ وہیئ‬
‫اتہب ِ‬
‫ریتیگ افر ریتیگ یھب ومت یک اھچیئ‬
‫آپ اینپ اسری وصختایت ےٹیمس اعملِ اںی ےس اعملِ آں یک تمس وکچ رکےئگ‪ ،‬اعملِ انف وک وھچڑ اعملِ دفاؾ وک اانپ‬
‫ٔ‬
‫نکسم انب‪،‬ای‪ ،‬رکسماےت وہےئ یتسنہ رکسمایت داین ےک ابیس نب ےئگ‪ ،‬ویکہکن داعےئ وبنی "ُرض هللا ٕاٌسأ مسع ٌين ٌلاىيت‬
‫حففظيا ووغاىا وأداىا نٍا مسع‚ ےک آپ اجب وطر رپ قحتسم ںیہ؛ رپ اہیں ہن اجےن ےنتک اےسی ںیہ وج مامہ ےب آب‬
‫ٔ‬

‫‪139‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےک امدنن زتپ رےہ ںیہ‪ ،‬رف رےہ ںیہ ‪ ،‬کلب رےہ ںیہ‪ ،‬اہیں رفزاونں یک اکی داین ےہ نج ےک اہوھتں ںیم اب ہن‬
‫عمش ےہ‪ ،‬ہن اس ےک ےنلم ےک آنار‪ ،‬اؿ یک زابونں رپ ابر ابر وساؽ آات ےہ ‪:‬‬
‫ایک وہا اے فتق! انساٹ ےہ ویکں اھچای وہا؟‬
‫زس ہم ویکں رک ایگ ےہ‪ ،‬اتہب بل آای وہا؟‬
‫ہکبج آوھکنں اک احؽ افر وساؽ ےہ ہک ‪:‬‬
‫ِ‬
‫رسحت اظنرہ نب رکآھکن ففقِ وجش ےہ‬
‫سک یک رتصخ ےہ مہ ےس‪،‬وکؿ ویں رفوپش ےہ؟‬
‫افر ااسی ویکں ہن وہ بج ہک داین رھب ںیم ہ ےلی دقتعمنی فدیفتسمنی ےک العفہ زہارفں یک دعتاد ںیم وت رصػ فہ‬
‫ہبلط ںیہ وہنجں ےن آپ ےک اسےنم زاونےئ ذملت ہہت ایک‪ ،‬افر اب فہ آپ ےس ےھکیس وہےئ وقنش وک رامنہ انبےئ‬
‫وہےئ خ یل دیماؿ ںیم ںیہ‪ ،‬اوہنں ےن زدنیگ یک ہن اجےن ینتک ایھجل وہیئ ایھتگں وحملں ںیم اس رطح ےتھجلس وہےئ‬
‫داھکی افر انس سج یک وکیئ ریظن ںیہن‪،‬ہن اجےن ےنتک یملع ارتعااضت فااکشالت اک لح آپ یک زابؿ ےس اس ادناز ںیم انس‬
‫ےسیج ادتبایئ دراجت ےک ومعمیل اسملئ وہں‪ ،‬آپ اُںیہن اسدہ‪ ،‬لہس افر ااہتنیئ رپفاقر زابؿ ںیم میہف ےک فہ رُگ‬
‫شبابؿ احؽ فاقؽ ویں وکشہ‬
‫اھکسےئگ وج یسک افر در ہپ ںیہن ےتلم………‪.‬افر آج اسری زیچںی وخاب نب ںیئگ ًاتجیتن فہ ِ‬
‫انکں ںیہ ‪:‬‬
‫رامنہ نب رک دحِ زنمؽ ہپ ےل اجےئ اگ وکؿ؟‬
‫ےباسکؿ راہ التبؤ ہک اکؾ آےئ اگ وکؿ؟‬
‫ِ‬
‫افر‬
‫رمگاہؿ وشؼ ےسک دےنھکی ںیلچ؟‬
‫ِ‬ ‫مہ‬
‫سک راےتس ںیم ِشقن دقؾ دےنھکی ںیلچ؟‬
‫ۺ بس اکی رطػ افر داراولعلؾ دویدنب اک درد فمغ اکی رطػ اہجں دقرت ےن ملع فنف یک فہ اضف رسیم یک‬
‫سج ےن آپ وک زدنہ اجفدی انبدای‪ ،‬داین ےک وکےن وکےن ںیم آپ اک انؾ وگاجن‪ ،‬دںیشنل آفاز یچنہپ‪ ،‬داراولعلؾ ےک دنسمِ‬
‫دحثی یک احتلِ زار اس رپ زتسماد‪ ،‬سج دنسم رپ ھٹیب رک "احص ابتکل سا اتکب اہلل‚ یک فہ یرش ح یک ہک آج فہ‬
‫‪ /12‬میخض دلجفں ںیم اقرنیئ ےک ضح اکی ہفحت یک لکش ںیم رظنم اعؾ رپ ےہ‪ ،‬ایس دنسم رپ ھٹیب رک رتذمی رشفی اک‬
‫فہ دحمناہن درس یھب دای ہک ‪ /8‬دلجفں ںیم اس یک رقتری زریوکں یک زرییک ںیم ااضہف رکریہ ےہ‪ ،‬وت اخص دنسمِ‬

‫‪140‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دحثی یک ابت یھت‪ ،‬اس ےک العہ رقتتی فصن دصی کت وپرا داراولعلؾ آپ ےک یملع زس ومں ےس ااسی وگاجن ےہ ہک‬
‫ےننس فاولں ےک اکؿ ریحت ںیم ںیہ‪ ،‬اؿ اک وساؽ ےہ ہک ‪:‬‬
‫زس ومں ےس سج ےک ذلت ریگ اب کت وگش ےہ‬
‫ایک فہ آفاز اب ہشیمہ ےک ضح اخومش ےہ؟‬
‫ۺ اگل ابت ےہ ہک داراولعلؾ دویدنب ںیم آپ اینپ اس وطلی ےب ولث دختم ےک قلعتم ربالم ےنہک اک ق‬
‫رےتھک ںیہ ‪:‬‬
‫رںیگن ےہ مہ ےس ہصق رہففاف ہک مہ‬
‫اینپ فاف اک رگن رتے رخ ہپ َم ےئگ‬
‫ۺآپ یک یملق فیفینصت دخامت وہں ای رقتریی فایبین‪ ،‬ااسی ںیہن ہک رصػ داراولعلؾ دویدنب ای دنہفاتسؿ کت یہ اس‬
‫ےک ویفض دحمفد وہں؛ ہکلب دقرت ےن است دنر اپر کت ےک ارفاد وک اؿ ےس وظحمظ ایک‪ ،‬ااحدثی اک درس دای‪،‬‬
‫ایبانت افر رقتریںی ںیک‪ ،‬دحلمنی ےک وجاابت دےی‪ ،‬اںیہن رقآؿ فتنس ےک یقیقح اقمؾ ےس آانش ایک‪ ،‬اؿ ےک اسےنم‬
‫االسؾ اک حیح افر اچس اعترػ شیپ ایک‪ ،‬رفہضی دوعت فغیلبت ےس یھب انکرہ شک ہن وہےئ‪،‬‬
‫ریتے ضح ےھت رشمؼ فرغمب ےھچب وہےئ‬
‫اے انہف اہبر‪ ،‬دؽ فاجں ضح وہےئ‬
‫ۺدقرت ےن ولعؾ اک فارف ہصح‪ ،‬ولعؾ وک شیپ رکےن اک ہقیلس فادناز‪ ،‬افر ااضحتسر فاطفتن اینت ایفیض ےک اسھت آپ‬
‫وک اطع ےئک ےھت ہک اہجں یرشفی ےل ےئگ فںیہ ملع ےک ولجے ریھکبدےی‪ ،‬تعیبط یک اناسزی ےک اعمل ںیم دای ایگ آپ‬
‫یک زدنیگ اک آرخی ایبؿ وسلش ڈیمای رپ وخاب فارئؽ وہا افر وہراہ ےہ‪ ،‬آپ رفامےت ںیہ ‚ ریمے اکی زعسی ںیہ‬
‫اریاؿ ںیم ومالان تمکح اہلل ہملس اوہنں ےن وفؿ ایک ہک آج ایبؿ ہن ےیجیک اگ‪ ،‬ںیم ےن اہک ‪:‬ںیہن‪ ،‬ایبؿ وہاگ‪ ،‬ریمے‬
‫اکی دف ت ںیہ رکایچ ںیم‪ ،‬ومالان دبعارلؤفػ اصبح‪ ،‬اوہنں ےن وفؿ ایک ہک آج رصتخم ایبؿ ےیجیک اگ‪ ،‬ںیم ےن اہک ‪:‬‬
‫اہں! کیھٹ ےہ‪ ،‬ایبؿ رصتخم وہاگ‚ ذرا وغر ےیجیک ہک تعیبط تخس اناسز ےہ‪ ،‬رھپ یھب دفرسفں وک افدئہ اچنہپےن اک ذجہب‬
‫اصدؼ ہن رصػ ہک ربرقار ےہ؛ ہکلب رُپ وجش یھب‪ ،‬ینعی ‪:‬‬
‫ںیم اہجں اھٹیب‪ ،‬فںیہ اخیمہن ےنب‬
‫نکیل اہےئ اوسفس ہک آج ‪:‬‬
‫فہ اجاثن ِر ملع رشتعی ںیہن راہ‬

‫‪141‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫فہ آانشےئ اجدہ تمکح ںیہن راہ‬

‫ۺآپ ےن اینپ زدنیگ ںیم اھکل افر تہب اھکل‪ ،‬زپاھ افر تہب زپاھ‪ ،‬تنحم یک افر وخب یک‪ ،‬الھب اتبےیئ! داراولعلؾ ےک‬
‫زامہن میلعت ںیم رعیب دراجت ےک اسھت ِظفح رقآؿ لمکم ایک‪ ،‬فہ یھب دصر ٹیگ ےک وبچرتے رپ ھٹیب رک‪ ،‬اب اِےس‬
‫رقآؿ اپک ےک ںیئت یچس تنحم افر تبحم ںیہن وت افر ایک اہکاجےئ‪ ،‬اانت یہ ںیہن درایست ںیم نگل‪ ،‬اطمہعل فذمارکہ ںیم‬
‫دیپسچل اک اعمل ہک داراولعلؾ ںیم دجسم دقمی ےک اپس راہشئ ےہ‪ ،‬افر دار دجدی یک لکش دےھکی وہےئ یئک ہنیہم اک رعہص‬
‫تیب اجات ےہ‪ ،‬ہکبج دجسم دقمی افر دار دجدی ےک امنیب رصػ وندرہ یک امعرت احلئ ےہ۔‬
‫ۺاھکل اانت ہک دعتاد ںیم وت رقتتی اکی وس اتکںیب آپ ےک ملقِ رہگابر ےس اشعئ وہیکچ ںیہ‪ ،‬نج ںیم ریسفت رقآؿ‪،‬‬
‫رشح رتذمی‪ ،‬رشح ۃجح اہلل اابلہغل فہ اتکںیب ںیہ وج البابمہغل اہن کّ اً فافیکً ڑكیسفں بتک ےک اقمئ اقمؾ ںیہ‪،‬‬
‫رشح اخبری‪ِ ،‬‬
‫ےنھکل زپےنھ اک ہلسل زدنیگ یک آرخی اسسن کت اجری راہ‪ ،‬آپ اک اکی ہلمج اہجں اس وحاےل ےس آپ یک زدنیگ اک‬
‫اطابلؿ ولعؾ وبنت ےک ضح تحیصن آزیم یھب‪ ،‬انچہچن ومعق ومبعق آپ رفامای رکےت ےھت ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫آہنیئ دار ےہ‪ ،‬فںیہ‬
‫*زپوھ… راوتں وک اجگ رک زپوھ……‪ .‬دنین رقابؿ رکف…‪ ..‬دوھكی ںیم رات وک ںیہن وسات افر ےط رک‪،‬ای ےہ ہک اب‬
‫ربق ںیم یہ اٹگن الیھپ رک وسؤں اگ‪*.‬اہلل اربک ریبکا‪.‬‬
‫اع آپ ےن ہبلط وک تحیصن یک‪ ،‬وت بس ےس ےلہپوخد اس رپ لمع ایک‪ ،‬فاًاتعق آپ ےن داین ںیم آراؾ ہن ایک‪،‬‬
‫راوتں یک دنین رقابؿ رکدای؛ نکیل اہلل یک ذات ےس ادیم؛ ہکلب نیقی یک اینبد رپ اہک اجاتکس ےہ ہک البہبش آج آپ ربق‬
‫ٓ‬
‫یہ ںیم نوکؿ یک دنین وسرےہ وہں ےگ‪( ،‬الييً اجػو كربہ روطة نم رايض اجلنو‪ .‬أٌني)‬
‫ۺوگای آپ یک وپری ذات رحتکی فلمع ےس ابعرت یھت؛ نکیل آج ہن رسااپ لمع تیصخش ےہ‪ ،‬ہن رحتیکی ذات ‪:‬‬
‫آےئ اگ وکؿ راہ داھکےن ےک فاےطس‬
‫ےنیس ںیم آرزف وک اگجےن ےک فاےطس‬
‫اےھٹ اگ وکؿ وسز سباھےن ےک فاےطس‬
‫اک عمشِ اجں دگاز الجےن ےک فاےطس‬
‫ۺاہلل رب ازعلت مہ بس وک رضحت یتفم اصبح رۃمح اہلل ہیلع یک اس تحیصن رپ رکےن فاال افر آپ ےک ویفض‬
‫وک اعؾ رکےن فاال انبےئ! آنیم ایرب ااعلنیمل۔ ‪‬‬

‫‪142‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ااتسدرتحمؾ!یتفمۺدیعسۺادمحۺرہمحۺاہلل‪-‬ھچکۺایدںی۔ۺھچکۺابںیت‬
‫دمحمۺاہشبۺادلنیۺاقیمس‬
‫رنجؽۺرکیس یریۺۃیعمجۺنلعءۺاھجرڈنھکۺ‪،‬انمظۺدہعمۺارقلاؿۺارکلمیۺدمینۺدجسم ‪،‬ونادہ‪،‬ۺزہارةیغ(اھجرڈنھک)‬

‫اہللۺاعتٰیلۺےکۺرقمبۺافرۺوبحمبۺدنبفںۺاکاسۺداینۺےسۺاجانرصػۺدنچۺارفاد‪،‬ۺےلیبقۺافرۺاخدناؿۺےکۺےئلۺیہۺاانملکۺںیہن‪،‬ۺہکلبۺداینۺ‬
‫اؿۺیکۺدجایئۺافرۺرفتقۺےسۺرطضمبۺوہاجیتۺےہ۔ ۺ رضحتۺاالاتسذۺیتفمۺدیعسۺادمح ۺ ااکربۺفاالسػۺےکۺاںیہنۺزرںیۺرفاایتۺیکۺاکیۺ‬
‫ربتعمۺافرۺامنایںۺڑکیۺےھت‪،‬ۺنجۺیکۺدجایئۺےنۺبسۺوکاسکیںۺزمغدہۺرکدایۺےہ۔‬
‫رضحتۺےسۺرتذمیۺرشفیۺزپےھۺاع ۺہچۺسیتۺاسؽۺاکۺابملۺرعہصۺوہۺراہۺےہ‪،‬ۺنکیلۺاؿۺیکۺااچکنۺدجایئۺےنۺذگرےۺرہاحملتۺیکۺ‬
‫ایدںیۺاتزہۺرکدںی۔ ۺزامۂنۺاطبلۺیملعۺافردراگسہۺیکۺوجۺابںیت ۺقصہاۺاپرہنیۺنبۺیکچۺںیھت‪،‬ےکیۺسا ۺدرگیےۺذنہۺفدامغۺںیمۺرممستۺ‬
‫وہرکرکبۺںیمۺااضہفۺرکیتۺرںیہ۔رعیبۺاہچرؾۺںیمۺبجۺںیمۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺدالخۺوہا‪،‬ۺایسۺفتقۺےسۺدفرۂۺدحثیۺرشفیۺ‬
‫ابوصخلصۺرتذمیۺرشفیۺیکۺابعرتۺوخاینۺےکۺاایتمزاتۺفوصختایتۺےکۺےلسلسۺںیمۺاتنسۺراتہۺاھتہکۺبجۺاچےہۺافرۺسجۺرطحۺاچےہۺرہۺ‬
‫اطبلۺملعۺوکۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺےکۺدرسۺںیمۺابعرتۺزپےنھۺیکۺااجزتۺںیہنۺیھت۔اسؽۺےکۺرشفعۺںیمۺاسۺ ہلسلۺںیمۺوتفہںۺ‬
‫ةلطءۺوکۺااحتمؿۺےسۺذگرانۺزپات۔افرۺبجۺکتۺرضحتۺوکانانیمؿۺہنۺوہاجات‪،‬یسکۺوکۺابعرتۺزپےنھۺیکۺرجأتۺہنۺوہیت۔اشنیقئۺہبلطۺ‬
‫دجفدہجۺرکےتۺرےتہ‪،‬ابآلرخۺاکیۺایۺدفۺاطبلۺملعۺوکۺیہۺابعرتۺوخاینۺیکۺااجزتۺیتلم۔‪91-199 0‬ءۺےکۺدفرۂۺدحثیۺرشفیۺںیمۺارقحۺ‬
‫وکۺوپرےۺاسؽۺرتذمیۺرشفیۺیکۺابعرتۺوخاینۺاکۺومعقۺالم۔‬
‫رضحتۺاالاتسۺذۺیکۺدراگسہۺاکۺاوصؽۺرفنمدۺاھت۔رھگۺےسۺرہشکۺےسۺیرشفیۺالےت۔ ۺوفارہۺےسۺافر ۺضبافاقتۺرعماجۺٹیگۺےسۺ‬
‫وجںۺیہۺربخۺیتلمۺہکۺیتفمۺاصبحۺۺیرشفیۺالرےہۺںیہ‪،‬دارادحلثیۺرمبت‪،‬اخومشۺافرۺوحمۺااظتنرۺوہاجات۔ہبلطۺاینپۺوتسشنںۺرپۺؤمدبۺ‬
‫ھٹیبۺاجےت۔ ۺاجمؽۺاھتۺہکۺوکیئۺاسےنمۺایۺلغبۺفاےلۺاسیھتۺےسۺیکلہۺآفازۺںیمۺیھبۺابتۺرکےل۔بسۺیکۺاگنںیہۺاؿۺےکۺرپُۺفاقرۺرہچےۺیکۺ‬
‫رطػۺرموکزۺوہاجںیت۔ۺرضحتۺدنسمۺدرسۺرپۺیرشفیۺرفاموہےتۺیہۺدنلبۺآفازۺےسۺہبلطۺوکۺالسؾۺرکےتۺافرۺ‬
‫رصػ ‚یج‛ ۺ رفامےت۔افروفراًۺسا ۺاقریۺابعرتۺوخاینۺرشفعۺرکات۔ۺابعرتۺیکۺآفازۺاسۺدقرۺک رورۺنکۺافرۺرپششکۺوہیتۺہکۺ‬
‫دارادحلثیۺںیمۺرفاحتینۺرھباۺنوکتۺاھچاجاتۺافرۺہبلطۺذینہۺفۺرکفیۺوطرۺرپملعۺدحثیۺےکۺدنرۺںیمۺوغہطۺاگلےنۺےکۺےئلۺایترۺ‬
‫وہاجےت۔ ۺابعرتۺیکۺآفازۺوجۺوفّارہۺافرۺدارادحلثیۺیکۺرلیگویںۺکتۺاجیتۺریتہ‪،‬ۺضبۺافاقتۺفاہںۺےسۺذگرےنۺفاےلۺہبلطۺےکۺدقؾۺ‬
‫ابعرتۺےنسۺ ریغۺآےگۺہنۺسبےتھ۔‬

‫‪143‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رتذمیۺرشفیۺےکۺدرسۺںیمۺنتمۺدحثیۺفاحاۺافرۺرتہبنیۺہجہلۺںیمۺزپاھۺاجاتاھت۔اافلظۺفرحاکتۺیکۺادایگیئۺںیمۺفلکۺوکۺیتفمۺاصبحۺ‬
‫ابلکلۺربداتشۺہنۺرفامےت۔افراسۺںیمۺدشتۺےسۺیھبۺعنمۺرفامےت۔آاسؿۺادایگیئۺافرۺوخشۺامس تۺےسۺربلسیۺادنازۺرقأتۺوکۺدنسپۺ‬
‫رفامےتۺےھت۔ ۺرحفػۺوکۺابچےنۺایۺدابےنۺرپۺاؿۺوکۺاب ِرۺاخرطۺوہۺاجاتافرۺوفراًۺاؿۺےکۺرہچےۺرپۺانوگاریۺےکۺآنارۺامنایںۺ‬
‫وہاجےت۔ ۺضبافاقتۺانراضۺوہرکۺدرسۺےسۺاھٹۺرکےلچۺاجےت۔اسۺےئلۺاقریۺوکۺااہتنیئۺدعتسمۺافرۺرضحتۺےکۺااشرفںۺاکۺرظتنمۺرانہۺ‬
‫زپات۔ۺفہۺاےسیۺاقریۺوکۺدنسپۺرفامےتۺےھتۺوجۺاؿۺیکۺثحبۺافرۺرقتریۺوکۺھجمسۺےکس‪،‬ۺہکۺرضحتۺیکۺرقتریۺبكۺافراہکںۺمتخۺوہریہۺےہ۔اسۺ‬
‫اکۺادراکۺیھبۺاقریۺوکۺوخدۺرکانۺزپاتۺاھت۔یھبکۺیھبکۺرصػۺاکیۺایۺدفہلمجۺرپۺرکۺاجانۺوہات۔وجۺاقریۺاسۺاسحتیسۺےسۺاعریۺوہاتۺیتفمۺ‬
‫اصبحۺاؿۺےسۺابعرتۺںیہنۺزپوھاےت۔ ۺےھجمۺایدۺںیہنۺزپاتہکۺرتذمیۺرشفیۺیکۺابعرتۺوخاینۺںیمۺریمیۺیسکۺیمک‪،‬وکاتیہۺاییتسسۺیکۺ‬
‫فہجۺےسۺرضحتۺےنۺانوگاریۺاکۺااہظرۺایکۺوہ۔‬
‫رضحتۺاالاتسذاببۺےکۺرشفعۺیہۺںیمۺاببۺےسۺہقلعتمۺرفاتیۺرپۺلمکمۺثحبۺرفامدےتی۔ضبافاقتۺدفۺدفدؿۺذگرۺاجےتاۺفرۺ‬
‫اببۺےسۺآےگۺرفاتیۺیکۺابعرتۺزپےنھۺیکۺونتبۺہنۺآیت۔آپۺدحثیۺوکۺاقمرؿۺابہقفلۺےکۺاولسبۺںیمۺزپاھےتۺےھت۔ہقلعتمۺرفاتیۺ‬
‫ےسۺسجۺدقرۺیہقفۺاوصؽۺفزجایئتۺرفتمعۺوہےتکسۺےھت‪،‬ۺآپۺلھکۺرکۺثحبۺرفامےت۔ارثکۺاسۺدقرطیسبۺافرۺاج عۺیرش حۺرفامےتۺہکۺ‬
‫ںیمہۺدتمافؽۺرشفاحتۺںیمۺیھبۺفہۺزجایئتۺہنۺلۺاپںیت۔اہمئۺارہعبۺےکۺامنیبۺاالتخػۺوکۺذرکۺرکےتۺوہۺےۺاالتخػۺیکۺاشنمء ۺافرۺ‬
‫ااسسۺرپوخوصبرت‪،‬ۺاعنامہنۺافرۺناققحہنۺ وگتفۺرفامےت‪،‬ہکۺیسکۺیھبۺادنازۺےسۺاہمئۺارہعبۺےکۺامنیبۺیسکۺیکۺلیضفتۺفصیقنتۺیکۺوبۺکتۺہنۺ‬
‫آیت۔رفاتیۺؤمدیہۺےکۺااہشتسدافرۺداللئۺںیمۺس دیۺرفاایتۺشیپۺرفامےت۔ ۺآپۺاکۺادنازۺایبںۺاسۺدقرۺرمبتۺافرآاسؿۺوہاتۺہکۺہبلطۺ‬
‫وکۺدقیقۺیملعۺابمثحۺوکیھبۺےنھجمسۺںیمۺدریۺہنۺیتگل۔اسۺدفراؿۺہبلطۺیکۺرطػۺےسۺارتعااضتۺفااکشالتۺیکۺفلتخمۺرپایچںۺیھبۺآپۺ‬
‫کتۺوہپںیتچن‪،‬آپۺاؿۺامتؾۺوکۺوفحمظۺرکےتیلۺافرۺدرسۺےکۺاماتتؾۺںیمۺاکیۺاکیۺوکۺزپےتھ۔ ۺضعبۺرپویچںۺوکۺاچرۺڑکٹےۺرکےکۺ‬
‫وہاںیمۺوھپکنۺےسۺریھکبےتۺوھۓۺرفامےتۺ''ۺ ۺاسۺاکۺوجابۺےہ''ۺینعیۺاؿۺہبلطۺےکۺےئلۺرپس احۺرسزشنۺوھیتۺوجۺدرسۺںیمۺدامیغۺ‬
‫وطرۺرپۺہریۺاحرضۺرہۺرکثحبۺوکۺےنھجمسۺیکۺوکششۺںیہنۺرکےتۺاۺفرۺالینعیۺوساالتۺےسۺدرسۺےکۺیتمیقۺفتقۺوکۺاضعئۺرکےتۺےھت۔ۺضعبۺ‬
‫رپویچںۺےکوجاابتۺدےتیۺافرہبلطۺوکۺنئمطمۺیھبۺرفامےتۺافرۺاؿۺںیمۺضعبۺایسیۺرپایچںۺوہیتۺںیھتۺنجۺیکۺاتدیئۺرکےتۺوہےۺرپیچۺ‬
‫دےنیۺرپۺوحہلصۺازفایئۺرفامےتۺافرۺضبافااقتۺذگہتشۺیرش حۺےسۺآپۺروجعۺیھبۺرفامےتیلۺےھت۔‬
‫آپۺےکۺدرسۺدحثیۺںیمۺیملعۺاکنتۺفزجایئتۺیکۺابرشۺاکۺ ۺامسںۺوہاتۺہکۺاؿۺاکۺرہۺاکیۺرطقہۺوگرہۺآدبارۺوہات‪،‬ۺآپۺےکۺادنازۺدترسیۺ‬
‫ںیمۺنلعءۺدقتمنیمۺیکۺکلھجۺرظنۺآیت‪،‬ۺآپۺیکۺرقتریۺافرۺیرش حۺدحثیۺنسۺرکۺہبلطۺےکۺادنرۺوخادیبہۺالصںیتیحۺدیبارۺوہاجںیت‪،‬ۺآپۺ‬
‫سجۺوجشۺافرۺفولخ ۺےسۺدرسۺدحثی ۺدایۺرکےتۺےھت‪،‬فہۺاینپۺاثمؽۺآپۺاھت۔اانحػۺےکۺاوقاؽۺیکۺاتدیئۺںیمۺ یلقۺفیلقعۺتکسمۺداللئۺ‬
‫شیپۺرفامےتۺافرۺنلعءۺدویدنبۺےکۺجہنمۺفاوصؽۺےسۺارحناػۺہنۺوہات۔‬

‫‪144‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحتۺاالاتسذۺیتفمۺاصبحۺےکۺدرسۺدحثیۺںیمۺہبلطۺوکۺاسۺدقرۺاطتقۺیتلمۺہکۺاحصحۺہتسۺےکۺدرگیبتکۺںیمۺیھبۺفہۺرقتریۺاعمفؿۺ‬
‫ناتبۺوہیت۔‬
‫ایسۺرطحۺراجؽۺدحمنیثۺافرۺدراجتۺرفاتیۺرپۺرشحۺفطسبۺےکۺاسھتۺثحبۺرکےتۺافرۺاکیۺاکیۺدنسۺیکۺحیقنتۺںیمۺیھبکۺنیتۺنیتۺ‬
‫رفزۺثحبۺرفامےت‪،‬ۺسجۺےکۺہجیتنۺںیمۺارثکۺہبلطۺےکۺذنہۺفدامغۺںیمۺ ۺابتۺرساتیۺرکاجیتۺہکۺیسکۺرفاتیۺوکۺلقنۺرکےنۺایۺایبؿۺرکےنۺ‬
‫ےسۺےلہپۺرافیۺدحثی‪،‬ۺاسۺیکۺتحصۺفاقثتہۺافرۺاسۺیکۺدنسفںۺرپۺرظنۺڈاؽۺیلۺاجےئ۔ ۺاطبلۺیملعۺےکۺزامہنۺںیمۺمہۺولگۺراجؽۺےکۺ‬
‫ثحبۺوکۺوطتلیۺالاطلئۺہکۺرکۺرظنۺادنازۺرکےنۺیکۺوکششۺرکےتۺوتۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺرفامےتۺےھتۺہکۺاؿۺاوصؽۺفوضاطبۺوکۺایدۺروھک‪،‬ۺ‬
‫اسۺںیمۺذفؼۺفالصتیحۺافرۺجاہرتۺدیپارکف‪،‬آےگۺلچۺرکۺمتۺیسکۺادارہۺےکۺدحمثۺونبےگ‪،‬ۺاسۺفتقۺ ۺزیچںیۺاکؾۺآںیۺیگ‪،‬اےئلسۺہکۺ‬
‫ملعۺدحثیۺےکۺدیماؿۺںیمۺاکؾۺرکےنۺفاولںۺےکۺےئلۺ ۺبسۺےسۺسباۺایھتہرۺےہ۔‬
‫ےھجمۺوخبۺایدۺےہۺہکۺرضحتۺےکۺدرسۺںیمۺرتذمیۺیکۺرقتریۺوکۺںیمۺدنبملقۺرکاتاھتۺافرۺاکیۺاکیۺزجہیئۺوکۺونٹۺرکاتاھت‪،‬ایکسۺ‬
‫اکیۺمیخضۺاکۺیپۺایترۺوہیئگۺیھت‪،‬ۺدرسۺےسۺافرغۺوہرکۺاعمرػۺاننسل‪،‬اقیلعتلۺاحیبصل‪،‬ۺرقتریۺخیشۺادنہلۺافرۺدرسۺرتذمیۺےسۺرماتعجۺ‬
‫رکاتاھت‪،‬رضحتۺاالاتسذۺیکۺرقتریۺافراؿۺبتکۺےکۺدرایمؿۺاع ۺوکیئۺاینبدیۺاالتخػۺاتلمۺوتۺںیمۺرضحتۺیکۺدختمۺںیمۺاجرکۺرعضۺرکات‪،‬ۺ‬
‫رضحتۺاسۺیکۺاتدیئۺفوتقیثۺرفامےتۺافرۺوحہلصۺازفایئۺیھبۺرفامےتۺافرۺاع ۺےھجمۺےنھجمسۺںیمۺیھچکۺیطلغۺوہیتۺوتۺاھجمسۺدےتی۔ۺ‬
‫تقفش‪،‬وخردونازیۺافرۺوحہلصۺازفایئۺیکۺفہجۺےسۺےھجمۺاؿۺیکۺدختمۺںیمۺیسکۺیھبۺااکشؽۺوکۺےلۺرکۺاجےنۺںیمۺًاعطقۺکجھجۺںیہنۺوہیئ۔‬
‫دفراؿۺدرسۺیۺیئگۺفہۺاکیپۺزہارفںۺاحفصتۺرپۺ طیحۺیھتۺافرۺزتسمادہکۺرضحتۺاالاتسذۺافرۺدرگیۺرشفاحتۺےسۺرماتعجۺدشہۺ‬
‫یھت‪،‬انیقیۺفہۺریمےۺےئلۺسبایملعۺرسام ۺیھت‪،‬رضحتۺےنۺاسۺدھکیۺرکۺرفامایۺاھتۺہکۺدنتسمۺافرۺاکیفۺیملعۺذریخہۺعمجۺوھایگۺےہ۔آجۺیھبۺاؿۺ‬
‫وطسرۺوکۺےتھکلۺوہےئۺدؽۺوبلھجۺوہراہہميکہۺریمےۺاکیۺرقیفۺدرسۺےنۺوجۺھجمۺےسۺرعیبۺافرۺاردفۺرمسۺاطخلۺےتھکیسۺےھت‪،‬ۺاسالہنۺیٹھچۺےکۺ‬
‫ومعقۺرپ‪،‬ۺاکیۺرفزۺفہۺاکیپۺھجمۺےسۺوفوٹاٹیٹسۺےکۺےئلۺہکۺرکۺےلۺےئگۺافرۺآجۺکتۺفہۺرظنۺہنۺآےئ۔اسۺسیتۺاسؽۺےکۺرعہصۺںیمۺ‬
‫ریمےۺےئلۺفہۺفا ہعۺوساہؿۺرفحۺانبۺوہاۺےہ‪،‬ۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺرتلحۺافرۺدجایئۺےنۺدموتںۺےنیسۺںیمۺدردۺاہنںۺوکوساۺرکدای‪،‬ۺریمیۺ‬
‫رظنںیۺآجۺیھبۺاؿۺیکۺالتمیشۺںیہ۔‬
‫اسۺومعقۺرپۺاانپۺاکیۺفا ہعۺوخبۺایدآراہےہۺہکۺرتذمیۺرشفیۺاکۺآرخیۺقبسۺاھت‪،‬ۺریمیۺفادلہ‪،‬اھبیئۺافرۺاؿۺیکۺاہیلہۺریمےۺ‬
‫لیمکتۺدحثیۺرشفیۺےکۺومعقۺرپۺدویدنبۺےئگۺوہےئۺےھت‪،‬ۺاؿۺےئلیکۺرضفریۺااظتنامتۺیکۺفہجۺےسۺاسۺدؿۺ(الہپافرۺآرخیۺدؿ)ںیمۺ‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺےکۺدرسۺںیمۺاپچنۺٹنمۺاتریخۺےسۺوہپاچن‪،‬ۺسجۺےکۺہجیتنۺںیمۺےھجمۺبسۺےسۺآرخیۺاطقرۺںیمۺہگجۺیلم‪،‬ۺھچکۺدریۺسا ۺ‬
‫رضحتۺاالاتسذۺیرشفیۺالےئ‪،‬ۺےتھٹیبۺیہۺیسکۺاطبلۺملعۺےنۺرتذمیۺرشفیۺیکۺآرخیۺدحثیۺیکۺابعرتۺزپیھ‪،‬ۺرضحتۺےنۺاینپۺاگنہۺوکۺ‬
‫ااھٹایۺافرۺرفامای"ۺاہشبۺادلنیۺزہارةیوغیۺاہکںۺےہ؟"ںیمۺامرےۺلاجتل‪،‬رشؾۺافرۺوخػۺاینپۺہگجۺاھٹیبیہۺراہ‪،‬ۺںیمۺےنۺوکیئۺآفازۺںیہنۺ‬

‫‪145‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دی‪،‬ۺرھپۺدفۺابرہۺرفامای‪:‬ۺاع ۺفہۺںیہکۺوموجدۺوہۺوتۺآےگۺآاجےئ۔ۺ ۺنسۺرکںیمۺاینپۺہگجۺےسۺڑھکاوہاافرہبلطۺےنۺریمےۺےئلۺراہتسۺانبای‪،‬ۺ‬

‫اسۺلمعۺںیمۺرقتتیۺاچرۺےسۺاپچنۺٹنمۺرصػۺوہےئ‪،‬ۺنکیلۺرضحتۺانانیمؿۺفنوکؿۺےکۺاسھتۺےھٹیبۺرےہ۔افرۺبجۺںیمۺیلہپۺفصۺںیمۺ‬
‫امکئۺےکۺاپسۺوہپچنۺایگۺوتۺرضحتۺےنۺرفامای ’’یج‛ ۺاسۺےکۺسا ۺںیمۺےنۺابعرتۺوخاینۺرشفعۺیکۺافرۺرضحتۺااتسدۺرتحمؾۺےنۺرتذمیۺ‬
‫رشفیۺیکۺآرخیۺدحثیۺرپرقتریۺرفامیئ۔‬
‫ریمیۺامس تۺںیمۺفہۺاافلظۺآجۺیھبۺوفحمظۺںیہۺوجاسؽۺےکۺاماتتؾۺںیمۺةلطءۺوکۺاخمبطۺرکےتۺوہےئۺرضحتۺےنۺرفامایۺ‬
‫اھت‪ :‬ۺ''اےامج تۺةلطءۺ!ۺآپۺےکۺدرایمؿۺع دددۺفہۺةلطءۺںیہۺوجۺااحتمانتۺںیمۺاایتمزیۺربمناتۺےسۺاکایمیبۺاحلصۺرکےکۺوپزنشیۺ‬
‫الےتۺںیہ‪،‬ۺفہۺ ۺہنۺںیھجمسۺہکۺرفاتغۺےکۺسا ۺرہۺاحؽۺںیمۺسبےۺافرۺرمزکیۺادارفںۺںیمۺیہۺرصػۺسبیۺسبیۺاتکںیبۺزپاھےنۺوکۺںیلمۺ‬
‫یگۺافراؿۺوکۺدترسیۺفااتفءۺےکۺےئلۺامنایںۺاقمؾۺرہۺاحؽۺںیمۺدایاجےئۺاگ‪،‬ۺافرۺفہۺہبلطۺنجۺیکۺیملعۺادعتسادۺمکۺایۺوتمطسۺےہۺاںیہنۺدخاۺ‬
‫وخناہتسۺدترسی‪،‬رقتریایفینصتۺفاتفیلۺافرۺدختمۺدنیۺےکۺیسکۺہبعشۺںیمۺرشػۺاحلصۺہنۺوہےکسۺاگ‪،‬ۺای ۺضحمۺمکۺادعتسادیکۺاینبدۺ‬
‫رپاؿۺےکۺاسھتۺدفرہاایعمرۺرباتاجےئۺاگ۔ۺااسیںیہنۺےہۺافرۺرہزگۺںیہنۺےہ۔ۺریمےۺزعسیۺةلطء!اہللۺاعتٰیلۺاےنپۺدنبفںۺےسۺاقتیلبۺ‬
‫فالصتیحۺںیہنۺہکلبۺاصتیحلۺافرۺاالخصۺفۺوقتیۺیکۺاینبدۺرپۺیہۺاکؾۺاتیلۺےہ‪،‬ۺاےئلسۺاینپۺوتینںۺوکۺاخ صۺاہللۺےکۺےئلۺرںیھک‪،‬اع ۺاسۺںیمۺ‬
‫ھچکۺاالحمضؽۺایۺزمکفریۺےہۺوتۺآجۺیہ‪،‬ۺایسۺسلجمۺںیمۺوتینںۺیکۺحیحصتۺرکںیل‪،‬ۺافرۺاہللۺےکۺروسؽۺےکۺامہمؿۺافرۺاؿۺےکۺانبئۺففارثۺ‬
‫وہےنۺیکۺتیثیحۺےسۺدہعۺرکںیۺہکۺمہۺےنۺوجۺھچکۺاہیںۺزپاھۺاھکیسفہۺاالعءۺۃملکۺاہلل‪،‬ۺااش تۺدنی‪،‬ااقحؼۺ قۺافرۺااطبؽۺابلطۺےکۺےئلۺ‬
‫یہۺاامعتسؽۺوہاگ۔ۺیسکۺیھبۺیملع‪،‬ۺرکفیۺرختبیۺافرۺہنتفۺاکۺددناںۺنکشۺوجابۺدںیۺےگ‪،‬ۺاےئلسۺہکۺاامعؽۺاکۺدارفدمارۺوتینںۺرپۺےہ۔ذٰہلاۺ‬
‫اتممزۺہبلطۺوکۺتحیصنۺرکاتوہںۺہکۺاطیشؿۺافرۺسفنۺآپۺوکۺںیہکۺراہۺ قۺےسۺاکٹھبہنۺدے‪،‬اےنپۺسفنۺاکاحمہبسۺرکےتۺرںیہۺافرۺدفرسےۺ‬
‫رسیتےۺدرہجۺےکۺةلطءۺوکۺیھبۺتحیصنۺرکاتوہںۺہکۺفہۺاموییسۺےکۺاکشرۺہنۺوہںۺاہللۺےکۺاہیںۺاموییسۺرفکۺےہ‪،‬ںیمۺےنۺداھکیےہۺہکۺفہۺ‬
‫ہبلطۺوجۺزپےنھۺںیمۺایۺداراولعلؾۺیکۺزدنیگۺںیمۺامنایںۺںیہنۺےھت‪،‬نکیلۺدیماؿۺاکرۺںیمۺآاتفبۺفاماتہبۺںیہۺ''۔‬
‫آرخیۺدرسۺںیمۺرضحتۺاالاتسذۺاینپۺاسۺابتۺوکۺدردۺرھبےۺہجہلۺاسۺرطحۺرفامےتۺےھتۺہکۺہبلطۺےئنۺزعؾۺفوحہلصۺےکۺاسھتۺاےنپۺ‬
‫اےنپۺرھگفںۺوکرتصخۺوھےتۺےھت‪،‬ۺزینابعشؿۺافرۺراضمؿۺںیمۺیہۺداراولعلؾۺےکۺااحہطۺںیمۺرےتہۺوہےئۺیسکۺیھبۺادارہۺوکۺاینپۺدتریسیۺ‬
‫دخامتۺےکۺےئلۺبختنمۺرکےتیل‪،‬البۺہبشۺرضحتۺاالاتسذۺےکۺیتمیقۺافرۺرامنہایہنۺاراشداتۺآجۺیھبۺاؿۺےکۺفلخۺافرۺاشع دفںۺےئلیکۺِلعشمۺ‬
‫راہۺںیھ۔‬
‫اتزہۺوخایہ ۺدانتش ۺداغۺاہےئۺہنیس ۺرا‬
‫اگےہۺاگےہۺابزۺوخاںۺاںیۺہصقۺاپرہنیۺرا‬
‫‪28‬راضمؿۺاابملرکۺ‪1441‬ھ‬

‫‪146‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺ۔رہمحۺاہلل۔ۺ‬
‫یکۺالقئِۺرعتفیۺااہتنءۺافرۺاقِلبۺدیلقتۺادتباء‬
‫دمحمۺاملسؿۺدمرسۺدمرہسۺہینیسحۺیفطصمۺآابدۺرموغبۺوپرۺعلضۺرہدفارۺوصہبۺارتاڈنھکۺ‬

‫‪/ ۲۵‬راضمؿ ۺاابملرک ۺ‪۱۴۴۱‬ھ ۺاطمقب ۺ‪ /19‬ۺیئم ۺ‪ 2020‬ۺلگنم ۺاک ۺدؿ ۺاِتم ۺہملسم ۺدنہ ۺےک ۺضح ۺومعام ۺافر ۺیملع ۺوقلحں ۺےکۺ‬
‫ۺاشرح ۺۃجح ۺاہلل ۺاابلہغل‪ ،‬ۺامرہِ ۺرہنف ۺرضحت ۺاالاتسذۺ‬ ‫رسفم ۺرقآؿ‪ِ ،‬‬
‫ۺدحمث ۺلیلج‪ ،‬ۺہیقف ۺاسفنل‪ِ ،‬‬ ‫ضح ۺوصخاص ۺمغ ۺاک ۺببس ۺانب‪ ،‬ۺہک ۺخیش ۺااملعلء‪ ،‬ۺ ِ‬
‫ۺداغۺافمرتقۺ‬
‫رضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمح ۺاصبحۺاپنلۺوپریۺرہمحۺاہللۺخیشۺادحلثیۺفۺدصرۺادملرنیس ۺداراولعلؾۺدویدنبۺ۔ابذؿۺاہلل۔ ِ‬
‫ۺاتحمجۺاعترػۺںیہنۺیھتۺرگمۺآپۺیکۺفافتۺرسحتۺآایتۺےکۺسا ۺآپۺیکۺذاتۺع ایمۺ‬
‫دےۺےئگ‪،‬ۺویںۺوتۺرضحتۺیکۺتیصخشۺفےسیۺیھب ِ‬
‫رپۺاانتۺھچکۺاھکلۺاج ۺاکچ ۺہکۺابۺوت ۺوجۺںیہنۺاجےتنۺےھت ۺفہۺیھبۺاجؿۺےئگ‪،‬ۺوخدۺاسۺاعزجۺدنبےۺےنۺیھبۺرقتةیۺدفۺامہۺلبقۺرضحتۺےسۺقلعتمۺ‬
‫اکیۺرصتخمۺیسۺاعتریفۺرحتریۺیۺیھت؛ۺاسۺضح ۺاعؾۺوسایحنۺاحالتۺوکۺوھچڑۺرکۺدنچۺفہۺابںیتۺےنھکلۺیکۺاسجرتۺیکۺاجۺریہۺےہۺوجۺرہۺاطبلۺملعۺ‬
‫ہکلبۺرہۺ حیحۺارطفلتۺآدیمۺےکۺضح ۺومنہنۺںیہۺافرۺاانپےنۺےکۺاق لۺںیہ‪،‬ۺداعءۺےہۺہکۺاہللۺمہۺبسۺےکۺضح ۺانعفۺانبدے۔‬
‫بیجعۺاافتؼۺےہۺہکۺرامقۺاوطسلرۺاکۺدفرہۺدحثیۺرشفیۺاکۺاسؽۺفیہۺ(‪ )۲۰۰۸‬ےہ‪،‬ۺسجۺاسؽۺخیشۺادحلثیۺرضحتۺومالانۺریصنۺادمحۺ‬
‫ۺدفراؿ ۺاسؽ ۺیہ ۺاخبریۺ‬
‫اخؿ ۺاصبح ۺدنلب ۺرہشی ۺونر ۺاہلل ۺرضہحی ۺےن ۺاینپ ۺریپاہن ۺاسیل‪ ،‬ۺفعض ۺف ۺاقنتہ ۺافر ۺلسلسم ۺالعتل ۺیک ۺفہج ۺےس ِ‬
‫رشفیۺیکۺدترسیۺےس ۺذعر ۺرکدای ۺاھت ۺافر ۺاخبری ۺرشفی ۺلقتنمۺوہرک ۺرضحت ۺیتفمۺاصبحۺےکۺاپسۺآیئگۺیھت‪،‬ۺوگای ۺہک ۺمہ ۺفہ ۺمک ۺبیصنۺ‬
‫ںیہۺنجۺیکۺاخبریۺیکۺلیمکتۺخیشۺادحلثیۺرضحتۺ ومالانۺریصنۺادمحۺاخؿۺاصبحۺہنۺرکاےکسۺایۺویںۺےیہکۺہکۺمہۺفہۺوخشۺبیصن ۺںیہۺںیہنجۺ‬
‫اخبری ۺرشفیۺنیتۺنیت ۺویشخ ۺادحلثیۺےسۺزپےنھ ۺاک ۺومعقۺالم ینعی (‪)۱‬۔ ۺاخبری ۺرشفی ۺدلجۺافؽ ۺاک ۺھچکۺہصحۺرضحت ۺومالان ۺریصن ۺادمحۺ‬
‫اخؿ ۺاصبح ۺےس ۺ(‪ )۲‬ۺ۔ ۺامہیقب ۺہصح ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺےس ۺ(‪ )۳‬ۺ۔ ۺافر ۺدلج ۺناین ۺخیش ۺادحلثی ۺرضحت ۺومالان ۺخیش ۺدبع ۺاقحل ۺاصبحۺ‬
‫ایمظعۺونرۺاہللۺرمدقہۺےس؛اوسفسۺےکۺابۺ ۺونیتںۺیہۺااکربۺوجا ِرۺرتمحۺںیمۺلقتنمۺوہےکچۺںیہۺ‬
‫ایۺربۺفہۺوصرںیتۺابۺسکۺدسیۺصبۺریہۺںیہ‬
‫ابۺنجۺےکۺدےنھکیۺوکۺاایھکنںۺرتسۺریہۺںیہ‬
‫ی‬
‫الييً ازنل غيھیً شابيب رمحتک‬
‫اسۺرطحۺمہۺولوگںۺوکۺ(ینعیۺرشاکءۺدفرۂۺدحثیۺرشفیۺ‪۲۰۰۸‬ۺوک)ۺاخبریۺرشفیۺدلجۺافؽۺاکۺدتعمۺہبۺہصح‪،‬ۺرتذمیۺرشفیۺدلجۺ‬
‫ۺرشحۺاعمینۺاالٰنارۺینعیۺاحطفیۺرشفیۺاکۺدتعمۺہبۺہصحۺایسۺدنسمۺآراےئۺدحثیۺےسۺزپےنھۺاکۺومعقۺالمۺ۔ وذىک فظو هللا ؤيثیو‬
‫افؽۺافر ِ‬
‫نم يشاء‬
‫‪147‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺوطؽۺوطلی ۺلیصفت ۺےنھکلۺاکۺاحلصۺ ۺےہۺہکۺرضحتۺےکۺابرےۺںیمۺوجۺھچکۺاھکل ۺاجۺراہۺےہۺفہۺضحم ۺدینشہۺںیہن ۺہکلبۺتہبۺدحۺکتۺ‬

‫ددیہۺیھبۺےہ؛ۺوشتان ٌا بیھنٍاۺ۔۔۔ۺرہباحؽۺاسۺدیہمتۺےکۺسا ۺآےیئۺاکیۺرظنۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺیکۺاؿۺ تاتۺرپۺڈاےتلۺںیہۺوجۺ‬
‫اایتخرۺرکےنۺےکۺاق لۺںیہ‪،‬ۺہکلبۺدارنیۺیکۺاکایمیبۺےکۺضح ۺاںیہنۺاایتخرۺےیکۺ ریغۺاچرہۺیہۺںیہن۔‬
‫﴿‪﴾۱‬ۺلسلسمۺتنحمۺافرۺوصنمہبۺدنبی‬
‫خیشۺادحلثیۺرضحتۺومالانۺدمحمۺزرکایۺاصبحۺاکدنولھیۺونرۺاہللۺرمدقہۺےکۺاکیۺوفلمظۺاکۺالخہصۺےہۺہکۺ~وجۺااکربۺیکۺااہتنۺوکۺدےھکیۺاگۺ‬
‫فہۺیھبکۺاکایمبۺہنۺوہاگۺاسۺضح ۺہکۺآرخۺرمعۺ ںیمۺوتۺومعامۺراتحۺفۺآراؾ‪،‬ۺوتفاحت‪،‬ۺزعت‪،‬ۺرہشتۺافرفاہۺفاہۺیہۺرظنۺآیتۺےہۺرگمۺوجۺااکربۺیکۺ‬
‫ادتباۺوکۺدےھکیۺاگۺافرۺاسۺےکۺاطمقبۺاینپۺزدنیگۺوکۺڈاھےنلۺیکۺوکششۺرکےاگۺفہۺرضفرۺاکایمبۺوہاگۺاؿۺاشءاہلل‪،‬ۺاسۺضح ۺہکۺادتباۺںیمۺ‬
‫سبےۺاپزپۺےنلیبۺزپےتۺںیہۺاجمدہاتۺرکےنۺزپےتۺںیہۺبتۺںیہکۺاجرکۺوکیئۺاقمؾۺاحلصۺوہاتۺےہ۔ۺلکشمۺ ۺےہۺہکۺمہۺےسیجۺولگۺافےچنۺ‬
‫افےچنۺاقمامتۺےکۺ۔لوؽۺیکۺانمتۺوتۺرکےتۺںیہۺرگمۺاسۺےکۺضح ۺتنحمۺھچکۺںیہنۺرکےتۺایۺتہبۺمکۺرکےتۺںیہ‪،‬ۺامہراۺاحؽۺوتۺرعیبۺےکۺاُسۺ‬
‫ح"(اناکرہۺولگۺدفۺرتعکۺامنزۺزپےتھۺیہۺفیحۺانزؽۺوہےنۺاکۺااظتنرۺرکےنۺےتگلۺںیہ)ۺ‬ ‫ل ْاحلَ ُ‬
‫ائک َو ْاُ َت َظ َس ْاى َو ْ َ‬ ‫وقمےلۺےکۺامدننۺےہۺ" ََ َّ‬
‫ینعی ۺوھتڑی ۺیس ۺتنحم ۺرکےک ۺتہب ۺدلج ۺےجیتن ۺےک ۺ۔لوؽ ۺیک ۺانمت ۺرکےن ۺےتگل ۺںیہ‪ ،‬ۺرھپ ۺاع ۺامہری ۺتنحم ۺاک ۺہجیتن ۺامہرے ۺوماقف ۺآاجےئ ۺوتۺ‬
‫ُ‬ ‫َ ٌ َ‬
‫وھپےلۺںیہنۺامسےتۺوگایہکۺرقآؿۺےکۺاافلظۺںیمۺف ِسح َفور ۺنبۺاجےتۺںیہۺافرۺدخاۺوخناہتسۺہجیتنۺامہرےۺاخمفلۺآاجےئۺوتۺامویسۺوہۺرکۺ‬
‫ٌ‬

