04 Panitikan at Sining Para sa Lipunan

IBA�T IBANG URI NG PANITIKAN

IBA�T IBANG URI NG PANITIKAN

Tula

Ang tula ay pagsasama-sama ng mga piling salita na may tugma, sukat, talinghaga, at
kaisipan ng sumusulat o humahabi ng tula na tinatawag na makata. Ang isang makata
ay punung-puno ng imahinasyon at may matayog na damdamin at kaisipan.

Ang tula ay nadaramang mga kaisipan. Hindi pinagsama-sama ang mga salita upang
mabasa at marinig lamang; kinakailangan na ito ay nakikita ng mga mata, nauunawaan
ng isip at tuluy-tuloy sa damdamin. Kaya nga ang mahusay na tula ay dapat
kinapapalooban ng mga larawang diwa.

Kung ang layunin lamang ng makata ay mang-aliw, hindi masasabing ang kanyang binuo
ay tula. Ang tula ay dapat gumigising ng mga natutulog na damdamin at kamalayan.
Pinagagalaw ang mga guniguni ng mga mambabasa hanggang sa makabuo ng mahusay na
pagpapakahulugan sa tula.

Hindi lahat ng mambabasa ay nagkakaroon ng magkakatulad na pagpa�pakahulugan sa

tula. Maaaring magkakaiba ang kanilang interpretasyon batay sa kanilang nadarama at
naiisip habang binabasa ang tula.

Ang tula ay may dalawang anyo (2), tradisyunal at malayang taludturan:

Ang tula ay tradisyunal kung sumusunod sa lumang pamamaraan ng pagsulat.

Taglay nito ang apat na sangkap:

Tugma
Sukat
Talinghaga
Kaisipan
Ang tula ay malayang taludturan kung walang sukat at tugma ngunit kinapapalooban ng
kaisipan at talinghaga.

Mga Uri ng Tula

Ayon sa Kaanyuan

Tulang Pasalaysay o Buhay - Ito ay naglalahad ng isang kasaysayan o mga tagpo o

pangyayari. Magkakaugnay ang mga pangyayaring mababasa sa mga taludtod nito.

Nahahati ang mga tulang pasalaysay sa mga sumusunod:

Epiko - Ito ay tulang salaysay tungkol sa kagitingan ng isang tao, mga tagumpay
niya sa digmaan o pakikipagtunggali sa mga kaaway. Maraming tagpo ritong hindi
kapani-paniwala sapagkat may taglay na kababalaghan o salamangka at milagrong
napapaloob. Mauuri ang epiko bilang sinauna o pambayani, makabago o pampanitikan at
pakutya.
Awit (song) at Korido - Ito ay mga tulang pamana sa atin ng mga Kastila. Ang mga
paksa nito ay hinango sa pangyayari na tungkol sa pagkamaginoo (chivalry) o
pakikipagsapalaran. Ang mga tauhan ay mga dugong bughaw gaya ng hari't reyna;
prinsipe't prinsesa.
Balad - Ito ay tulang pasalaysay na karaniwang inaawit. Naglalaman ito ng
madamdaming pagsalaysay.
Tulang Pandamdamin o Liriko - Nagpapahayag ang mga tulang ito ng damdaming
pansarili ng kumatha o ng kaya ng ibang tao. Maaari rin itong likha ng mapangarapin
imahinasyon ng makata batay sa isang karanasan. Karaniwan itong maikli at madaling
maunawaan.

Ang mga sumusunod ay ilan sa mga uri ng tulang pandamdamin/liriko:

Awit - Ito ay madamdamin at ang karaniwang paksa nito ay tungkol sa pag-ibig,

kawalang-pag-asa o pamimighati, pangamba, kaligayahan, pag-asa at kalungkutan.
Soneto - Ito ay tulang may 14 na taludtod. Naglalaman ito ng damdamin at kaisipan
at may malinaw na kabatiran sa likas na pagkatao at naghahatid ng aral sa mambabasa
sa kabuuan.
Oda - Nagpapahayag ito ng isang papuri, ng isang panaghoy o iba pang masiglang
damdamin. Wala itong tiyak na bilang ng pantig o tiyak na bilang ng taludtod sa
isang saknong.
Elehiya - Nagpapahayag ito ng damdamin o guniguni tungkol sa kamatayan o kaya ay
tula ng pananangis lalo na sa paggunita ng isang yumao.
Pastoral - Naglalarawan ito ng tunay na buhay sa bukid.
Dalit - Ito ay awit na pumupuri sa Diyos o sa Mahal na Birhen. Nagtataglay ito ng
kaunting pilosopiya sa buhay.
Tulang Pandulaan - Naglalarawan ito ng madudulang pangyayari na halos katulad ng
nagaganap sa tunay na buhay at ang layunin nito ay upang itanghal.
Tulang Sagutan/Patnigan - Ito ay mga tulang pampagtatalo at panga�ngatwiran. Ang
mga halimbawa nito ay duplo, karagatan, balagtasan at batutian.

Ayon sa Kayarian

Matanda o Makalalumang Tula - Binubuo ang tulang ito ng mga taludtod na may sukat
at tugma. Ito ang pamamaraang ginamit ng mga kilalang makatang Tagalog.
Malayang Taludturan or Free Verse - Nabibilang dito ang mga tulang walang sukat at
walang tugma. Isa itong paghihimagsik sa "makipot" na bakod ng matandang panulaan.
Tula sa Tuluyan - Ang tula ay tunay na tuluyan o prosa ngunit ang diwang nakapaloob
ay masagisag. Maiikli at matayutay ang ginagamit na pananalita gaya rin ng isang
tunay na tula.
Di-Tugmaang Tula - Nagtataglay ang tulang ito ng sukat subalit walang tugma. Hindi
ito gaanong gamitin sa ating panulaan.

Ayon sa Layon

Mapaglarawan - naglalarawan ng pagpapahalaga o pagkamuhi ng makatao may-akda sa

isang kalagayan, pook o pangyayari.
Mapagpanuto - namamatnubay, nagtuturo o nagpapayo ng isang aral sa pamamagitan ng
mga taludtod.
Mapang-aliw - nagbibigay-aliw o lumilibang sa mga mambabasa. Maaaring ito ay
nagpapatawa, nanunudyo o isang masagisag na palaisipan.
Mapang-uroy - nangungutya ito o namumuna ng mga kamalian o kasamaan ng isang bagay,
ng kahangalan ng isang tao at mga pagkalulong sa isang hindi magandang bagay.

Ayon sa Pamamaraan

Masagisag - gumagamit ang makata ng mga simbolo o pahiwatig sa pagpapakahulugan ng

kanyang akda.
Imahistiko - ipinahahayag ng makata ang kanyang kaisipan at damdamin sa paggamit ng
mga imahen at larawang-diwa.
Makatotohanan - tinutukoy ng makata ang kalagayan ng tunay na buhay sa daigdig o ng
nakikita ng a ting dalawang mata.
Makabaghan/Surealistiko - ang makata'y gumagamit ng mga pangitain at galaw ng isang
isipang nahihibang at wala sa wastong kamalayan.

Ayon sa Bisa

Madamdamin - ang makata ay tumutukoy sa mararangal na damdaming gamit ang tula.

Inilalarawan niya ang isang masining na kagandahan.
Mabulaybulay - matimpi o pigil ang damdaming inilalahad ng makata at umaalinsunod
sa pagbubulaybulay o repleksyon ng isang bukas na isipan.

