Yunit 1: Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-ekonomiya
Aralin 1 (A). Kahalagahan ng Pag-aaral ng mga K. I
Konsepto ng Kontemporaryong Isyu
Dalawang mahahalagang salita ang
pinanggalingan ng konsepto: kontemporaryo at isyu
(1) Kontemporaryo- ay ginagamit sa ibat-ibang
konteksto. Ang ilan sa mga halimbawa nito ay ang mga
sumusunod;
a. Kontemporaryong Daigdig- na naglalarawan sa
panahon mula ika- 20 dantaon hanggang sa
kasalukuyan. Ang mga pangyayari sa panahong ito ay
sinasabing naaalala pa ng mga tao sa ngayon.
b. Kontemporaryong Kasaysayan- na tumutukoy
naman sa panahon mula sa pagitan ng ika-20 dantaon
hanggang sa kasalukuyan.
c. Kontemporaryong Panahon- ang mga
pangyayaring naganap sa nakalipas na dekada na
nakakaapekto sa kasalukuyang henerasyon.
(2) Isyu- ay nangangahulugan ng mga paksa, tema, o
suliraning nakaaapekto sa lipunan. Ito ay
napaguusapan, nagiging batayan ng debate, at may
malaking epekto sa pamumupay ng mga tao sa lipunan.
Hindi lahat ng isyu ay negatibo at nagiging suliranin;
may ilang isyu rin na positibong epekto at nagkakaroon
ng malaking epekto sa pamumuhay ng mga tao sa
lipunan.
Ano ang Kontemporaryong Isyu?
Ang Kontemporaryong Isyu ay
nangangahulugang current o napapanahon ito ay
galling sa salitang com+tempor na nangangahulugang
current o napapanahon. Ito ay tumutukoy sa mga
nangyayari sa kalusukuyan o tumutukoy
nanapapanahong isyu na may kaugnayan sa mga
temang tulad ng lipunan, pampolitika, karapatang
pantao, relihiyin, ekonomiya, edukasyon,
pananagutang pansibiko at pagkamamamayan o sa
panahon tulad ng global warming o isyung
pangkapaligiran na lubhang nababahala tulad ng hindi
natural na nagyayari sa araw araw. Sa madaling salita,
ito ang pinakapinag-uusapan sa lipunan ngayon.
Sa1pagtuturing ng isang pangyayari o suliranin bilang
Kontemporaryong Isyu, dapat ito ay:
(1) Mahalaga at makabuluhan sa lipunang ginagalawan;
(2) May malawak na epekto sa lipunan o sa mga
mamamayan. (3) May matinding impluwensya sa takbo
ng kasalukuyang panahon (4) May temang napag-
uusapan at may positibong impluwensya sa lipunan.
Ang Kontemporaryong Isyu sa Konteksto ng Pag-aaral
 Sa konteksto naman ng pag-aaral, ang
pagtuturo ng mga katotohanan, kaisipan, at
impormasyon tungkol sa mundo, bansa,
gobyerno, ideolohiya, kasaysayan, mga
pangyayaring lokal, at iba pa ay
nangangailangan ng malalim na pagdukal at
aktibong partisipasyon.
 Ibig sabihin, kailangan ng angkop at
makabuluhang talakayan o interaksiyon sa
pagitan ng guro at mag-aaral kung saan ang
lahat ay nagbibigay ng kani-kaniyang pagtingin
o perspektibo sa mga napapanahong isyu.
Kahalagahan ng pagkakaroon ng kamalayan saK.I?
Para sa mga mag-aaral…..
 Nalilinang ang kritikal na pag-iisip
 Naiuugnay ang sarili sa isyu
 Napahahalagahan ang mga tauhan, pangyayari,
at isyu
 Nahahasa ang iba’t ibang kasanayan at
pagpapahalaga.
 Natutunan na gamitin ang print media bilang
batis sa paghubog sa kasanayan sa pagbabasa at
pag-unawa.
 Sa pagbabasa, nahuhubog din ang kasanayang
pangwika at pang-gramatika.
 Idagdag pa, nagiging bihasa sa
pakikipagtalastasan at pakikinig.
 Sa dulo nito, makabubuo ng lipunang mulat,
mapanuri, at matalinong tumutugon sa mga
hamon ng kontemporaryong isyu.
Para sa Lipunan at sa Daigdig….
 Ang pagkakaroon ng kamalayan sa mga
kontemporaryong isyu sa lipunan at daigdig ay
nakatutulong sa paglinang ng kritikal at
malawakang kaisipan.
 Bukod sa kaisipan, lalawak din ang koneksiyon
ng "sarili" sa lipunan sapagkat mas
maiintindihan ang mundong ginagalawan gamit
ang kasalukuyang konteksto.
 Makatutulong din ito upang mapalawak ang
pundasyon ng kaalaman.
 Mapabibilis at mapabubuti ang pagbuo ng mga
desisyon sapagkat naaangkop ang kaalaman sa
kasalukuyan.
Bukod dito, mas madaling nakaaangkop sa
kapaligiran sapagkat batid na ang mga kaganapan sa
lipunan.
lG
u
d
rg
a
tA
m
n
K
E
P
o
D
M
iti
k
y
h
p
s
e
w
Mga
2
b
Pagsusuri sa Kontemporaryong Isyu
 Kailangang malaman kung kailan at paano
nagsimula at saan galing ang isyung sinusuri
upang matiyak na ito ay hindi gawa-gawa o
kathang isip lamang.
 Mahalagang alam natin ang mga maaapektuhan
ng isyung ito, sinu-sino
makikinabang/mapipinsala dito, at mahalaga

pangmadalian at pangmatagalang epekto nito

sa ating kapaligiran, pamayanan, bansa at
mundo.
ang

din kung paano ito ituturing ng mga tao at ng

media.
 Kailangang masusing suriin ang kahalagahan
nito sa kapaligiran, ekonomiya, pulitika at
lipunan.
 Mahalagang alam din natin ang magiging

 Suriin ang mga balakid sa paglutas ng isyu at

kung paano mahihikayat ang mga tao na
kumilos upang ito ay malutas.

Maaaring pag-aralan ang isang Isyu sa pamamagitan

ng pagsusuri sa ilang aspekto nito.

Mga Aspekto ng Kontemporaryong Isyu

Kasanayang Kailangan sa Pag-aralan ng K. I

1.Pagkilala sa Primarya at Sekundaryang Sanggunian
1.1 Primaryang Sanggunian- o pinagkukunan ng
impormasyon ay mga orihinal na tala ng mga
pangyayaring isinulat o ginawa ng mga taong nakaranas
ng mga ito.
MgaHalimbawa ng Primaryang Sanggunian
 Sariling talaarawan
 Dokumento
 Ulat ng saksi/sulat
 Larawan/guhit
 Talumpati
 Talambuhay
 Accounts
 Ulat ng gobyerno o pahayagan
1.2 Sekundaryang Sanggunian- ay mga impormasyon o
interpretasyon batay sa primaryang pinagkunan o ibang
sekundaryang sanggunian na inihanda ng mga taong
walang kinalaman sa mga pangyayaring nailathala.
Mga Halimbawa ng Sekundaryang Pinagkunan
 Aklat
 Biography
 Articles
 Komentaryo
 Encyclopedias
 Political cartoons
 Kwento ng hindi nakasaksi sa pangyayari.