‫وطۺنبۺاجےتۺںیہ۔‬ ‫وس َك ُن ٌ‬
‫َُ ٌ‬
‫ھٹیبۺاجےتۺںیہۺینعیۺرقآؿۺےکۺاافلظۺںیمۺيئ‬
‫ااتس ِذۺرکمؾۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺرہمحۺاہللۺیکۺزدنیگۺاکۺبسۺےسۺامنایںۺففصۺ"تنحم"ۺےہ‪،‬ۺرضحتۺیکۺ‬
‫زدنیگۺںیمۺلہسۺدنسپی‪،‬ۺشیعۺ وکیشۺافرۺاکؾۺوچریۺانؾۺوکۺںیہنۺیھت‪،‬ۺآپۺاہنتیۺافجشکۺافرۺلسلسمۺتنحمۺےکۺاعدیۺےھت‪،‬ۺافرۺآپۺیکۺ ۺ‬
‫تنحمۺضحمۺدرسۺفۺدترسیۺکتۺدحمفدۺںیہنۺیھتۺہکلبۺزدنیگۺےکۺدرگیۺوبعشںۺںیمۺیھبۺآپۺاےنتۺیہۺافجشکۺےھت۔‬
‫اکی ۺرمہبت ۺاطمہعل ۺافر ۺاجترت ۺےک ۺضح ۺاتکںیب ۺرخدیےن ۺزین ۺافج ۺیشک ۺیک ۺزدنیگ ۺزگارےن ۺیک ۺرتبیغ ۺدالےت ۺوہےئ ۺرفامای ۺہک‪ :‬ۺمت ۺولگۺ‬
‫سبےۺوتۺاننبۺاچےتہۺوہۺرگمۺتنحمۺتقشمۺھچکۺںیہنۺرکےتۺاکیۺدؾۺےسۺسبےۺاننبۺاچےتہۺوہۺااسیۺںیہنۺوہاۺرکاتۺںیمۺےنۺدرسۺف ۺدترسیۺےکۺ‬
‫اسھتۺاسھتۺبجۺاجترتۺرکےنۺاکۺارادہۺایکۺوتۺںیمۺےنۺیئکۺاکؾۺےیک۔‬
‫‪۱‬۔ ۺرجگات ۺےس ۺبج ۺںیم ۺدویدنب ۺآات ۺاھت ۺ وت ۺریمی ۺرےتش ۺدار ۺوخانیت ۺاز ۺراہ ۺتقفش ۺاھکےن ۺےنیپ ۺاک ۺتہب ۺاس ۺاسامؿ ۺدای ۺرکیت ۺںیھت ۺافر ۺاسۺ‬
‫اسامؿ ۺںیم ۺسبی ۺدقمار ۺںیم(وخب ۺاید ۺےہ ۺہک ۺرضحت ۺےن ۺرتسنک ۺاک ۺظفل ۺاامعتسؽ ۺایک ۺاھت) ۺ"دیسی ۺیھگ" ۺیھب ۺوہات ۺاھت ۺدویدنب ۺآرک ۺںیم ۺزادئۺ‬
‫اسامؿۺچیبۺرکۺاتکںیبۺرخدیۺاتیلۺاھت‪،‬ۺھچکۺاطمےعلۺےکۺضح ۺھچکۺاجترتۺےکۺضح ۔‬
‫‪۲‬۔ۺافرغۺافاقتۺںیمۺاتکوبںۺیکۺاجترتۺرکاتۺاھت۔‬
‫‪۳‬۔ۺبتکۺاخےنۺےسۺآرڈرۺیکۺاتکںیبۺڈاکۺاخےنۺاچنہپاتۺاھت۔‬
‫‪148‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫‪۴‬۔ۺردیۺاابخرۺرخدیۺرکۺالہۺاخہنۺےکۺاسھتۺلۺرکۺاکذغۺےکۺافلےفۺانبرکۺداکونںۺہپۺاچنہپاتۺاھت۔‬
‫‪۵‬۔ۺدمرےسۺےسۺیھبۺوخنتاہۺیتلمۺیھت ۔‬
‫اؿ ۺامتؾ ۺذراعئ ۺآدم ۺےس ۺاحلص ۺدشہ ۺآدمین ۺےس ۺاانپ ۺافر ۺاےنپ ۺنیقلعتم ۺاک ۺرخچ ۺیھب ۺااھٹات ۺاھت ۺافر ۺاسھت ۺاسھت ۺھچک ۺصپ ۺادناز ۺیھب ۺرکات ۺاھتۺ‬
‫۔اہیںۺکتۺہکۺاکیۺوھچاٹۺاسۺہبتکمۺ"ہبتکمۺاجحز"ۺےکۺانؾۺےسۺاقمئۺرکۺ‪،‬ایۺافرۺرھپۺوتۺاہللۺےنۺوخبۺربتکۺدی۔‬
‫اافلظۺںیمۺنکممۺےہۺھچکۺافتفتۺوہۺرگمۺوہفمؾۺرقتةیۺیہیۺاھتۺوجۺرعضۺایکۺایگ۔‬
‫ادنازہ ۺاگلای ۺاجاتکس ۺےہ ۺہک ۺوج ۺآدیم ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےسیج ۺادارے ۺںیم ۺذہم ۺداراہن ۺہکلب ۺوبقمؽ ۺرتنی ۺدترسی ۺےک ۺاسھت ۺاسھت ۺاینپ ۺذایتۺ‬
‫زدنیگ ۺوک ۺیھب ۺاس ۺرطح ۺمظنم ۺراتھک ۺوہ ۺاکایمیب ۺاس ۺےک ۺدقؾ ۺآرخ ۺویکں ۺہن ۺوچیتم‪ ،‬ۺاعدت ۺاہلل ۺیہی ۺےہ ۺہک ۺتنحم ۺرکےن ۺفاولں ۺیک ۺتنحمۺ‬
‫رااگیئںۺںیہنۺاجےنۺدےتیۺمعنۺارجۺااعلنیلمۺاسۺرپۺاشدہۺافرۺاترخیۺااسنتینۺاسۺیکۺوگاہۺےہ۔‬
‫آےیئۺلسلسمۺتنحمۺاکۺزعؾۺرکںی‪،‬ۺافجیشکۺےکۺاعدیۺںینبۺافرۺاینپۺاامتج یۺفۺارفنادیۺزدنیگۺوصنمہبۺدنبۺرطےقیۺرپۺزگارےنۺاکۺہیہتۺرکںی۔‬
‫﴿‪﴾۲‬ۺوحہلصۺدنمیۺافرۺناتبۺدقیم‬
‫رضحتۺیتفم ۺاصبح ۺیک ۺزدنیگ ۺاکۺدفرساۺامنایں ۺففص‪ ،‬ۺربص ۺف ۺابثت ۺافرۺلکشم ۺےسۺلکشم ۺاحالتۺےس ۺربند ۺآزامیئ ۺےہ‪،‬ۺزدنیگۺ‬
‫افر ۺالکشمت ۺاک ۺوچیل ۺدانم ۺاک ۺاسھت ۺےہ ۺذہلا ۺآپ ۺیک ۺزدنیگ ۺںیم ۺیھب ۺالکشمت ۺآںی‪ ،‬ۺادتبایئ ۺدفر ۺےک ۺلکشم ۺرتنی ۺاحالت‪ ،‬ۺاعمرصاہنۺ‬
‫کمشچۺافرۺآپۺےکۺدفۺاصزبحاداگؿۺاکۺآپۺےکۺاسےنمۺااقتن ؽ‪،‬ۺرگمۺرجنۺفۺمغۺےکۺذجابتۺافرۺالکشمتۺےسۺہ بوبۺوہرکۺآپۺےنۺیھبکۺ‬
‫اےنپۺاقمدصۺفۺومعمالتۺوکۺاتمرثۺںیہنۺوہےنۺدایۺہکلبۺامکؽۺناتبۺدقیمۺافرۺااقتستمۺےکۺاسھتۺاےنپۺاکؾۺںیمۺےگلۺرےہ‪،‬ۺدرایۺےکۺاپینۺیکۺ‬
‫رطح‪،‬ۺوجۺاٹچونںۺےسۺااتھجلۺیھبۺںیہنۺرگمۺاانپۺرفسۺوموقػۺیھبۺںیہنۺرکات‪،‬ۺہکلب ۺراہتسۺدبؽۺرکۺ ۺہ اتۺوہاۺاینپۺزنمؽۺیکۺرطػۺرفاںۺدفاںۺ‬
‫وہاجاتۺےہۺ؂‬
‫ںیمۺوتۺدرایۺوہںۺےھجمۺاانپۺرنہۺولعمؾۺےہ‬
‫سجۺرطػۺیھبۺلچۺزپفںۺاگۺراہتسۺوہاجےئۺاگ‬
‫ےب ۺوحہلصۺآدیم ۺوھچس ۺوھچس ۺابوتں ۺےس ۺربھگا ۺاجات ۺےہ ۺرگم ۺوحہلصۺدنم ۺآدیمۺوخش ۺاولسیبۺناتب ۺدقیمۺافر ۺاالقتسؽ ۺےک ۺاسھت ۺامج ۺراتہۺ‬
‫ےہۺاوسیںۺیہۺےکۺابرےۺںیمۺاہکۺاجاتۺےہ "االضتلاٌة فوق اىف کساٌة "‬
‫﴿‪﴾۳‬ۺ قۺوگیئۺفۺےبۺابیک‬
‫آپ ۺتہب ۺوسچ ۺھجمس ۺرک ۺوکیئ ۺراےئ ۺاقمئ ۺرکےت ۺےھت ۺرھپ ۺسج ۺزیچ ۺوک ۺ ق ۺےتھجمس ۺےھت ۺالبرتدد ۺاےس ۺہک ۺزگرےت ۺےھت‪ ،‬ۺوکیئۺ‬
‫تحلصم‪،‬وخػ ۺای ۺعمط ۺآپ ۺیک ۺراہ ۺںیم ۺاحلئ ۺںیہن ۺوہیت ۺیھت ۺرگم ۺومعام ۺاینت ۺوخش ۺاولسیبۺےک ۺاسھتۺےتہک ۺےھت ۺہک ۺےننس ۺفاےل ۺوک ۺرباۺیھب ۺہنۺ‬
‫ےگلۺافرۺابتۺیھبۺوہاجےئ‪،‬ۺآپۺیکۺ قۺوگ یئۺیسکۺیکۺ ریقحۺایۺضحمۺاینپۺسبایئۺناتےنۺےکۺضح ۺںیہنۺوہیتۺیھتۺہکلبۺآپۺاکیۺمیظعۺبصنمۺ‬
‫‪149‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رپۺافہزئۺوہےنۺیکۺفہجۺےسۺدنعۺاہللۺااسحسۺوجابۺدیہۺافرۺتقفشۺیلعۺاقلخلۺےکۺذجےبۺےسۺرساشرۺوہرکۺےتہکۺےھتۺایسۺضح ۺآپۺیکۺابتۺ‬
‫ۺداراؿ ۺدمارس ۺوک ۺسبی ۺدؽ ۺوسزی ۺےک ۺاسھت ۺفلتخمۺ‬
‫ہن ۺرصػ ۺ ۺہک ۺینس ۺاجیت ۺیھت ۺہکلب ۺامین ۺیھب ۺاجیت ۺیھت‪ ،‬ۺوصخاص ۺةلطء‪ ،‬ۺااسذتہ ۺافر ۺذہم ِ‬
‫ریپاویںۺںیمۺاؿۺیکۺذہمۺداریۺاکۺااسحسۺدالےتۺرےتہۺےھت‪،‬ۺآپۺوکۺةلطءۺیکۺدبۺوشیقۺااسذتہۺیکۺلہسۺااگنریۺافرۺتہبۺےسۺذہمۺدارفںۺیکۺ‬
‫دبۺاعمیگلمۺاکۺسباۺقلقۺاھت‪،‬ۺارثکۺاسۺومضمؿۺوکۺایبؿۺرفامےتۺےھت۔‬
‫﴿‪﴾۴‬ۺارمۺابرعملفػۺافرۺیہنۺنعۺارکنمل‬
‫آپ ۺاک ۺاایتمزی ۺففص ۺاھت‪ ،‬ۺوصخاص ۺیہن ۺنع ۺارکنمل‪ ،‬ۺیسک ۺالگ ۺٹیپل ۺےک ۺ ریغ ۺرعمفافت ۺاک ۺمکح ۺدےتی ۺےھت ۺافر ۺرکنمات ۺےس ۺرفےتکۺ‬
‫ےھت‪،‬ۺ ۺنکممۺیہۺںیہنۺاھتۺہکۺآپۺےکۺاسےنمۺیسکۺرش یۺمکحۺوکۺاپامؽۺایکۺاجراہۺوہۺافرۺآپۺرفکۺوٹکۺہنۺرکںی‪،‬ۺآپۺوکۺاسۺیکۺوکیئۺرپفاہۺ‬
‫ںیہنۺوہیتۺیھتۺہکۺاسےنمۺفاالۺایکۺوسےچۺاگۺآپۺیکۺوتہجۺاسۺرپۺریتہۺیھتۺہکۺ حیحۺابتۺاتبرکۺارمۺابرعملفػۺافرۺیہنۺنعۺارکنملۺامہریۺذہمۺ‬
‫داریۺےہ‪،‬ۺوکیئۺامےنۺایۺہنۺامےن۔‬
‫﴿‪﴾۵‬ۺاسدیگۺافرۺےبۺیفلکت‬
‫آپۺےکۺاہیںۺپیٹۺاٹپ‪،‬ۺعنصتۺفلکۺ ۺبسۺھچکۺںیہنۺاھت‪،‬ۺاعملۺاالسؾۺیکۺمیظعۺااشلؿۺدینیۺدرسۺاگہۺےکۺمیظعۺبصنمۺرپۺافہزئۺ‬
‫وہےنۺےکۺابفوجدۺآپۺیکۺاسدیگۺافرۺےبۺیفلکتۺاثمیلۺیھت‪،‬ۺاع ہچۺآپۺیکۺتعیبطۺںیمۺاظنتفۺافرۺافن تۺیھبۺایلعۺدرےجۺیکۺیھت‪،‬ۺومعامۺ‬
‫اسدیگ ۺافر ۺافن ت ۺوک ۺاضتمد ۺاھجمس ۺاجات ۺےہ ۺرگم ۺآپ ۺےک ۺادنر ۺ ۺدفونں ۺوخایبں ۺیلع ۺاولہج ۺاالمت ۺوموجد ۺںیھت‪ ،‬ۺایس ۺرطح ۺےب ۺیفلکت ۺیھب‪،‬ۺ‬
‫آپۺےکۺاہیںۺدمحبۺاہللۺربکۺفۺرغفرۺیھبۺںیہنۺاھتۺرگمۺفہۺرعیفۺوتاعضۺیھبۺںیہنۺیھتۺہکۺزابؿۺفۺملقۺرپۺارقحۺارقفۺوہۺافرۺدؽۺںیمۺھچکۺافر‪،‬ۺےسجۺ‬
‫ققحم ۺاھتونی ۺےن ۺ"ربکِ ۺوتاعض" ۺاک ۺانؾ ۺدای ۺےہ‪ ،‬ۺآپ ۺےک ۺاامعؽ ۺںیم ۺرایء ۺیھب ۺںیہن ۺاھت ۺرگم ۺفوسۂس ۺرایء ۺےک ۺاشئ ۺےس ِ‬
‫ۺرتک ۺاامعؽ ۺیھبۺ‬
‫ںیہنۺاھت‪،‬ۺہکلبۺتقیقحۺدنسپیۺافرۺتقیقحۺایبینۺیہۺآپۺاکۺویشہۺیھت۔‬
‫ۺاابتعۺتنسۺفۺاانتجبۺنعۺادبلاعت‬
‫﴿‪ِ ﴾۶‬‬
‫اابتع ۺتنس ۺوت ۺوگای ۺرضحت ۺاک ۺاحؽ ۺنب ۺایگ ۺاھت‪ ،‬ۺوخب ۺاید ۺےہ ۺہک ۺرتذمی ۺرشفی ۺےک ۺےلہپ ۺیہ ۺقبس ۺںیم ۺةلطء ۺوک ۺامعہم ۺےننہپ ۺیک ۺرتبیغۺ‬
‫دالیئ‪،‬ۺ زینۺ ۺیھب ۺاراشدۺرفامای ۺہکۺسج ۺدؿۺےس ۺولعمؾۺوہا ۺہکۺوضحر﵁ یک ۺصیمق ۺابمرک(ےسجۺرعػ ۺاعؾ ۺںیمۺہبج ۺیھب ۺےتہکۺ‬
‫ںیہ)دقرےۺوگؽۺافرۺاینتۺوطلیۺیھتۺہکۺونٹھگںۺےسۺےچینۺکتۺآیتۺیھتۺایسۺدؿۺےسۺںیمۺےنۺرفایتیۺرکاتۺاننہپۺوھچڑۺدای‪،‬ۺایسۺرطحۺاکیۺ‬
‫دؿۺرتذمیۺرشفیۺاکۺقبسۺزپاھۺرکۺرھگۺاجےنۺےکۺضح ۺےلکن‪،‬ۺااحطہاۺومرسلیۺںیمۺےچنہپۺوتۺفاہںۺھچکۺداہییتۺولگۺڑھکےۺوہےئۺےھت‪،‬ۺةلطءۺ‬
‫یکۺوتۺتمہۺاصمہحفۺرکےنۺیک ۺومعامۺںیہنۺوہیتۺیھت‪،‬ۺرگمۺفہۺداہییتۺاةحبۺ۔۔۔اہللۺاںیہنۺزجاےئۺریخۺدے۔۔۔ۺتہبۺرس تۺےکۺاسھتۺ‬
‫رضحتۺیکۺرطػۺسبےھۺافرۺرضحتۺےسۺاصمہحفۺرکانۺرشفعۺرکدای‪،‬ۺمہۺةلطءۺےنۺیھبۺومعقۺتمینغۺاجؿۺرکۺاصمہحفۺرک‪،‬ای‪،‬ۺاصمہحفۺےکۺسا ۺ‬
‫فںیہۺڑھکےۺڑھکےۺسلجمِۺاراشدۺرشفعۺوہیئگ‪،‬ۺرضحتۺےنۺاےنپۺوصخمصۺادنازۺںیمۺرفامای‪:‬دوھكیۺاھبیئۺدحثیۺرشفیۺںیمۺےہ "اذا‬
‫‪150‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اىتٰق اىٍطيٍان‪ ،‬فتصاحفا‪ ،‬ومحرا هللا‪ ،‬واضتغفساہ غفسهللا ىيٍا" ۺرفامای‪:‬اس ۺدحثی ۺےس ۺولعمؾ ۺوہات ۺےہ ۺہک ۺبج ۺدف ۺاملسمؿۺ‬
‫آصپۺںیمۺںیلمۺافرۺاچرۺاکؾۺرکںیۺ‪۱‬ۺ۔ۺالسؾۺرکںیۺ‪۲‬ۺ۔ۺاصمہحفۺرکںیۺ‪۳‬ۺ۔ۺاہللۺیکۺدمحۺرکںیۺ‪۴‬ۺ۔ۺاہللۺےسۺرفغمتۺبلطۺرکںیۺینعیۺاصمہحفۺیکۺ‬
‫داعۺ"يغفس هللا ىنا و ىکً"ۺزپںیھۺوتۺاؿۺیکۺرفغمتۺرکدیۺاجیتۺےہ‪،‬ۺرصػۺاصمہحفۺالمانۺاکیفۺںیہنۺےہۺ ۺاچرۺاکؾۺرکےنۺرضفریۺںیہۺ‬
‫بت ۺ رفغمت ۺوہیگ‪ ،‬ۺ( ۺیھب ۺرفامای ۺہک ۺدحثی ۺںیم ۺالسؾ ۺاک ۺذرک ۺںیہن ۺےہ ۺاصمہحف ۺاک ۺذرک ۺےہ ۺرگم ۺاصمہحف ۺالسؾ ۺےک ۺ ریغ ۺرشمفع ۺںیہن ۺاسۺ‬
‫ضح ۺالسؾۺاکۺوبثتۺوخدۺوخبدۺوہاجےئۺاگ)ۺ ۺہکۺرکۺاؿۺداہیویتںۺوکۺافرۺامتؾۺوموجدۺةلطءۺوکۺتنسۺےکۺاطمقبۺالسؾۺاصمہحفۺرکےنۺیکۺاتدیکۺ‬
‫رفامیئۺافرۺرھگۺیرشفیۺےلۺےئگ۔‬
‫آہ!ۺہکۺابۺ ۺایدںیۺےنیسۺاکۺداغۺںیہۺ۔۔۔ۺالخہصۺ ۺہکۺاابتعۺتنسۺاکۺتہبۺاامتہؾۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺرہۺمسقۺیکۺدباعتۺفۺرخاافتۺےسۺ‬
‫تخسۺرفنتۺیھت‪،‬ۺدباعت ۺےس ۺوخدۺیھبۺےتچبۺافرۺاےنپۺنیقلعتم ۺوکۺیھبۺےنچبۺیکۺنیقلتۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺضعبۺابمحۺزیچفںۺوک ۺیھبۺدساًۺابللبۺ‬
‫وگ اراۺںیہنۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺافرۺاع ۺیسکۺفہجۺےسۺوگاراۺرفامۺیھبۺںیلۺوتۺاسۺرطحۺیکۺزیچفںۺیکۺوحہلصۺینکشۺرضفرۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺًالثمۺ‪:‬ۺزعتیتیۺ‬
‫ۺارابب ۺوصتػ ۺےک ۺضعب ۺاعمالمت ۺافر ۺداعؤں ۺںیم ۺدح ۺےس ۺزایدہ ۺولغ ۺوک ۺدنسپۺ‬
‫ےسلج‪ ،‬ۺاحاتتیح ۺف ۺاماتتیم ۺرقتةیت ۺںیم ۺہری ۺومعمیل ۺاامتہؾ‪ِ ،‬‬
‫ںیہنۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺاؿۺںیمۺےسۺضعبۺزیچفںۺوکۺدب تۺافرۺضعبۺوکۺدب تۺاکۺشیپۺہمیخۺےتھجمسۺےھت۔‬
‫﴿‪﴾۷‬ۺبلصتۺیفۺادلنی‬
‫اابتعۺتنسۺیہۺاکۺالزیمۺہجیتنۺےہۺبلصتۺیفۺادلنیۺینعیۺراہِۺ قۺرپۺالبۺوخػۺولۃمۺالمئۺوبضمیطۺےسۺمجۺاجان‪،‬ۺرضحتۺکلسمۺالہِۺتنسۺ‬
‫فاامجل تۺکلسمۺدویدنبۺیکۺوخدۺیھبۺوبضمیطۺےکۺاسھتۺاپدنبیۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺافرۺاےنپۺنیقلعتمۺےسۺیھبۺایسۺیکۺوتعقۺرےتھکۺےھت‪،‬ۺفاحاۺوہۺ‬
‫ہک ۺبلصت ۺ( ق ۺرپ ۺوبضمیط ۺےس ۺمج ۺاجان) ۺاکی ۺولطمب ۺتفص ۺےہ ۺضعب ۺولگ ۺبلصت ۺوک ۺبصعت(ٹہ ۺدرھیم) ۺاک ۺرتمادػ ۺےتھجمسۺںیہۺ‬
‫اس ۺضح ۺاس ۺتفص ۺوک ۺدقاتم ۺدنسپی ۺای ۺگنت ۺرظنی ۺےس ۺریبعت ۺرکےن ۺےتگل ۺںیہ‪ ،‬ۺبج ۺہک ۺبلصت ۺافر ۺبصعت ۺدفونں ۺاگل ۺاگل ۺزیچںیۺ‬
‫ۺرشحۺدصرۺےکۺاسھتۺ ۺ‬ ‫ںیہ‪،‬ۺبلصتۺومحمدۺےہ‪،‬ۺذہلاۺولطمبۺےہۺافرۺبصعتۺذمومؾۺےہ‪،‬ۺاسۺضح ۺولطمبۺیھبۺںیہنۺےہ‪،‬ۺدمحبۺاہللۺلمکم ِ‬
‫ابت ۺیہک ۺاجیتکس ۺےہ ۺہک ۺرضحت ۺمنصلت ۺےھت ۺبصعتم ۺںیہن ۺےھت‪ ،‬ۺیہی ۺفہج ۺےہ ۺہک ۺاع ۺیھبک ۺاینپ ۺیسک ۺراےئ ۺاک ۺطلغ ۺای ۺرموجح ۺوہان ۺاظرہۺ‬
‫ۺدفراؿۺدرسۺیئکۺرمہبتۺےننسۺںیمۺآایۺرفامےتۺےھت‪:‬ۺاھبیئۺلکۺںیمۺےنۺاکیۺابتۺیہکۺیھتۺرگمۺاکیۺاطبلۺملعۺ‬
‫وہاجاتۺوتۺوفراًۺروجعۺرفامےت‪ِ ،‬‬
‫ےن ۺوتہج ۺدالیئ ۺفہ ۺابت ۺطلغ ۺیھت‪ ،‬ۺ حیح ۺابت ۺ ۺےہ‪ ،‬ۺفا ہع ۺ ۺےہ ۺہک ۺ ۺرضحت ۺیک ۺتہب ۺسبی ۺتفص‪ ،‬ۺافر ۺاےنپ ۺنیقلعتم ۺےک ۺضح ۺاکیۺ‬
‫لہۺتنسۺفاامجلۃعۺاکۺکلسمۺیہۺاکیۺااسیۺ‬
‫دہتجمۺقلطمۺانبۺاھٹیبۺےہ‪،‬ۺا ِ‬
‫اخومشۺتحیصنۺ ےہ‪،‬ۺآجۺےکۺدنیۺزیبارۺدفرۺںیمۺبجۺہکۺرہۺرسیتاۺآدیمۺ ِ‬
‫نصحِۺنیصحۺےہۺوجۺونتفںۺےسۺاچبۺاتکسۺےہ‪،‬ۺایسۺضح ۺآپۺہنۺرصػۺ ۺہکۺکلسمۺالہۺتنسۺفاامجل تۺےکۺاپدنبۺےھتۺہکلبۺاسۺےکۺاقم لۺ‬
‫امتؾۺرفوقںۺاکۺوخبۺاعتبقۺیھبۺرفامےتۺےھت۔‬
‫﴿‪ِ ﴾۸‬‬
‫ۺرتکۺالینعی‬
‫‪151‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحتۺوکۺیھبکۺیھبۺالینعیۺوقؽۺفۺلعفۺںیمۺوغشمؽ ۺںیہنۺداھکی ۺایگ‪،‬ۺ ۺاینتۺسبی ۺوخیبۺےہۺہکۺاےسۺدحثیۺںیمۺنسحِۺاالسؾۺاہکۺایگۺ‬

‫ےہۺافرۺدمحبۺاہللۺاالسؾۺاکۺ ۺنسحۺآپۺوکۺوخبۺیہۺاحلصۺاھت‪،‬ۺقبسۺںیمۺیچجۺیلتۺرپۺزغمۺ وگتف‪،‬ہریۺقلعتمۺابںیتۺہنۺدارد‪،‬ۺرھپۺیسکۺیکۺرکدارۺ‬
‫ق‬
‫ُُکۺایۺوتنیہۺفۺ ریقحۺاکۺوتۺوصترۺیہۺایکۺوہات۔۔۔ۺاہں!ۺیھبکۺیھبکۺدفراؿۺدرسۺیسکۺامہۺرتیتیب‪،‬ۺامسیج‪،‬ۺاعمرشیتۺافرۺدیفمۺومضمؿۺیکۺرطػۺوتہجۺ‬
‫دالانۺرضفریۺےتھجمسۺوتۺرضفرۺوتہجۺدالےت‪،‬ۺیہیۺفہجۺےہۺہکۺاہللۺےنۺآپۺےسۺتہبۺاکؾۺ‪،‬ای۔‬
‫﴿‪﴾۹‬ۺادیمںیۺلیلقۺاقمدصۺلیلج‬
‫امؽۺیکۺتبحمۺااسنینۺرطفتۺےہ‪،‬ۺافرۺ ۺاکیۺدحۺکتۺوہۺوتۺوکیئۺرحجۺیھبۺںیہنۺےہۺرگم ۺدحۺےسۺلکنۺاجےئۺوتۺزرہِۺاقلتۺےہ‪،‬ۺیسکۺ‬
‫اعرػۺےکۺوقبؽ‪:‬ۺیتشکۺاپینۺںیمۺوہۺاپینۺیتشکۺںیمۺہنۺوہ‪،‬ۺبجۺرضحتۺوکۺاہللۺےنۺبسکۺاعمشۺےکۺھچکۺدرگیۺفاسلئۺایہمۺرفامدےیۺافرۺآپۺ‬
‫یکۺاجترتۺںیم ۺآپۺیکۺافالدۺیھبۺآپۺیکۺد تۺفۺابزفۺنبۺیئگۺوتۺآپۺےنۺداراولعلؾۺارشہیفۺرادنری‪،‬ۺوسرت‪،‬ۺرجگاتۺافرۺداراولعلؾۺدویدنبۺ‬
‫یکۺامتؾۺوخنتاہۺلضفبۺاہللۺفاصپۺرکدی‪،‬ۺافرۺامؽۺیکۺتبحمۺےکۺرذےلیۺےسۺوخدۺوکۺاچبرکۺاےنپۺامکلۺفۺومیلۺےکۺوضحرۺیرشفیۺےلۺےئگ‪،‬ۺافرۺ‬
‫وکیئۺکشۺںیہنۺہکۺ ۺفیہۺرکاتکسۺےہۺسجۺیکۺادیمںیۺلیلقۺافرۺاقمدصۺلیلجۺوہںۺافرۺداینۺےسۺےبۺرج یتۺسجۺیکۺم یٹۺںیمۺوہ *~‬
‫﴿‪﴾۱۰‬ۺاالدتعاؽۺیفۺرمابتۺارلاجؽ‬
‫رہۺمیظعۺتیصخشۺےکۺولجۺںیمۺھچکۺہنۺھچکۺرفتداتۺافرۺاعمرصۺنلعءۺےسۺھچکۺہنۺھچکۺاالتخافتۺیھبۺوہےتۺںیہ‪،‬ۺنجۺیکۺفہجۺےسۺاسۺ‬
‫یکۺذات ۺاعمرصنی ۺںیم ۺوم وضع ۺثحب ۺنب ۺاجیت ۺےہ‪ ،‬ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺوک ۺیھب ۺدنہ ۺفۺاپک ۺےکۺاعمرصۺنلعءۺےس ۺ۔۔۔ ۺہکلب ۺرعبۺنلعءۺ‬
‫ےس ۺیھب ۺ۔۔۔ ۺیئک ۺاسملئ ۺںیم ۺاالتخػ ۺراہ‪ ،‬ۺرگم ۺاالتخػ ۺراےئ ۺےک ۺابفوجد ۺرضحت ۺےن ۺسبفں ۺےک ۺادب‪ ،‬ۺمہ ۺرمعفں ۺےک ۺارتحاؾ ۺافرۺ‬
‫وھچوٹں ۺرپ ۺتقفش ۺیک ۺوج ۺاثمؽ ۺاقمئ ۺیک ۺےہ‪ ،‬ۺفا ہع ۺ ۺےہ ۺہک ۺفہ ۺاثمؽ ۺےب ۺاثمؽ ۺےہ‪ ،‬ۺاالتخػ ۺراےئ ۺےک ۺابفوجد ۺاعمرصنی ۺیک ۺوخ ںوں ۺوکۺ‬
‫رفاخۺدیلۺےکۺاسھتۺمیلستۺرکانۺآپۺیکۺزدنیگۺاکۺاکیۺرفنشۺاببۺےہ؛ۺادیمۺےہۺہکۺاسۺےلسلسۺیکۺھچکۺالیصفتتۺاؿۺےکۺوساحنۺاگنرۺ ھکۺدںیۺ‬
‫ےگۺاؿۺاشءاہلل‬
‫﴿‪﴾۱۱‬ۺراجؽۺاسزی‬
‫فؼ ۺرتتیبۺافرۺوس ِزۺدرفںۺےسۺاےنپۺالتذمہۺوکۺاکیۺرخۺدای‪،‬ۺوج ۺآپۺےکۺضح ۺاتۺ‬
‫ۺوشؼۺملع‪،‬ۺذ ِ‬
‫ۺامکؽ ۺتقفش‪ ،‬ۺنسحِۺاعمہلم‪ِ ،‬‬
‫آپۺےن ِ‬
‫ایقتم ۺدصۂق ۺاجر ۺوہں ۺےگ ۺاؿ ۺاشءاہلل‪ ،‬ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺتیمس ۺکلم ۺےک ۺاتممز ۺادارفں ۺےک‪ ،‬ۺارثک ۺسبے ۺسبے ۺنلعء ۺابولاہطس ۺای ۺالبۺ‬
‫فاہطسۺآپۺےک ۺاشع د ۺںیہ‪ ،‬ۺافر ۺاشع د ۺںیہن ۺیھب ۺںیہۺوت ۺآپ ۺےس ۺاتمرث ۺرضفر ۺںیہ‪ ،‬ۺاغابل ۺخیش ۺنسح ۺاانبلء ۺدیہش ۺےس ۺوپاھچ ۺایگ ۺاھت‪ ،‬ۺامضنف َتۺ‬
‫اتکاب؟ ۺ(ایک ۺآپ ۺےن ۺوکیئ ۺاتکب ۺںیہن ۺی) ۺاہنتی ۺاعرافہن ۺوجاب ۺدای‪ :‬ۺیُطنفؤوؿ ۺااتکلب ۺف ۺاُفنص ۺارلاجؽ ۺ(ولگ ۺاتکںیب ۺےتھکل ۺںیہ ۺںیمۺ‬
‫راجؽۺاسزیۺرکاتۺوہں‪،‬ۺاکؾ ۺےکۺآدیمۺایتر ۺرکاتۺوہں)ۺرھپۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺےنۺوتۺراجؽۺاسزیۺیھبۺوخبۺیکۺافرۺفینصتۺف ۺاتفیلۺ‬
‫یھبۺامکؽۺدرےجۺیک‪،‬ۺراجؽۺاسزیۺیہۺاکۺاکیۺہبعشۺرقارۺدےیجیۺایۺلقتسمۺتفصۺےیہکۺہکۺآپۺےنۺریثکۺاایعؽۺوہےنۺےکۺابفوجدۺاینپۺامتؾۺ‬
‫‪152‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫افالدۺیکۺوخبۺمیلعتۺفۺرتتیبۺرفامیئۺ(آپۺےکۺابرہۺےٹیبۺافرۺدفۺایٹیبںۺںیھت‪،‬ۺنجۺںیمۺےسۺدفۺےٹیبۺآپۺیکۺزدنیگۺںیمۺیہۺفافتۺاپیگ‪،‬ۺابیقۺ‬
‫ۺدفراؿ ۺدرسۺرفامایۺہکۺںیمۺےنۺاےنپۺاھبویئں‪،‬ۺاینپ ۺاہیلہۺافرۺوچبںۺوکۺرقآؿۺب ظۺرکاایۺافرۺابۺ‬
‫دمحبۺاہللۺریخبۺفۺاعتیفۺوموجدۺںیہ)ۺاکیۺدؿ ِ‬
‫ریمیۺاہیلہۺاینپۺوہبفںۺوکۺرقآؿۺب ظۺرکاۺریہۺےہ؛ۺاماشءاہلل!ۺافرۺہنۺرصػۺِظفحۺرقآؿۺہکلبۺاکیۺآدھۺےکۺالعفہۺآپۺیکۺارثکۺافالدۺدمحبۺاہللۺ‬
‫اعملۺیھبۺےہ۔‬
‫اںیۺاعسدتۺشبف ِرۺابزفۺتسین‪‬اتۺہنۺدشخبۺدخاےئۺدنشخبہ‬
‫﴿‪﴾۱۲‬ۺفتقۺیکۺافحتظۺافرۺاابضنط‬
‫ۺوتۺآپۺاکۺااسیۺوہشم ِرۺاعملۺففصۺےہۺسجۺاکۺاکیۺزامہنۺاقلئۺےہ‪،‬ۺافرۺایسۺیکۺربتکۺےہۺہکۺآپۺےنۺزہاراہۺزہارۺاشع دفںۺےکۺ‬
‫العفہۺڑكیسفںۺامہۺمہمۺیملعۺاصتفینۺیھبۺوطبرۺایداگرۺوھچڑںی‪،‬ۺفتقۺیکۺافحتظۺافرۺمیسقتۺاکرۺےکۺ ریغۺاکایمیبۺاکۺوصترۺیہۺںیہنۺایکۺاجاتکس‪،‬ۺ‬
‫رضحتۺاس ۺےتکن ۺےس ۺوخب ۺفافق ۺےھت ۺایس ۺضح ۺرہ ۺاکؾ ۺےکۺضح ۺاکی ۺفتق ۺافر ۺرہۺفتق ۺےک ۺضح ۺاکیۺاکؾ ۺرقمر ۺرفامۺراھک ۺاھت‪،‬ۺدرس ۺفۺ‬
‫دترسی ۺاک ۺاسرا ۺزامہن ۺاپدنبی ۺےک ۺاسھت ۺزپےنھ ۺزپاھےن ۺںیم ۺزگارا‪ ،‬ۺاکی ۺرمہبت ۺرفامای ۺہک ۺریما ۺرتذمی ۺرشفی ۺاک ۺاکی ۺقبس ۺانہغ ۺوہایگ ۺاھتۺ‬
‫سج ۺیک ۺشلخ ۺآج ۺکت ۺوسحمس ۺرکات ۺوہں‪ ،‬ۺرھپ ۺقبس ۺانہغ ۺوہےن ۺیک ۺفہج ۺایبؿ ۺرفامیئ ۺہک ۺریما ۺرمکہ ۺدصر ۺدرفازے ۺےک ۺاپس ۺاھت‪ ،‬ۺرضحتۺ‬
‫االاتسذ ۺاامؾ ۺاوقعملالت ۺفاوقنملالت ۺالعہم ۺدمحم ۺاربامیہ ۺایلبفیۺدقس ۺرسہ ۺبج ۺقبس ۺزپاھےن ۺےک ۺضح ۺآےت ۺوت ۺاؿ ۺےک ۺاصعء ۺوک ۺزنیم ۺرپۺ‬
‫ےنکیٹۺےکۺآفازۺنسۺرکۺںیمۺرمکےۺےسۺلکنۺرکۺاسھتۺوہاجاتۺاھت‪،‬ۺاکیۺدؿۺاطمہعلۺںیمۺااسیۺکمہنمۺاھتۺہکۺرضحتۺاالاتسذۺےکۺآےنۺیکۺربخۺیہۺ‬
‫ںیہن‪ ،‬ۺرھپۺرفامای‪:‬ۺآج ۺکت ۺاس ۺہری ۺاحرضی ۺاکۺدھک ۺوسحمس ۺرکات ۺوہں‪ ،‬ۺایدۺآات ۺےہۺہکۺاکی ۺرمہبتۺرفامایۺہکۺبجۺںیم ۺرھگ ۺےسۺدراگسہۺںیمۺ‬
‫زپاھےنۺےکۺضح ۺآاتۺوہںۺوکیئۺاطبلۺملعۺریمےۺاسھتۺہنۺآایۺرکے‪،‬ۺںیمۺراےتسۺںیمۺاطمہعلۺرکاتۺوہاۺآاتۺوہں‪،‬ۺوکیئۺاسھتۺوہاتۺےہۺوتۺ‬
‫للخۺوہاتۺےہ‪،‬ۺاحبسؿۺاہلل!ۺرھگۺےسۺدارادحلثیۺآےنۺںیمۺوجۺدنچۺٹنمۺرصػۺوہےتۺےھتۺاؿۺوکۺیھبۺاکؾۺںیمۺالایۺاجۺراہۺےہۺ ۺےہۺفتقۺیکۺ‬
‫افحتظۺ(رھپۺرفامایۺہکۺریمےۺااتسذۺالعہمۺاربامیہۺایلبفیۺرفامایۺرکےتۺےھتۺہکۺابۺمہۺولوگںۺاکۺاطمہعلۺفرؼۺع داینۺفاالۺںیہنۺراہ‪،‬ۺابۺوتۺ‬
‫قبسۺےسۺقلعتمۺولعمامتۺوکۺذنہۺںیمۺرمبتۺرکانۺیہیۺاطمہعلۺےہ)‬
‫﴿‪﴾۱۳‬ۺوسکییئ‬
‫رضحت ۺاھتونی ۺدقس ۺرسہ ۺاک ۺوفلمظ ۺےہ ۺہک ۺ”کی ۺوسیئ ۺےک ۺ ریغ ۺوت ۺاکی ۺوسیئ ۺیھب ۺاحلص ۺںیہن ۺوہیت“ ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺیکۺ‬
‫تعیبطۺںیمۺیھبۺوسکییئ‪،‬ۺمکۺآزیمی‪،‬ۺوگنیۺینیشنۺافرۺزعتل ۺدنسپیۺتہبۺزایدہۺیھت‪،‬ۺرگمۺاسۺاکۺدصقمۺرصػۺافرۺرصػ ۺ۔لوؽۺملعۺےکۺ‬
‫ضح ۺاےنپۺآپۺوکۺافرغۺرکانۺاھت‪،‬ۺرھپۺ ۺزیچۺآپۺیکۺایسیۺاعدتۺینبۺہکۺےبۺرضفرتۺےنلمۺالمےن‪،‬ۺالبۺفہجۺیکۺسلجمۺابزیۺافرۺڑیھبۺاھبڑۺےسۺیہۺ‬
‫تعیبطۺوفنرۺوہیئگۺافرۺاغابلۺاہللۺوکۺیھبۺآپۺیکۺ ۺاداۺایسیۺدنسپۺآیئۺہکۺآپۺےکۺرفسِۺآرختۺےکۺااظتنامتۺیھبۺایسۺرطحۺےکۺرفامدےی‪،‬ۺ‬

‫‪153‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اہکۺاجاتۺےہۺہکۺا میۺاالۃمۺدجمدۺالملہاۺرضحتۺومالانۺارشػۺیلعۺاھتونیۺدقسۺرسہۺےکۺہفیلخۺفۺاجمزۺرضحتۺومالانۺاشہۺفیصۺاہللۺاصبحۺاخ ۺ‬
‫آابدیۺدقسۺرسہۺبجۺآرخیۺجحۺرپۺیرشفیۺےلۺاجرےہۺےھتۺوتۺسبےۺدردۺےکۺاسھتۺاےنپۺراقفءۺےسۺہکۺرےہۺےھتۺ؂‬
‫وھپؽۺایکۺڈاولےگۺرتتبۺہپۺرمی ‪‬اخکۺیھبۺمتۺےسۺہنۺڈایلۺاجےئۺیگ‬
‫افرۺرھپۺویںۺیہۺوہاۺہکۺدجہۺےنچنہپۺےسۺےلہپۺدنریۺاہجزۺںیمۺیہۺآپۺاکۺااقتنؽۺوہۺایگ‪،‬ۺآپۺےکۺدسجۺابمرکۺوکۺزیہجتۺفۺنیفکتۺافرۺامنزۺانجزہۺ‬
‫ےکۺسا ۺمکحۺرشتعیۺےکۺاطمقبۺدنرۺےکۺیہۺوحاےلۺرکۺدایۺایگ‪،‬ۺاتہکۺدنرۺیھبۺاہللۺفاولںۺےکۺفوجدۺیکۺربوتکںۺےسۺرحمفؾۺہنۺرےہ‪،‬ۺ‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺےکۺاسھتۺیھبۺھچکۺایسۺرطحۺاکۺاعمہلمۺوہا‪،‬ۺآرخۺالہۺیئبممۺوکۺیھبۺوتۺاؿۺیکۺفافدارویںۺاکۺھچکۺہلصۺانلمۺاھت؛ۺزینۺاسۺرم ِدۺ‬
‫ۺاشؿۺےباینزیۺافرۺمکۺآزیمیۺاکۺیھبۺوتۺھچکۺاحلظۺراھکۺاجانۺاھت؛ۺبجعۺںیہنۺہکۺایسۺضح ۺفنطۺےسۺدفر‪ ،‬ۺوشرۺفۺبغشۺافروجہؾۺےکۺ‬
‫دنلقرۺیک ِ‬
‫اگنہومںۺےسۺےباینز ‪،‬ۺراضمؿۺاابملرکۺےکۺآرخیۺرشعےۺیکۺابمرکۺاساعتۺوکۺاسۺدیہشۺملعۺیکۺرتلحۺےکۺضح ۺدقمرۺرفامایۺایگۺوہ‪،‬ۺ‬
‫اتہکۺآپۺیکۺیملعۺفاجتہۺافرۺرطمطاؼۺولوگںۺےکۺدولںۺںیمۺابیقۺرےہ؛ۺاہللۺیہۺاینپۺوتمکحںۺوکۺرتہبۺاجاتنۺےہ۔ۺان احلکً اال ہلل‬
‫رہباحؽ ۺرامق ۺےنۺرضحتۺیک ۺرقبعتی‪ ،‬ۺذاہتن ۺف ۺاطفتن‪ ،‬ۺیملع ۺقمعت ۺف ۺع رح‪ ،‬ۺفتعسِ ۺاطمہعل‪ ،‬ۺملکہا ۺااہفؾ ۺف ۺ میہف ۺافر ۺرثکت ۺاصتفین ۺیسیجۺ‬
‫ تاتۺوکۺایبؿۺںیہنۺایکۺہکلبۺ ۺرضحتۺیکۺابرہۺریتہ ۺفہۺ تاتۺایبؿۺیکۺیئگۺںیہۺنجۺوکۺرہۺدنبہۺوھتڑیۺیسۺتنحمۺرکےکۺاحلصۺرکۺاتکسۺےہ‪،‬ۺ‬
‫رشتعی ۺاک ۺس اج ۺیھب ۺیہی ۺولعمؾ ۺوہات ۺےہ ۺہک ۺاکایمب ۺولوگں ۺیک ۺرعتفی ۺرکےن ۺےس ۺزایدہ ۺاؿ ۺ تات ۺوک ۺاحلص ۺرکےن ۺیک ۺوکشش ۺیکۺ‬
‫اجےئۺنجۺوکۺاحلصۺرکےکۺفہۺاکایمبۺوہےئ‪،‬ۺاسۺضح ۺہکۺرہۺاکایمبۺآدیمۺےکۺےھچیپۺاہللۺیکۺوتقیفۺافرۺسبفںۺیکۺداعءۺفۺوتاہجتۺےکۺسا ‪،‬ۺ‬
‫اؿۺیکۺاینپۺاجںۺوتڑۺدجۺفدہج‪،‬ۺرقابین‪،‬ۺتنحمۺافرۺھچکۺوصخمصۺ تاتۺوہیتۺںیہ‪،‬ۺیسکۺاشرعۺےکۺوقبؽۺ؂‬
‫وجۺاسزۺےسۺیلکنۺےہۺفہۺدنھۺبسۺےنۺینسۺےہ‪‬وجۺاترۺہپۺزگریۺےہۺفہۺسکۺدؽۺوکۺہتپۺےہ‬
‫آرخۺںیمۺتہبۺ تایئۺےک ۺاسھت ۺ ۺیھبۺرعضۺےہۺہکۺرامقۺاکۺیبلقۺقلعتۺرضحتۺےسۺوخاہ ۺانتکۺیہۺرہگاۺوہۺرگمۺاظرہیۺقلعتۺضحمۺدرسۺاگہۺ‬
‫کتۺدحمفدۺاھت‪،‬ۺاخرجۺدرسۺاکیۺآدھۺرمہبتۺےکۺالعفہۺیھبکۺاباشملہفۺالماقتۺیکۺونتبۺںیہنۺآیئ‪،‬ۺاسۺضح ۺتہبۺنکممۺےہۺہکۺرضحتۺیکۺ‬
‫تیصخشۺےکۺیسک ۺولہپ ۺوک ۺےنھجمس ۺںیمۺھجم ۺےس ۺوکیئ ۺداہتسن ۺانۺداہتسن ۺیطلغ ۺوہیئگ ۺوہ‪،‬ۺرہباحؽ ۺاکیۺمکۺمہفۺافر ۺانالقئ ۺاطبلِ ۺملع ۺوجۺھجمس ۺاکس ۺفہۺ‬
‫رعض ۺرکدای‪ ،‬ۺابیق ۺرضحت ۺےک ۺس اج ۺانشس‪ ،‬ۺالقئ ۺالتذمہ ۺافر ۺیھب ۺتہب ۺےس ۺولہپفں ۺرپ ۺرفینش ۺڈاںیل ۺےگ ۺاؿ ۺاشءاہلل‪ ۰‬ۺرامق ۺاک ۺوت ۺالصۺ‬
‫س اجۺیہیۺےہۺہکۺاےنپۺوموجدۺنلعء‪،‬ۺاحلصء‪،‬ۺااکرب‪،‬ۺتروخئۺافرۺااسذتہۺیکۺفافتۺےکۺسا ‪،‬ۺوطؽۺوطلیۺدیصقہۺوخاوینںۺےسۺرتہبۺےہۺہکۺنیحۺ‬
‫ایحت ۺاےنپ ۺسبفں ۺیک ۺوخ ںوں ۺوک ۺمیلست ۺرکےک ۺاؿ ۺےس ۺافدئہ ۺااھٹای ۺاجےئ‪ ،‬ۺافر ۺرموحؾ ۺااکرب ۺیک ۺایسی ۺابمہغل ۺآزیم ۺ تات ۺایبؿ ۺرکےن ۺےکۺ‬
‫اجبےئ ۺہک ۺنج ۺےس ۺفہ ۺاکی ۺاموفؼ ۺارطفلت ۺیتسہ ۺولعمؾ ۺوہں‪ ،‬ۺافر ۺاقری ۺ ۺھجمس ۺرک ۺتمہ ۺاہر ۺاجےئ ۺہک ۺاھبیئ ۺامہرے ۺضح ۺااسی ۺاننب ۺاہکںۺ‬
‫نکمم ۺےہ ۺ۔۔۔ ۺانمبس ۺ ۺےہ ۺہک ۺاؿ ۺیک ۺایسی ۺ تات ۺایبؿ ۺیک ۺاجںی ۺوج ۺدفرسے ۺیھب ۺ۔اع ۺاچںیہ ۺوت۔ ۺاایتخر ۺرکںیکس‪ ،‬ۺایس ۺضح ۺاسۺ‬

‫‪154‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ومضمؿ ۺںیم ۺاںیہن ۺ تات ۺوک ۺایبؿ ۺرکےن ۺیک ۺوکشش ۺیک ۺیئگ ۺےہ ۺنج ۺاک ۺ۔لوؽ ۺتہب ۺزایدہ ۺلکشم ۺںیہن ۺےہ‪ ،‬ۺصب ۺوبضمط ِ‬
‫ۺوقت ۺارادی‪،‬ۺ‬
‫لسلسمۺتنحمۺافرۺوتہجۺایلۺاہللۺیکۺرضفرتۺےہ۔‬
‫آےیئۺاؿۺ تاتۺوکۺاحلصۺرکےنۺاکۺزعؾۺرکںیۺافرۺرضحت ۺےکۺنشمۺوکۺزدنہۺرںیھکۺیہیۺمہۺبسۺیکۺرطػۺےسۺرضحتۺاالاتسذۺوکۺاچسۺ‬
‫رخاجۺدیقعتۺوہاگ۔ۺاؿۺاشءاہلل‬
‫ق‬
‫ایبۺاتۺلگۺبنفناامینۺفۺےمۺدرۺاسرغۺادنازمی‪‬کلفۺراۺفقسۺاگشبمیفۺف ِ‬
‫ۺرطحۺدرگیۺادنازمی‬
‫اہلل ۺرضحت ۺاالاتسذ ۺوک ۺۂلح ۺرفغمت ۺےس ۺآرہتس ۺرفامےئ‪ ،‬ۺرقب ۺےک ۺایلع ۺدراجت ۺاطع ۺرفامےئ‪ ،‬ۺآپ ۺےک ۺامتؾ ۺنیقلعتم ۺوک ۺومعام ۺافرۺ‬
‫الہِۺاخہنۺوکۺوصخاصۺربصۺلیمج ۺاطعۺ رفامےئ‪،‬ۺاتمۺوکۺابوصخلصۺداراولعلؾۺدویدنبۺوکۺآپۺاکۺمعنۺادبلؽۺاطعۺرفامےئ‪،‬ۺمہ ۺبسۺےکۺضح ۺیھبۺ‬
‫اخہمتۺابریخلۺدقمرۺرفامےئۺافرۺہلمجنمۺدرگیۺاملسمونںۺےکۺاسۺاناکبرۺوکۺیھبۺزرمۂۺروفغرنیۺںیمۺوشحمرۺرفامےئۺآنیم۔‬

‫‪‬‬

‫‪155‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫یھتۺوجۺفہۺعمشِۺدہاتیۺآج ُۺُگۺوہیہۺیئگ‬
‫ااتس ِذاعیلۺاشؿۺیکۺایدںیمۺمشچِۺع ایںۺےکۺدنچآںوو‬
‫نیچ ِ‬
‫ۺولعؾۺدیعس‪،‬درہگنھبۺ‪،‬اہبر‪،‬ادنہل‬ ‫اخماۺانخ ۺشک‪،‬ادعساہللۺاقیمسۺاظمرہی‪،‬ےکیۺازوخنیۺ ِ‬

‫ومرہخ‪/25‬راضمؿ ۺاابملرک ۺ‪441‬ھ ۺاطمقب‪/19‬یئم ۺ‪2020‬ء‪ ،‬ۺربف ِز ۺلگنم ۺحبص ۺیک ۺادتبایئ ۺاسوتعں ۺںیم ۺلفحمِ ۺیتیگ ۺںیم ۺ ۺ‬
‫ۺ‪،‬اوصؽۺدنیِۺ قۺےکاپابسںۺ‪،‬ملعۺفنفۺےک رہِدراشخںۺ‪،‬دتشِۺرعمتفۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺرحمؾۺارسا ِرۺرقآںۺ‪،‬روم ِزۺدحثیۺےکرازداں‬ ‫ُم‬
‫کراؾۺچمۺایگۺہک ِ‬
‫ےکدحیۺوخاں‪،‬دصؼۺف ق ۺےکاریِۺاتسینں‪،‬رفدیِۺرصع ۺفدلخِۺآایشں‪،‬رم ِدۺاعیلۺرم ِدۺذاشیں‪،‬ۺاُاتسذۺاالاسذتہ ۺ‪،‬ۺرضحتۺادقسۺومالانیتفمۺ‬
‫دیعسادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺدقسۺاہللۺرسہۺےن ۺدنہفاتسؿۺےکۺاجتریتۺداراتنطلسلۺرہشِۺیئبممۺںیمۺاینپۺزدنیگۺیکۺآرخیۺاسسنۺےلۺیلۺ۔‬
‫اانہلل وااناىیو راجػون‬
‫س‬
‫آہ ۺ!!سج ۺدقیس ۺااللص ۺیک ۺسلجمِ ۺملع ۺفرعافں ۺںیم ۺرفےتش ۺرخففانزےس ۺرشتک ۺرکےت ۺےھت‪،‬فہ ۺ چسمہا ۺملع ۺفنف ۺمہ ۺےس ۺرفھٹ ۺایگ۔‬
‫عمشۺرعافؿۺفدصاتقۺیکۺزابؿۺےسۺرقبیۺفصنۺدصی ۺکتۺاقؽۺاہللۺفاقؽۺارلوسؽۺےکۺزس ےمۺدنلبۺےھت‪،‬فہۺعُق ددہۺ‬ ‫آہۺدصآہ ۺ!!سجۺ ِ‬
‫ۺداغ ۺافمرتق ۺدے ۺایگ۔اُػ ۺ!!سج ِ ْ م‬ ‫ق‬
‫ۺرسااپمرفتبحم ۺاشنہشہِۺدترسی ۺےس ۺالوھکں ِ‬
‫ۺاگنشتؿ ۺولعؾ ۺےن ۺاینپ ۺایپس ۺاھجبیئۺ‬ ‫ُ ا‬
‫کےئ ۺنخُس ۺںیمہ ِ‬
‫رکیپ ۺولخص ۺفنیقی ۺےک ۺوجرہرسیملق ۺےس ۺملع ۺف ۺقیقحت ۺےکۺ‬
‫یھت ۺ‪،‬فہ ۺوگرہِ ۺئاتکےئ ۺنف ۺمہ ۺےس ۺدجا ۺوہایگ۔اُػ ۺدص ۺاُػ ۺ!!سج ۺ ِ‬
‫ۺرخففانزشۺنمچۺمہۺےسۺڑھچبایگ۔‬
‫ِ‬ ‫ےمشچ ۺوھپےتٹۺےھت‪،‬فہ‬
‫ق‬
‫ۺفاصؽ ۺرُپالمؽ ۺیک ۺربخِ ۺفتشح ۺارثوپری ۺداینںیم ۺلگنج ۺیک ۺآگ ۺیک ۺرطح ۺلیھپ ۺیئگ ۺ‪،‬آوھکنں ۺےس ۺاشکہمااےئ ۺمغ ۺےنكپٹ ۺےگلۺ‬
‫ۺآپ ۺےک ِ‬
‫‪،‬اشع دۺایکچہںۺےلۺرکرفےنۺےگل‪،‬ۺتروخئۺےکۺہتفگشۺرہچےۺرُماھجےئگ‪،‬ااسیولعمؾۺوہےنۺاگلہکۺآجۺرہصخشۺیکۺامتؾۺاشداماینںۺ نیھۺیلۺ‬
‫ںیئگ ۺ‪،‬اس ۺےک ۺرس ۺےس ۺاکی ۺدنھٹی ۺاھچؤں ۺاکاس ۺاھٹ ۺایگ۔آج ۺرصػ ۺداراولعلؾ ۺاکیہ ۺںیہن‪،‬ہکلب ۺوپرے ۺکلم ۺ‪،‬وپرےۺ‬
‫اایشیء‪،‬افروپرےۺاعملِۺاالسؾۺاکرسامۂیۺنوکؿۺٹلۺایگ۔‬
‫رفاںۺوہںۺہنۺآوھکنںۺےسۺویکںۺمغۺےکۺداھرے‬
‫ہنۺامویسۺوہںۺویکںۺاہجںۺےکۺاظنرے‬
‫رلزےتۺںیہۺوکلپںۺہپۺآرکاتسرے‬
‫دجاوہےئگۺاہےئ!نسحُمۺامہرے‬
‫فہۺبجۺایدآںیۺےگۺ‪،‬آایرکںیۺےگ‬

‫‪156‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺآںوورالایرکںیۺےگ‬
‫ںیمہۺوخںۺےک ُ‬
‫قشی ق‬
‫رضحتۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺفافتۺرسحتۺآایت ۺیکۺربخدےتھکیۺیہ ۺدؽۺرپۺدشدیۺوچٹۺیگلۺ‪،‬ہکلبۺ نہاۺدؽۺوچر وچروہایگ‪ ،‬ۺآںیھکنۺ‬
‫ۺوساہؿۺرفحۺ!ایسۺ‬
‫اکشۺرسیۺوہںیئگۺ‪،‬وہشۺفوحاسۺرپۺاکریۺرضبۺیگلۺ‪،‬افرتعیبط ۺوبلھجۺیسۺوہیئگۺ‪،‬ھچکۺانھکلوتدرانکر‪،‬ۺہکلبۺوسانچیھب ِ‬
‫ادایسۺفسپرمدیگۺںیمۺدفدؿۺذگرےئگ‪،‬رہفتقۺذنہۺفدامغۺےکۺرپدےۺرپۺاطبلۺیملعۺیکۺیئکۺنیسۺفدشکلۺایدںیۺالملھجیتۺرںیہۺ‬
‫ۺزیبدرسۺاخبریۺںیمۺوہں‪،‬وجریمےۺدفرۂۺ‬
‫ِ‬ ‫‪،‬افرویںۺوحمسۺوہاتراہہکۺںیمۺآجۺےسۺوناسؽۺلبقۺ‪2011‬ءۺےک ۺرعافؿۺازیگنۺفکشم‬
‫دحثیۺاکاسؽۺاھت۔‬
‫اھٹیبوہںۺتسمۺفےبۺوخدۺاخومشۺںیہۺاضفںی‬
‫اکونںۺںیمۺآریہۺںیہۺ‪،‬وھبیلۺوہیئۺدصاںی‬
‫ولحۺرقاطسۺےسۺٹپلۺٹپلۺرکآںووؤںۺاکۺ‬
‫رھپآجۺبجۺںیمۺےنۺوہشۺالاھبالۺ‪،‬لقعۺفرخدۺےنۺرربہیۺیک‪،‬بتۺریماوسوگارۺملق ۺ ِ‬
‫الیسبۺاہبےنۺاگل۔آہۺ!انتکرُپفیکۺفرُپ فطۺاھتفہۺزامہنۺ‪،‬افرینتکۺوخشۺامجؽ ۺفرنیگنۺںیھتۺفہۺڑھگایں‪،‬بجۺمہۺحبصۺےکاپوچنںیۺےٹنھگۺ‬
‫ںیمۺخیشۺیکۺآدماکااظتنرۺایکرکےتۺےھتۺ‪،‬رضحتۺیکۺآدمۺےسۺےلہپۺیہۺمہۺاینپۺتسشنۺاگہۺوفحمظۺرکےتیل‪،‬افرۺدرسۺاگہۺاعنیقشِۺملعۺےسۺ‬
‫اچھکچھکۺرھباجیت‪،‬نجۺںیمۺضعبۺہبلطۺدویدنبۺےکدفرسےۺدمروسںۺےس ۺیھبۺاشکںۺاشکںۺآےئگۺوہےت۔‬
‫ذرادریسا اکونںۺںیمۺآفازآیتۺ"یتفمۺاصبحۺآرےہںیہ ۺ"ۺرھپایکاھت‪،‬اگنںیہۺبسۺیکۺامشیلۺدرفازےۺرپگلۺاجںیت‪،‬ےھچیپۺےھچیپۺ‬
‫اصزبحادۂۺخیشۺومالاننیسۺادمحۺزدیدجمہ۔۔۔وجاؿۺدفونںۺۃفحتۺااقلریۺیکۺرتبیتۺںیمۺہمہۺ نۺوغشمؽۺےھت۔۔۔افردنچۺفافشیکۺہبلطۺ‬
‫ۺديۺ‬ ‫ۺفراض‪،‬اشؿۺ ُخل ِقۺامت ِ‬
‫ۺ‪،‬رففغ ِ‬ ‫ِ‬ ‫افرآےگۺآےگۺدرفشیۺتفصۺااسنؿۺ۔سجۺےکۺرہچےۺرپاونا ِرۺایہلۺراصقں۔رکیپِۺملعۺفلمع‪،‬عمشِۺمیلست‬
‫س‬ ‫چ‬‫س‬
‫شیۺبشۺزدنہۺدار‪ ،‬مہاۺقشعِۺروسؽۺ‬ ‫ِ‬
‫ۺاعمرػۺانونوتی‪،‬درف ِ‬ ‫ۺاخبری‪،‬اپابسؿ‬
‫ِ‬ ‫نیمۺہقفِۺامعنینۺ‪،‬رازدا ِرۺہقفِ ِ‬
‫ۺاوباب‬ ‫یبن‪،‬رتامجؿۺرکفِفیلۺایہلل‪،‬ا ِ‬
‫ِ‬
‫ۺریبک‪،‬اشؿۺدویدنبۺرضحتۺیتفمۺدیعسادمحاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺنوکؿۺففاقرۺےکۺاسھتۺ‬
‫ِ‬ ‫درجۺدہی‪ِّ،‬ۺربجۺاعسدتۺینعی ۺ ِ‬
‫دحمث‬ ‫‪،‬وگرہِ ِ‬
‫آےتۺوہےئۺداھکیئۺدےتیۺ‪،‬ع دفشیپۺیکۺاضفءۺوخوبشؤںۺےسۺرطعمۺوہیتۺیلچۺاجیت‪،‬ۺرھپۺآپۺدرسۺاگہۺںیم ُ ّ‬
‫ۺُمدناہنۺاشؿۺےسۺدالخۺ‬
‫ق‬
‫وہےت‪،‬افردنسمۺےکۺاپسۺڑھکےۺوہرکالسؾۺرکےتۺ‪،‬رھپاخضعًااۺفوتماضعًااۺ ِ‬
‫دنسمۺدترسیۺرپۺولجہۺع وہےتۺ‪،‬دنچوحملںۺےکۺضح ۺاضفاستکۺ‬
‫فاخومشۺوہاجیت ۺ‪،‬اسۺفتقۺبیجعۺتیفیکۺوسحمسۺوہیت۔‬
‫رظنںیمۺےہۺابۺکتۺفہۺرنیگنۺزامہن‬
‫الیشنالیشن‪،‬س ُ م‬
‫اان‪،‬ساان‬ ‫ُم‬
‫اُسۺاسؽۺرضحتۺےکۺدریسۺاافداتۺےکۺاشاکہرعومج ہ ۺۃفحتااقلریۺیکۺاتفیلۺفرتبیتۺاک ہلسلۺاجریۺاھت‪،‬اسۺضح ۺدحثیۺ‬
‫رشفیۺیکۺرقاءتۺوخدۺےسۺرشفعۺرفامےتۺافرقبسۺرشفعۺوہاجات‪،‬رھپایکاھت‪،‬دارادحلثیۺےکۺابؾۺف َدرۺرف ِطۺوشؼۺںیمۺفدجںیمۺآاجےتۺ‬

‫‪157‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺافرذفؼۺرعافںۺےسۺرساشرآفازۺ‪،‬ملعۺاکےبۺاپایںۺدنرومم ںۺامرےنۺ‬
‫ِ‬ ‫‪،‬اکیۺبیجعۺرسمتۺشخبۺامسںۺوہاتۺ‪،‬رُپۺوشتکۺہجہل‬
‫اتگل‪،‬ذمابہۺاکایبؿ ِ‬
‫ۺ‪،‬اامؾۺاوبہفینحۺےکۺکلسمۺیکۺقیقحتۺفحیقنتۺ‪،‬دحیثیۺینعمۺآرفںی اکنت‪،‬دنسفراجؽۺیکۺرُپزغمںیثحب‪،‬ۺوصتػۺےکۺ‬
‫ارسارفرومز‪،‬ۺالکؾۺفتمکحۺیکۺدقیقۺابںیت‪،‬بسۺیہۺھچک ۺقبسۺںیمۺزریِۺثحبۺآاجات‪،‬ہکلبۺویںۺںیھجمسۺہکۺوقنمالتۺفوقعمالتۺےکۺ‬
‫اکنتۺاہےئۺکلجنگۺبجۺکتۺھجلسۺہنۺاجےتۺرباربۺرقتریۺاجریۺریتہۺ۔‬
‫وموضعۺرپۺلمکمۺوتہجۺرموکزرےتھکۺ‪،‬افرۺہقلعتمۺامتؾۺداللئۺفۺربانیہۺاسۺدقرۺوخشۺاولسیبۺافرۺیقطنمۺرتبیتۺےسۺایبؿۺرفامےتۺہکۺ‬
‫ہبلط ۺشۺشۺرکےنۺےتگل۔ وگتفۺرہٹرہٹرک‪،‬اصػۺافراریںیۺوہیتۺ‪،‬ۺویںۺوسحمسۺوہاتہکۺوبلںۺےسۺوھپؽۺڑھجرےہۺںیہۺ‪،‬ۺادنا ِزۺ‬
‫ میہف ۺرمبّتۺفدؽۺںیشنۺوہات‪،‬ویںۺاتگلہکۺآپۺرصػۺزپاھںیہنۺرےہۺںیہ‪،‬ہکلبۺاسنیعمۺےکۺدولںۺرپۺولعؾۺفاعمرػۺاکۺِشقنۺلیمجۺ‬
‫رممستۺرکرےہۺںیہ‪،‬ایسۺضح دبوشؼۺاطبلِۺملعۺیھبۺآپۺےکۺدرسۺںیمۺسجۺوشؼۺفذفؼۺےسۺرشتکۺرکےتۺفہۺ ِددیَینۺوہات۔‬
‫آفازںیمۺاہنتیۺششکۺافررحسآرفینیۺیھتۺہک ۺڈاھیئ‪،‬نیت ۺےٹنھگۺاک ۺقبس ۺہبلطۺوکۺابلکلۺع اںۺولعمؾۺہنۺوہات‪،‬ہکلبۺفہۺك ٔهنً ىلع‬
‫ۺرقتيبجۺیسکۺاکیۺثحبۺوکلمکمۺرفامےتۺ‪،‬ۺوتۺ‬
‫ۺرےتہ۔دفراؿ ر‬
‫ِ‬ ‫رؤضيً اىػیورۺیکۺدؽۺشکۺوصتریےنبۺآپۺیکۺرطػۺہمہۺ نۺوگش‬
‫اےنپۺوصخمصۺفدؽۺشکۺادنازںیمۺاکیۺدفرمہبت ۺ*الاخ ۺاالاہلل*ۺاکفِردۺرفامےتۺ‪،‬سجۺےسۺاسنیعمۺےکۺدؽۺفدامغۺںیمۺاشنطۺیکۺاکیۺ‬
‫رہلدفڑۺاجیتۺیھت۔‬
‫آپ ۺآاغ ِزاسؽ ۺںیم ۺاےنپ ۺاکی ۺرفنمدادنازیک ۺاشندنیہ ۺرکےت ۺوہےئ ۺرفامےتہک‪:‬بج ۺںیم ۺوہکں" ۺرضحت ۺاشہ ۺاصبح ۺدقسۺ‬
‫ّرسہ" ۺوتاس ۺےس ۺرماد ۺ"مُسي دد ۺادنہلرضحت ۺاشہ ۺفیل ۺاہلل ۺاصبح ۺدحمث ۺدولہی ۺرحمةاہلل ۺہیلع" ۺوہں ۺےگ۔افربج ۺوہکں" ۺامہرےۺ‬
‫ّثۺرصعرضحتۺاّلعہمۺاونراشہۺریمشکیۺرحمةۺاہللۺہیلع"ۺوہںۺےگ۔‬
‫دقسۺّرسہ‪٬‬ۺوتاسۺرمادۺ"دحم ِ‬
‫رضحتۺاشہۺاصبحۺ ّ‬
‫آپ ۺ ہبلطۺوکاسۺابت ۺاکۺاپدنبۺانبےتۺہکۺفہۺامہرے ۺآےنۺےسۺےلہپۺدرسۺاگہۺںیمۺوموجدرںیہۺ‪،‬افراسۺیکۺیتخسۺےس ۺرگناینۺرفامےتۺ‬
‫‪،‬انچںۺہچ ۺاع وکیئ ۺاطبلِ ۺملع ۺآپۺیک ۺدرس ۺاگہ ۺیرشفیۺآفری ۺےک ۺسا ۺدرسۺاگہۺاحرض ۺوہات‪،‬وتایکاجمؽۺہکۺفہ ۺقبس ۺںیم ۺاشل ۺوہاجےئۺ‬
‫ۺابہۺاکنول‪،‬لچۺالچاج‪،‬ریتےۺ ریغۺیھبۺقبسۺوہاجےئۺاگ"۔‬ ‫ۺوفراۺابرہرکدایاجات‪،‬افرآپۺربآہتفشۺوہرکرفامےتۺہک‪":‬اِےس ِم ر‬‫‪،‬اےس ً‬
‫ۺدفراؿ ۺدرسۺوخشۺیعبطۺیکۺابںیتۺیھبۺاراشدۺرفامےتۺ‪،‬سجۺےسۺلفحمِۺدرسۺتشکِۺزرفعاؿۺ‬
‫رضحتۺاالاتسدۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺضعبۺافاقت ِ‬
‫وہاجیت۔‬
‫ذفؼۺوکاتزیگۺےنشخبۺےکۺضح ۺدفومنےنۺِشیپۺدختمۺںیہ‪:‬‬
‫(‪)۱‬دفرۂ ۺدحثی ۺرشفی ۺںیم ۺااظتنہیم ۺیک ۺرطػ ۺےس ۺاکی ۺالمزؾ ۺامومروہاتےہ‪،‬وجربیق ۺاومر ۺوکداتھکیےہ‪،‬اتہک ۺامکیئ ۺاکاظنؾ ۺلتخم ۺہنۺ‬
‫وہ۔‬
‫اکیۺرمہبتۺآپۺاسۺالمزؾۺےسۺازراہِۺوخشۺیعبطۺ ۺرفامےنۺےگلۺہک‪":‬اسولںۺےسۺمتۺاہیںۺےتھٹیبۺوہ‪،‬امتؾۺویشخۺےکۺدرفسۺےتنسۺوہ‪،‬ابۺ‬