Ayon sa Kaukulan

Mabigat - mataas ang uri. Mabigat ang tema at diwa. Ito ay isang mataas na uring
pampanitikan.
Pampagkakataon o Pang-okasyon - mga tulang pambigkasan na gina�gamit sa koronasyon,
luksang lamayan, mga kaarawan at mga pagdiriwang ng bayani at araw ng pangilin.
Magaan - hindi gaanong mataas ang uri. Madaling isipin at karaniwan sa mga
bugtungan at tulang pambata.
Mga Sangkap ng Tula

Tugma - ay ang pagkakasintunugan ng mga huling pantig ng taludtod. Sukat ay bilang

ng saknong, taludtod at pantig ng tula. Maaaring ito ay walo, sampu, labindalawa at
labingapat.
Sukat - ay bilang ng pantig sa bawat taludtod. Sa tradisyunal na anyo ng tula,
maaaring ang sukat ay 12:6-6, 17:7-7, 16:8-8. Ang cesura sa tula ay panandaliang
paghinto kapag binibigkas ang tula. Kung labindalawa ng sukat, ang cesura ay nasa
ikaanim na pantig; kung labing-apat, ang cesura ay nasa ikapitong pantig.
Paksa o Kaisipang Taglay ng Tula - mga nabubuong kaalaman, mensahe, pananaw at
saloobin nito.
Talinghaga - kung napapagalaw ng husto ang guniguni ng bumabasa bunga ng pagtataka
at pagtatanong, masasabing ang tula ay nagtataglay nito.
Imahen o Larawang Diwa - mayroon nito ang tula kung may nabubuo sa guniguni
mambabasa na isang tao, pook, sitwasyon o pangyayari.
Ali-iw - taglay ito ng tula kung maindayog ang pagbigkas lalo pa't ito'y nasa
tradisyonal na pagkakasulat. Bunga ito ng pagkakasintunungan ng huling pantig ng
tula.
Tono - damdaming nakapaloob sa tula. Ang tula ay kinapapapalooban ng iba't ibang
damdamin tulad ng kalungkutan, kasiyahan, galit, pag�aalala at iba pa. Ang tula ay
maaari rin naming nangangaral, nanghihikayat, nang-aaliw, o nagtuturo.
Persona - siya ang nagsasalita sa tula.

Sanaysay
Dalawang (2) Uri ng Sanaysay

Pormal - ito ay nagbibigay ng patalastas sa isang paraang maayos bunga ng isang

maingat na pagtitimbang-timbang ng mga pangyayari at mga kaisipan. Kung minsa'y
tinatawag itong impersonal o syentipiko sapagkat ito ay binabasa upang makakuha ng
impormasyon.
Impormal - ito ay tinatawag ding pamilyar o personal na nagbibigay-diin sa isang
estilong nagpapamalas ng katauhan ng may akda. Ito ay may himig na parang
nakikipag-usap, nais maglahad ng isang panuntunan sa buhay. Ito rin ay naglalarawan
ng mga pakahulugan ng may akda sa isang pangyayari sa buhay, nagtatala ng kanyang
pagmumuni-muni at paglalahad ng pala-palagay o kuro-kuro.

Mga Katangian ng Impormal na Sanaysa:

Ang paksa'y kaakit-akit at kawili-wili.

Ito'y hindi isinulat upang makasakit ng damdamin ng iba o upang mangaral.
Ito'y masigla, masaya, at magpatawa.
Maliwanag na mababanaag ang magandang kalooban ng may akda.
Nagpapakilala ng malawak na kaalaman ng may akda ukol sa mga aklat, tao, kalikasan,
at iba't ibang mga bagay.

Sangkap ng Sanaysay

Tema at Nilalaman - anuman ang nilalaman ng isang sanaysay ay itinuturing na paksa

dahil sa layunin sa pagkasulat nito at kaisipang ibinahagi.
Anyo at Istruktura - ang anyo at istruktura ng sanaysay ay isang mahalagang sangkap
sapagkat nakaapekto ito sa pagkaunawa ng mga mambabasa; ang maayos at lohikal na
pagkasunud-sunod ng ideya o pangyayari ay makatutulong sa mambabasa sa pagkaunawa
sa sanaysay.
Wika at Istilo - ang uri at antas ng wika at istilo ng pagkakagamit nito ay
nakaaapekto rin sa pagkaunawa ng mambabasa; higit na mabuting gumamit ng simple,
natural at matapat na mga pahayag.

Bahagi ng Sanaysay

Panimula � ito ang pinakamahalagang bahagi ng isang sanaysay sapagkat ito ang unang
tinitingnan ng mga mababasa, dapat nakapupukaw ng atensyon ang panimula upang
ipagpatuloy ng mambabasa ang pagbasa sa akda
Katawan - sa bahaging ito ng sanaysay makikita ang pagtalakay sa maha�halagang
puntos ukol sa tema at nilalaman ng sanaysay, dapat ipaliwanag nang mabuti ang
bawat puntos upang maunawaan ito nang maigi ng mambabasa
Wakas - nagsasara sa talakayang naganap sa katawan ng sanaysay; sa bahaging ito
nahahamon ang pag-iisip ng mambabasa na maisakatuparan ang mga tinalakay ng
sanaysay
Katangiang Dapat Taglay ng isang Mabuting Mananaysay:

May malawak na kaalaman o karanasan sa paksa.

Nagagamit ang wika nang wasto at mabisa.
Nakapipili ng mabuti at mabisang istilo ng paglalahad ng ideya.
Malinaw at hindi madamot o matipid sa pagpapaliwanag ng kaisipan at kaalaman ukol
sa paksa.
May kakayahang pumukaw o manghikayat ng mambabasa.
May kabatiran sa mga kaalamang makabago hinggil sa makataong kapakanan.
Malikhain at orihinal sa isip at damdamin.
Pamilyar sa mga mabubuting panitikan at iba pang sining.
May laging tugon at hinuha sa interes ng buhay, ng tao, at mga bagay-bagay.
May kalugurang mapagkakatiwalaan.

Maikling Kuwento

Ang maikling kwento ay tinatayang nagsimula noong 1929 sa pangunguna ni Nicolasa

Ponte de Perfecto kung saan nailimbag sa Kalendaryong Bikol ang kanyang apat na
kwento bagama't sinasabing nag-ugat sa lore ang maikling kwento. Ang mga panulat ni
Perfecto ay nagpasimula ng mga panibagong tema at paksain na sinundan ng ibang
mahusay na manunulat sa Bikol.

Ilan sa mga Maiikling Kwento ng Bikol

Binayaan ni Nicolasa Ponte de Perfecto - Kasaysayan ito ng isang batang lalaki na

inaband0na ng ina. Dahil sa sipag at tiyaga ng bata, siya'y naging isang
manggagamot. Ginamot niya ang isang matandang babae na kanya palang ina. Nagkaroon
ng pagkakasundo ang mag-ina subalit namatay ang ina sa katapusan ng kwento.
An Maimon (The Jealous One) - Nagsasalaysay ang kwento ng tungkol sa isang inang
nagsakripisyo para sa kanyang anak hanggang sa ang nagselos na asawa ay
nagpakamatay.
Reimpos Cantahan (Oftem I Would Sing) ni Juan Nicolas - Ang banghay ay payak. Isang
lalaki ang pumunta ng siyudad upang mag-aral at nang bumalik ay natuklasang ang
kanyang kasintahan ay nagkaroon ng ugnayan sa isang mayamang lalaki.
Ang Tolong Magturogang ni Aniceto Gonzales - Lumabas sa pahayagang 4n Parabareta
noong (1939). Ang kuwento ay tungkol sa tatlong magkakapatid na lalaki kung saan
ang . pinakabata ang siyang pinakamatapang at maalalahanin.

Ang Maikling Kuwento

Katuturan: isang anyo ng panitikan na naglalayong magsalaysay ng isang mahalaga at

nangigibabaw na pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan at nag-iiwan ng isang
kakintalan sa isip ng mga mambabasa. Maikling katha na nagsasalaysay at tumatalakay
sa madulang bahagi ng buhay.

Si Edgar Allan Poe ang Ama ng maikling kuwento na isang Amerikano at si Deogracias
A. Rosario naman sa Pilipinas. Isa pa sa mga natatanging manunulat ay si Macario
Pineda na sumali sa isang grupo ng mga manunulat laban sa mga hapon pagsiklab ng
pangalawang digmaang pandaigdig.