2. Pagtukoy sa Katotohanan at Opinyon

2.1 Katotohanan- ay mga totoong pahayag o
pangyayari na pinatutunayan sa tulong ng mga aktuwal
na datos. May mga ebidensyang magpapatunay na
totoo ang mga pangyayari. Malinaw na ang isang
katotohanan ay mas matimbang kaysa sa opinyon.
2.2. Opinyon- (kuro-kuro), palagay, impresyon, o haka-
haka) ay nagpapahiwatig ng saloobin at kaisipan ng tao
tungkol sa inilahad na katotohanan. Ang opinion ay
hindi kailangan patunayan. Sa kabilang dako, ang
opinion ay maaaaring magbago.
3. Pagtukoy sa Pagkiling (Bias)
 Sa pagsusuri ng mga impormasyong may
kaugnayan sa agham panlipunan, kailangang
malaman kung ito ay walang kinikilingan.
 Ang mga paglalahad ay dapat balanse.
 Kailangang ilahad ang kabutihan at ang hindi
kabutihan ng isang bagay.
 Halimbawa ng pahayag na may pagkiling:
“Maraming Pilipino ang nagpupunta sa United
States (USA); ito ay dahil sa mas maginhawa ang
pamumuhay roon kaysa sa ibang bansa.
4. Pagbuo ng paghihinuha (Inferences/Hypothesis)
 Ang hinuha ay isang pinag-isipang hula o
educatedguess tungkol sa isang bagay.
 Upang makapaghinuha, kailangang gamitin ang
kaalaman at mga karanasan tungkol sa paksa o
babasahin upang matuklasan ang mga nakatago
nitong mensahe o kaisipan.
  Halimbawa; maraming napahamak sa bagyong
Yolanda dahil hindi nila pinansin ang mga
babala tungkol dito.
 Maaaring gamitin ang mga salitang; sa aking
palagay, marahil, siguro, kung/kung sakali, sana,
baka, atbp. sa pagbuo ng pangungusap.
5. Paglalahat (Generalization)
 ay mga hakbang kung saan binubuo ang mga
ugnayan ng mga hindi magkakaugnay na
impormasyon bago makagawa ng konklusyon.
 Sa pag-aaral ng mga pangyayari, nagbibigay ng
generalization ang mga manunulat o
mananaliksik.
 Halimbawa: “Tuwig buwan ng Hulyo hanggang
Oktubre, nagaganap ang mga matitinding bagyo
sa bansa. (Batay ito sa mga talaan ng PAGASA
noong mga nakaraang 10 taon)”.
6. Konklusyon (Conclusion)
 Ay ang desisyon, kaalaman, o ideyang nabuo
pagkatapos ng pag-aaral, obserbasyon, at
pagsusuri ng pagkakaugnay ng mahahalagang
ebidensya o kaalaman.
 Sa pag-aaral ng mga pangyayari, nagbibigay ng
generalization ang mga manunulat o
mananaliksik.
 Binabatay ito sa mga impormasyon na sinusuri
at pinag-aralan.
Ano ang Kahalagahan ng Pag-aaral ng mga K. I?
Napakahalaga ng pag-aaral ng mga kontemporaryong
Isyu. Nalilinang nito ang ating mga pansariling
kakayahan at kasanayan sa pag-aaral at pag-iisip. Narito
ang ilan:
1. Paggamit ng malinaw at makabuuhan na kaalaman
tungkol sa mahahalagang kaganapan na
nakaiimpluwensya sa mga tao, pamayanan, bansa at
mundo.
2. Pagsusuri at pagtataya ng mga ugnayan ng sanhi at
epekto ng mga pangyayari.
3. Paggamit ng mga kagamitang teknolohikal at iba’t-
ibang sanggunian para makakalap ng impormasyon.
4. Paggamit ng mga pamamaraang estadistika sa pagsuri
ng kwantitatibong datos tungkol sa mga pangyayari sa
lipunan.
5. Pagsisiyasat, pagsusuri ng mga datos at iba’t-ibang
sanggunian
3
at pagsasaliksik.
6. Mapanuring pag-iisip, matalinong pagpapasya,
mabisang komunikasyon, pagkamalikhain, at
pagpapalawak ng pandaigdigang pananaw.
7. Malalim na pang-unawa at pagpapahalaga sa sama-
samang pagkilos at pagtugon sa mga pandaigdigang
suliranin.
8. Paggalang sa iba’t-ibang paniniwala, pananaw, o
punto de bista kahit ito ay naiiba o salungat sa sariling
paniniwala o pananaw.
9. Pagpapahalaga sa mga pagkakaiba ng mga tao sa
kanilang kultura, paniniwala, at paggalang sa kanilang
dignidad at karapatang pantao.
10. Pag-iingat sa sariling kagustuhan at pagsasaalang-
alang sa kagustuhan ng iba.
Sa pag-aaral ng mga kontemporaryong isyu, nalilinang
tayo bilang mabuting mamamayan. Nalilinang nito
ang:
1. Kaalaman sa sariling mga karapatan at tungkulin
bilang mamamayan upang makalahok sa mga
makabuluhang Gawain para sa ikabubuti ng
pamumuhay ng pamayanan, bansa at daigdig.
2. Pang-unawa at paggalang sa mga batas at alituntunin
upang maitaguyod ang pagkakaisa, pag-unlad, at
pagkaroon ng kapayapaan sa ating bansa at sa buong
daigdig.
3. Pang-unawa sa iba’t-ibang aspekto ng mga suliranin
at isyu ng lipunan: heograpiya, ekonomiya, kultura,
pamahalaan, at pansibiko gamit ang mga kasanayang
nalinang sa pag-aaral ng iba’t-ibang disiplina.
4. Pagpapahalaga sa sama-samang pagkilos bilang isang
bansa at pagtugon sa mga pambansa at pandaigdigang
suliranin.
5. Masidhing damdaming mkabayan, makatao,
makakalikasan, at makasandigan na mag-uudyok upang
maging produktibo at makatulong sa paglutas ng mga
suliranin sa kasalukuyan at pagpapanday ng maunlad at
mapayapang pamayanan, bansa at mundo.
6. Aktibong pagganap sa mga gawain at tungkuling
dapat gampanan sa tahanan, paaralan, at pamayanan.
Saan makasisipi ng mga isyu?
(1) Print Media- diyaryo, magazine, komiks, libro
Ang pahayagan ay mahalagang sanggunian tungkol sa
mga kontemporaryong isyu sa nagdaang mahigit 200
taon. Bagama’t maraming Pilipino ang nagbabasa ng
mga pahayagan bawat araw, hindi pa lubos na
nagagamit ang pahayagan bilang materyal para sa pag-
aaral sa paaralan. (2) Visual Media/Broadcast Media-
(Telebisyon at radio) balita, documentaries, pelikula,
drama sa t.v/pelikula.(3) Online Media/New Media-
online blogs, website, facebooks, twitter, youtube, etc.
Aralin 2: Mga Suliraning Pangkapaligiran
 Disaster Risk Mitigation 2. Albay 12. Catanduanes
3. Ifugao 13. Apayao
KALAMIDAD/DISASTER 4. Sorsogon 14. Pampanga
 Itinuturing na mga pangyayaring nagdudulot ng 5. Kalinga 15. La Union
malaking pinsala at pagbabago sa kapaligiran, 6. Ilocos Sur 16. Nueva Ecija
kalusugan, pisikal na pagkasira ng ari-arian, at 7. Ilocos Norte 17. Pangasinan
buhay ng mga tao sa lipunan 8. Camarines Sur 18. Masbate
 Ito ay panganib na maaaring Likas o Natural gaya 9. Camarines Norte 19. Tarlac
ng bagyo, lindol, at pagputok ng bulkan. Maaaring 10. Mountain Province 20. Western Samar
ito din ay gawa ng tao, na maaaring magresulta ng
kapahamakan o kasamaang palad, kamalasan, at PHILIPPINE ATMOSPHERIC, GEOPHYSICAL and
kasawian.Ito rin ay maaaring tukuyin bilang isang ASTRONOMICAL SERVICES ADMINISTRATION
kaganapan o anumang trahedya tulad ng polusyon (PAGASA) – naatasang magbantay at mag-aral tungkol
baha, sakuna , aksidente, sunog at pagsabog o sa mga bagyo. Naglalabas ang ahensyang ito ng mga
digmaan. gabay upang makatulong at maibsan ang matindi at
maaaring masamang epekto, lalong-lalo na sa pagdating
Ilan sa mga kalamidad na nararanasan ng Pilipinas ng mga malalakas bagyo na may dalang malakas na
ulan.
Bagyo- ay ang namumuong sama ng panahon, may PUBLIC STORM SIGNAL (PSWS)- mga babala na
isang pabilog o spiral na sistema ng marahas at malakas ipinalalabas ng Philippine Atmospheric, Geophysical and
na hangin at may dalang mabigat na ulan, karaniwang Astronomical Services Administration- Department of
daan-daang kilometro o milya sa diyametro ang laki. Ito Science and Technology (PAGASA-DOST) upang
ay isang sistema ng klima na may nakabukas na malaman ng mga tao kung gaano kalakas angpaparating
sirkulasyon sa paligid ng isang sentro ng mababang na tropical cyclone o bagyo at mga dapat gawin.
lugar , tumatakbo sa pamamagitan ng init na inilabas
kapag umaakyat at lumalapot ang basang hangin Gabay sa mga abiso, klasipikasyon, at sukat ng ulan
• May 19 hanggang 30 ang bagyong dumaraan sa COLOR CODED SUKAT POSIBILIDAD TUGON
ating bansa taon-taon, maliban kung panahon RAINFALL NG ULAN NG PAGBAHA
ng El Niño. ADVISORIES AND
• Kadalasang nagaganap ito mula Mayo CLASSIFICATION
hanggang Oktubre. RED rainfall MAHIGIT Asahan ang Paglikas
• Dahil naliligiran ang ating bansa ng mga advisory 30 mm malubhang
malalaking anyong tubig , nagiging mataas ang ulan pagbaha sa
posibilidad na magkaroon ng mga tsunami, mga
storm surge, tidal wave sa mga baybayin nito. mabababang
• Kadalasang nabubuo ang BAGYO sa gitna ng lugar
karagatan kung saan nagtatagpo ang mainit at ORANGE rainfall 15 mm- May banta ng Maging
advisory 30 mm malubhang Handa sa
malamig na hangin.
ulan pagbaha posibling
• Ang mainit na hangin ay pumapailanlang dahil
paglikas
sa init ng dagat at habang ito ay umaakyat, YELLOW rainfall 7.5- 15 May Subay-
nagkakaroon ng Low Pressure Area (LPA) sa advisory mm ulan posibilidad na bayan ang
paligid. Dahil sa low pressure na nabuo sa pagbaha sa lugar ng
paligid, naaakit nito ang iba pang malamig sa ilang lugar Panahon
hangin sa ibang lugar hanggang sa ang malamig
na hangin ay iinit din at bubuo ng mga ulap.
4
• Isang halimbawa nito ang hagupit ng Super
Typhoon Yolanda Signal # 4 ang Visayas----
Leyte at Samar, noong Nobyembre 8, 2013
MGA PAGHAHANDA SA BAGYO
Narito ang 20 lalawigan na madaling makaranas ng BAGO DUMATING ANG BAGYO:
panganib sa bagyo; Bago pa man dumating ang bagyo at may panahon pa,
1. Cagayan 11. Northern Samar mahalagang magsagawa ng nararapat na paghahanda:
1. Mag-imbak na pagkain at malinis na tubig. Ang mga paghahandang ito ay ilan lamang sa mga bagay
2. Maghanda ng mga ilawan at radyong de baterya. na maaari nating gawin sa pagsalanta ng mga bagyo.
3. Makinig sa radyo o manood sa telebisyon tungkol sa Tulad ng paulit-ulit nating sinasabi, pinakamabisa pa rin
weather updates.
ang paghahanda at marapat palagi natin itong
4. Suriin ang bahay at kumpunihin ang mga mahihinang
tatandaan.
bahagi nito.
5. Maghanda ng mga pagkaing hindi nangangailangang
STORM SURGE-  o dalúyong-bagyo ay ang hindi
lutuin.
pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa dalampasigan
6. Ilikas ang mga hayop sa ligtas na lugar.
habang papalapit ang bagyo sa baybayin. Nakaaapekto
7. Anihin ang mga pananim na maaari nang anihin.
sa tindi ng dalúyong-bagyo ang lalim at oryentasyon ng
8. Para sa mga mangingisda, ilikas ang mga bangka sa
katubigan na dinaraanan ng bagyo at ang tiyempo ng
ligtas na lugar.
kati (mababa ang tubig sa dagat).
9. Kung ang inyong lugar ay bahain o malapit sa dagat,
Ito storm surge din ay ang abnormal na pagtaas ng tubig
maghanda ng mga dapat dalhin kung kinakailangang
dagat na associated ng “low pressure weather system”
lumikas (damit, mga pagakaing matagal masira, first aid
gaya ng tropical cyclones at strong extratropical
kit, kandila/gasera o flashlight, radyong de baterya,
cyclones. Ito ay sanhi ng high winds na tumutulak sa
lubid atbpa.)
labas ng dagat. Ang malakas na hangin ang naging
10. Kung naninirahan sa mababang lugar at peligroso,
dahilan upang magkumpol angtubig na mas mataas
lumikas at magtungo sa mataas na lugar.
kaysa sa ordinary sea level.
PAGASA STORM SURGE PREDICTION MODEL
HABANG MAY BAGYO: CATEGORY WIND SURGE SUMMARY
 manatili sa loob ng bahay. 1 74-95 mph 4-10 ft. Very dangerous
 makinig ng radyo o manood ng telebisyon upang winds will produce
malaman ang pinakabagong impormasyon some damage
ukol sa bagyo. 2 96-110 6-15 ft. Extremely dangerous
 pakuluan ang inuming tubig ng dalawampung mph winds will cause
minuto o higit pa. Tipunin ito sa mga lalagyang may extensive damage
takip. 3 111-130 9-18 ft. Devastating damage
 ingatan ang mga kandila o gaserang may sindi. mph will occur
 huwag lumusong sa tubig baha upang maiwasan 4 131-156 13-21 f.t Catastrophic damage
ang mga sakit na dala nito o ang mga aksidenteng mph will occur
tulad ng pagakakuryente. 5 157+ mph 18-25 ft. Catastrophic dame
 kung kinakailangang lumikas, sundin ang mga will occur
sumusunod: lumikas nang mahinahon isara ang
mga bintana at ibaba ang main switch ng kuryente
 ilagay sa mataas na lugar ang mga mahahalagang
bagay gaya ng appliances, kama atbp. > Iwasan ang
daan patungo sa ilog.

PAGKATAPOS NG BAGYO:
 kung napinsala ang bahay, tiyaking matibay pa ito
bago pumasok.
 mag-ingat sa mga mapanganib na hayop gaya ng
ahas na maaaring makapasok sa loob ng bahay. Uri ng Kalamidad Saan at Kailan Epekto
 5 tiyaking walang buhay na kable o outlet na
Super Typhoon Nagdulot ng  6,340 katao
nakababad sa tubig.
Yolanda (Typhoon malaking ang
 ipaalam sa mga kinauukulan kung may mga
Haiyan) pinsala sa kumpirmado
natumbang poste ng kuryente o mga napatid na
Eastern Samar ng nasawi.
kable.
at Leyte noong  1,061 katao
 itapon ang mga naipong tubig sa mga gulong, lata,
Nobyembre 8, ang
o paso upang hindi pamahayan ng lamok.
2013. nawawala.
-
h
.
e
y
o
l
d
P
n
m
a
s
g
i
b
u
t
r6
1. Pampanga
2. Nueva Ecija
3. Pangasinan
4. Tarlac

BAGO BUMAHA:
Nakaranas ng
storm surge
ang mga taga
Palo, Tacloban
atbp. Sa
Tacloban,
nasira ng 5.2 m
(17 ft) storm
surge ang
terminal
building ng
Tacloban
Airport.

6. Bulacan
7. Metro Manila
8. North Cotabato


9. Oriental Mindoro
5. Maguindanao 10.Ilocos Norte

PAGHAHANDA SA BAHA
28,689 katao
ang nasaktan
494,611
bilang ng mga
nasirang
tahanan.
3
katao
milyong

nawalan ng
tahanan.
Php.
bilyon

(2013 USD)

Flashflood- biglaang pagbaha na nararanasan sa ating

bansa tulad ng malubhang pinsala tulad ng flashflood
sanhi ng Bagyong Ondoy noong 2009

PAGBAHA/Baha - ay labis na pag-apaw at pagtaas na

lebel ng tubig o isang paglawak ng tubig na natatakpan
ang lupa, at isang delubyo. Sanhi nito ang ulang
rumaragasa o bumubugso ng malakas at walang tigil na
pag-ulan sa komunidad. Maaari rin itong padagsang
pagtambak ng napakaraming bagay sa isang lugar.

Paano nagkakaroon ng baha?