‫‪158‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫"‪.‬اس ۺرپلفحمِ ۺدرس ۺںیم ۺیسنہ ۺیک ۺرہلدفڑ ۺیئگ‪،‬وخد ۺرضحت ۺیھب ۺرکسماےن ۺےگل ۺافرفہ ۺالمزؾ ۺیھبۺ‬ ‫کت ۺوتںیہمت ۺاحظفِ ۺدحثی ۺوہاجاناچ‬
‫سنہۺزپا۔‬
‫(‪)۲‬ۺضعبۺافاقتۺاہمئۺےکۺفلتخمۺہیفۺاسملئۺرپۺرصبتہۺرکےتۺوہےئۺاراشدۺرفامےتۺہک‪:‬ۺاسۺےلئسمۺںیمۺ" صۺ یمہ" ۺینعی ۺ"دلیلۺ‬
‫ یمہ" ۺاکۺاالتخػۺےہ‪،‬ۺدلیل ۺاکاالتخػۺںیہنۺےہۺ‪،‬ینعیۺاکیۺیہۺ صۺوکۺیسکۺاامؾۺےنۺاکیۺرطحۺےساھجمسےہافرایسۺ صۺوکدفرسےۺ‬
‫اامؾۺےنۺدفرسیۺرطحۺےسۺاھجمس۔‬
‫ۺدفراؿۺدرسۺرفامےنۺےگلۺہک‪:‬ۺةلطءۺاالطصحۺیھبۺںیہنۺےتھجمسۺ‪،‬ھجمۺےسۺاکیۺاطبلۺملعۺےنۺوپاھچۺہکۺآپۺ‬
‫ایسۺصپۺرظنماکیۺرمہبت ِ‬
‫وجۺ ۺ"خسنۺ یمہ"ۺاراشدرفامےتۺںیہ‪،‬ۺاسۺاکۺایکۺبلطمۺےہ؟اطبلِۺملعۺاینپۺمکۺیملعۺیکۺفہجۺےس ۺ" صۺ یمہ"ۺوک"خسنۺ یمہ"ۺھجمسۺاھٹیب‪،‬سجۺ‬
‫اکاسۺانترظںیمۺوکیئۺینعمۺہنۺاھت‪،‬اسۺضح ۺہبلطۺاسۺیملعۺےفیطلۺےسۺوخبۺوظحمظۺوہےئۺافرےنسنہۺےگلۺافررضحتۺیھبۺمسبتۺرفامےنۺےگل۔‬
‫آہ!ۺآپۺیکۺرہاشؿۺفاداںیمۺایکاتریثیھت‪،‬آجۺبجۺ ۺابںیتۺایدآریہۺںیہ‪،‬وتدؽۺاپرہۺاپرہۺوہراہۺےہ‪٬‬آںیھکن َۺنۺوہریہ ۺںیہۺ‪،‬افرۺملقۺرپۺ‬
‫ۺدفراؿ ۺقبس ۺتحیصن ۺآزیم ۺفلس ۺےک ۺدیچہ ۺدیچہ ۺفااعقت ۺیھب ۺانسےت ۺ‪،‬افرہبلطۺ‬
‫ِ‬ ‫رلزش ۺاطری ۺےہ۔رضحت ۺاالاتسد ۺرحمةفاہلل ۺہیلع‬
‫ق ت‬ ‫سہ‬
‫وک َ ممیڑررکےن ۺےک ۺضح ضعب ۺافاقت ۺفلتخم ۺمشچ ُۺکا‪ ،‬جیُّڑر ۺآرفںی ۺافرقبس ۺآومز ۺابںیت ۺاراشد ۺرفامےت ۺ‪:‬اکی ۺرمہبت ۺرفامےن ۺےگلۺ‬
‫ق‬
‫لہۺدمارسۺمہۺےسۺےتہکۺںیہۺہک‪:‬ۺںیمہۺوکیئ ّ ا‬
‫ۺمؼۺفۺددیہۺ َفرخیشۺادحلثیۺدف‪،‬وتمہۺاؿۺےسۺےتہکۺںیہۺہکۺ"امؤںۺےنۺ‬ ‫ہک‪ :‬ۺرجگاتۺےکضعبۺا ِ‬
‫ویشخۺادحلثیۺےننجۺوھچڑدےی "‬
‫ںیم ۺےن ۺابراہآپ ۺوک ۺاراشد ۺرفامےت ۺوہےئ ۺانسہک‪ :‬ۺ"سیّتب ۺاسولں ۺےس ۺداراولعلؾ ۺوکاےھچ ۺیتفم ۺیک ۺالتش ۺےہ ۺ‪،‬وجکلم ۺےک ۺوطؽۺ‬
‫فرعضۺںیمۺںیہنۺںیہ‪،‬افردنچںیہۺیھبۺ‪،‬وتفہۺاینپۺہگجۺاکؾۺرکرےہۺںیہۺ‪،‬ۺآےتۺںیہن"۔‬
‫آپۺیکۺ ۺابتۺیھبۺہبلطۺےکۺضح ۺتہبۺقبسۺآومزوہیت‪،‬وجآپۺارثکۺاراشدۺرفامےتۺہک‪:‬ۺ"بجۺےسۺہبلطۺےکۺذنہۺںیمۺ ۺابتۺآیئگۺہکۺ‬
‫مہ ۺافلض ۺوہےئگ ۺ‪،‬اؿ ۺیک ۺیملع ۺرتیق ۺرک ۺیئگ ۺ‪،‬اس ۺظفلِ ۺافلض ۺےن ۺاؿ ۺاکانس ۺٹیپ ۺدای‪،‬ارے ۺاھبیئ!افلض ۺوتوکڑارکٹک ۺوک ۺےتہکۺ‬
‫ںیہ۔افلضۺنمۺاۃلیضفلۺےننبۺےکۺضح ۺوپریۺزدنیگۺتنحمۺرشطۺےہ"۔‬
‫ۺافروساہؿۺرفحۺےتنبۺ‬
‫ِ‬ ‫ۺافروجشۺلمعۺاکابثعۺےتنبۺےھتۺ‪،‬آجۺبجۺایدۺآےتۺںیہۺوتۺرکبۺانک‬
‫ِ‬ ‫آہۺلکۺبجۺ ۺےلمجۺایدۺآےتۺوترفتحۺفاشنط‬
‫ںیہ۔‬
‫ِدہعۺامیضۺذعابۺےہۺایرب‬
‫ نیھۺےلۺھجمۺےسۺاحہظفۺریما‬
‫ننس ۺرتذمی ۺاکۺدرسۺدایۺافرۺ‪2009‬ےس ِ‬
‫ۺاتدؾ ۺزتسی ۺ حیح ۺاخبری ۺیھبۺ‬ ‫نشلگ ۺانونوتی ۺںیم ۺ ِ‬
‫آپ ۺےن ۺمک ۺف ۺشیب ۺسیتنیپۺاسؽ ۺکت ۺ ِ‬
‫آپۺےکۺزریِدرسۺریہ۔‬

‫‪159‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺدنہفریبفؿۺ‬
‫ِ‬ ‫یتفمۺاصبحۺاکۺرصػۺیہیۺرفنشۺاکرانہمۺںیہنۺےہۺہکۺاوھنںۺےنۺمکۺفۺشیبۺفصنۺدصیۺکتۺملعِۺدحثیۺےکۺےمغنۺانسےئۺافر‬
‫دنہۺےکۺزہارفںۺہبلطۺاؿۺےکۺولعؾۺفاعمرػۺےسۺرساشرۺوہےئ‪،‬ہکلبۺاؿۺاکۺاکیۺدراشخںۺاکرانہمۺ ۺیھبۺےہۺہکۺاؿۺےکۺ‬
‫ربنعںی‪،‬رطعاپشۺ‪،‬دسااہبرۺافردبعیۺآنارملقۺےسۺارثکۺاالسیمۺافررعیبۺولعؾۺفونفۺؿۺرپمکۺفشیبۺاچپسۺاتکںیبۺفوجدںیمۺآںی‪،‬نجۺںیمۺ‬
‫ضعبۺیئکۺیئکۺدلجفںۺرپلمتشمۺںیہ۔‬
‫ل‬
‫زبِریغصۺاپکۺفدنہںیمۺلوبتیلۺایہتفۺننسِۺرتذمیۺیکۺاشاکہررشحۺ"ۺتچفةۺاال معی"ۺآھٹۺدلجفںۺںیم‪،‬۔۔۔۔۔ حیحۺاخبریۺیکۺ‬
‫وہشمررتنیۺرشحۺ"ۺۃفحتۺااقلری"ۺابرہۺدلجفںۺںیم۔۔۔۔ ۺمہفِۺرقآؿۺیکۺاشدناردیلکۺ"دہاتیۺارقلآؿۺ"ۺاپچنۺدلجفںۺںیم۔۔۔۔ۺ‬
‫افرمُ ْسيِددادنہلۺرضحتۺاشہۺفیلۺاہللۺدحم ِ‬
‫ّثۺدولہیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺدعمیۺاریظنل‪،‬نکیلۺادؼۺرتنیۺفینصتۺ"حج ّہااہّللۺاابلہغل"ۺیکۺدیقفااثملؽۺ‬
‫افراج عۺرتنیۺرشحۺ"رۃمحۺاہّللۺاولاہعس"ۺاپچنۺدلجفںۺںیمۺ۔‬
‫ۺابجؽۺملعۺفنفۺ‬ ‫ۺم ّخراذلرکرشحۺےنۺاےنپ ِ‬
‫ۺویؾۺااش تۺےسۺآجۺکتۺیملعۺوقلحںۺںیمۺوخبۺدوھؾۺاچمیئۺےہ‪،‬افرسبےۺسبے ِ‬ ‫اس ُ َ و‬
‫ےسۺاینپۺاجتیعمۺفونعمتیۺاکولاہونماایےہ۔‬
‫ۺفریبفؿۺکلمۺرفسرفامےت‪،‬ۺ‬
‫ِ‬ ‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺرحمةۺاہللۺہیلعۺد ِ‬
‫فراؿۺقبسۺرفسۺدنسپۺںیہنۺرکےتۺ‪،‬اہتبلۺویٹھچںۺےکۺاایؾۺںیمۺکلم‬
‫افرۺرُپزغمۺیملعۺفاالصیحۺاطخابتۺرفامےت ۺےھت‪،‬آپۺےکۺ ۺنیۺاپرہۺاطخابتۺاہجںۺاسنیعمۺےکۺرمدہۺریمضفںۺوکۺاسۺابتۺےکۺضح ۺ‬
‫وھجنھجڑےتۺہکۺفہۺاانپتمسِۺرفسۺیدبلیۺرکںی‪،‬افرآرختۺوکاانپبصنۺانیعلۺانبںی‪،‬فںیہۺفہۺدصاپرہۺاطخابتۺفلتخمۺدیچیپہۺافرلکشمۺیملعۺ‬
‫نیکستۺرفحۺاکاسامؿۺرفامہۺرکےت۔‬
‫ِ‬ ‫اسملئۺےسۺرپدےۺاٹہےتۺافرالہِۺملعۺفداشنۺیکۺ‬
‫ںیمۺےنۺبسۺےسۺےلہپۺرضحتۺاالاتسدرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺرقتریۺاسۺفتقۺینسۺبجۺںیمۺ‪2001‬ءۺںیمۺداراولعلؾۺابالاسھتۺ‬
‫‪،‬اتیسڑمیھۺ‪،‬اہبرۺںیمۺۂبعشۺب ظۺاکاکیۺنسمکۺاطبلِۺملعۺاھتافرآپۺخلنہاۺداتسردنبیۺںیمۺیرشفیۺالےئۺےھتۺ‪،‬ےھجمۺوخبۺایدۺےہۺہکۺآپۺ‬
‫ےنۺ"وسرةۺارصعلۺ"ۺیکۺرفینشۺںیمۺاہنتیۺرُپۺزغمرقتریۺرفامیئۺیھتۺ۔‬
‫ۺایکیھت!ص ِر ۺارسالیفۺیھتۺسجۺےنۺتلفغۺوکشۺااسنونںۺوکۺوخابۺتلفغۺےسۺدیبارایک‪ِ ،‬‬
‫ۺرضبۺا میۺیھتۺسجۺےنۺدؽۺ‬ ‫ُ و‬ ‫فہۺرقتری‬
‫یکۺرسدایھٹیگنۺوکقشعۺفرعافؿۺےسۺاگلسدای۔‬
‫ِ‬
‫ۺافررسع ؾۺاکرریہ۔ویںۺوتۺےھجمۺیئبممۺایقؾۺےکۺ‬‫ۺرُپوجشۺلمع‬
‫ِ‬ ‫ارغلضۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺوپریۺزدنیگۺاہنتیۺیہ‬
‫زامےنۺںیمۺآپۺیکۺابراہزایرتۺفاافتسدےۺاکومعقۺاتلمراہ‪،‬نکیلۺآپۺےسۺاباشملہفۺآرخیۺالماقتۺ‪2018‬ءۺیکۺاکیۺاشؾۺآ ییۺاپرہۺ‬
‫یئبممۺںیمۺوہیئۺ‪،‬آپۺفایئۺ‪،‬امیۺ‪،‬یسۺع اؤڈنۺںیمۺدقعنمۺوہےنۺفاےلۺ"ظّفحتِۺتنسۺاکرفنسنۺ"ۺںیمۺرشتکۺیکۺرغضۺےس ۺاہسگۺسلیپۺںیمۺ‬
‫ایقؾۺرفامےھتۺ‪،‬ریمےۺاکیۺزعسیےنۺھجمۺےسۺاہکہک‪:‬رضحتۺیتفمۺاصبحۺےسۺاکیۺےچبۺیکۺکینحتۺرکاینۺےہ‪،‬آپۺبجۺیتفمۺاصبحۺ‬
‫ےسۺالماقتۺےکۺضح ۺیرشفیۺےلۺاجںیۺےگۺ‪،‬وتںیمۺیھبۺاسھتۺولچںۺاگ‪،‬انچںۺہچۺںیمۺاسۺزعسیےکۺاسھتۺرصعےسۺلبقۺاحرضِۺدختمۺ‬

‫‪160‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وہا‪،‬رضحتۺےکۺاسھتۺرصعۺیکۺامنزۺادایکۺ‪،‬زارئنیۺاکاخہصۺعمجمۺاھت‪،‬امنزۺےسۺرفاتغۺےکۺسا ۺںیمۺےنۺوجھکرۺسباھیئۺافراہکہکۺرضحتۺ‬
‫اےسۺابچدںی‪،‬رفامےنۺےگلۺہکۺ‪:‬ایکرکفےگۺ؟ںیمۺےنۺاہکہک‪:‬ۺکینحتۺرکینۺےہ‪،‬آپۺےنۺرفامایہک‪:‬ہچبۺاہکںۺںیہ؟ویکںۺہکۺکینحتۺوتںیمۺ‬
‫رکفںۺاگ‪،‬ہچبۺالؤ‪،‬ںیمۺوجھکرۺوکابرکیۺابچؤںۺاگافراےسۺاےنپۺاوگنےھٹۺرپۺاگلرکےچبۺےکۺاتولںیمۺاخصۺادنازۺےسۺاکپچؤںۺاگ‪،‬اسۺےسۺہچبۺ‬
‫ےلگۺیکۺامیبرویںۺےسۺوفحمظۺراتہےہ‪،‬افررہجفیۺاوصلتۺوہاتےہۺ‪،‬ینعیۺاسۺیکۺآفازۺدنلبۺوہیتۺےہ‪،‬وضحرارکؾۺیلصۺاہللۺہیلعۺفملسۺےکۺ‬
‫زامےنۺںیمۺبجۺوکیئۺہچبۺدیپاوہات‪،‬وتےچبۺوکۺدیپاشئۺےکۺسا ھچکۺاھکےنۺےنیپۺےسۺےلہپۺیہۺآپۺیکۺدختمۺںیمۺالایاجات‪،‬افرآپۺکینحتۺ‬
‫رفامےتۺےھت‪،‬افررھپۺآپۺےنۺرفامایہکۺکینحتۺاکیہیۺ حیحۺرطہقیۺےہ۔ںیمۺےنۺاہکہکۺرضحت!ہچبۺوتاسھتۺںیمۺںیہنۺالای‪،‬آپۺ‬
‫وجھکرابچدںیۺ‪،‬کینحتۺہنۺیہس‪،‬ربتکۺیہس!آپۺےنۺرفامایہک‪:‬اہںۺ!اےسۺربتکۺہہکۺےتکسۺوہ‪،‬کینحتۺتمۺوہک‪،‬رھپںیمۺےن ۺآپۺوکوجھکرۺ‬
‫شیپۺیکۺافرۺآپۺےنۺاےسۺابرکیۺابچرکےھجمۺیانتیۺرفامیئ۔آہ!ابۺوکؿۺںیمہۺ ۺابرایکیںۺاتبےئۺاگ؟وکؿۺامہریۺویطلغںۺیکۺاالصحۺ‬
‫رکےۺاگ۔‬
‫آپۺےن ‪1940‬ںیمۺوصۂبۺرجگاتۺےکۺعلضۺاپنلۺوپرۺںیمۺاسۺداینےئۺآبۺفلگۺںیمۺآںیھکنۺوھکںیل‪1962،،‬ںیمۺداراولعلؾۺ‬
‫دویدنبۺےسۺتلیضفۺیکۺلیمکتۺیکۺافر‪1972‬۔‪73‬ںیمۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺدنسمِۺدترسیۺرپۺولجہۺارففزۺوہےئۺافر ِ‬
‫ۺاتدؾۺفاںیسپۺدحثیۺ‬
‫ۺاجاہتۺبتکۺاکۺاشاہہنۺدرسۺدای۔آپۺےنۺآیةۺنمۺآایتۺاہّللۺ‪،‬حجّةۺاہّللۺیفۺاالرضۺخیشۺادحلثیۺرضحتۺومالاندمحمۺزرکایۺاصبحۺ‬
‫فہقفۺیک ِ‬
‫جاہۺرجِۺدمینۺرحمةۺاہللۺہیلعۺےسۺاےنپۺاالصیحۺقلعتۺیکۺرشفاعتۺیکۺیھت‪،‬سا ۺںیمۺہیقفۺاالالسؾۺرضحتۺومالانۺیتفمۺرفظمنیسۺاصبحۺ‬
‫رحمةۺاہللۺہیلعۺےس ۺتعلخِۺالختفۺاحلصۺوہیئ۔‬
‫راہۺِملعۺاکۺ ۺوبڑاھۺاسمرفمکۺفشیبۺزدنیگۺیکۺا یّۺاہبرںیۺدھکیۺرکۺرتمحِۺدخافدنیۺےکۺنشِۺاسالہنۺینعیۺامہِۺراضمؿۺںیمۺہشیمہۺشیمہۺ‬
‫ۺراہۺکلمۺدعؾ ۺوہایگ۔رہمحۺا﵀ۺرۃمحۺفاۃعس‬ ‫ےکۺضح م‬

‫آدنعبیلۺلۺرکرکںیۺآہۺفزارایں‬
‫وتاہےئۺلگۺاکپرےۺںیمۺالچؤںۺاہےئۺدؽ‬
‫ۺاہجؿۺاقباکرفس!!دخایکۺےبۺانپہۺونازوشںۺےسۺےھجمۺ ۺنیقیۺےہۺ‬
‫ۺاہجؿۺانفےس ِ‬
‫دیساوہشلرۺیکۺاینتۺابمرکۺاسوتعںۺںیمۺآپۺاک اس ِ‬
‫ہک ۺریمےۺااتس ِذۺاعیلۺاشؿۺاکاعملِۺابالںیمۺرُپوجشۺریخدقمؾۺایکایگوہاگ۔‬
‫تشہبِۺربںیۺوکاجسایایگۺےہ‬
‫خۺوکاگمگجایایگےہ‬ ‫د ِر ُ د‬
‫عل ک‬
‫ۺ"السؾۺ ي م"ۺںیہکۺےہ‬ ‫دصاےئ ٌ‬
‫"ف ْد ُ ُ و‬
‫خ َخ ِالدي"ۺےہ‬ ‫ںیہک ِ‬
‫ۺدوعت َ ا‬

‫‪161‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےلچۺآےیئۺآپۺاکرھگںیہیۺےہ‬
‫یہیۺآجۺآفا ِز ُ د‬
‫ۺخِۺربںیۺےہ‬
‫زدنیگۺیھبۺوخبۺزگریۺ‪،‬افرومتۺیھبۺاپزیکہۺاپیئ‬
‫ۺمحا‬
‫ۺعسدافامت ً د‬
‫اعش ً‬
‫َ‬
‫ینتکۺابمرکۺفابربتکۺیھتۺفہۺتیصخشۺسجۺےکۺویفضۺفرباکتۺےسۺرہبہۺفروہےنۺفاولںۺیکۺدعتادۺزہارفںۺےسۺذگرۺرکالوھکںۺکتۺچنہپۺ‬
‫یکچۺیھت‪،‬اکی ۺایسی ۺاج ع‪،‬دقمس‪،‬اونارفرباکت ۺیک ۺاحل ۺتیصخش ۺاکمہۺےس ۺرتصخۺوہاجاناس ۺدصی ۺاکمیظع ۺاسہحن ۺافراناقِلبۺالتیفۺ‬
‫ ناصؿۺےہ‪،‬ایسیۺاج عۺایتسہںۺدصویںۺںیمۺدیپاوہیتۺںیہ‪،‬افراُھٹۺاجیتۺںیہۺ‪،‬وتاؿۺیکۺہگجۺرُپۺوہانلکشمۺوہاتےہ۔‬
‫زہارفںۺاسؽۺرنسگۺاینپۺےبۺونریۺہپۺرفیتۺےہ‬
‫سبیۺلکشمۺےسۺوہاتۺےہۺنمچۺںیمۺددیہۺفرۺدیپا‬
‫آپۺیکۺامن ِزۺانجزہۺدفرمہبتۺزپاھیئۺیئگ‪:‬یلہپۺامن ِزۺانجزہۺآپۺےکوگۂشۺرگجۺومالاندبعاولدیحۺاصبحۺزدیدجمہۺےنۺااحطہاۺاہلٹیپسۺ‬
‫ںیمۺزپاھیئۺ‪،‬افردفرسیۺامن ِزانجزہۺآپۺےکۺرفزدنِۺاردنمجومالاندبعاہللۺاصبحۺزدیلغفہۺےنۺااحطہاۺافویشرہۺملسمۺربقاتسؿۺ‬
‫ۺآاتفبۺردشفدہاتیۺوک۔۔۔سجۺیکۺ‬
‫وجوشیگری ۺںیمۺزپاھیئ۔افرابآلرخۺسیچپۺراضمؿۺاابملرکۺرصعفرغمبۺےکۺدرایمؿۺاس ِ‬
‫رفاحینۺرکںینۺابۺکتۺکمچۺریہۺںیہۺافرۺوَپؿۺدصیۺےسۺھچکۺزادئکتۺاہچرداگنۺاعملۺںیمۺںیکمچ‪،‬افربجۺکتۺداینںیمۺالہِۺ‬
‫رظنوجمدرںیہۺےگۺ‪،‬یتکمچۺرںیہۺیگ‪،‬۔۔۔ربقۺےکاخیکۺذرفںۺںیمۺاپھچدایایگ۔افرویںۺآپۺرہشِومخاشںۺںیمۺہشیمہۺشیمہۺےکۺضح ۺیھٹیمۺ‬
‫دنینوسےئگ۔‬
‫ٔ‬ ‫ّ‬
‫ذىب اىزني يُػاَش يف أننافيً‬
‫ّ‬
‫بٰق اىزني حیاھتً الثنفع‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺزدنیگۺےکۺتہبۺےسۺدراشخںۺولہپںیہۺ‪،‬نجۺرپۺاؿۺاشءاہللۺالہِۺملقۺںیھکلۺےگۺافروخبۺ‬
‫ۺرخاجۺدیقعتۺےکۺوطرۺرپۺربفتقۺرحتریرکدیۺںیہ۔اب ِرۺدخاای!ریمےۺااتس ِذۺاعیلۺاشؿۺیکۺ‬ ‫ںیھکلۺےگۺ‪،‬مہۺےنۺدنچےبۺرطبۺیسۺابںیت ِ‬
‫ۺفتقۺزدفںۺےکۺرجمفحۺدولںۺ‬ ‫ۺرباس‪،‬دراجتۺاعہیلۺبیصنۺرفام‪،‬امد ِرۺیملعۺوکمعنۺادبلؽۺاطعرفام‪،‬افرمہ ُ ر‬
‫ِ‬ ‫ُ ريتبۺرپرتمحۺےکۺوھپؽ‬
‫وکربصفنوکؿۺاطعرفام۔آنیمۺاجبہۺایبنلۺاالنیم‬
‫ۺاشؿۺرکیمیۺانزۺربداریۺرکے۔‬
‫اربِۺرتمحۺاؿۺےکۺرمدقۺرپرہگۺابریۺرکے‪‬رشحںیم ِ‬
‫)‪/۲۷‬راضمؿۺاابملرک‪4141،‬ھۺاطمقب ‪/21‬یئمۺ‪2020‬ءۺوبتق‪11:50:‬ۺفصنۺااہنلر)‬

‫‪‬‬

‫‪162‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ہیقفۺاسفنلۺدحمثۺلیلجۺیتفمۺدیعسۺادمحاپوپنلریۺیکۺرتلح؛‬
‫ریتیۺدجایئۺےسۺرمےنۺفاےل‪،‬ۺفہۺوکؿۺےہۺوجۺزحںیۺںیہنۺےہ۔‬
‫ڈارٹکۺمیسجۺادلنی‪،‬ٹسیگۺیٹلکیفۺہبعشٔۺرعیبۺدیلہۺویوینریٹسۺ‪،‬دیلہ‬

‫اکانئتۺاکۺرفزۺازؽۺےسۺ ۺدہدورۺےہۺہکۺوجیھبۺاکرہگۺاعملۺںیمۺآایۺےہ‪،‬اےسۺاکیۺہنۺاکیۺدؿۺاجانزپےۺاگ‪،‬ۺنکیلۺضعبۺایتسہںۺ‬
‫ایسیۺوہیتۺںیہ‪،‬ۺنجۺےکۺفوجدۺےسۺاکیۺانمجنۺآراہتسۺریتہۺےہۺافرۺاؿۺےکۺاجےنۺےسۺانمجنۺیکۺرفقنۺامدنۺزپاجیتۺےہ‪،‬ۺااتسذۺرتحمؾۺہیقفۺ‬
‫اسفنل‪،‬دحمثۺلیلجۺیتفمۺدیعسۺادمحاپوپنلریۺالبہبشۺایسیۺتیصخشۺےھتۺہکۺنجۺےکۺفوجدۺوعسمدےسۺداراولعلؾۺدویدنبۺیکۺیملعۺاضفۺرطعمۺ‬
‫فابکشمرۺیھت‪،‬ۺآپۺیکۺذاتۺفاالۺ تاتۺرقؿۺافؽۺیکۺاسدیگۺاکومنہنۺیھت‪،‬آپۺیکۺتعیبطۺںیمۺملحۺفربدابری‪،‬س اجۺںیمۺااسکنریۺ‬
‫افرزابؿۺںیمۺاریینیۺیھت‪،‬ۺآپۺملعۺارقلآؿۺےکۺدیشایئ‪،‬ملعۺادحلثیۺےکۺرایسۺافرۺہقفۺاالسیمۺےکۺزس انشسۺےھت‪،‬ۺآپۺےکۺایبؿۺںیمۺ‬
‫یگتفیش‪،‬ۺرحتریںیمۺیگتفگشۺیھت‪،‬آپۺدیقفۺااثملؽۺااسذتۺہۺےکۺاشع دۺافرۺانومرۺاشع دفںۺےکۺااتسذۺےھت‪،‬ۺرہچہۺ رہہۺرشاتفۺیکۺداتسفسی‪،‬ۺدؽۺ‬
‫وخػۺہریۺاہللۺےسۺاخیل‪،‬ۺدامغۺوغرۺفرکفۺاکۺزخہنیۺافرآپۺاکۺرسااپۺااکربۺفاالسػۺاکۺومنہنۺاھت۔آپۺیکۺرتلحۺےسۺاکیۺرفدۺایۺاکیۺاخونادہۺیہۺ‬
‫ںیہنۺہکلبۺوپریۺتلمۺاالسہیمۺومغمؾۺفروجنرۺےہ‪،‬ۺآپۺتلمۺاالسہیمۺدنہۺےکۺضح ۺاہجںۺع اںۺام ۺےھت‪،‬ۺفںیہۺولعؾۺوبن ۺےکۺاطوملعبلںۺ‬
‫ےکۺضح ۺہمشچٔۺاصیفۺےھت۔آپۺےکۺملعۺف لضۺاکدارئہۺہریۺدحمفدۺاھت‪،‬ۺآپۺےکۺدرسۺدحثیۺاکۺاعملۺںیمۺہلغلغۺاھت۔رصػۺداراولعلؾۺ‬
‫دویدنبۺںیمۺداہلخۺاپےنۺفاولںۺےنۺیہۺآپۺےکۺملعۺف لضۺےسۺاافتسدہۺایک‪،‬ۺہکلبۺآپۺیکۺشیبۺتمیقۺاصتفینۺفاتافیلتۺےسۺالبۺرفتقیۺ‬
‫ذمبہۺفتلمۺرہۺاخصۺفاعؾۺےنۺبسکۺضیفۺایک۔آپۺیکۺہریۺومعمیلۺیملعۺدخامتۺےکۺارتعاػۺںیمۺدصروہمجر ۺدنہۺیکۺرطػۺےسۺ‬
‫اویارڈیھبۺشیپۺایکایگ۔البہبشۺآپۺیکۺذاتۺفاالۺ تاتۺرہدنچہکۺاسۺرطحۺےکۺاویارڈۺےسۺدنلبۺفابالیھت‪،‬ۺنکیلۺآپۺےنۺبحۺاولینطۺوکۺ‬
‫دمۺرظنۺرےتھکۺوہےئۺوکحتمۺدنہۺیکۺرطػۺےسۺدےیۺاجےنۺفاےلۺاسۺازعازۺوکۺلوبؽۺرفام‪،‬ایۺاھت۔‬
‫آپۺوکۺذاتۺابریۺاعتٰیلۺےنۺاہجںۺرقاطسۺفملقۺیکۺےبۺاپایںۺوقتۺفادعتسادۺےسۺرسرفازۺایکۺاھت‪،‬ۺفںیہۺآپۺیکۺتیصخشۺراجؽۺ‬
‫اسزیۺےکۺضح ۺوہشمرۺیھت‪،‬ۺآپۺہنۺرصػۺاےنپۺع دۺفشیپۺرےنہۺفاےلۺہبلطۺےکۺضح ۺرکفدنمۺرےتہ‪،‬ہکلبۺہبلطۺیکۺوپریۺربادریۺےکۺضح ۺ‬
‫دؽۺدرددنمۺرےتھکۺےھت‪،‬ۺرامقۺارحلفػۺےنۺ‪2001‬ۺںیمۺآپۺےسۺاج عۺرتذمیۺدلجۺافؽۺزپیھ۔درسۺفدترسیۺںیمۺآپۺےکۺھچکۺرفنمدۺ‬
‫اوصؽۺفوضاطبۺےھت‪،‬ۺنجۺرپاریخۺفتقۺکتۺیتخسۺےسۺاقمئۺرےہ‪،‬ۺویںۺوتۺآپۺاکۺرطہقیٔۺدترسیۺیہۺاتممزوصختایتۺاکۺاحلۺاھت‪،‬ۺاشدیۺیہۺ‬
‫وکیئۺاطبلۺملعۺآپۺےکۺقبسۺےسۺہریۺاحرضۺوہات‪،‬ۺاج عۺرتذمیۺدلجۺافؽۺیکۺابعرتۺوخاینۺےکۺضح ۺیھبۺدنچۺہبلطۺوکۺاینپۺراہشئۺاگہۺرپۺ‬
‫البےتۺافرۺرفداًۺرفداًۺابعرتۺوخاینۺرکاےتۺاع ۺآفازۺرتممنۺافرۺرپششکۺوہیتۺوتۺزےہۺبیصن‪،‬فرہنۺاج عۺرتذمیۺیکۺابعرتۺوخاینۺےکۺ‬
‫رشػۺےسۺرحمفؾۺرانہۺزپات‪،‬ۺرصػۺامس تۺےسۺدیفتسمۺوہےت۔فتقۺیکۺاپدنبیۺاکۺ ۺاعملۺاھتۺہکۺسا ۺامنزۺرغمبۺًالصتمۺدرسۺدحثیۺ‬
‫‪163‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رشفعۺوہاجات‪،‬ۺیتفمۺاصبحۺےکۺفرفدۺوعسمدۺےسۺےلہپۺامتؾۺہبلطۺیکۺدراگسہۺ(داردحلثیۺاتحتین)ۺںیمۺاینپۺوتسشنںۺرپۺوموجدیگۺالزؾۺ‬
‫وہیت‪،‬ۺیتفمۺاصبحۺرفقنۺارففزۺوہےتۺافرۺاشعیکۺاذاؿۺکتۺرقتتیۺدزیھۺہٹنھگۺاگنشتؿۺولعؾۺدحثیۺوکۺاےنپۺرفنمدۺاولسبۺفادنازۺںیمۺ‬
‫ریسابۺرکےت۔وطبرۺاخصۺاسؽۺےکۺاماتتؾۺرپۺآرخیۺقبسۺوجۺیھبسۺہبلطۺےکۺضح ۺاےنپۺدیماؿۺلمعۺںیمۺہنۺالھبایاجےنۺفاالۺقبسۺوہات‪،‬ۺ‬
‫اسۺقبسۺںیمۺآپۺاکۺادنازۺفآہ گۺاانتۺرپاتریثۺوہاتہکۺہبلطۺیکۺاکیۺسبیۺدعتادۺاہجںۺآپۺےکۺاراشداتۺوکۺدنبملقۺرکےتۺفںیہۺھچکۺہبلطۺ‬
‫پیٹۺراکیرڈیکۺدمدۺےسۺراکیرڈگنۺںیمۺرصمفػۺرےتہ‪،‬افرۺابیقۺہمہۺ نۺوگشۺوہرکۺدیماؿۺلمعۺںیمۺارتےنۺےکۺضح ۺنجۺآالتۺیکۺ‬
‫رضفرتۺدرشیپۺوہیتۺںیہۺاؿۺےکۺابرےۺںیمۺایکایتریۺوہۺافرۺسکۺجہنۺرپۺوہۺع ہۺابدنھۺےتیل۔اسۺآرخیۺقبسۺںیمۺاہجںۺیتفمۺاصبحۺ‬
‫اےنپۺہبلطۺوکۺشیبۺاہبدنپۺفاصنحئۺےسۺونازےتۺفںیہۺدمارسۺےکۺرمفہجۺاظنؾۺ(دنچہۺفہریہ)رپۺلھکۺرکۺدیقنتۺیھبۺرفامےتۺافرۺوطبرۺاخصۺ‬
‫انصقۺاالدعتسادۺہبلطۺےسۺبصنمۺاامتہؾۺےسۺوخدۺوکۺدفرۺرےنھکۺاکۺدہعۺفامیپؿۺیھبۺےتیل‪،‬ۺیتفمۺاصبحۺاکۺہطقنٔۺرظنۺ ۺاھتۺبصنمۺاامتہؾۺ‬
‫دمرہسۺآگۺرپۺیکےنۺےکۺرتمادػۺےہ‪،‬ۺاع ۺ ۺوکایٹیلۺآپۺںیمۺےہۺوتۺآپۺوشؼۺےسۺبصنمۺاامتہؾۺوکۺالاھبضح ‪،‬فرہنۺںیہن۔یغیلبتۺ‬
‫امج تۺںیمۺنلعءۺیکۺومشتیلۺانتکۺدیفمۺافرۺانتکۺرضم؟ۺاسۺوحاےلۺےسۺیھبۺرپاتریثۺاطخبۺرفامےتۺہکۺوجۺدیجۺاالدعتسادۺہبلطۺوہںۺفہۺ‬
‫رفاتغۺےکۺوفراًۺسا ۺاسؽۺرھبےکۺضح ۺدوعتۺفغیلبتۺںیمۺاجےنۺےکۺاجبےئۺاصصختتۺےکۺوبعشںۺںیمۺفتقۺاگلںی‪،‬ۺاہںۺوجۺوتمطسۺںیہۺ‬
‫فہۺدرسۺفدترسیۺےسۺڑجۺاجںیۺافرۺوجۺانصقۺاالدعتسادۺںیہۺفہۺدجسمۺےسۺفاہتسبۺوہرکۺاذاؿۺفاامتمۺیکۺذہمۺداریۺاھبنںی۔ۺآپۺاہجںۺملعۺ‬
‫دحثیۺںیمۺدیۺوطٰیلۺرےتھکۺےھت‪،‬فںیہۺآپۺملعۺالکؾۺافرۺملعۺہقفۺںیمۺیھبۺاتممزۺفرفنمدۺاقمؾۺرےتھکۺےھت۔آپۺےنۺاشہۺفیلۺاہللۺدحمثۺ‬
‫دولہیۺیکۺرہش ٔہۺآافؼۺفینصتۺ’ۃجحۺاہللۺاابلہغل‘ یکۺرشح’رۃمحۺاہللۺاولاہعس‘ ےکۺانؾۺےسۺرقتتیۺاچرۺدلجفںۺںیمۺی‪،‬ۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺیکۺ‬
‫رشحۺ’رۃمحۺاہللۺاولاہعس‘ ںیمۺیتفمۺاصبحۺےنۺسجۺادنازۺںیمۺاشہۺفیلۺاہللۺےکۺولعؾۺفاعمرػۺیکۺیرش حۺفوتحیضۺیکۺےہۺفہۺآپۺیکۺ‬
‫اایتمزیۺاشؿۺےہ۔‬
‫آپۺہیقفۺاسفنلۺےھت‪،‬ۺہقفۺوجۺدرۺالصۺرقآؿۺفدحثیۺ یمہۺےکۺسا ۺاسۺےسۺطبنتسمۺوہےنۺفاےلۺاسملئۺاکۺدصمرۺفرسہمشچۺےہ‪،‬ۺ‬
‫اسۺںیمۺیھبۺآپۺوکۺربۺذفاالجلؽۺےنۺآافتیقۺاطعۺرفامیئ‪،‬ۺآپۺدقمیۺفلتخمۺہیفۺاسملئۺوکۺسجۺادنازۺےسۺیرش حۺفوتحیضۺرکےتۺوہےئۺ‬
‫ہقفۺیفنحۺیکۺفہجۺرتحیجۺوکۺااحدثیۺافرۺآایتۺرقآینۺےسۺناتبۺرکےت‪،‬ۺ ۺیھبۺآپۺاکۺاگیہنۺادنازوہاتۺاھت‪،‬ۺدجدیۺاسملئۺںیمۺیھبۺاتمۺ‬
‫ہملسمۺیکۺرامنہیئۺاکرفہضیۺسجۺادنازۺںیمۺااجنؾۺدای‪،‬ۺفہۺیھبۺاق لۺرکشۺےہ‪،‬ۺاحؽۺیہۺںیمۺ’وکرفان‘ ےکۺمتخۺوہاجےنۺےکۺےلسلسۺںیمۺ’رثای‘‬
‫اتسرہۺےکۺولطعۺوہےنۺےکۺسا ۺامیبریۺےکۺاخہمتۺاکۺببسۺوہےنۺےکۺابرےۺںیمۺوجۺطلغۺایمہفںۺالیھپیئۺںیئگۺںیھتۺاسۺیکۺفاحاۺ‬
‫رتددیرکےتۺوہےئۺتہبۺیہۺلصۺدحمناہنۺاطخبۺرفامایۺوجۺویویٹبۺفہریہۺرپۺوموجدۺےہ۔رغہکیضۺدقمیۺفلتخمۺہیفۺرفف یۺاسملئۺںیمۺ‬
‫وبضمطۺراےئۺےکۺاسھتۺوصنصۺرشہیعۺوکۺشیپۺرکےنۺافرۺاالتخػۺوکۺرعفۺرکےنۺںیمۺاسقؾۺازؽۺےنۺہریومعمیلۺدقرتۺدیۺیھت۔ھچۺ‬
‫داہویئںۺےسۺلسلسمۺدرسۺفدترسیۺافرۺےلھچپۺاڑاتسیلۺربوسںۺےسۺداراولعلؾۺدویدنبۺیکۺدنسمۺدرسۺفدترسیۺافرخیشۺادحلثیۺومالانۺریصنۺ‬

‫‪164‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ادمحۺاخؿۺاصبحۺرہمحۺاہللۺیکۺفافتۺےکۺسا ۺ‪2009‬ےسۺتیثیحبۺخیشۺادحلثیۺفدصرۺادملرنیسۺداراولعلؾۺدویدنبۺیکۺآؿۺابؿۺاشؿۺ‬
‫ےھت۔آپۺاکۺفوجدۺاکیۺادارہ‪،‬ۺآپۺیکۺتیصخشۺاکیۺانمجنۺافرآپۺیکۺذاتۺاکیۺامج تۺیھت۔اکشۺایھبۺآپۺداغۺافمرتقۺہنۺ‬
‫دےتی‪،‬ۺنکیلۺدقرتۺےکۺاشنمۺےکۺاسےنمۺااسنؿۺےبۺصبۺےہ۔اسۺابمرکۺامہۺںیمۺآپۺیکۺرتلحۺاق لۺرکشۺےہ‪،‬اسھتۺیہۺآپۺیکۺ‬
‫رتلحۺےسۺہنۺرصػۺفااگتسبؿۺداراولعلؾۺدویدنبۺاکۺہکلبۺوپریۺتلمۺاالسہیمۺاکۺوجۺاناق لۺالتیفۺ ناصؿۺوہاےہ‪،‬ۺاہللۺاسۺیکۺرھباپیئۺ‬
‫رکے۔ربۺذفاالجلؽۺآپۺےکۺدراجتۺوکۺدنلبۺرفامےئۺافرۺامسپدناگؿۺوکۺربصلیمجۺاطعۺرکے۔ع‬
‫ریتیۺدجایئۺےسۺرمےنۺفاےل‪،‬ۺفہۺوکؿۺےہۺوجۺزحںیۺںیہنۺےہ؟‬

‫‪‬‬

‫‪165‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحتۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺرحۺیکۺفافتۺرپومالانۺاونرۺاصبحۺاکفی اکۺأترث‬
‫(ااتسدۺداراولعلؾۺکیتھاار )‬

‫آامسؿۺولعؾۺرقآؿۺفۺدحثیۺفۺہقفۺفۺارسارۺرشتعیۺاکۺرفنشۺاتسرہۺرضحتۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺاکۺآجۺؤمرہخ‪۲۵‬ۺ‬
‫راضمؿۺاابملرکۺ‪،۱۴۴۱‬ۺاطمقبۺ‪۱۹‬یئمۺحبصۺاچتشۺےکۺفتقۺقیضُۺاسفنلۺیکۺفیلکتۺںیمۺدارۺافینۺےسۺدا ِرۺاقبءۺرتلحۺرفامےئگ‪،‬ۺدنبہۺوکۺ‬
‫‪۱۹۷۵‬ءۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺرضحتۺےکۺادٰینۺاشع دفںۺںیمۺامشرۺوہےنۺاکۺومعقۺا﵀ۺےنۺدای‪،‬ۺرضحتۺرحۺےسۺارقحۺےنۺدفۺاتکوبںۺںیمۺ‬
‫یلمُّددۺاکۺرشػۺاحلصۺوہا‪،‬ۺملعۺالکؾۺںیمۺاسمرمہۺافرۺادبۺںیمۺیبنتم‪،‬ۺاسۺاک بابۺوکۺارقحۺاانپۺرخفۺاتھجمسۺےہ۔‬
‫دفہدو!ۺزامہنۺوتہبںۺوکۺرفایۺےہ‪،‬ۺافرۺآدنئہۺیھبۺوتہبںۺوکۺرفاگیئ‪،‬ۺنکیلۺایسیۺتیصخشۺےکۺےئلۺرفانۺسجۺےکۺسا ۺوکیئۺاسۺاکۺاجنیشنۺرظنۺ‬
‫ہنۺآفےۺاہنتیۺرجنۺفۺمغۺاوسفسۺاکۺابثعۺوہاتۺےہ‪،‬ۺرضحتۺرحۺرکفۺفیلۺا﵀ۺافرۺتمکحۺاقک ہیۺےکۺ حیحۺینعمۺںیمۺرتامجؿۺافرۺیتلچۺرھپیتۺ‬
‫زدنہۺرشحۺےھتۺ‪،‬ۺرضحتۺرحۺےکۺولعؾۺںیمۺرکفۺفیلۺا﵀ۺافرۺتمکحۺاقک ہیۺیکۺوپریۺوپریۺکلھجۺرظنۺآیتۺےہ‪،‬ۺآپۺرحۺاینپۺدخادادۺ‬
‫الصتیحۺےسۺقیمعۺےسۺقیمعۺابمثحۺوسحمسۺافرۺترودہہۺرکفادےتیۺےھت‪،‬ۺرضحتۺیکۺاصتفینۺےسۺ ۺابتۺاصػۺفاحاۺےہ۔‬
‫اوسفسۺےہۺہکۺامہریۺوقؾۺتبسنبۺاسۺےکۺہکۺخ یلۺوطرۺرپۺوکیئۺاکؾۺرکےۺزابینۺدیقعتۺتہبۺزایدہۺاظرہۺرکیتۺںیہ‪،‬ۺامہریۺزدنہۺوقؾۺاکۺ‬
‫ۺاکؾۺںیہنۺہکۺبجۺوکیئۺتیصخشۺےکنجۺاسھتۺوقؾۺفۺتلمۺیکۺتمسقۺفاہتسبۺوہۺرماجفےۺافرۺداینۺےسۺاھٹۺاجفےۺوتۺدنچۺتاملتۺرسحتۺفۺ‬
‫اوسفسۺےکۺہہکۺرکۺاخومشۺوہاجفےۺایۺدنچۺآںووۺآھکنۺےسۺاہبرکۺافرۺرفامؽۺےسۺوپھچۺرکۺرہچہۺاصػۺرکںیلۺہکلبۺااکنۺرفضۺےہۺہکۺایسیۺ‬
‫تیصخشۺیکۺایداگریۺوکۺاقمئۺرںیھک‪،‬ۺاسۺےئلۺمہۺرضحتۺرحۺیکۺیملعۺفراتثۺاکۺاطمہعلۺرکںی‪،‬ۺالع ۺولعؾۺوکۺاسۺرطزۺےسۺسجۺرطزۺےسۺ‬
‫رضحتۺرحۺشیپۺرفامےتۺےھتۺابیقۺرےھک۔‬
‫آہۺآجۺولعؾۺرشہیعۺاکۺجنگۺع اںۺیٹمۺےکۺےچینۺدنفۺوہایگ‪،‬ۺرضحتۺخیشۺالھيددۺرحۺےکۺرعشۺرپۺوجۺرضحتۺانونوتیۺرحۺےکۺدنفۺےکۺفتقۺ‬
‫زپاھۺاھت۔‬
‫یٹمۺںیمۺایکۺھجمسۺےکۺدابےئۺوہۺدفہدوہنیجنگۺولعؾۺےہۺ ۺہنیجنگۺزرۺںیہن‬
‫صبۺایسۺرپۺابتۺوپریۺرکاتۺوہں۔‬
‫ازۺومالانۺاونرنبۺیلعۺاصبحۺاکفی‪،‬ااتسذۺدحثیۺداراولعلؾۺرعہیبۺاالسہیمۺومحمدۺرگنۺرھبفچۺکیتھاار ۺ‪-‬رجگات‬
‫‪۲۵‬راضمؿۺاابملرکۺ‪۱۹،۱۴۴۱‬یئمۺ‪۲۰۲۰‬ء‬

‫‪‬‬

‫‪166‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫انہغبۺرفزاگرۺتیصخشۺےھتۺیتفمۺدیعسۺ‪ -‬ونراہللۺرمدقہ‪-‬‬
‫ق‬
‫ق‬
‫شۺادحليۺدارۺاولعلؾۺرضحتۺاألاتسذۺیتفمۺعسدۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺۺ–رہمحۺاہللۺہیلعۺ–‬
‫یکۺیملعۺفخ یلۺزدنیگۺیکۺاکیۺکلھج؛ھچکۺایدںیۺھچکۺابںیت‪.‬‬
‫ازۺملق‪:‬ۺدمحمۺاطعءاہللۺداؤدااقلیمس‪،‬ررسیچۺااکسرلۺاجہعمۺاؾۺارقلیۺہکمۺرکمہم‬

‫اعملۺابالۺےکۺےلصیفۺےسۺیسکۺوکۺرفمۺںیہن‪،‬ۺومتۺاکۺاکیۺفتقۺرقمرۺےھ‪،‬ۺرہۺیسکۺوکۺاسۺاکۺس ہۺانھکچۺےھ‪‚،‬لک ُفص ذائلة اىٍوت‬

‫‛(آؽ ۺرمعاؿ‪)۱۸۵:‬ہکم ۺںیم ۺراضمؿ ۺیک ۺوسیبھچںی ۺ‪،‬ہکبج ۺدنہفاتسؿ ۺںیم ۺراضمؿ ۺیکۺسیچپ ۺافر ۺوسیعیۺ‪2020_5_19‬ؾۺاترخی ۺیھت‪ ،‬ۺسا ۺ‬
‫امنزۺرجفۺفاسٹۺآپۺےکۺزرےعیۺربخۺیلمۺہکۺ‪،‬ۺرضحتۺاسۺداینۺںۺوکۺوھچڑۺےکچۺںیہ۔‬
‫ڑھچبےۺفہۺاسۺاداۺےسۺہک ُۺرتۺیہۺدبؽۺیئگ‬
‫اکیۺصخشۺوپرےۺرہشۺوکۺفریاؿۺرکایگ‬
‫اانۺہللۺفۺاانۺاہیلۺراوعجؿ‪،‬ۺتہب ۺدریۺکتۺاوسفسۺںیمۺڈفابۺراہ‪،‬ۺابرۺابرۺ جیسیۺوکۺزپاتھۺراہ‪،‬ۺآںیھکنۺمنۺافرۺدؽۺےسۺآںیہۺلکنۺریہۺںیھتۺ‪،‬ہکۺ‬
‫اسالر ۺاقہلف ۺیک ۺیملع ۺاہشدت ۺوہیئگ‪ ،‬ۺاکی ۺرفنش ۺدامغ ۺاھت ۺہن ۺراہ‪ ،‬ۺاکی ۺاکایمب ۺملعم ۺفرمیب ۺامہرے ۺدرایمؿ ۺےس ۺاھٹ ۺےئگ‪ ،‬ۺاکی ۺصلخمۺ‬
‫انحص‪،‬اکی ۺمیظع ۺدحمث‪ ،‬ۺاکی ۺوگرہ ۺانایب ۺہیقف ۺوج ۺجقنقيہ ۺہیقف ۺاسفنل ۺےھت‪ ،‬ۺرتصخ ۺوہےئگ‪،‬اہلل ۺےن ۺآوکپ ۺوج ۺ یبس ۺافر ۺف یب ۺالصںیتیحۺ‬
‫دیۺںیھتۺےبۺاثمؽۺیھت؛ۺرہۺنفۺےسۺدیپسچلۺرہۺولعؾۺےسۺاگلؤ‪،‬ۺوحنۺفرصػۺقطنمۺفہفسلف‪،‬ۺاوصؽۺہقف‪،‬ۺاوصؽۺدحثی‪،‬ۺرہۺوموضۺعۺہپۺآپۺ‬
‫ےنۺملقۺااھٹای‪،‬ۺرہۺنفۺےکۺزفلۺربمہۺوکۺآپۺےنۺونسارا‪،‬ۺدفراؿۺدرسۺآپۺاکیۺدہتجماہنۺاشؿۺںیمۺرظنۺںیمۺآےت‪ ،‬ۺآپۺاکیۺاوصیل‪،‬ۺ‬
‫ملکتمۺافرۺہیقفۺصخشۺےھت‪،‬ۺدےنھکیۺںیمۺابربع‪،‬ۺابفاقر‪،‬فیثکۺاللچيہ‪،‬ۺرسۺہپۺامعہمۺافرۺہشیمہۺہبجۺںیمۺوبلمسۺرےتھ‪،‬ۺمسجۺفۺہثجۺےکۺاابتعرۺےسۺ‬
‫یھبۺابامکؽۺتیصخشۺےکۺامکلۺےھت‪،‬آپۺاےنپۺرہۺوقؽۺفلمعۺےسۺیئنۺلسنۺےئلیکۺرکفتمۺرےتھےھت‪،‬ۺایکنۺابوتںۺےسۺوتحیصنںۺےسۺرقتریفںۺ‬
‫ےس ۺہتپ ۺاتلچ ۺاھت ۺہک ۺسک ۺدقر ۺوقؾ ۺفتلم ۺافر ۺیملع ۺفلخت ۺےک ۺںیئت ۺرکفتم ۺںیہ‪،‬آےکپ ۺفوجد ۺےس ۺیملع ۺہقلح ۺںیم ۺاکی ۺفولخ ۺاکی ۺوشراپب ۺاھت‪،‬ۺ‬
‫یفھت‬
‫ادنازۺدرسۺرناال‪،‬ۺااہفؾۺف مۺےکۺرہۺ یۺےسۺفافقۺےھت۔‬
‫درسۺفدترسیۺںیمۺآاکپۺامنایںۺاقمؾ‬
‫ھ‬
‫‪2009‬ؾ‪ 1430‬چررقۺںیمۺااتسذۺرتحمؾ ۺےسۺرباہۺرا تۺدارۺاولعلؾۺدویدنبۺیک ۺمیظعۺرپوکشہ ۺدارۺادحلثیۺںیم ۺاخبریۺرشفیۺدلجۺ‬
‫افؽۺافرۺرتذمیۺرشفیۺدلجۺافؽۺزپےنھۺاکۺرشػۺاحلصۺوھا‪،‬ۺآپۺاکیۺمیظعۺدحمث‪،‬ےھت‪،‬ۺدحثیۺیکۺابرویکیںۺافرۺونفؿۺےسۺرہگاۺاگلؤۺ‬
‫اھت‪ ،‬ۺرفاتی ۺےک ۺاسھت ۺاسھت ۺبج ۺااحدثی ۺہپ ۺدرا ۺ وگتف ۺرکےت ۺوت ۺوٹنھگں ۺزگراجات‪ ،‬ۺیھبک ۺیھبک ۺہنیعتم ۺفتق ۺےس ۺآداھ ۺآداھ ۺہٹنھگ ۺزادئۺ‬
‫ وگتف ۺرکےت ۺےلچ ۺاجےت ۺھچک ۺہتپ ۺںیہن ۺاتلچ‪،‬اخبری ۺرشفی ۺےک ۺیئک ۺاسملئ ۺںیم ۺآپ ۺیک ۺراےئ ۺدحمنیث ۺیک ۺرشفاحت ۺےسٹہ ۺرکۺ‬
‫‪167‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وہ یت‪،‬الثم‪:‬ۺرضحتۺومیسۺہیلعۺاالسلؾۺافرۺ رضۺےکۺفااعقتۺںیمۺآپۺیکۺراےئۺ ۺیھتۺہکۺ رضۺہنۺیبنۺےھتۺہنۺرلجۺاصحلۺہکلبۺریمیۺراےئۺ‬

‫ےھ‪،‬ۺہکۺکلَمۺاریضۺںیمۺےس ۺںیہۺےسجۺاہللۺاعتیلۺےنۺوکتینیۺاظنؾۺلیکۺدیپاۺرفامایۺےھ‪،‬ۺاسۺرپۺفہۺدلیلۺیھبۺدےتیۺےھتۺافر ۺدفۺنیتۺرجتابیتۺ‬
‫فا ہع ۺیھب ۺایبؿ ۺرکےت ۺےھت‪ ،‬ۺاس ۺرطح ۺدرگی ۺفلتخم ۺاقمامت ۺرپ ۺآپ ۺیک ۺراےئ ۺبس ۺےس ۺاگل ۺوھیت‪ ،‬ۺاخبری ۺےک ۺدرس ۺںیم ۺافال ۺآپۺ‬
‫رتۃمجاابلب‪ .‬ۺہپ ۺثحب ۺرکےت ۺافر ۺااحدثی ۺاابلب ۺافر ۺرتۃمج ۺاابلب ۺںیم ۺوج ۺابریکی ۺاطمتقب ۺوہیت ۺاس ۺہپ ۺ وگتف ۺرکےت‪ ،‬ۺافر ۺرفامےت ۺاخبریۺ‬
‫رشفیۺےکۺدرسۺںیمۺیہیۺالصۺانھجمسۺوہاتۺےہ‪،‬افرۺرتہمجۺاابلبۺیکۺیرش حۺےکۺسا ۺاامؾۺاخبریۺیکۺاقفتہۺوکۺہبلطۺےکۺاسےنمۺرےتھکۺافرۺ‬
‫رفامےت ۺ‚ اہیں ۺےس ۺاامؾ ۺاخبری ۺیک ۺاقفتہ ۺاشؿ ۺیتکلھچ ۺےہ‪.‚،‬بج ۺاخبری ۺرشفی ۺاک ۺدرس ۺرشفع ۺوہا‪ ،‬ۺیلہپ ۺدحثی ۺہپ ۺبج ۺایکن ۺ وگتفۺ‬
‫ینس‪،‬ۺآپۺےک ۺرطزۺادتسالؽ ۺافر ۺرتۃمج ۺاابلب ۺافر ۺدحثی ۺےک ۺامنیبۺاطمتقب ۺوج ۺآپۺےن ۺایبؿۺایکۺاۺےسۺرکنس ۺدؽ ۺابغ ۺابغ ۺوہایگ ۺ‪،‬اخبریۺ‬
‫رشفی ۺاک ۺالہپ ۺابب ۺےھ‪ ،‬ۺکنف ۺاکؿ ۺدبء ۺاولح ۺإیل ۺروسؽ ۺا﵀ۺیلص ۺا﵀ ۺعليہ ۺفملس ۺاامؾۺاخبریۺزنفؽۺفیح ۺاکۺرطہقیۺذرک ۺرکےت ۺںیہ ۺافرۺیلہپۺ‬
‫دحثی ۺالےتںیہ ۺإامن ۺاألامعؽ ۺابلات۔دفونں ۺںیم ۺاطمتقب ۺایک ۺےہ؟یتفم ۺاصبح ۺرہمح ۺاہلل ۺرفامےن ۺےگل ۺ‪ :‬ۺہک ۺفیح ۺیک ۺدف ۺںیمسق ۺںیہۺ‬
‫اکیۺفیحۺولتم‪(،‬ۺیکسجۺالتفتۺیکۺاجےئ‪،‬ۺدفرساۺفیحۺہریۺولتم(ۺیکسجۺالتفتۺںیہنۺیکۺاجیتۺےہ)ۺینعیۺااحدثیۺ‪،‬ۺذہلاۺوجۺااحدثیۺہحیحصۺناتبۺ‬
‫ٔ‬
‫وہں‪،‬ۺذہلاۺ ٕامنا المعال ابىنیاتۺفایلۺدحثیۺفیحۺںیمۺےسۺےہۺ ۺاطمتقبۺےہ۔‬
‫ۺاکیۺاثمؽۺمہۺےنۺشیپۺیکۺاخبریۺرشفیۺےکۺرتشیبۺاقمامتۺہپۺآےنپۺاامؾۺاخبریۺیکۺآراءۺےسۺاالتخػۺایک‪،‬ۺافرۺلھکۺرکۺرفامےتۺ‬
‫اسۺہگجۺمہۺاؿۺےسۺاالتخػۺرکےتۺںیہ‪،‬ابۺوتۺلمکمۺالع ۺدرفسۺۃفحتااقلرقۺےکۺانؾۺےسۺ‪12‬ۺدلجفںۺںیمۺپھچۺرکۺآیئگ‪،‬ۺاسؽۺ‪2009‬ۺ‬
‫اخبریۺاکۺالہپۺاسؽۺاھتۺہکلبۺاسۺےسۺےلہپۺآدےھۺاسؽۺخیشۺادحلثیۺومالانریصنۺاخؿۺیکۺالعتلۺےکۺسا ۺخیشۺادحلثیۺےکۺدہعےۺرپۺافہزئۺےئکۺ‬
‫ےئگۺےھت۔‬
‫رتذمیۺافؽۺںیمۺیتفمۺاصبحۺزایدہۺزفرۺاسملئۺاھجمسےنۺںیمۺدےتیۺےھتۺافرۺوخاصۺوطرۺہپۺاانحػۺےکۺداللئۺوکۺہبلطۺےکۺاسےنمۺ‬
‫سبی ۺدتق ۺےس ۺرےتھک‪ ،‬ۺافر ۺدفرسے ۺاہمئ ۺےک ۺادتسالؽ ۺیھب ۺوپری ۺاامتن ۺےس ۺرےتھک‪ ،‬ۺافر ۺرفامےت ۺیہقف ۺاالتخػ ۺاک ۺدار ۺدمار ۺ ص ۺ یمہ ۺاکۺ‬
‫االتخػۺےہ‪،‬فہۺہبلطۺےسۺربالمۺرفامےت‪،‬ۺونس!ۺامہرےۺدرایمؿۺافرۺدرگیۺاہمئۺےکۺدرایمؿۺوجۺاالتخػۺےہۺفہۺ صۺ یمہۺاکۺاالتخػۺےہ‪،‬افرۺ‬
‫ےھجمۺایدۺےھۺرفامےتۺ‪٪97.50:‬ۺاسڑےھۺاتسونےۺدصیفۺہلئسمۺںیمۺاچرفںۺاہمئۺقفتمۺںیہۺوجۺوصنصۺےسۺناتبۺںیہۺافرۺفاحاۺےہۺرصػۺ‬
‫ڈاھیئۺدصیفۺاسملئۺںیمۺوصنصۺ یمہۺاکۺاالتخػۺےہۺسجۺںیمۺیسکۺاکیۺیکۺدیلقتۺےکۺالعفہۺوکیئۺاچرہۺںیہن‪،‬ۺنکیلۺاچرفںۺرب قۺںیہ‪،‬ۺدرسۺ‬
‫ںیمۺاشیعفۺہبلطۺیھبۺرےتھکۺیسکۺیسکۺےلئسمۺںیمۺرفامےتۺاشیفۺکلسمۺںیمۺایکۺوکیئۺاشیعفۺاطبلۺاتبےئ‪،‬ۺاہتبلۺالہۺدحثیۺافرۺامج تۺاالسیمۺ‬
‫ےسۺاالتخػۺےہۺفہۺرکفیۺاالتخػۺےہ‪،‬ۺفہۺاینپۺابتۺہپۺ ینبۺرےتہ‪،‬الع ۺس اجۺںیمۺبلصتۺاھتۺسجۺوکۺفہۺ قۺےتھجمسۺاسۺہپۺڈٹۺاجےت۔‬
‫ۺ وصتری ۺافر ۺفڈیوی ۺع ایف ۺےک ۺاسملئ ۺںیم ۺااکن ۺدرگی ۺنلعےئ ۺرکاؾ ۺےس ۺدشدی ۺاالتخػ ۺاھت‪ ،‬ۺذہلا ۺاںیہن ۺےک ۺمکح ۺےس ۺویکں ۺہک ۺفہ ۺدصرۺ‬
‫ادملرنیسۺیھبۺےھت‪،‬ۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺااحہطۺںیمۺہگج ۺہگجۺوکہچۺآفسیاںۺایکۺایگۺاھت‪،‬دارۺاولعلؾۺےکۺااحےطۺںیمۺوصتریۺانچنیھک ۺافرۺوفوٹۺ‬