Hindi ito. pinaiklihg nobela o buod ng isang nobela. Isang uri ng masining na
pagsasalaysay na maikli ang kaanyuan at ang diwa ay napapalaman sa. isang buo,
mahigpit at makapangyarihang balangkas na inilalahad sa isang paraang mabilis ang
galaw.

Pangkat ng mga Manunulat ng Maikling Kuwento

Sumusunod sa dating pamamaraan ng pagsulat - naniniwalang mahalagang magkaroon ng

isang balangkas ang maikling kwento.
Sumusunod sa makabagong pamamaraan - naniniwalang hindi na kailangan pa ng
balangkas sa pagkatha ng kwento kundi ang higit na mahalaga ay maikintal sa isipan
ng mga mambabasa ang isang larawang hindi kaagad�agad maaalis sa kanilang gunita o
madama nila ang masidhing damdaming pilit na titinag sa kanilang kalooban.

Mga Katangian ng Maikling Kuwento

Tumatalakay sa isang madulang bahagi ng buhay.

Gumagamit ng isang pangunahing tauhang may mahalagang suliranin kasama ang ilan
pang mga tauhan.
Gumagamit ng isang mahalagang tagpo o ng kakaunting tagpo.
Nagpapakilala ng mabilis na pagtaas ng kawilihan hanggang sa kasukdulan na
sinusundan kaagad ng wakas.
Nagtataglay ng iisang impresyon o kakintalan.

Mga Sangkap ng Maikling Kuwento

Banghay - tumutukoy sa maayos, kawing-kawing at magkakasunod na mga pangyayari.

Tauhan - tumutukoy sa mga tauhang gumagalaw sa kwento na maaaring pangunahing
tauhan at panhilong na tauhan.
Dalawang (2) Uri ng Paglalarawan ng May-akda sa Tauhan:

Tuwirang pagpapahayag - kung binabanggit ng may-akda o ng� ibang tauhan sa kwento

ang mga katangian ng tauhan madulang pagpapahayag
Kung matimpi ang paglalarawan ng tauhan, na nangangahulugang mahihinuha ang
katangian ng tauhan sa pamamagitan ng pagkilos at pagsasalita niya.

Tagpuan - tumutukoy sa lugar at oras ng pinangyarihan ng kwento. Makatotohanan ang

daigdig na inilalarawan sa ating, imahinasyon upang makatotohanan din ang
pangyayaring magaganap dito.
Paningin - pananaw na pinagdaraanan ng mga pangyayari sa isang kwento. Nakikilala
rito ang mga sumusunod:
Paglikha ng nagsasalaysay.
Ang lugar at panahong sumasaklaw sa pagsasalaysay.
Ang taong pinagsasalaysayan nito.
Ang relasyon ng pagsasalaysay at ang pangyayaring isinasalaysay.
Kung gaano ang nalalaman ng nagsasalaysay.

Mga Uri ng Paningin

Paningin sa Unang Panauhan - ang may-akda ay sumasanib sa isa sa mga tauhan na

siyang nagsasalaysay ng kwento sa pamamagitan ng unang panauhang "ako."
Paningin sa Pangatlong Panauhan - ang nagkukwento ay gumagamit ng pangatlong
panauhan na malayang nagsasalaysay ng mga pangyayari sa kwento. Ang nagsasalaysay
ay maaaring pumasok sa isipan at damdamin ng mga tauhan at sabihin sa bumabasa kung
ano ang kanilang iniisip o nadarama. Nabibigyan din ng puna at pakahulugan ang
kilos ng mga tauhan. Nasasabi ng nagsasalaysay ang lahat ng gusto niyang sabihin o
itago ang nais niyang itago.
Tinakdaang Obhetibong Paningin - ang pananaw ay limitado sa isa lamang tauhan sa
kwento. Maaaring ang pangunahing tauhan o di kaya'y alinman sa mga katulong na
tauhan sa kwento ang tagapagsalaysay.
Obhetibong Paningin o Paninging Palayon - ang tagapagsalaysay ay nagsisilbing
kamera o malayang nakalilibot habang itinatala nito ang bawat nakikita at
naririnig. Ang tagapagsalaysay ay hindi nakapapasok sa isipan ng tauhan at hindi
rin nakapagbibigay puna o paliwanag. Tumatayong tagapanood lamang siya ng mga
pang�yayari sa kwento. Nakikita niya ang ginagawa ng mga tauhan, naririnig ang
sinasabi nila, ngunit hindi niya tuwirang masasabi ang kanilang iniisip o nadarama.
Paninging Panarili - isang paraan ng pagsulat na sa pamamagitan ng daloy ng
kamalayan o "stream of consciousness." Sumusulong ang kwento sa pamamagitan ng
paglalahad ng may akda na ang isipan at damdamin ay naaayon sa damdamin at kaisipan
ng isang tauhan lamang. Isinasalaysay ang kwento sa pamamagitan ng unang panahunan
(first person). Gayunman hindi ginagamit ang panghalip na "ako."
Paninging Laguman - magkasamang paggamit ng paninging panarili at palayon sa
kwento. Sa pamamagitan ng paningin na ito malawak ang kalayaan ng awtor sa
pagsasalaysay, bagaman hindi rin siya dapat pumasok sa katauhan ng isang tauhan
maliban sa pangunahing tauhan.

Paksang-diwa o tema - tumutukoy sa kaisipang iniikutan ng katha. Ito ang sentral na

ideya ng kwento na naghahayag ng pagkaunawa sa buhay. Ito ay hindi dapat ihayag sa
isang salita o parirala lamang kundi sabihin ito sa isang buong pangungusap.
Halimbawa: "Ang pagsama ng isang tao" kundi ihayag ang buong pangungusap nang
ganito: "kung minsan, ang pagsama ng isang tao ay dala ng mapapait niyang karanasan
sa buhay "

Katimpian � masining na paglalarawan sa damdamin. Ang maingay at nagpapalahaw na

pag-iyak ay di tanda ng kalaliman ng kalungkutan; di gaya ng tahimik, pigil at di
mailuhang pighati.
Pahiwatig - tinatalakay ang pangyayaring nagaganap sa isang akda. Ipinahihiwatig
ang pangyayaring inaakalang mahalaga sa kwento. Dahil dito, nagiging malikhain ang
mga mambabasa sapagkatnaiiwan ang kanyang guniguni o imahinasyon sa mga
pangyayaring nagaganap o maaaring maganap sa maikling katha. Sa pamamagitan din
nito'y nagiging matimpi ang pagsasalaysay, hindi nagiging kabagu't bagot sa
sinumang bumabasa ang paglalantad ng mga sunud-sunod na pangyayaring inaakalang
hapakahalaga bilang isa sa pangunahing sangkap ng maikling kwento.
Simbolo - ito ang mga salita na kapag binabanggit sa isang akdang pam�panitikan ay
nag-iiwan ng iba't ibang pagpapakahulugan sa mambabasa.
Halimbawa: Ang puti ay kumakatawan sa kalinisan o kawagasan samantalang ang pula ay
kumakatawan sa katapangan o kaguluhan.

Suliranin - mga problemang kinakaharap ng mga tauhan sa kwento. Ito ang nagbibigay
daan upang magkaroon ng kulay at kawili-wili ang mga pangyayari sa kwento. Dito
makikita kung paano kakaharapin ng mga tauhan ang paglutas sa suliraning
kinakaharap.
Tunggalian - ito ang nagbibigay-daan sa madudulang tagpo upang lalong maging
kawili-wili at kapana-panabik ang mga pangyayari kaya't sinasabing ito ang sanligan
ng akda. Nagsisimula ito sa paghahangad ng pangunahing tauhan na hahadlangan ng
sinuman o anuman sa katuparan. Ang sagabal o katunggaling lakas ay dapat na
nababagay sa kahalagahan ng layunin; at dapat na magdulot ng pananabik at kasiyahan
sa mga mambabasa sa dakong huli.