Mga lalawigan na madaling tamaan ng pagbaha

• alamin ang mga babala tungkol sa pagbaha at tiyaking

alam ito ng buong pamilya. Makinig araw-araw sa ulat
ng panahon.
ang

89.6

$2.05 bilyon
o
• kung apektado sa pagtaas ng tubig sanhi ng high tide,
sikaping magkaroon ng kalendaryo tungkol sa “high
tide” at low tide.
• Lagyan ng matibay na suporta ang haligi ng bahay.
• Mag-imbak ng malinis na tubig.
• Maglaan ng pagkaing delata o iyong hindi madaling
mapanis, lalo na kung tag-ulan; magtabi ng flashlight,
ekstrang baterya, posporo at kandila sa lugar na
madaling hanapin kahit na madilim.
• Isaayos ang mga kagamitan upang hindi abutin ng
baha.

HABANG MAY BAHA:

• Maging maingat sa mga lugar na lubog sa tubig.
Iwasan ang mga ito kung hindi nakasisiguro sa lalim nito
• Maglaan ng isang lugar na maaaring lipatan kung
kinakailangang lisanin ang tahanan. ibaba ang main
switch ng kuryente. Kung kinakailangang lumikas, isara
ang lahat ng mga pinto at bintana.
• Kumain lamang ng mga pagkaing niluto ng mabuti.
Takpan ang mga natirang pagkain. Siguraduhing malinis
ang iinuming tubig
• Huwag maglaro o maligo sa tubig-baha upang
maiwasan ang sakit na idulot nito (alipunga, galis,
leptospirosis) at mga aksidente tulad ng pagkakuryente,
pagkahulog sa imburnal o pagkalunod.
• Mag-ingat sa mga tulay o daang lubog sa tubig baha.
• Iwasan ang hindi kinakailangang pagbabasa at
paglabas-labas ng bahay.

PAGKATAPOS NG BAHA:
• sa pagbalik sa mga tahanan, gumamit ng flashlight
kung walang ilaw. Iwasan ang paggamit ng gasera o
kandila dahil maaaring magdulot ito ng sunog.
• ipagbigay-alam ang mga putol na kawad ng kuryente o
telepono sa tamang ahensiya.
• huwag paandarin ang main switch ng kuryente o
gamit na de-kuryente kung ito ay nabasa. Ipatingin ang
mga ito sa isang electrician bago gamitin.