‫‪168‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ع ایفۺتخسۺعنمۺےہ؛‪ Not Allawed photo graphy in darul Uloom area‬الخہصۺ ۺہکۺوقؽۺفلمعۺںیمۺاضتدۺںیہنۺ‬

‫اھتۺوجۺےتہکۺےھتۺفےسییہۺخ یلۺلکشۺںیمۺرظنۺیھبۺآےت‪،‬اتمہۺاسۺےلئسمۺےسۺدفرسےۺوکۺاالتخػۺیھبۺوھاتکسےھ۔‬
‫آپۺاکیۺہیقفۺاسفنلۺتیصخشۺےھت‪،‬ۺاسملئۺاابنتسطۺرکےنۺںیمۺدخاۺدادۺالصتیحۺیھت‪،‬ۺرہۺوھچس ۺوھچس ۺ وگتفۺرپۺدلیلۺشیپۺرکےت‪،‬ہبلطۺ‬
‫دفرہۺدحثیۺیکۺدعتادۺاوستقۺ‪900‬ۺیھتۺرہۺوکیئۺ ۺاچاتھۺاھتۺہکۺااسذتہۺےکۺدنسمۺدرسۺےکۺرقبیۺمہۺںیھٹیب۔‬
‫اکی ۺدؿ ۺیتفم ۺاصبح ۺکت ۺابت ۺیچنہپ ۺوت ۺاس ۺےلئسم ۺہپ ۺوبےل‪ ،‬ۺدوھكی ۺاسےنم ۺےک ۺنیت ۺای ۺاچر ۺفص ۺہبلط ۺےک ۺربمنات ۺوک ۺدےتھکی ۺوجےت ۺادارہۺ‬
‫امیلعتتۺفاےلۺےطۺرکےتۺںیہۺ ۺوتۺہ نیعۺےھۺاںیمسۺیسکۺوکۺدلخۺادنازیۺاکۺوجازۺںیہنۺاچرۺفصۺےکۺالعفہۺابیقۺبسۺآزادۺںیہۺوجۺےلہپۺ‬
‫الکس ۺںیم ۺتہمچنگااۺوجۺاہجںۺےھٹیباگ ۺاس ۺاک ۺ ق ۺوجاگ‪ ،‬ۺاس ۺےلئسمۺوک ۺلحۺرکےن ۺےئلیک ۺرضحت ۺاالاتسد ۺےن ۺوج ۺدلیل ۺدی ۺیھت؛ ۺفہ ۺس ے ۺاکۺ‬
‫ےھ‪،‬دحثیۺںیمۺےہۺ‪:‬ۺ‛ینمۺانمخۺنمۺقبس‚‬
‫ُ‬ ‫نع غائشة ريض هللا غھنا كينا ‪ :‬اي رضول هللا أٔال ُبين ىم بيتا مبين يظيم ‪ .‬كال ‪ :‬ال ‪ً ،‬‬
‫نم َض َب َق‬
‫ٌين ٌُ َناخ َ ْ‬
‫ق‬
‫(رفاـۺارتلذمق‪:‬ۺرمقۺادحلي‪)881:‬‬
‫اایؾۺجحۺںیمۺینمۺفۺس دہفلۺںیمۺاجحجۺرکاؾۺوکۺآزادیۺوھاۺرکیتۺیھتۺوجۺاہجںۺےلہپۺاینپۺافینٹنۺوکۺاھٹیبدےۺاانپۺہمیخۺاگڑۺےلۺفہۺایکسۺہگجۺوھیگۺ‬
‫(ع ہچ ۺرمفر ۺزامہن ۺیک ۺفہج ۺےس ۺاحالت ۺیدبلی ۺوبےن ۺیک ۺفہج ۺےس ۺاب ۺےلہپ ۺےس ۺےط ۺوھاتۺجح ۺیٹیمک ۺاےس ۺرتبیت ۺدیتی ۺےہ)اس ۺےسۺ‬
‫ادتسالؽۺرکےتۺوہےئۺیتفمۺاصبحۺےنۺاتبایۺہکۺالکسۺںیمۺیھبۺیہیۺاوصؽۺاکررفامۺوجاگ‪،‬ۺاہللۺاربک‪،‬السؾۺےکۺاسملئۺرپۺآپۺرفامےتۺالسؾۺ‬
‫رکانۺتنسۺےھۺافرۺوجابۺدانیۺفابجۺنکیلۺ ۺایسیۺتنسۺوکۺاکسجۺوثابۺفابجۺےسۺزایدہۺےھۺالسؾۺےکۺاببۺںیم‪،‬ۺ ۺوتۺدنچۺابمںیلۺںیھت‪،‬ۺ‬
‫یملعۺےفیطل‪،‬ۺدرسۺںیمۺوجبۺانسےت‪،‬ۺابعرتۺوخاینۺںیمۺاع ۺطنعنتۺےکۺالخػۺوھیتۺوتۺرفامےت‪،‬ۺ‛رےنھۺدےۺاسۺےسۺااھچ ۺںیمۺوخدۺزپھۺ‬
‫ولںۺاگ‚‬
‫رھگولیۺرتتیبۺاکۺرناالۺادناز‪:‬‬
‫آپۺاینپۺزدنیگۺےکۺارثکۺومعمالتۺرھگولیۺوھںۺایۺامۺنیبۺاالاسذتہۺایۺیسکۺافرۺےکۺاسھتۺہبلطۺےسۺاریۺرکےتۺےھت‪،‬ۺافرۺفاحاۺیھبۺرکدایۺ‬
‫رکےت ۺےھتۺاسۺےس ۺوھکیس‪،‬وگایۺآپ ۺاینپۺخ یل ۺزدنیگۺےس ۺیھب ۺةلطءۺیکۺرتتیب ۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺب ظۺرقآؿ ۺاک ۺاانپۺفا ہع ۺانس ۺایۺہک ۺںیم ۺرشفعۺ‬
‫ںیم ۺب ظ ۺںیہن ۺایک ۺہکلب ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺآرک ۺااتفء ۺف ۺرعتبی ۺےک ۺاسؽ ۺںیم ۺب ظ ۺرقآؿ ۺلمکم ۺایک‪ ،‬ۺااکس ۺافدئہ ۺیملع ۺزدنیگ ۺںیم ۺوسحمس ۺرکۺ‬
‫راھوگں‪،‬ۺادمحلۺہلل‪،‬اےنپۺرھگ ۺےکۺفا ہعۺایبؿۺرکےتۺہکۺبج ۺریمیۺاشدیۺوہیئۺریمےۺاہیلہۺاحہظفۺرقآؿۺںیہنۺیھتۺںیم ۺےنۺاینپۺرگناینۺ‬
‫ںیمۺاےسۺب ظۺرکفاای‪،‬ۺرھپۺےنتجۺےچبۺوہےئۺ بسۺوکۺریمیۺاہیلہۺےنۺب ظۺرکفاای‪،‬اماشءاہللۺیتفمۺاصبحۺوکۺاہللۺےنۺریثکۺاالفالدۺانبایۺاھت‪،‬ۺآےکپۺ‬
‫‪ 12 /11‬ۺڑلےک ۺںیہ ۺرفامےت ۺےھتۺبج ۺوچبں ۺیک ۺاشدی ۺوہیئ ۺوت ۺوج ۺوہب ۺاحہظف ۺںیہنۺوہاۺرکیت ۺیھت ۺرشفعۺےکۺنیت ۺاسؽ ۺکت ۺرھگ ۺںیم ۺاؿۺ‬

‫‪169‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےسۺوکیئۺاکؾۺںیہنۺ‪،‬ایۺاجاتۺاھت‪،‬ۺہنۺاھکانۺانبۺیتۺہنۺوشرہۺاکۺڑپکاۺدوھیتۺرصػۺافرۺرصػۺاوکنۺب ظۺلمکمۺرکانۺےہ‪،‬ۺفایعقۺرھگولی‪.‬ۺاموحؽۺوکۺاسۺادنازۺ‬
‫ےسۺرتتیبۺاکۺاکراخہنۺانبانۺافرۺآےنۺفایلۺدنہلۺےکۺاسھتۺاسۺرطحۺاکۺرف ۺاشدیۺںیہکۺںیہکۺےننسۺوکۺےلم۔‬
‫وچبںۺےکۺدرایمؿۺفہفیظۺرقمرۺرکان‪:‬‬
‫یتفمۺاصبحۺاےنپۺوچبںۺیکۺرتتیبۺاسۺادنازۺےسۺرکےتۺےھتۺہکۺوجۺسجۺاعیمرۺاکۺوھاتۺایسۺاابتعرۺےسۺاوکنۺاماہہنۺرخچۺلیکۺرفہیپۺاتلم‪،‬ۺ‬
‫وکیئۺناون ۺںیمۺےھۺوکیئ‪،‬ۺومولیۺےکۺاسؽۺںیمۺزپھۺراھۺےھ‪،‬ۺوکیئۺاعتیملۺےکۺاسؽۺںیمۺےھ‪،‬ۺوتۺایسۺادنازۺےسۺفہۺبسۺوکۺدمرےسۺےکۺ‬
‫ارخااجتۺےطۺرکےت‪،‬اسؽۺےکۺاریخۺںیمۺدفراؿۺدرسۺفہۺةلطۺےسۺتحیصنۺرکےتۺہکۺابۺاکیۺامہۺےکۺسا ۺمتۺافرغۺوھۺاجؤےگۺوتۺونس!‬
‫ةلطءۺیکۺنیتۺںیمسق‪:‬‬
‫ةلطءۺیکۺنیتۺںیمسقۺںیہۺاکیۺایلعۺمسقۺاکۺاطبلۺوجۺذنیہۺںیھۺافرۺرھگولیۺاحالتۺاےھچۺںیہۺفہۺاینپۺمیلعتۺس دیۺآےگۺرانھکۺاچےتھۺںیہ‪،‬ۺ‬
‫اوکنۺاچےئیہۺہکۺاصصختتۺںیمۺاجےئۺافرۺوجبۺرتیقۺرکے۔دفرساۺمسقۺوتمطسۺمسقۺاکۺاطبلۺوجۺرفاتغۺےکۺسا ۺںیہکۺدرسۺفدترسیۺںیمۺ‬
‫گلۺاجانۺےہ۔رسیتاۺوجۺابۺںیہکۺاانپۺاکرفابرۺںیمۺگلۺاجاگیئۺایۺںیہکۺخ یلۺدیماؿۺںیمۺگلۺاجاگیئ‪،‬اےکسۺےئلۺریماۺروشرہۺےہۺہکۺےلہپۺمتۺامج تۺ‬
‫ںیمۺہلچۺاگلۺؤۺرھپۺاےکسۺسا ۺاہجںۺکتۺوہےکسۺدنیۺرپۺلمعۺرکف‪،‬ۺ ۺابتۺںیمۺاےئلسۺہکۺراہۺوہںۺابۺاہمتراۺاسہقبۺزایدہۺرتۺیغیلبتۺامج تۺےکۺ‬
‫اسویھتںۺےسۺزپاگی‪،‬اکیۺزامہنۺانسش‪،‬ۺاکیۺدیپراہنۺتقفش‪،‬ۺرےنھکۺفاےلۺامرہۺرمیبۺےھتۺآپ‪.‬‬
‫یفینصتۺفاتدخ یۺاکومںۺیکۺرتبیغ‪:‬‬
‫آپ ۺاکی ۺمیظع ۺ ققحم‪ ،‬ۺےباثمؽ ۺاشرح ۺدحثی‪ ،‬ۺافر ۺالوجاب ۺرسفم ۺرقآؿ ۺےھت‪ ،‬ۺقیقحت ۺف ۺاتفیل ۺےک ۺدیماؿ ۺںیم ۺآاکپ ۺبس ۺےسۺ‬
‫امنایں ۺاکرانہم ۺاشـ ۺفٰ ۺا﵀ ۺدحمث ۺدولہی ۺیک ۺام ۺانز ۺاتکب ۺحجة ۺا﵀ ۺاابلۃغلیک ۺرشح ۺرہمح ۺاہلل ۺاولاہعس ۺاچچن ۺدلجفں ۺرپ ۺلمتشم ۺےہ‪ ،‬ۺافالۺ‬
‫اےکسۺنیتۺوطخمہطۺآپۺےنۺعمجۺیکۺاکیۺوطخمہطۺآپۺاپاتسکؿۺےسۺاوستقۺےکۺاسحبۺےسۺڈریھۺالھکۺںیمۺرخدیی‪،‬ۺرھپۺونیتںۺوکۺعمجۺرکےکۺ‬
‫ایکس ۺرشح ۺی ۺجنیے ۺیملع ۺہقلح ۺںیم ۺاکی ۺلچلہ ۺدیپا ۺرکدی‪ ،‬ۺرہ ۺیسک ۺےن ۺاےس ۺدؽ ۺیک ۺآوھکنں ۺےس ۺاجسای ۺافر ۺرہ ۺبتکم ۺرکف ۺےک ۺولوگں ۺےنۺ‬
‫اےسۺلوبؽۺایک‪،‬ۺافرۺیملعۺہقلحۺاکۺاکیۺالخۺرپۺوہایگ‪،‬اسۺاتکبۺںیمۺبسۺےسۺامہۺابتۺآپۺےکۺاببۺےکۺرشفعۺںیمۺوجۺ وگتفۺیکۺےہۺفہۺسباۺ‬
‫زربد تۺےہ‪،‬ۺوجۺالصۺاتکبۺیکۺرشحۺاکۺدصقمۺےہ‪،‬ۺافرۺےسجۺرکفۺفیلۺایہللۺاکۺراوہفۺوھپاتٹۺافرۺیملعۺوخوبشۺاتکہمۺرظنۺآاتےہ۔‬
‫ل‬
‫ۃفحتۺاأل معیۺرشحۺننسۺارتلذمی‪:‬‬
‫درس ۺرتذمی ۺآاکپ ۺوہشمر ۺدرس ۺاھت‪ ،‬ۺاس ۺںیم ۺدفرہ ۺدحثی ۺےک ۺةلطء ۺےک ۺالعفہ ۺآےن ۺفاےل ۺامہمؿ ۺدرگی ۺالکس ۺےک ۺہبلط ۺیھب ۺرشکیۺ‬
‫وہاجای ۺرکےت ۺےھت‪ ،‬ۺدار ۺادحلثی ۺاک ۺاشکدہ ۺاحؽ ۺیھب ۺگنت ۺوہاجات ۺاھت‪،‬اںیہن ۺدرفس ۺف ۺاقترری ۺاک ۺعومج ہ ۺےہ‪ ،‬ۺوج ۺامتؾ ۺرطےقی ۺےس ۺققحم ۺوہرکۺ‬
‫یفینصتۺاقبلۺںیمۺایترۺوہرکۺ‪8‬ۺدلجفںۺںیمۺرظنمۺاعؾۺرپۺآیئگۺےہ۔‬
‫ۃفحتۺااقلرقۺ‪:‬‬
‫‪170‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺیھبۺآپۺیکۺاردفۺرشفاحتۺںیمۺرتہبنیۺاخبریۺیکۺرشحۺوجۺابرہۺدلجفںۺںیمۺاشعئۺوہۺیکۺےھافرۺریسفتۺںیمۺدہاتیۺارقلآؿ‪،‬ۺاکیۺ‬
‫شیبۺیتمیقۺزخاہنۺےہ ‪،‬اےکسۺالعفہۺوھچس ۺسبیۺفلتخمۺوموضاعتۺہپۺآپۺےنۺملقۺااھٹای‪،‬ۺافرۺوپراۺوپراۺ قۺاداۺایک‪،‬ہبلطۺےسۺاخمبطۺوھےتۺہکۺ‬
‫سیبۺاسؽ ۺزپوھ ۺافرۺسیبۺاسؽ ۺزپاھؤ ۺاےکس ۺسا ۺوھتڑیۺوھتڑیۺملعۺیک ۺوخوبشۺآایگیئفر ۺاع ۺفینصتۺفاتفیلۺےکۺاکؾ ۺںیم ۺ وگ ۺےگۺوت ۺملعۺںیمۺ‬
‫افرۺنفۺںیمۺااضہفۺوھاگ‪،‬ۺارقأۺابمسۺرکب… یکۺریسفتۺںیمۺآپۺدرسۺفدترسیۺافرۺاطمہعلۺافرۺأتلنفۺیکۺرطػۺااشرہۺرفامےت‪،‬ۺرقآؿۺرحبۺ‬
‫رکیباںۺےھ‪،‬ۺرہۺرطحۺےکۺاسملئۺالہۺملعۺاےنپۺذفؼۺےکۺاابتعرۺےسۺاابنتسطۺرکےتۺںیہ۔‬
‫ومالانۺےسۺآرخیۺاباشملہفۺالماقت‪:‬‬
‫‪2009‬ؾۺںیمۺدفرہۺدحثیۺےسۺرفاتغۺےکۺسا ۺیھبکۺالماقتۺںیہنۺوہیۺیھت‪،‬ۺیمیلعتۺاایؾۺرفزۺربفزۺزگراتۺایگۺاہللۺاعتیلۺےکۺ لضۺ‬
‫فرکؾۺےسۺزینۺاںیہنۺشبروگںۺےسۺزپےنھۺافرۺاںیہنۺےکۺاسےنمۺزاونےئۺذملتۺہتۺرکےنۺاکۺہلصۺےہۺہکۺدفرہۺدحثیۺیکۺدنسۺےسۺریماۺداہلخۺ‬
‫‪2012‬ؾۺںیمۺاجہعمۺاؾۺارقلیۺہکمۺرکمہمۺںیمۺوہا‪،‬رھپۺ‪2016‬ۺےکۺامۺرچۺںیمۺتروخئۺاجہعمۺاؾۺارقلیۺےکاسۺھتۺدنہفاتسؿۺےکۺامہۺدمارسۺ‬
‫ےکۺدفرہۺںیمۺدنفہۺفۺتیعمجۺنلعءۺدنہۺےکۺسا ۺداراولعلؾۺیکۺزایرتۺوھی‪،‬دارۺاولعلؾۺدویدنبۺںیمۺامہمونںۺاکۺایقؾۺاھت‪،‬ۺرصعۺسا ۺخیشۺیکۺرقتریۺ‬
‫ۺدویدنبۺ–ۺیکۺرتبیتۺےسۺ‬ ‫دجسمۺردیشۺںیمۺوھیۺسا ہۺایسۺرفزۺاشعءۺسا ۺ‪14‬ۺفںیۺاترخیۺیکۺبشۺومالانۺاعرػۺلیمجۺاصبح‪-‬ۺااتسذۺداراولعلؾ ق‬
‫لست‬
‫ومالانۺیتفمۺرہمحۺاہللۺہیلعۺےسۺیلیصفتۺالماقتۺوھیۺفاحاۺرےہۺاسۺفتقۺاجہعمۺاؾۺارقلیۺےکۺام ۺانزۺااتسذۺفطيلہاۺا جۺادلوتکرۺٰلعۺاصحلۺ‬
‫ک‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ی‬‫ج‬‫ل‬ ‫ک‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫مع‬ ‫ج‬ ‫لم‬
‫ھ‬ ‫ج‬
‫دمحم ۺا ماادقۺ–ۺ فظة ۺا﵀ ۺ‪-‬دمرس ۺ دد ۺارحلؾ ۺا ی ۺارشلي ۺافر ۺأدمح ۺدمحم ۺا ڑرق ۺ–ۺا ی ۺافر ۺومالان ۺدبع ۺاوكشلر ۺاصبح ۺااتفملیح‪ ،‬ۺ(ولگنبر)ۺ‬
‫افرۺرقیفۺدرسۺومالانۺاخدلۺدبعۺاویقلؾۺادنلفیۺونھکلی‪،‬ۺاحظفۺرعافؿۺدبعۺارلؤػۺاپینیلۺےھت۔‬
‫راتۺ‪10‬ۺ ےجبۺرقتتیۺیتفمۺاصبحۺےکۺرھگۺےچنہپۺآپۺےنۺامہمونںۺاکۺابرھۺآرکۺاابقتسؽۺایکۺرھپۺرفشۺرپۺیہۺبسۺرضحاتۺیرشفیۺ‬
‫رےھک ۺوجۺہقلح ۺدویدنب ۺےک ۺشبروگں ۺاکۺوتمااعضہن ۺفۺدرفاشیہن ۺاعدت ۺےھ‪ ،‬ۺدفراؿ ۺ وگتف ۺافال ۺخیش ۺےنۺبسۺےسۺاہک ۺاانپ ۺاانپ ۺاعترػ ۺشیپۺےیجیک‪،‬ۺ‬
‫داینہ ۺرطػ ۺ ےس ۺیھبس ۺولگ ۺاانپ ۺاانپ ۺانؾ ۺافروموجدہ ۺلمع ۺاتبای‪ ،‬ۺبج ۺخیش ۺےس ۺوپےنھچ ۺےگل ۺوت ۺںیم ۺخیش ۺاک ۺاعترػ ۺرکاےن ۺاگل ۺیتفم ۺاصبحۺ‬
‫ربہتسجۺوبؽۺزپےۺایکۺںیمۺآپۺےسۺوپاھچۺوھں‪،‬؟ۺسجۺےسۺوپاھچۺوھںۺفہۺاتبےئ‪،‬ۺوتۺومالانۺاعرػۺلیمجۺاصبحۺعطقۺالکیمۺرکےتۺوھےۺ‬
‫وبےلۺرضحتۺتروخئۺےکۺوکۺرکیلۺاجہعمۺاؾۺا رقلیۺےسۺرکیلۺآےئۺںیھۺفہۺزایدہۺالع ۺقلعتمۺاجےتنۺںیہۺفہۺالع ۺااتسذۺںیھۺ‪،‬ۺافرۺدویدنبۺےکۺ‬
‫افرغۺںیھ‪ ،‬ۺاسۺرپ ۺیتفم ۺاصبح ۺےن ۺوخیش ۺاک ۺااہظر ۺایک‪ ،‬ۺافر ۺاعتریفۺابت ۺتیچۺےک ۺسا ۺمہۺےن ۺاینپ ۺاشع دی ۺاکۺیتفم ۺاصبح ۺےک ۺاسھتۺ‬
‫ااہظرۺایکۺافرۺاہکۺہکۺآپۺےکۺدرسۺاخبریۺںیمۺریماۺبسۺےسۺزایدہۺربمنۺاھتۺسجۺرپۺآپۺےن ۺوپزنشیۺفاےلۺةلطءۺوکۺااعنؾۺیھبۺدایۺاھت‪،‬افرۺ‬
‫دفرہ ۺدحثی ۺںیم ۺامششیہ ۺںیم ۺادمحلہلل ۺریمی ۺدفرسی ۺوپزنشی ۺیھب ۺیھت ۺاکیف ۺوخش ۺوھے‪،‬افر ۺداعںی ۺدی ۺاچےئ ۺونیش ۺیک ۺلفحم ۺیجسۺ‬
‫ٹکسب‪،‬ۺنیکمن‪،‬ۺاچےئۺےسۺامہمونںۺاکۺاابقتسؽۺایک‪،‬ۺاانپۺوپراۺاعترػۺشیپۺایک‪،‬ۺافرۺیفینصتۺاکومںۺےکۺقلعتۺےسۺتروخئۺےکۺاسےنمۺاانپۺاسہقبۺ‬
‫افرۺآدنئہۺےکۺاخےکۺرےھک۔‬

‫‪171‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ک‬ ‫یک‬
‫تروخئ ۺاؾ ۺارقلی ۺرضحت ۺیک ۺایلع ۺیبصنم ۺدفرسی ۺرطػ ۺاسدیگ ۺوک ۺد ھکرر ۺےب ۺاسہت ۺوبؽ ۺزپے ۺ‛آاکپ ۺدی ھرر ۺدخا ۺاید ۺآےن ۺاگل‚یہی ۺںیہنۺ‬
‫راےتسۺرھبۺابرۺابرۺایکسۺاسدیگۺافرۺیملعۺوفتؼۺاکۺذترکہۺرکےت۔‬
‫رضحتۺیکۺدتنیفۺ‪:‬ۺ‬
‫آپۺاسیجۺہکۺولعمؾۺوہاۺیئبممۺےکۺوجوشیگریۺربقاتسؿۺںیمۺ‪.19/5/2020‬ۺؾۺوسیچپںیۺراضمؿۺبشۺدقرۺفایلۺراوتںۺےکۺاونارۺ‬
‫فۺرباکتۺےتٹیمسۺےسجۺیلعۺاحبصلۺوبتقۺاچتشۺاسۺدارۺافینۺےسۺوکچۺرکےئگۺافرۺیئبممۺیہۺںیمۺرکفانۺفارئسۺافرۺالکۺڈاؿۺیکۺفہجۺےسۺضحمۺ‬
‫‪15‬ۺےسۺ‪20‬ۺولوگںۺےکۺاہوھتںۺرپسۺاخکۺوہے‪،‬ولگۺاچہۺرکۺیھبۺرشکیۺانجزۺہۺہنۺوھےکس۔‬
‫وھپؽۺایکۺڈاولےگۺرتتبۺرہۺریمی‪،‬اخکۺیھبۺمتۺےسۺڈاالۺاجاگیئ‬
‫ےک ۺدصماؼ ۺرہھٹے۔اریخ ۺںیم ۺداع ۺوگں ۺوہں ۺہک ۺاہلل ۺیتفم ۺاصبح ۺوک ۺرکفٹ ۺڑکفٹ ۺتنج ۺبیصن ۺرکے ۺافر ۺربفز ۺایقتم ۺدصیقنۺ‬
‫ق‬
‫صھدداءۺاصنیحلۺےکۺفصۺںیمۺڑھکاۺرکے‪،‬ۺالوھکںۺیکۺدعتادۺںیمۺالع ۺاشع ۺًانیقیۺبسۺالع ۺ قۺںیمۺداعۺوگوہےگن۔‬
‫زدناگینۺیھتۺرتیۺاتہمبۺےسۺاتدنبہۺرت‬
‫وخبۺرتۺاھتۺحبصۺےکۺاترےۺےسۺیھبۺریتاۺرفس‬
‫ص‬
‫ۺاویاؿۺ چَررۺرمدقۺرفُفزاںۺوہۺرتا‬
‫لثمِ ِ‬
‫ُ ويرۺےسۺومعمرۺ ۺاخیکۺاتسبشںۺوہۺرتا‬
‫ۺحلۺرپۺمنبشۺااشفینۺرکے‬
‫آامسںۺریتی َ د‬
‫زبسۂۺ َي ُورہتسۺاسۺرھگۺیکۺابہگنینۺرکے‬

‫‪‬‬

‫‪172‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحتۺااتسذۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپری‪:‬یہقفۺریصبتۺفرکفیۺادتعاؽ‬
‫ونراۺہللۺاجفدی‬

‫‪24‬اسخ ۺدفرۺاطبلۺیملعۺںیمۺیئکۺدرنجۺااسذتہۺےسۺزپےنھۺافرۺےنھکیسۺاکۺومعقۺالمۺےہ‪،‬ۺامتؾۺااسذتہۺاق لۺارتحاؾۺافرۺاؿۺیکۺتمظعۺ‬

‫ملسمۺےہ۔ۺ ااتسذۺافرۺاشع دۺاکۺرہتشۺداینۺےکۺرتہبنیۺروتشںۺںیمۺےسۺاکیۺےہ۔ہکلبۺ ۺرہتشۺیھبکۺیھبکۺوخینۺرےتشۺرپۺیھبۺوفتیقۺےلۺاجاتۺ‬
‫ےہ۔ااسذتہ ۺرصػ ۺدریس ۺاتکںیب ۺیہ ۺںیہن ۺزپاھےت ۺںیہ ۺہکلب ۺاینپ ۺزدنیگ ۺےک ۺرجتےب ۺےس ۺخ یل ۺزدنیگ ۺںیم ۺدرشیپ ۺاحالت‪ ،‬ۺاسملئ ۺفۺ‬
‫الکشمت ۺاک ۺاقمہلب ۺرکےن ۺاک ۺرنہ ۺیھب ۺاھکساجےت ۺںیہ۔ا ۺؿ ۺیک ۺتحیصن‪،‬رجتابت ۺافر ۺترودہات ۺاس ۺفتق ۺس لؽ ۺیس ۺولعمؾ ۺوہیت ۺےہ ۺرگمفہۺ‬
‫ابںیتۺالوعشرۺاکۺہصحۺنبۺاجیتۺںیہۺافرۺفتقۺآےنۺرپۺااسذتہۺیکۺںیتحیصنۺافرۺاؿۺیکۺابںیتۺذنہۺفۺامغۺرپۺدکتسۺدیتیۺںیہۺافرۺرصاطۺمیقتسمۺرپۺ‬
‫اگس ؿۺرکاجیتۺےہ۔ۺزدنیگ ۺےکۺاسۺرفسۺںیمۺدنچۺاےسیۺااس ذتہۺرکاؾۺےس ۺفاہطسۺزپاتۺےہۺہکۺاؿۺیکۺتمظعۺفۺرتعفۺافر ۺتقفش ۺفۺتبحمۺ‬
‫افرۺیملع ۺتیثیح ۺذنہ ۺف ۺدامغ ۺرپہشیمہ ۺشیمہ ۺےئلیک ۺذنہ ۺفۺدامغ ۺرپ ۺشقن ۺنب ۺرک ۺرہۺےئگۺںیہ۔اؿۺیکۺایدںی‪،‬ابںیتۺفتق ۺےک ۺدوھؽ ۺاکۺہصحۺ‬
‫ںیہنۺینبۺںیہۺہکلبۺزدنیگۺےکۺرفسۺےکۺاسھتۺفہۺیھبۺرفسرکریہۺںیہ۔ریمےۺاؿۺیہۺااسذتہۺںیمۺےسۺاکیۺدحمثۺریبک‪،‬ققحمۺافرۺدراولعلؾۺ‬
‫دویدنب ۺےک ۺدصر ۺادملرنیس‪،‬وبقمؽ ۺرتنی ۺااتسذ‪،‬خیش ۺادحلثی ۺرضحت ۺومالان ۺدیعس ۺادمح ۺاپوپنلریۺؒ ۺیک ۺذات ۺع ایم ۺےہ۔ںیہنج ۺداین ۺےسۺ‬
‫رتصخۺوہےئۺیئکۺدؿۺزگر ۺےکچۺںیہۺرگمۺاۺسۺاکۺمغۺدؽۺفۺدامغۺرپۺابۺیھبۺاھچایۺوہاۺےہ۔‪20‬اسؽۺتیبۺےئگ‪،‬بجۺمہۺےن ۺرضحتۺااتسذۺ‬
‫ےسۺرتذمیۺرشفیۺزپیھۺیھت۔اؿۺدفداہویئںۺںیمۺزدنیگۺاہکںۺےسۺاہکںۺچنہپۺیئگ۔وسچۺفرکفۺےکۺزافےیۺیدبلیۺوہےئگۺافرۺرتاحیجتۺ‬
‫دبؽ ۺیئگ۔دیما ۺؿ ۺاکردبؽ ۺایگ۔درس ۺفدترسی ۺاف ۺر ۺدمارس ۺےک ۺرفح ۺرپ ۺفراموحؽ ۺےس ۺںیہک ۺدفراحصتف ۺےس ۺفاہتسب ۺوہاکچ ۺوہں۔اؿۺ‬
‫‪20‬اسولںۺںیمۺرباہۺرا تۺاکیۺیھبۺالم اقتۺںیہنۺوہیئ ۺےہ۔رگمۺاسۺےکۺابفوجدۺرضحتۺااتسذۺےکۺااقتنؽۺیکۺربخنسۺرکۺدؽۺھٹیبۺاسۺایگۺ‬
‫افرۺااسیۺوسحمسۺوہاۺہکۺتہبۺسبیۺتمعنۺےسۺرحمفؾۺوہےئگ۔‬
‫ۺوجۺیتلمۺےہۺرتےۺمغۺےس‪،‬ۺمغِۺدرہۺیکۺلش‬
‫دؽۺےنۺوصتریۺےسۺوصتریۺاْاتریۺوہیگ‬
‫اکی ۺابر ۺرھپ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺایقؾ ۺےک ۺاچر ۺاسخ ۺدفر ۺیک ۺایدفں ۺےک ۺوقنش ۺاکی ۺابر ۺرھپ ۺاگنوہں ۺےک ۺاسےنم ۺع دش ۺرکےنۺ‬
‫ےگل۔رضحت ۺااتسذ ۺاک ۺااحہط ۺداراولعلؾ ۺںیم ۺدالخ ۺوہانےہ۔ااحہط ۺومرسلی ۺےس ۺزگرےت ۺوہےئ ۺداردحلثی ۺکت ۺانچنہپ ۺافر ۺرھپ ۺوپرےۺ‬
‫فاقرۺےکۺاسھتۺدنسمۺدرسۺرپۺھٹیبۺرکۺدرسۺدحثیۺاکادنازۺدربلاہن‪،‬نسحۺایبۺؿ‪،‬ۺااہفؾۺفۺ میہف‪،‬قیقحتۺفۺدیقنتۺافرۺداللئۺافرۺرصتخمۺرگمۺاج عۺ‬
‫ۺوقتیۺ‬
‫ وگتف ۺےس ۺةلط ۺوک ۺک رور ۺرکدانی۔۔ ۺاایشی ۺیک ۺمیظع ۺدینی ۺدرس ۺاگہ ۺدراولعلؾ ۺدویدنبیک ۺاکی ۺاترخی ۺےہ۔اہیں ۺےک ۺااسذتہ ۺملع ۺفنف ٰ‬
‫فتیہلل‪،‬ااثیرفرقابینۺےئلیکۺوہشمرۺرےہۺںیہ۔دارولعلؾۺدویدنبۺےکۺدنسمدرسۺوکاامؾۺرابینۺومالانۺدمحمۺاقمسۺانونوتی‪،‬ۺومالانۺوقعیبۺانونوتی‪،‬ۺ‬
‫‪173‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫خیش ۺادنہل ۺومالان ۺومحمدانسحل ۺدویدنبی‪،‬العہم ۺاونراشہ ۺریمشکی‪،‬خیش ۺاالالسؾ ۺومالان ۺنیس ۺادمح ۺدمین‪ ،‬ۺخیش ۺاالالسؾ ۺومالان ۺریبش ۺادمحۺ‬
‫امثعین‪،‬دحمث ۺریبک ۺومالان ۺرخفادلنیۺ‪ ،‬ۺا می ۺاالالسؾ ۺومالان ۺاقری ۺدمحم ۺبیطۺ‪ ،‬ۺالعہم ۺاربامیہ ۺایلبفیۺ‪ ،‬ۺومالان ۺرعماج ۺاقحل ۺدویدنبی‪ ،‬ۺومالانۺ‬
‫نیس ۺادمح ۺالم ۺاہبریۺ ۺافرومالانۺریصن ۺادمح ۺاخؿ ۺیسیج ۺاصبح ۺملع ۺوتیصخشں ۺےن ۺرفںیقن ۺیشخب ۺںیہ۔ ۺامتؾ ۺرضحات ۺاینپ ۺذات ۺںیم ۺاکیۺ‬
‫انمجن ۺےھت۔ ۺابامک ۺؽ ۺااسذتہ ۺاک ۺاکی ۺۃلسلس ۺاذلبہ ۺےہ۔رضحت ۺااتسذ ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاپوپنلری ۺیک ۺذات ۺع ایم ۺاس ۺ ہلسل ۺیک ۺاکی ۺامہۺ‬
‫ڑکی ۺافر ۺااکربنیۺیکۺاید ۺےھت۔ولعؾ ۺدہینی ۺافر ۺہیلقع ۺرپرہگی ۺع تف ۺےک ۺاسھت ۺولخصۺف ۺتیہللۺےک ۺاٰیلعۺاقمؾۺرپ ۺافہزئ ۺےھت۔اسۺدفرۺںیمۺ‬
‫دراولعلؾ ۺدویدنب ۺےک ۺدنسمدرس ۺےک ۺآربف ۺےھت۔ااکربنی ۺےک ۺرہنسے ۺرفاایت ۺف ۺادقارےک ۺاپابسؿ ۺےھت۔داراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺدرسۺ‬
‫دحثیۺاکۺاخصۺاولسبۺاھت۔داراولعلؾۺدویدنبۺاشہۺفیلۺاہللۺافرۺخیشۺرسدنہیۺدفونںۺشبرفوگںۺےکۺ‚اکمبتۺدحثی‛ اکاملصحۺےہ۔‬
‫رضحتۺاامۺؾۺاشہۺفیلۺاہلل ۺےکۺدرسۺدحثیۺاکۺادنازۺ ۺاھتۺہکۺ‚ہبلطۺےسۺوخدۺیہۺاینۺقبسۺزپوھاایۺرکےتۺےھتۺافرۺرھپۺاسۺےکۺامتؾۺولہپؤںۺ‬
‫افرۺوگوشںۺرپۺاہنتیۺاج عۺافرۺریسۺاحلصۺثحبۺایکۺرکےتۺےھت۔ۺیہقفۺاسملئۺوکۺہبلطۺےکۺاسےنمۺشیپۺرکےتۺفتقۺآپۺیکۺامتؾۺرتۺوتہجۺ‬
‫افر ۺوکشش ۺاس ۺارم ۺیکۺاجبن ۺرموکز ۺریتہ ۺہک ۺابومعلؾ ۺفلتخم ۺافر ۺابوصخلص ۺیفنح ۺافر ۺاشیعفۺکلسم ۺےک ۺدرایمؿ ۺاپےئ ۺاجےن ۺفاےلۺ‬
‫االتخافتۺوک ۺیتحۺادقملفر ۺمکۺایک ۺاجےئ‛۔مک ۺفشیبۺیہی ۺاولسب ۺرضحت ۺیتفم ۺدیعس ۺادمحۺاپنلۺوپریۺاک ۺیھب ۺاھت ۺہک‚االتخیفۺاسملئۺوکۺ‬
‫ااھچےنلۺیکۺاجبےئۺاؿۺرپۺوغرۺفۺرکفۺرکۺےکۺاؿۺےکۺدرایمؿۺقیبطتۺدےنیۺیکۺوکششۺرکےتۺےھت۔ۺدرسۺدحثیۺںیمۺاہمئۺارہعبۺےکۺیہقفۺ‬
‫االتخافت ۺوکرضفر ۺایبؿ ۺرکےت ۺےھت ۺرگم ۺیفنح ۺوک ۺرتحیج ۺدےنی ۺیک ۺوکشش ۺںیہن ۺرکےت ۺےھت ۺہکلب ۺرتحیج ۺدحثی ۺےک ۺہلئسم ۺوک ۺیہ ۺدےتیۺ‬
‫ےھت۔ةلطںیمۺگنتۺرظنیۺیکۺاجبےئۺفتعسۺرظنیۺافرۺقیقحتۺفۺوجتسجۺاکۺذجہبۺدیپاۺرکےنۺیکۺآپۺیکۺوکششۺوہیتۺےہ۔ایسۺفہجۺےسۺاؿۺ‬
‫ےکۺقبسۺںیمۺةلطۺتہبۺیہۺذفؼۺفۺوشؼۺےسۺرشکیۺوہےتۺےھت۔‬
‫داینۺںیمۺاےسیۺتہبۺیہۺوخشۺبیصنۺںیہۺنجۺیکۺوپریۺزدنیگۺرقآؿۺفۺدحثیۺیکۺدختمۺےئلیکۺففقۺریہۺوہ۔دترسیۺذباتۺاکیۺ‬
‫سبا ۺہلغشم ۺےہ‪ ،‬ۺوٹنھگں ۺاطمہعل ۺاک ۺاقتمیض ۺےہ۔العتل‪ ،‬ۺوخایگن ۺرصمفایفت ۺےک ۺابفوجد ۺرضحت ۺااتسذ ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاپنل ۺوپری ۺےن ۺہریۺ‬
‫ومعمیل ۺیملع ۺفاتدخ ی ۺوقنش ۺوھچڑے ۺںیہ۔وج ۺایعمر ۺافر ۺدقمار ۺدفونں ۺاابتعر ۺےس ۺتہب ۺیہ ۺزاید ۺںیہ۔رضحت ۺاامؾ ۺاشہ ۺفیل ۺاہلل ۺدحمثۺ‬
‫دولہیۺیکۺرعمۃکۺاالٓراۺاتکبۺۃجحۺاہللۺفاہعسۺیکۺرشحۺ‚رۃمحۺاہللۺفاہعس‪،‬ۺرقآؿۺرکمیۺیکۺریسفت‪،‬ۺرتذمیۺرشفیۺیکۺرشحۺافرۺاخبرحۺرشفیۺ‬
‫ےک ۺرشفاحت ۺےک ۺالعفہ ۺدرونجں ۺاتکںیب ۺاشل ۺںیہ۔ ۺاتکںیب ۺآپ ۺیک ۺیملع ۺریصبت‪،‬قیقحت ۺف ۺوجتسج‪،‬رفا ت ۺافر ۺوسکییئ ۺیک ۺآہنیئ ۺدارۺ‬
‫ےہ۔انچں ۺہچ ۺاؿ ۺےک ۺااقتنؽ ۺوک ۺملع ۺفنف ۺافر ۺامکالت ۺےک ۺاکررفاں ۺےک ۺرتصخ ۺوہاجےن ۺےس ۺریبعت ۺایک ۺاجراہ ۺےہ۔رعیب ۺاشرع ۺارمؤۺ‬
‫اسیقلۺاکۺ ۺرعش‬
‫وٌااكن كيص ھيکو ھيک واحر‬
‫وىکنو بنیان كوم ھترٌا‬

‫‪174‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےک ۺدصماؼ ۺایس ۺرطح ۺیک ۺایصخشت ۺوہیت ۺںیہ۔ںیم ۺ ۺابت ۺ ھک ۺیھب ۺںیہن ۺاتکسۺوہں ۺہک ۺاؿ ۺےک ۺااقتنؽ ۺےس ۺوج ۺالخ ۺدیپا ۺوہاےہۺ‬
‫اسۺاکۺرپۺوہانۺنکممۺںیہنۺےہ۔ۺویکںۺہکۺاخقلۺاکانئتۺےسۺھچکۺیھبۺسا ۺںیہنۺےہ۔ۺرضحتۺااتسذۺۺوت وگتفۺافرۺرحتریۺںیمۺدحۺدرہجۺادتعاؽۺ‬
‫ےکۺاقلئ ۺےھت‪،‬دمحۺرسایئ ۺںیم ۺولغ ۺف ۺےک ۺفہ ۺتخس ۺاخمفل ۺےھت۔اس ۺےئل ۺرضحتۺااتسذ ۺیکۺتمظعۺفۺرتعف ۺافر ۺاؿ ۺاک ۺیملع ۺاقمؾ ۺاکۺنۺ‬
‫ےئک ۺ ریغ ۺ ۺابت ۺیہک ۺاجیتکس ۺےہ ۺہک ۺرضحت ۺااتسذ ۺاک ۺااقتنؽ ۺرصػ ۺاکی ۺاخدناؿ ۺاک ۺمغ ۺںیہن ۺےہ‪،‬اکی ۺادارے ۺاک ۺ ناصؿ ۺںیہن ۺےہ۔ۺ‬
‫الوھکں ۺاشع دفں ۺافر ۺزہارفں ۺاشعاقؿ ۺدحثی ۺافر ۺبس ۺےس ۺسبھ ۺرک ۺاایشی ۺیک ۺمیظع ۺدینی ۺدرس ۺاگہ ۺدارااولعلؾ ۺدویدنباکی ۺاےسی ۺمیظعۺ‬
‫ااتسذ ۺےس ۺرحمفؾ ۺ وہایگ ۺےہ ۺوج ۺاس ۺیک ۺآربفافر ۺیملع ۺایقدت ۺف ۺایسدت ۺےک ۺرمےبت ۺرپ ۺافہزئ ۺاھت۔ابری ۺاعتیل ۺیک ۺدقرت ۺےس ۺ ۺادیم ۺےہ ۺہکۺ‬
‫ااکربنیۺےکۺولخۺصۺفتیہللۺےکۺاتجۺلحمۺداراولعلؾۺدویدنبۺوکۺوجۺ ناصؿۺاچنہپۺےہۺاسۺےکۺدتارکۺےئلیکۺاابسبۺفۺاحالتۺدیپارفامدے۔‬
‫رضحت ۺےک ۺیملع ۺوفتؼ‪ ،‬ۺاولسب ۺدرس‪،‬ولعؾ ۺدح ثی ۺرپۺدجرتس ۺافر ۺیفینصت ۺدخامت ۺرپ ۺتہب ۺھچک ۺاھکلۺاجراہ ۺےہ ۺافرۺاھکل ۺیھب ۺاجےئۺ‬
‫ل‬
‫اگ۔رضفرتۺیھبۺاسۺابت ۺیک ۺےہۺہکۺرضحت ۺیکۺریسفت ۺ’دہاتی ۺارقلآؿ‛‪ ،‬ۺرتذمی ۺرشفی ۺیک ۺرشح’ۃفحت ۺاال معی ۺرشح ۺننس ۺارتلذمی‘‪،‬ۺ‬
‫اخبری ۺرشفیۺیک ۺرشح ۺ‚ۃفحت ۺااقلری ۺرشح ۺاخبری‛ افر ۺرضحت ۺاامؾ ۺاشہ ۺفیل ۺاہلل ۺدولہی ۺیکۺوہشمر ۺزامہن ۺافرۺرعمۃک ۺاالٓراءۺاتکب ۺۃجحۺاہللۺ‬
‫اابلہغلۺیکۺرشحۺ‚رۃمحۺاہللۺفاہعس‛ افرۺدرگیۺہ تافیتۺاکۺیملعۺاجہزئہۺ‪،‬ایۺاجےئ‪،‬اؿۺےکۺاصتفینۺرپانیمسرۺاکۺااقعندۺافرۺثحبۺفۺابمہثحۺاکۺدفرۺ‬
‫ےلچۺاتہکۺاؿۺاتکوبںۺیکۺراسیئۺاعؾۺولوگںۺکتۺوہافرےھجمۺوقیۺادیمۺےہۺہکۺرضحتۺےکۺالوھکںۺاشع دفںۺںیمۺےسۺوکیئۺہنۺوکیئۺاکرۺریخۺ‬
‫وک ۺرضفر ۺااجنؾ ۺدے ۺاگ۔ ۺرگم ۺیملع ۺرحتفی‪ ،‬ۺدباعت ۺافر ۺطلغ ۺآزیمش ۺےک ۺالخػ ۺرضحت ۺااتسذیک ۺدخامت ۺاناق ل ۺرفاومش ۺےہ۔اےسیۺ‬
‫رضحتۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺیکۺزدنیگۺاکۺرہۺولہپۺرفنشۺےہۺرگمۺاسۺاعمےلمۺںیمۺیتفمۺادمحۺدیعسۺاپنلۺوپریۺاےنپۺاعمرصنیۺرپۺوفتیقۺ‬
‫احلصۺےہ۔ولعؾۺوبنتۺےکۺاحنیلمۺیکۺتفصۺایبؿۺرکےتۺوہےئۺروسۺؽۺاہللۺیلصۺاہللۺہیلعۺفملسۺےنۺاکیۺومعقۺرپۺاراشدۺرفامایۺاھتۺہک‬
‫‚ ۺملع ۺرہلسن ۺےس ۺآےن ۺفایل ۺلسن ۺےک ۺرتہبنی ۺاعدؽ ۺارفاد ۺفوصؽ ۺرکںی ۺےگ ۺرھپ ۺفہ ۺاس ۺملع ۺےس ۺرحتفی‪،‬دباعت ۺافر ۺطلغ ۺآزیمش ۺوکۺ‬
‫اٹمڈاںیلۺےگ‛۔‬
‫ولعؾۺوبنتۺںیمۺرحتفیۺافرۺدباعتۺفۺرخاافتۺیکۺآزیمۺشۺےکۺالخػۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺیکۺوکوششںۺےسۺااکنرۺںیہنۺایکۺ‬
‫اجاتکسۺےہ۔اںیہنۺبجۺ ۺوسحمسۺوہاۺہکۺکسمتۺابہنسلۺافرادتعاؽۺیکۺراہۺرتکۺرکےکۺارفاطۺفرفتطیۺافۺرۺدماتنہۺیکۺراہۺیکۺاجریہۺےہۺوتۺ‬
‫فہۺولۃمۺالمئۺیکۺرپ فاہۺےئکۺ ریغۺ قۺوکۺفاحاۺرکےنۺیکۺرھبۺوپرۺوکششۺیکۺےہ‪،‬اسۺےئلیکۺاوہنںۺےنۺاںونںۺوکۺیھبۺںیہۺ اشخۺےہ۔ۺاؿۺےکۺرکفۺ‬
‫ف ۺایخؽ ۺافر ۺقیقحت ۺےس ۺاالتخػ ۺایک ۺاجاتکس ۺےہ ۺرگم ۺا ۺؿ ۺےک ۺفتعس ۺرظن‪،‬وقت ۺاحہطف ۺافر ۺرثکت ۺاطمہعل ۺافر ۺبس ۺےس ۺسبھ ۺرک ۺاؿ ۺےکۺ‬
‫ولخصۺفۺتیہللۺےسۺااکنرۺںیہنۺایکۺاجاتکسۺےہ۔‬
‫‚ ہسلجۺزعتتیۺافرایصخشتۺرپۺانیمیسر‛یکۺرش ی ۺتیثیحۺےسۺقلعتمۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺےنۺدحثی ۺفریستۺیکۺرفینشۺںیمۺ‬
‫ہسلجۺزعتتیۺافرۺایصخشتۺرپۺدقعنمۺوہےنۺفاےلۺانیمسرفںۺںیمۺارفاطۺفۺرفتطیۺافرۺطلغۺرفاایتۺیکۺآزیمشۺرپۺوماذخہۺرکےتۺوہےئۺیملعۺ‬

‫‪175‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ثحب ۺاک ۺآاغز ۺرکےت ۺوہےئ ۺقیقحت ۺف ۺوجتسج ۺیک ۺیئن ۺراہ ۺوھک ۺؽ ۺدی۔ع ہچ ۺضعب ۺانداونں ۺےن ۺوپری ۺثحب ۺوک ۺذایت ۺدینمش ۺافر ۺبصعت ۺےس ۺریبعتۺ‬
‫رکےک ۺاکی ۺیملع ۺثحب ۺوک ۺانتمزع ۺانبدای۔ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےسیج ۺمیظع ۺادارفں ۺںیم ۺاس ۺرطح ۺیک ۺیملع ۺںیثحب ۺںیہن ۺوہں ۺیگ ۺوت ۺرھپ ۺاہکںۺ‬
‫وہیگ؟تبثمۺاموحؽۺںیمۺقیقحتۺفۺدیقنتۺافرۺادبۺفارتح اؾۺوکۺوحلمظۺرےتھکۺوہےئۺیملعۺاالکشتۺےسۺقیلختۺیکۺالصتیحۺدیپاۺوہیتۺےہ۔قیقحتۺ‬
‫فۺوجتسجۺیکۺیئنۺراںیہۺوھکیتلۺںیہ۔گنتۺرظنیۺےکۺاجبےئۺفتعسۺرظنیۺدیپاۺوہیتۺےہ۔‬
‫دباعتۺیک ۺاترخی ۺرپ ۺاؿ ۺیک ۺرہگی ۺرظنیھت ۺہکۺدب ت ۺاک ۺآاغز ۺسک ۺاموحؽۺںیمۺوہاتۺافر ۺرھپ ۺامسجۺفاعمرشہۺںیم ۺاس ۺیک ۺوک یسۺلکشۺ‬
‫اایتخرۺرکاجیت ۺےہ ۺاس ۺےس ۺفہ ۺوخبیب ۺفافق ۺےھت ۺانچں ۺہچ ۺکسمت ۺابہنسل ۺافرۺدباعتۺےک ۺاعمےلمۺںیمۺفہ ۺااہتنیئۺتخس ۺےھت۔۔ ۺرعیب ۺاالفۺؽۺ‬
‫ےکۺےنیہمۺںیمۺوہےنۺفاےلۺالیمدایبنلۺےکۺےسلجۺابۺلقتسمۺاکیۺوہتارۺیکۺلکشۺاایتخرۺرکاکچۺےہ۔ۺدیعۺالیمایبنلۺوکۺدنیۺھجمسۺرکۺدنہفاتسؿۺ‬
‫رھب ۺ ںیم ۺولجس ۺاکنےل ۺاجےت ۺںیہ ۺافر ۺرطح ۺرطح ۺےک ۺرخاافت ۺف ۺدباعت ۺاک ۺاراکتب ۺوہات ۺےہ۔ادتبا ۺںیم ۺنلعےئ ۺدویدنب ۺیھب ۺالیم ۺدےکۺ‬
‫رپفع اومںۺںیمۺ ۺہہکۺرکرشکیۺوہےتۺےھتۺہکۺاسۺیکۺفہجۺےسۺریستۺےکۺاغیپؾۺوکۺاعؾۺرکےنۺاکۺومعقۺلۺاجاتۺےہۺرگمۺوساؽۺ ۺےہۺ‬
‫ہکۺآجۺالیمدۺیکۺفیہۺوصرتۺےہۺوجۺوجۺدسۺسیبۺاسؽۺلبقۺیھتۺاظرہۺےہۺہکۺںیہن۔‬
‫ااسیۺیھبۺںیہنۺرضحتۺیتفم ۺےنۺیلہپۺرمہبتۺاسۺرطحۺیکۺثحبۺاکۺآاغزۺایکۺےہ‪،‬یئکۺداہیئۺلبقۺرضحتۺا میۺاالالسؾۺرضحتۺومالانۺ‬
‫اقریۺدمحمۺبیطۺےکۺدفرۺاامتہؾۺںیمۺیھبۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺویؾۺاتسیسۺرپۺدرگیۺرصعیۺادارفںۺےکۺرطۺزۺرپۺنشۺافرۺایداگرۺانمےنۺیکۺ‬
‫وجتسی ۺرپ ۺوغر ۺفرکف ۺرشفع ۺوہا ۺافر ۺنیمظتنم ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺاس ۺےئلیک ۺرایض ۺیھب ۺوہےئگ۔رضحت ۺااتسذ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺاس ۺفتقۺ‬
‫فٰیطس ۺایلع ۺےک ۺااتسذ ۺےھت۔اس ۺےک ۺابفوجد ۺرضحت ۺممتہم ۺیک ۺدختم ۺںیم ۺاحرض ۺوہےئ۔ ۺدحثی ۺفریست ۺیک ۺرفینش ۺںیم ۺاس ۺرطح ۺےکۺ‬
‫رپفع اؾ ۺےک ۺالخػ ۺداللئ ۺشیپ ۺرکےت ۺوہےئ ۺاہک ۺہک ۺ‚داراولعلؾ ۺدویدنب‛ےسیج ۺرکفی ۺفرظناییت ۺادارے ۺںیم ۺاع ۺاس ۺرطح ۺدب ت ۺیکۺ‬
‫رشفاعتۺیکۺاجےئۺیگۺوتلبقتسمۺںیمۺایھچۺتینۺےس ۺرشفعۺایکۺاجےن ۺفاالۺاکؾۺطلغۺرمسۺےکۺوطرۺرپۺاعمرشےۺںیمۺڑجۺڑکپںیلۺیگ۔ا میۺ‬
‫االالسؾۺاقریۺدمحمۺبیطۺۺاقمسۺاولعلؾ ۺفاریخلاتۺاامؾۺدمحمۺاقمسۺانونوتیۺےکۺہنۺرصػۺیبلصۺافالدۺںیہۺہکلبۺاؿۺےکۺولعؾۺفنشم ۺےکۺفارثۺ‬
‫یھب ۺےھت۔انچں ۺہچ ۺاٰیلع ۺرظیف ۺاک ۺاظمرہہ ۺرکےت ۺوہےئ ۺرضحت ۺیتفم ۺےک ۺداللئ ۺےس ۺاافتؼ ۺایک ۺافراسالہن ۺنش ۺےک ۺرپفع اؾ ۺوک ۺوتلمیۺ‬
‫رکدای۔داراولعلؾ ۺدویدنب ۺےک ۺدصاسخ ۺرقتةیت ۺےک ۺومعق ۺاکی ۺبیجع ۺف ۺرغبی ۺےصق ۺاکرضحت ۺااتسذۺےن ۺاینپ ۺاتکب ۺ‚ہسلج ۺزعتتی ۺاکۺ‬
‫رش یۺمکح‛ ںیمۺذرکۺرکےتۺوہےئۺاھکلےہۺہک‬
‫‚ اخ ۺآابدۺےکۺاکیۺشبرگۺرفےپۺےکۺاپچنۺےکسۺےلۺرکۺآےئۺافرۺرضحتۺا میۺاالالسؾۺدقسۺرسہۺوکۺدےیئۺافرۺاہک‪:‬ۺیبنۺرکمیۺیلصۺاہللۺ‬
‫ہیلعۺفملسۺریمےۺاپسۺدیباریۺںیمۺآےئۺافرۺ ۺرفےپۺدےیئۺافرۺرفامای‪:‬اکیۺاالجسۺدصۺاسخ ۺںیمۺدانی‪،‬اکیۺرضحتۺا میۺاالالسؾۺوکۺدانیۺ‬
‫اخل۔ایسۺاشؾۺوکۺدارادحلثیۺاتحتینۺںیمۺہسلجۺدقعنمۺوہاۺافرۺرضحتۺومالانۺاسملۺدقسۺرسہۺےنۺرقتریۺرفامیئۺافرۺوخبۺدنچہۺوہا۔دفرسےۺ‬
‫دؿۺحبصۺںیمۺاتکںیبۺےلۺرکۺرضحتۺا میۺاالالسؾۺےکۺاپسۺایگۺافر‚اقیلعتلۺاحیبصل‛ ںیمۺاحتلۺدیباریۺںیمۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺفملسۺےسۺ‬

‫‪176‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫الماقتۺےئلیکۺوجۺرشاطئۺںیھتۺفہۺداھکںیۺافرۺںیمۺےنۺرعضۺایکۺہکۺ’یبنۺرکمیۺیلصۺاہللۺہیلعۺفملسۺدفرسیۺداینۺںیمۺےہۺافرۺدفرسیۺداینۺیکۺ‬
‫زیچ ۺاس ۺداین ۺںیم ۺآیتکس ۺےہ‪ؒ ،‬اوسد ۺےک ۺابرے ۺرفاتی ۺےہ ۺہک ۺفہ ۺتنج ۺاک ۺرھتپ ۺےہ‪،‬رگم ۺاڈنای ۺیک ۺم لاؽ ۺںیم ۺڈوہ ۺوہا ۺہکس‪ ،‬ۺنج ۺرپ ۺنیتۺ‬
‫اریفں ۺاک ۺوفوٹ ۺیھب ۺےہ‪،‬افر ۺنس ۺیھب ۺاپھچ ۺوہا ۺےہ‪ ،‬ۺےکس ۺوضحر ۺیلص ۺاہلل ۺہیلع ۺفملس ۺیک ۺتیکلم ۺںیم ۺےسیک ۺےچنہپ‪،‬افرآۺپ ۺےن ۺاؿ ۺشبرگۺ‬
‫اصبحۺوکۺےسیکۺیانتیۺرفامےئ‪،‬ۺرضفرۺاؿۺوکۺدوھہکۺوہاےہ۔‬
‫رضحت ۺا می ۺاالالسؾ ۺدقس ۺرسہ ۺ ےن ۺریمی ۺ ۺابت ۺلوبؽ ۺرفامیئ ۺافر ۺدفرسے ۺدؿ ۺدارادحلثی ۺوفاقین ۺںیم ۺہسلج ۺوہا ۺافر ۺرضحتۺ‬
‫ومالان ۺاسمل ۺاصبح ۺدقس ۺرسہ ۺےن ۺرقتری ۺیک ۺاس ۺںیم ۺاصػ ۺرفامای ۺہک ۺہک ۺلک ۺیک ۺابت ۺمہ ۺےن ۺہبلغ ۺتبحم ۺںیم ۺامؿ ۺیل ۺیھت ۺاس ۺوک ۺآےگ ۺہنۺ‬
‫سباھایاجےئ۔‛‬
‫ولعؾۺوبنتۺےکۺاحنیلمۺیکۺوجۺ تاتۺوضحرۺاپکۺیلصۺاہللۺہیلعۺفملسۺےنۺاےنپۺشیپۺوگیئۺوجۺرفامیئۺےہۺایسۺاکۺ ۺخ یلۺرہظمےہ۔رقآؿۺ‬
‫ف ۺدحثی ۺافر ۺرقفؿ ۺالثہث ۺیک ۺرکف ۺےس ۺذرہ ۺرباربارحناػ ۺافررکفی ۺےب ۺراہ ۺرفی ۺسبے ۺےنتف ۺوک ۺدوعت ۺدےنی ۺےک ۺرتمادػ ۺےہ۔رضحتۺ‬
‫یتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپرۺی ۺےنۺاسۺرفہضیۺوکۺوخبیبۺاھبنۺایۺافر ۺیہیۺفہجۺےسۺاؿۺےسۺقلعتمۺاہکۺاجاتۺاھتۺہکۺفہۺاسۺدفرۺںیمۺ‚کلسمۺدویدنب‛‬
‫ےکۺیملعۺاسالرۺںیہ۔‬
‫یتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺیکۺرکفۺیھتۺہک’دویدنبۺتیۺوکیئۺرفہقۺںیہنۺےہۺہکلبۺالہۺتنسۺفاامجل تۺاکۺدفرساۺانؾۺےہ۔رہفہۺصخشۺوجۺ‬
‫رخاافت‪،‬دباعتۺافرۺروسامتۺےسۺبنتجمۺافرۺتنسۺروسؽۺاکۺریپفےئۺاکرۺےہۺفہۺ‚دویدنبی‛ےہ‘۔الہۺتنسۺاکۺدمارۺرقآؿۺفۺتنسۺافرۺ‬
‫رقفؿ ۺالثہث ۺ(احصہب ۺرکاؾ‪ ،‬ۺاتنیعب ۺافر ۺعبت ۺاتنیعب)ےک ۺلمع ۺرپ ۺےہ۔ ۺوجابںیت ۺرقآؿ ۺف ۺتنس ۺےک ۺالخػ ۺںیہ ۺافر ۺرقؿ ۺالثہث ۺےک ۺسا ۺ‬
‫رشفعۺوہاۺےہۺفہۺدب تۺےہ۔یہقفۺزجایئتۺاع ۺدحثیۺےکۺالخػۺںیہۺوتۺفہۺاناق لۺلوبؽۺےہ۔(اموخذۺیملعۺابطخت)‬
‫ربقفںۺرپۺہبتک‪،‬ۺربقاتسونںۺںیمۺرماہبقۺافرربقفںۺرپۺرقآؿۺیکۺالتفت‪،‬ۺایسۺرطحۺوصتػۺےکۺانؾۺرپۺارفاطۺفۺرفتطیۺافرااکربرپیتسۺںیمۺولغۺ‬
‫رپۺریکنۺرکےتۺوہےئۺرفامےتۺےھتۺدویدنبتیۺافرۺدبویتعںۺےکۺدرایمؿۺرصػۺاکیۺاپتشلۺاکۺرفؼۺرہۺایگۺےہ۔بجۺہکۺ ۺزیچںیۺرقآؿۺفۺ‬
‫دحثیۺےسۺناتبۺںیہنۺےہۺوتۺرھپۺکلسمۺدویدنبۺداایعؿۺاؿۺرحوتکںۺاکاراکتبۺسکۺرطحۺرکےتکسۺںیہ؟۔‬
‫دنیۺوہ‪،‬ہفسلفۺوہ‪،‬رقفوہ‪،‬اطلسینۺوہ‬
‫وہےتۺںیہۺہتخپۺاقعدئۺیکۺانبرپۺریمعت‬
‫رحػۺاسۺوقؾۺاکۺےبۺوسز‪،‬لمعۺزارفںۺزوبں‬
‫وہایگہتخپۺاقعدئۺےسۺیہتۺسجۺاکۺریمض‬
‫وخد ۺااستحیب ۺافر ۺاےنپ ۺرکف ۺف ۺرظن ۺوک ۺرق آؿ ۺف ۺدحثی ۺیک ۺوسکس ۺرپ ۺرپےنھک ۺاک ۺلمع ۺاع ۺدنب ۺرکدایاجےئ ۺوت ۺوکیئ ۺیھب ۺرحتکی ۺافر ۺامج تۺ‬
‫رصاطۺمیقتسمۺےسۺکٹھبۺاجیتۺےہۺافرۺاسۺاکۺنشمۺصپۺپ تۺالچاجاتےہۺافرۺرخاافتۺاحفیۺوہاجیتۺےہ۔‚رحتکیۺداراولعلؾۺدویدنب‛ اؿۺ‬