Mga Uri ng Tunggalian

Tao laban sa tao
Tao laban sa sarili
Tao laban sa kalikasan

Kasukdulan - dito nagwawakas ang tunggalian. Pinakamasidhing pananabik ang madarama

ng mga mambabasa sa bahaging ito sapagkat dito pagpapasyahan ang kapalaran ng
pangunahing tauhan o bayani sa kwento. Subalit bago sumapit ang pinakarurok na ito
ng kasabikan, kailangang magduyan muna ang pananabik ng mambabasa sa isang lundo na
sa ilang saglit, mabibitin ang tinurang pananabik sa kahihinatnan ng pangunalling
tauhan.
Himig - ito'y tumutukoy sa kulay ng. damdamin. Maaaring mapanudyo, mapagtawa at iba
pang magpapahiwatig ng kulay ng kalikasan ng damdamin.
Salitaan - ang usapan ng mga tauhan. Kailangang magawang natural at hindi
artipisyal ang dayalogo.
Kapananabikan - nalilikha ito sa paglalaban ng mga tauhan o ng bidang tauhan laban
sa mga kasalungat niya. Ito ang pagkabahalang nararam�daman ng mga mambabasa bunga
ng hindi matiyak ang magiging kalagayan ng pangunahirig tauhan sa kanyang
pakikipagtunggali.
Kakalasan - ito ang kinalabasan ng paglalaban ng mga tauhan sa akda.
Galaw - tumutukoy ito sa pagkakalahad o pag-unlad ng kwento mula sa pflgkakalahad
ng suliranin hanggang sa malutas ang suliraning ito sa wakas ng katha.
Wakas - bagama't ang kwento'y maaari nang magwakas sa kasukdulan, may mga
pagkakataong kailangan pa rin ng katuusan upang ipahayag ang mga pangyayari
pagkatapos ng kasukdulan. Maaari itong ipaloob ang paliwanag o pahiwatig sa tiyak
na sinapit ng pangunalling tauhan sa halip na ipaubaya na lamang sa mga mambabasa.

Mga Bahagi ng Maikling Kuwento

Pamagat - tumutukoy sa pangunalling paksa ng kwento. Dito umiinog ang buong diwa at
daloy ng mga pangyayari.
May-akda - tumutukoy sa sumulat o lumikha ng kwento. Sa pagtalakay sa bahaging ito
ay dapat makilala kahit na pahapyaw lamang ang katangian ng sumulat upang
maikumpara ang kanyang talino at pagkatao sa pag�likha ng mga kwento at ang
kaugnayan nito sa sariling karanasan, pananaw sa buhay at sa paligid na kanyang
kinabibilangan.
Panimula - ito ang simulain ng kwento. May iba't ibang paraan ng pagpapakilala
rito:
Pagpapakilala sa mga tauhan - ipinababatid ang kanilang pagkatao lalo na ang
pangunahing tauhan, mapangibabaw ang katangian ng pangunalling tauhan upang
magkagiliw agad sa kanya ang mga mambabasa.
Pagpapahiwatig ng suliraning kakaharapin ng mga tauhan -kailangang pagitawin ang
suliranin ng pangunahing tauhan upang matiim sa isipan ng mga mambabasa na sa kanya
iinog ang mga sumusunod pang pangyayari.
Pagkikintal sa isipan ng mga mambabasa ng damdaming pagigitawin sa kwento - ang
lahat ng mga pangyayari sa tauhan sa akda ay kailangang isang damdamin lamang ang
aantig sa mga mambabasa.
Paglalarawan ng tauhan - sa di tuwirang pamamaraan, magagawa ng may-akdang madama
ng mga mambabasa ang kapaligirang gagalawan ng mga tauhan lalo na ng mga bayani sa
akda; mahalaga ito upang madaling matiyak ng mga mambabasa ang suliraning
kakaharapin ng pangunahing tauhan at ang damdaming nais maantig sa mambabasa.
Tunggalian - ito ang paglalaban ng pangunahing tauhan at ng kanyang mga kasalungat
na maaaring isa ring kapwa tauhan, o ng kalikasan o ng damdamin na rin niya.
Kasukdulan - ito ang pinakamataas na uri ng pananabik; sa bahaging ito ng akda
humigit-kumulang at malalaman na kung nagtagumpay o nabigo ang pangunahing tauhan
sa paglutas niya sa kanyang suliranin.
Wakas - ito ang kinalabasan at naging resulta ng pakikipagtunggali ng mga tauhan sa
mga suliraning kinaharap. Ito rin ang pinakadulong pang�yayari ng daloy ng kwento.
Mga Bagay na Mahalaga sa Pagsulat ng Maikling Kuwento

Ang Pamagat � Ang isang mabuting pamagat ay may mga sumusunod na katangian:
Hindi pangkaraniwan
Kapansin-pansin
Kapana-panabik

Mga pamagat na dapat iwasan: Halimbawa

Pangkaraniwan - �Ulam�
Pamagat na magbubunyag sa lihim ng kuwento - �Anak na Suwail, Nagsisi.�
Pamagat na maituturing na labag sa mabuting panlasa - �Naaagnas na Bangkay.�
Pamagat na masasabing kahangalan - �Apoy na Mainit.�

Maaaring maging mabuting pamagat: Halimbawa

Pook na may malaking kinalaman sa kuwento - �Lunsod, Nayon at Dagat-dagata ni

N.V.M. Gonzales
Pinakamahalagang tauhan sa kuwento - Impong Sela ni Epifanio Gar. Matute
Pinakamahalagang bagay sa kuwento - Bakya ni Hemando R. Ocampo
Isipin o damdaming naghahari sa kuwento - Maghilom May Balantukan ni Mabini Rey
Centeno
Katotohanang pandaigdig o katotohanang - Uhaw ang Tigang na Lupa pinatunayan sa
kuwento ni Liwayway Arceo
Isang mahalagang pangyayari sa kuwento - May Gunita Pa Ang Mga Bulaklak ni Jose F.
Sibal

Ang Pagiging Sang-ayon ng Akda sa Karanasan sa Buhay

Mailalarawan nang buong linaw ng isang manunulat ang mga bagay na nais niyang
ilarawan kung ang mga ito ay naaayon sa mga paksang nasasaklaw ng kanyang
karanasan. Hindi dapat tumalakay ng mga paksang hindi nasasaklaw ng kanyang
karanasan sapagkat maaaring lumabas na malayo sa katotohanan. Isang halimbawa'y
isang manunulat na naglalarawan sa kanyang kuwento na tungkol sa bansang Inglatera
ngunit hindi pa siya nakararating sa naturang bansa. Magagawang malinaw at kapani-
paniwala ang paglalarawan o pagsasalaysay sa pamamagitan ng paggamit ng tiyak na
mga katangian o tiyak na mga pangyayari. Sa ganitong paglalarawan, kailangang
ilarawan ang pook na pagdarausan ng kasayahan, ang kapaligiran, mga ilaw, mga
pagkain, at iba pang bagay na maaaring makatulong sa pagbuo ng larawan sa isip ng
mga mambabasa.