Lindol-ay isang natural na penomena kung

saan ang lupa ay yumayanig. Ito din ay isang biglaan at
mabilis na pagyanig o pag-uga ng lupa na dulot ng
pagbibiyak at pagbabago ng mga batong nasa ilalim ng
lupa kapag pinakakawalan nito ang puwersang naipon
sa mahabang panahon.
Dalawang sanhi ang lindol:
(1) ito ay maaring dahil sa pagputok ng bulkan
o ang tinatawag na Volcanic Earthquake
Ingles. Ang lindol ay resulta ng paggalaw ng magma sa
loob ng bulkan na nagdudulot ng paggalaw ng lupa.
sa
(2) Ang isa pang sanhi ay ang paggalaw ng ng fault lines
na tinatawagnaTectonic Earthquakesa Ingles.
Karaniwang nagiging EPICENTER ng lindol ang mga
FAULT LINES, kung saan nagsasalubong ang dalawang
magkasalunggat na tectonic plates.
Dalawang sukat ng lindol:
(1) Ang Magnitude o kalakasan ng lindol ay ang
sumusukat sa lakas ng lindolmula sa pinakasentro nito
na tinatawag na epicenter.
(2) Ang Intensity naman o tindiang sumusukat sa  yanig
na nararamdamanng tao.
Landslide- ito ay pagguho ng lupa at pag-agos ng putik
sanhi ng bagyo o matinding ulan.
• Nangyayari ito sa matataas na lugar gaya ng
mga bundok, burol at iba pa.
• maaari ding magkaroon nito dahil sa quarrying
o pagmimina.
• nagiging sanhi rin ng landslide ang pagputol ng
mga puno sa kagubatan dahil nawawala na ang
mga ugat nito na humahawak sa lupa.
Narito ang mga lugar na mapanganib sa pagguho ng
lupa dahil sa lindol
1. Ifugao 6. Bukidnon
2. Lanao Del Sur 7. Aurora
3. Saranggani 8. Davao Del Sur
4. Benguet 9. Davao del Norte
5. Mountain Province 10.Ilocos Norte
Hulyo 16, 1990 LINDOL SA LUZON
 Ito ay isa sa pinakamalakas na paglindol sa Pilipinas
na umabot sa lakas na 7.7 Richter Scale na kumitul
sa buhay ng 918 katao, at 864 naman ang bilang ng
nasugatan. Maraming gusali at bahay ang nasira na
tinatayang nagkakahalaga ng Php.10 bilyon sa mga
lungsod sa Baguio, Cabanatuan, Dagupan, San
Carlos, at sa iba pang bayan ng Nueva Ecija, Tarlac,
at Pangasinan.
7
PAGHAHANDA PARA SA LINDOL
BAGO PA MAN LUMINDOL:
• sa bahaysiguraduhing nakakabit sa dingding ang mga
mabibigat na kasangkapan tulad ng aparador at
refrigerator.
• ayusin ang mga bahagi ng bahay na inaanay.
• kung maaari, ang mga bubungan at kisame ay gawa sa
mga magagaang materyales.
• palaging ihanda ang mga kagamitang pang-emergency
tulad ng flashlight, kandila, posporo, first aid kit atbp..
• alamin kung paano ang pagbigay ng pangunang lunas
(first aid).
• alamin ang kinalalagyan ng main switch ng kuryente.
• huwag maglagay ng mabibigat na bagay sa mataas na
lugar. Hikayatin ang pamunuan ng paaralan na
magkaroon ng programang nagbibigay-alam sa pag-iwas
sa mga sakunang maaaring idulot ng lindol sa paaralan
tulad ng earthquake drill.
HABANG LUMILINDOL:
• huwag mag-panic. Kung ikaw ay nasa loob ng bahay o
gusali, huwag nang lumabas pa. Protektahan ang sarili
muna sa mga naglalaglagang bagay sa pamamagitan ng
pagtago sa mesa o istrukturang tulad nito. Lumayo sa
bintanang may salamin.
• kung nasa labas, manatili dito. Magtungo sa bahaging
ligtas sa sakunang maaaring idulot ng naglalaglagang
kawad ng kuryente, nabubuwal na puno at
gumuguhong pader.
• huwag magsindi kung may sumisingaw na tangke ng
gas.
• gumamit ng hagdan kaysa elevator.
• kung nasa loob ng sasakyan, iwasang dumaan sa mga
flyover o tulay. Ihinto ang sasakyan sa kalyeng ligtas sa
anumang natutumbang struktura at manatili sa loob ng
sasakyan habang naghihintay ng tulong.
• kung ikaw ay nasa lugar na malapit sa dagat, lumikas
agad sa mataas na lugar upang maka-iwas sa tsunaming
maaaring idulot ng lindol.
• kung nasa loob ng mataong gusali tulad ng sinehan,
huwag mag-unahang lumabas. Huwag mag-panic at
umiwas sa mga naglalaglagang bagay.
PAGKATAPOS NG LINDOL:
• inspeksyunin ang sarili at ang mga kasama. Isagawa
ang pangunang lunas kung kinakailangan.
• suriin ang linya ng kuryente, tubig at gas. Isara agad
ito kung napansing may sira ang linya.
• magsuot ng sapatos, bota, at iba pang bagay na
maaring maging pamprotekta sa paa. Maaring ang iyong
daraanan ay maraming bubog o basag na bagay na
maaaring makasugat.
• mag-ingat sa mga kawad ng kuryente. Ipagbigay-alam
sa mga awtoridad ang pagkawala ng inyong linya ng
kuryente.
• umiwas sa tabi ng dagat. Maaaring dumating ang
tsunami kahit natapos na ang pagyanig.
• gamitin ang telepono para sa emergency lamang.
• maging handa para sa mga panghuling pagyanig o PHILIPPINE INSTITUTE OF VOLCANOLOGY AND
aftershocks. Umiwas sa mga napinsalang gusali SEISMOLOGY o PHILVOLCS – ang nagmomonitor sa
sapagkat sa anumang oras ay maaari itong gumuho. mga lindol at pagsabog ng bulkan sa bansa.
• sundin ang planong pang-emergency ng inyong  Mayroong sampung (10) sukat ang lakas ng lindol
pamunuan. kung saan INTENSITY 1 ang pinakamahina at
• kung nais lisanin ang lugar, mag-iwan ng mensahe INTENSITY 10 ang pinakamalakas
patungkol sa inyong patutunguhan. Magdala ng mga
kagamitang pang-emergency. Mga aktibong bulkan sa Pilipinas
Luzon-Mayon, Albay Taal, Batagas
Pagputok ng bulkan-Ito ay likas na pangyayari na Pinatubo, Zambales Banahaw, Quezon
maaring maging sakuna at kung ito ay sasabog ay Bulusan, Sorsogon Iriga, Camarines Sur
maaaring magkakaroon ng malawak at negatibong Visayas- Kanlaon, Negros Oriental
epekto sa mga tao. Biliran, Biliran
 Nakakaranas ng mas malakas na lindol sa mga Mindanao- Matutum, Cotabato Ragang, Cotabato
epicenter kaya itinuturing geohazard ang mga Calayo, Bukidnon Hibok-Hibok, Camiguin
lugar na malapit sa fault lines.
 Ang pagsabog ng bulkan ay isa ring sanhi ng Mga lugar na mapanganib sa pagputok ng bulkan
paglindol. Sa halos 200 bulkan sa Pilipinas, 1. Camiguin 6. Sorsogon
dalawampu’t apat ang mga aktibo rito. Malaking 2. Sulu 7. South Cotabato
pinsala ang dulot ng pagputok ng bulkan o volcanic 3. Biliran 8. Laguna
eruption. 4. Albay 9. Camarines Sur
5. Bataan 10.Batanes
Pagputok ng Bulkang Pinatubo • Camiguin at Sulu ang pinakamapanganib na
 Matatagpuan sa interseksyon ng lalawigan ng lugar sa pagkakaroon ng Volcanic Eruption.
Tarlac, Zambales at Pampanga. Pumutok noong • Camiguin – ang isa sa pinakamapanganib dahil
Hunyo 15, 1991 mula sa pagkakahimbing ng maliit ang pulong ito.
mahigit 600 taon. • Sulu- mapanganib din dahil makikita dito ang
 Ito ang pinakamalaki at pinakamalakas na pagputok pinakamaraming aktibong Bulkan.
ng bulkan para sa ika-20 siglo. Ang uri ng pagputok
nito ay tinatawag na stratovolcano. TATLONG PANGUNAHING SALIK UPANG SUMABOG
 Ang pagputok nito ay umabot sa taas na 20-30 ANG BULKAN
kilometro o 1,486 metro (4,875 talampakan) at (1) BOUYANCY NG MAGMA o pagiging magaan nito
inabot nito ang stratosphere. ayon sa kanyang volume kaya ito umaakyat palabas sa
 Ang lapad ng pagsabog nito ay umabot sa 10 bulkan.(2)ANG TINDI NG PRESYON MULA SA MGA
kilometro. Nagbunga ito ng matinding abo at VOLCANIC GASES.(3)PAGKAKAIPON NG LAHAT NG ITO
nagkaroon ng psyroclastic flow o lahar na SA LOOB NG MAGMA CHAMBER.
nakaapekto at nakasira sa mga hayop, halaman, at
mga ari-arian. Mga Lugar na mapanganib sa Tsunami
 Umabot sa Brunei, Cambodia, Malaysia, Singapore 1. Sulu 6. Romblon
at Vietnam ang abong ibinuga nito. 2. Tawi-tawi 7. Siquijor
 Ilang araw matapos ang pagsabog ng Pinatubo ay 3. Basilan 8. Surigao Del Norte
tumama naman ang isang malakas na bagyo.
4. Batanes 9. Camiguin
Maraming bayan sa Pampanga ang natabunan ng
5. Guimaras 10. Masbate
abo dahil sa pag agos ng lahar.
 Libo-libong tahanan ang nabaon sa lahar.
8
LAHAR- ay pinaghalong abo mulasa pagsabog ng
bulkan, bato at putik na rumaragasa dala ng ulan o PAGHAHANDA SA PAGPUTOK NG BULKAN
bagyo. BAGO PUMUTOK:
• iwasan ang mabababang lugar na kung saan maaaring
magkaroon ng pagguho ng lupa.
• huwag putulin ang mga puno sa paligid ng bulkan. Ang
mga ito ay magsisilbing proteksyon upang maibsan ang
mga mapaminsalang pagragasa ng lahar.
• magtayo lamang ng pansamantala ngunit matibay na
bahay o gusali. *Alamin ang mga babala o alituntuning
ibinibigay ng PHIVOLCS tungkol sa mga panganib
kaugnay ng pagputok ng bulkan.
• siguraduhing may sasakyang nakahanda na maaaring
magamit palayo sa bulkan sakaling ito ay pumutok.
• laging ihanda ang mga kagamitan sa pangunang lunas
(first aid).
 kung may pag-ulan ng abo, ilikas agad at dalhin sa mas
ligtas na lugar ang mga may karamdaman sa baga.
Magtakip ng ilong sa pamamagitan ng basang basahan.
 manatili sa loob ng bahay o evacuation center kung
hindi rin lang mahalaga ang pupuntahan. Maging
maingat, alerto at mahinahon kung kinakailangang
maglakbay.
 ihinto ang pagmamaneho kung umuuulan ng abo.
Magiging mahirap ang pagtanaw sa dinaraanan at
maaari itong magdulot ng sakuna.
• kung ang pumuputok na bulkan ay nasa dagat, lumayo
sa lugar na malapit sa pampang.
•Maging ang pagputok ng bulkan ay may kakayanang
lumikha ng tsunami o dambuhalang alon. Para sa
Pamunuan: mahigpit na ipatupad ang pagbabawal sa
pagtungo sa mga mapanganib na lugar. Hikayatin ang
mga tao sa evacuation center na manatili roon lalo na
ang mga may karamdaman tulad ng hika, ubo, at iba
pang sakit na katulad nito.
HABANG PATULOY ANG PAGPUTOK:
• bumalik lamang sa ligtas na lugar kung ipinayo na ng
mga awtoridad (kapitan ng barangay, awtoridad sa
PHIVOLCS o ng inyong local na DCC).
• ang mga nabanggit na panuntunan ay sumasaklaw sa
panahon bago pumutok ang bulkan hanggang sa maging
panatag na ito.
Hindi rito nakapaloob ang paghahanda sa
pangmatagalang pinsalang maaaring idulot ng mga
deposito ng bulkan, partikular na dito ang pagraragasa
ng9lahar.
PAGKATAPOS NG PAGPUTOK:
Paano ko malalaman kung daraanan ng lahar ang aming
lugar?
 kung mababa at malapit ang inyong lugar sa mga
ilog o sapa na maaring daluyan ng lahar, delikado
ang inyong kinalalagyan.
 Bukod dito, kailangang isaalang-alang din ang
damit at lakas (peak discharge) ng lahar, kakayahan
ng mga ilog o daluyan na kayanin ang dami nito, at
ang posibleng pagkasira ng mga dike na siyang
nagsisilbing proteksyon laban sa lahar.
 Ang pinakamabisang paraan upang makaiwas sa
sakunang maaaring idulot ng lahar ay ang paglikas
sa mas ligtas na lugar lalo na kung panahon ng tag-
ulan.
SUNOG- Isa sa pinakamadalas na sakunang nagaganap
sa Pilipinas dulot ng iba’t-ibang salik. Ito ay nagiging
sakuna lamang kung ito ay makakaapekto sa maraming
tao o malawak na kapaligiran.
Limang (5) Madalas Pagmulan ng Sunog
1. Electrical- Pangunahing sanhi ng sunog ay
OVERLOADING sa saksakan ng outlet, at short circuit.
2. Kapabayaan- Nakaligtaang sinaing o lutuin.
3. Leak- Pagtagas ng gas mula sa LPG
4. Paglalaro ng Apoy- Hindi dapat itatabi ang kandila sa
mga bagay na madaling magliyab at dapat laging may
bantay. Huwagn paglaruan ang posporo o bagay na
madaling magliyab.
5. Kawalan ng Disiplina- Itinatapon ang sigarilyong may
sindi.
PAGSUGPO SA SUNOG
HABANG MALIIT PA LANG ANG APOY:
 huwag magpanic, maging listo at mahinahon.
 kapag ang sunog ay nag-uumpisa pa lamang, patayin
agad ang apoy habang hindi pa ito kumakalat. Tumawag
agad ng bumbero habang hindi pa lumalaki ang apoy.
 alamin kung saan-saang lugar ng bahay maaaring
lumabas at tumakas mula sa sunog.
 huwag tumalon sa matataas na gusali maliban na
lamang kung wala nang ibang paraan sa paglabas.
Maghintay ng mga bumbero.
 kung may oras pa upang maglabas ng mga mabibigat
na gamit, humingi ng tulog sa mga kapitbahay upang
ang mga gamit ay mailagay sa isang ligtas na lugar.
Iwasang ilagay ang mga gamit sa gitna ng kalye upang
hindi ito makaabala sa trapiko at sa rumirespondeng
bumbero
 kapag ang sunog ay nagmumula sa kuryente,patayin
ang main switch ng kuryente bago patayin ang apoy.
HABANG LUMALAKI NAANG SUNOG:
 buhusan ng tubig ang nasusunog na kahoy, tela o
papel (class A fire). subalit kung ito ay sanhi ng
gasoline, langis o petrolyo, takpan ito ng basang
 basahan o sabuyan ito ng buhangin. Huwag
gagamit ng tubig sa pagsugpo sa apoy dulot ng mga
ito sapagkat mas lalo lamang kakalat ang apoy
(Class B Fire).
 kung ang sunog naman ay sanhi ng sirang kable ng
kuryente o short circuit, patayin ang main switch
ng kuryente. Huwag din itong bubuhusan ng tubig
sapagkat maaari kang makuryente (Class C fire).
 kapag ang apoy ay masyado nang malaki, palabasin
ang mga tao sa loob ng bahay. Siguruhing lahat ng
kasambahay ay nasa labas. Kung may naiwan sa
loob, humingi ng tulong sa bumbero o sa rescue
team.
 huwag subukang bumalik sa loob ng bahay o gusali
nang mag-isa.
 huwag nang subukang patayin ang apoy sa isang
silid na kung saan ang usok ay makapal na. Ang
usok ay maaaring makamatay.
 dumapa at gumapang papalabas ng silid kung ito ay
puno na ng usok.
 ilabas ang lahat ng mga bagay na maaaring
sumabog, patayin ang kuryente at alisin ang lahat
ng mga gas o likidong nakakasunog.
 huwag nang babalikan ang mga kagamitan sa loob
ng nasusunog na gusali. Di hamak na mas mahalaga
ang iyong buhay kaysa mga ito.
PAGKATAPOS NG SUNOG:
 magpagamot kaagad kung ikaw ay may sunog sa
katawan o nakalanghap ng maraming usok.
Maaaring ang inaakalang maliit na sunog sa balat o
paglanghap sa usok ay nakamamatay.
 Anuman ang sanhi ng sunog, malaki ang
maitutulong ng pagkakaroon ng fire extinguisher
upang maiwasan ang pagkalat ng apoy at
pagkakaroon ng malaking sunog. Siguraduhin
lamang na alam mo ang wastong paggamit nito.
PAGHAHANDA PARA SAARMADONG LABANAN
BAGO ANG ARMADONG LABANAN:
subaybayan ang mga pangyayaring kaugnay ng
kapayapaan sa inyong bayan.
 alamin kung saan ang itinalagang evacuation center at
ang plano ng sangguniang barangay kapag may
armadong labanan.
maghanda
10 ng pagkain, tubig, damit at iba pang
kailangan kapag kinakailangang lumikas. Dalhin lang ang
importante.
pag-aralan ang inyong mga karapatan sa ilalim ng
International Humanitarian Law (IHL) o “Pandaigdigang
Batas na Makatao”.
huwag payagan ang anak (lalo na kung siya ay hindi pa
18 taong gulang) na makisanay o sumali sa armadong
labanan
HABANG MAY ARMADONG LABANAN:
• kung kinakailangng lumikas, unahin ang mga bata,
matatanda, may sakit at kapansanan.
• makipag-ugnayan sa sangguniang barangay para sa
maayos na paglikas.
• manatili sa evacuation center hangga’t walang payo
ang mga kinauukulan.
• ipaalam sa mga kinauukulan ang anumang suliranin o
problema ng inyong pamilya sa evacuation center.
• huwag magdala ng baril dahil baka mapagkamalan
kayong kasali sa labanan.
• pumila ng maayos kapag may ipinamimigay na relief
goods.
• ipaalam sa mga kinauukulan kapag may paglabag sa
IHL na nangyari tulad ng pananakit, pananakot o
pagpatay sa mga hindi kasali sa armadong labanan.
PAGKATAPOS NG ARMADONG LABANAN:
• alamin kung tapos na ang tunggalian ng mga rebelde
at militar sa inyong lugar.
• bumalik sa inyong barangay kapag pinayagan na mga
kinauukulan.
• suriin ang inyong lugar at kapaligiran para sa mga
nakakalat na armas o di sumabog na bomba. Huwag
itong galawin at ipaalam kaagad sa mga kinauukulan.
Mga Gawain na Nagdudulot o Nagpapalala sa
Kalamidad
1.Pagtapon ng basura sa mga daluyan ng tubig- ang
pagtatapon ng basura sa mga daluyan ng tubig ay
nagiging sanhi ng pagbabara ng mga ito, kaya’t
nagkakaroon ng pagbaha.
2. Pagkalbo ng kagubatan- Ang pagpuputol ng mga
puno sa kagubatan ay nagiging sanhi ng pagguho ng
lupa at pagbabaha sa mabababang lugar kapag matindi
ang pag-ulan, dahil nawawala na ang mga ugat ng mga
puno na sumisipsip ng tubig ulan at nagpapanatili ng
lupa sa kinalalagyan nito.
3. Paninirahan sa paanan ng bulkan- Ang mga taong
naninirahan sa may paanan ngbulkan ay nalalagay sa
panganib kapag pumuputok ito. Maaari sila at ang mga
alaga nitong mga hayop ay mapinsala dulot ng
paglanghap sa nakalalasong gaas at hindi sila makalilikas
sa ligtas na lugar.
4. Paninirahan sa estero, baybay ng ilog, o dagat- Department of Social Ito ang namamahala sa mga
Nababarahan ng mga tao ang daluyan ng tubig at Welfare and programa ng pamahalaan
nagiging sanhi ng matinding polusyon dahil sa Development (DSWD) para sa paglilingkod sa
lipunan lalo na sa mga
pagtatapon ng mga basura dito.
mahihirap. Tinutulungan nito
5. Pagkasira ng ozone layer- Nasisira ang ozone layer
ang mga mahihirap at walang
dahil sa paggamit ng kemikal tulad ng aircon at aerosol tahanan, nagpapatayo ng
spray. Dahil dito nagiging sanhi ito ng pag-init ng ating mga Day Care Center,
mundo at pagbabago ng klima. tinutulungan ang mga may
6. Pagmimina at quarrying- Nagdudulotang mga ito ng kapansanan, tinuturuan ang
pagguho ng lupa na may malaking pinsala. Maraming mga tao kung paano
maghanapbuhay sa
buhay ang nasasawi, nawawalan ng tirahan at pagkain
pamamagitan ng mga
ang mga hayop na nagiging dahilan ng kamatayan. industriyang pantahan, at
7. Pagtatangging lumikas ng mga tao mula sa marami pang iba.
mapanganib na lugar- Kapag tumanggi ang mga tao na
Department of Interior Ito ag namamahala sa mga
lumikas sa mga ligtas na lugar kung may kalamidad, sila
and Local Government yunit na lokal ng pamahalaan
ay maaaring masaktan o mamatay. (DILG) tulad ng mga barangay,
bayan, lungsod, o lalawigan.
Pagpigil sa Panganib na Dulot ng Kalamidad Pinamamahalaan nito ang
pamahlaang lokal sa
Itinatag ang National pamamagitan ng pagbibigay
Disater Risk Reduction ng badyet, pagpapanatili ng
and Management Council kaayusan at katahimikan ng
(NDRRMMC) bilang lungsod, bayan, at lalawigan
ahensyang mamumuno sa gayundin ag pagpapatupad ng
paghahanda at pagtugon mga ordinansa atbp.
sa mga kalamidad na Metropolitan Manila Naghahatid ito ng
mararanasan ng bansa Development maawakang mga serbisyo
Authority (MMDA) sabuong Metropolitan
Manila. Ayon sa R.A 7924,
Layunin ng Disaster Risk Mitigation ang: kabilang sa tungkulin nito ang
(1)Pagpapatupad ng mga building code at matitibay na pagbabalangkas at
desenyo ng impraestruktura ang tindi ng kalamidad. pagpapatupad ng mga
patakaran, mga programa, at
(2)Pagplaplano ng maayos at sustainable na paggamit at
mga proyekto para sa
pamamahala ng lupa, kabilang na ang pagbabawas o
pinasama-samang paraan
pagpigil ng mga konstruksyon sa mga seismic fault lines, upang mapigilan at makontrol
sa mga baybaying rehiyon na madalas tamaan ng bagyo ang patuloy na pagbaha.
at storm surge, at mga tabing ilog na madalas buhain; at Kasama din ang mga
(3)Pagpapakalap ng kamulatan at kaalaman pamamaraan upang makamit
tungkol sa mga kalamidad. ang pampublikong kaligtasan