‫‪177‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رحتوکیںۺںیمۺےسۺاکیۺسجۺےنۺیئکۺاحمذۺفںۺرپۺاکؾۺایکۺےہۺافرۺرہۺاحمذۺرپۺاکایمیبۺفۺاکرماینۺاسۺےکۺدقؾۺوچیمۺےہ۔ڈزیھۺوسۺاسؽۺسا ۺیھبۺ‬
‫اع ۺ ۺرحتکی ۺاینپ ۺونعمتی ۺافر ۺاتیمہ ۺوک ۺربرقار ۺرےھک ۺوہےئ ۺےہ ۺوت ۺاس ۺیک ۺفہج ۺ ۺےہ ۺہک ۺرحتکی ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےس ۺفااگتسبؿ ۺںیمۺ‬
‫ہشیمہۺاکیۺایسیۺارفادۺرےہۺںیہۺوہنجںۺےنۺوخدااستحیبۺافرۺامج تۺےکۺرکفۺفلمعۺوکۺرقآؿۺفۺدحثیۺیکۺوسکس ۺرپۺرپاھکۺافرۺاںونںۺاکۺیھبۺ‬
‫وماذخ ۺہ ۺرکےن ۺےس ۺع سی ۺںیہن ۺایک ۺےہ۔اسھت ۺیہ ۺرخاافت‪ ،‬ۺیوغایت ۺیک ۺآزیمش ۺرپ ۺہیبنت ۺرکےک ۺرحتکی ۺدویدنب ۺوک ۺاےنپ ۺاقمدص ۺےسۺ‬
‫رحنمػ ۺںیہن ۺوہےن ۺدای ۺےہ۔ ۺاامؾ ۺرابین ۺرضحت ۺومالان ۺردیشادمح ۺوگنگیہ‪ ،‬ۺخیش ۺادنہل ۺومالان ۺومحمد ۺانسحل ۺدویدنبی‪،‬ا می ۺاالتم ۺرضحتۺ‬
‫ومالانۺارشػۺیلعۺاھتونی‪،‬دحمثۺریبکۺرضحتۺومالانۺاونرۺاشہۺریمشکیۺافرۺخیشۺاالالسؾۺومالانۺنیسۺادمحۺدمینۺا میۺاالالسؾۺرضحتۺومالانۺ‬
‫اقریۺدمحمۺبیطۺ‪،‬خیش ۺادحلثی ۺرضحت ۺومالانۺزرکایۺ‪،‬رضح ۺت ۺومالان ۺوظنمر ۺادمح ۺامعنینۺافرۺامیضۺرقبیۺیکۺمیظع ۺتیصخش ۺیحم ۺاہنسلۺرضحتۺ‬
‫ومالانۺارباراقحل ۺیقح ۺرہدفیئۺ ۺےسۺےل ۺرضحت ۺیتفم ۺدیعسادمح ۺاپوپنلری ۺکت ۺاکی ۺوطلیۺسرہ تۺےہ ۺوہنجں ۺےن ۺرحتکی ۺدویدنب ۺیکۺ‬
‫افحتظۺیکۺےہ۔اخویمںۺفۺوکاتویہںۺیکۺربالمۺاشندنیہۺرکےکۺرحتکیۺوکۺرصاطۺمیقتسمۺرپۺاگس ؿۺراھکۺےہ۔ادیمۺےہۺہکۺلبقتسمۺںیمۺایسیۺ‬
‫ایصخشتۺدیپاوہںۺیگۺوجۺاسۺمیظعۺرفےضیۺوکۺااجنؾۺدیتیۺرںیہۺیگ۔‬
‫رضحتۺیتفمۺدیعسادمحۺاپوپنلریۺیکۺتمظعۺفۺرتعفۺوکوجابںیتۺدفابالۺرکیتۺںیہۺاؿۺںیمۺ ۺابتۺیھتۺہکۺفہۺاینپۺراےئۺاقمئۺرکےنۺےسۺ‬
‫لبق ۺرقآؿ ۺف ۺدحثی ۺافر ۺنلع ۺیک ۺاتکوبں ۺاک ۺاغرئاہن ۺاطمہعل ۺرضفررکےت ۺےھت ۺافر ۺس دی ۺقیقحت ۺیک ۺراںیہ ۺیھب ۺیلھک ۺرےتھک ۺےھت۔انچں ۺہچۺ‬
‫رضحتۺومالانۺدمحمۺاسملۺاقیمسۺےکۺانیمیسرۺےکۺومعقۺرپۺوجۺیملعۺثحبۺرشفعۺوہیئۺیھتۺاسۺومعقۺرپۺیھبۺاوہنںۺےنۺفاحاۺوظفلںۺںیمۺاہکۺاھتۺ‬
‫ہک‚اانبےئ ۺداراولعلؾ ۺآےگ ۺآںی ۺافر ۺہلئسم ۺوک ۺتبثم ۺای ۺیفنم ۺولہپےس ۺفاحا ۺرکںی‛۔رگم ۺاوسفس ۺےہ ۺہک ۺرضحت ۺےن ۺسج ۺیملع ۺثحب ۺیکۺ‬
‫رشفاعتۺیکۺفہۺبصعتۺافرۺدضیکۺلکشۺاایتخرۺرکیلۺافرۺولوگںۺےنۺنعلۺنعطۺافرۺدانشؾۺرطازیۺاکۺاکیۺ ہلسلۺرشفعۺرکےتۺوہےئۺامیضۺ‬
‫ےکۺزومخںۺوکۺرکدیےنۺےگل۔ایکۺوکیئۺوسچۺاتکسۺےہۺہکۺیئکۺداہویئںۺکتۺرتذمیۺرشفیۺزپاھےنۺفاالۺصخشۺاےلگۺدؿۺقبسۺںیمۺآےئۺافرۺ‬
‫ےہکۺہک‚لکۺںیمۺ ےنۺوجۺںیمۺاکیۺاطبلۺےکۺوساؽۺرپۺےکۺوجابۺںیمۺوجابںیتۺںیہکۺںیھتۺفہۺطلغۺیھتۺالصۺہلئسمۺ ۺےہ‛۔آجۺدرسۺ‬
‫اگوہںۺںیمۺوساؽۺفۺوجابۺاکۺ ہلسلۺمتخۺوہاتاجراہۺےہ۔وسا ؽۺرکےنۺفاےلۺاطبلۺملعۺیکۺوحہلصۺازفایئۺرکےنۺاجبےئۺوسا ؽۺرپۺیہۺوساؽۺ‬
‫ڑھکاۺرکےک ۺاطبل ۺملع ۺوک ۺاخومش ۺرکدای ۺاجات ۺےہ۔انچ ں ۺہچ ۺآج ۺامہرے ۺادارفںۺےسۺقیقحت ۺفۺوجتسجۺمتخۺوہایگ ۺوہایگ ۺےہ ۺافر ۺیقیلخت ۺذنہۺ‬
‫ےکۺاحنیلمۺاسےنمۺںیہنۺآرےہۺںیہ۔‬
‫رضحت ۺیتفم ۺدیعس ۺکلسم ۺیک ۺغیلبت ۺےک ۺدا ی ۺںیہن ۺےھت۔رگم ۺفہ ۺ ق ۺےک ۺااہظرںیم ۺ مہجکہمااٹہ ۺوک ۺیھب ۺربداتش ۺرکےن ۺاکس اج ۺںیہنۺ‬
‫ۺافر ۺکلم ۺیک ۺاستیمل ۺےئلیک ۺہقفتم ۺہلصیف ۺرکانۺ‬ ‫رےتھک ۺےھت ۺا ۺؿ ۺیک ۺوسچ ۺیھت ۺہک‚یکلم ۺاسملئ ۺکلم ۺےک ۺامتؾ ۺابدنشف ۺوک ۺل ۺرک ۺانھٹیب ۺاچ‬
‫ۺافرۺکلمۺیکۺ‬ ‫اچ ‪،‬گنجۺآزادیۺےکۺفتقۺدنہفملسمۺااحتدۺاسۺیکۺاثمؽۺےہ۔یلمۺاسملئۺںیمۺتلمۺےکۺامتؾۺرفوقۺںۺوکۺلۺرکۺانھٹیبۺاچ‬
‫السیتمۺےئلیکۺاکیۺآفازۺدنلبۺرکینۺاچےہ‪،‬ۺملسمۺرپلنسۺالۺوبرڈۺاکۺااحتدۺاسۺیکۺاثمؽۺےہ۔کلسمۺفۺرشمبۺےکۺاالتخػۺںیمۺرہۺاکیۺوکۺاینپۺ‬

‫‪178‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫‛۔ایدشۺریخبریمےۺدفرہۺدحثیۺےکۺاسؽۺںیمۺاکیۺدؿۺرضحتۺااتسذۺآےئۺافرۺاہکۺہکۺریکاخ ۺےکۺ‬ ‫راےئۺرپۺرہۺرکۺزنا عۺےسۺانچبۺاچ‬

‫ھچک ۺةلط ۺریمے ۺرھگ ۺآرک ۺ ۺوخاشہ ۺاظرہۺیکۺےہۺہک ۺفہۺریمے ۺداللئ ۺےسۺاتمرثۺوہرکرضحتۺاامۺاشیعف ۺیکۺدیلقتۺوھچڑۺرکۺاامؾۺاوبہفینح ۺیکۺ‬
‫دیلقتۺرکان ۺاچےتہ ۺںیہ‛ ۔رضحت ۺااتسذ ۺےن ۺرفامای ۺںیم ۺاہیں ۺولوگں ۺوک ۺیفنح ۺانبےن ۺےئلیکۺںیہن ۺآات ۺےہ۔وچںۺہکۺںیم ۺہقف ۺیفنح ۺرپ ۺلمعۺرکاتۺ‬
‫وہںۺاسۺےئلۺدرسۺدےتیۺفتقۺااحدثیۺےسۺاطمتقبۺرکاتوہں۔اسۺےئلۺںیمۺاےنپۺزعسیفںۺےسۺہ اتوہںۺہکۺفہۺریمےۺداللئۺےسۺ‬
‫اتمرثوہرکۺاےنپۺاامؾۺیکۺدیلقتۺہنۺوھچڑںی‛۔اکیۺہگجۺےتھکلۺںیہ‬
‫‚ داراولعلؾ ۺدویدنب ۺکلسم ۺیک ۺدوعت ۺںیہن ۺداتی‪،‬الہ ۺاہنسل ۺفاامجل ت ۺےک ۺکلسم ۺدتعمؽ ۺیک ۺافحتظ ۺرکاتےہ‪،‬اچریہقف ۺاسمکلۺ‬
‫ںیہۺافرۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺرہکلسمۺےکۺاطبلۺملعۺزپےتھۺںیہ‪،‬وجبۺںیمۺوشاعفۺسبیۺدعتادۺںیمۺںیہۺرگمۺداراولعلؾۺیکۺڈزیھۺوساسخ ۺ‬
‫اترخیۺںیمۺاکیۺیھبۺاشیعفۺاطبلۺملعۺداراولعلؾۺںیمۺزپھۺرکۺیفنحۺںیہنۺوہا‪،‬ۺاسۺےئلۺہکۺدفرہۺدحثیۺےکۺااسذتہۺکلسمۺیکۺدوعتۺںیہنۺ‬
‫دےتی‛۔(ہسلجۺزعتتیۺاکۺرش یۺمکح‪:‬صۺ‪)82‬‬
‫رضحت ۺااتسذ ۺرکف ۺفرظن ۺںیم ۺادتعاؽ ۺےک ۺاقلئ ۺےھت‪ ،‬ۺاسھت ۺیہ ۺفہ ۺاینپ ۺابت ۺافر ۺومفق ۺفاحا ۺرکےن ۺںیم ۺرجی ۺیھب ۺےھت‪،‬اسۺ‬
‫اعمےلم ۺںیم ۺیسک ۺالمتم ۺرکےن ۺفاولں ۺیک ۺالمتم‪،‬دفہدوں ۺیک ۺانرایگض ۺافر ۺاںونں ۺیک ۺےب ۺاانتعیئ ۺیک ۺرپف ۺاہ ۺےئک ۺ ریغ ۺاےنپ ۺریمض ۺیک ۺآفازۺ‬
‫رضفرۺدنلبۺرکےتۺےھت۔قیقحتۺفۺقیلختۺافرۺاداہتدۺاجریۺرےنھکۺےکۺ قۺںیمۺےھت۔ۺاخمبطۺیکۺذینہۺادعتسادۺافرۺاقتیلبۺےکۺاحلظۺےسۺاینپۺ‬
‫ابت ۺرےنھک ۺںیم ۺفہ ۺامرہ ۺےھت‪،‬اؿ ۺیک ۺابںیت ۺاسدہ ۺوہیت ۺںیھت ۺرگم ۺاعمین ۺدقیق ۺوہیت ۺںیھت۔رضحت ۺیلع ۺنب ۺاطبل ۺرکؾ ۺاہلل ۺفہہج ۺاک ۺامیکحہنۺ‬
‫ٔ‬ ‫ٔ‬
‫وقؽ ۺےہ‪:‬لکٍو اىناس ىلع كرر غلوىيً ارتيرون ان يکزب هللا و رضوىو ۺ(ولوگں ۺےس ۺا ۺؿ ۺیک ۺھجمس ۺےک ۺاطمقب ۺاطخب ۺایکۺ‬
‫اجےئۺاتہکۺفہۺ انداینۺےسۺاہللۺفۺروسؽۺیکۺابتۺیکۺذکتبیۺہنۺرکںی)رضحتۺااتسذۺاسۺےکۺخ یلۺدصماؼۺےھت۔‬
‫اہللۺےکۺفویلںۺےکۺابرےۺںیمۺاہکۺایگۺےہۺہکۺاع ۺفہۺمسقۺاھکےتیلۺںیہۺوتۺاہللۺاسۺوکۺوپراۺرکےنۺےکۺاابسبۺدیپاۺرفامےتۺںیہ۔رضحتۺ‬
‫ااتسذۺفلتخم ۺوم اعقۺرپۺربقفں ۺرپۺہبتک‪ ،‬ۺونیہمں ۺزعتیتی ۺےسلج ۺےکۺااقعند ۺےک ۺدشدیۺاخمفل ۺےھت۔دقرت ۺاکۺرکہمشۺدےئھکی ۺاؿۺیک ۺومتۺاےسیۺ‬
‫احالتۺافرۺفتقۺںیمۺوہیئۺہک ۺاخومیشۺےسۺیئبممۺےکۺاکیۺاعؾۺربقاتسؿۺںیمۺملعۺفالصحۺےکۺےنیجنگۺوکۺ ۺاخکۺرکدایۺایگ۔وچںۺہکۺوکرفانۺ‬
‫فارئسۺیکۺفہجۺےسۺاامتجاعتۺےکۺااقعن دۺرپۺلمکمۺاپدنبیۺےہ۔وتۺرھپۺزعتیتیۺوسلجںۺاکۺوساؽۺیہۺاہکںۺدیپاۺوہاتۺےہ؟۔رگمۺرضحتۺااتسذۺاکۺ‬
‫نشمۺابۺیھبۺابیقۺےہۺافرۺاؿۺیکۺرفحۺاشع دفںۺےسۺاخمبط‬
‫ےہۺونجں‪،‬الہۺونجںۺےکۺےئلۺآوغشۺفداع‬
‫اچکۺوہاتۺےہۺع ةیںۺےسۺدجۺا‪،‬ریمےۺسا ‬
‫وکؿۺوہاتۺےہۺرحفیۺےمۺرمدانگفۺقشع‬
‫ےہۺرکمرۺبلۺاسیقۺہپۺالص‪،‬ریمےۺسا ‬

‫‪179‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رسیئۺادحملنیثۺرضحتۺیتفمۺدیعسۺاصبحۺیکۺرنایلۺابںیتۺافرۺھچکۺایدںی‬
‫اوبۺایحؿۺرفاحؿۺاقیمس‬

‫اجؿۺرکۺنمۺہلمجۺاخاصؿۺےمۺاخہنۺےھجت‬
‫دموتںۺرفایۺرکںیۺےگۺاجؾۺفۺامیپہنۺےھجت‬
‫‪۲۵‬؍راضمؿۺاابملرکۺیکۺحبصۺرضحتۺیتفمۺدیعسۺاصبحۺرہمحۺاہللۺاکاسہحنۺاراحتؽۺدنھۺفریبفؿۺدنھۺےکۺامتؾۺنلعءۺفةلطءۺربادریۺ‬
‫ےکۺضح ۺوصخًاصۺافرۺوعاؾۺاانلسۺےکۺضح ۺابثعۺدصۺرسحتۺفاوسفسۺےہ‪،‬ۺ ۺآاتفبۺملعۺااچکنۺھجبۺایگ‪،‬ۺےسیجۺیہۺرضحتۺرحۺیکۺفافتۺ‬
‫یکۺربخ ۺ یچنہپۺاکیۺہتکسۺاتریۺوہایگۺافرۺدؽۺ ۺابتۺامےننۺوکۺایترۺںیہنۺہکۺفایعقۺرضحتۺاسۺدارۺافینۺےسۺرتصخۺوہۺےکچۺںیہ‪ ،‬ریخۺذنہۺ‬
‫ںیم ۺفہ ۺاسری ۺابںیت ۺافر ۺایدںی ۺع دش ۺرکےن ۺںیگل ۺ افر ۺرہ ۺرحاکت ۺف ۺانکست ۺرظنفں ۺںیم ۺمگ ۺےن ۺںیگل ۺافر ۺآپ ۺیک ۺامنایں ۺ تات ۺفۺ‬
‫وصختایتۺذنہۺفۺدامغۺںیمۺدکتسۺدےنیۺںیگل‪ ،‬فہۺادناذۺدرسۺوجۺیبغۺےسۺیبغۺاطبلۺملعۺوکۺیھبۺذنہۺںیمۺشقنۺرکدےتیۺافرۺوپراۺقبسۺ‬
‫وھگؽۺرکۺالپدےتی ۺافرۺ ۺوسحمسۺوہاتۺہکۺ ۺقبسۺیھبکۺذنہۺےس ۺیہنۺالھبایاجےئۺاگ‪،‬ۺاالتخیفۺوثحبںۺوکۺسبیۺآاسینۺےکۺاسھتۺدمللۺرکےتۺ‬
‫وہےئ ۺذنہ ۺنیشنۺرکادےتی‪ ،‬آپ ۺسج ۺہلئسم ۺرپۺیھب ۺ وگتف ۺرفامےت‪ ،‬ۺلمکم ۺرشحۺف ۺطسبۺےک ۺاسھت ۺادتباۺات ۺااہتنۺریس ۺاحلص ۺثحب ۺرفامےت‪،‬ۺ‬
‫آپۺاسۺادنازۺدرسۺفۺدترسیۺےکۺقلعتۺےسۺرفامےتۺہکۺریما ۺرطہقی ۺاےنپۺدفۺااتسذفںۺےکۺرطزۺدرسۺاکۺازتماج ۺےہ‪ ،‬اکیۺرضحتۺ‬
‫العہمۺاربامیہۺایلبفیۺرہمحۺاہللۺہکۺفہۺابعرتۺںیمۺذموکرۺہلئسمۺوکۺفیہۺےسایبؿۺرکےتۺوہےئۺااہتنۺکتۺوہپاچنےتافرۺدفرسےۺرضحتۺخیشۺ‬
‫رخف ۺادلنیۺرمادۺآابدی ۺرہمح ۺاہلل ۺہک ۺفہ ۺابعرت ۺےس ۺقلعتم ۺہلئسم ۺوک ۺاھجمسےن ۺےک ۺضح ۺادتباۺےسۺالکؾ ۺرکےت ۺوہےئ ۺابعرت ۺلحۺرکےنۺ‬
‫کت ۺ وگتف ۺرفامےت‪ ،‬ۺینعی ۺثحب ۺوک ۺااہتن ۺکت ۺںیہن ۺاچنہپےت افر ۺاؿ ۺدفونں ۺشبروگں ۺےک ۺرطز ۺوک ۺںیم ۺےن ۺاےنپ ۺدرس ۺںیم ۺالمدای ۺانچہچن ۺںیمۺ‬
‫ابعرت ۺںیم ۺذموکر ۺہلئسم ۺوک ۺلح ۺرکےن ۺےک ۺضح ۺادتبا ۺےس ۺابعرت ۺلح ۺرکےت ۺوہےئ ۺااہتن ۺکت ۺریس ۺاحلص ۺثحب ۺرکےن ۺیک ۺوکشش ۺرکاتۺ‬
‫وہں۔‬
‫آپۺیکۺزابؿۺاریۺفۺیرکۺیھت‪،‬ۺیٹمۺوکۺوسانۺانبےنۺافرۺرھتپۺوکۺریہاۺانبےنۺاکۺنفۺآپۺےکۺاپسۺاھت‪،‬ۺآپۺاےنپۺرحسۺازیگنۺاطخبۺےکۺذرہعیۺ‬
‫اسنیعم ۺےک ۺذنہ ۺف ۺدامغ ۺرپ ۺاحفی ۺوہاجےت‪ ،‬ۺیسک ۺاگنہیم ۺای ۺانانمبس ۺاحالت ۺںیم ۺةلطء ۺےک ۺدرایمؿ ۺآپ ۺیہ ۺ وگتف ۺرفامےت ۺافر ۺےلئسم ۺوکۺ‬
‫ویکٹچںۺںیمۺاسۺرطحۺلحۺرکدےتیۺوگایۺوکیئۺفا ہعۺیہۺشیپۺںیہنۺآای۔‬
‫آپۺیکۺتیصخشۺہمہۺریگۺیھت‪،‬ۺفلتخمۺولعؾۺفونفؿۺرپۺلمکمۺدجرتسۺاحلصۺیھت‪،‬ۺاالسػۺیکۺکلھج‪،‬ۺملعۺیکۺالجتلۺاشؿۺافرۺرکیپۺدصؼۺفۺ‬
‫فافۺےکۺاحلۺےھت۔‬

‫‪180‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آپ ۺتنحمۺاکۺاولسبۺایبؿۺرکےتۺوہےئۺرفامےتۺہکۺدترسیۺےکۺزامےنۺںیمۺہقلعتمۺاابسؼۺےکۺالعفہۺاکیۺنفۺیکۺامتؾۺوھچس ۺسبیۺ‬

‫ۺہک ۺوپرے ۺنف ۺرپ ۺلمکم ۺدجرتس ۺافر ۺع تف ۺاحلص ۺوہاجےئ ۺافر ۺاس ۺںیم ۺوغر ۺف ۺرکفۺ‬ ‫اتکوبں ۺوک ۺنیت ۺاسؽ ۺکت ۺاس ۺرطح ۺزپھ ۺانیل ۺاچ‬
‫رکےکۺاساجۺیکۺالصتیحۺدیپاۺوہۺافرۺامۺلصحۺوکۺملقۺدنبۺایکۺاجےئ‪ ،‬رھپۺاےلگۺنیتۺاسؽۺےکۺسا ۺدفرسےۺنفۺیکۺوھچس ۺسبیۺامتؾۺبتکۺوکۺ‬
‫زپھ ۺرک ۺوپرے ۺنف ۺوک ۺٹچ ۺاجےئ‪ ،‬ۺاس ۺرطح ۺاکی ۺاکی ۺنف ۺوک ۺنیت ۺنیت ۺاسؽ ۺکت ۺلمکم ۺزپھ ۺرک ۺ‪ ۲۵ -۲۰‬ۺاسؽ ۺںیم ۺاسرے ۺونفؿ ۺرپۺ‬
‫ع تف ۺاحلص ۺوہیگ‪ ،‬ۺاس ۺدہج ۺلسلسم ۺافر ۺاکھتن ۺتنحم ۺفوکشش ۺرکےک ۺسیب ۺسیچپ ۺاسؽ ۺےک ۺسا ۺھچک ۺملع ۺآان ۺرشفع ۺوہاگ ۺافر ۺملع ۺےکۺ‬
‫دنرۺںیمۺوغےطۺاگلانۺافرۺرفسۺرکانۺآےئۺاگ‪،‬آپۺےکۺدؽۺںیمۺةلطءۺاکۺدردۺاھت‪،‬ۺسبےۺرکفتم‪،‬ۺاسحسۺذنہۺےکۺامکلۺےھت‪،‬ۺرہۺایھچۺابتۺوکۺ‬
‫رساےتہۺافرۺانانمبسۺےبۺیکتۺابتۺرپۺریکنۺرفامےت۔‬
‫رصعۺیکۺامنزۺےکۺسا ۺآپۺےکۺملعۺدکہۺرپۺةلطءۺیکۺاحرضیۺوہیت‪،‬ۺااسذتہۺیھبۺیرشفیۺالےت‪،‬ۺ ۺسلجمۺومعیمۺوہیت‪ ،‬اسۺاعزجۺوکۺادمحلۺ‬
‫اہللۺھچ‪۶/‬ۺاسؽۺلسلسمۺرضحتۺیکۺدختمۺاکۺرشػۺاحلصۺراہ‪،‬ۺیملعۺفۺرفاحینۺاافتسدہۺاکۺومعقۺالم‪،‬رعیبۺمجنپۺیکۺابتۺےہ‪،‬ۺاسالہنۺااحتمؿۺ‬
‫اکومعق ۺاھت‪ ،‬ۺرصع ۺےک ۺسا ۺملس ۺاولعلؾ ۺیک ۺاکی ۺثحب ۺاھجمسےن ۺیک ۺدروخا ت ۺیک ۺبج ۺملس ۺےک ۺرپےچ ۺےکرصػ ۺدفدؿ ۺابیق ۺےھت‪،‬ۺ‬
‫رضحتۺےنۺدروخا تۺلوبؽۺرکےکۺدؽۺیپسچۺےکۺاسھتۺاسۺثحبۺاکۺآاغزۺایکۺافرۺسبےۺاشؿۺدارۺرطےقیۺےسۺآاسؿۺادنازۺںیمۺوھگؽۺرکۺ‬
‫الپےتۺےئگ‪،‬ۺایھبۺثحبۺلمکمۺںیہنۺوہیئۺیھتۺہکۺرپےچۺاکۺدؿۺآایگ‪،‬ۺریخۺںیمۺملسۺاکۺااحتمؿۺدےنیۺےکۺضح ۺااحتمؿۺاگہۺںیمۺدالخۺوہاۺوھتڑیۺ‬
‫دریۺںیمۺرپےچۺمیسقتۺ وہےئگ‪،‬ۺاافتاقۺرسیتےۺوساؽۺںیمۺفیہۺابعرتۺیھتۺوجۺںیمۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺےسۺدفۺدؿۺںیمۺزپھۺراہۺاھتۺ‪،‬ۺدےتھکیۺ‬
‫یہۺدؽۺوخش ۺوہایگ‪ ،‬دنپرہ ۺسیب ۺٹنم ۺےک ۺسا ۺانمظ ۺااحتمؿ ۺےن ۺاالعؿ ۺایک ۺہک ۺ‪ :‬ۺملسۺےکۺةلطءۺوتمہج ۺوہ‪،‬ۺوساؽۺربمن ۺنیت ۺیک ۺابعرت ۺاک ۺھچکۺ‬
‫ہصح ۺزپےتھ ۺوہےئ ۺاہک ۺہک ۺ ۺابعرت ۺدرف ت ۺرکںیل‪ ........‬ۺادرھ ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺااحتمؿ ۺاگہ ۺںیم ۺوموجد ۺےھت ۺاوہنں ۺےن ۺاسۺ‬
‫ابعرت ۺوک ۺنس ۺ‪،‬ای‪.....‬ۺاسۺدؿ ۺرصع ۺےک ۺسا ۺومعمؽ ۺےک ۺاطمقب ۺرضحت ۺیک ۺدختمۺںیمۺاحرضی ۺوہیئ ۺ‪،‬ۺدؽۺںیم ۺوساچ ۺہک ۺیلہپ ۺرفخشۺ‬
‫ںیم ۺرضحت ۺوک ۺاس ۺرپ ۺیرک ۺوہکں‪ ،‬ۺایھب ۺزےنی ۺےس ۺرضحت ۺےک ۺاسھت ۺافرپ ۺڑچھ ۺیہ ۺرےہ ۺےھت‪ ،‬ۺریمے ۺااہظر ۺرکےن ۺےس ۺےلہپ ۺیہۺ‬
‫رضحتۺےنۺاہک‪:‬‬
‫ارےۺاھبیئۺاہمتریۺفہۺثحبۺرپہچۺااحتمؿۺںیمۺیھت‪،‬ۺںیمۺےنۺرعضۺایکۺیجۺرضحت‪،‬ۺتہبۺامجۺےکۺاھکلۺےہ ‪........‬‬
‫رضحتۺاألاتسذۺاکۺامکؽۺضیفۺافرۺاقتیلبۺاکۺاکی ۺفا ہعۺلقنۺرکاتۺوہںۺاکیۺرمہبتۺرصعۺیکۺامنزۺےکۺسا ۺدفۺایمںۺ ںویۺوجۺیسکۺرعیبۺرٹنکیۺ‬
‫ےسۺقلعتۺرےتھکۺےھت‪،‬ۺوعرتۺدقرےۺاردفۺاجیتنۺیھتۺامہمؿۺنبۺرکۺیسکۺاطبلۺملعۺیکۺرامنہیئۺںیمۺرضحتۺیکۺدختمۺںیمۺاحرضۺوہےئۺ‬
‫افرۺرعضۺایکۺہکۺمہۺآپۺےسۺانلمۺاچےتہۺںیہۺھچکۺ وگتفۺرکین ۺںیہۺ‪،‬رضحتۺےنۺ ۺےتہکۺوہےئۺذعمرتۺرکدیۺہک ۺامہرےۺاہیںۺوعروتںۺ‬
‫ےکۺرہھٹاےن ۺاکۺوکیئ ۺااظتنؾ ۺںیہنۺےہ‪ ،‬ۺفہ ۺدفونں ۺفاصپ ۺداراولعلؾ ۺےک ۺامہمؿۺاخہن ۺںیم ۺےلچ ۺآںی ۺوکیئ ۺ وگتفۺںیہنۺوہ ۺیکس‪ ....‬ۺرھپۺ‬
‫دفرسے ۺدؿ ۺاشعء ۺےک ۺسا ۺدفونں ۺاحرض ۺدختم ۺوہںی ۺبج ۺیتفم ۺاصبح ۺاےلیک ۺاےنپ ۺاکؾ ۺںیم ۺرصمفػ ۺےھت‪ ،‬رضحت ۺےن ۺااجزتۺ‬

‫‪181‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دی‪ ،‬ۺکیلع ۺکیلس ۺےک ۺسا ۺاعترػ ۺوہا ۺآفر ۺآےن ۺاک ۺدصقم ۺایبؿ ۺایک‪ ،‬ۺدفونں ۺےک ۺاپس ۺیملع ۺوساالت ۺیک ۺاکی ۺسرہ ت ۺیھت‪ ،‬ۺابری ۺابریۺ‬
‫وساالتۺشیپۺرکےتۺافرۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺیلستۺشخبۺوجابۺدےۺرکۺنئمطمۺرکےتۺافرۺاؿۺوجاابتۺوکۺنسۺاؿۺےکۺدؽۺںیمۺرضحتۺ‬
‫یکۺدقرۺسبیتھۺیئگ‪،‬ۺرہۺوجابۺرپۺفہۺدفونںۺ ۺےتہک‪:‬‬
‫وهللا ٌا مسػت ىزا اىالكم اال شيخ ضػیر‬
‫ۺ یملع ۺ وگتف ۺافر ۺوساالیت ۺتسشن ۺرات ۺدری ۺکت ۺیتلچ ۺریہ ۺافر ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺاؿ ۺےک ۺوساالت ۺےس ۺتہب ۺوخیش ۺاک ۺااہظرۺ‬
‫رفامےت‪،‬ۺاسۺتسشنۺےکۺلمکمۺوہےنۺےکۺسا ۺرضحتۺےنۺوخدۺاسےنمۺےسۺدفابرہۺفتقۺدایۺافرۺاےلگۺدؿۺرہظۺےسۺرصعۺکتۺ ۺسلجمۺیتلچۺ‬
‫ریہ‪ ............‬ۺ ۺدفونں ۺایمں ۺ ںوی ۺاطبل ۺملع ۺےھت‪ ،‬ۺیسک ۺہری ۺیکلم ۺاالسکم ۺویوینریٹس ۺںیم ۺدینی ۺمیلعت ۺاحلص ۺرکےت ۺےھت ۺافر ۺاںیہنۺ‬
‫تہبۺارتعااضتۺفوساالتۺوہےتۺےھتۺوتۺاکیۺاشیمۺاعملۺدنی_ۺنجۺوکۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺابلکلۺںیہنۺاجےتن_ ۺےنۺاؿۺدفونںۺایمںۺ‬
‫ ںویۺےسۺاہک ۺہک ۺآپ ۺےک ۺاؿ ۺارتعااضت ۺےک ۺوجاابت ۺدنہفاتسؿ ۺںیمۺدارا ۺاولعلؾۺدویدنب ۺےکۺخیش ۺادحلثیۺالعہم ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاصبحۺ‬
‫اپنلۺوپریۺدںیۺےگ‪ ،‬انچہچنۺدفونںۺایمںۺ ںویۺےنۺاسۺرغضۺےسۺداراولعلؾۺاکۺرفسۺایک‪ ،‬ۺہتفہۺدسۺدؿۺدویدنبۺںیمۺرےہۺافرۺدارادحلثیۺ‬
‫وفاقین ۺیکۺرلیگی ۺںیمۺھٹیب ۺرک ۺنیت ۺاچر ۺدؿ ۺکت ۺےلہپ ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺاک ۺدرس ۺےتنس ۺرےہۺرھپ ۺآپ ۺیکۺدختم ۺںیم ۺاحرضی ۺیکۺ‬
‫دروخا تۺیک‪............‬ۺارغلضۺرضحتۺاألاتسذۺتہب ۺیسۺوخ ںوںۺافرۺامکالتۺےکۺامکلۺےھت‪،‬ۺآےنۺفاےلۺدونں ۺںیمۺاؿۺےکۺاشع دۺ‬
‫فلتخمۺولہپؤںۺرپۺملقۺااھٹںیۺےگۺاؿۺاشءۺاہلل ‪.‬‬
‫رضحت ۺاألاتسذ ۺاس ۺاعزج ۺےس ۺتہب ۺتبحم ۺرفامےت ۺےھت ۺسج ۺاک ۺااسحس ۺدویدنب ۺےک ۺایقؾ ۺےک ۺاسھت ۺاسھت ۺاقمؾ ۺرپ ۺیھب ۺوہا‪ ،‬ۺبج ۺیھبۺ‬
‫رضحت ۺیئبمب ۺیرشفی ۺالےت ۺوت ۺرضفر ۺاحرض ۺدختم ۺوہات‪ ،‬ۺاحؽ ۺاوحاؽ‪ ،‬ۺادارہ ۺیک ۺونتیع ۺافر ۺیمیلعت ۺفدتریسی ۺدخامت ۺولعمؾ ۺرکےکۺ‬
‫داعایئںۺتاملتۺےسۺونازےتۺافرۺاکؾۺرساہۺرکوحہلصۺازفایئۺرفامےت۔‬
‫ت‬
‫ریمےۺسبےۺےچبۺایحؿۺیکۺ جینقۺافرۺمسبۺاہللۺاکۺآاغزرضحتۺےکۺد تۺابمرکۺےسۺوہاۺادمحلۺہلل ‪.‬آجۺفہۺآاتفبۺملعۺفۺنفۺامہرےۺ‬
‫درایمؿۺںیہنۺراہ‪،‬ۺرہۺفتقۺرضحتۺاکۺوصترۺذنہۺفۺدامغۺںیمۺع دشۺرکراہۺےہ‪،‬ۺافرۺفہۺرپاینۺابںیتۺافرۺایدںیۺذنہۺںیمۺدکتسۺدیتیۺریتہۺ‬
‫ںیہ۔‬
‫اہلل ٰ‬
‫ۺاعتٰ ۺرضحت ۺیک ۺدخامت ۺلوبؽ ۺرفام ۺرک ۺرعف ۺدراجت ۺرفامںی ۺافر ۺمہ ۺاشع دفں ۺےس ۺوخب ۺدنی ۺیک ۺدختم ۺےل ۺرک ۺاؿ ۺےک ۺ قۺ‬
‫ںیمۺدصہقۺاجر ۺانبےئ ۺافر ۺامہرے ۺ ق ۺںیم ۺاینپ ۺراضدنمی ۺافرۺاجنت ۺاک ۺذرہعیۺانبےئ ‪.‬آنیمۺمثۺآنیم ۔رھپۺمنۺآوھکنں ۺےک ۺاسھت ۺ ۺ‬
‫رعشۺشیپۺرکاتۺوہں ‪....‬دموتںۺرفایۺرکںیۺےگۺاجؾۺفۺامیپہنۺےھجت‬

‫‪ /۲۸‬ئم‪-۴--- ۲۰۲۰/‬وشاؽۺارکملؾۺ– ‪،۱۴۴۱‬ربفزۺرعمجات‪‬‬

‫‪182‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺرچاغ ُۺر ِخۺزةیۺےلۺرک‬

‫ابۺاںیہنۺڈوھڈن ِ‬
‫احدمۺاپوپنلریۺ‪،‬اھبلگ‪،‬رجگاتۺادنہل‬

‫رضحتۺااتسذۺخیشۺادحلثیۺفۺدصرۺادملرنیسۺداراولعلؾۺدویدنبۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپوپنلریۺیکۺتیصخشۺےسۺوکؿۺانآانشۺےہ‪،‬ۺآپۺاکیۺ‬
‫میظعۺدحمثۺفۺرسفم؛ۺااکف ِرۺانونوتیۺےکۺاحمظف؛ ِ‬
‫ۺولعؾۺانونوتیۺےکۺانیم؛ۺولعؾۺفۺونفؿۺاکۺاتدنبہۺاتسرے؛ۺاکیۺدنلبۺاپ ۺ فنص؛ۺاگیہنۺرفزاگرۺ‬
‫تیصخش؛ۺاکیۺےبۺدبؽۺہیقف؛ۺاکیۺققحمۺفۺدمققۺاعمل؛ۺاکیۺابرعۺفامرہۺیتفمۺےھت‪،‬ۺرضحتۺاالاتسذۺوکۺاہللۺاعتیلۺےنۺولعؾۺفۺونفؿۺرپۺوبضمطۺ‬
‫دجرتس‪،‬ۺافرۺقلغمۺفدیچیپہۺاسملئۺوک ۺویکٹچںۺںیمۺلحۺرکۺدےنی ۺرپۺسبیۺع تفۺاطعۺرفامیئۺیھت‪،‬ۺفاًاتعق ۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺامہرےۺ‬
‫ےئلۺاکیۺد ِرۺےبۺاہبۺےھتۺ‪،‬آپۺیکۺتعیبطۺںیمۺویںۺوتۺرنیمۺیھت‪،‬ۺنکیلۺدینیۺاومرۺںیمۺآپۺااہتنیئۺتخسۺےھت‪،‬ۺآپۺاعلِ ۺرشتعیۺعبتمِۺ‬
‫تنسۺےھت‪،‬ۺبجۺیسکۺدب تۺوکۺمنجۺاتیلۺوہاۺدےتھکیۺوتۺآپۺیفۺادبلہہیۺرفکۺوٹک ۺدےتی‪،‬ۺجقنقيااۺآپۺدنیۺےکۺوچدیکارۺےھتۺ‪ ،‬ۺاسریۺرمعۺ‬
‫درسۺفۺدترسیۺآپۺاکۺہلغشمۺراہ‪،‬آپۺوکۺاےنپۺےلغشمۺےسۺاسۺدقرۺدیپسچلۺیھت‪،‬ۺہکۺآپ ۺیجۺاجؿۺاگلرکۺزپاھےتۺرےہۺ‪،‬ۺرھپۺفہۺفتقۺیھبۺ‬
‫آایۺہک ۺآپۺےنۺارثکۺفرتشیبۺولعؾۺوکۺاینپۺع تفۺںیمۺےلۺ‪،‬ای‪،‬ۺرھپۺایکۺاھتۺ‪،‬آپ ۺےکۺملقۺںیمۺشبنجۺوہیئۺافرملقۺصبۺااتھٹۺیہۺالچایگۺ‪،‬یھبکۺ‬
‫ل‬
‫ریسفتۺدہاتیۺارقلآؿ؛ۺوتۺیھبکۺۃفحتاال معیۺ؛وتۺیھبکۺۃفحتااقلری؛ۺوتۺیھبکۺۃجحۺاہللۺاابلہغل؛ۺیکۺالوجابۺفےباثمؽۺرشحۺرۃمحاہللۺاولاہعس؛ۺوتۺ‬
‫یھبکۺرفتمؼۺدریسۺفہریۺدریسۺبتکۺرحتریۺرفامیئۺ۔‬
‫زلگارۺتسہۺفوبدۺہنۺاگیبہنۺفارۺدھکیۺےہۺدےنھکیۺیکۺزیچۺاےسۺابرابرۺدھکی‬
‫رضحتۺاکۺدرسۺسباۺوبقمؽۺاھتۺ‪،‬ےجہلۺیکۺالمتح‪،‬ۺدںیشنلۺیرش ح‪،‬ۺدشکلۺبلۺفہجہل‪،‬ۺتقفشۺفۺتبحمۺرھبیۺڈاٹنۺڈٹپ‪،‬ۺآجۺیھبۺایدۺ‬
‫آیتۺےہ؛ۺبجۺرضحتۺاالاتسذۺدرسۺدےنیۺآےتۺوتۺہبلطۺاکۺوجہؾۺاسۺدقرۺےکۺدارادحلثیۺاچھکۺچھکۺرھبۺاجات‪،‬ۺاسۺدقرۺیلستۺشخبۺفاضتحۺ‬
‫رفامےتۺہکۺادٰینۺاطبلۺملعۺیھبۺوخبیبۺھجمسۺاتیلۺاھت‪،‬ۺ ۺرضحتۺےکۺدرسۺیکۺوصختیصۺیھت۔‬
‫زینۺآپۺاکۺدرسۺرصػۺداراولعلؾۺیہۺںیہنۺہکلبۺوپرےۺدنہفاتسؿۺفۺریبفؿۺںیمۺوبقمؽۺع داانۺاجاتۺاھت‪،‬ۺآپۺےنۺرصػۺلقنۺرپۺیہۺ‬
‫اافتکۺںیہنۺایکۺہکلبۺآپۺےنۺوخدۺوصنماصتۺںیم ۺوغہطۺزینۺیکۺافرۺشیبۺاہبۺیتمیقۺومیتۺاکنؽۺرکۺاتمۺےکۺاسےنمۺشیپۺرفامےی‪،‬ۺآپۺوکۺ‬
‫اطمےعلۺیک ۺاسۺدقرۺاتیمہۺیھتۺہکۺآپۺےنۺاینتۺہ تافیتۺےکۺابفوجدۺیھبکۺاطمہعلۺرتکۺںیہنۺایک‪،‬ۺہکلبۺآپۺوتۺاطمہعلۺےکۺددلادہۺ‬
‫ےھت‪ ،‬ۺیجۺاہںۺاطمہعلۺیہۺولعؾ ۺوکۺالجۺاتشخبۺےہ‪،‬ۺاطمہعلۺیہۺاحلصۺرکدہۺولعؾۺیک ۺآایبریۺاکۺرتہبنیۺذرہعیۺےہ‪،‬ۺلسلسمۺاطمہعلۺااسنؿۺوکۺولعؾۺ‬
‫فۺاعمرػۺیکۺرہگایئۺکتۺاچنہپۺداتیۺےہۺ‪،‬یتفمۺاصبحۺےکۺلسلسمۺاطمہعلۺیہۺاکۺہجیتنۺاھتۺہکۺآپۺےنۺاینتۺوگرہابرۺبتکۺفینصت ۺرفامںی‪،‬ۺ‬
‫یتفمۺاصبحۺاہنتیۺاعزجۺ؛افرۺاسدہۺولحۺااسنؿۺےھت‪،‬ۺآپۺسبےۺوتماعض؛ۺافرۺرسکنمۺازملاجۺ؛افرۺاخومشۺتعیبط؛ۺااسنؿۺےھت‪،‬ۺانچہچۺ‬
‫بجۺوبحمبۺااملعلءۺفااحلصلءۺرضحتۺریپذفااقفلرۺادمحۺدنبشقنیۺدجمدیۺدمہلظۺداراولعلؾۺیرشفیۺالےئۺےھت‪،‬ۺوتآپ ۺےنۺرضحتۺوکۺ‬
‫‪183‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ابلکلۺایسۺرطحۺاپایۺاھتۺسجۺرطحۺانسۺاھتۺ‪،‬اسۺاکۺآپۺےنۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺفافتۺرپۺاےنپۺزعتیتیۺاغیپؾۺںیمۺااہظر ۺرفامایۺےہ‪،‬ۺااہتنیئۺبجعتۺ‬
‫فۺریحتۺوتۺاسۺفتقۺوہیئ‪،‬ۺبجۺرضحتۺومالانۺامجؽۺارلنمحۺاصبحۺدنلبۺرہشیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاک ۺااقتنؽۺوہاۺاھت‪،‬ۺانجزہۺآےنۺںیمۺھچکۺدریۺ‬
‫یھت‪،‬ۺآپۺیھبۺةلطءۺےکۺاسھتۺڑھکےۺےھت‪،‬ۺبجۺاکیفۺدریۺوہیئگۺوتۺآپۺفںیہۺھٹیبۺےئگ‪،‬ۺبجۺہکۺآپۺرسیئۺادحملنیثۺںیہۺ‪،‬ۺآپۺوکۺاسۺاکۺ‬
‫ابلکلۺایخؽۺہنۺآایۺ‪،‬ویکہکنۺملعۺےنۺآپۺوکۺااہتنیئ ۺوتماعضۺااسنؿۺانبدایۺاھت‪،‬ۺہکبج‚ ملعۺاکۺیضتقمۺیھب ۺیہیۺےہۺہکۺوجںۺوجںۺملعۺآاتۺاجےئ‪،‬ۺ‬
‫ااسنؿۺںیمۺاعزجیۺیھبۺآیت ۺاجےئ‪،‬ۺویکہکنۺلھپۺدارۺدرتخۺبجۺابرآفرۺوہاتۺےہ‪،‬ۺوتۺڈا‪،‬ایںۺاینہٹںۺکھجۺاجایۺرکیتۺںیہ‪ ‛،‬رہباحؽۺ‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺولعؾۺفۺنفۺاکۺزخاہنۺ؛نسحِۺاعداتۺفاالخؼۺاکۺنیسۺہمسجمۺےھتۺ۔‬
‫الھبۺےکسۺاگۺہنۺزامہنۺفہۺایداگرۺوہںۺںیم‬
‫اہب ِرۺِدہعۺزگہتشۺاکۺرازدارۺوہںۺماںددھکۺوتۺاسۺابتۺاکۺےہۺہکۺالہۺدمارسۺرہۺاسؽۺرضحتۺوکۺاےنپۺوسلجںۺرپۺالبےتۺےھت‪،‬ۺوپشرٹفںۺ‬
‫افرۺااہتشراتۺںیمۺبجۺولگۺآپۺاک ۺامسۺع ایمۺدےتھکیۺوتۺوخاصۺفوعاؾۺیھبسۺآپۺیکۺاریںیۺ وگتفۺیملعۺنخسۺوکۺوگشۺزگارۺرکےنۺےکۺ‬
‫ضح ۺوجؼۺدرۺوجؼۺعمجۺوہاجےتۺےھتۺ‪،‬نکیلۺابۺالہۺدمارسۺےسکۺالبںیۺےگ؟ۺنجۺےکۺرہچےۺوکۺدھکیۺرکۺرفتحۺفااسبنطۺبیصنۺوہاتۺاھت‪،‬ۺ‬
‫نجۺیکۺابوتںۺوکۺنسۺرکۺہجیلکۺڈنھٹاۺوہاجاتۺاھت؛ۺنجۺیکۺالماقتۺےسۺدؽۺابغۺابغۺوہۺاجاتۺاھت؛ۺنجۺیکۺآدمۺےسۺلفحمۺرپۺرفقنۺیھت؛ۺبجۺےتنسۺ‬
‫ہکۺآپۺیکۺآدمۺےہۺوتۺوخیشۺیکۺرہلۺدفڑۺاجیتۺیھت؟ ۺرہۺاسؽۺرضحتۺیکۺزایرتۺبیصنۺوہیتۺیھتۺ؛ۺوصخاصۺرضحتۺوکۺاجہعمۺونراولعلؾۺ‬
‫ۺوشریۺےکۺرنکۺیھبۺ‬
‫اھٹگنمۺےس ۺرہگیۺدیقعتۺیھتۺ‪ ،‬ۺاہجںۺآپۺاکۺاجہعمۺےسۺرطبۺاھت؛ۺفاہںۺآپ ۺاجہعمۺےک ۺاکیۺرسرپ ت ۺافر ٰ‬
‫ےھت؛ۺرہۺاسؽۺرضحتۺوخیشۺوخیشۺہسلجۺےکۺومعقۺرپۺیرشفیۺالےتۺےھت‪،‬ۺافرۺیھبکۺرصتخمیسۺةلطءۺوکۺتحیصنۺیھبۺرفامےتۺےھت‪،‬ۺصبۺدےتھکیۺ‬
‫یہۺرہۺاجےتۺےھت‪،‬ۺبجۺرضحتۺوبانلۺرشفعۺرکےت‪،‬ۺیسکۺےلئسمۺرپۺ وگتفۺاکۺآاغزۺرفامےتۺوتۺصبۺوبےتلۺںیہۺاجےت‪،‬ۺااسمؽ ۺبجۺاانثےئۺ‬
‫اسؽ ۺآپۺیرشفیۺالےئۺےھتۺ‪،‬وت ۺآپۺےنۺدمرےسۺاکۺوخبیبۺدفرہۺیھبۺایکۺاھت‪،‬ۺنکیلۺایکۺاتپۺاھتۺ‪،‬ہکۺ ۺآرخیۺزایرتۺےہ؛ۺایۺآرخیۺآانۺےہ؛ۺ‬
‫رھپۺیھبکۺآانۺہنۺوہاگۺ؛صبۺآےئۺیگۺوتۺآپۺیکۺایدںیۺآےئیگ؛ۺآںیۺےگۺوتۺرصػۺآپۺےکۺوخابۺآںیۺےگۺ؛دؽۺےھجتۺڈوھڈناتۺرہۺاجےئۺ‬
‫اگ؛ۺمہۺںیہنۺہکلبۺرہۺیسکۺوکۺریتیۺبلطۺوہیگ۔‬
‫ڈوھڈنفۺےگۺاع ۺوکلمںۺوکلمںۺےنلمۺےکۺںیہن ۺانایب ۺںیہ ۺمہ‬
‫ریبعتۺےہسجۺیکۺرسحتۺفمغۺاےمہۺصفنۺفہۺوخابۺںیہۺمہ‬
‫ھچکۺاایؾ ۺزگرےۺااحتمانتۺےکۺوماعقۺلچۺرےہۺےھتۺ‪،‬افرنیغۺفۺافضلینۺوکۺرضحتۺےکۺاہوھتںۺاماتتؾۺاخبریۺاکۺااظتنرۺاھت‪،‬ۺنکیلۺ‬
‫ةلطءۺاکۺ ۺوخاب ۺرشدنمہۺریبعتۺہنۺوہاۺ‪،‬آپۺالعتلۺےکۺببسۺیئبممۺالےئۺےئگ‪،‬ۺفیہۺزریِۺالعجۺرےہ‪،‬ۺاافہقۺوہےنۺرپۺاےنپۺفنطۺولےنٹۺیکۺ‬
‫وسیچۺ‪،‬نکیلۺدخاۺوکۺھچکۺافرۺیہۺوظنمرۺاھتۺ‪،‬راضمؿۺرشفیۺلچۺراہۺاھت‪،‬ۺاکیۺہتفہۺلبقۺرضحتۺےکۺلیلعۺوہےنۺیکۺربخںیۺوموصؽۺوہۺریہۺ‬
‫ںیھت‪،‬ۺنکیل ۺوکوسںۺدفر ۺاسۺاکۺنیقیۺںیہنۺاھت‪،‬ۺانچہچۺدصتقیۺےکۺضح ۺرضحتۺےکۺربادرۺرکمؾۺرضحتۺیتفمۺانیمۺاصبحۺدمہلظۺےکۺ‬

‫‪184‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رفزدنۺاردنمج ۺیتفمۺیفطصم ۺاصبحۺےسۺراہطبۺایک‪،‬ۺوتۺآپۺےنۺتعیبطۺےکۺدقرےۺاناسزۺوہےنۺیکۺربخۺدی‪،‬ۺھچکۺانانیمؿۺبیصنۺوہا‪،‬ۺ‬

‫نکیلۺرہتفۺربہتفۺتعیبطۺاناسزۺوہیتۺاجریہۺیھتۺ‪۲۵،‬ۺراضمؿۺیکۺحبصۺیھتۺ‪،‬اچتشۺاکۺفتقۺاھت‪،‬ۺہکۺاناگہۺکیۺدؽۺوسزۺربخۺیلجبۺنبۺرکۺبسۺہپۺ‬
‫ع یۺ‪:‬ہکۺرضحتۺاالاتسذۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺآوغشۺرتمحۺںیمۺےلچۺےئگۺ‪،‬رھپایکۺاھتۺہکۺیملعۺوقلحںۺںیمۺوسگۺ‬
‫اھچایگۺ؛نلعءۺةلطءۺیکۺآںیھکنۺمنۺوہںیئگ‪،‬ۺےنہکۺفاولںۺےنۺاہیںۺکتۺدہکایۺ‪(،‬ۺہکۺآجۺدویدنبۺمیتیۺوہایگ)ۺافرۺاسۺرطحۺملعۺفۺنفۺاکۺآاتفبۺفۺ‬
‫ۺداغۺافمرتقۺدےۺایگۺ۔ۺرہمحۺاہللۺرۃمحۺفاہعس‬
‫اماتہب ۺہشیمہۺہشیمہۺےکۺضح ِ‬
‫آیتۺرےہۺیگۺریتےۺاافنس ۺیکۺوخوبش‬
‫نشلگۺریتیۺایدفںۺاکۺاتکہمیہۺرےہۺاگ‬

‫‪‬‬

‫‪185‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اایلگنں اگفر اینپ‪،‬اخہم وخں اکچں اانپ! (ااتس ِذ رتحمؾ یک اید ںیم)‬
‫انایب نسح‬

‫داراولعلؾ دویدنب ےک خیش ادحلثی افر یئک ولسنں ےک ملعم ف رمیب ‪،‬ااتسذ االاسذتہ رضحت یتفم دیعس ادمح اپوپنلری آج‬
‫حبص اضےئ ایہل ےس فافت اپ ےئگ۔ۺاانہلل فاان اہیل راوعجؿ۔‬
‫دؽ ومغمؾ ےہ ‪،‬آںیھکن من ںیہ‪،‬ذنہ رپ رجن ف مغ ےک ابدؽ ڈنمال رےہ ںیہ ۺ۔ ۺںیم ےن اؿ یک فافت یک ربخ‬
‫دقرے اتریخ ےس دیھک افر دےتھکی یہ اؿ ےس وسنمب زامہنٔ اطبل یملع یک ینتک یہ ایدںی ذنہ ےک رپدے رپ‬
‫الملھجےن ںیگلۺ۔ۺایک ہتفگش ف اشدنار ااسنؿ ےھت افر دخا ےن اؿ یک تیصخش ںیم یسیک دیشکل رھک دی یھت! یتفم اصبح‬
‫دنہفاتسؿ؛ ہکلب داین ےک اےسی دیچہ ف وخش بیصن ولوگں ںیم ےس اکی ےھت ںیھنج مک ف شیب فصن دصی کت لسلسم‬
‫اطابلؿ ِ‬
‫ولعؾ وبنت یک یملع یگنشت اھجبیئ۔ۺفہ داراولعلؾ دویدنب ےک‬ ‫ِ‬ ‫ملعِ دحثی یک دترسی اک ومعق الم افر اوھنں ےن زہاراہ‬
‫ااحےط ںیم اؿ بختنم رتنی ااسذتہ ںیم ےس اکی ےھت ںیھنج امتؾ ہبلط ےک درایمؿ اسکیں وبقمتیل ف وبحمتیب احلص‬
‫یھت افر اس یک فہج رصػ اؿ اک دتریسی امکؽ‪،‬ااہفؾ ف میہف اک ارث ازیگن ادناز افر زپاھےن اک ااسی دںیشنل وَطر اھت‪،‬وج اشذ‬
‫یہ ںیہک دےنھکی وک ےلم۔ۺون دس اسؽ لبق بج مہ فاہں دفر ٔہ دحثی ےک اطبل ملع ےھت ‪،‬بت اس امج ت ںیم مک ف شیب‬
‫آھٹ وس ہبلط وہےت ےھت‪،‬ایس اسؽ ا ںیھ حیح اخبری یک دترسی یک ذ ےم داری یلم یھت‪،‬ننس رتذمی فہ ےلہپ ےس زپاھ‬
‫رےہ ےھت۔ ۺدفرسے ااسذتہ ےک وٹنھگں ںیم ومعًام آدیھ ای دف اہتیئ درس اگہ اخیل وہیت یھت ‪،‬رگم یتفم اصبح یک الکس‬
‫ںیم اپؤں رےنھک وک ہگج ہن وہیت‪،‬وج ہبلط الکس ںیم اؿ یک آدم ےک سا ےتچنہپ فہ ومعًام آدےھ ادنر افر آدےھ ابرہ رہ رک‬
‫قبس ےتنس۔ ۺاؿ ےس اافتسدے ےک ضح دویدنب یک دفرسی دراگسوہں ےک ہبلط یھب وجؼ در وجؼ آےت ےھت۔ ۺبج‬
‫دحثی یک ابعرت وخاین وہیت افراس ےک سا یتفم اصبح یک رقتری رشفع وہیت ‪،‬وت اکی بیجع یہ امسں وہات‪،‬دشکل ف‬
‫رحسازیگن ف دںیشنل ‪،‬رہ اطبل ملع رسااپ امس ت نب اجات‪،‬لمکم ذینہ ف امسجین احرضی ےک اسھت قبس اتنس۔ ۺفہ اےسی ااتسذ‬
‫اولسب الکؾ افر ادنا ِز ایبؿ‬
‫ِ‬ ‫ےھت ہک اؿ ےک قبس ںیم اشدی یہ وکیئ اطبل ملع ذینہ ایغب اک اکشر وہات وہاگ‪،‬اؿ ےک‬
‫ںیم اکی انقمتیسیط یھت‪،‬وج اطبل وملعں وک ہمہ ن اینپ رطػ وتمہج رکیتیل یھت۔ۺیتفم اصبح یک وخیب یھت ہک فہ‬
‫زپاھےت وہےئ اانپ اراکتز وموضع رپ رےتھک افر اس یک میہف ںیم امتؾ ہقلعتم داللئ ف ربانیہ وک اس وخب وصریت افر‬
‫یقطنم رتبیت ےس ایبؿ رکےت ہک اطبل ملع ش ش رکےن اتگل۔ۺمک ف شیب سیت سیتنیپ اسؽ کت اوھنں ےن تلیضف‬