Ang Usapan sa Kuwento

Ang mga sumusunod ay mga katangian ng isang mabuting usapan:

Pagiging Natural - Kailangan ang sagutan ay katulad ng sa tunay na usapan. Nauugnay

ang sinasabi ng sumusunod na nagsalita sa sinabi ng nauna. Mayayamot ang bumabasa
kung sa dalawang nag-uusap ay isa lamang ang palaging nagsasalita at ang kausap ay
tagausisa lamang na kahit mawala ay hindi magiging kakulangan sa kuwento. Ang mga
sinasabi ng tauhan ay hindi dapat na napakahaba na tila nagtatalumpati, maaring
mahaba ang sinasabi ng tauhan kung gayon ang hinihingi ng kuwento. Hindi kailangang
maging buo ang pangungusap. Maaaring magsalita, isang parirala, o paputol-putol ang
pagsasalita.
Angkop ang Tauhang Nagsasalita - Sa pagsasalita ng tauhan ay kailangang makilala
ang likas niyang sarili at ang damdaming nag-udyok sa kanyang ikinilos. Kailangan
ang isang tauhan ay mamumukod sa mga kasama niya sa pamamagitan ng kanyang mga
sinasabi. Maaari siyang seryoso, madaldal, palabiro, utal, nakayayamot, o kaya'y
mapambuska.
Angkop na Pangyayari - Kailangan sa pamamagitan ng sinasabi ng tauhan ay malaman ng
mambabasa kung anong damdamin ang nag-udyok sa kanya upang magsalita nang ganoon.
Ang isang taong nagsisisi nang buong puso ay hindi magsasalita nang mapangmataas.
Ang isang taong takut na takot ay hindi maaaring magsalita nang mahinahon at buong
katalinuhang sagutin ang tanong sa kanya. Kung ang tauhan ay nagtatampo, bayaang
makilala ang pagtatampo sa kanyang mga sinasabi.
Pagkakaroon ng Kaugnayan sa Galaw ng Kuwento � Kailangan ang pag-uusap ay
tumutulong sa pagsulong na galaw ng kuwento. Ang pag-uusap ay hindi dapat gamiting
kasangkapan upang maiparangalan ng may-akda ang kanyang karunungan at kaliksihang
isip.

Paglalarawang-Tauhan

Ang mga sumusunod ay mga karaniwang pamamaraang ginagamit ng mga manunulat sa

paglalarawan ng tauhan:

Paglalarawan ng isipang naghahari sa tauhan

Paglalarawan ng paraan ng pagsasalita ng tauhan
Paglalarawan ng mga bahagi ng kanyang kqtawan
Tiyak na pagsusuri ng kanyang katauhan
Paglalarawan ng kapaligiran katulad ng tirahan ng tauhan o ng mga kasangkapang
kanyang ginagamit
Paglalarawan ng kanyang mga kilos batay sa mga pangyayaring kanyang kinakaharap
Paglalarawan ng mga sinasabi ng ibang mga tauhan tungkol sa isang tauhang tinutukoy
sa kuwento
Paglalarawan ng damdaming kanyang. ginigising sa mga kasama niyang tauhan

Masining na Pagsulat

May tatlong (3) paraan ang masining na pagsulat:

Huwag talampakin ang bagay na maaaring ipahiwatig lamang.

Dapat na maging matimpi. Kailangan ay katimpian sa damdamin. at katimpian sa
pananalita.
Paggamit ng mga salita at pariralang nakatatawag-pansin.

Mga Kailangan ng Isang Maikling Kuwento Tunggalian

May dula o kilos na madula ang isang kuwento. Kailangang magkaroon ng tunggalian
upang magkaroon ng dula. Tinatawag na tunggalian ang paglalaban ng pangunahing
tauhan at iba pang mga tauhan. Ang isang kaisipan ay maaaring makipagtunggali sa
isa pang kaisipan.

Ang ikapagtatagumpay ng alinman sa dalawa ay nasa manunulat. Maaari namang ang

isang tauhan ay makipagtunggali sa kalikasan, tulad ng bagyo, at iba pang dulot ng
kalikasan. Nakapagdudulot ito ng kapanabikan at kasiyahan sa mga mambabasa ang
bawat tunggalian. Hindi mabuting kuwento ang isang akdang walang tunggalian. Hindi
ito magiging kawili-wili sa mga mambabasa. Kasukdulan nagbibigay na pananabik sa
mga mambabasa ang bawat tunggalian.

Ang mga tunggaliang sunud-sunod ay dumarating sa isang tanging bahagi na nagdudulot

ng pinakamasidhing pananabik. Ang bahaging ito ng pinaka�masidhing pananabik ay
tinatawag na kasukdulan.

Katapusan Ang mga mambabasa'y nananabik kung ano ang magiging wakas ng kuwento
hangga't hindi sumasapit ang kasukdulan. Nagpapatuloy ang mga mambabasa sa pagbasa
upang malaman kung ano ang mangyayari sa pangunahing tauhan. Ang kuwento'y
magwawakas na pakatapos ng kasukdulan. Hindi dapat na pahabain pa ang kuwento
pagkatapos ng kasukdulan sapagkat mawawala ang ganda nito. Dagling sundan ng wakas.
Ang isang makabagong manunulat ay maingat sa pagtatapos ng kanyang kuwento. Ang
wakas ay malimit na ipinapaubaya niya sa guni-gini ng kanyang mambabasa.

Mga Katangian ng Isang Mahusay na Maikling Kuwento

Ang katangiang dapat taglayin ng isang mahusay na maikling kuwento ay ang mga
sumusunod:

Kaisahan ay Tumutukoy sa Isang Panggitnang Kaisipan. Kailangang makapag-abuloy sa

kaisahan ng kaisipang nais palitawin ng may�akda ang bawat bagay sa kuwento. Ang
mga kilos at pag-uusap ng mga tauhan ay nararapat ding makapag-abuloy sa kaisahan.
Ang kaisahan ay bumubuo sa isang pangungusap matapos mabasa ng mambabasa ang
kuwento. Maaaring isaisip ng isang mambabasa na ang paksa ng kuwento ay tungkol sa
pagmamahal ng isang magulang sa kanyang anak, ang pagkamakabayan ng isang lalaki,
ang kahalagahan ng karunungan, ang pagtatagumpay ng kabutihan laban sa kasamaan,
pagpapahalaga sa karapatang pantao, atbp.
Ang Mabuting Pagpapahayag ay pagpili ng mga wastong salita na angkop sa diwang nais
ipahatid ng may akda. Ang paggamit ng mga pili at angkop na mga salita ay mahalaga
sapagkat sa pama�magitan ng mga ito ay magiging mabisa ang kaisipang ipinapasok ng
manunulat sa mga tauhan at magiging malinaw ang paglalarawan. Ang mahusay na
pagpapahayag ay nakatutulong sa kaisahan ng kuwento.
Ang Pamamaraan lba't iba ang pamamfl-raang ginagamit ng mga kuwentista. Ang bawat
isa'y may sariling kakanyahan. Ang mga manunulat na sumasang-ayon sa dating
painamaraan ng pagsulat ng maikling kuwento ay naniniwala sa pamamaraang
nagbibigay-diin sa balangkas.

Ang pamamaraang ito ay may mga sumusunod na bahagi:

Panimula (Kasama rito ang tagpuan). Maraming tung�kuling ginagampanan ang panimula.
Inilalahad nito ang tagpuan (setting) na siyang nagpapakilala sa mga mambabasa ng
mga tauhan, panahon, at lunan ng kuwento. May mga kuwentong inilalahad na lahat ng
tagpuan, ang tatlong sangkap ng tauhan, panahon, at lunan. Kung minsan nama'y ang
inilalahad ng tagpuan ay tauhan at panahon lamang, ipinauubaya na sa mga mambabasa
na hanapin ito sa kabuuan ng kuwento?
Saglit na Kasiglahan - Ang mga bahaging naglalahad ng unang suliraning inihaharap
ng lunas ay tinatawag na saglit ng kasiglahan. Higit na umaakit sa mga mam�babasa
ang bahaging ito upang ipagpatuloy ang pagbasa. Ang pag-aakit ng mga mambabasa sa
panimula dahil sa pamamaraang ginagamit ng may-akda ay pansamantala lamang. Ibang
uri ng pagkaakit ang naramdaman nila ang pamiminto ng isang pangyayaring gumising
ng isang tiyak na damdamin kung hindi man maging kawili-wili.
Mga Suliraning Inihahanap ng Lunas - Ipinaliwanag sa dakong unahan na ang saglit ng
kasiglahan ay simula ng pagtungo sa paglalahad ng unang suliraning inihahanap ng
lunas. Ang susunod ay mga pangyayaring kailangang maayos ang pagkakalikha at
pagkakahanay. Ang naturang mga pangyayari ang bumubuo sa mga suliraning inihahanap
ng lunas. Ang mga ito ay lumilikha sa isang pagkawiling pasidhi nang pasidhi
hanggang sumapit ang pinakamasidhi na tinatawag na kasukdulan o kakalasan