Mga Ahensiya ng Pamahalaan na Nagtutulungan para

11 sa Kaligtasan ng Mamamayan
 Department of Ito ay namamahala sa mga Department of Ang kagawaran ng Tanggulang
Education (DepEd) bagay na may kinalaman sa National Defense Pabansa (KTP)
pagpapaunlad ng bataang (DND) Pinangangalagaan nito ang
Edukasyon sa bansa. kapayapaan at kaayusan sa
Pinamamahalaan nito ag ating bansa. Pinangangalagaan
edukasyong Pampubliko at ang kaligtasan ng mga
pribado sa elementarya at mamamayan laban sa krimen.
hayskul sa bansa, at Tumutulong din ang mga
sundalo sa pagliligtas ng mga
nagtatalaga ng mga guro sa
mamamayan kapag may
mga paaralang pampubliko sa
kalamidad.
buong bansa. Kadalasang
ginagamit na pansamantalang
tirahan ng mga mamamayan
ang mga pampublikong Depatment of Pinangangalagaan nito ang
paaralan sa tuwing may Environment and kapaligiran a likas na yaman ng
matinding bagyo o may Natural Resources bansa. Pinangangalagaan nito
kalamidad. (DENR) ang mga gubat, ipinagbabawal
ang illigal na pagputol ng mga
punongkahoy, at pakakaingin.
Pinauunlad ang programang
Department of Health Ito ag nangangalaga ng reforestation, pagmimina,
(DOH) kalusugan ng mga iniingatan ang yamang dagat,
mamamayan ng bansa tulad at ipinatutupad ang
ng pagsugpo sa pagkalat ng preserbasyon likas nayaman ng
kolera, tigdas, at iba pang bansa. Kapag may matinding
nakakahawang sakit, lalong bagyo o ma kalamidad,
tumutulong ang kagawaan ng
lalo kapag may kalamidad.
pamahalaang ito sa
Nagbibigay diN ito ng libreng
pagsasaayos ng ating
gamot at nagpapalaganap ng
kapaligiran.
kaalaman upang mapanatiling
malusog ang mga
mamamayan.
Department of Public Ito ang nagsasaayos ng mga Philippine Ipinararating ng pangasiwaang
Works and Highways lansangan, daan, tulay, dike, Atmospheric, ito ang lagay ng panahon.
(DPWH) at iba pang impraestruktura Geophysical, and Nagbibigay babala ito tungkol
ng paahalaan na nasisira Astronomical Services sa lakas ng hangin, ulan at
kapag may baha o lindol. Administration galaw ng bagyo. Nagbibigay
Kilala din ito bilang (PAG-ASA) babala rin ito sa pagputok ng
bulkan. Itinatalaga nito ang
Kagawaran ng Pagawaing
hangganan na aabutin ng lava o
Bayan at Lansangan (KPBL).
lahar sa pagputok ng bulkan
upang makalikas ang mga
taong naninirahan sa paanan
ng bulkan. Isinasagawa ang
mga ito upang
maproteksyunan ang buhay at
mga ari-arian ng mga
12
mamamayan.

Ang Dalawang Approach sa Pagtugon sa mga Hamong

Pangkapaligiran
 Sa araling ito ay pagtutuunan mo ng pansin ang
dalawang approach na ginagamit sa pagbuo ng disaster
management. Bilang isang mag-aaral, suriin mo kung
paano ka makatutulong sa pagharap sa mga suliranin at
hamong pangkapaligiran.
Ang Disaster Management
Ang pagiging ligtas ng isang komunidad sa mga
sakuna ay nakasalalay sa pagkakaroon ng isang
mahusay na disaster management.
Ayon kay Carter (1992), ito ay isang dinamikong
proseso na sumasakop sa sa pamamahala ng
pagpaplano, pag-oorganisa, pagtukoy ng mga kasapi,
pamumuno at pagkontrol.
Kabilang din dito ang iba’t ibang organisasyon na
dapat magtulungan at magkaisa upang maiwasan,
maging handa, makatugon, at makabangon ang isang
komunidad mula sa epekto ng sakuna, kalamidad at
hazard.
Ayon naman kina Ondiz at Rodito (2009), ang
disaster management ay tumutukoy sa iba’t ibang
gawain na dinisenyo upang mapanatili ang kaayusan sa
panahon ng sakuna, kalamidad, at hazard.
Sa pag-aaral ng disaster management, mahalagang
alam mo ang pagkakaiba ng mga ginagamit na termino
o konsepto.
Ang sumusunod na kahulugan ay isinalin sa Filipino
mula sa Disaster Risk Management System Analysis: A
guide book nina Baas at mga kasama (2008).
1. Hazard – ito ay tumutukoy sa mga banta na
maaaring dulot ng kalikasan o ng gawa ng tao. Kung
hindi maiiwasan, maaari itong magdulot ng pinsala sa
buhay, ari-arian, at kalikasan.
1.1 Anthropogenic Hazard o Human-Induced Hazard –
ito ay tumutukoy sa mga hazard na bunga ng mga
gawain ng tao. Ang maitim na usok na ibinubuga ng mga
pabrika at mga sasakyan gaya ng ipinakikita sa larawan
ay ilan sa mga halimbawa ng anthropogenic hazard.
1.2. Natural Hazard – ito naman ay tumutukoy sa mga
hazard na dulot ng kalikasan. Ilan sa halimbawa nito ay
ang bagyo, lindol, tsunami, thunderstorms, storm surge,
at landslide. Ipinakikita sa kasunod na larawan ang
pagbabalita sa pagdating ng isang malakas na bagyo.
2. 13
Disaster – ito ay tumutukoy sa mga pangyayari na
nagdudulot ng panganib at pinsala sa tao, kapaligiran,
at mga gawaing pang-ekonomiya. Maaaring ang disaster
ay natural gaya ng bagyo, lindol, at pagputok ng bulkan
o gawa ng tao tulad ng digmaan at polusyon. Ang
disaster ay sinasabi ding resulta ng hazard, vulnerability
at kawalan ng kapasidad ng isang pamayanan na
harapin ang mga hazard.
3. Vulnerability – tumutukoy ang vulnerability sa tao,
lugar, at imprastruktura na may mataas na posibilidad
na maapektuhan ng mga hazard. Ang pagiging
vulnerable ay kadalasang naiimpluwensiyahan ng
kalagayang heograpikal at antas ng kabuhayan.
Halimbawa, mas vulnerable ang mga bahay na gawa sa
hindi matibay na materyales.
4. Risk –ito ay tumutukoy sa inaasahang pinsala sa tao,
ari -arian, at buhay dulot ng pagtama ng isang
kalamidad. Ang vulnerable na bahagi ng pamayanan ang
kadalasang may mataas na risk dahil wala silang
kapasidad na harapin ang panganib na dulot ng hazard o
kalamidad.
5. Resilience – ang pagiging resilient ng isang
komunidad ay tumutukoy sa kakayahan ng pamayanan
na harapin ang mga epekto na dulot ng kalamidad. Ang
pagiging resilient ay maaaring istruktural, ibig sabihin ay
isasaayos ang mga tahanan, tulay o gusali upang maging
matibay. Maaari ring ito ay makita sa mga mamamayan,
halimbawa ang pagkakaroon ng kaalaman tungkol sa
hazard ay maaaring makatulong upang sila ay maging
ligtas sa panahon ng kalamidad.
Ang Philippine Disaster Risk Reduction and
Management Framework
Nakabatay ang Philippine Disaster Risk
Reduction and Management Act of 2010 sa dalawang
pangunahing layunin:
(1) Ang hamon na dulot ng mga kalamidad at hazard ay
dapat pagplanuhan at hindi lamang haharapin sa
panahon ng pagsapit ng iba’t ibang kalamidad; at
(2) Mahalaga ang bahaging ginagampanan ng
pamahalaan upang mabawasan ang pinsala at panganib
na dulot ng iba’t ibang kalamidad at hazard. Ang mga
nabanggit na layunin ay kasama sa mga naging batayan
sa pagbuo ng Philippine Disaster Risk Reduction and
Management Framework (PDRRMF).
Binibigyang diin ng National Disaster Risk
Reduction Framework ang pagiging handa ng bansa at
mga komunidad sa panahon ng mga kalamidad at
hazard. Sa pamamagitan nito, ang pinsala sa buhay at
ari-arian ay maaaring mapababa o maiwasan.
Isinusulong din ng PDRRM Framework ang
kaisipan na ang paglutas sa mga suliranin at hamong
pangkapaligiran ay hindi lamang tungkulin ng ating
pamahalaan. Ang proseso sa pagbuo ng isang disaster
management plan ay dapat na produkto ng pagkakaisa
at pagtutulungan ng iba’t ibang sektor ng lipunan tulad
ng pamahalaan, private sector, business sector, Non-
governmental Organizations (NGOs), at higit sa lahat ng
mga mamamayang naninirahan sa isang partikular na
komunidad. Ang ganitong proseso ay tinatawag na
Community Based-Disaster and Risk Management
(CBDRM).
Sa kasalukuyan, isinusulong rin ng NDRRMC ang
Community Based-Disaster and Risk Management
Approach sa pagbuo ng mga plano at polisiya sa
pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran.
2. Ang Community-Based Disaster and Risk
Management Approach
Ayon kina Abarquez at Zubair (2004) ang
Community-Based Disaster Risk Management ay isang
pamamaraan kung saan ang mga pamayanang may
banta ng hazard at kalamidad ay aktibong nakikilahok sa
pagtukoy, pagsuri, pagtugon, pagsubaybay, at pagtataya
ng mga risk na maaari nilang maranasan. Isinasagawa
ito upang maging handa ang komunidad at maiwasan
ang malawakang pinsala sa buhay at ari-arian.
Sa Community-Based Disaster Risk
Management Approach, napakahalaga ng partisipasyon
ng mga mamamayan na siyang may pinakamataas na
posibilidad na makaranas ng mga epekto ng hazard at
kalamidad. Subalit, higit itong magiging matagumpay
kung aktibo ring makikilahok ang mga mamamayan
nahindi makararanas ng epekto ng mga hazard at
kalamidad.
Ayon naman kina Shah at Kenji (2004), ang Community-
Based Disaster and Risk Management Approach ay isang
proseso ng paghahanda laban sa hazard at kalamidad na
nakasentro sa kapakanan ng tao. Binibigyan nito ng
kapangyarihan ang tao na alamin at suriin ang mga
dahilan at epekto ng hazard at kalamidad sa kanilang
pamayanan. Bukod dito, mahalaga ring masuri ang mga
istrukturang panlipunan, pang-ekonomiya, at
pampolitika na maaaring nagpapalubha sa epekto ng
hazard at kalamidad. Ang kahulugang ito ng CBDRM
Approach ay sang-ayon sa konsepto ng isyu at hamong
panlipunan na tinalakay sa unang aralin.
Katangian ng Bottom-up Approach
* Ang mga mamamayan ay may kakayahang
simulan at panatilihin ang kaunlaran ng kanilang
komunidad
* Bagama’t mahalaga ang tungkulin ng lokal na
pamahalaan, pribadong sektor at mga NGOs,
nanatiling pangunahing kailangan para sa grass
roots development ang pamumuno ng lokal na
pamayanan.
* Ang malawak na partisipasyon ng mga
mamamayan sa komprehensibong pagpaplano at
mga gawain sa pagbuo ng desisyon para
matagumpay na bottom-up strategy.
suliranin at hamongpangkapaligiran na nararanasan sa
kanilang pamayanan.
Ito ay taliwas sa top-down approach. Ang top-
down approach sa disaster management plan ay
tumutukoy sa situwasiyon kung saan lahat ng gawain
mula sa pagpaplano na dapat gawin hanggang sa
pagtugon sa panahon ng kalamidad ay inaasa sa mas
nakatataas na tanggapan o ahensya ng pamahalaan.
Sa kasalukuyan, ang National Disaster
Coordinating Council (NDCC), (na kilala ngayon bilang
National Disaster Risk Reduction Management Council)
ng Pilipinas ay kasapi saproyektong “Partnerships for
Disaster Reduction-Southeast Asia (PDR - SEA) Phase 4
(2008). Layunin ng programang ito na maturuan ang
mga lokal na pinuno sa pagbuo ng Community Based
Disaster Risk Management Plan.