‫‪186‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫(دفر ٔہ دحثی رشفی) یک امہ اتکب ننس رتذمی اک درس دای افر ‪2009‬ےس اتایحت حیح اخبری یھب اؿ ےک زری درس‬
‫ریہ۔‬
‫اؿ یک اظرہی تیصخش ںیم یھب وصخمص ونع یک فاجتہ یھت‪،‬وج اکی دحمث ےک اشای ِؿ اشؿ وہیت ےہ۔ۺاسدیگ ف‬
‫ےب یفلکت وہیت ‪،‬رگم اس ںیم ششک ایسی ہک دؽ ف اگنہ وک اانپ اریس انبےل۔ ۺاےنپ رھگ ےس داراولعلؾ کت یک اسمتف ومعًام‬
‫رےشک ےس ےط رکےت‪،‬دصدرفازے ےس داراولعلؾ ںیم دالخ وہےت‪،‬ااحہطٔ ومرسلی ںیم چنہپ رک دفنیت ابر یلک‬
‫رکےت‪،‬وچں ہک فہ اپؿ اھکےن ےک اعدی ےھت وت دترسیِ دحثی ےس لبق اامتہؾ ےس یلک رضفر رکےت‪،‬رھپ درس اگہ‬
‫(دارادحلثی )ںیم دالخ وہےت‪،‬دنسمِ دترسی رپ ےتھٹیب‪،‬اکی اطبل ملع دنلب ف وخش ااحلؿ آفاز ںیم دحثی اپک یک‬
‫ابعرت زپاتھ‪،‬اس ےک سا اس دحثی رپ یتفم اصبح یک وگتف وہیت۔ ۺںیم وطسر ےتھکل وہےئ اس ذلت وکرھپ ےس‬
‫وسحمس رک راہوہں ‪،‬سج ےس اؿ ےک در س ںیم مہ فط ادنفز وہ ےت ےھت۔ ۺیتفم اصبح زپاھےت ںیہن ےھت‪،‬اجدف‬
‫رکےت ےھت‪،‬اطبل ملع افر اس ع ےک وحاس رپ اھچ اجےت ےھت ‪،‬فہ وبےتل ںیہن ےھت ومیت رفےتل ےھت‪،‬اؿ یک ہگن دونلاز‬
‫دؾ وگتف افر ع ؾ ِ‬
‫دؾ وجتسج‘‘ یک‬ ‫یھت افر ادا درفلبی‪،‬اؿ یک ادیمںی لیلق ںیھت افر اقمدص لیلج‪،‬فہ اابقؽ یک ریبعت ’’رنؾ ِ‬
‫اہنتی یہ اتانبک اثمؽ ےھت۔‬
‫بج مہ دفر ٔہ دحثی رشفی ںیم ےھت ‪ ،‬وت امششیہ ااحتمؿ ںیم رتذمی ف اخبری ںیم اچپس اچپس ربمنات (بت‬
‫داراولعلؾ ںیم لک ربمنات اچپس وہا رکےت ےھت)احلص رکےن فاولں یک یتفم اصبح ےن وصخیص وحہلص ازفایئ یک افر‬
‫اےسی ہبلط دنچ اکی یہ ےھت۔ ۺاہلل ےک لض ےس اؿ ںیم ےس اکی ںیم یھب اھت‪،‬یتفم اصبح ےن اےسی بس اطبل‬
‫وملعں وک سا امنز رصع اےنپ رھگ البرک داعںی دںی ‪،‬نیسحت آزیم تاملت ےس ونازا‪،‬تمہ ازفایئ یک افر ااعنؾ ےک وطر رپ‬
‫ننس رتذمی یک رشح یانتی رفامیئ۔ۺا ںیھ اکشتی ریتہ یھت ہک اب ہبلط تنحم ںیہن رکےت افر اس اک فہ ہشیمہ اینپ‬
‫ِ‬
‫احالت زدنیگ ےس‬ ‫الکوسں ںیم ااہظر رکےت۔ۺرپاےن دحمنیث ف نلع افر وخد داراولعلؾ ےک ااسذت ٔہ دقتمنیم ےک فااعقت ف‬
‫دیچہ دیچہ فااعقت انسےت افر ہبلط وک زیمہم رکےت۔ۺفہ ہبلط ف ااسذتہ ےک را ت قلعت افر راےطب رپ زفر دےتی ےھت؛اتہک‬
‫اافدہ ف اافتسدہ اک لمع زیت افر ہجیتن زیخ وہ؛ اس ضح مہ ےن ہشیمہ اؿ یک زابؿ ےس انس ہک اکی اکی امج ت ںیم یئک‬
‫یئک وس ہبلط اک وہان درس ف دترسی ےک ہطقنٔ رظن ےس در ت ںیہن ےہ‪،‬رگم رھپفہ یھب ےتہک ہک وچں ہک داراولعلؾ وک‬
‫اس ےک ایعمر ےک اطمقب ااسذتہ ںیہن ےتلم‪،‬اس فہج ےس وبجمری ںیم ااسی رکان زپات ےہ۔ ۺاب وت دفر ٔہ دحثی ںیم اغًابل‬
‫دنپرہ وس ای اس ےس یھب زایدہ ہبلط وہےت ںیہ۔‬

‫‪187‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اسؽ ےک آرخی دؿ وہےن فایل اؿ یک دنپف اصنحئ ےس ومعمر رقتری یھب ایداگر وہیت یھت ۺ۔ ۺاس دؿ فہ وخد یھب‬
‫ذجابت ےس ربلسی وہےت افر ہبلط رپ یھب اکی بیجع تیفیک اطری وہیت۔ۺآرخی دحثی اک قبس وہات‪،‬یرش ح یک اجیت افر‬
‫رھپ فہ ابںیت وہںیت وج تلیضف یک لیمکت رکےن فاےل ہبلط ےک ضح زدنیگ رھب اکؾ آےن فایل وہںیتۺ۔ۺفہ اےنپ ہبلط یک‬
‫نیت امجوتعں ںیم میسقت رکےت ‪:‬ایلع‪،‬وتمطس افر ادین افر رھپ اؿ ںیم ےس رہ اکی وک خ یل زدنیگ اک اٹکس اتبےت۔ ۺایس‬
‫ِ‬
‫رسع ؾ اکر وہےن یک نیقلت رکےت۔ۺبج اطبل ملع آرخی دؿ اؿ یک الکس ےس ااتھٹ وتع ہچ اےس اس ابت‬ ‫ےک اطمقب‬
‫اک مغ وہات ہک یتفم اصبح ےسیج میظع ااتسذ ےس دجا وہان زپ راہ ےہ‪،‬رگماسھت یہ اےس وخیش یھب وہیت ہک اس اک دانم‬
‫ملع ف رکف ےک وجارہ رسیفں ےس رھبا وہا ےہ۔ ۺیتفم اصبح اہنتی ذنیہ ااسنؿ ےھت افراؿ اک دامغ وگای اکی فعیس ف‬
‫رعضی بتک اخہن اھت سج ںیم فلتخم ولعؾ ف ونفؿ یک زہارفں اتکںیب رہ فتق وموجد ف رضحتسم رںیتہ۔‬
‫یتفم اصبح اک اکرانہم رصػ یہی ںیہن ےہ ہک اوھنں ےن مک ف شیب فصن دصی کت ملع دحثی زپاھ ای افر‬
‫دنہفریبفؿ دنہ ےک زہاراہ ہبلط اؿ ےس ریساب وہےئ‪،‬اؿ اک اکی اکرانہم یھب ےہ ہک رصعِاحرض ےک ہبلط ےک ذینہ‬
‫س اظنیم یک یئک امہ اتکوبں یک اسلین ذہتبی ف لیہست اکاکؾ ایک افر ا ںیھ ےئن ابلس‬
‫وتسمی اک ادراک رکےت وہےئ در ِ‬
‫ںیم اشعئ ایک۔ۺابینِ داراولعلؾ دویدنب ومالان دمحم اقمس انونوتی یک ع ددد اتکوبں یک لیہست رفامیئ افر ا ںیھ یئن لسن ےک ضح ‬
‫ی‬ ‫ج‬‫ت‬
‫‪،‬درس اظنیم یک ع ددد امہ اتکوبں یک آاسؿ اردف زابؿ ںیم یرش ن ںیک افر اج ع رتذمی یک آھٹ‬ ‫لہس امہفل انبای ِ‬
‫دلجفں ںیم ‪،‬ہکبج حیح اخبری یک ابرہ دلجفں ںیم رشںیح ںیھکل افر اامؾ فیل اہلل دولہی یک رعمۃک اآلرا اتکب ۃجح اہلل‬
‫ااسحؿ میظع ایک۔ ۺاؿ ےک العفہ یھب فلتخم دریس‬
‫ِ‬ ‫اابلہغل یک رفنمد ف اتممز رشح رۃمح اہلل اولاہعس ھک رکیملع داین رپ‬
‫اتکوبں یک دویسں رشفح رحتری ںیک افر درگی وموضاعت رپ یھب امہ اتکںیب ںیھکل۔‬
‫ارغلض یتفم اصبح یک وپری زدنیگ اہنتی یہ رسع ؾ فامرجا رپفر ریہ۔ ۺاؿ یک دیپاشی ‪1940‬ںیم رجگات ےک‬
‫علض اپنل وپر ںیم وہیئ یھت‪1962،‬ںیم داراولعلؾ دویدنب ےس تلیضف یک لیمکت یک افر‪1972‬۔‪73‬ںیم داراولعلؾ دویدنب‬
‫ِ‬
‫اجاہت بتک یک دترسی یک دختم ااجنؾ دی۔گل گھب ایس‬ ‫ںیم ااتسذ رقمر وہےئ افر اتایحت ملعِ دحثی فہقف یک‬
‫اسؽ یک رمع ںیم اس داین ےس رتصخ وہےئ۔ ۺاہلل اپک رضحت یتفم اصبح یک اکل رفغمت رفامےئ‪،‬امسپدناگؿ وک‬
‫ربصِ لیمج اطع رفامےئ افر داین رھب ںیم ہ ےلی وہےئ مہ ےسیج اؿ ےک زہاراہ اشع دفں یک رطػ ےس ا ںیھ رتہب ےس رتہب‬
‫دبخ اطع رفامےئ۔ۺ(آنیم)‬

‫‪‬‬

‫‪188‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫میظع ۺ فلس ۺ ےک ۺ میظع ۺفلخ !‬

‫ا سن ۺونجبری‬

‫دقت ری ۺامت ؾ ۺ رت ۺدتا ریب ۺ رپ ۺاغ بل ۺآیئ ‪ ،‬ۺیتشک ۺ ف ںیہ ۺرغاق ب ۺوہ یئ ۺاہج ں ۺ ےس ۺاس لح ۺ کت ۺوہپ ےنچن ۺ یک ۺوک یئ ۺرا ہ ۺ ںیہن ۺ یتلم ۺ‬
‫افر ۺرضحت ۺیتفم ۺدیعس ۺاصبح ۺوک ۺدارااقبلء ۺیک ۺرطػ ۺےل ۺیئگ‪،‬تلم ۺاالسہیم ۺدنہ ۺےک ۺفاےطس ۺاینپ ۺرکونں ۺےک ۺاسھت ۺ وج ۺ‬
‫رچا غ ۺ امٹمٹ ۺر اہ ۺ اھت ۺاف ر ۺاسول ں ۺ ےس ۺا ےنپ ۺ فیحن ۺ ف ۺزنا ر ۺ مسج ۺ ےک ۺاس ھت ۺامیبری ۺ ےک ۺ زیت ۺ ف ۺ دنت ۺوھجوکن ں ۺ ےس ۺ ڑل ۺ ر اہ ۺ اھت ۺآج ۺا س ۺ‬
‫یک ۺ تمہ ۺوٹ ٹ ۺ یئگ ۺاف ر ۺ یتفم ۺاص بح ۺ وک ۺ یبقع ۺ یک ۺرا ہ ۺ اک ۺرا یہ ۺانبدای۔‬
‫امدر ۺ یملع ۺداراولعل ؾ ۺدوی دنب ۺ یک ۺ دنسم ۺدصارت ۺ رپ ۺ اھٹیب ۺوہ ا ۺ ہمہ ۺ تہج ۺاع مل ۺد نی ۺآج ۺ تلم ۺاالس ہیم ۺ وک ۺرف ات ۺوھچ ڑ ۺ رک ۺد این ۺ‬
‫ےک ۺولیمھجں ۺےس ۺآزاد ۺوہایگ‪،‬ربریغص ۺںیم ۺدنسم ۺدحثی ۺاک ۺبس ۺےس ۺسبا ۺدحمث ۺآج ۺلفحم ۺدحثی ۺوک ۺونک ۺانک ں ۺ‬
‫رکایگ۔۔۔ااک رب ۺ ےک ۺفر ےث ۺ اک ۺاحمظف‪ ،‬ح می ن ا ا ؿ ۺاق تیمس ۺ اک ۺابابغ ں ۺاف ر ۺذف ؼ ۺاق تیمس ۺ ف ۺردیش تی ۺ اک ۺدما ح ۺآج ۺا س ۺد این ۺ وک ۺ‬
‫وھچ ڑ ۺ رک ۺا س ۺاہج ں ۺ اک ۺرا یہ ۺ نب ۺ ایگ ۺاہج ں ۺ ےس ۺول انٹ ۺان نکمم ۺےہ۔‬
‫ا س ۺاب ر ۺدؽ ۺ وک ۺوخ ب ۺ اگل ۺوم ت ۺ اک ۺایخؽ‬
‫ا س ۺاب ر ۺدرد ۺ رجہ ۺ یک ۺدش ت ۺ بیجع ۺیھت !‬
‫اس ۺدفر ۺ آرخ ۺںیم ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺےسیج ۺاعمل ۺابلمع‪،‬ہتکن ۺداں ۺدحمث‪،‬ددیہ ۺفر ۺہیقف‪،‬اقحقئ ۺآانش ۺرسفم ۺاف ر ۺ‬
‫ضبن ۺآانشےئ ۺقطنم ۺف ۺہفسلف ۺیک ۺریظن ۺمک ۺیہ ۺےلم ۺیگ‪ ،‬ل ۺیک ۺ حیح ۺ ۺےہ ۺہک ۺفہ ۺےب ۺاثمؽ ۺےھت‪،‬اعمل ۺاالسؾ ۺ ںیم ۺ‬
‫العہمءریبک‪،‬دحمث ۺلیلج‪،‬رکفمدفر ۺادنشی‪،‬م ۺابربخ ۺافر ۺاقض ۺریصبت ۺیک ۺوکیئ ۺیمک ۺںیہن ۺ؛ ۺاہتبل ۺاےسی ۺااسنونں ۺ یک ۺ‬
‫کشیب ۺیمک ۺےہ ۺوج ۺاےنپ ۺیملع ۺف ۺخ یل ۺبصنم ۺےک ۺایعمر ۺرپ ۺریست ۺف ۺرکدار ۺافر ۺلمع ۺف ۺاالخؼ ۺےک ۺاسھت ۺوپرے ۺارت ےت ۺ‬
‫ل عل‬
‫وہں۔ف عیس ۺا م ی‪،‬الس ت ۺ یملق ۺاف ر ۺد قیق ۺ ا ۺرظنل ی ۺ ےک ۺاس ھت ۺ تہب ۺاسرا ۺ مہیپ ۺاف ر ۺوبضم ط ۺ لمع ۺ یہی ۺف ہ ۺاایتم ز ۺ ےہ ۺ وج ۺ یتفم ۺ‬
‫اص بح ۺ وک ۺا ےنپ ۺ تہب ۺ ےس ۺارقا ؿ ۺ ےس ۺدج ا ۺرک ات ۺےہ۔‬
‫ملع ۺ ےک ۺاابتع ر ۺ ےس ۺف ہ ۺرص ػ ۺا کی ۺدف ۺونف ں ۺ ےک ۺوغاص ۺ ںیہن ۺےھت؛ ہکلب ۺ فلس ۺاص نیحل ۺاف ر ۺنلع ےئ ۺدقتم نیم ۺ یک ۺرط ح ۺ‬
‫تہب ۺےس ۺولعؾ ۺےک ۺانشفر ۺےھت‪،‬ریسفت ۺف ۺاترخی ۺدحثی ۺف ۺہقف ۺافر ۺاوصؽ ۺہقف ۺےک ۺاسھت ۺاسھت ۺفہ ۺقطنم ۺف ۺہفسلف ۺےک ۺ یھب ۺ‬
‫اص بح ۺ رظن ۺاع مل ۺاف ر ۺام رہ ۺ فنص ۺےھت۔ف ہ ۺاع مل ۺ االس ؾ ۺ ںیم ۺزہارف ں ۺنلع ء ۺ رصع ۺ ےک ۺدول ں ۺ یک ۺدڑھ نک ۺےھت‪،‬ف ہ ۺداین ےئ ۺ ملع ۺ‬
‫اک ۺا کی ۺات ب ۺان ک ۺرت نی ۺاتسرہ ۺاف ر ۺ ہقلح ۺاہقف ء ۺ ف ۺدحم نیث ۺ ف ۺنلع ء ۺ ف ۺزادہ نی ۺ اک ۺوگ رہ ۺ بش ۺات ب ۺےھت۔۔‬
‫دنق لی ۺام ہ ۺ ف ۺ رہ ۺ اک ۺاالف ک ۺ ہپ ۺوہان‬

‫‪189‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ھچک ۺا س ۺ ےس ۺزایدہ ۺ ےہ ۺریم ا ۺاخ ک ۺ ہپ ۺوہان‬

‫فہ ۺبش ۺدیبار ۺالہ ۺدؽ ۺافر ۺوخش ۺافاق ت ۺاعمل ۺدنی ۺےھت‪،‬دجہتزگاری ۺافر ۺآہ ۺرحساگیہ ۺوبحمب ۺہلغشم ۺاھت ۺ"افرس ۺ‬
‫اباہنلر ۺافر ۺرابہ ۺابلیلل ‚ اک ۺیقیقح ۺرپوت ۺےھت۔ ۺاؿ ۺےک ۺدرس ۺںیم ۺذاہتن ۺیلجب ۺنب ۺرک ۺدفڑیت ۺیھت‪،‬فہ ۺرصػ ۺظفل ۺملع ۺ ےک ۺ‬
‫اجپریۺہنۺےھت ۺ؛ۺ ل ۺہکۺملع ۺف ۺلمع ۺدفونںۺےکۺوسہشار ۺےھت۔۔اکیۺااسیۺاعمل ۺدنی ۺسجۺےک ۺوقؽ ۺفۺلعفۺںیم ۺاضت دۺ ںیہن ۺ‬
‫اھت‪،‬سج ۺاک ۺاظرہ ۺف ۺابنط ۺدف ۺراگن ۺںیہن ۺاھت۔اہلل ۺےن ۺآپ ۺوک ۺدولں ۺرپ ۺارث ۺرکےن ۺفایل ۺتیصخش۔ےب ۺانپہ ۺملع ۺف ۺآیہگ ۺاف ر ۺ‬
‫رہگ ے ۺترودہ ے ۺ ےس ۺونازا ۺاھت۔آوھکن ں ۺ ںیم ۺدول ں ۺ کت ۺوہپ ےنچن ۺفا یل ۺرف ینش ۺاف ر ۺاصم ف ج ے ۺ ںیم ۺرقف ؿ ۺاف یل ۺ ےک ۺاجمدہف ں ۺ‬
‫یک ۺع یم ۺ یتلم ۺیھت۔‬
‫ا ؿ ۺ ےک ۺدرس ۺ یک ۺوبقم تیل ۺ ےک ۺےبانپ ہ ۺاابس ب ۺےھت‪،‬ا ؿ ۺ اک ۺ ملع ۺ ےب ۺانپ ہ ۺاھت۔ لمع ۺ ےب ۺر ای ۺاھت۔االخ ص ۺا ؿ ۺ یک ۺ تیصخش ۺ‬
‫یک ۺ دیلک ۺیھت‪ ،‬ملح ۺ ف ۺرک ؾ ۺ ےس ۺا ؿ ۺ اک ۺ ریمخ ۺااھٹاھت ‪ ،‬ۺا ؿ ۺ یک ۺای د ۺدا تش ۺ اک ۺرسام ۺریح ت ۺا زیگن ۺزخا ہن ۺاھت‪،‬ا ؿ ۺ یک ۺذاہ تن ۺسب ی ۺااخ ذ ۺ‬
‫یھت۔دخا ےئ ۺاقدر ۺ ف ۺفاہ ب ۺ ےن ۺ تمظع ۺ ف ۺرقبع تی ۺاف ر ۺامک ؽ ۺ ف ۺئاتک یئ ۺ ےک ۺ تہب ۺ ےس ۺیان رص ۺ عمج ۺرکد ےی ۺےھت۔ ینعی ۺآپ ۺ یک ۺ‬
‫یتسہ ۺا س ۺدق ر ۺدذپل ری ۺ یھت ۺ وج ۺآپ ۺ یک ۺ لکش ۺ ںیم ۺاپ یئ ۺ یئگ ۺاف ر ۺآپ ۺ رپ ۺ متخ ۺوہیئگ۔ا ب ۺرچا غ ۺرف ؾ ۺاف ر ۺرخ ۺز ةی ۺ یک ۺ ےل ۺ رک ۺ‬
‫یھب ۺڈوھڈن ںی ۺ وت ۺا یسی ۺ تیصخش ۺ ہن ۺ ل ۺ ےکس ۺیگ۔آہ ! ۺاالس ػ ۺ یک ۺااموتن ں ۺ اک ۺآرخ ی ۺاپابس ؿ ۺاہک ں ۺاغ بئ ۺوہایگ !‬

‫ایسب ر ۺوخاب ں ۺددی ہ ۺاؾ؛ نکیل ۺ وت ۺزیچ ے ۺ درگیی !!‬

‫‪‬‬

‫‪190‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آہ!رضحتۺاالٔاتسدۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺرحمةاہللۺہیلع‬
‫تیثیحبۺّدمرس‪،‬فّنصمۺفومٔفل‬
‫رحتری‪:‬۔ۺدمحمۺااسحؿۺدنفی‪،‬ۺاقیمس‬
‫اخدؾۺادتلرسیۺدمرہسۺدمۃنیاولعلؾۺراوبڑیۺاھتہنۺفٹسیۺجاہرارٹشۺاڈنای‬

‫ۺداینۺداراانفلءےہ‪،‬اہیںۺوجۺیھبۺآایۺےہۺاےسۺاکیۺہنۺاکیۺدؿۺ ۺداینۺوھچڑۺرکۺاجانۺیہ ۺےہۺاسۺےکۺ ریغۺوکیئۺاچرہ ۺںیہن‪،‬نکیلۺاہللۺ‬

‫ےکۺھچکۺدنبےۺاےسیۺوہےتۺںیہۺہکۺاؿۺےکۺاجےنۺےسۺرصػۺاکیۺہبصقۺافرۺاگؤںۺیہۺںیہنۺہکلبۺوپراۺاعملۺاممتۺانکںۺوہاتۺےہ‪،‬ایسۺےئلۺوتۺ‬
‫اہکۺایگۺےہۺہکۺ"ومتۺااعلمِلۺومتۺااعلمَل"ۺینعیۺاکیۺاعملۺاکۺداینۺےسۺالچۺاجانۺوپرےۺاکیۺاعملۺیکۺومتۺےہ‪،‬اےسیۺیہۺاپزیکہۺوفنسۺںیمۺےسۺ‬
‫رضحتۺاالٔاتسدۺ یتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپوپنلریۺدُقّسۺّرسہۺیھبۺےھتۺ‪،‬ۺآپۺوپرےۺاکیۺاعملۺوکۺاتکسس‪،‬ۺاتکلبۺوھچڑۺرکۺہشیمہۺشیمہۺےکۺےئلۺ‬
‫‪19‬یئمۺ‪2020‬ۺوکیئبممۺےکۺاکیۺاہلٹپسۺںیمۺاےنپۺامِکلۺیقیقحۺےسۺاجۺےلمافرۺفںیہۺوجوشیگریۺربقاتسؿۺںیمۺرپسدۺاخکۺوہےئ۔‬
‫فہۺسبیۺوخ ںوںۺےکۺاحلۺےھتۺ‪،‬رامقۺارحلفػۺآپۺیکۺنکۺنکۺ تاتۺوکۺایبؿۺرکےۺافرۺےسکۺرظنۺادنازۺرکے‪،‬تقیقحۺوتۺ ۺےہۺہکۺآپۺ‬
‫وپریۺاکیۺانمجنۺےھت‪،‬ویںۺوتۺرامقۺارحلفػۺبجۺداراولعلؾۺدنفةۺااملعلءۺونھکلٔۺںیمۺزریۺمیلعتۺاھتۺافرۺآپۺےکۺملعِۺدحثیۺفۺہقفۺیکۺرہشتۺ‬
‫ل‬
‫اتنسۺاھت‪،‬افرۺآپۺیکۺاتکبۺۃفحتادلررۺرشحۺۃبخنۺارکفل‪،‬افرۺۃفحتاالٔ معیۺرشحۺننسۺارتلذمیۺاطمہعلۺرکاتۺاھت‪،‬وتۺدفراؿۺاافتسدہۺآپۺیکۺع رحۺ‬
‫یملعۺاکۺوخبیبۺادنازہۺوہایگۺاھت‪،‬دؽۺیہۺدؽۺںیمۺرسحتۺوہیتۺیھتۺہکۺاکشۺرضحتۺےسۺرباہ ۺرا تۺالماقتۺایۺبسکۺضیفۺاک ۺومعقۺلۺاجات‪،‬ۺ‬
‫آپ ۺےک ۺقلعتم ۺاس ۺانزیچ ۺیک ۺزابؿ ۺےس ۺوخب ۺداعںی ۺیتلکن ۺںیھت‪،‬نکیل ۺداراولعلؾ ۺدنفة ۺااملعلءونھکلٔےس ۺرفاتغ ۺےک ۺسا ۺدفرہ ۺدحثیۺ‬
‫(تلیضف) ۺےک ۺےئل ۺرامق ۺارحلفػ ۺےن ۺبج ۺ داراولعلؾ ۺدویدنب ۺاک ۺدصق ۺایک‪،‬افر ۺاخبری ۺرشفی ۺدلج ۺافؽ ۺرضحت ۺاالٔاتسد ۺیتفم ۺدیعس ۺادمحۺ‬
‫اصبحۺاپوپنلریۺرحمةاہللۺہیلعۺےسۺزپےنھۺاکۺومعقۺالم‪،‬وتۺوجۺابںیتۺںیمۺےنۺرضحتۺےکۺقلعتمۺنسۺریھکۺیھتۺابلکلۺفاسیۺیہۺاپایۺہکلبۺانتجۺانسۺ‬
‫اھتۺاسۺےسۺسبھۺرکۺاپای۔‬
‫دینشہۺےئکۺوبدۺامدننۺددیہ‬
‫دحثی ۺاپک ۺےس ۺآپ ۺےک ۺفغش ۺافر ۺوشؼ ۺوک ۺںیم ۺسک ۺادناز ۺےس ۺایبؿ ۺرکفں ۺہک ۺآپۺ ۺاعؾ ۺوطر ۺےس ۺوپرا ۺوپرا ۺاسؽ ۺرفزاہن ۺڈاھیئۺ‬
‫ڈاھیئ ۺےٹنھگ ۺزپاھےت‪،‬افر ۺاریخ ۺاسؽ ۺںیم ۺبج ۺدرگی ۺااسذتہ ۺےک ۺاابسؼ ۺلمکم ۺوہاجےت ۺوت ۺآپ ۺاست ۺےجب ۺےس ۺاسڑےھ ۺابرہ ۺےجب ۺکت ۺلمکمۺ‬
‫زپاھےتۺےھت‪،‬افرۺبجعتۺیکۺابتۺ ۺےہۺہکۺدفراؿۺدرسۺاپینۺفہریہۺیکۺرطػۺایخؽۺیھبۺںیہنۺاجاتۺاھت‪،‬افرۺااہتنیئۺذفؼۺفۺوشؼۺےسۺاخبریۺ‬
‫رشفی ۺزپاھےت ۺرےتہ ۺےھت‪،‬آپۺ ۺوخد ۺدحثی ۺاپک ۺابلکل ۺاصػ ۺاصػ ۺزپےتھ‪،‬افر ۺوتحیض ۺف ۺیرش ح ۺیھب ۺابلکل ۺاصػ ۺرکےت‪،‬افر ۺرہھٹۺ‬

‫‪191‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رہھٹۺرکۺاکیۺاکیۺابتۺاصػۺرکدانیۺافرۺدیچیپویگںۺوکۺدفرۺرکدانیۺآپۺےکۺدرسۺاکۺاخصۺولہپۺاھت‪،‬ۺآپۺۺوپرےۺاسؽۺاخبریۺرشفیۺاکیۺ‬
‫یہۺادنازۺےسۺزپاھےتۺےھت‪،‬ۺاعؾۺوطرۺےس ۺدرگیۺدمارسۺاکۺاحؽ ۺےہۺہکۺرشفعۺاسؽۺںیمۺوخبۺیبملۺ‪،‬وچڑیۺثحبۺرکںیۺےگافرۺاسؽۺےکۺ‬
‫اریخ ۺںیم ۺرصػ ۺابعرت ۺوخاین ۺرپ ۺاافتکرکیںاااسی ۺآپ ۺیھبک ۺںیہن ۺرکےت ۺےھت‪ ،‬ۺآپ ۺےک ۺزپاھےن ۺاک ۺادناز ۺسبا ۺرناال ۺافر ۺدپسچل ۺاھت‪ ،‬ۺسجۺ‬
‫ےن ۺآپ ۺےس ۺاافتسدہ ۺایک ۺےہ ۺفیہ ۺاس ۺدرس ۺیک ۺارث ۺازیگنی ۺاک ۺ فط ۺااھٹ ۺاتکس ۺےہ ۺ‪،‬وج ۺدحںیثی ۺھچک ۺلکشم ۺولعمؾ ۺوہںیت‪،‬آپۺ ۺاےس ۺاسۺ‬
‫رطحۺلحۺرفامےتۺےھتۺہکۺہبلطۺشۺشۺرکےتۺرہۺاجےتۺےھت‪،‬دحثیۺ یمہۺاکۺوجۺہکلمۺاہللۺےنۺآپۺوکۺفدتعیۺایکۺاھتۺ‪،‬ھجمۺوکاتہۺرظنۺےنۺ‬
‫وپرے ۺدنہفاتسؿ ۺںیم ۺدفر ۺدفر ۺکت ۺاس ۺںیم ۺآپ ۺاک ۺناین ۺںیہن ۺداھکی‪،‬آپ ۺاک ۺبج ۺفہ ۺادناز ۺاید ۺآات ۺےہ ۺوت ۺآپ ۺےک ۺےئل ۺدؽ ۺےس ۺداعںیۺ‬
‫یتلکنۺںیہ‪،‬فہۺرفامےتےھتۺہکۺدوھكیۺاھبیئ!ۺ ۺدحثیۺےہۺ‪،‬اسۺںیمۺاامؾۺامظعۺاوبۺہفینحۺ ۺںیہکۺےگ‪،‬ویکںۺہکۺاؿۺاکۺاوصؽۺ ۺےہ‪،‬افرۺاامؾۺ‬
‫ۺامئۺرکاؾۺرمہمحۺاہلل‪،‬ۺےکۺاوصؽۺافرۺ‬
‫امکلۺۺ‪،‬اامؾۺاشیعفۺۺاامؾۺادمحۺنبۺلبنحۺ ۺںیہکۺےگۺویکںۺہکۺالع ۺاوصؽۺ ۺںیہ‪،‬بلطمۺ ۺہکۺآپۺوک ّ‬
‫ۺامئ ۺےک ۺاسمکل ۺافر ۺداللئ ۺاسۺ‬
‫ۺامئ ۺےک ۺاسمکل ۺھجمس ۺاجےت ۺےھت‪،‬افر ّ‬
‫اؿ ۺےک ۺاسمکل ۺاس ۺرطح ۺرضحتسم ۺےھت ۺہک ۺآپ ۺاوصؽ ۺےس ۺیہ ّ‬
‫رطحۺایبؿۺرکےتۺےھتۺےسیجۺآپۺےکۺاسےنمۺوکیئۺاتکبۺیلھکۺوہۺافرۺآپۺایسۺںیمۺےسۺلقنۺرکۺرےہۺوہں۔‬
‫اطنیبل ۺدحثی ۺاجےتن ۺںیہ ۺہک ۺاخبری ۺاک ۺرتۃمجاابلب ۺانھجمس ۺسک ۺدقر ۺلکشم ۺاکؾ ۺےہ‪،‬نکیل ۺآپ ۺاےس ۺویکٹچں ۺںیم ۺلح ۺرفامےتۺ‬
‫ےھت‪،‬افرۺ ۺابتۺوتۺتہبۺیہۺلکشمۺےہۺہکۺاامؾۺاخبریۺۺاسۺہلئسمۺںیمۺسکۺاامؾۺےکۺاسھتۺںیہ؟ۺآپۺاےسۺیھبۺااہتنیئۺآاسینۺےکۺاسھتۺلحۺ‬
‫ۺدفراؿۺدرسۺالینعیۺابوتںۺےسۺلمکمۺاانتجبۺرفامےتۺےھت‪،‬ادرھۺادرھۺیکۺابتۺابلکلۺہنۺرکےتۺےھت۔‬
‫رفامےتۺےھت۔آپۺ ِ‬
‫ۺدمرسۺافرۺااتسدۺےھتۺدفرسیۺرطػۺاتممزۺفّنصمۺافرۺوم ّٔلۺیھبۺےھت‪،‬ۺدرونجںۺاتکںیبۺآپۺ‬
‫اکیۺرطػۺوتۺآپۺوخدۺیھبۺاکایمب ّ‬
‫ےکۺایسؽۺملقۺےسۺرظنمۺاعؾۺرپۺآںیۺافرۺالہۺملعۺفۺرظنۺےسۺوخبۺدادۺفۺنیسحتۺاحلصۺیک‪،‬ھچکۺرعمفػۺاتکںیبۺاہیںۺذرکۺیکۺاجریہۺںیہ۔‬
‫ل‬
‫رۃمحاہللۺاولاۃعسۺرشحۺۃجحۺاہللۺاابلۃغلۺاپچنۺدلجںیۺلمکم‪،‬ریسفتۺدہاتیۺارقلآؿ‪،‬ۃفحتاالٔ معیۺرشحۺرتذمیۺآھٹۺدلجںیۺلکم‪،‬ۃفحتااقلریۺ‬
‫رشح ۺاخبری ۺرشفی ۺابرہ ۺدلجںی ۺلمکم‪،‬ۃفحتادلرر ۺرشح ۺۃبخنارکفل‪،‬یملع ۺابطخت ۺدف ۺدلجںی‪،‬ہقف ۺیفنح ۺارقب ۺإیل ۺاوصنلص ۺےہ‪،‬ضیفۺ‬
‫امعنمل ۺرشح ۺّدقمۃم ۺاملسمل‪،‬اہد ۺرشح ۺاکہیف‪،‬فاہیف ۺرشح ۺاکہیف‪،‬ایحت ۺاامؾ ۺاحطفیۺ‪،‬زدبةااحطلفی‪،‬آاسؿ ۺرصػ‪،‬آاسؿۺ‬
‫وحن‪،‬وفحماظت‪،‬دنی ۺیک ۺاینبدںی ۺافر ۺدیلقتۺیک ۺرضفرت‪،‬آاسؿ ۺافریس ۺوقادع‪،‬ابمدی ۺاالٔوصؽ‪،‬ابمدیۺاہفسلفل‪،‬نیعم ۺاالٔوصؽ‪،‬رشحۺللعۺ‬
‫ارتلذمی‪،‬اراشد ۺالفہمؤوؾ ۺرشح ۺملس ۺاولعلؾ‪،‬اتفمح ۺاوعلال ۺرشح ۺرشح ۺامٔة ۺاعل‪،‬احہیش ۺادماد ۺااتفلفی‪،‬ایک ۺدتقمی ۺرپ ۺافہحت ۺفابجۺ‬
‫ےہ؟‪،‬داڑیھۺافرۺاایبنءیکۺتنس‪،‬فہریہۺ‪،‬ۺاؿۺےکۺالعفہۺتہبۺےسۺاضمنیمۺفۺاقمالتۺافرۺیملعۺفۺیہقفۺںیثحبۺںیہۺوجۺاؿۺاشءاہللۺایقتمۺکتۺ‬
‫جق‬
‫ی‬ ‫ي‬
‫اطنیبلۺفۺاب نۺےکۺےئلۺےئنۺےئنۺراےتسۺانبیتۺرںیہۺیگۺافرۺآپۺےکۺ قۺںیمۺدصہقۺاجر ۺافرۺفہلیسۺاجنتۺناتبۺوہںۺیگ۔‬
‫آپۺےنۺاےنپۺسا ۺوجۺافالدںیۺوھچڑیۺںیہۺفہۺیھبۺاق لۺرکشۺںیہ‪،‬آپۺاکۺوپراۺاخدناؿۺملعۺاکۺوہگارہۺےہ‪،‬اکی‪،‬دفۺوچبںۺےکۺالعفہۺبسۺ‬
‫احظفۺرقآؿۺوہےنۺےکۺاسھتۺاسھتۺاعملۺیھبۺںیہ‪،‬افرۺریحتۺیکۺابتۺ ۺےہۺارثکۺوہبںیۺیھبۺاحہظفۺںیہ‪،‬افدمحلہللۺیلعۺذکل۔‬

‫‪192‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رامق ۺارحلفػ ۺاس ۺابت ۺرپۺانتج ۺیھبۺاہللۺرب ۺازعلت ۺاکۺیرک ۺاداۺرکے ۺمکۺےہ‪،‬ہک ۺاس ۺےنۺےھجم ۺیھب ۺآپۺ ۺےسۺاخبریۺرشفی ۺدلجۺ‬
‫افؽۺ زپےنھۺاکۺومعقۺاطعۺرفامای‪،‬افرۺاسۺےسۺےھجمۺوجافدئہۺوہپاچنۺدنبہۺاسۺوکۺایبؿۺرکےنۺےسۺاقرصۺےہ۔‬
‫اریخ ۺںیم ۺاہلل ۺےس ۺد ت ۺدباعوہں ۺہک ۺفہ ۺااتسد ۺرتحمؾ ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاپوپنلری ۺیک ۺابؽ ۺابؽ ۺرفغمت ۺرفامے‪،‬افر ۺداراولعلؾ ۺوک ۺآپ ۺاک ۺمعنۺ‬
‫ادبلؽۺاطعرفامےئ‪،‬ۺآنیم۔‬
‫ڑھچباۺھچکۺاسۺاداۺےسۺہکۺرتۺیہۺدبؽۺیئگ‬
‫اکۺصخشۺاسرےۺرہشۺوکۺفریاؿۺرکۺایگ‬
‫وشّاؽۺارکملؾۺ‪2020/05/ 27 ۱۴۴۱‬ۺدبھ‬

‫‪‬‬

‫‪193‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫عمشۺلفحمۺیکۺرطحۺبسۺےسۺدجاۺبسۺیکۺرقیف‬‬
‫دمحمۺزدیۺاقیمسۺرفظمرگنی‬

‫بجۺااچکنۺتہبۺیہۺرجنۺفۺاملۺانکۺربخۺیچنہپۺہکۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺدصرۺادملرنیسۺخیشۺادحلثیۺ‪،‬ۺیفۺزاماننۺرسیئۺانیققحملۺ‪،‬ۺلبجۺ‬
‫ۺاشرحۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺ‪،‬امۂیۺانزۺدہتجمۺ‪،‬ۺزہارفںۺالضفء ۺےکۺااتسذۺزعمؾۺ‪،‬ۺملع ۺفۺنف ۺیک ۺاشکہکںۺ‪،‬ۺناققحہنۺ‬
‫املعلۺ‪ ،‬ۺدرونجںۺاتکوبںۺےک ۺ فنصۺ‪ِ ،‬‬
‫ِ‬
‫ۺامکالت ۺونفؿۺںیمۺالدحمفدۺف ۺالدعتادۺ‪،‬ۺدرانایبۺ‪،‬ۺراحیۃنۺاملعلۺ‪،‬ۺدحمثۺریبکۺرضحتۺ‬ ‫ۺفاتففیۺںیمۺریگایئۺفۺرہگایئ ۺ‪،‬‬
‫ٰ‬ ‫ابوتںۺںیمۺدیِۺوطٰیلۺ‪،‬ۺہقف‬
‫ۺاقونؿۺازیلۺےکۺ تحۺامہِۺتایؾۺ‬
‫یتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺاسۺدارۺافینۺےسۺہشیمہۺےکۺضح ۺرتصخۺوہۺرکۺ قۺاعتیلۺیکۺر تیۺےک ِ‬
‫ےک ۺمظعم ۺاایؾ ۺںیم ۺداع ۺالج ۺوک ۺکیبل ۺہہک ۺےئگ ۺاانہلل واان اىیو راجػون‪ ،‬ان هللا ٌا ادز وىو ٌا ی‬
‫اغیط ولک َشء غنرہ ابجو‬
‫ی‬
‫ٌطٍی‬
‫رضحتۺیکۺاسۂحنۺفافتۺیکۺربخۺرصػۺ ۺہکۺدنہفاتسؿۺیہۺںیمۺںیہنۺہکلبۺربریغصۺےسۺابرہۺےکۺنلعءۺفۺالضفءۺےنۺیھبۺاسۺربخۺوکۺاکیۺ‬
‫قی‬‫ن‬‫سچق‬
‫ۺرچاغ ۺ ُد ّرۺولعؾۺوکۺلگ ۺاپۺرکۺیھبسۺےنۺاسکیںۺادنازۺںیم ۺرجنۺفۺاملۺاکۺ‬
‫اےنپۺےئلۺےنگۺےنچۺااحصبۺملع ۺف ۺ لضۺ نۺرضحاتۺںیم ۺےسۺاکی ِ‬
‫لی‬‫ص‬ ‫سچ‬ ‫ااہظرۺایکۺ‪،‬ۺ ۺدصہمۺوخاصۺرپۺیہ ۺںیہنۺہکلب ۺ ِ‬
‫ولعؾۺاہیہلۺےکۺوشنیقۺفۺ نۺرضحاتۺرپۺیھبۺیلجبۺنبۺرکۺع اۺ‪،‬ۺافرۺفہۺدنسمِۺدرسۺاہجںۺاع ۺ‬
‫اکیۺفتقۺیتفمۺومحمدۺانسحلۺاص بحۺدویدنبیۺوتۺیسکۺزامہنۺںیمۺالعہمۺاونرۺاشہۺریمشکیۺوتۺیسکۺزامہنۺںیمۺومالانۺنیسۺادمحۺدمینۺسبےۺسبےۺ‬
‫احب ِر ۺولعیم ۺایصخشت ۺیک ۺکلھج ۺرظن ۺآیت ۺیھت ۺایس ۺےک ۺانیم ۺف ۺاپابسؿ ۺنب ۺرک ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺرحميہ ۺاہلل ۺہیلع ۺزہارفں ۺةلطء ۺفنلعء ۺوکۺ‬
‫اؿ ۺولعؾۺفاعمرػۺےس ۺضیفتسمۺرفامایۺرکےتۺ ےھت ۺفہ ۺدنسمِۺدرسۺوجۺہشیمہۺےسۺولعؾۺف ۺونفؿۺیکۺز تنۺینبۺوہیئۺیھت‪ ،‬ۺملعۺیکۺاشکہکؤںۺےنۺ‬
‫ۺابجؽۺملعۺیکۺرفقنۺینبۺوہیئۺیھتۺ‪،‬ۺفہۺدنسمۺاہجںۺرضحتۺولجہۺارففزۺوہےتۺوتۺفہۺولعؾۺےکۺےنہسۺیکۺ‬
‫اسۺوکۺریھگےۺوہےئۺاھتۺ‪،‬ۺفہۺدنسمِۺدرسۺوج ِ‬
‫اتبۺہنۺالۺیتکسۺیھتۺ‪،‬ۺفہۺدنسمۺوجۺاےنپۺافرپۺاکیۺققحم ۺفۺہیقفۺاسفنلۺوکۺوسارۺرکیتۺآجۺےسۺاس ۺدنسمۺیکۺز تنۺفۺرفقنۺاسۺرحبِملعۺےسۺاخیلۺ‬
‫رظن ۺآیگیئ ۺآہ ۺفہ ۺدنسم ۺاس ۺوسار ۺوک ۺےسیک ۺوسار ۺرکیگی‪ ،‬ۺ فہ ۺوت ۺاکی ۺوبقمؽ ۺاعؾ ۺف ۺاخص ۺریثک ۺااصتلفین ۺ فنص ۺےھت ۺ‪ ،‬ۺفہ ۺامہرے ۺضح ۺاکیۺ‬
‫نیسۺدلگہتسۺےھتۺ‪،‬ۺآجۺفہۺمہۺےسۺدجاۺوہۺےئگ ۺ ۺاےۺدفرۂۺدحثیۺداراولعلؾۺدویدنبۺےھجتۺاتپۺےہۺہکۺوکؿۺاسۺدارافینۺےسۺہشیمہۺےکۺضح ۺ‬
‫ۂمقلۺالجۺوکۺکیبلۺہہکۺایگۺ؟‬
‫اےۺدفرۂۺدحثیۺداراولعلؾۺےھجتۺاتپۺےہۺہکۺآج ۺےھجتۺسکۺےنۺاولداعۺہہکۺدایۺ؟اےۺدفرۂۺدحثیۺھجتۺوکۺولعمؾۺوہاگۺہکۺدہتجمۺفۺققحمۺ‬
‫دفرآںۺبجۺریتےۺادنرۺدالخۺوہرکۺوٹنھگںۺوٹنھگںۺاحصۺابتکلۺسا ۺاتکبۺاابلریۺاکۺدرسۺےسۺریتےۺاکونںۺںیمۺاقؽۺاہللۺاعتٰیلۺفاقؽۺ‬
‫ارلوسؽ﵁ یکۺدصاںی ۺدنلب ۺرکےتۺےھتۺبت ۺوتۺافر ۺریتیۺدرفدویارۺاؿۺیکۺاوصاتۺفاوقاؽۺوکۺوغبر ۺنسۺرک ۺرکسمایتۺیھتۺفیہۺ‬
‫ۺامہمؿۺروسؽۺوکۺوگیتجنۺوہیئۺانسیئۺدیتیۺیھتۺسج ۺےسۺس دیۺةلطءۺںیمۺیملعۺفۺخ یلۺریسایبۺےکۺ۔لوؽۺںیمۺاچرۺاچدنۺگلۺاجےتۺ‬
‫رکسماںیٹہ ِ‬
‫‪194‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ۺآاتفب ۺملع ۺف ۺتمکح ۺاینپ ۺرکںین ۺداھکےئاگ ۺ‪ ،‬ۺاب ۺاہک ۺفہ ۺاینپ ۺقیقحت ۺشیپ ۺرکےاگ ۺ‪،‬ۺ‬
‫افر ۺفہ ۺلمکم ۺمکش ۺف ۺریس ۺوہ ۺاجےت ۺ‪ ،‬ۺآہ ۺاب ۺاہکں ۺفہ ِ‬
‫ۺایبؿ ۺادناز ۺاہک ۺےننس ۺوک ۺےلم ۺاگ ۺ‪ ،‬ۺفہ ۺہبلط ۺوج ۺرظتنم ۺےھت ۺاس ۺڑھگی ۺےک ۺسک ۺرطح ۺاسؽ ۺاک ۺآاغز ۺوہ ۺافر ۺمہ ۺیھب ۺاےنپ ۺولعؾ ۺونفؿ ۺںیمۺ‬
‫ناققحہن ِ‬
‫ۺرفامؿۺاعہیلۺنس ۺرکۺاینپۺزدنیگۺوکۺیملعۺفۺخ یلۺدیماؿۺںیمۺےلرکۺاجےئۺرضحتۺےکۺاکیۺاکیۺ‬
‫وقتتیۺاحلصۺرکںیۺ‪،‬ۺروسؽۺاہللۺملسۺےک ِ‬
‫دحثی ۺرپ ۺلص ۺفدملل ۺیرش ح ۺف ۺوتحیض ۺافر ۺیقیقحت ۺالکؾ ۺوج ۺرمبت ۺادناز ۺںیم ۺوہا ۺرکات ۺےہ ۺاؿ ۺوک ۺںینس ۺرھپ ۺآےن ۺفایل ۺولسنں ۺںیم ۺاس ۺوکۺ‬
‫ۺفاتففیۺںیمۺتہبۺےسۺولئسمںۺرپۺاینپۺناققحہنۺفالصفمہنۺراےئۺاعہیلۺرےنھکۺ‬
‫اچنہپےئۺنکیلۺابۺاہکںۺفہۺاتکمچۺداتکمۺاتسرہۺوتۺرغفبۺوہایگۺ‪،‬ۺہقف ٰ‬
‫فاالۺدہتجم ِ‬
‫ۺولعؾۺانونوتی ۺےسۺرکفیۺفایگتسبۺرےنھک ۺفایلۺتیصخشۺف ۺرقبعتیۺرضحتۺاھتونیۺیک ۺیملعۺرقاتب ۺیکنجۺدتسمالت ۺںیمۺامنایںۺرظنۺ‬
‫ۺداغۺافمرتقۺدےتیۺوہےئۺامکلۺیقیقحۺےسۺاجےلم ۔‬
‫آیتۺیھتۺفہۺوتۺمہۺوک ِ‬
‫اےۺاپابکزاؿۺدصؼۺفۺ تا ۺےکۺاسالر‪،‬ۺریتیۺرفحۺرپۺزہاراہںۺرںیتمحۺانزؽۺوہں‪،‬ۺنیچۺف ۺنوکؿۺبیصنۺوہں‪،‬ۺریتےۺدراجتۺدنلبۺ‬
‫فابالۺوہں‪،‬ۺرفےتشۺھجتۺوکۺالسیمۺدےۺ‪،‬وحرںیۺےھجتۺوھجالۺالھجںیۺ‪،‬ۺافرۺآامسؿۺریتیۺدحلۺرپۺمنبشۺااشفینۺرکےۺآنیم ۺ آرخۺںیمۺاکیۺفا ہعۺ‬
‫لقنۺرکاتۺوہںۺرمقۺارحلفػۺااكتعػۺںیمۺاھٹیبۺوہاۺاھتۺااچکنۺدجسمۺےکۺاامؾۺفۺبیطخۺومالانۺاجفدیۺاصبحۺےنۺاسۺاسۂحنۺفافتۺیکۺارقحۺوکۺ‬
‫سج ۺفتق ۺربخ ۺدی ۺاس ۺفتق ۺھجم ۺرپ ۺایک ۺاطری ۺاھت ۺںیم ۺانوک ۺاےنپ ۺزریِ ۺملق ۺںیہن ۺالاتکس ۺسا ِرہظ ۺمہ ۺےن ۺ(ینعی ۺاامؾ ۺاصبح ۺافر ۺںیم ۺےن)ۺ‬
‫احبتلۺمغۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺاحمنسۺاالخؼۺافرۺیملعۺامکالتۺرپۺاکیفۺدریۺکتۺبلۺاشکیئۺیک‪،‬ۺاےلگۺدؿۺاامؾۺاصبحۺےنۺ‬
‫رحسیۺےکۺسا ۺھچکۺدریۺآراؾۺایکۺاکیۺوخابۺرظنۺآایۺہکۺارقحۺافرۺدجسمۺےکۺاامؾۺاصبحۺدفونںۺےھٹیبۺںیہۺافرۺاکنچۺرضحتۺیتفمۺدیعسۺادمحۺ‬
‫اصبحۺاپنلۺوپریۺیرشفیۺالےئۺافرۺاکیۺدؾۺمہۺوچکنۺاےھٹۺافرۺاامؾۺاصبحۺےنۺرضحتۺےکۺےئلۺھچکۺاھکےنۺیکۺزیچ ۺشیپۺرکےنۺیکۺ‬
‫رغض ۺےس ۺاجےن ۺیک ۺااجزت ۺاچ ۺیتفم ۺاصبح ۺرحميہ ۺاہلل ۺہیلع ۺےن ۺعنم ۺرک ۺدای ۺرھپ ۺ ۺوہا ۺہک ۺآھکن ۺلھک ۺیئگ ۺرعض ۺ ۺہميکہ ۺاکی ۺرصتخمۺ‬
‫وخابۺرظنۺآای ۺریماۺوموجدۺوہان ۺ رضحتۺیتفم ۺدیعسۺادمحۺاصبحۺےکۺدرایمؿۺاسۺوکۺںیمۺاےنپۺےئلۺابثعۺاعسدتۺاتھجمس ۺوہںۺںیمۺےنۺ‬
‫اچاہۺاےسۺیھبۺ ھکۺدفںۺاتہکۺرضحتۺیکۺایدۺابیقۺرےہ‪،‬ۺاہللۺرکےۺرضحتۺیک ۺاصتفینۺریثکہۺےسۺمہۺوکۺوخبۺاافتسدہۺیکۺوتقیفۺبیصنۺوہ‬
‫اکیۺآرخیۺکلھج‬
‫ملعۺفۺ لضۺاکۺ اٰیلع ۺاقمؾۺاحلصۺرکےنۺفاےلۺافرۺاسۺدیماؿۺںیمۺایداگرۺدخامتۺوھچڑےنۺےکۺابفوجدۺنلعےئۺدویدنبۺیکۺوصختیصۺ‬
‫ریہ ۺہک ۺفہ ۺیسک ۺڈنمھگ ۺافر ۺدنپار ۺںیم ۺالتبم ۺںیہن ۺوہےئ ۺہکلب ۺوج ۺصخش ۺملع ۺےک ۺےنتج ۺدنلب ۺاقمؾ ۺرپ ۺاچنہپ ۺاس ۺیک ۺةسن ۺےس ۺاس ۺیک ۺوتاعض ۺافرۺ‬
‫تیشخۺسبیتھۺیلچ ۺںیئگۺ‪،‬ۺاؿۺیکۺاسدہۺزدنیگۺاؿ ۺیک ۺس ایجۺافرۺانفتینۺوکۺدھکیۺرکۺوکیئۺصخش ۺ ۺامگؿۺیھبۺںیہنۺرکاتکسۺاھتۺہک ۺاںیہنۺملعۺفۺ‬
‫ لضۺاک ۺااسی ۺدنلب ۺاقمؾ ۺاحلص ۺوہاگ ۺایس ۺیکۺاثمؽۺآپ ۺرموحؾ ۺف ۺروفغرۺیک ۺتیصخشۺیھبۺیھتۺہکلبۺدفرسےۺوظفلںۺںیم ۺ ۺےیہک ۺہک ۺآپۺیکۺ‬
‫تیصخشۺبسۺےس ۺاتممز ۺف ۺرفنمد ۺرظنۺآیتۺیھتۺاجتیعمۺیھب ۺادتعاؽ ۺیھب ۺامجؽ ۺیھب ۺامکؽۺیھب ۺاسری ۺوخوبش ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےن ۺآپ ۺںیمۺعمجۺ‬
‫رکدیۺیھتۺافرۺوقبؽۺوبحمبۺااملعلءۺرضحتۺومالانۺریپۺذفااقفلرۺدنبشقنیۺداتمۺرباکمہتۺےک‬

‫‪195‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫” بج ۺےھجم ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺیک ۺاحرضی ۺےک ۺفتق ۺرضحت ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاصبح ۺرحميہ ۺاہلل ۺہیلع ۺےس ۺیلیصفت ۺالماقت ۺاک ۺرشػۺ‬
‫احلصۺوہاۺاسیجۺانسۺاھتۺرضحتۺوکۺفاسیۺیہۺاپایۺونمرۺرہچہۺتیصخشۺرپۺیملعۺالجتلِۺاشؿۺتعیبطۺںیمۺاسدیگۺافرۺاعزجیۺ‪ ،‬البآرخۺںیمۺیھبۺیہیۺ‬
‫کہم ق‬
‫وہکںۺاگۺہکۺرضحتۺاسۺرعشۺےکۺدصماؼۺےھتۺ م لۺوخردیشۺرحسۺرکفۺیکۺاتابینۺںیم ‪،‬عمشۺلفحمۺیکۺرطحۺبسۺےسۺدجاۺبسۺیکۺرقیف“‬
‫ي‬

‫‪‬‬

‫‪196‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رگمۺریتی ِ‬
‫ۺرمگۺاناہگںۺاکۺےھجمۺایھبۺکتۺںیقیۺںیہنۺےہ‪.‬‬
‫زعتیتیۺرحتریۺربۺفافتۺخیشۺادحلثیۺرہمحۺاہلل‬
‫رشکیۺمغ‪:‬ۺیتفمۺادمحۺدیبعۺاہللۺایرسۺاقیمس‬

‫اکرفاؿۺآرختۺربؼۺراتفریۺےکۺاسھتۺدؿۺدبؿۺاینپۺزنمؽۺیکۺاجبنۺرفاںۺدفاںۺےہۺافر ۺاےنپۺاسھتۺاےسیۺاےسیۺ لعۺفۺوگرہۺ‬ ‫ِ‬

‫ق‬
‫ےسۺزایدہۺیتمیقۺتروریہۺایصخشتۺافرۺنلعءۺوکۺاہبۺےلۺاجراہۺےہۺہکۺسجۺیکۺریظنۺفۺمیيلۺاکۺدفابرہۺانلمۺاسۺدہعۺزفاؽۺافرۺیملعۺطحقۺارلاجؽۺںیمۺانۺ‬
‫ۺوغااصؿۺرکفۺفۺداشنۺ نیھۺےکۺےلۺاجریہۺےہۺااکسۺاےسۺادنازہۺںیہنۺےہۺ‬
‫ِ‬ ‫نکممۺرظنۺآاتۺےہ‪،‬ۺرحبۺانفۺیکۺرہۺاکیۺومجۺمہۺےسۺےسیکۺےسیک‬
‫‪،‬نکیلۺ ۺتقیقحۺےہۺہکۺد تِۺالجۺےکۺرضمابۺےسۺہمغنۺاترایحتۺلسلسمۺزمکفرۺےسۺزمکفرۺرتۺوہاتۺالچۺاجۺراہۺےہۺافرۺاسۺےسۺرہۺہحملۺ‬
‫افؽۺفآرخۺانف‪،‬ابنطۺفۺاظرہۺانفۺےکۺونےحۺوھپٹۺرےہۺںیہ۔ۺاکرۺاہجںۺیکۺےبۺابثیتۺاکۺوبثتۺوتۺازؽۺےسۺبسۺےکۺاسےنمۺآاکشراۺےہۺنکیلۺ‬
‫بجۺآامسؿۺملعۺفۺلمعۺاکۺدردنشخہۺاتسرہ‪،‬ولعؾۺفیلۺایہللۺاکۺانیم‪،‬ۺرکفۺاقتیمسۺاکۺرینۺاتابں‪،‬ۺقیقحتۺفۺدتقیقۺاکۺامہِۺوضاشفں‪،‬ۺدقفةارسفملي‪،‬ۺ‬
‫رسیئۺادحملنیث‪،‬ۺرخفۺانیملکتمل‪،‬زدبۃۺااعلرف‪،‬ااتسذیۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپوپنلریۺونرۺاہللۺرمدقہۺیسیجۺیملعۺفۺرقبعیۺتیصخشۺداغۺ‬
‫افمرتقۺدےۺاجیتۺےہۺوتۺاسۺداینۺےکۺافینۺوہےنۺںیمۺوکیئۺکشۺفۺہبشۺابیقۺںیہنۺراتہ‪،‬ۺافرۺایسیۺافمرتقۺرپۺسجۺدقرۺونک ۺفۺاممتۺع ۺفۺ‬
‫اوسفسۺایکۺاجےئۺمکۺےہ۔‬
‫وشرشۺاکریمشیۺاکۺرعشۺآجۺرحػۺرحبػۺاصدؼۺآراہۺےہ‬
‫بجعۺایقتمۺاکۺاحدہثۺےہۺاکشۺےہۺآںیتسۺںیہنۺےہ‬
‫زنیمۺیکۺرفقنۺیلچۺیئگۺےہ‪،‬ۺاقفۺہپۺ رہۺںیبمۺںیہنۺےہ‬
‫ریتےۺدجایئۺےسۺرمےنۺفاےلۺفہۺوکؿۺےہۺوجۺزحںیۺںیہنۺےہ‬
‫رگمۺرتیۺرمگۺاناہگںۺاکۺےھجمۺایھبۺکتۺںیقیۺںیہنۺےہ‬
‫آجۺزحؿۺفۺایسۺیکۺاگلۺتیفیکۺاطریۺےہ‪،‬ۺاایلگنںۺرسد‪،‬ملقۺاداسۺافرۺدؽۺارسفدہۺےہۺفوجدۺرپۺایسۺفۺرسحتۺیکۺاضفۺاھچیئۺوہیئۺ‬
‫ےہ‪،‬ہکۺاالخصۺفتیہللۺاکۺرکیپ‪،‬ۺدایتنۺفاامتنۺاکۺوخع ‪،‬ۺملعۺفۺلمعۺاکۺاپابسؿ‪،‬ۺخ ںوڑفںۺدولںۺیکۺدڑھنک‪،‬دارۺاولعلؾۺدویدنبۺےکۺدنسمۺ‬
‫ۺرتامجؿۺتیفنحۺاتبرخیۺ‪۲۶‬ۺراضمؿۺ‬
‫ِ‬ ‫لیخۺدویدنبتی‬
‫دحثیۺرہۺولجہۺارففزۺوہےنۺفاالۺےبۺاثمؽۺدحمثۺفۺرسفم‪،‬ۺےبۺریظنۺہیقفۺافرۺیقطنم‪،‬ۺرس ِ‬
‫اابملرکۺ‪۱۴۴۱‬ۺھ‪،‬ۺ‪19‬ۺیئم ‪2020‬ءۺوکۺدجایئۺاکۺمغۺدےۺایگۺےہ۔اان ہلل واان اىیو راجػون‪ ،‬ان هللا ٌا ادز وىو ٌااغیط ولک ش‬
‫غنره ابجو ٌطٍ ‪.‬‬