10 Uri ng Maikling Kuwento

Sa kuwento ng tauhan inilalarawan ang mga pangyayaring pangkaugalian ng mga tauhang

nagsisiganap upang mabigyan ng kabuuan ang pag-unawa sa kanila ng isang mambabasa.
Sa kuwento ng katutubong kulay binibigyang-diin ang kapaligiran at mga pananamit ng
mga tauhan, ang uri ng pamumuhay, at hanapbuhay ng mga tao sa nasabing pook.
Sa kuwentong bayan nilalahad ang mga kuwentong pinag-uusapan sa kasalukuyan ng
buong bayan.
Sa kuwento ng kababalaghan pinag-uusapan ang mga salaysaying hindi kapanipaniwala.
Naglalaman ang kuwento ng katatakutan ng mga pangyayaring kasindak�sindak.
Sa kuwento ng madulang pangyayari binibigyang diin ang kapanapanabik at
mahahalagang pangyayari na nakapagpapaiba o nakapagbago sa tauhan.
Sa kuwento ng sikolohiko ipinadarama sa mga mambabasa ang damdamin ng isang tao sa
harap ng isang pangyayari at kalagayan. Ito ang uri ng maikling kuwentong bihirang
isulat sapagkat may kahirapan ang paglalarawan ng kaisipan.
Sa kuwento ng pakikipagsapalaran, nasa balangkas ng pangyayari ang interes ng
kuwento.
Sa kuwento ng katatawanan, nagbibigay-aliw at nagpapasaya naman sa mambabasa.
Sa kuwento ng pag-ibig, tungkol sa pag iibigan ng dalawang tao.

Gayunpaman, may mga kuwento na hindi laging winawakasan sa pamamagitan ng dalawang

huling nabanggit na mga sangkap. Kung minsan, hinahayaan ng may-akda na mabitin ang
wakas ng kuwento para bayaang ang mambabasa ang humatol o magpasya kung ano, sa
palagay nito, ang maaaring kahinatnan ng kuwento.

Nobela

Ang nobela ay naglalahad ng isang kawil ng kawili-wiling mga pangyayari na

pinaghabi-habi sa isang mahusay na balangkas, na ang pinakapangunahing sangkap ay
paglalaban ng hangarin ng bayani sa isang dako at ng hangarin naman ng kanyang mga
katunggali. Ang mga katunggali niya'y maaaring mga tao ring katulad niya, o kaya'y
mga salungat na pangyayari, at kabilang na riyan ang sarili niyang pag-uugali at
pagkatao.

Tumutugon sa karanasan ng tao, ang nobela'y matapat na nanghahawak sa buhay,

gumagamit ng� guniguni datapwat hindi napatatangay rito, gumising sa diwa at
damdamin at nananawagan sa ating talino at gayon din sa ating guniguni. Palibhasa'y
ang mga palagiang katangian ng tao ang pinagkukunan ng paksa ng nobela, ito'y
naglalarawan din ng pagkatao bukod pa sa paglinang ng isang balangkas ng mga
pangyayari. Tinatawag din itong kathambuhay.

Ang nobela ay may layong manlibang, magturo, o magbigay kaya ng isang aral upang
magpayaman ng ating karanasan sa pamamagitan ng paglalahad ng mga pangyayaring
tumutugon sa karanasan ng tao, gumigising sa diwa at damdamin at nananawagan sa
talino at guni-guni.
Ang nobela o kathambuhay ay isang mahabang kuwentong piksyon na binubuo ng iba't
ibang kabanata. Mayroon itong 60,000-200,000 salita o 300-1,300 pahina. Noong ika-
18 siglo, naging istilo nito ang lumang pag-ibig. at naging bahagi ng mga
pangunahing literary genre. Ngayon, ito ay kadalasan may istilong artistiko at
isang tiyak na istilo o maraming ti yak na istilo.

Ito rin ay isang mahabang kathang pampanitikan na naglalahad ng mga pangyayari na

pinaghahabi sa isang mahusay na pagbabalangkas na ang pinakapangunahing sangkap ay
ang pagkakalabas ng hangarin ng bayani sa dako at ng hangarin ng katunggali sa
kabila-isang makasining na pagsasalaysay ng maraming pangyayaring magkasunod at
magkakaugnay. Ang mga pangyayaring ito ay may kanya-kanyang tungkuling ginagampanan
sa pagbuo ng isang matibay at kawili-wiling balangkas na siyang pinakabuod ng
nobela-binubuo ng mga kabanata-maraming tauhan at pangyayari-kinasasangkutan ng 2 o
higit pang tauhan.

Uri ng Nobela

Nobelang Romansa - ukol sa pag-iibigan

Kasaysayan - binibigyang-diin ang kasaysayan o pangyayaring nakalipas na
Nobelang Banghay - isang akdang nasa pagkakabalangkas ng mga pangyayari ang
ikawiwili ng mga mambabasa
Nobelang Masining - paglalarawan sa tauhan at pagkakasunud�sunod ng pangyayari ang
ikinawiwili ng mga mambabasa
Layunin - mga layunin at mga simulan, lubhang mahalaga sa buhay ng tao
Nobelang Tauhan - binibigyang-diin sa nobelang ito ang katauhan ng pangunahing
tauhan, mga hangarin, kalagayan, sitwasyon, at pangangailangan
Nobelang Pagbabago - ukol sa mga pangyayari na nakakapagpabago ng ating buhay o
sistema.

Elemento ng Nobela

Tagpuan - lugar at panahon ng mga pinangyarihan

Tauhan - nagpapagalaw at nagbibigay buhay sa nobela
Banghay - pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari sa nobela
Pananaw - panauhang ginagamit ng may-akda
Una - kapag kasali ang may-akda sa kwento
Pangalawa - ang may-akda ay nakikipag-usap
Pangatlo - batay sa nakikita o obserbasyon ng may-akda
Tema - paksang-diwang binibigyan ng diin sa nobela
Damdamin - nagbibigay kulay sa mga pangyayari
Pamamaraan - istilo ng manunulat
Pananalita - diyalogong ginagamit sa nobela
Simbolismo - nagbibigay ng mas malalim na kahulugan sa tao, bagay at pangyayari

Layunin ng Nobela

Gumising sa diwa at damdamin

Nananawagan sa talino ng guni-guni
Mapukaw ang damdamin ng mambabasa
Magbigay ng aral tungo sa pag-unlad ng buhay at lipunan
Nagsisilbing daan tungo sa pagbabago ng sarili at lipunan

Katangian ng Nobela

Maliwanag at maayos na pagsulat ng mga tagpo at kaisipan

Pumupuna ng lahat ng larangan ng buhay
Dapat maging malikhain at maguni-guni ang paglalahad
Pumupukaw ng damdamin ng mambabasa kaya ito nagiging kawili-wili
Binubuo ng 20 000-40 000 na salitaTemplate: Fact
Kailangang isaalang-alang ang ukol sa kaasalan
Maraming ligaw na tagpo at kaganapan
Ang balangkas ng mga pangyayari ay tumutukoy sa kaisahang ibig mangyan

Dula

Ang dula ay isang uri ng panitikan, na may mga katangian di nakikita sa ibang uri
ng panitikan. Maaari nating basahin ang isang dula na para bagang ito'y nararapat
lamang manatili sa loob ng isang aklat-ngunit ito ay isang maling paraan upang
kalugdan ang isang dula. Malalasap ang tunay na kariktan ng isang dula, kung ito'y
natutunghayan o napapanood, kaya't marapat na makita ito sa isang tanghalan.