Kahalagahan ng CBDRM Approach

*Pinakamahalagang layunin ng Philippine National
Disaster Risk Reduction and Management Framework
(PDRRMF)
14
ay ang pagbuo ng disaster-resilient na mga
pamayanan.
*Ang CBDRM Approach ay nakaayon sa konsepto ng
bottom-up approach kung saan ay nagsisimula sa mga
mamamayan at iba pang sektor ng lipunan ang mga
hakbang sa pagtukoy, pag-aanalisa, at paglutas sa mga
 Katangian ng Bottom-up Approach
* Ang responsableng paggamit ng mga tulong-
pinansyal ay kailangan
* Mahalagang salik sa pagpapatuloy ng
matagumpay na bottom-up approachay ang
pagkilala sa mga pamayanan na may maayos na
pagpapatupad nito
* Ang responsiblidad sa pagbabago ay nasa kamay
ng mga mamamayang naninirahan sa pamayanan.
* Ang iba’t ibang grupo sa isang pamayanan ay
maaaring may magkakaibang pananaw sa mga
banta at vulnerabilities na nararanasan sa kanilang
lugar.
Mahalaga ang proyektong ito sapagkat
binibigyan nito ng sapat nakaalaman at hinahasa ang
kakayahan ng mga lokal na pinuno kung paano
maisasama ang CBDRM Plan sa mga plano at programa
ng lokal na pamahalaan.
Higit sa lahat, ang plano na binuo kasama ang
iba’t ibang sektor ng lipunan kabilang na ang mga
mamamayan ay mas epektibo sa patugon ng
pangangailangan ng mga mamamayan. Bunga nito,
sinabi rin ni Lacson (Gabieta, 2014) na nagdesisyon
siyang gamitin ang “bottom-up approach” upang
mapabilis ang pagbangon mula bagyong Yolanda.
Climate Change
Sa 2016 edisyon ng Global Climate Risk Index
(Sönke, Eckstein, Dorsch, & Fischer, 2015), naitala ang
Pilipinas bilang pang-apat sa sampung bansa na
pinakanaapektuhan ng Climate Change. Ito ay dahil mas
lumalakas, dumadalas, at nagiging unpredictable ang
pagkakaroon ng mga natural na kalamidad tulad ng
bagyo, pagbaha, at malalakas na ulan nanararanasan sa
Pilipinas dahil sa climate change.
Ang climate change ay maaaring isang natural na
pangyayari o kaya ay maaari ding napabibilis o
napapalala dulot ng gawin ng tao. Isa sa sinasabing
dahilan nito ay ang patuloy na pag-init ng daigdig o
global warming dahil sa mataas na antas ng
konsentrasyon ng carbon dioxide na naiipon sa
atmosphere.
15
Nanggagaling ito mula sa usok ng pabrika, mga iba’t
ibang industriya, at pagsusunog ng mga kagubatan.
Mga Sanhi ng Climate Change
(1) Ang natural na pagbabago ng klima dala ng epekto
ng araw sa mundo
(2) ay ang init mula sa ilalalim ng lupa o epekto ng mga
gawain ng tao.
Ang mga Greenhouse Gases
Batay sa pananaliksik, ang mga gas na naiipon sa
atmospera ay pumipigil sa pagbabalik ng init sa
kalawakan at nagsisilbing makapal na balot na
nanagpapainit sa daigdig. Ang mga greenhouse gases na
nagpapainit na sanhi ng climae change ay:
Water Vapor- pinakamarami ito sa ating atmospera na
dahilan ng pagkaaroon ng mga ulap, presipitasyon na
nagdadala ng ulan, at nagkokontrol ng lubhang pag-init
ng atmospera. Kapag dumarami ang waer vapor saating
atmospera, nagiging mas mainit din ang daigdig.
Cabon Monoxide (CO) at Carbon Dioxide (CO2)- mula
Ito sa mga natural na proseso tulad ng paghinga ng mga
tao at hayop at pagsabog g mga bulkan. Nabubuo rin ito
tuwing sinusunog ang mga fossil fuel tulad ng langis,
coal, at natural gas para mapaandar ang mga sasakyan,
mga pagawaan, at mga planta ng kuryente.
Chlorofluorocarbons (CFCs)- kemikal ito na nakasisira
ng ozone layer ng ating mundo. Ginagamit din ito bilang
refrigerants o pampalamig at aerosol propellants at iba.
Ginagamit ang refrigerants sa mga air-conditioner,
outomotive industry, at food industry dahil nontoxic ito
o hindi nakalalason, hindi nakasusunog, madaling mag-
evaporate at mag-condense. Mula ng mapag-alamang
nakasisira ito sa Ozone layer ng ating mundo, mahigpit
ng ipinagbabawal ang produksyon at paggamit nito na
nagsimulang matigil noong 1992 sa maraming bansa sa
daigdig bilang pagkakaisa sa pagprotekta sa ating
mundo.
Methane- mula ito sa natural na proseso ng kapaligiran
tulad ng mga nabubulok na bagay gaya ng basura, dumi
ng mga hayop, at dayami ng palay. Tinatayang higit na
mas matindi ang greenhouse effect ng gas na ito kaysa
sa carbon dioxide kahit mas kaunti ang konsentrasyon
nito sa atmospera.
Nitrous oxide- nabubuo ito sa pamamagitan ng
paggamit ng mga komersyal at organikong pataba,
pagsunog ng biomass, kombustiyon ng fossil fuel at
paggawa ng nitric acid.
Epekto ng Climate Change
Pagkakasakit ng maraming tao- ilan sa masamang
epekto ng matinding init ng panahon sa ating kalusugan
ay ang sunburn, blister, skin cancer, at heat stroke na
maaaring ikamatay ng mga tao. Ang ilan pang kaso ng
mga sakit ay ang mga sumusunod;
> pangangati ng balat o allergy dulot ng polusyon
> malaria at dengue dahil sa pagdami ng mga lamok
> leptospirosis mula sa maduming tubig baha na may
ihi ng daga.
> pananakit ng tiyan, pagtatae o diarhea, at cholera
dahil sa pag-inom ng maruming tubig at pagkain.
Pagkasira ng mga pananim- na nagiging dahilan ng
kakulangan ng pagkain kaya’t nagkakaroon din ng
malnutrisyon o panghihina ng resistensya.
Pagkasira ng mga Likas na Yaman
Ang likas na yaman ng Pilipinas sa kasalukuyan…
Kagubatan – mabilis at patuloy na pagliit ng forest
cover mula sa 17 ektarya noong 1934 ay naging 6. 43
milyong ektarya noong 2003.
Yamang tubig – pagbaba ng kabuuang timbang ng mga
nahuhuling isda sa 3 kilo bawat araw mula sa dating 10
kilo.
Yamang lupa – pagkasira ng halos 50% ng matabang
lupain sa huling sampung taon
Mga Suliraning Pangkapaligiran sa Sariling Pamayanan
SULIRANIN DAHILAN
POLUSYON Malala naang polusyon sa hangin sa
NG HANGIN ating kapaligiran tulad ng carbon
dioxide, methane, nitrous oxide,
hydroflouroscarbons, sulfur dioxide,
atbp. Ito ay dahil sa paggamit ng fossil
fuels. Nakada-ragdag din ang
ibinubugang carbon dioxide ng mga
sasakyan, mga plantang kemikal, at
mga pabrikang gumagawa ng PVC,
metal, at mga plastik. Dagdag pa rito
ang paggamit ng mga pesticide at
herbicide sa agrikultura.
POLUSYON Nalalason at namamatay ang iba’t-
NG TUBIG ibang uri ng isda at iba pang
organismong nabubuhay sa ating
16
katubigan tulad ng lawa, sapa, ilog,
dagat at karagatan dulot ng pagtatapon
ng basura at nakalalasong kemikal na
galing sa mga tahanan, pabrika, planta,
ospital at minahan.
POLUSYON Nagkakaroon din ng polusyon sa
SA LUPA kalupaan. Ito ay dulot ng nakalalasong
kemikal ng mga basura, mine tailings at
ang mga karaniwang landfill.
ANG MGA POLUSYON SA LUPA AY KARANIWANG
NAKIKITA SA SUMUSUNOD NA GAWAIN AT EPEKTO:
Ilegal na Apektado ang kagubatan sa pagmimina
Pagmimina dahil kadalasang dito natatagpuan ang
deposito ng mga mineral tulad ng
limestone, nickel, copper, at gold. Ayon
sa DENR, mayroong 23 proyekto ng
pagmimina ang matatagpuan sa
kabundukan ng Sierra Madre, Palawan,
at Mindoro. Ang mga delikadong heavy
metal na ito ay maaaring sanhi ng sakit
na neurological sa mga bata at
matatanda. Nag-iiwandin ito ng
napakaraming kemikal at acid dranage.
Panganib na Maraming uri ng hayop at halaman ang
Mawala ang nanganganib na dahil sa pagkakaroon
iba’t-ibang ng climate change. Hindi sila
Uri ng makaangkop sa pagbabago ng klima.
Halaman Nawawalan ng tirahan o natural habitat
ang mga hayop at posible na sila ay
unti-unting maglaho.
Pagkalbo ng Ang walang habas na pagputol ng puno
Kagubatan ay nagdudulot ng iba’t ibang suliranin
dulot ng tulad ng pagbaha, soil erosion, at
Illegal pagkasira ng tahanan ng mga ibon at
Logging hayop. Sa katunayan noong 2008 ay
mayroong 221 species ng fauna at 526
species ng flora ang naitala sa
threatened list (National Economic
Development Authority, 2011)
Migration Nagsasagawa ng kaingin (slash-and-
– paglipat burn farming) ang mga lumilipat sa
ng kagubatan at kabundukan na nagiging
Pook sanhi ng pagkakalbo ng kagubatan at
panirahan pagkawala ng sustansya ng lupain dito.
Mabilis na Ang mabilis na pagtaas ng populasyon
pagtaas ng ng Pilipinas ay nangangahulugan ng
populasyon mataas na demand sa mga
pangunahing produkto kung kaya’t ang
mga dating kagubatan ay ginawang
plantasyon,subdivision,paaralan, at iba
pang imprastruktura. Ang sobrang
pagkuha ng mga likas na yaman ay
nagdudulot ng pagkasira ng ecosystem
sa ating kapaligiran.
Fuel wood Ayon sa Department of Natural
harvesting Resources na lumabas sa ulat ng
National Economic Development
Authority (2011), tinatayang mayroong
 8.14 milyong kabahayan at industriya
ang gumagamit ng uling at kahoy sa
kanilang pagluluto at paggawa ng
produkto, ang mataas na demand sa
uling at kahoy ay nagiging dahilan ng
pagputol ng mga puno sa kagubatan.
Problema sa Ang pagtatapon ng basura ay malaking
Basura suliranin sa ating pamayanan at maging
sa buong daigdig. Dumudumi ang
hangin kapag nagsusunog ng basura.
Gayon din ang mga anyong tubig ay
dumudumi kung derektang magtatapon
ng basura at kemikal ang mga tao, mga
pabrika at iba pang mga
establisemento.
Suliranin sa Solid Waste
Tumutukoy ang solid waste sa mga basurang
nagmula sa mga tahanan at komersyal na
establisimyento, mga basura na nakikita sa paligid, mga
basura na nagmumula sa sektor ng agrikultura at iba
pang basurang hindi nakakalason (Official Gazette,
2000).
Dalawa ang uri ng basura: nabubulok at hindi
nabubulok. Ang mga basurang ito ay maaaring galing sa
kabahayan o basurang industriyal.
Ayon sa pag-aaral ni Oliveira at mga kasama (2013),
ang Pilipinas ay nakalikha ng 39,422 tonelada ng basura
kada araw noong taong 2015. Halos 25% ng mga basura
ng Pilipinas ay nanggagaling sa Metro Manila kung saan
ang isang tao ay nakalilikha ng 0.7 kilong basura araw-
araw. Mas mataas ito ng 130% kaysa sa world average
(National Solid Waste Management, 2016). Ang
malaking bahagdan ng itinatapong basura ng mga
Pilipino ay mula sa mga tahanan na mayroong 56.7%.
Samantalang pinakamalaki naman sa uri ng tinatapong
basura ay iyong tinatawag na bio-degradable na may
52.31% (National Solid Waste Management Status
Report, 2015).
Mayroon ding suporta na nanggagaling sa mga NGO
upang mabawasan ang suliranin sa solid waste sa
Pilipinas. Ilan sa mga ito ay sumusunod:
a. Mother Earth Foundation - tumutulong sa
pagtatayo ng MRF sa mga barangay.
b. Clean and Green Foundation- kabahagi ng mga
17 programa tulad ng Orchidarium and Butterfly
Pavilion, Gift of Trees, Green Choice Philippines,
Piso Para sa Pasig, at Trees for Life
Philippines(Kimpo, 2008).
c. Bantay Kalikasan – paggamit ng media upang
mamulat ang mga mamamayan sa suliraning
pangkapaligiran. Nanguna sa reforestation ng La
Mesa Watershed at sa Pasig River Rehabilitation
Project.
d. Greenpeace – naglalayong baguhin ang
kaugalian at pananaw ng tao sa pagtrato at
pangangalaga sa kalikasan at pagsusulong ng
kapayapaan
PROGRAMA, POLISIYA, AT PATAKARAN NG ATING
PAMAHALAAN HINGGIL SA PAGBABAGO NG KLIMA
 REPUBLIC ACT (R.A) 9729 o LOCAL CLIMATE
CHANGE ACTION PLAN (LLCAP) - nagbigay daan sa
pagkakatatag ng Climate Change Commision na
nakatuon sa pagsasakatuparan ng ilang mga
programa tungkol sa climate change taong 2009.
NATIONAL FRAMEWORK STRATEGY ON CLIMATE
CHANGE (2010-2012) (NFSCC) at NATIONAL CLIMATE
CHANGE ACTION PLAN - binuo noong2012 upang
amyendahan ang Republic Act 9729 ng Republic Act
10174 para mapalakas ang mga programa at pagkilos
laban sa climate change.
CLIMATE CHANGE ACT of 2009 (CCA) - ay naglalaman
ng mga programa ng lokal na pamahalaan para
mapigilan at mabawasan ang masamang epekto ng
climate change at panatilihing ligtas ang kanilang
nasasakupan at mga mamamayan.
NATIONAL CLIMATE CHANGE ACTION PLAN (NCCAP) -
Inaprubahan ni Pangulong Benigno S. Aquino III
noong taong 2011. Nakabalangkas sa NCCAP ang mga
dapat gawin ng ating bansa mula sa taong 2011
hanggang 2028. Mahalagang makiisa ang lahat para
maipaalala sa ating mga pinuno at opisyal ng
pamahalaan ang pagpapatupad ng mga programang
makalulutas sa mga negatibong epekto ng pagbabago
ng klima. Narito ang ilang bahagi ng naturang Local
Climate Change Action Plan:
I. Food Security
II. Water Sufficiency
III. Ecological and Environmental Stability
IV. Human Security
V. Climate-Smart Industries and Services
VI. Sustainable Energy
VII. Knowledge and Capacity Development
Legal na Mandato ng Climate Change Commission
(CCC)
Republic Act 9728 o Climate Change Act of 2009-
ipinasa ng Kongreso ng Pilipinas bilang tugon sa
nahaharap na isyu sa pagbabago ng klima.
Kabilang sa mga isinasaad “An Act
Mainstreaming Climate Change into Government Policy
Formulations, Establishing the Framework Strategy and
Program on Climate Change, Creating for this Purpose
the Climate Change Commission, and for Other