‫‪197‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫خیشۺادحلثیۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپوپنلریۺونرۺاہللۺرمدقہۺاکیۺہمہۺتہجۺتیصخشۺیھتۺدرسۺفۺدترسی‪،‬فینصتۺفۺاتفیل‪،‬فظعۺفۺتحیصن‪،‬ااتفءۺفۺ‬
‫اراشد‪،‬رتبیغۺفۺرتبیہ‪،‬ۺذتریکۺفۺستہیک‪،‬اذنارۺفۺریشبت‪،‬ارمۺابرعملفػۺفۺیہنۺنعۺارکنملۺرغضۺہکۺدنیۺنیتمۺےکۺرہۺہبعشۺںیمۺافحتطۺ‬
‫رشتعیۺےکۺرہۺدیماؿۺںیمۺآپۺےنۺفہۺاٹمنۺوقنشۺوھچڑےۺںیہۺہکۺاترخیۺےکۺاحفصتۺرپۺآپۺاکۺانؾۺانیمۺامسۺع ایمۺرہنسےۺرحفػۺ‬
‫ےسۺاھکلۺاجےئۺاگ۔‬
‫آپۺیکۺذاتۺفاالۺ تاتۺوگانوگںۺ تاتۺیکۺاحلۺافرۺفلتخمۺفۺونتمعۺالصوتیحںۺےکۺاج عۺیھتۺآپۺاہجںۺاکایمبۺدمرسۺفۺ‬
‫ملعمۺےھتۺفںیہۺرتہبنیۺ فنصۺافرۺؤمفلۺیھبۺاہجںۺآپۺاق لۺدقرۺحلصمۺفۺدا یۺےھتۺفںیہۺآپۺاقِلبۺرخفۺرسفمۺفۺدحمثۺیھبۺےھتۺاہجںۺ‬
‫وخدۺانشیسۺفۺدخاۺانشیسۺاکۺرنہۺاجےتنۺےھتۺفںیہۺرمدؾۺع یۺافرۺراجؽۺاسزیۺںیمۺیھبۺےبۺریظنۺےھت‪،‬ۺاہجںۺاینپۺذاتۺںیمۺےبۺانپہۺربعۺفۺ‬
‫ددبہبۺرےتھکۺےھتۺفںیہۺرظافیہنۺعبطۺےکۺیھبۺامکلۺےھتۺایفضۺدقرتۺےنۺفلخۺافرۺدقتمنیمۺےکۺولعؾۺوکۺاسۺاکیۺتیصخشۺںیمۺعمجۺرکدایۺ‬
‫س‬
‫اھتۺےسکۺربخۺیھتۺہکۺ‪1940‬ۺءۺوکۺانجبۺویفسۺاصبحۺےکۺرھگۺاکلرہ‪،‬ۺامشیلۺرجگاتۺ(اپوپنلر)ۺںیمۺدیپاۺوہےنۺفاالۺ ۺڑلاکۺاکیۺدؿۺدنسمۺ‬
‫اقتیمسۺرپۺولجہۺارففزۺوہرکۺالوھکںۺاگنشتؿۺولعؾۺفۺونفؿۺیکۺیملعۺایپسۺوکۺاھجبےئۺاگۺافرۺ ۺسکۺےنۺوساچۺاھتۺہکۺیئمۺ‪2020‬ۺوکۺایسۺاسخ ۺ‬
‫ایحتۺیکۺلیمکتۺرکےکۺالوھکںۺوسوگارفںۺوکۺوھچڑۺرکۺاےنپۺامکلۺیقیقحۺےسۺویںۺاجےلمۺاگ۔آپۺےکۺالوھکںۺاشع دۺااطقےئۺاعملۺںیمۺ‬
‫اہجںۺدنیۺنیتمۺیکۺدخامتۺےسۺفاہتسبۺںیہۺافرۺآپۺیکۺام ۺانزۺہ تافیتۺافرۺےکۺامتؾۺیملعۺفۺخ یلۺدخامتۺآپۺےکۺضح ۺدصہقۺاجر ۺ‬
‫ںیہ۔‬
‫ںیمۺآپۺیکۺایکۺزعتتیۺرکفںۺںیمۺابجؽۺملعۺرعافؿۺےکۺالوھکںۺوسوگارفںۺیکۺیلستۺےکۺضح ۺایکۺوھکلںۺہکلبۺامدرۺیملعۺافرۺدارۺ‬
‫ادحلثیۺےکۺدرۺدویارۺناتسنمؿۺاقتیمسۺےکۺاکیۺاکیۺوھپؽۺافرۺہچنغۺوکۺےسیکۺدالہسۺدفں؟ۺاسۺاانملکۺافرۺدردانکۺومعقۺرپۺرضحتۺ‬
‫االاتسذۺیکۺرتلحۺرپۺںیمۺوخدۺقحتسمۺزعتتیۺوہں۔‬
‫ان اىػني ىترٌع و ٕان اىليب ىیذشع‬
‫واان بفساكم اي شيذنا ىٍحشو ان‬
‫اہللۺاعتیلۺامتؾۺاشع دفںۺوکۺاخصۺوطرۺرپۺامدرۺیملعۺدارۺاولعلؾۺدویدنبۺافرۺاسۺےسۺفاہتسبۺامتؾۺارفادۺوکۺافرۺرضحتۺفاالۺےکۺولانیقحۺ‬
‫وکۺربصۺلیمجۺاطعۺرفامےئ۔ۺربۺذفاالجلؽۺآپۺےکۺہلمجۺانسحتۺوکۺلوبؽۺرفامےئ‪،‬ۺایستۺوکۺانسحتۺےسۺدبمؽۺرفامےئۺافرۺتنجۺارفلدفسۺ‬
‫ںیمۺاٰیلعۺاقمؾۺاطعۺرفامےئۺآنیمۺمثۺآنیمۺایۺربۺااعلنیمل۔‬

‫‪‬‬

‫‪198‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اکی میظع دحمث یک فافت‬

‫رشکیِۺمغ‪:‬عیمسۺاہّٰللۺاخؿ‪۱۹‬ۺیئمۺ‪۲۰۲۰‬‬

‫آجۺایھبۺ‪۲۵‬ۺراضمؿۺاابملرکۺوک‪،‬ۺھچکۺدریۺےلہپ‪،‬ۺوبتقۺحبص‪،‬ۺدنہفاتسؿۺےکۺوچس ۺےکۺاعملۺدنیۺ‪،‬ۺداراولعلؾۺدویدنبۺےکۺخیشۺادحلثیۺ‬
‫یتفم ۺدیعس ۺاپوپنلری ۺاصبح ۺاس ۺدا ِر ۺافین ۺےس ۺوکچ ۺرکےئگ۔رموحؾ ۺدنہفاتسؿ ۺےک ۺرمزکق ۺافر ۺاتریخی ۺدینی ۺادارہ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺےکۺ‬
‫ااتسذ ۺاالاسذتہ ۺےھت‪ ،‬ۺزہارفں ۺاگنشتؿ ۺےن ۺاؿ ۺےس ۺاافتسدہ ۺایک‪ ،‬ۺکلم ۺف ۺریبفؿ ۺکلم ۺےن ۺاؿ ۺےک ۺیملع ۺضیف ۺےس ۺافدئہ ۺااھٹای ۺ‪ ،‬ۺاوہنں ۺےنۺ‬
‫ولعؾۺاالسہیم ۺیکۺسبی ۺاق لۺدقر ۺدختم ۺیک‪ ،‬ۺملع ۺدحثی ۺاؿ ۺاک ۺاخص ۺوموضع ۺاھت‪،‬ۺاؿۺیکۺفافتۺاہنتی ۺیہۺفیلکت ۺدہ ۺفا ہعۺےہ۔‬
‫دنسمۺ‬
‫یتفم ۺدیعس ۺاپوپنلری ۺرۃمح ۺا﵀ ۺہیلع ۺةلطء ۺےک ۺضح ۺسبے ۺیہ ۺقفشم ۺافر ۺ رہابؿ ۺےھت‪ ،‬ۺفہ ۺداراولعلؾ ۺےک ۺاکی ۺمیظع ۺدحمث ۺےھت‪ ،‬ۺ ِ‬
‫دحثیۺرپۺاؿۺاکۺاوناھکۺادنازۺایداگرۺرےہاگ‪،‬ۺ‪،‬ۺاںیہنۺہشیمہۺایدۺایکاجےئۺاگ‪،‬ۺاؿۺاکۺیملعۺرسام ۺہشیمہۺدصۂقۺاجر ۺرےہاگ‪،‬فہۺاےنپۺرکدارۺںیمۺ‬
‫دقامء ۺاالسػ ۺیک ۺیتیج ۺوصتری ۺےھت‪ ،‬ۺاؿ ۺیک ۺفافت ۺےک ۺاسھت ۺیہ ۺاجب ۺوطررپ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺیک ۺاکی ۺافر ۺاترخی ۺلمکم ۺوہیئگ۔‬
‫ںیم ۺاؿ ۺےک ۺرفزدن ۺربادر ۺاقمس ۺاپوپنلری ۺتیمس ۺامتؾ ۺوٹیبں ۺاہملجااہن ۺافر ۺرےتش ۺدارفں ۺیک ۺدختم ۺںیم ۺزعتتی ۺشیپ ۺرکاتوہں‪ ،‬ۺفااگتسبؿۺ‬
‫داراولعلؾۺدویدنب ۺافر ۺاؿ ۺےک ۺالتذمہۺیک ۺدختم ۺںیم ۺیھب ۺزعتتی ۺشیپۺرکاتوہں۔اسۺراضمؿۺسبےۺسبےۺابجؽ ۺملع ۺف ۺلمع ۺاسۺتمۺ‬
‫ےس ۺرتصخ ۺوہےئگ ۺسبے ۺسبے ۺتروخئ ۺافر ۺالہ ۺاہّٰلل ۺےس ۺاتم ۺرحمفؾ ۺوہیئگ‪ ،‬ۺاہّٰلل ۺاتم ۺےک ۺاحؽ ۺرپ ۺرمح ۺرفامےئ۔‬
‫اہّٰللۺےسۺداعۺےہۺہکۺیتفمۺاصبحۺرموحؾۺیکۺرفحۺوکۺاےنپۺااطلػۺفۺااعنؾۺےسۺاہنؽۺرفامےئ‪،‬ۺاؿۺےکۺآرخیۺرفسۺںیمۺارکاؾۺاکۺاعمہلمۺوہ‪،‬ۺ‬
‫اؿۺیکۺربقۺونرۺےسۺونمرۺوہ‪،‬ۺفہۺتنجۺارفلدفسۺںیمۺرباامجؿۺوہںۺ۔‬

‫‪‬‬

‫‪199‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫یتفمۺدیعسۺادمحۺاپوپنلریۺاکۺااقتنؽۺیملعۺداینۺاکۺمیظعۺاسخرہ‬
‫اعدبۺاونر‬
‫(ااضہفۺافرۺفاضتحۺےکۺاسھت)‬

‫داراولعلؾۺےکۺخیشۺادحلثیۺافرۺدصرۺادملرنیسۺیتفم ۺدیعسۺادمحۺاپوپنلریۺےکۺااقتنؽۺےسۺدنہفاتسؿۺیہۺںیہنۺہکلبۺاعملۺاالسملۺاکیۺ‬
‫دحمث‪،‬ۺاعمل ۺافر ۺہیقفۺےس ۺرحمفؾ ۺوہایگ ۺےہ۔فہ ۺاےسی ۺااتسذ ۺےھت ۺسج ۺاک ۺہبلط ۺےب ۺدحۺارتحاؾۺرکےھت‪،‬ۺاؿۺیک ۺیملع ۺالصتیح ۺمیلعت ۺف ۺمیلعت ۺاکۺ‬
‫ادنازۺرناال ۺاھت۔ ۺفہ ۺہبلط ۺوک ۺوھگؽ ۺرک ۺالپ ۺدےتی ۺےھت۔ۺوخاہ ۺفہ ۺاضیبفیۺزپاھےت ۺوہں ۺایۺدہا ۺاھجمسےن ۺاکادناز ۺاانت ۺااھچ ۺوہات ۺاھت ۺہبلط ۺاؿۺےکۺ‬
‫درس ۺںیم ۺےچنیھک ۺالچآےت ۺےھت۔ ۺوموجدہ ۺدفر ۺںیم ۺاؿ ۺاک ۺدرس ۺاخبری ۺاس ۺدقر ۺوبقمؽ ۺاھت ۺہبلط ۺےچنیھک ۺےلچ ۺآےت ۺےھت۔ ۺاھجمسےن ۺاک ۺادناز‪،‬ۺ‬
‫دحثیۺیکۺیرش ح‪،‬وتحیضۺافرۺرظنمۺصپۺرظنمۺںیمۺاسۺدقرۺدجرتسۺاحلصۺاھتہبلطۺاسۺدفرۺںیمۺدالخۺوہاجےتۺےھت۔ۺفہۺتہبۺیہۺوخددارۺ‬
‫ےھت۔ ۺوعتذی ۺڈنگے ۺںیم ۺیعطق ۺنیقی ۺںیہن ۺرےتھک ۺےھت۔ ۺاؿ ۺیک ۺاکی ۺیچب ۺیھت ۺوج ۺتہب ۺامیبر ۺیھت ۺاکی ۺاھجڑ ۺوھپکن ۺرکےن ۺفاےل ۺاعمل ۺےنۺ‬
‫اہکہک ۺںیم ۺوعتذی ۺدے ۺداتی ۺوہں ۺیچب ۺکیھٹ ۺوہاجےئ ۺیگ ۺنکیل ۺیتفم ۺدیعس ۺاصبح ۺےن ۺاہک ۺہک ۺزپھ ۺرک ۺوھپےنکن ۺیک ۺااجزت ۺےہ ۺفہ ۺآپۺ‬
‫رکدےئجی ۺنکیل ۺوعتذی ۺرہ ۺزگ ۺںیہن ۺافر ۺیچب ۺاک ۺامیبری ۺےس ۺااقتنؽ ۺوہایگ ۺنکیل ۺاوہنں ۺےن ۺوعتذی ۺڈولاان ۺوگارہ ۺںیہن ۺایک۔ ۺاؿ ۺیک ۺاکی ۺاعدتۺ‬
‫بضغۺیکۺیھت۔ۺفہۺ ۺالسؾۺرکےنۺںیمۺلہپۺرکےتۺےھت۔ۺہبلطۺیکۺوخاشہۺوہیتۺیھتۺہکۺفہۺاؿۺوکۺالسؾۺرکںیۺنکیلۺفہۺیسکۺوکۺالسؾۺرکےنۺاکۺ‬
‫ومعق ۺںیہنۺدےتی ۺےھت۔ ۺضعب ۺہبلطۺپھچۺرکااچکن ۺآرک ۺالسؾ ۺںیم ۺلہپۺرکےن ۺیک ۺوکشش ۺرکےتۺنکیلۺفہ ۺاکایمب ۺںیہن ۺوہےت ۺےھت۔ۺ‬
‫اےسیۺےھتۺااتسذۺرتحمؾۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپوپنلریۺرہمحۺاہلل۔ۺاؿۺیکۺیملعۺامکالتۺاکۺوتۺانہکۺیہۺایک۔ۺفہۺہبلطۺںیمۺوجشۺرھبےتۺےھت۔ۺفہۺہبلطۺےسۺ‬
‫رفےتھٹۺیھبۺےھتۺافرۺہبلطۺاےنپۺااتسذۺرتحمؾۺوکۺانمیھبۺےتیلۺےھت ۺافرۺفہۺامؿۺیھبۺاجےتۺےھت۔ۺااہتنیئۺرپولخص‪،‬ۺع ضۺیاندۺےسۺاپکۺتیصخشۺ‬
‫وکۺابۺالتشۺرکانۺلکشمۺےہ۔ۺاؿۺیکۺزابؿۺےسۺملعۺےکۺومیتۺڑھجےتۺےھت۔اؿۺیکۺاکیۺافرۺاخصۺاعدتۺوکۺرتشیبۺااسذتہۺںیمۺاںیہنۺاتممزۺ‬
‫رکیت ۺےہ ۺفہ ۺ ۺےہ ۺہک ۺبج ۺکت ۺاںیہن ۺےسیپ ۺیک ۺرضفرت ۺیھت ۺفہ ۺوخنتاہ ۺےتیل ۺرےہ ۺنکیل ۺیہ ۺاہلل ۺےن ۺاںیہن ۺونازا ۺاوہنں ۺےن ۺہن ۺرصػۺ‬
‫داراولعلؾ ۺدویدنب ۺےس ۺوخنتاہ ۺانیل ۺدنب ۺرکدای ۺہکلب ۺینتج ۺوخنتاہ ۺاوہنں ۺےن ۺیل ۺیھت ۺفہ ۺاسحب ۺاتکب ۺرکےک ۺفاصپ ۺرکدی۔ ۺ ۺتہب ۺومس ۺرمقۺ‬
‫یھت۔اینپۺامکیئۺفاصپۺرکانۺوکیئۺآاسؿۺاکؾۺںیہنۺوہاتۺےہ۔ۺایسۺرطحۺیتفمۺدیعسۺاصبحۺےنۺاسۺےسۺلبقۺاہجںۺیھبۺدرسۺفۺدترسیۺیکۺ‬
‫دختم ۺااجنؾ ۺدی ۺیھت ۺفاہں ۺےس ۺیھب ۺیل ۺیئگ ۺوخنتاہ ۺاوہنں ۺےن ۺفاصپ ۺرکدی۔اس ۺدفر ۺںیم ۺ ۺاثمؽ ۺلکشم ۺےس ۺےلم ۺیگ۔ ۺزدہ ۺف ۺوقتی ۺافرۺ‬
‫شبریگۺاکۺایکۺاعملۺوہاگۺرصػۺاسۺےسۺادنازہۺاگلایۺاجاتکسۺےہ۔‬

‫داراولعلؾ ۺدویدنب ۺےک ۺخیش ۺادحلثی ۺافر ۺدصرادملرنیس ۺومالان ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاپوپنلری ۺےک ۺاسہحن ۺاراحتؽ ۺےس ۺملع ۺدحثی ۺافرۺ‬

‫‪200‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫قیقحت ۺدترسی ۺےک ۺدیماؿ ۺںیم ۺاکی ۺزربد ت ۺالخء ۺدیپا ۺوہایگ ۺےہ ۺسج ۺاک ۺرپ ۺوہان ۺنکمم ۺرظن ۺںیہن ۺآات۔یتفم ۺدیعس ۺادمحملع ۺدحثی ۺںیمۺ‬
‫ئاتکےئ ۺرفزاگر ۺےھت۔ ۺاہجں ۺفہ ۺہبلط ۺںیم ۺےبۺانپہ ۺوبقمؽ ۺےھتۺفںیہ ۺااسذتہ ۺںیم ۺافرۺاعؾۺالمزنیمۺےکۺاساھتۺؿ ۺاکۺاقفشمہن ۺرمحۺدالہن ۺولسکۺ‬
‫اھت۔اؿ ۺ ےکۺااقتنؽۺےسۺداراولعلؾۺدویدنبۺےنۺہنۺرصػۺاےنپۺمیظعۺرفزدنۺوکۺوھکۺدایۺےہۺہکلبۺااسذتہۺاےنپۺاسیھتۺافرۺہبلطۺےنۺاےنپۺقفشمۺ‬
‫ااتسذوکۺوھکۺدای ۺےہ۔ ۺیتفم ۺاصبح ۺےن‪ 47‬ۺاسؽ ۺےس ۺزادئ ۺکت ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺدتریسی ۺدخامت ۺااجنؾ ۺدب ۺافر ۺاس ۺدفراؿ ۺفہ ۺامہۺ‬
‫اتکوبںۺےکۺالعفہۺرتذمیۺافرۺاخبریۺرشفیۺیھبۺزپاھیئ۔ۺدھکۺیکۺاسۺڑھکیۺںیمۺربصۺفۺطبضۺافرۺلمحتۺےسۺاکؾۺںیلۺافرۺامتؾۺہبلط‪،‬ااسذتہ‪،‬ۺ‬
‫التذمہ ۺافر ۺوتمنیلس ۺےس ۺزگارش ۺےہ ۺہک ۺفہ ۺزایدہ ۺےس ۺزایدہ ۺااصیؽ ۺوثاب ۺاک ۺاامتہؾ ۺرکںی۔ ۺوکرفان ۺفارئس ۺافر ۺالک ۺڈاؤؿ ۺےک ۺببس ۺمہۺ‬
‫ںیمۺوکیئۺیھبۺیتفمۺاصبحۺےکۺانجزےۺںیمۺاشلۺںیہنۺوہاپےئۺاگنکیلۺاؿۺےکۺےئلۺداعےئۺرفغمتۺافرۺااصیبۺوثابۺرکےکۺاسۺیمکۺ‬
‫وکۺیسکۺدحۺکتۺوپریۺرکےتکسۺںیہ۔ۺفہۺع دددۺابرۺدالخۺااتپسؽۺوہےئۺےھتۺافر ۺامیبریۺوکۺتسکشۺدرکیۺافرۺتحص ۺدنمۺوہرکۺابرہۺآےئۺےھت۔ۺ‬
‫اؿۺےکۺااقتنؽۺےسۺرہۺاسۺصخشۺاکۺوجۺاؿ ۺےسۺکلسنمۺےھتۺافرۺیملعۺایپسۺاھجبےتۺےھتۺاؿ ۺاکۺذایتۺ ناصؿۺوہاۺےہۺافر ۺفہۺاےنپۺاےھچۺااتسذۺ‬
‫ےسۺرحمفؾۺوہےئگۺںیہ۔ۺیتفمۺاصبحۺاکۺااقتنؽۺاکۺداراولعلؾۺدویدنبۺاکۺمیظعۺاسخرہۺےہۺاسۺوکۺاانتۺاق لۺذیۺادعتساد‪،‬ۺہیقفۺافرۺوبقمؽۺاعؾۺانلمۺ‬
‫لکشمۺےہ۔‬
‫یتفمۺاصبحۺادتبایئۺاایؾۺےکۺابرےۺںیم‪:‬ۺآپۺاکۺانؾۺفادلنیۺےنۺ‚ادمح‛ راھکۺاھت‪،‬ۺدیعسۺادمحۺآپۺےنۺاانپۺانؾۺوخدۺراھکۺےہ‪،‬ۺآپۺ‬
‫ےکۺفادلۺامدجۺاکۺامسۺع ایمۺ‚ویفس‛ افرۺداداۺاکۺانؾۺ‚یلع‛ ےہ‪،‬ۺوجۺارتحاًامۺ‚یلعۺیج‛ الہکےتۺےھت‪،‬ۺآپۺاکۺاخدناؿۺ‚ڈاکھ‛ افرۺربادریۺ‬
‫‚ومنم‛ ےہ‪،‬ۺسجۺےکۺیلیصفتۺاوحاؽۺ‚ومنمۺوقؾۺاینپۺاترخیۺےکۺآہنیئۺںیم‛ ذموکرۺںیہ۔بجۺآپۺیکۺرمعۺاپچن‪،‬ۺھچۺاسؽۺیکۺوہیئ‪،‬ۺوتۺ‬
‫فادلۺاصبح ۺےنۺآپ ۺیک ۺمیلعت ۺاکۺآاغز ۺرفامای‪،‬ۺنکیل ۺفادلۺرموحؾ ۺیتیھک ۺابڑی ۺےکۺاکومںۺیکۺفہجۺےس‪ ،‬ۺوموصػۺیک ۺرطػ ۺاخرط ۺوخاہۺوتہجۺ‬
‫س‬
‫ںیہن ۺدے ۺےتکس ۺےھت‪ ،‬ۺاس ۺےئل ۺآپ ۺوک ۺاےنپ ۺفنط ۺ‚اکلرہ‛ ےک ۺبتکم ۺںیم ۺاھٹب ۺدای‪ ،‬ۺآپ ۺےک ۺبتکم ۺےک ۺااسذتہ ۺ ۺںیہ‪ :‬ۺومالان ۺداؤدۺ‬
‫اصبحۺوچدرھیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺومالانۺبیبحۺاہللۺاصبحۺوچدرھیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺافرۺرضحتۺومالانۺاربامیہۺاصبحۺوجہیکنۺرہمحۺاہللۺ‬
‫اعتٰیل‪ ،‬ۺوج ۺاکی ۺرعہص ۺکتۺداراولعلؾۺآدنن ۺ(رجگات) ۺںیم ۺخیش ۺادحلثی ۺرےہ۔بتکمۺیک ۺمیلعت ۺلمکمۺرکۺےک‪ ،‬ۺوموصػ ۺاےنپ ۺامومں ۺومالانۺ‬
‫دبعارلنمحۺاصبحۺاریاۺدقسۺرسہۺےکۺارماہۺ‚اھچیپ‛ یرشفیۺےلۺےئگ‪،‬ۺافرۺداراولعلؾۺاھچیپۺںیمۺاےنپۺامومں‪،‬ۺافرۺدرگیۺااسذتہۺےسۺ‬
‫افریسۺیکۺادتبایئۺاتکںیب‪،‬ۺھچۺامہۺکتۺزپںیھ‪،‬ۺھچۺامہۺےکۺسا ‪،‬ۺآپۺےک ۺامومںۺداراولعلؾۺاھچیپۺیکۺدترسیۺوھچڑۺرکۺرھگۺآۺےئگ‪،‬ۺوتۺآپۺیھبۺ‬
‫اےنپ ۺامومں ۺےک ۺارماہ ۺآ ۺےئگ‪ ،‬ۺافر ۺھچ ۺامہ ۺکت ۺاےنپ ۺامومں ۺےس ۺاؿ ۺےک ۺفنط ۺ‚وجین ۺدنیسیھ‛ ںیم ۺافریس ۺیک ۺاتکںیب ۺزپےتھ ۺرےہ۔ ۺاسۺ‬
‫حلصمۺاتمۺرضحتۺومالانۺذنریۺایمںۺاصبحۺاپنلۺوپریۺدقسۺرسہۺےکۺدمرہسۺںیمۺوجۺاپنلۺوپرۺرہشۺںیمۺفاعقۺےہ‪،‬ۺداہلخۺ‪،‬ای‪،‬ۺافرۺ‬
‫ےکۺسا ۺ ِ‬
‫اچر ۺاسؽ ۺکت ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺدمحم ۺاربک ۺایمں ۺاصبح ۺاپنل ۺوپری‪ ،‬ۺافر ۺرضحت ۺومالان ۺاہمش ۺاصبح ۺاخبری ۺرامہمح ۺاہلل ۺےس‪ ،‬ۺرعیب ۺیکۺ‬
‫ادتبایئ ۺافر ۺوتمطس ۺاتکںیب ۺزپںیھ‪ ،‬ۺحلصم ۺاتم ۺرضحت ۺومالان ۺدمحم ۺذنری ۺایمں ۺاصبح ۺدقس ۺرسہ ۺفہ ۺمیظع ۺیتسہ ۺںیہ‪ ،‬ۺوھنجں ۺےن ۺاسۺ‬

‫‪201‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آرخیۺزامہنۺںیمۺ‚ومنمۺربادری‛وکۺدباعتۺفۺرخاافت‪،‬ۺافرۺامتؾۺہریۺاالسیمۺروسؾۺےسۺاکنؽۺرک‪،‬ۺدہاتیۺفتنسۺیکۺاشرہاہۺرپۺڈاال‪،‬ۺافرۺ‬
‫‚ومنم ۺربادری‛ یک ۺلمکم ۺاالصح ۺرفامیئ‪ ،‬ۺآج ۺالعہق ۺاپنل ۺوپر ۺںیم ۺوج ۺدینی ۺاضف ۺرظن ۺآ ۺریہ ۺےہ‪ ،‬ۺفہ ۺرضحت ۺومالان ۺیہ ۺیک ۺدخامت ۺاکرمثہۺ‬
‫ۺاخبری ۺےس ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺمیلعت ۺےک ۺےئل ۺیرشفی ۺالےئ ۺےھت‪،‬ۺ‬
‫ےہ‪ ،‬ۺافر ۺرضحت ۺومالان ۺدمحم ۺاہمش ۺاصبح ۺاخبری ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل‪ٰ ،‬‬
‫رفاتغ ۺےک ۺسا ۺےلہپ ۺاپنل ۺوپر‪ ،‬ۺرھپ ۺادماد ۺاولعلؾ ۺفڈایل ۺرجگات‪ ،‬ۺرھپ ۺاجہعم ۺہنیسح ۺرادن ۺری ۺ(وسرت) ۺرھپ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺدترسیۺیکۺ‬
‫دخامتۺااجنؾۺدںی‪،‬ۺافرۺآرخۺںیمۺرجہتۺرکۺےکۺدمہنیۺونمرہۺےلچۺےئگ‪،‬ۺفںیہۺآپۺاکۺااقتنؽۺوہا‪،‬ۺافرۺتنجۺاعیقبلۺںیمۺدموفؿۺںیہ۔‬
‫رھپ ۺہقف‪ ،‬ۺدحثی‪ ،‬ۺریسفت ۺافر ۺونفؿ ۺیک ۺاٰیلع ۺمیلعت ۺاحلص ۺرکےن ۺےک ۺےئل ۺ‪1380‬ھ ۺںیم ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺاک ۺرخ ۺایک‪ ،‬ۺداراولعلؾۺ‬
‫دویدنب ۺںیم ۺدالخ ۺوہ ۺرک‪ ،‬ۺےلہپ ۺاسؽ ۺرضحت ۺومالان ۺریصن ۺادمح ۺاخں ۺاصبح ۺدنلبرہشی ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺےس‪ ،‬ۺریسفت ۺالجنیل ۺ ع ۺاوفلزاریبکل‪،‬ۺ‬
‫رضحتۺومالانۺدیسۺارتخۺنیسۺاصبحۺدویدنبیۺدقسۺرسہۺےسۺدہا ۺافنیل ۺفہریہۺزپںیھ‪،‬ۺافر‪1382‬ھۺوماقف‪1962‬ء ۺںیم‪،‬ۺوجۺہکۺ‬
‫داراولعلؾ ۺدویدنباکوسفاں ۺاسؽ ۺےہ‪ ،‬ۺدفرہ ۺدحثی ۺیک ۺلیمکت ۺرفامیئ‪ ،‬ۺآپ ۺےن ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺنج ۺرضحات ۺااکرب ۺےس ۺزپاھ ۺفہۺ‬
‫دنمرہج ۺذلی ۺںیہ‪ )۱(:‬رضحت ۺومالان ۺدیس ۺارتخ ۺنیس ۺاصبح ۺدویدنبی ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺ(‪ )۲‬رضحت ۺومالان ۺریشب ۺادمح ۺاخں ۺاصبحۺ‬
‫دنلبرہشی ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺ(‪ )۳‬رضحت ۺومالان ۺدیس ۺنسح ۺاصبح ۺدویدنبی ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺ(‪ )۴‬رضحت ۺومالان ۺدبع ۺالیلجل ۺاصبحۺ‬
‫ریکاونی ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺ(‪ )۵‬رضحت ۺومالان ۺاالسؾ ۺاقحل ۺاصبح ۺایمظع ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺ(‪ )۶‬ا می ۺاالالسؾ ۺرضحت ۺومالان ۺاقری ۺدمحمۺ‬
‫بیطۺاصبحۺدویدنبیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ(‪ )۷‬رضحتۺومالانۺرخفۺانسحلۺاصبحۺرمادآابدیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیل (‪)۸‬رضحتۺومالانۺدمحمۺوہظرۺ‬
‫اصبحۺدویدنبیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیل (‪ )۹‬رخفۺادحملنیثۺرضحتۺومالانۺرخفۺادلنیۺاصبحۺرمادآابدیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ(‪)10‬ۺاامؾۺاوقعملؽۺفۺ‬
‫اوقنملؽ ۺرضحت ۺالعہم ۺدمحم ۺاربامیہ ۺاصبح ۺایلبفی ۺرہمح ۺاہلل ۺاعتٰیل ۺ(‪)11‬یتفم ۺامظع ۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺدیس ۺدہمی ۺنسح ۺاصبح ۺاشہۺ‬
‫اہجںۺوپریۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ(‪)12‬ۺخیشۺومحمدۺدبعۺاولاہبۺاصبحۺرصمیۺرہمحۺاہللۺاعتٰیل۔ۺ(یتفمۺانیمۺیکۺولعمامتۺےسۺاذخۺرکدہ)‬
‫س‬
‫ۺاکلہ ۺںیم ۺ‪1940‬ںیم ۺوہیئ ۺیھت۔ ۺادتبایئۺ‬
‫فاحا ۺرےہ ۺہک ۺیتفم ۺدیعس ۺاصبح ۺیک ۺدیپاشئ ۺرجگات ۺےک ۺعلض ۺانبس ۺاکاھٹن ۺومعض ر‬
‫میلعتۺاگؤںۺےکۺبتکمۺںیمۺاحلصۺیکۺافراظمرہۺولعؾۺاہسروپنرۺوہےتۺوہےئۺ‪1962‬ںیمۺدارولعلؾۺدویدنبۺےسۺرفاتغۺاحلصۺیک۔ۺسجۺ‬
‫آپۺافرغۺوہےئۺےھتۺفہۺایقؾۺداراولعلؾۺاکۺوسفاںۺاسؽۺاھت۔ ۺرعیبۺاترخیۺےکۺاسحب ۺےسۺےہۺاع ۺوسیعیۺاترخیۺوکۺدںیھکیۺےگۺاہیںۺوتۺ‬
‫کش ۺدیپا ۺوہاجات ۺےہ۔وسیعی ۺاترخی ۺےک ۺ‪ 98‬ۺاسؽ ۺرعیب ۺاترخی ۺےک ۺ‪ 103‬ۺاسؽ ۺوہےت ۺںیہ۔ ۺویکں ۺہک ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺاک ۺنس ۺایقؾۺ‬
‫‪1283‬رجہی ۺےہ ۺافر ۺیتفم ۺاصبح ۺاک ۺنس ۺرفاتغ ۺ‪1383‬ےہ ۺاس ۺرطح ۺوس ۺاسؽ ۺوہےت ۺںیہ۔ ۺبج ۺہک ۺوسیعی ۺاسؽ ۺےک ۺاسحب ۺےسۺ‬
‫داراولعلؾۺاکۺنس ۺایقؾۺ‪1866‬ےہۺبجۺہکۺیتفمۺاصبحۺاک ۺنسۺرفاتغۺوسیعیۺاسؽۺ‪1962‬ایۺ‪1963‬ےہ۔ ۺدفونںۺالمںیۺےگۺوتۺاترخیۺ‬
‫ںیم رفؼ دیپاۺوہاگ۔‬
‫فلتخمۺہگجۺدرسۺفۺدترسیۺیکۺدخامتۺااجنؾۺدےنیۺےکۺسا ۺآپۺیکۺرقتریۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیم ‪1973‬ںیمۺوہیئۺیھت۔ۺیتفمۺ‬

‫‪202‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دیعسادمحۺاکۺدرسۺرتذمیۺتہبۺوبقمؽۺاھت۔ۺفہۺوطلیۺرعےصۺکتۺدرسۺرتذمیۺدےتیۺرےہ۔ۺ‪2008‬ںیمۺومالانۺریصنۺادمحۺاخںۺدنلبیۺرہشیۺ‬
‫م‬
‫یکۺالعتلۺافرۺ نیفعیۺوہےنۺےکۺسا ۺدرسۺاخبریۺےکۺآپۺےکۺذہمۺایکۺایگ۔ۺایسۺےکۺاسھتۺدصرۺادملرنیسۺیھبۺبختنمۺوہےئ۔ۺآپۺیکۺ‬
‫ل‬
‫اصتفین ۺںیم ۺتچفت ۺااقلری ۺرشح ۺاخبری‪ ،‬ۺتچفيہ ۺاال معی ۺرشح ۺننس ۺرتذمی‪ ،‬ۺدہاتی ۺارقلآؿ ۺےسیج ۺدرونجں ۺاتکوبں ۺاشل ۺںیہ۔اؿ ۺےکۺ‬
‫ااقتنؽۺےسۺااسیۺالخۺدیپاۺوہاۺےہۺاسۺاکۺرپۺوہانۺنکممۺرظنۺںیہنۺآات۔اےسیۺاپ ۺاکۺوکیئۺااتسذۺںیہنۺےہۺوجۺاؿۺیکۺہگجۺےلۺےکس۔اخبری ۺرشفیۺ‬
‫افرۺننسۺرتذمیۺزپاھےنۺفاےلۺآاجںیۺےگۺنکیلۺاؿۺےکۺاسیجۺادنازۺولعمامتۺاکۺزخاہنۺوکؿۺئاٹےئۺاگ۔‬

‫‪‬‬

‫‪203‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫آہۺااتسذۺرتحمؾۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپری‬
‫(‪)2020/05/19 -1940‬‬
‫دمحمۺاینیسۺاہجزی‬

‫‪ 2005‬ںیمۺبجۺرامقۺاوطسلرۺدفرہۺدحثیۺاکاطبلۺملعۺانبۺ‪،‬ۺوتۺرضحتۺاالاتسذیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپنلۺوپریۺرہمحۺاہللۺاعتٰیلۺ‬
‫ےسۺرتذمیۺرشفیۺزپےنھۺاکۺرشػۺاحلصۺوہا۔ۺدرسۺےکۺادتبایئۺدونںۺںیمۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺدحثی‪،‬ۺملعۺدحثیۺافرۺاقلعتمتۺرپۺ‬
‫یئکۺےتفہۺایبؿۺرفامایۺرکےتۺےھت۔ۺایسۺدرایمؿۺھچکۺزیچفںۺوکۺایدۺرکےنۺاکۺمکحۺرفامایۺرکےتۺےھت‪،‬ۺنجۺںیمۺےسۺاکیۺاامسےئۺٰینسحۺیھبۺاھت۔ۺ‬
‫اکیۺدفۺرفزۺےکۺسا ۺہبلط ۺےسۺوپاھچۺہکۺنجۺنجۺوکۺایدۺںیہنۺوہاۺےہۺ‪،‬ۺفہۺاہھتۺااھٹںی۔ۺرقتةیۺآھٹۺوسۺہبلطۺںیم‪،‬ۺرامقۺفہۺ اہنۺصخشۺاھت‪،‬ۺسجۺ‬
‫ےن ۺاہھت ۺااھٹای۔ ۺاس ۺرپ ۺرضحت ۺااتسذ ۺرموحؾ ۺےن ۺاس ۺچس ۺوگیئ ۺیک ۺوحہلص ۺازفایئ ۺرکےت ۺوہےئ ۺاہک ۺہک ۺ ۺسفن ۺےک ۺالخػ ۺوگایہ ۺےہ‪ ،‬ۺوجۺ‬
‫ابومعلؾۺولگۺاینپۺزعتۺافرۺزعؾۺفۺوح ہلصۺیکۺیمکۺیکۺفہجۺےس ۺںیہنۺدےاپےتۺںیہ۔ۺرھپۺریمیۺذاہتنۺےکۺضح ۺیئکۺداعںی ۺںیک‪،‬ۺنجۺرپۺ‬
‫اقؽۺاہللۺفۺاقؽۺارلوسؽۺےک ۺدصاںیۺدنلبۺرکےنۺفاےل ۺامہمؿۺروسؽۺےنۺابٓفاز ۺدنلب ۺآنیمۺیہک۔‬
‫دفرہۺدحثیۺںیمۺرتذمیۺرشفیۺےکۺالعفہۺہبعشۺلیمکتۺولعؾۺںیمۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺیھبۺرضحتۺےسۺزپےنھۺاکۺرشػۺاحلصۺوہا۔ۺآجۺ‬
‫بج ۺہک ۺرضحت ۺامہرے ۺدرایمؿ ۺںیہن ۺرےہ‪ ،‬ۺوت ۺزامہن ۺاطبل ۺیملع ۺیک ۺیئک ۺایدںی ۺآںوو ۺنب ۺنب ۺرک ۺرخاج ۺدیقعت ۺشیپ ۺرک ۺریہ ۺںیہ۔‬
‫س‬
‫ۺاکلاۺعلضۺانبسۺاکاھٹنۺرجگاتۺںیمۺ‪1940‬ےکۺآفارخۺںیمۺوہیئ۔ۺادتبایئۺمیلعتۺفادلۺرتحمؾۺےسۺاحلصۺ‬ ‫آپۺیکۺفالدتۺومعض ر‬
‫رکےن ۺےک ۺسا ۺداراولعلؾ ۺاھچیپ ۺںیم ۺافریس ۺیک ۺادتبایئ ۺاتکںیب ۺزپںیھ۔ ۺسا ۺازاں ۺاپنل ۺوپر ۺںیم ۺرشح ۺاجیم ۺکت ۺمیلعت ۺاحلص ۺیک۔ ۺرھپۺ‬
‫اہسرؿ ۺوپر ۺیرشفی ۺےل ۺآےئ ۺافر ۺنیت ۺاسؽ ۺکت ۺاظمرہ ۺولعؾ ۺںیم ۺوحن‪ ،‬ۺقطنم ۺ‪ ،‬ۺہفسلف ۺ‪ ،‬ۺہقف ۺف ۺدحثی ۺافر ۺدرگی ۺولعؾ ۺف ۺونفؿ ۺیک ۺاتکںیبۺ‬
‫زپںیھ۔ۺ‪1960‬ںیمۺداراولعلؾۺدویدنبۺںیمۺداہلخۺ‪،‬ای۔ۺافر‪1962‬ۺںیمۺاٰیلعۺربمناتۺےسۺدنسۺرفاتغۺاحلصۺیک۔ۺایسۺاسؽۺہبعشۺااتفۺںیمۺ‬
‫داہلخ ۺ‪،‬ای۔ ۺااتف ۺےس ۺرفاتغ ۺےک ۺسا ۺ‪ 1964‬ۺےس ۺ‪ 1973‬ۺکت ۺرقتةی ۺون ۺاسؽ ۺداراولعلؾ ۺارشہیف ۺرادنری ۺوسرت ۺںیم ۺایلع ۺدرےج ۺےک ۺااتسذۺ‬
‫رےہ۔ ۺ‪ 1973‬ۺںیم ۺرضحت ۺومالان ۺدمحم ۺوظنمر ۺامعنین ۺاصبح ۺیک ۺشکشیپ ۺرپ ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺآپ ۺاک ۺرقتر ۺلمع ۺںیم ۺآای۔ ۺافر ۺرقتةیۺ‬
‫اڑاتسیلۺاسؽ ۺکتۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺںیم ۺدتریسی ۺدخامت ۺااجنؾۺدےتی ۺرےہ۔ۺدترسیۺےکۺاسھتۺاسھتۺفینصت ۺاکۺیھبۺ ہلسل ۺربرقارۺراہۺ‬
‫افر ۺاب ۺکت ۺوھچس ۺسبی ۺرقتةی ۺاچسیل ۺاتکںیب ۺرظنم ۺاعؾ ۺرپ ۺآیکچ ۺںیہ۔‬
‫لکۺومرہخۺ‪18‬ۺیئمۺ‪2020‬ۺ وکۺبجۺرضحۺتۺفاالۺیکۺلیلعۺتعیبطۺیکۺربخۺیلم‪،‬ۺوتۺااچکنۺدؽۺوکۺبیجعۺاسۺااسحسۺوہاۺافرۺااطفریۺیکۺ‬
‫لفحمۺںیمۺاسویھتں ۺےس ۺاےنپ ۺااجنےنۺوخػ ۺاک ۺادنہشی ۺیھب ۺاظرہ ۺایک۔‪ 19‬ۺیئم ۺ‪ 2020‬ۺاطمقب ۺ‪ 25‬ۺراضمؿ ۺاابملرک ۺ‪ 1441‬ۺربفزۺلگنمۺ‬
‫حبصۺبجۺاسڑےھۺآھٹۺےجبۺفاسٹۺاپیۺکیچۺایک‪،‬ۺوتۺبسۺےسۺےلہپۺیہیۺاجؿۺاکہۺربخۺیلمۺافرۺدؽۺےکۺدشدیۺدصہمۺوکۺالاھبےتلۺوہےئۺاانۺہللۺفۺ‬
‫‪204‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اانۺاہیلۺراوعجؿۺزپاھ۔آپۺےنۺرقتةیۺ‪80‬ۺاسؽۺرمعۺاپیئ۔ۺداعۺےہۺہکۺاہللۺاعتٰیلۺااتسذۺع ایمۺدقرۺوکۺرکفٹۺرکفٹۺتنجۺارفلدفسۺںیمۺاٰیلعۺ‬
‫اقمؾۺاطعۺرفامےئۺافرۺولانیقحۺوکۺربصۺلیمجۺےشخب‪،‬ۺآنیم‬

‫‪‬‬

‫‪205‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫فہۺانایبۺوگرہۺےسجۺزامہنۺیھبکۺرفاومشۺںیہنۺرکےکسۺاگ‬
‫وعسدۺادمحۺدصیقی‪،‬اڈی یرۺایقدتۺڈیمای ‪،‬ابدنرہۺیئبمم‬

‫‪۲۵‬؍ۺراضمؿۺاابملرکۺ‪1441‬ھ‪/‬اطمقبۺ‪19‬یئم‪ 2020‬ۺربفزۺلگنمۺوبتقۺاچتشۺاکیۺااسیۺدوسلزۺفا ہعۺیئبممۺیکۺرسزنیمۺہپۺ‬

‫شیپۺآایۺےسجۺنسۺرکۺوخاصۺفوعاؾۺےکۺدولںۺںیمۺہتکسۺاطریۺوہایگۺافرفہۺربخ ۺیھتۺہکۺخیشۺادحلثیۺداراولعلؾۺدویدنبرضحتۺومالاندیعسۺ‬
‫ادمح ۺاصبح ۺاپنل ۺوپری ۺدقس ۺرسہ ۺاےنپ ۺامکل ۺیقیقح ۺےس ۺاجےلم ۺوج ۺآگ ۺیک ۺرطح ۺوپری ۺداینںیم ۺتشگ ۺرکےن ۺیگل ۺافر ۺامتؾ ۺوسلشۺ‬
‫ڈیمایےن ۺالباتریخ ۺرہاخص ۺفاعؾ ۺکت ۺ ۺربخ ۺوہپاچندی ۺسج ۺےک ۺےجیتن ۺںیم ۺنیملعتم ۺ‪ ،‬ۺافر ۺوتمنیلس ۺیک ۺرطػ ۺےس ۺزعتیتی ۺےلمج ۺوموصؽۺ‬
‫وہےنۺےگل ۺافر ۺاؿ ۺےک ۺاچےنہ ۺفاےل ۺرفغمتۺیکۺداعںی ۺرکےن ۺےگل ۺ۔افر ۺریمیۺیھب ۺاہلل ۺاحبسہنۺفاعتیلۺےسۺداعےہ ۺہک ۺرموحؾ ۺوک ۺرغقیۺ‬
‫رتمحۺرکےۺافراؿۺےکۺامسپدناگؿۺوکۺربصۺلیمجۺاطعرفامےئۺ۔ۺافرۺاتمۺےکاسۺالخیکۺرھباپیئۺرکےۺ۔آنیم‬
‫ےھجمۺاسۺابتۺاکۺےبۺدحقلقۺےہۺہکۺریمیۺاجےئۺایقؾۺافرۺوجوشیگریۺےکۺدرایمؿۺوکیئۺزایدہۺدحۺافلصۺںیہنۺےہۺرھپۺیھبۺ‬
‫رضح ۺت ۺیک ۺزیہجت ۺفنیفکت ۺںیم ۺاشل ۺںیہن ۺوہاکس ۺ ۺریمے ۺےئل ۺتہب ۺیہ ۺسبی ۺرحمفیم ۺیک ۺابت ۺےہ ۺ۔ملع ۺفرعافؿ ۺاک ۺاکی ۺمیظع ۺااشلؿۺ‬
‫اتہمب ۺرغفب ۺوہایگ ۺافر ۺںیم ۺآرخی ۺددیار ۺیھب ۺہن ۺرکاکس۔ ۺںیم ۺرضحت ۺیک ۺددیار ۺاک ۺانیقی ۺدؽ ۺےس ۺاعزؾ ۺاھت ۺرگم ۺفتق ۺافراحالت ۺےن ۺوگایۺ‬
‫ریمے ۺدقومں ۺوک ۺڑکجدای ۺافر ۺںیم ۺ اچےتہ ۺوہےئ ۺیھب ۺاینپ ۺدریہنی ۺآرزف ۺںیم ۺےب ۺصب ۺافراناکؾ ۺراہ۔ ۺ ۺؽ ۺالک ۺڈافؿ ۺیسک ۺاک ۺھچکۺ‬
‫انیھچ ۺوہایانانیھچ ۺ وہنکیلۺاسۺےنۺریمۺیۺآرزفۺےکۺشیشۺلحمۺوکۺانکچوچرۺرکدای۔افرۺآرخیۺاسسنۺکتۺےکۺےئلۺےھجمۺاکیۺااسیۺمغۺدایسجۺ‬
‫اکۺاوسفسۺریمےۺدؽۺفدامغۺےسۺاجےنۺاکۺانؾۺںیہنۺےلۺراہےہۺ۔اہللۺےسۺداعےہۺہکۺاہللۺےھجمۺربصلیمجۺاطعرفامےئۺ۔ۺآنیم‬
‫ۺتقیقحۺےہۺہکۺرضحتۺےکۺفاصؽۺےسۺیملعۺداینۺںیمۺاکیۺسبیۺیمکۺوہیئگۺ۔ۺنجۺوکۺاہللۺاعتیلۺےنۺفلتخمۺولعؾۺفونفںۺیکۺریگایئۺفرہگایئۺ‬
‫دےۺریھکۺیھتۺافرۺاسھتۺاسھتۺاںیہنۺاامیینۺرفا تۺیھبۺاحلصۺدیۺیھت۔‬
‫آپۺرقتریۺفرحتریۺدفونںۺدیماونںۺےکۺاکیۺمیظعۺوسہشارۺےھتۺ۔آپۺےنۺرقتةیۺارثکۺونفںۺںیمۺاےنپۺیملقۺاناےثۺوھچڑےۺںیہۺ۔اخصۺ‬
‫ل‬
‫وطرۺرپۺۃفحتۺاال معیۺرشح ۺ ننس ۺرتذمیۺافرۺۃفحتۺااقلریۺرشحۺ حیحۺاخبرۺیۺ ۺدفونںۺرشحۺاکیفۺوبقمؽۺںیہۺافرۺدرگیۺرشفاحتۺےکۺاقم لۺ‬
‫ںیم ۺاںیہنۺوفتؼ ۺافرربرتی ۺاحلص ۺںیہ ۺ۔ویکہکن ۺاؿ ۺاک ۺادنازۺ‪،‬اولسبۺاہنتی ۺیہۺرناخ ۺےہ۔ۺوجششکۺدؽ ۺاکۺابثع ۺےہ ۺ۔ۺالہ ۺملع ۺرضحاۺ‬
‫تۺاںیہنۺسبیۺدقرۺیکۺاگنہۺےسۺدےتھکیۺںیہۺ۔‬
‫آپ ۺاک ۺدرس ۺہبلط ۺےکۺدرایمؿۺتہب ۺیہ ۺوبقمؽ ۺافر ۺرپفاقر ۺوہارکاتاھت ۺسج ۺںیمۺہبلطۺاکےبۺانپہۺوجہؾۺوہارکاتاھت ۺ۔ ۺافر ۺرضحت ۺفاال ۺاینپۺ‬
‫دحمناہنۺاشؿۺےکۺاطمقبۺرہۺابتۺوکۺاہنتیۺدنتسمۺافرۺقیقحتۺےکاسھتۺایبؿ ۺرفامایرکےتۺےھتۺافراہنتیۺرفاخۺدیلۺےکۺاسھتۺدحثیۺیکۺ‬
‫یرش حۺرکےتۺےھتۺ۔سجۺدحثی ۺےسۺسجۺکلسمۺیکۺاتدیئوہیتۺیھتۺآپۺایسۺیکۺرتامجینۺرکےتۺےھتۺ۔ۺافرۺاسۺاعمےلمۺںیمۺیسکۺرطحۺ‬
‫‪206‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫یک ۺوکیئ ۺرتک ۺ ںوتن ۺںیہن ۺرکےت ۺےھت ۺیہی ۺفہ ۺاقمؾ ۺےہ ۺاہج ۺں ۺسب ۺے ۺےس ۺسبے ۺدحم ۺث ۺاک ۺدقؾ ۺڈاگمگ ۺاجاتےہ ۺ۔افر ۺبصعت ۺےک ۺاجؽ ۺںیمۺ‬
‫ع اتفوہرکۺسفنۺفالغۺؾۺاک ۺاریسۺوہاجاتےہۺافر ۺرقتایبۺامتؾۺالہۺوھیۺافردب تۺاکۺویشہۺراہےہافرۺےہۺ۔‬
‫رگموچہکن ۺآپ ۺالہ ۺ ق ۺےک ۺرتامجؿ ۺافردا ی ۺاالسؾ ۺےھت ۺسج ۺےک ۺےجیتن ۺںیم ۺاہلل ۺاحبسہن ۺفاعتیل ۺےن ۺآپ ۺےک ۺزابؿ ۺفملق ۺیک ۺافحتظ ۺیکۺ‬
‫اتہکۺاطبلۺ قۺےکۺضح ۺلعشمۺراہ ۺنبۺےکسۺ۔‬
‫آپ ۺوک ۺاہلل ۺاعتیل ۺےن ۺرصػ ۺدحثی ۺںیم ۺامکؽ ۺاطعںیہن ۺایکاھت ۺہکلب ۺآپ ۺتہب ۺاسرے ۺولعؾ ۺفونفؿ ۺںیم ۺاگیہن ۺرفزاگر ۺافررفنمد ۺزامہنۺ‬
‫ےھت ۺ۔ملعۺںیم ۺامکؽ ۺےک ۺاسھت ۺاسھت ۺزدہ ۺفوقتی ۺںیم ۺافاچن ۺاقمؾ ۺرےتھک ۺےھت ۺ۔ ۺافروصتػۺف ۺولسکۺےک ۺاابتعرۺےسۺیھب ۺآپۺرمدشنی ۺفۺ‬
‫نیحلصمۺےکۺافےچنۺسرہ تۺںیمۺاشلۺےھتۺ۔ہصقۺرصتخمۺ ۺہکۺآپۺیکۺذاتۺاکیۺانمجنۺیھتۺنجۺیکۺاخومیشۺیملعۺداینۺوکۺاترکیۺرکیئگۺ۔‬
‫ۺحلۺرپۺمنبشۺااشفینۺرکے‬
‫آامسںۺریتی َ د‬
‫زبسۂ َۺي ُورہتسۺاسۺرھگۺیکۺابہگنینۺرکے‬

‫‪‬‬

‫‪207‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ریکاالۺںیمۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺویفضۺفرباکت‬
‫از‪:‬دبعاوكشلرۺااقلیمس‬
‫ق‬
‫(ریچنیمۺفااتسدۺدحيۺداراولعلؾۺاالالسماافرچـۺوکمل‪،‬ۺفدصرۺراہطبۺدمارسۺاالسماۺرعباۺوصہبۺكرال)‬

‫امہرے ۺااتسد‪ ،‬ۺرمیب‪ ،‬ۺقفشم‪ ،‬ۺفادل ۺرفاحین ۺافر ۺدار ۺاولعلؾ ۺدویدنب ۺےک ۺدصر ۺادملرنیس ۺفخیش ۺادحلثی‪ ،‬ۺمیظع ۺرسفم‪ ،‬ۺولعؾ ۺفیل ۺایہللۺ‬
‫فاقیمسۺےکۺمیظع ۺاشرح ۺافرۺرکفم ۺاالسؾۺرضحت ۺومالان ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاصبحۺاپوپنلریۺمثۺادلویدنبیۺےن ۺھچکۺدونںۺیک ۺلسلسمۺالعتلۺ‬
‫ٔ‬
‫ےکۺسا ۺآرختۺیکۺرطػۺاانپۺرتخۺرفسۺابدنھۺ‪،‬ای‪،‬ۺ ٕاان ہلل و ٕاان ٕاىیو راجػون‪ ،‬الييً اجسان يف ٌصیبتنا وأديف ىنا دريا ٌھنا‪...‬‬
‫ریکاالۺامشیلۺدنہفاتسؿۺےکۺوکےنۺںیمۺفاعقۺاکی ۺ رای تۺےہ‪،‬ۺنکیلۺزابؿۺیکۺاینبدۺرپ ۺھچکۺاتیبنجۺافرۺدحیلعیگۺوسحمسۺرکیتۺےہ۔ۺویکہکنۺ‬
‫اہیںۺیکۺزابؿۺایلمملۺےہۺوجۺداینۺےکۺیسکۺافرۺالع ےۺںیمۺاپیئۺںیہنۺاجیتۺےہ۔ۺایسۺفہجۺےسۺنلعءۺدویدنبۺےکۺویفاضتۺفۺرباکتۺافرۺیملعۺاونارۺ‬
‫ےسۺومعًام ۺرحمفؾ ۺریہ۔ ۺاس ۺاک ۺبلطم ۺرہزگ ۺ ۺںیہنۺہک ۺرای ت ۺریکاال ۺدینیۺولعؾۺےس ۺلمکمۺاعریۺیھت‪،‬ۺویکہکن ۺاالسؾ ۺےک ۺاونارۺفرباکتۺ‬
‫وچدہۺوسۺاسؽۺےلہپۺیہۺدنرۺےکۺراےتسۺےسۺاہیںۺدالخۺوہۺےئگۺےھت‪،‬ۺافرۺس دیۺ ۺہکۺدخمفیمۺاخدناؿۺےکۺام ۺانزۺنلعءۺافرۺدرگیۺااسنیطۺ‬
‫ہمیت‬
‫ولعؾۺےنۺاہیںۺیکۺیملعۺرتیقۺںیمۺامہۺرکدارۺاداۺایک۔ۺافرۺاعیملۺرہشتۺایہتفۺاشیعفۺہیقفۺالعہمۺانبۺ ؒۺ میۺرہمحۺاہللۺےنۺیھبۺاہیںۺوپ ّ انینۺانیمۺ‬
‫ہگجۺیکۺدجسمۺںیمۺدرسۺدایۺےہ۔‬
‫نلعءۺدویدنباکۺفرفدۺوعسمداکیۺوطلیۺرعہصۺکتۺرای تۺاتلۺانڈفۺکتۺدحمفدۺراہۺ‪،‬ۺافرۺرای ت ۺریکاالۺاؿۺےسۺرحمفؾۺراہ۔ امہرےۺ‬
‫ملعۺےکۺاطمقبۺریکاالۺےکۺبسۺےسۺافنیلۺدویدنبیۺاعملۺومالانۺیفطصمۺاعملۺاصبحۺںیہۺوہنجںۺےنۺرضحتۺالعہمۺریمشکیۺرہمحۺاہللۺےکۺ‬
‫زامےنۺںیمۺدارۺاولعلؾۺدویدنبۺںیمۺمیلعتۺاحلصۺیک۔ۺاسۺےکۺسا ۺتہبۺےسۺنلعءۺافرۺااکربۺےنۺدویدنبۺاکۺرخۺایک۔ۺنجۺیکۺسرہ تۺتہبۺوطلیۺ‬
‫ےہ۔ۺاؿۺںیمۺےسۺاکیۺسبیۺیتسہۺاکۺانؾۺےہۺومالانۺخیشۺنسحۺاصبحۺرہمحۺاہللۺوجۺخیشۺاالالسؾۺرضحتۺومالانۺنیسۺادمحۺدمینۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ‬
‫ےک ۺاشع د ۺاخص ۺےھت۔ ۺافر ۺاپچن ۺاسؽ ۺدار ۺاولعلؾ ۺںیم ۺرہ ۺرک ۺولعؾ ۺاظرہ ۺفابہینط ۺںیم ۺوصخیص ۺجاہرت ۺاحلص ۺیک۔ ۺرفاتغ ۺےک ۺسا ۺ‬
‫رضحتۺدمینۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺمکحۺرپۺامشیلۺدنہۺیکۺوہشمرۺدینیۺدراگسہۺاجہعمۺاابلایقتۺااصلاحلتۺفولیرۺںیمۺدتریسیۺدخامتۺںیمۺگلۺےئگ۔ۺ‬
‫فںیہۺےسۺکلسمۺنلعءۺدویدنبۺریکاالۺںیمۺانلیھپۺرشفعۺوہا۔ۺافرۺاسۺےکۺسا ۺرضحتۺخیشۺنسحۺاصبحۺےکۺلیفط ۺاہیںۺتیعمجۺنلعےئۺدنہۺ‬
‫اکۺایقؾۺیھبۺلمعۺںیمۺآایۺافرۺرضحتۺاسۺےکۺدصرۺیھبۺرےہ۔ۺنکیلۺکلسمۺنلعءۺدویدنب ۺوکۺریکاالۺںیمۺ حیحۺرخۺدےنیۺافرۺاسۺیکۺوتعیسۺاکۺ‬
‫اکؾ ۺرضحت ۺاالاتسد ۺومالان ۺیتفم ۺدیعس ۺادمح ۺاصبح ۺرۃمح ۺاہللۺہیلع ۺےن ۺااجنؾ ۺدای۔رضحت ۺادقس ۺسبی ۺتقشم ۺےک ۺاسھت ۺرفس ۺرک ۺےک ۺاپچنۺ‬
‫ےسۺزادئۺرمہبتۺریکاالۺیرشفیۺالےئۺوجۺدویدنبۺےسۺاسڑےھنیتۺزہارۺولکرٹیمۺےکۺافےلصۺرپۺےہ‪،‬ۺاؿۺںیمۺاکیۺدفۺرمہبتۺرٹنیۺےکۺرپیلسۺ‬
‫الکسۺںیمۺرفسۺرکےکۺآےئۺےھت۔‬
‫‪208‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ےلہپ ۺرفس ۺیک ۺونتب ۺاےسی ۺآیئ ۺہک ۺرضحت ۺیتفم ۺاصبح ۺرۃمح ۺاہلل ۺہیلع ۺاکی ۺرمہبت ۺلمت ۺانڈف ۺںیم ۺدوعیت ۺفاالصیح ۺرفس ۺرپ ۺیرشفیۺ‬
‫الےئ ۺوت ۺاس ۺفتق ۺدار ۺاولعلؾ ۺدویدنب ۺےک ۺاکی ۺام ۺانز ۺافلض ۺافر ۺالعہم ۺریمشکی ۺرہمح ۺاہلل ۺےس ۺضیف ۺایہتف ۺومالان ۺاربامیہ ۺاصبح ۺ(لیمۺ‬
‫فاشرؾ)ۺلمتۺانڈفۺےسۺرضحتۺوکۺریکاالۺالےئ ۺاہیںۺہعمجۺںیمۺافرۺیئکۺوہگجںۺرپۺاطخبۺوہا۔ۺافرۺاسۺےکۺسا ۺریکاالۺیکۺوہشمرۺدینیۺمیظنتۺ‬
‫ۃیعمجۺنلعءۺونجبۺریکاالۺےکۺاچوسیلاںۺاالجسۺاعؾۺںیمۺوطبرۺامہمؿۺرکمؾۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺوکۺدوعتۺدیۺیئگۺافرۺرضحتۺےنۺ“کلسمۺ‬
‫نلعءۺدویدنب”ۺرپۺلصۺاطخبۺرفامای‪،‬ۺافرۺےسلجۺںیمۺ متخۺوبنتۺےکۺےلسلسۺںیمۺیھبۺابتۺیک۔ۺاسۺومعقۺرپۺریکاالۺےکۺااکربۺنلعءۺےسیجۺرضحتۺ‬
‫ومالانۺدمحمۺومٰیسۺاکاجنرۺوہنجںۺےنۺدوعتۺفغیلبتۺےکۺابربتکۺلمعۺےسۺریکاالۺفاولںۺوکۺفراعرػۺرکاای‪ ،‬ۺومالانۺونحۺااقلیمسۺافرۺومالانۺدمحمۺ‬
‫ج‬ ‫ع‬ ‫ن‬‫می‬ ‫ل‬
‫نی‬
‫ٰیسیعۺا یۺفہریہۺبسۺےنلۺرکۺرضحتۺیتفمۺاصبحۺاکۺاابقتسؽۺایک۔ۺافرۺاجۃعمۺ يہاۺفاژملکۺنیمۺمتخۺاوبنلةۺےکۺابرے ۺنیمۺاطخبۺ‬
‫رفامنا‪.‬ۺاسۺےکۺسا ۺہبعشۺظفحتۺمتخۺوبنتۺیکۺاینبدۺڈاےنلۺےک ۺےئلۺافرۺاکیۺرمہبتۺاکیۺدمرہسۺںیمۺدرسۺدحثیۺرشفعۺرکاےنۺےکۺےئلۺ‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺافرۺرضحتۺومالانۺدیسۺاردشۺدمینۺداتمۺرباکمہتۺااعلہیلۺیرشفیۺالےئ۔ۺافرۺظفحتۺتنسۺافرۺذمابہۺےکۺےلسلسۺںیمۺ‬
‫اطخبۺرکےنۺےکۺےئلۺاکیۺرمہبتۺرضحتۺیکۺآدمۺوہیئۺافر ۺااجلہعمۺاہینسحلۺاکمیۺملکۺنیمۺاطخبۺرفامای۔ۺاسۺرفسۺںیمۺتہب ۺتقشمۺااھٹینۺ‬
‫زپیۺیھت۔ۺاسۺےکۺابفوجدۺدفۺنیتۺوسلجمںۺںیمۺوپریۺاشبتشۺےکۺاسھتۺاطخبۺرفامای۔ۺافرۺوپرےۺرفسۺںیمۺذراۺاسۺیھبۺفتقۺاضعئۺوہےنۺ‬
‫ںیہن ۺدای۔ۺلسلسم ۺیملع ۺابںیت ۺرکےت ۺرےہ‪ ،‬ۺرٹنی ۺںیمۺیھب ۺ ۺ ہلسل ۺاجری ۺراہ۔ ۺافر ۺدجسمفں ۺںیمۺیھبۺومعیمۺابںیت ۺوہںی ۺنج ۺںیمۺوسرہۺ‬
‫اکرففؿۺافرۺوسرہۺاالخصۺاکۺالخہصۺشیپۺرکۺےکۺاسۺرپۺزفرۺدایۺہکۺاہللۺاعتٰیلۺیہۺیکۺابعدتۺرکینۺےہ۔اکیۺرمہبتۺرھپۺرضحتۺاکۺظفحتۺمتخۺ‬
‫وبنتۺےکۺےلسلسۺںیمۺفرفدۺوعسمدۺوہاۺ(یہیۺرضحتۺفاالۺےکۺآرخیۺایبؿۺاکۺیھبۺوموضعۺراہۺوجۺراضمؿۺاابملرکۺےکۺدنپروہںیۺبشۺوکۺ‬
‫وہاۺاھت)ۺافرۺااجلہعمۺاوکلرث ۺںیمۺمتخۺوبنتۺرپۺابتۺوہیئ۔‬
‫رضحتۺیتفمۺاصبحۺےکۺریکاالۺےکۺاافسرۺںیمۺاخصۺوموضعۺ وگتفۺ”دارۺاولعلؾ‪،‬ۺکلسمۺنلعءۺدویدنبۺافرۺمتخۺوبنت“ۺرےتہۺےھت۔ۺ‬
‫افرۺرضحتۺآؽۺاڈنایۺظفحتۺمتخۺوبنتۺےکۺدصرۺیھبۺرےہ۔رضحتۺریکاالۺےکۺابرےۺںیمۺہمہۺ نۺرکفتمۺرےتہۺےھتۺافرۺکلسمۺاشیعفۺےکۺ‬
‫قلعتۺےس ۺوکیئۺابت ۺےسیج ۺرقاءت ۺفلخ ۺاالامؾ ۺافر ۺاذاؿ ۺںیم ۺرتعیجۺدفراؿ ۺقبس ۺاع ۺآاجےئ ۺوتۺریکاال ۺاک ۺذترکہ ۺدار ۺادحلثی ۺںیم ۺےئک ریغۺ‬
‫آےگۺںیہنۺسبھۺےتۺےھت۔افرۺبجۺیھبۺالماقتۺےکۺےئلۺدویدنبۺںیمۺرضحتۺیکۺراہشئۺاگہۺرپۺوہپاتچنۺوتۺریکاالۺآےنۺیکۺوخاشہۺاکۺااہظرۺ‬
‫رفامےت ۺےھت۔ریکاال ۺےک ۺالتذمہ ۺافر ۺنیقلعتم ۺےس ۺرضحت ۺاکاکی ۺاخص ۺرطح ۺاکقلعت ۺاھت ۺ۔رضحت ۺےک ۺاسہحن ۺاراحتؽ ۺےس ۺرای تۺ‬
‫ریکاال ۺاکیۺقفشمۺ‪،‬رمیبۺافرۺرفاحینۺوشیپاۺےسرحمفؾۺوہیئگ۔‬