Di-gaya ng tula o kathambuhay, ang dula ay nangangailangan ng maraming masining na

taga pagsalin nito sa tanghalan, gaya ng director, mga artista, mga manunugtog, at
mga nagdidisenyong mga telon sa tanghalan.

Nagsimula ang paglikha ng dula ng mga katutubong Bikolano nang ipakilala sa Naga at
Legazpi ang sarswela kung kaya't masasabing ang mga unang anyo ng dula ay mula sa
anyo ng sarswela. Ang mga unang dula karaniwang itinatanghal sa Bikol ay hango mula
sa isinaling dula sa Kastila.

Mga Pamamaraan ng Pagsusuri ng Dula

Bilang Materyal - sinusuri ang aspeto ng istorya, mahalaga ang iskrip. Sinusulat
ang iskrip ng dula upang malaman ang mga sumusunod: banghay ng kwento, mga tauhan,
kakaibang ideya o kaisipang napapaloob dito, at tagpuan o kapaligiran
Bilang Teatro - mga bagay labas sa dula ang sinusuri nito tulad ng mga sumusunod:
direksyon, pagganap ng mga tauhan, pag-iilaw sa tanghalan, paglalapat ng mga tunog
at aspektong teknikal

Mga Elemento ng Dula

Iskrip o Nakasulat na Dula - Ito ang pinakakaluluwa ng isang dula. Ang lahat ng
bagay na isasaalang-alang sa dula at nararapat na naaayon sa isang iskrip. Walang
dula kapag walang iskrip.
Gumaganap o Aktor - Ang mga aktor o gumaganap ang nagsasabuhay sa mga tauhan sa
iskrip. Sila ang nagbibigkas ng dayalogo, nagpapakita ng iba't ibang damdamin at
pinapanood na tauhan sa .du.la.
Tanghalan - Anumang pook na pinagpasyahang pagtanghalan ng isang du.la ay tinatawag
na tanghalan. Tanghalan din ang tawag sa kalsadang pinagtanghalan ng isang du.la o
ang silid na pinagtanghalan ng mga mag-aaral sa kanilang klase
Tagadirehe o Direktor - Ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang iskrip. Siya ang
nag-iinterpret sa iskrip mula sa pagpasya sa itsura ng tagpuan, ng damit ng mga
tauhan hanggang sa paraan ng pagganap at pagbigkas ng mga tauhan ay dumidepende sa
interpretasyon ng direktor sa iskrip
Manonood - Hindi maituturing na du.la ang isang binansagang pagtanghal kung hind
ito napanood ng ibang tao. Hindi ito maituturing na dula sapagkat ang layunin ng
dula'y maitanghal at kapag sinasabing maitanghal dapat mayroong makasaksi o manood.
Mga Sangkap ng Dula

Tagpuan - Ito ay sumasaklaw sa panahon at lugar o pook na pinagyarihan ng aksyon.

Kadalasang inilalarawan ito ng manunulat upang makatulong sa produksyon. Ang
kaligiran ay mahalaga upang makita ng mambabasa ang pinagganapan ng kuwento
Tauhan - Sila ang gumaganap at sa buhay nila umiinog ang mga pangyayari sa kuwento.
Sila ang nagsasagawa ng kilos na ipinahihiwatig ng kanilang mga dayalogo. Sa
kanilang pagsasalita lumilitaw ang mga butil ng kaisipang ibig palutanginng sumulat
at sa kanilang mga kilos naipadarama ang damdamin at saloobin. Inuuri ang mga
tauhan ng dula batay sa kanilang tungkulin sa paglinang ng kwento
Dramatis Personae - mga tauhan ng drama na binubuo ng protagonista at antagonista
Bayani ng trahedya (tragic hero) - ang protagonista sa dulang trahedya
Confidant/confidante - sa kanya ibinubunyag ng pangunahing tauhan ang kanyang
pinakapribadong pag-iisip at damdamin.
Foil - isang maliit na karakter na may kakaiba o taliwas na personalidad na ang
layunin ng manunulat at mabigyang�tuon ang pagkakaiba nito sa ibang tauhan.
Kuwento ng Dula - Ito ay maaaring bungang isip lamang o hango sa totoong karanasan.
Sa kasalukuyan, maaaring pagbatayan ang isang maikling katha o kaya ay nobela.
Mayroon din namang pagkakataon na ang orihinal na dula, maikling kwento o kaya ang
nobela ay nagiging batayan ng pelikula o kaya'y dulang pantelebisyon.

Mga Aspekto ng Kuwento ng Dula

Diyalogo at Kilos - Ang dramatikong diyalogo ay masining, pili at pinatindi batay

sa sitwayon. Hindi dapat kaligtaan ang pagiging natural sa pagsasalita. Ang
pagsasalita ay may sariling katangian -- tiig, bigkas, diin, bilis, lawak. Ang
galaw ng kalamnan ng mukha, ng mga bisig, balikat, kamay at katawan hanggang paa
mula pagpasok hanggang paglabas ng tanghalan ay mahalaga. May mga pagka�kataong
iminumungkahi ng manunulat ang mga galaw sa bawat mahahalagang dayalog na higit na
makapagpapalutang ng mensaheng nais ihatid
Banghay - Ito ang basehan ng kayarian ng isang dula. Pinapanood ang mga kilos o
aksyon na sadyang pinag-ugnay-ugnay upang mabuo ito. Masining na pagkakasunud-sunod
ng magkakaugnay na pangyayari. Hinahati-hati ang buong banghay sa mga yugto o
bahagi at ang bawat yugto ay sa mga tagpo o eksena. Gaano man kahaba o kaikli ang
isang dula, dapat itong magtaglay ng paglalahad, suliranin, gusot at ang kawakasan.
Ang suliranin o ang gusot ay ang pagtaas na ng aksyon na kinakailangan malutas sa
pagtutunggalian ng mga tauhan. Ang huling bahagi ng dula ay ang resolusyon at wakas
na bunga ng tunggalian ng mga tauhan o pwersa sa kapaligiran. Ang banghay o mga
mahahalagang pangyayari ay maaaring buuin ng mga sumusunod na bahagi. (Ihambing sa
mga bahagi ng Maikling Kwento)
Eksposisyon - Sa bahaging ito ipinakikilala ang mga karakter, nagsi�simula ang
paglalarawang tauhan o karakterisasyon at nagpapasimuno ng aksyon. Kung minsan,
isang pormal na prologo ang makikita sa unahan ng drama upang mailarawan ang
tagpuan.
Komplikasyon - Ipinakikilala at pinauunlad ng komplikasyon ang tunggalian.
Nagaganap ito kapag ang isa o higit pang pangunahing tauhan ay nakaranas ng mga
gusot o problema o kapag ang kanilang relasyon ay nagsi�simulang magbago saglit na
paglayo o pagtakas ng mga tauhan sa suliraning nararanasan.
Krisis - Nagaganap ang krisis sa panahon ng pinakarurok ng intensidad ng damdamin
at kadalasan ay kakikitaan ang desisyon ng maliwanag na tunggalian ng protagonista
at ng antagonista.
Pababang Aksyon at Kakalasan - Nag-uugat ito sa pagkawala ng kontrol ng
protagonista at ang pinal na catastrophe ay hindi na maiiwasan sa pagdating tulad
ng nagaganap sa isang trahedya. Samantala, sa isang komedya, mga mga dumarating na
di-inaasahang pangyayari (twists) na nagbibigay-daan sa drama upapg magwakas nang
masaya
Resolusyon - Sa sangkap na ito nalulutas, nawawaksi at natatapos ang mga suliranin
at tunggalian sa dula. Maaari rin itong magpakilala ng panibagong mga suliranin at
tunggalian sa panig ng mga manonood