Purposes”. Nilalaman ng R.A 9729 sa Section 9. ang
“Powers and Functions of the Commission”.
MGA PANDAIGDIGANG POLISIYA HINGGIL SA
CLIMATE CHANGE
Sa pangunguna ng United Nations, nagkaroon
ng mga pandaigdigang pagpupulong at kasunduan
tungkol sa Isyu ng climate change. Kabilang sa mga
kasunduang nabuo ang Asia Pacific Partnership at mga
kasunduan sa ilalim ng G8 na nagsimula sa kanilang
pagpupulong sa Gleneagles, United Kingdom noong
taong 2005.
Taong 1998 nang itinatag ng World
Meteorological Organization (WMO) at United Nations
Environmental Programme (UNEP) ang
Intergovernmental Negotiating Panel on Climate
Change (IPCC) -- mga ekspertong grupo ng mga tao na
magtatasa ng mga pag-aaral tungkol sa climate change.
Itinatag naman ng UN General Assembly ang
Intergovernmental Negotiating Committee for a
Framework Convention on Climate Change at nabuo
ang United Nations Framework Convention on Climate
Change (UNFCCC) noong Mayo ng taong 2000.
MGA HAKBANG NA MAKATUTULONG SA PAGLUTAS SA
SULIRANIN NG CLIMATE CHANGE
1. Pagtatanim ng mga puno
a. Nakababawas ng carbon dioxide sa ating katawan
b. Upang magkaroon ng natural na lilim na
nakapagpapalamig sa lugar at
c. Upang magkaroon ng tirahan ang mga ibon at iba
pang hayop.
2. Pagbabawas ng Paggamit ng Enerhiya
a. Magtipid sa kuryente-
patayin ang ilaw, airconditioner, kompyuter, radyo,
tv, o ano mang kasangkapan at electronic gadgets
kung hindi kailangan.
b. Gumamit ng energy- efficient na ilawan tulad ng
compact fluorescent light (CFL) at light-emitting
diodes (LED) na mas kaunting enerhiyang kailangan
kaysa sa incandescent.
c. Magtipid ng tubig- nakatutulong sa pagtitipid ng
enerhiya ang pagtitipid sa tubig.
18
d. Gumamit ng insulation- ang mahusay na insulation
sa gusali o tahanan ay nakababawas sa
pangangailanagan ng pagpapainit at pagpapalamig
(heating and air conditioning)
e. Gumamit ng sasakyang pinatatakbo ng kaunting
gasolina- tulad ng mga fuel-efficient o pinatatakbo ng
kuryente (electronic vehicles) o solar power (solar-
powered vehicles). Maglakad o magbisikleta kung
malapit lang ang pupuntahan.
3. Paggamit ng Alternatibong Enerhiya
Enerhiya mula sa Init ng Araw- mga uri ng enerhiya na
hindi lumilikha ng greenhouse gases.
 Photovoltaic cells- sinag ng araw na ginagawang
koryente tulad ng sola calculator o solar na relo.
 Solar thermal power- pagkolekta ng init ng araw sa
mga solar panel o solar thermal plant; ang init na
mula dito ay nagiging stream na ginagamit naman
para magkaroon ng kuryente.
 Solar heating- ginagamit ang sikat ng araw sa
pagpapatuyo ng damit, paggawa ng asin,
pagdadaing, atbp.
Enerhiya mula sa lupa o geothermal- ito ay mula sa
bukal o ilalim ng mundo. Ito ay ginagawang koryente ng
geothermal power plant.
Enerhiya mula sa tubig- ito ay hindi nauubos o
renewable. Ito ay maaaring gawing kuryente sa
pamamagitan ng;
a. Hydroelectronic dam- enerhiya mula sa ilog
b. Wave power- enerhiya mula sa alon sa ibabaw
ng karagatan gamit ang espesyal na uri ng buoy o
pampalutang.
c. Tidal power- enerhiya mula sa alon sa
pamamagitan ng turbina habang lumalapit at
lumalayo ang mga alon sa baybay-dagat.
Enerhiya mula sa hangin
 Wind mills- ang malalaking turbino na itinayo ay
maaaring makagawa ng sapat na alternatibong
enerhiya na kapag ikinabit sa isang generator ay
makapagbibigay koryente . Makatutulong din sa
pagbibigay kuryente sa mga telecommunication
dish, pambomba ng tubig at maliliit na bahay gaya
ng sa probinsya ng Ilocos Norte at Rizal.
4. Pag-iwas o Pagbawas ng Pagsusunog ng mga Basura-
ang pagsusunog ng basura lalo na ng mga plastik at
polystyrene ay nakadaragdag sa konsentrasyon ng
nakalalasong gas sa ating kapaligiran at atmospera.
5. Pagpapanatiling Malinis ang Kapaligiran- upang
mabawasan ang polusyon na nakapagdadagdag ng mga
greenhouse gas sa kapaligiran.
6. Pagresiklo ng mga Patapon na Bagay- ibukod ang
mga nabubulok sa di nabubulok na mga patapong
bagay. Naktutulong ito sa patitipid ng enerhiya at
nakababawas sa pagdami ng basura at pagkasira ng
ating likas na yaman.
7. Pag-iwas sa Paggamit ng mga Plastik at
Nakalalasong Kemikal- mga gamit na hindi natutunaw
ay nakababara sa mga daluyan ng tubig. Maaaring
makain ito ng mga hayop na sanhi ng kanilang
pagkamatay. Iwasan din ang paggamit ng mga
nakalalasong kemikal na nakapagdudulot ng sakit,
pinsala sa mga hayop at halaman at nakapagdudulot din
ng kamatayan sa tao.
Aralin 3: Mga Isyu sa Paggawa
Yamang-Tao - ay isa sa mga yaman ng isang bansa na
tumutugon sa pagbuo, paggawa, at pagbibigay ng
produkto o serbisyo sa bansa o samga bansang
nangangailanagn ng empleyo.
Lakas Paggawa o Labor Force - ay ang bahagi ng
populasyon na may edad 15 pataas na may trabaho o
empleyong full-time o part time o naghahanap ng
mapapasukang trabaho.
Full time - nagtratrabaho ng 8 oras o higit pa at
nabibigyan ng benepisyo ng kanyang pinaglilingkurang
kompanya.
Part time - nagtratrabaho ng 4 na oras pababa at hindi
nakakauha ng benepisyong natatanggap ng full time na
manggagawa.
Iskemang Subcontracting - Ito ay pagkuha ng isang
kompanya sa isang ahensiya o indibidwal na
subcontractor upang gawin ang isang trabaho o
serbisyo sa isang takdang panahon.
Migrasyon – tumutukoy sa proseso ng pag-alis o
paglipat mula sa isang lugar o teritoryong politikal
patungo sa iba pa maging ito man ay pansamantala o
permanente.
Mura at Flexible Labor - Ito ay paraan ng mga
mamumuhunan na palakihin ang kanilang kinikita at
tinutubo sa pamamagitan ng pagpapatupad na
mababang pasahod at paglilimita sa panahon ng
paggawa ng mga manggagawa
MNC- multinational corporations
Netizen- ang terminong ginagamit sa mga taong
aktibong nakikilahok sa usaping panlipunan maging ito
man ay politikal, ekonomikal o sosyokultural gamit ang
internet
19 bilang midyum ng pagpapahayag
Outsourcing- paglipat ng gawain ng isang kompanya
tungo sa ibang kompanya na ang pangunahing dahilan
ay mapagaan ang gawain upang mapagtuunan ng
pansin ang higit na magpapalaki ng kanilang kita.
Perennial institutions - matatandang institusyong
nananatili pa rin sa kasalukuyan tulad ng pamilya,
simbahan, pamahalaan at paaralan dahil sa
mahahalagang gampanin nito sa lipunan
PLEP – Philippine Labor and Employment Plan, binuo
ng Department of Labor and Employment o DOLE upang
ilatag ang mga pagtataya sa kalagayan ng paggawa sa
bansa sa nakalipas at sa mga susunod pa na mga taon.
Prosumers - tawag sa taong kumokunsumo ng isang
produkto o serbisyo maging ito man ay bagay o ideya
habang nagpo-produce ng bagong ideya248
Subsidiya- tulong ng pamahalaan sa mga na miyembro
ng lipunan sa anyong pinansyal at serbisyo.
Self employed without any paid employee –
tumutukoy sa trabahongpara-paraan o sa sinasabing
vulnerable employment.
TNC- transnational corporations
Unpaid family labor – uri ng paggawa na nagaganap sa
pagitan ng mga miyembro na hindi palagian ang sahod o
sweldo (DOLE)
Unemployment -o kawalan ng trabaho ng mga taong
may wastong gulang at may mabuting pangangatawan
ay isa sa mga kondisyong pang-ekonomiya bunga ng
kawalan ng mga oportunidad o pagkakataong
makahanap ng trabahong ayon sa kakayahan ng
manggagawa at sa kailangan ng may negosyo.
Ang unemployment ay nasusukat sa
pamamagitan ng paggamit ng tinatawag na
unemployment rate. Ito ay nakakalkula sa pamamagitan
ng paghahati ng mga mamamayang walang trabaho sa
bilang ng mga mamamayan sa pwersang manggagawa
o labor force.
Underemployed- batay sa Labor Force Survey (LFS),
itinuturing na underemployed ay ang mga nagnanais na
magkaroon pa ng karagdagang oras sa kanilang
kasalukuyang trabaho, o magkaroon pa ng
karagadagang pagkakakitaan o bagong trabaho na may
mahabang oras.
Mga Dahilan ng Unemployment
1. Kakulangan ng oportunidad para makapagtrabaho-
Batay sa estadistika ng NSO, hindi
lamang sa walang natapos o hindi nakapag-aral ang
dahilan ng kawalan ng trabaho kundi pati na din ang
kawalan ng oportunidad para sa kanila. Dahil dito
nawawalan ng kompiyansa sa sarili dahil wala silang
mahanap na trabaho, o matagal na paghihintay na
matanggap o matawagan sa inaplyang trabaho.
2. Dahilan din ang kawalan ang kakulangan sa
akademikong paghahanda dulot ng mababang kalidad
ng edukasyon gaya ng walang maayos na kapasidad,
nindi magandang pagtuturo, at mga programa o
kurikulum dahilan ng hindi pagtatapos at naghahanapna
lamang ng trabaho na nagbubunga ng tumataas na
bilang ng mga kabataang hindi nakapag-aral.
3. Paglaki ng Populasyon- ang pagkakaroon ng ng
maraming anak ng mga mamamayan ay nakababawas
sa pagiging produktibo ng mga ito. Ayon sa pamahalaan,
ang isang solusyon sa problema ng unemployment ay
ang pagplaplano ng pamilya. Kung mas kaunti ang
populasyon, mas kakaunti ang kailangang trabaho.
4. Kawalan ng Pamahalaaan ng Komprehensibo at
Pangmatagalang Plano na Makalilikha ng Trabaho-
umaasa ang pamahalaan sa mga dayuhang
mamumuhunan sa bansa para sa mga mamamayan
nito. Dahil marami ang walang mahanap na trabaho,
nagtitiyaga sa anumang trabaho na kahit sa maliit na
sahod, kulang na mga benepisyo, at di kaaya-ayang
kundisyon ng pinagtratrabahuan ay napipilitang
mamasukan.
5. Hindi Tugma ang Pinag-aralan o Kwalipikasyon sa
Maaaring Pasukang Trabaho - tila walang kaugnayan
ang pagtatapos ng pag-aaral sa pagkakaroon ng
trabaho. Ito ay tila nakakasagabal pa sa pagkakaroon
trabaho dahil hindi tugma ang kanilang pinag-aralan o
kwalipikasyon sa dapat nilang pasukang trabaho. May
ibang nakapagtapos ng pag-aaral ay napipilitan na
lamang mamasukan sa trabahong mas mababa kaysa sa
kanilang pinag-aralan o kwalipikasyon.
6. Kakulangan sa Kinakailangang Kasanayan para sa
Trabaho - may malaking proporsyon ng “hindi tugma o
mismatch” sa pagitan ng pagsasanay at aktwal na
trabaho. Ito ang rin ang dahilan ng paglago ng malaking
bilang ng mga nakapagtapos o edukado na walang
pinapasukang trabaho o underemployed.
7. Hindi matugunan ang kondisyon ng kawalan ng
trabaho - Hindi kwalipikado o may kakulangan sa
edukasyon ang mga tao at hindi tugma ang kanilang
pinag-aralan sa posisyon o trabaho.
8. 20 Hindi Pagbibigay ng Wastong Sahod sa
Manggagawa, Kaunting Benepisyo, at Hindi Maayos na
kondisyon ng pinagtratrabahuan (poor working
conditions) - may mga kapitalistang lokal at dayuhan na
hindi nagbibigay ng tamang pasahod at benepisyo sa
kanilang mga manggagawa at sila lamang ang kumikita
at nagpapalaki ng pampuhunang pera sa malalaking
negosyo. May mga manggagawa na nagtratrabaho sa
mga mapanganib na sitwasyon ngunit walang maayos
na kagamitang magproprotekta sa kanila.
9. Katamaran ng mga tao na magtrabaho - marami ang
nakaistambay at maghapong walang ginagawa. Umaasa
at naghihintay na lamang sa tulong ng mga kamag-anak.
Hindi sila nagiisip ng mga paraan para maging
produktibong mamamayan.
10. Pananalasa ng Kalamidad sa bansa - lubhang
nakapipinsala ang mga kalamidad sa mga manggagawa
laong-lalo na sa sektor ng agrikultura.
11. Masalimuot na Paraan para makapagtatag ng
negosyo - Maraming papeles ang kailangan iproseso,
may iba’t-ibang tanggapan din sa pamahalaan ang
kailangang puntahan at marami rin ang kailangang
pumirma ng papeles at tambak na dokumentong
kailangan kunin.
12. Pamumulitika at katiwalian ngmga nanunungkulan
sa Pamahalaan - may mga nagsasabing madaming
politiko ang sangkot sa iba’t-ibang katiwalian o illegal na
gawain at pagpapayaman. Sila ay nagpapabayad ng
kanilang serbisyo at nanghihingi ng ibat-ibang pabor sa
mga negosyante. Kailangan maganyak ang mga
negosyante na mamuhunan at magtayo ng negosyo sa
bansa upang maging maunlad ang ekonomiya. Kung
gayon, mababawasan ang kawlan ng trabaho at uunlad
ang ating bansa.
EPEKTO NG KAWALAN NG TRABAHO SA
PAMUMUHAY NG MGA MAMAMAYAN
1. Tumitinding Kahirapan- ang paghihikaos ng mga
mamamayan ay maaaring magbunga ng mga
sumusunod na implikasyon:
 Kawalan ng mapagkunang pera para sa kanilang
ikabubuhay at mga pangangailanagan.
 Natutuksong gumawa ng krimen tulad ng
pagnanakaw o paghoholdap at iba pang hindi
magandang bagay upang matugunan ang kanilang
pangangailangan.
 Nagkakaroon ng malnutrisyon ang mga tao dahil sa
kawalan ng pera paramakabili ng masusustansyang
pagkain.
 Hindi matustusan ang pag-aaral ng mga bata.
 Napipilitang pagtrabahuin ang mga bata upang
makatulong sa pamilya sa pagtugon sa mga
pangangailanagan.
 Dumadami ang mga babaeng napipilitang pumasok
sa prostitusyon.
 Bumababa ang standard of living ng mga tao.
 Dumadami ang mga informal settlers, street
children, at mga taong namamalimos.
 Pagdami ng taong umaasa sa gobyerno.