‫آامسںۺریتیۺدحلۺرپۺمنبشۺااشفینۺرکے‬
‫ۂچنغۺونۺرہتسۺاسۺرھگۺیکۺیگھيااینۺرکے‬

‫‪209‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اکیۺصخشۺاسرےۺرہشۺوکۺفریاؿۺرکۺایگ‬
‫(رضحتۺاالاتسذۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپوپنلریۺہیلعۺارلہمحۺیکۺایدۺںیم)‬
‫وخؿۺرگج!ۺریشمشۺدیحرۺاقیمس‪،‬دمرہسۺوصقمدۺاولعلؾ‪،‬ۺراوپمر‪،‬راینۺجنگ‪،‬ۺعلضۺارر ‪،‬ۺاہبر‬

‫ویںۺوتۺاسۺداینےئۺدینۺںیمۺوکیئۺیھبۺہشیمہۺرےنہۺےکۺےئلۺںیہنۺآای‪،‬ۺرہۺآےنۺفاےلۺےکۺےئلۺاسۺےکۺآےنۺےسۺلبقۺیہۺاجےنۺاکۺ‬
‫ہلصیف ۺوہۺاکچ ۺےہ‪ ،‬ۺافر ۺ ۺااسی ۺہلصیف ۺےہ‪ ،‬ۺسج ۺںیم ۺدقتؾ ۺ ٔاترخ ۺاک ۺااکمؿ ۺےہافر ۺہنۺفلختۺیک ۺاجنگشئ‪ ،‬ۺہکلبۺاسۺےلصیف ۺےک ۺالخػۺآدم ۺف ۺرتفۺ‬
‫ضبطۺتقلخۺےسابرہۺےہ‪،‬ۺیہیۺفہجۺےہۺہکۺلکۺےسۺیہۺدؽۺوکۺاھجمسۺراہۺوہںۺہکۺااتسذۺرتحمؾۺرضحتۺیتفمۺدیعسۺادمحاصبحۺوکۺاخقلۺومتۺفۺ‬
‫زتسیۺیکۺرطػۺےسۺالبفاۺآای‪،‬ۺفہۺےلچۺےئگ‪،‬ۺاسۺرپۺرجنۺفۺالمؽۺس لؽۺےہ‪،‬ۺارےۺاہںۺفہۺوخدۺیھبۺوتۺوپریۺزدنیگۺایسۺاجےنۺیکۺایتریۺںیمۺ‬
‫ےگلۺرےہ‪،‬ۺافرۺاسۺاجےنۺےکۺدؿۺےکۺآےنۺےئکۺےئلۺدؿۺےتنگۺرےہ‪،‬رگمۺدؽۺےہۺہکۺامےننۺوکۺایترۺںیہن‪،‬ۺاتیبیبۺزپیتھۺیہۺاجۺریہۺےہ‪،‬ۺبجۺ‬
‫بت ۺآںیھکن ۺیھب ۺاابکشر ۺوہ ۺاج ۺریہ ۺںیہ‪ ،‬ۺاع ۺابٓفاز ۺونک ۺف ۺع ایں ۺنونمع ۺہن ۺوہات ۺوت ۺمشچ ۺع ایں ۺف ۺبلق ۺربایں ۺیک ۺوماتقف ۺںیم ۺرہ ۺرطػۺ‬
‫ہنیس ۺرقاطس ۺرپ ۺتبث ۺرکدفں ۺافر ۺرضحت ۺااتسذ ۺرتحمؾ ۺےکۺ‬
‫ںیخیچ ۺیہ ۺںیخیچ ۺانسیئ ۺدے ۺریہ ۺوہںیت‪ ،‬ۺیئک ۺدہعف ۺوساچ ۺدؽ ۺےک ۺوھپھپولں ۺوک ۺ ٔ‬
‫رفاؼۺافرۺدجایگیئۺیکۺفہجۺےس ۺومغںۺافرۺدصومںۺےک ۺوھپےتٹۺالفےۺوکۺیسکۺدقرۺڈنھٹکۺرفامہۺرکدفںۺرگمۺہنۺاجےن ۺویکںۺاافلظۺےکۺ‬
‫زخاےنۺومہؾ ۺفۺرکفب ۺےکۺاس ۺریتۺفاتر ۺومعقۺےسۺاخہم ۺرفاسۺوہےن ۺےک ۺےئل ۺابلکل ۺایترۺںیہن ۺوہےئ‪،‬ۺوبجمراۺدؽ ۺاھتےنمۺیک ۺوکششۺںیمۺ‬
‫گلۺایگ‪،‬ۺافرۺاےسۺانمےنۺیکۺوکششۺرکےنۺاگل‪،‬ۺدرںیۺاانثۺھچکۺاسۺرطحۺےکۺااکفرۺفۺایخالتۺاکۺومتجۺفۺالتمطۺےنۺےھجمۺاےنپۺریھگۺےۺںیمۺ‬
‫ےلۺ‪،‬ایۺہک‪.‬ۺولعؾۺفۺاعمرػۺےکۺزخاےنۺئاٹےنۺفایلۺزابؿۺدفۺہنیہمۺلبقۺاسۺرعضۺفۺرعمفضۺرپۺہک‪*،‬ۺوجۺاہللۺاچےہۺاگۺفیہۺوہاگ*‪،‬ۺرکۺیئگۺ‬
‫یھت‪،‬ۺدرۺالصۺ ۺاکیۺدیہمتیۺہلمجۺاھت‪،‬ۺاسۺوطلیۺےلسلسۺےکۺاماتتؾۺایۺلیمکتۺسپرییۺوکۺاظرہۺرکےنۺےکۺےئل‪ ،‬سجۺںیمۺاکیۺرمدۺدنلقرۺ‬
‫ااہتنیئ ۺاشؿ ۺفۺوشتک‪،‬ۺوجش ۺف ۺذجہب‪ ،‬ۺفاقر ۺف ۺدیجنسیگ ۺافر ۺربع ۺفۺددبہب ۺےک ۺاسھت ۺاکی ۺرپۺونرۺفۺرپ ۺنوکؿۺاموحؽۺںیم ۺیھبک ۺاالامؾ ۺارتلذمیۺ‬
‫ےک* ۺننس ۺ*ےس ۺوخوصبرت ۺےلمج ۺنچ ۺنچ ۺرک ۺاس ۺےک ۺوسیگےئ ۺربمہ ۺوک ۺونسارات ۺرظن ۺآات ۺےہ‪ ،‬ۺوت ۺیھبک ۺاالامؾ ۺاامہلؾ ۺااخبلری ۺےک ۺااجل عۺ‬
‫احیحصلۺںیمۺوتسمرۺآدبارۺومویتںۺےسۺاگنشتؿۺولعؾۺوبن ۺوکۺرفانشسۺرکااتۺداھکیئۺداتیۺےہ‪،‬ۺاگےہۺاامؾۺاوبۺرفعجۺااحطلفیۺےکۺااظنرۺفۺااکفرۺےسۺ‬
‫اقنبۺاشکیئۺرکۺراہۺوہاتۺےہۺوتۺیھبکۺۃجحۺاہللۺاابلہغلۺےکۺاحفصتۺںیمۺدنسمۺادنہلۺاالامؾۺفیلۺاہللۺیکۺہتکنۺیجنسۺفۺدہقیقۺریسۺرپۺا ںیھۺرخاجۺنیسحتۺ‬
‫شیپ ۺرکات ۺداھکییئ ۺداتی ۺےہ‪ ،‬ایس ۺےک ۺاسھت ۺاس ۺدیہمتی ۺہلمج ۺںیم ۺ ۺااشرہ ۺیھب ۺاھت ۺہک اخبری ۺف ۺرتذمی ۺاک ۺمیظع ۺارملتبت ۺاشرح‪ ،‬ۺریسفتۺ‬
‫دہاتیۺارقلآؿۺاکۺ فنص‪،‬ۺرۃمحۺاہللۺاولاہعسۺاکۺومٔفل‪،‬ۺوحن‪،‬ۺرصػ‪،‬ۺالبتغ‪،‬ۺقطنم‪،‬ۺہفسلف‪،‬ۺاوصؽۺدحثی‪،‬ۺافرۺاوصؽۺہقفۺےسیجۺےبۺامشرۺ‬
‫ولعؾۺرپۺلمتشمۺدرونجؿۺاتکوبںۺاکۺ ۺاق لۺرکشۺاخہمۺربدارۺابۺدلجۺیہۺملقۺفۺرقاطسۺےسۺاانپۺانہطۺوتڑۺےلۺاگ‪ ،‬رگمۺامہرےۺفمہۺفۺامگؿۺ‬
‫ںیمۺیھب ۺںیہن ۺاھت ۺہک ۺ ۺمیظع ۺااشلؿۺ ہلسل ۺاس ۺدقر ۺدلجی ۺںیم ۺمھت ۺاجےئ ۺاگ‪ ،‬ۺاکیۺوطلی ۺرعہصۺےسۺرقآینۺولعؾ ۺافر ۺوبنیۺویفضۺےسۺ‬

‫‪210‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ولقبۺااسنینۺوکۺونمرۺرکےنۺفاالۺاسمرفۺ ہلسلۺاسمرفتۺوکۺتلجعبۺامتؾۺعطقنمۺرکۺےلۺاگ‪،‬ۺافرایسۺراضمؿۺاابملرکۺےکۺرشعہۺرتمحۺفۺرشعہۺ‬
‫رفغمتۺےسۺروتمحںۺافرۺرفغموتںۺاکۺذریخہۺعمجۺرکےنۺےکۺسا ۺابراگہۺایہلۺےسۺقتعۺنمۺاانلرۺاکۺرپفاہنۺاحلصۺرکۺےتۺوہےئۺوسےئۺدعؿۺ‬
‫رفاںۺوہۺاجےئاگ‪،‬فاہۺانتکۺدرلاب ۺوہاۺرکاتۺاھت ۺفہۺرظنمۺبجۺتلمۺاالسہیمۺدنہۺاکۺدڑھاتکۺوہاۺدؽۺامدرۺیملعۺداراولعلؾۺدویدنبۺیکۺرپ ۺوکشہ ۺدراگسہۺ‬
‫دحثیۺرشفیۺںیمۺخیشۺدیعسۺرفقنۺارففزۺوہارکےتۺےھت‪،‬ۺرتامجؿۺدراگسہۺالؤڈ رکیپۺرپۺاینپۺا یلگۺےسۺابلکلۺآہتسہۺآہتسہۺاکیۺایۺدفۺرمہبتۺ‬
‫وھٹرکۺامرات‪،‬ۺسجۺےسۺ کۺ کۺیکۺآفازۺدیپاۺوہیت‪،‬ۺےسجۺنسۺرکۺنشلگۺاقیمسۺےکۺاہچہچےتۺیاندؽۺدکیؾۺاخومشۺوہاجےتۺافرۺفعیسۺفۺرعضیۺ‬
‫دراگسہۺںیمۺابلکلۺانساٹۺاطریۺوہۺاجاتۺافربسۺیکۺاگنںیہۺ دنسمۺدرسۺیکۺرطػۺاھٹۺاجیت‪،‬وتۺاسےنمۺاکیۺفہیجۺافرۺابربعۺخیشۺوپرےۺالجؽۺفۺ‬
‫امجؽۺےک ۺاسھت ۺہبج ۺںیم ۺوبلمس‪ ،‬ۺرس ۺرپ ۺامعہم ۺافر ۺامعہم ۺرپ ۺرفامؽۺڈاےل ۺوہےئ ۺااہتنیئۺفاقر ۺےسۺدنسمآراۺوہےتۺافر ۺرپفاہنٔ ۺولعؾ ۺوبنتۺوکۺ‬
‫عل ک‬
‫اینپ ۺزایرت ۺےس ۺرسرفاز ۺرفامےت ۺافر ۺرھپوپری ۺدراگسہ ۺںیم ۺخیش ۺدیعس ۺادمح ۺیک ۺ ۺوخوصبرت ۺآفاز ۺانسیئ ۺدیتی‪’’،‬االسلؾ ۺ ي م ۺفرۃمح ۺاہلل ۺفۺ‬
‫ہب ۺاجاثنری ۺےس ۺومزجؿ ۺاغتی ۺادب ۺےک ۺاسھت ۺیسک ۺدقر ۺدےمیھ ۺےجہل ۺںیم ۺ* ۺفمکیلع ۺاالسلؾ ۺفۺ‬
‫رباکہت ’’ وجاب ۺںیم ۺہبلط ۺیک ۺرطػ ۺےس ۺذج ٔ‬
‫رۃمحاہللۺف ۺرباکہت* ۺیک ۺدصا ۺدنلب ۺوہیت‪ ،‬ۺاس ۺےک ۺسا ۺوکیئ ۺہ نیع ۺاطبل ۺملع ۺاہنتیۺیہ ۺرپۺفیک ۺافرۺوخوصبرتۺآفاز ۺںیم ۺدحثیۺاپکۺیکۺ‬
‫ابعرت ۺزپاتھ ۺرھپ ۺخیش ۺدیعس ۺاےنپ ۺوصخمص ۺہجہل‪ ،‬ۺرپفیک ۺادناز‪ ،‬ۺرفنمد ۺرطز ۺ میہف‪ ،‬ۺاکونں ۺںیم ۺرس ۺوھگےنل ۺفایل ۺآفاز ۺافر ۺتہب ۺیہ ۺدشکلۺ‬
‫ااشرفںۺےکۺاسھتۺہقلعتمۺابعرتۺیکۺاسۺرطحۺیلستۺشخبۺیرش حۺرفامےتۺہکۺہبلطۺشبابؿۺاقؽۺایۺشبابؿۺاحؽۺاکپرۺاےتھٹۺہک‪،‬‬
‫ںیہۺافرۺیھبۺداینںیمۺنخسۺفرۺتہبۺاےھچ‬
‫ےتہکۺںیہۺہکۺاغبلؔۺاکۺےہۺادنازۺایبںۺافر‬
‫اوسفس ۺدص ۺاوسفس ۺامدر ۺیملع ۺداراولعلؾ ۺدویدنب ۺیک ۺدراگسہ ۺدحثی ۺرشفی ۺوک ۺاس ۺاایتمزی ۺاشؿ ۺےس ۺرفقن ۺےنشخب ۺفاال ۺخیش ۺاب ۺہشیمہۺ‬
‫ےک ۺےئل ۺمہ ۺےس ۺرفھٹ ۺایگ ۺےہ‪ ،‬ۺافر ۺںیمہ ۺاتکسس ۺف ۺاتکلب ۺوھچڑ ۺرک ۺرعفس ۺاالبلد ۺےس ۺقحلم ۺوجوشیگری ۺےک ۺافویشرہ ۺملسم ۺربقاتسؿ ۺانیم ۺرہشۺ‬
‫ومخاشںۺںیمۺہشیمہۺےکۺےئلۺاسۺاحؽۺںیمۺرفوپشۺوہایگۺہکۺمہۺہنۺرصػۺاؿۺیکۺآرخیۺددیارۺوکۺرتسۺےئگۺہکلبۺمہۺاؿۺےکربقاونرۺرپۺاخکۺ‬
‫ڈاےنلۺےسۺیھبۺرحمفؾۺرہۺےئگ۔‬
‫ڑھچباۺھچکۺاسۺاداۺےسۺہکۺرتۺیہۺدبؽۺیئگ‬
‫اکۺصخشۺاسرےۺرہشۺوکۺفریاؿۺرکۺایگ‬

‫‪‬‬

‫‪211‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رضحتۺاالاتسذ ۺاپنلۺوپریۺرہمحۺاہللۺےکۺاسھتۺشیپۺآےئۺریمےۺتبحمۺرھبےۺھچکۺفااعقت‬
‫ازۺ‪:‬ۺانیمۺارسفۺریکاونی‬
‫اسؽۺ‪۲۰۰۸‬ۺاکۺآاغزۺاھتۺدنبہۺولگنبرۺاجہعمۺاالسہیمۺحیسمۺاولعلؾۺےسۺدارۺاولعلؾۺدویدنبۺدفرہۺدحثیۺولطمبۺےکۺضح ۺاےنپۺوچدہۺ‬
‫اسویھتںۺےکۺارماہۺدویدنبۺفاردۺوہاۺافرۺربۺرکمیۺےکۺ لضۺافرۺاےنپۺااسذتہۺعاؾۺیکۺداعؤںۺےسۺداہلخۺااحتمؿۺںیمۺا ّفؽۺوپزنشیۺےسۺ‬
‫اکایمبۺوہاۺ۔ذىک فظو هللا ؤيثیو نم يشاء‬
‫‪۱‬۔ۺابعرتۺںیمۺیطلغۺرپۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺتبحم‬
‫رضحتۺاالاتسذۺاخبریۺرشفیۺدلجۺا ّفؽۺافرۺرتذمیۺرشفیۺدلجۺا ّفؽۺزپاھےتۺےھتۺدنبہۺاؿۺوخشۺبیصنۺہبلطۺںیمۺےسۺاکیۺاھتۺوجۺ‬
‫اپدنبیۺےسۺابعرتۺوخاینۺاکۺرشػۺاپےتۺےھتۺامہرےۺرتامجؿۺومولیۺاحدمۺوھباپیلۺوہاۺرکےتۺےھتۺاہللۺاںیہنۺزجاےئۺریخۺدےۺاکیۺدؿۺ‬
‫ےکۺانےغۺےسۺابعرتۺزپےنھۺاکۺوم ہعۺفہۺارثکۺدےتیۺاکیۺرفزۺرعمجاتۺاکۺدؿۺاھتۺربایینۺیکۺدروخا تۺیھٹچۺیکۺلکشۺںیمۺرضحتۺاالاتسذۺوکۺ‬
‫َ‬ ‫ٔ‬
‫چنہپۺیکچۺیھتۺذنہۺاھکےنۺںیمۺاگلۺاھتۺدنبہۺابعرتۺزپھۺراہۺاھتۺبیجعۺاافتؼۺہکۺاکیۺاقمؾۺرپۺابعرتۺ‛يلول أوب ھسرية‚ ابحتفلۺیکۺہگجۺ‬
‫ُ‬ ‫ٔ‬
‫‛يلول أوب ھسرية‚ ابمضلۺہنمۺےسۺلکنۺایگۺیطلغۺوھچس ۺوہےنۺےکۺاسھتۺوچہکنۺومس ۺیھتۺوتۺاسیھتۺسنہۺزپےۺےھجمۺوفراًۺااسحسۺوہاۺافرۺ‬
‫ںیمۺرضحتۺوکۺدےنھکیۺاگلۺہکۺابۺوتۺریمیۺایٹلۺڈفیبۺ؛نکیلۺبیجعۺاشؿۺاہللۺیکۺہکۺالخػۺومعمؽۺرضحتۺیھبۺرکسماۺرےہۺںیہۺرھپۺرفامایۺ‪:‬ۺ‬
‫*‛لچۺلچۺریتےۺضح ۺبسۺخلنگاا‚* ۺاغتیۺتبحمۺیھتۺ!!!‬
‫ابعرتۺیکۺیطلغۺرپۺایپریۺیسۺاکٹھپر‬
‫اکیۺومعقۺرپۺدنبہۺرتذمیۺرشفیۺیکۺابعرتۺزپھۺراہاھتۺاہللۺاجےنۺایکۺیطلغۺوہیئۺایۺا کۺوہیئۺرضحتۺاالاتسذۺےنۺوٹےتکۺوہےئۺ‬
‫رفامای‪ ‚:‬ریتیۺڑچایۺیسیجۺوتۺآفازۺےہۺ؛ۺصبۺرےنہۺدےۺھجتۺےسۺااھچۺوتۺںیمۺیہۺزپھۺولں‚‬
‫رھپۺرضحتۺاالاتسذۺےنۺاکیۺدحثیۺوخدۺزپیھۺانمبسۺرشحۺرفامیئۺرھپۺرفامایۺ*‛لچۺزپھ‚* فہللۺادمحلۺاسویھتںۺےنۺقبسۺےکۺسا ۺاہکۺ‬
‫ہکۺمتۺچبۺےئگۺفرہنۺاکیۺابرۺرضحتۺیسکۺوکۺ‛صبۺرےنہۺدےۺ‛رفامدںیۺوتۺآئدہۺوپرےۺاسؽۺاسۺاکۺربمنۺآانۺنکممۺیہۺںیہن!‬
‫اکیۺابرۺریمیۺدریۺاحرضیۺرپۺبیجعۺتقفش‬
‫سا ۺرغمبۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺرتذمیۺوہاۺرکیتۺیھتۺاکیۺرفزۺاکۺفا ہعۺےہۺہکۺےھجمۺاسۺرفزۺاچےئۺیپۺرکۺآےنۺںیمۺاینتۺدریۺوہیئگۺہکۺ‬
‫رضحتۺاالاتسذۺدارۺادحلثیۺیرشفیۺالۺےکچۺےھتۺافرۺدنسمۺرپۺیرشفیۺرھکۺےکچۺےھتۺبسۺاجےتنۺںیہۺہکۺاع ۺوکیئۺاطبلۺملعۺرضحتۺ‬
‫االاتسذۺےکۺدراگسہۺیرشفیۺےلۺآےنۺےکۺسا ۺدراگسہۺآاتۺافرۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺرظنۺزپاجیتۺوتۺایکۺاجمؽۺہکۺفہۺھٹیبۺاتکس؟ۺاسۺوکۺابرہۺرکدایۺ‬
‫ۺابہۺاکنولۺ‪،‬ۺلچۺالچاجۺریتےۺ ریغۺیھبۺقبسۺوہاجاگیئ‚* ارغلضۺہکۺےھجمۺدریۺوہیئگۺابۺاتکبۺاہھتۺ‬ ‫اجاتۺرضحتۺاالاتسذۺرفامےت‪:‬ۺ*‛اےس ِم ر‬

‫‪212‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ںیمۺضح ۺںیمۺرپاشیؿۺہکۺادنرۺاجؤںۺایۺہنۺاجؤںۺ!ۺاع ۺاجاتۺوہںۺوتۺرشحۺولعمؾۺےہۺافرۺںیہنۺاجاتۺوہںۺوتۺقبسۺوھچےنٹۺاکۺمغ!ۺاہللۺاکۺیرکۺہکۺ‬

‫اکیۺبیجعۺرتبیکۺاہللۺےنۺذنہۺںیمۺڈایلۺفہۺ ۺہکۺامہمؿۺوکۺرضحتۺاالاتسذۺابرہۺںیہنۺاکنےتلۺےھتۺفہۺبجۺیھبۺآفےۺاےسۺااجزتۺیھتۺ‬
‫ںیمۺےنۺوساچۺولچۺآجۺاطبلۺملعۺاکۺ سیھۺیدبلیۺرکےکۺامہمؿۺےکۺ سیھۺںیمۺادنرۺدالخۺوہاتۺوہںۺرسدیۺاکۺزامہنۺاھتۺاچدرۺاپسۺیھتۺںیمۺ‬
‫س‬
‫ےنۺاچدرۺےسۺویمایتۺادنازۺںیمۺرسۺرپ ّ ر‬
‫ۺپۺابدناھۺافرۺرتذمیۺرشفیۺوکۺاکیۺےلیھتۺامنۺگیبۺںیمۺراھکۺافرۺرظنۺاکھجےتۺوہےئۺدراگسہۺںیمۺسھگۺ‬
‫ایگۺرضحتۺاالاتسذۺےکۺابںیۺاجبنۺےسۺدارۺادحلثیۺاکۺدرفازہۺوکیئۺسیبۺدقؾۺدفریۺرپۺوہاگۺفہۺافہلصۺےھجمۺےطۺرکانۺاھتۺںیمۺالچۺاجرۺوہںۺ‬
‫اکیۺاکیۺدقؾۺااسیۺاھبریۺہکۺایبؿۺںیہنۺرکاتکسۺافرۺادرھۺرقتتیۺاکیۺزہارۺہبلطۺاکۺعمجمۺریمےۺااجنؾۺوکۺوسچۺرکۺےھجمۺداتھکیۺافرۺاتسنہۺاجراہۺ‬
‫رضحتۺاالاتسذۺوکۺکنھبۺگلۺیئگۺرضحتۺیھبۺڑمۺرکۺےھجمۺرباربۺدےتھکیۺاجرےہۺافرۺرکسماےتۺاجرےہۺںیہۺںیمۺاینپۺرسیتیۺاپتیئۺوکۺوھچڑۺرکۺ‬
‫دیسےھۺرضحتۺاالاتسذۺےکۺتختۺیکۺڑجۺںیمۺاجۺاھٹیبۺاسرےۺہبلطۺےبۺاایتخرۺسنہۺزپےۺںیمۺےنۺع دؿۺااھٹۺرکۺرضحتۺاالاتسذۺوکۺداھکیۺوتۺ‬
‫دگنۺرہۺایگۺہکۺرضحتۺوخدۺیھبۺرفامؽۺہنمۺرپۺاگلےئۺےبۺاحتنیۺسنہۺرےہۺںیہۺرھپۺرفامای‪:‬ۺ*اےبۺ سیھۺےکۺاڈنےۺےھجتۺاینتۺدفرۺےسۺلچۺ‬
‫رکۺںیہیۺرمانۺاھت؟ۺفںیہۺدرفازےۺرپۺرماتۺاہیںۺکتۺآےنۺیکۺایکۺرضفرتۺیھت‚* ۺرفامایۺافرۺرھپۺےسنہۺافرۺاےنپۺوصخمصۺادنازۺںیمۺالۺاخ ۺ‬
‫االۺاہللۺزپےتھۺوہےئۺاتکبۺوھکیلۺافرۺقبسۺرشفعۺرفامایۺ!‬
‫رضحتۺفاالۺوکۺریماۺاالخصۺرھباۺدہ‬
‫اکیۺرفزاخبریۺےکۺدرسۺےسۺافرغۺوہرکۺاجےنۺےگلۺریمےۺادنرۺبیجعۺتبحمۺیکۺتیفیکۺیھتۺںیمۺےنۺوساچۺہکۺآجۺرضحتۺوکۺ‬
‫ڈنھٹاۺوجسۺشیپۺرکفاگنۺےسیپۺوتۺاپسۺںیہنۺےھتۺ؛نکیلۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺتبحمۺںیمۺوجسۺیکۺداکؿۺاچنہپۺرعماجۺروٹسیرٹنیۺےکۺابلکلۺ‬
‫اسےنمۺفاالۺدنبہۺاسۺےسۺاکیۺسباۺالگسۺاانرۺاکۺرسۺایترۺرکفاایۺہکۺےسیپۺلکۺدےۺدفاگنۺافرۺرکیلۺدفڑےتۺوہےئۺرضحتۺاالاتسذۺیکۺراہۺدےنھکیۺاگلۺ‬
‫رضحتۺےکۺےلحمۺےکۺرقبیۺچنہپۺرکۺرضحتۺوکۺدھکیۺ‪،‬ایۺافرۺراتفرۺآہتسہۺرکیلۺہکۺبجۺرضحتۺابلکلۺرھگۺیکۺڑیسیھۺہپۺوہےگنۺبتۺ‬
‫دروخا تۺرکفاگنۺ؛ۺانچہچنۺرقبیۺچنہپۺرکۺالسؾۺایکۺوتۺرضحتۺفاالۺےنۺدھکیۺرکۺوپاھچۺایکۺابتۺےہۺ؟ںیمۺےنۺرعضۺایکۺرضحتۺآپۺیکۺ‬
‫دختمۺںیمۺ ۺاانرۺاکۺرسۺالایۺوہںۺوتۺرفامایۺ‛اےسۺفاصپۺاجیل‚ ںیمۺاطبلۺوملعںۺےسۺھچکۺںیہنۺ‪،‬ایۺرکاتۺ!ۺںیمۺےنۺآدبدیہۺوہرکۺرعضۺایکۺہکۺ‬
‫رضحتۺسبیۺتبحمۺےسۺالایۺوہںۺاکیۺابرۺلوبؽۺرفامںیلۺوتۺرضحتۺفاالۺےنۺرفامایۺکیھٹۺےہۺفاہںۺرھکۺدفۺافرۺلکۺاانپۺرب نۺاجیلویئۺ!ۺںیمۺرھکۺ‬
‫رکۺتبحمۺںیمۺرفاتۺوہاۺفاہںۺےسۺفاصپۺآایگ!‬
‫دویدنبۺںیمۺاکیۺاگنہہمۺافرۺریمیۺالتفت‬
‫راتۺےکۺرقتتیۺدسۺجبۺرےہۺےھتۺاخبریۺناینۺاکۺدرسۺرشفعۺوہاۺاچاتہۺاھتۺہکۺااچکنۺربخۺیلیھپۺہکۺابرہۺدفۺیسۺآیئۺڈیۺدفۺہبلطۺوکۺہلگنۺ‬
‫دیشیۺوہےنۺےکۺازلاؾۺںیمۺریھگےۺوہےئۺںیہۺدنچۺوٹنمںۺںیمۺنیتۺاچرۺزہارۺہبلطۺاؿۺےکۺع دۺعمجۺوہےئگۺافرۺیسۺآیئۺڈیۺےکۺدفونںۺ‬
‫ولوگںۺوکۺآڑےۺاہوھتںۺےلۺ‪،‬ایۺلبقۺاسۺےکۺہکۺاؿۺیکۺدوہ یئۺوہیتۺومالانۺدمرایسۺافرۺدفۺاکیۺااسذتہۺآۺےچنہپۺافرۺاؿۺدفونںۺوکۺامہمؿۺ‬

‫‪213‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫اخےنۺںیمۺاپھچدایۺفہۺوتۺچبۺےئگۺنکیلۺسجۺابکئۺہپۺفہۺآےئۺےھتۺاسۺاکۺمہۺہبلطۺےنۺایتسۺانسۺرکدایۺافرۺدؽۺوھکؽۺرکۺیئکۺوطسقںۺںیمۺاےسۺ‬
‫وھپڑاۺافرۺاسۺےکۺرپزےۺرپزےۺرکۺڈاےلۺہصقۺرصتخمۺہکۺااچکنۺاالعؿۺوہاۺہکۺبسۺہبلطۺدارۺادحلثیۺچنہپۺاجںیۺرضحتۺخیشۺادحلثیۺ‬
‫اپوپنلریۺداتمۺرباکمہتۺہبلطۺےسۺامہۺابتۺرکےنۺوکۺیرشفیۺالرےہۺںیہۺوکیئۺلپۺرھبۺںیمۺاسراۺدارۺادحلثیۺہبلطۺےسۺاچھکۺچھکۺرھبۺایگۺافرۺ‬
‫ھچکۺیہۺدریۺںیمۺرضحتۺاالاتسذۺیھبۺیرشفیۺےلۺآےئۺافرۺرفامایۺوکیئۺالتفتۺرکفۺاسویھتںۺےنۺالتفتۺالکؾۺاپکۺےکۺضح ۺریماۺااختنبۺ‬
‫ایکۺافرۺامکئۺےھجمۺدایۺایگۺںیمۺےنۺاہللۺیکۺوتقیفۺےسۺاسۺفتقۺاشاہیمۺآایتۺزپںیھۺوجۺ ۺںیھت *حمٍر رضول هللا واىزني ٌػو‬
‫ٔ‬
‫أشراء ىلع اىکفار رمحاء بیھنً ۔۔۔اخل*ۺنجۺںیمۺاحصہبۺاکۺاکرففںۺرپۺتخسۺافرۺآصپۺںیمۺرمحۺدؽۺوہےنۺاکۺومضمؿۺےہۺالتفتۺےکۺ‬
‫اماتتؾۺرپۺرضحتۺاالاتسذۺےنۺرفامای ۺ*ایھبۺامہرےۺزعسیۺےنۺوجۺآایتۺزپیھۺںیہۺابلکلۺایسۺومعقۺےکۺانمبسۺںیہ*ۺریمےزعسیفۺ!ۺمتۺ‬
‫ےنۺوجۺایکۺتہبۺااھچۺایک!ۺااسیۺیہۺرکانۺاچ ۺاھتۺ!ۺابۺوکیئۺیھبۺدارۺاولعلؾۺںیمۺدقؾۺرےنھکۺےسۺےلہپۺوسۺابرۺوسےچۺاگۺ؛نکیلۺابۺاانتۺاکیفۺےہۺ‬
‫ابۺایکۺرکانۺےہۺ؟ۺابۺ ۺرکانۺہميکہۺہکۺپچۺاچپۺاجؤۺافرۺاےنپۺرمکفںۺںیمۺرتسبۺاگلؤۺافرۺزپےکۺوساجؤۺ! ِم ر‬
‫ۺابہۺوکیئۺہنۺاجےئۺ۔ارغلضۺاکیۺ‬
‫اگنہےمۺوکۺس دیۺرطخانیکۺےسۺرضحتۺاالاتسذۺےنۺویںۺاچب‪،‬ایۺ!‬
‫رضحتۺےکۺالسؾۺاکۺوجابۺافرۺےھجمۺدفۺرمہبتۺتبحمۺےس‛دگاھ‚ رفامان‬
‫رضحتۺاےنپۺومعمؽۺےکۺوماقفۺبسۺےسۺےلہپۺدنسمۺےکۺاپسۺڑھکےۺڑھکےۺالسؾۺرفامےتۺافرۺہبلطۺوجابۺدےتیۺریمیۺاعدتۺ‬
‫یھتۺںیمۺبسۺےسۺاتممزۺاگلۺادنازۺںیمۺوپریۺوجتدیۺےکۺاسھتۺرعیبۺےجہلۺںیمۺبسۺےسۺدنلبۺآفازۺںیمۺوجابۺداتیۺاکیۺرفزۺیرشفیۺالےئۺ‬
‫افرۺبسحۺومعمؽۺالسؾۺایکۺںیمۺےنۺایسۺادنازۺںیمۺوجابۺدایۺوتۺریمیۺرطػۺااشرہۺرکےتۺوہےئۺرفامایۺ‛ادرھۺاکیۺدگاھۺاتھٹیبۺےہۺوجۺ‬
‫السؾۺاکۺوجابۺابچۺابچۺرکۺداتیۺےہۺ‛! ںیمۺاھجمسۺرضحتۺفاالۺوکۺرباۺاتگلۺوہاگۺدفۺنیتۺدؿۺکتۺومعمیلۺآفازۺںیمۺوجابۺدای۔اغابلۺوچےھتۺرفزۺ‬
‫بجۺیرشفیۺالےئۺوتۺرفامایۺادرھۺاسۺرطػۺاکیۺدگاھۺاتھٹیبۺاھتۺافرۺالسؾۺاکۺوجابۺداتیۺاھتۺفہۺاہکںۺالچۺایگۺاسۺیکۺآفازۺیہۺںیہنۺآیتۺ‬
‫اب؟!!‬
‫آرخیۺدرسۺاخبریۺافرۺریمیۺاکیۺامحتق‬
‫اخبریۺاکۺآرخیۺقبسۺاھتۺبسحۺومعمؽۺرضحتۺاالاتسذۺےنۺمنلنلاتۺیکۺاکیۺرفاتیۺےکۺاطمقبۺوسرہۺفصۺیکۺالتفتۺرفامیئۺافرۺ‬
‫اہجںۺاہجدۺاکۺذرکۺےہۺفاہںۺںیمہۺایسیۺتمہۺدالیئۺہکۺرہۺاطبلۺملعۺوگایۺاجبےئۺوخدۺاےنپۺآپۺوکۺاجمدہۺوصترۺرکراہۺاھتۺہنۺاجےنۺےھجمۺایکبیجعۺ‬
‫وجشۺآایۺافرۺںیمۺےنۺاکیۺزفرۺدارۺرعنہۺاگلدایۺ‛ رعنہۺریبکتۺ‛؛نکیلۺدبۺیتمسقۺےسۺاکیۺیھبۺاطبلۺملعۺےنۺ‛اہللۺاربکۺ‛ کہمکررۺوجابۺہنۺدایۺ ۺ‬
‫دھکیۺرکۺںیمۺوفراۺاینپۺاپتیئۺےکۺےچینۺپھچۺایگۺافرۺوچریۺےسۺرضحتۺاالاتسذۺوکۺدےنھکیۺاگلۺہکۺابۺایکۺمکحۺاصدرۺرفامےتۺںیہۺوتۺرضحتۺےنۺ‬
‫ادنازہۺاگل‪،‬ایۺہکۺ ۺامحتقۺھجمۺانالقئۺیہۺیکۺوہیتکسۺےہۺرھپۺریمیۺرطػۺدےتھکیۺوہےئرفامایۺ‪:‬ۺانالقئۺ ۺفتقۺوکیئۺرعنہۺاگلےنۺاکۺےہ؟ۺابتہمي اآہۺ‬
‫ابۺمتۺاسۺاہکںۺےسۺالؤں!‪‬‬
‫‪214‬‬
‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫وظنممۺالكم‬

‫‪215‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ق‬
‫رمب‬
‫ق‬
‫ق‬
‫‪.‬ربۺفافتۺرضحتۺأدقسۺمۺعسدۺأدمحۺاپوپنلرقۺونرۺا﵀ۺرمدقـ‪.‬شۺادحليۺداراولعلؾۺديودنب‬
‫ل‬
‫ازۺدنبـۺدمحمۺيوۺفسۺاتؤولقۺاخدؾۺدتريۺداراولعلؾۺديوۺدنب‪.‬ا ھيدد‬

‫ قۺاعتٰیلۺےنۺانبایۺاؿۺوکۺذیۺملعۺفۺرنہ‬
‫دعمؿۺاالخؼۺیہبۺافرۺملعۺفۺنفۺاکۺاکۺرہگ‬
‫دعمؿۺتمکحۺیہبۺےہۺ لعۺفۺرہگۺےسۺمکۺںیہن‬
‫ذیۺریصبت۔رپۺایضۺےہۺ۔اسھتۺںیمۺونرۺرصب‬
‫وسزۺدؽ۔دردۺاہنں۔وفعۺف ۺرکؾۺیہبۺےبۺاثمؽ‬
‫یملعۺرکۺفۺرفۺیہبۺےہۺافرۺاسھتۺںیمۺوسزۺرگج‬
‫جنگۺملعۺفۺآیہگۺےہۺاؿۺیکۺتنحمۺیکۺدلیل‬
‫ فطۺبتکۺینیبۺیہبۺےہۺذفؼۺانماجتۺرحس‬
‫ریماۺدریہنیۺقلعتۺاؿۺےسۺفاہتسبۺراہ‬
‫تہبۺےسۺاافسرۺںیمۺدیکہمااۺےہۺںیمۺذفؼۺرفس‬
‫نسحمۺف مۺہدرد۔اسدہ۔ۺےبۺفلکۺمہۺرفس‬
‫ںیمۺےنۺداھکیۺےہۺرفسۺںیمۺاسھتۺںیمۺ فطۺرضح‬
‫رحبۺرعافں۔مشچۺرت۔وغاصۺارسارۺفمکح‬
‫دفرۺرسۺیھب۔ قۺرگنۺیھبۺاسھتۺںیمۺ قۺںیبۺرظن‬
‫دعؽۺےسۺدوھكیۺوت ۺیتسہۺاج عۺاالاتشتۺےہ‬
‫ولجےئۺدصقیۺیھبۺےہۺافرۺیھبکۺربعۺرمع‬
‫ذلتۺبشۺزدنہۺداریۺاکۺامکؽۺاؿۺوکۺالم‬

‫‪216‬‬
‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫ن یگتۺیھتۺملعۺںیمۺافرۺذاتۺاؿۺیکۺذیۺارث‬
‫اتفلۺملعۺوبنتۺدؽۺںیمۺاؿۺےکۺومزجؿ‬
‫صبۺیہیۺراتحۺاکۺاسامںۺاہتۺہنۺھچکۺزیچۺدع ‬
‫اربۺرتمحۺاؿۺیکۺرتتبۺرپۺرےہۺاس ۺنگف‬
‫اؿۺیکۺیتیھکۺرپۺیھبکۺاظرہۺوہنۺع دۺرفس‬
‫دصؼۺاکۺایلعۺاکھٹہنۺاؿۺوکۺایربۺرکۺاطع‬
‫ےہۺداعۺویفسۺیکۺایربۺرکۺاطعۺایلعۺرمث‬

‫‪‬‬

‫‪217‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رمہیثۺربۺفافت‬
‫رضحتۺاالاتسذۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپنلۺوپریۺخیشۺادحلثیۺداراولعلؾۺدویدنب‬
‫لیضفۺادمحۺانرصی‬

‫زںیم ۺاممت ۺ ُکاں ۺےہ ۺملعۺفۺنفۺاکۺآامسںۺڈفاب‬

‫اتسرفںۺںیمۺےہۺاگنہہمۺہکۺوخردیشِۺاہجںۺڈفاب‬

‫یاندؽۺانخ ۺزؿۺںیہ‪،‬ۺوھپؽۺاسرےۺاچکۺدانمۺںیہ‬
‫یسکۺےکوسگۺںیمۺاسرےاکۺاسراۺلگۺاتِسںۺڈفاب‬

‫اتکںیب ۺرف ۺریہ ۺںیہۺ‪،‬ۺاکسویں ۺرپ ۺرشحۺربۺاپۺےہ‬

‫دیعسۺادمحۺیک ۺرتلحۺےس ۺاقحقئۺاکۺاشنںۺڈفاب‬

‫اپب ۺےہ ۺوش ِر ۺانخ ۺ اخاقنوہں ۺ یک ۺاضفؤں ۺںیم‬

‫ولسکۺفۺرعمتف ۺیک ۺزنمولں ۺاک ۺراہ ۺداں ۺ ڈفاب‬

‫ابلس ۺ امیمت ۺ انہپ ۺ اصفتح ۺ افر ۺ البتغ ۺ ےن‬

‫ِ‬
‫ص‬
‫رخف ۺایبں ۺ ڈفاب‬ ‫ہک ۺاک ۺ ِچ ُررۺااسللں‪ِ ،‬‬
‫ۺاجؿۺملقۺ‪،‬ۺ ِ‬

‫ہنۺےلۺاےۺمہۺںیشن ۺدارادحلوثیںۺیکۺربخۺمہ ۺےس‬

‫ہکۺرحبِۺرجنۺفۺمغۺںیمۺرکفۺفۺنفۺاکۺرہۺامسںۺڈفاب‬

‫ںیہن ۺااسی ۺہکۺاپنلۺوپر ۺیہ ۺڈفابۺوہۺدصےمۺںیم‬

‫اجحز ۺف ۺرصم ۺ ڈفےب ۺ‪ ،‬ۺ دحتم ۺ دنہفاتسں ۺ ڈفاب‬
‫‪218‬‬
‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫الج ۺےک ۺاہھت ۺےن ۺلکشم ۺرصتػ ۺرکۺدای ۺمہ ۺرپ‬

‫رفاؼ ۺ ۺرہ ۺ امن ۺ ۺںیم ۺ آج ۺ وپرا ۺ اکرفاں ۺ ڈفاب‬
‫ِ‬

‫ۺاراببۺنشلگۺرپ‬
‫ع ںی ۺھچک ۺاس ۺادا ۺےسۺایلجبں ِ‬
‫لسلسم ۺآںووؤں ۺ ںیم ۺ ولبلبں ۺاک ۺآایشں ۺڈفاب‬

‫دخاای ۺانرصی ۺ وک ۺ ربص ۺاک ۺایرا ۺاطع ۺرک ۺدے‬

‫مغِ ۺااتسذ ۺںیم ۺاس ۺاک ۺرہۺاک ۺ ِ‬
‫زعؾۺوجاںۺڈفاب‬

‫‪‬‬

‫‪219‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫دےھکۺدولںۺیکۺرعیض‬
‫نیِۺدفۺاہجںۺیکۺابراگہۺںیم‬
‫ربفافتۺرضحتۺادقسۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپوپنلریۺونرۺا﵀ۺرمدقـ‬
‫اقمسۺونرۺدیحرآابدی‬

‫السؾۺےکۺسا ۺےبۺوسکںۺاکۺدوھکںۺرھباۺاکۺایپؾۺانہک‬ ‫ابصوتۺرفےضۺہپۺاؿۺےکۺاجۺےکۺسبےۺادبۺےسۺالسؾۺانہک‬

‫دؽۺیکۺیتسبۺاڑجۺیئگۺےہۺ‪،‬ۺومغںۺیکۺرھیۺےہۺاشؾۺانہک‬
‫ۺوجرفحۺانیمفۺاجؾۺانہک‬
‫تہبۺدونںۺےسۺاھتےمۺدکےۺںیم ِ‬
‫ےتکسسۺرفےتۺوہےئۺدولںۺوکۺالپۺایگۺمغۺاکۺاجؾۺانہک‬
‫ریقحۺذرےۺےنبۺےھتۺاہوھتںۺںیمۺاسۺےکۺامفہۺِامتؾۺانہک‬
‫اسۺےکۺدؾۺےسۺادیمۺےکۺدپیۺلجۺرےہۺےھتۺدماؾۺانہک‬
‫اداسۺففریاؿۺوہۺےئگۺںیہۺرہۺاکیۺدرۺافرۺابؾۺانہک‬
‫رخابۺاحولںۺاکۺابۺںیہنۺےہۺوکیئۺیھبۺاعیلۺاقمؾۺانہک‬
‫ابۺاسۺرفےئۺاجزفناۺوکۺآاقۺرتسۺرےہۺںیہۺالغؾۺانہک‬
‫رگمفہۺتقفشۺاکۺامفۺاتابںۺرغفبۺوہایگۺآجۺاشؾۺانہک‬
‫تہبۺاتسےتۺںیہۺایدۺآۺرکۺ ۺدؽۺےہۺزتےپۺدماؾۺانہک‬
‫ںیہنۺےہۺھچکۺابثعۺنوکںۺصبۺفہۺرفےئۺےہۺحبصۺفاشؾۺانہک‬
‫ۺانہکۺاؿۺےسۺہکۺدفرۺمتۺےسۺوہاۺےہۺایںۺاحدہثۺااسی‬
‫فہۺاکیۺاسیقۺاہمتراۺاعقشۺالپراہۺاھتۺوجۺےئمۺتبحم‬
‫فہۺآجۺرفتقۺاکۺداغۺدےۺرکۺفہۺاولداعۺاولداعۺہہکۺرک‬
‫نیچۺےکۺاؿۺرسخۺرفولگںۺوکۺاسۺےنۺوخؿۺرگجۺدایۺاھت‬
‫اسۺےنۺبسۺوکۺاقفۺرپۺرپفازۺاکۺاینۺوطرۺاھتۺاھکسای‬
‫ۺیسیکۺآدنیھۺیلچۺاکیۺکیۺہکۺھجبۺےئگۺآسۺےکۺدےیۺبس‬
‫اڑجۺیئگۺںیہۺفہۺںیلفحمۺبسۺرھۺےئگۺںیہۺفہۺاسرےۺرظنم‬
‫فہۺسجۺےکۺددیارۺےسۺیھتۺبلقۺفرگجۺوکۺآوسدیگۺرسیم‬
‫ایحتۺاکۺےبۺاشنںۺزجریہۺیسکۺیکۺتقفشۺاکۺاھتۺایپاس‬
‫ۺانہکۺآاقۺہکۺاسۺیکۺلفحمۺیکۺولجہۺااشفوینںۺےکۺرظنم‬
‫ت‬
‫ۺانہکۺاؿۺےسۺ مھااراۺاکۺایتمۺےہۺدصۺاپرہءۺہتسکش‬

‫‪‬‬

‫‪220‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫مظن‬
‫ااتسذۺرتحمؾۺرضحتۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاصبحۺاپوپنلریۺےکۺااقتنؽۺرپۺالمؽۺرپۺیۺیئگۺ‬
‫دؽۺیکۺرتامجینۺرکیتۺمظن‬
‫ارفظۺایمظع‬

‫رہۺدؽۺےہۺزحںیۺرہۺآھکنۺےہۺمنۺابۺطبضۺاکۺدنبنھۺوٹٹۺایگ‬
‫ہنمۺومڑۺ‪،‬ایۺےہۺویکںۺاسۺےنۺفہۺمہۺےسۺویکںۺابۺرفھٹۺایگ‬
‫وخدۺآھکنۺوتۺاینپۺدنبۺرکیلۺرہۺآھکنۺرگمۺانمنکۺوہیئ‬
‫دؽۺزفرۺےسۺدڑھاکۺنسۺرکۺ ۺفہۺخیشۺامہراۺوھچٹۺایگ‬
‫اسۺدؽۺوکۺالاھبالۺےسیکۺدںیۺاسۺآھکنۺوکۺےسیکۺاھجمسںی‬
‫ےبۺاتب ۺوہاۺےہۺاسرا ۺاہجں ۺ ۺاسیکۺوھپھپالۺوھپٹۺایگ‬
‫رہۺصخشۺاہیںۺنیگمغۺوہاۺابۺوکؿۺیلستۺسکۺوکۺدے‬
‫وخمغارۺںیہنۺےہۺوکیئۺیھبۺلفحمۺوکۺفہۺاےسیۺولٹۺایگ‬
‫رایضۺرباضۺیہۺرانہۺےہۺتنجۺںیمۺںیلمۺےگۺخیشۺےسۺمہ‬
‫ارفظۺوکۺیلستۺوہاجےئۺہہکۺدفۺہکۺںیہنۺفہۺوھجٹۺایگ۔۔‬

‫‪‬‬

‫‪221‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫رمہیث‬
‫دحمثۺرصعۺہیقفۺدفراںۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدیعسۺادمحۺاپوپنلریۺہیلعۺارلۃمحۺیکۺرتلح‪,‬ۺ‬
‫اکیۺدہعۺاکۺاخہمت‬
‫ہجیتنۺرکفۺ‪:‬ۺردیشۺادلنیۺرعمفیف‬
‫ارسفدہۺیلک‪،‬ۺشپرمدہۺےہۺلگ‪،‬ۺابۺدہعۺاہبراںۺمتخۺوہا‬
‫ۺداامؿۺرگجۺاکۺدردۺاکۺدرامںۺمتخۺوہا‬
‫دصۺاپرہۺوہا ِ‬
‫فہۺکشمۺنتخ‪,‬ۺفہۺخیشۺزنم‪،‬ۺفہۺملعۺفۺرنہۺاکۺدرۺدعؿ‬
‫زلگا ِرۺادبۺفریاؿۺوہا‪،‬ابلگگنۺاتسلگںۺمتخۺوہا‬
‫اخیمےنۺوہےئۺاخیلۺاےسیۺہکۺاجؾۺفۺوبسۺیھبۺوٹٹۺےئگ‬
‫اسیقۺوجۺایگۺوتۺااسیۺایگۺےنیپۺاکۺیہۺاسامںۺمتخۺوہا‬
‫اسلحۺیکۺبلطۺںیمۺرہۺرفۺںیہ‪،‬ۺوطافؿۺیکۺرہوسۺآٹہۺےہ‬
‫المحۺوہاۺرتصخۺمہۺےس‪،‬ۺافر ِ‬
‫ۺزعؾۺوجاانںۺمتخۺوہا‬
‫امویسۺںیکم‪،‬ۺاسنسؿۺاکمں‪،‬ۺانمنکۺزںیم‪،‬انمغکۺزامں‬
‫ۺوکؿۺایگۺزنمؽۺےسۺرمیۺاکۺدہعۺدراشخںۺمتخۺوہا‬
‫ونیسںۺںیمۺاہنںۺےہۺوسزشۺمغۺآوھکنںۺںیمۺرفاںۺےہۺاکشۺامل‬
‫ۺاتہمبۺکلف‪،‬افرۺونرۺایبابںۺمتخۺوہا‬
‫رفوپشۺوہا ِ‬
‫ۺشبؾۺاہجںۺےہۺراہۺذگر‪،‬ۺرہۺوکیئۺاہیںۺےہۺاپۺہبۺرفس‬
‫اکۺدڑھنکۺدؽۺایکۺدنبوہئۺرہۺوجِنبۺاجانںۺمتخۺوہا‬
‫ےتہکۺںیہۺدیعسۺادمحۺاؿۺوک‪،‬فہۺملعۺاکۺ رہۺاتابںۺاھت‬
‫اسۺامہۺںیبجۺیکۺرتلحۺےسۺاکۺرہشِۺاگنراںۺمتخۺوہا‬
‫اےۺربۺدفاعملۺنسۺےلۺوتۺ ۺانۂلۺوس ِزۺردیشۺادلںی‬
‫آافؼۺدراشخںۺمتخۺوہا۔۔‬
‫رھپۺجیھبۺدےۺوکیئۺ رہۺںیبم‪،‬ۺ ِ‬

‫‪‬‬

‫‪222‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫داعہیئ الکؾ‬
‫ربفافت رضحت ومالانفیتفم دیعسادمحاپوپنلری رۃمحاہلل ہیلع‬
‫دیحرویمایت دنفی‬

‫رمےۺااتسذۺاکۺمعنۺادبلؽۺومالۺاطعۺرکدے‬
‫نمچۺںیمۺونمہاۺاؿۺاسۺوکیئۺہمغنۺرساۺرکدے‬

‫زںیمۺع ۺانکںۺےہۺآامسںۺانالںۺےہۺرفتقۺںیم‬
‫اگلۺوجۺزمخۺےہۺدؽۺںیمۺدخاۺاسۺیکۺدفاۺرکدے‬

‫رچاغۺمطغفٰےۺابۺلگۺوہاۺاجاتۺےہۺنشلگۺںیم‬
‫وتۺاےنپۺونرۺےسۺاسۺیکۺایضۺومالۺوساۺرکدے‬

‫ایگۺابلطۺنکشۺ‪،‬ۺاویاؿۺابلطۺںیمۺرچااغںۺےہ‬
‫رمےۺومالۺںیمہۺرھپۺاکۺاطعۺہلعشۺوناۺرکدے‬

‫ولسکۺفۺرعمتفۺیکۺآجۺویلگںۺںیمۺےہۺاخومیش‬
‫وتۺرھپۺآابدۺفریاےنۺںیمۺاکۺرہشۺفافۺرکدے‬

‫وجہؾۺاعاقشںۺددیارۺوکۺاتیببۺراتہۺاھت‬
‫رمےۺااتسذۺاکۺناینۺوکیئۺولجہۺامنۺرکدے‬

‫‪223‬‬
‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫زہارفںۺاگنشتؿۺملعۺفۺنفۺےنۺضیفۺاپایۺاھت‬
‫وتۺدیپاۺاؿۺےکۺاسیجۺہتکنۺداںۺاکۺرامنہۺرکدے‬

‫انسےئۺاحؽۺدؽۺےسیکۺےہۺوبجمرۺوناۺدیحر‬
‫دخاایۺرفغمتۺرضحتۺیکۺدص ےۺٰےفطصمۺرکدے‬

‫‪‬‬

‫‪224‬‬
 ‫رامنہےئۺۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺاکۺربیقۺہلجمۺ؛امانہہمۺادیعسلۺ‬

‫‬‬ ‫‪‬دارالمؤنیفلۺرگلیٹامۺلنیچ‪‬‬
‫دارالمؤونیفل ‪ -‬ۺاردفۺ‪،‬افریس‪،‬رعیبۺافرۺارگنسییۺ‪ -‬بتکۺاکۺاکیۺسباۺافرۺاہنتیۺاکرآدمۺرگیلیٹاؾۺلنیچۺےہ۔سجۺںیمۺآپۺوکاستۺزہارۺےسۺزادئۺاتکوبںۺاکۺمیظعۺرتنیۺذریخہۺ‪،‬ۺرہۺ‬
‫وموضعۺرپۺاگلۺاگلۺسرہںیتسۺ‪،‬ۺزینۺوہشمرۺنیفنصۺیکۺاگلۺاگلۺسرہںیتسۺآپۺوکۺںیلمۺیگ۔ےسیج‪:‬‬
‫④ااحدثی‬ ‫③ولعؾۺارقلآؿ‬ ‫②ریسفت‬ ‫①اقعدئۺفملعۺالکؾ‬
‫⑧اوصؽۺہقف‬ ‫⑦ہقف‬ ‫⑥رشفاحتۺدحثی‬ ‫⑤ولعؾۺادحلثی‬
‫⑫وحنۺفۺرصػ‬ ‫⑪قطنمۺفۺہفسلف‬ ‫⑩البتغ‬ ‫⑨ااکحؾۺفاسملئ‬
‫⑯ ِ‬
‫ریستۺااکرب‬ ‫⑮ ِ‬
‫ریستۺاحصہب‬ ‫⑭ریستۺروسؽۺارکؾۺ﵁‬ ‫⑬ادبۺ؛ۺرعیب‪،‬افریس‪،‬اردف‬
‫⑳ردۺرفؼۺابہلطۺ‬ ‫⑲درفدۺفۺداعںی‬ ‫⑱درسۺاظنیمۺ(لمکم)‬ ‫⑰اتزہۺرتنیۺراسلئۺفۺرجادئ‬

‫☆ ‪☆ Join & Share‬‬

‫✦──────────────────✦‬
‫‪https://telegram.me/darulmuallifeen‬‬
‫✦──────────────────✦‬

‫‪‬رہفتسۺبتکۺرگلیٹامۺلنیچۺ‪‬‬
‫دارۺالمؤونیفلۺرگلیٹاؾۺلنیچۺںیمۺاولپڈۺیکۺیئگ؛ۺاکیۺےسۺزادئۺدلجفںۺفایلۺبتکۺیکۺسرہ تۺ‪،‬وہشمرۺایصخشتۺیکۺبتکۺیکۺسرہاتسفرۺدرسۺاظنیمۺیکۺ(درہجۺاتۺدفرۂۺدحثیۺفالیمکتت)ۺ‬
‫بتکۺیکۺسرہسرۺنفۺافروموضعۺےکۺاابتعرےسۺاگلۺاگلۺسرہ تۺایتریکۺیئگۺںیہ۔‬

‫☆ ‪☆ Join & Share‬‬

‫✦───────────────────✦‬
‫‪http://telegram.me/darulmuallifeenfehrist‬‬
‫✦───────────────────✦‬

‫‪‬رامنہےئۺابطخءۺرگلیٹامۺلنیچۺ‪‬‬
‫ابطخ ِءۺعاؾۺےکۺضح ۺاحالتۺاحرضہۺےکۺاطمقبۺابطختۺفۺایبانت‪،‬اقمالتۺاضمنیمۺافرۺامانہےمۺےسۺفلتخمۺاوناانتۺرپۺیتمیقۺومادۺڈاؤؿۺولڈۺسکنلۺتیمسۺسرہ تۺایۺیپ‪،‬ۺڈی‪،‬ۺ‬
‫افیۺیکۺلکشۺںیمۺاراسؽۺیکۺاجیتۺےہ۔‬
‫✦───────────────────✦‬
‫‪Rahnuma_e_khutaba‬‬
‫✦───────────────────✦ ‬‬

‫‪225‬‬