Mga Uri ng Dula sa Pilipinas

Parsa - Nagdudulot ito ng katatawanan sa mga tagapanood sa pamamagitan ng paggamit

ng eksaheradong pantomina, pagbobobo (clowning), mga nakatatawa, nakatutuwa,
komikong pagsasalita na karaniwang isinasagawa sa mabilisan at di akmang layunin at
di pagkakaunawaan. Gumagagamit din ito ng mga sitwasyong hindi makabuluhan at
nagpapakita sa ugali ng tao na walang kontrol.
Komedya (mula sa salitang Griyego na komos na ang ibig sabihin ay magkatuwaan o
magsaya) - Naglalahad ng isang banghay sa sitwasyong nakahihigit kaysa parsa, higit
na seryoso at kapani-paniwala, ngunit hindi naman � sobra. Ang mga tauhan ay
makikita sa lipunan ng mga indibidwal; maaaring sila'y pagtawanan o makitawa sa
kanila na may pansin sa kanilang kalagayan o suliranin. Isang dramatikong epekto na
humihikayat sa pagbabago ng ama, sapagkat ito ay tunay na salaming sosyal.
Melodrama - Tumutukoy ito hindi lamang sa kawili-wiling misteryo, ngunit maging sa
mga dulang may mapuwersang emosyon o damdamin na puno ng mga simpatetikong mga.
tauhan. Karaniwang gumagamit ito ng poetikong katarungan at humihikayat ng pagkaawa
para sa mga propagandista at pagkamuhi para sa mga antagonista. Ito'y umaabot at
sumasaklaw sa seryosong drama o dula na tinatawag na "drama" sa Ingles at sa
tinatawag na dulang suliranin (problem play) na patungo sa trahedya.
Trahedya - Kumakatawan ito sa mga tauhan na ang lakas ng isip ay nakatuon sa
kanilang kalikasan ng sariling moralidad at sila'y nagagapi sa mga puwersa o laban
sa kanila. Ayon kay Aristotle, ang ganap na trahedya ay dapat gumagad sa mga kilos
na nagkakaroon ng awa at takot. Ang pagkagapi ng trahikong protagonista ay di
maiiwasan, di matatanggap, at nagkakabunga ng masakit na pagtanggi sa moral na
imperpeksyon o kaya sa poetikong kawalang katarungan sa daidig.
Saynete - Ang layunin nito ay magpatawa ngunit ang mga pang�yayari ay karaniwan
lamang. Ang mga gumaganap ay tau-tauhan at nasa likod ng telon ang mga taong
nagsa�salita. Ito'y mayroon ding awitin

Mga Kombensyon o Kasunduan ng Dula

Ang kombensyon ay ang mga implicit o di-hayag na kasunduan ang mandudula at ang
kanyang manonood sa isang tanghalan. Ito ay ang mga sumusunod.

Ikaapat na Paladindingan (Fourth Wall) - ang ikaapat na dinding sa isang entablado

ay nakaharap sa mga manonood nang walang harang.
Pagsasalita ng Tauhan - Minsan ay nagsasalitang patula ang mga tauhan ngunit hindi
tayo tumututol sapagkat nais itong gamitin ng may-akda sa kanyang dula.
Ang Panahon - Kung minsan ay mabilis ang pagpapalit ng panahon sa isang dula o kaya
nama'y napakabagal. Hindi tayo tumututol dito kapag nais itong gamitin ng may-akda.

Narito ang ilan pang kombensyon ng isang dula:

Aside (bulong) - mga salitang binibigkas ng tauhan subalit hindi naririnig ng iba
pang tauhang gumaganap sa tanghalan.
Monologo (monologlue) - isang mahabang at tuluy-tuloy na pahayag na nagsasaad ng
iniisip at damdamin ng tauhan.
Soliloquy (soliloke) - isang mahaba at tuluy-tuloy na pahayag habang ang tauhan ay
nag-iisa sa tanghalan.

Mga Mahahalagang Konsepto sa Dula

Antagonista - ang tauhang sumasalungat at humahadlang sa prota�gonista upang

matupad niya ang kanyang tungkulin o layunin
Bayani (hero/heroine) - ang protagonistang nakakuha ng ating pagmamahal o paghanga.
Bilog na tauhan - tauhang may iba't ibang uri ng personalidad at tila ba may buhay
sa labas pa ng salaysay.
Casting - ang pagpili ng mga gaganap sa dula.
Catastrophe (sakuna) - Griyego na nangangahulugang "pababang kilos."
Deus ex machine - diyos sa tanghalan upang iligtas ang protagonista sa kapahamakan.
Kaya nga ito rin ang tawag sa anumang pangyayari na di-sinasadya o di-inaasahan na
nagpapabago ng wakas ng isang dula.
Direksyon ng tanghalan (stage direction) - ang paglalarawan ng pag-uugali at
pagkilos ng tauhan na hindi taglay ng mga dayalogo. Madalas ito nakasulat ng
pahilig o nakapaloob sa panaklong
Dramatic Irony - ito ay kadalasang bunga ng pagkakaiba sa pagitan ng sinasabi at
ginagawa
High comedy - komedya nakatuon sa matalinong pag-iisip batay na rin sa pagiging
malikhain ng banghal at kahusayan sa pananalita.
In medias res - sa mga klasikong dula, ang pagsisimula sa kalagitnaan ng salaysay.
Karakter na istak (stock) - na kumakatawan sa isang tipo o uri ng kalikasan ng tao.
(mula sa Griyego - paglilinis) ang kaginhawahang.
Katarsis (catharsis) - naramdaman matapos masaksihan ang isang masaklap na
pangyayari sa dulang trahedya. Sinadya ni Aristotle na gamitin ang salitang ito
upang tutulan ang pananaw ni Plato, isa ring pilosopong Griyego, na ang dula ay
nagpapapakita ng kahiya-hiyang emosyon at masa�samang pag-uugali.
Koro (chorus) - sa dulang Griyego, ito ay isang pangkat ng mga tauhan na kumakanta
o sumasayaw nang sabay-sabay. Sila rin ay nagbibigay ng komento sa aksyon ng mga
pangunahing tauhan.
Low comedy - omedya na nakatuon sa pinakamababang sense of humor tulad ng pagtatawa
sa mayroong pisikal na karamdaman o dignidad.
Madulang aksyon (dramatic action) � anumang pagkilos ng tauhan sa tanghalan na
maka�pupukaw at makakukuha ng atensyon ng mga manonood.
Pangunahing tauhan (central character) - ang protagonist sa dula. Kung walang
tahasang protagonista at ito ay ikinalat sa iba't ibang tauhan ito ay tinatawag na
dula ng kapaligiran (plays of atmosphere)
Proscenium - ang bahagi ng tanghalan na nasa harapan ng tabing. Ito ang arkong
naghihiwalay sa gumaganap at sa manonood. Ito ang karaniwang ayos ng mga
awdi�toryum sa mga paaralan
Romantikong komedya - naglalarawan ng karaniwang pantahan o pam�pamilyang sitwasyon
o pangkasalukuyang pag-uugali. Ito ay nagsisimula sa isang magulong romantikong
relasyon na nagtatapos sa isang masayang pagwa�wakas
Satira (satire) - pinagiging katawa-tawa ang anumang bisyo ng tao o kanyang
kahangalan
Skit - isang impormal na pagsasanay sa dula na hindi kasing lalim o kasinlawak ng
ordinaryong dula
Static characters - mga tauhang walang pagbabago sa buong yugto ng naratibo
Tagpo/eksena (scene) - isang yunit ng aksyon na nagaganap sa isang tiyak na oras at
lugar
Tanghal - ang bahaging ito ang ipinanghahati sa yugto kung kailangang magbago ng
ayos ang tanghalan
Yugto (act) - isang yunit ng aksyon sa dula at maaaring may ilang tagpo.
Ipinanghahati ito sa dula sa pamamagitan ng pagbababa ng tabing upang magkaroon ng
panahong makapagpahinga ang mga nagsisiganap gayundin ang mga manonood