2. Naapektuhan ang mental health o kalusugan sa pag-
iisipng mga tao
 Bumababa ang pagtingin at tiwala sa sarili.
 Dumaranas ng depresyon at pagkawala ng pag-asa
sa buhay.
 Nagkakaroon ng negatibong Pag-uugali.
 Tumataas ang bilang ng mga nagpapakamatay
 Nagkakaroon ng stigma o masamang tingin o
husga sa kapwa.
3. Nagpupunta sa ibang bansa ang mga Manggagawa
 Nasisira ang pagbubuklod ng pamilya
 Napapariwara ang mga anak dahil sa kakulangan sa
maayos na paggabay
 Nagkakaroon ng brain drain, nababawasan ang ang
mga magagaling na manggagawa sa bansa at higit
na mas napapakinabangan ng ibang bansa ang
kanilang kahusayan.
4. Dumadami ang dayuhan at dambuhalang lokal na
negosyante kung kaya’t nalulugi ang mga maraming
maliliit na negosyong nakapagbibigay trabaho sa ating
bansa-
 Pag-alok ng temporary o contractual employment
lamang upang hindi makapagbigay ng mga
benepisyo sa mga manggagawa.
 Maliit na swedo lamang ang ibinibigay na kapos sa
pagtugon ng pangangailangan ng mga manggagawa
 Humihina ang ekonomiya dahil mas mahina ang
produksyon ng bansa dulot ng maraming
mahihirap.
 Mabagal na pag-unlad ng bansa dahol sa mahing
ekonomiya nito.
Mga Solusyon sa Unemployment
1. Modernisasyon ng Agrikultura
2. Pagbibigay ng mga kurso sa TESDA
3. Pagpaparami ng mga oportunidad sa mga trabahong
makapagbibigay ng security of tenure
4. Paglinang sa mga kasanayan ng mga manggagawa
4.1 Paghikayat sa mga tao na magsimula ng
kanilang sariling maliit na negosyo.
Globalisasyon- proseso ng mabilisang pagdaloy o
paggalaw ng mga tao, bagay, impormasyon at produkto
sa iba’t ibang direksyon.
21
Mga Salik na naging dahilan ng Pag-usbong ng
globalisasyon sa ating mundo.
 Pagkakaroon ng pandaigdigang pamilihan
 Paglago ng pandaigdigang transaksiyon sa
pananalapi.
 Pag-unlad ng mga makabagong pandaigdigang
transportasyon at komunikasyon.
 Paglawak ng kalakalan ng transnational
corporations
 Pagdami ng foreign direct investments sa iba’t-
ibang bansa.
 Ang pagpapaaganap ng makabagong ideya at
teknolohiya.
Perspektibo at Pananaw
Upang higit na maunawaan ang globalisayon bilang
isang kontemporaryong isyung panlipunan, mahalagang
gumamit ng mga pananaw o perspektibo sa pagsusuri
nito.
May limang perspektibo o pananaw tungkol sa
kasaysayan at simula ng globalisasyon.
Una ay ang paniniwalang ang ‘globalisasyon’ ay taal o
nakaugat sa bawat isa. Ayon kay Nayan Chanda (2007),
manipestasyon ito ng paghahangad ng tao sa maalwan
o maayos na pamumuhay na nagtulak sa kaniyang
makipagkalakalan, magpakalat ng pananampalataya,
mandigma’t manakop at maging adbenturero o
manlalakbay.
Ang pangalawang pananaw o perkspektibo ay
nagsasabi na ang globalisasyon ay isang mahabang
siklo (cycle) ng pagbabago. Ayon kay Scholte (2005),
maraming ‘globalisasyon’ na ang dumaan sa mga
nakalipas na panahon at ang kasalukuyang
globalisasyon ay makabago at higit na mataas na anyo
na maaaring magtapos sa hinaharap. Mahirap tukuyin
ang panahon kung kailan nagsimula ang globalisasyon
kaya higit na mahalagang tingnan ang iba’t ibang siklong
pinagdaanan nito.
Sa kabilang banda, ang pangatlong pananaw ng
globalisasyon ay naniniwalang may anim na ‘wave’ o
epoch o panahon na siyang binigyang-diin ni Therborn
(2005). Para sa kanya, may tiyak na simula ang
globalisasyon at ito’y makikita sa talahanayan na nasa
kasunod na pahina.
Panahon Katangian
Ika-4 hanggang ika-5 Globalisasyon ng
 siglo (4th-5th Century Relihiyon (Pagkalat ng
Islam at Kristiyanismo)
Huling bahagi ng ika-15 Pananakop ng mga
siglo (late 15th century Europeo
Huling bahagi ng ika-18 Digmaan sa pagitan ng
siglo hanggang unang mga bansa sa Europa na
bahagi ng ika-19 na nagbigay-daan sa
siglo( late 18th-early globalisasyon
19th century) Digmaan
Gitnang bahagi ng ika- Rurokng Imperyalismong
19 na siglo hanggang Kanluranin
1918
Post-World War II Post-World War II
Pagkakahati ng daigdig
sa dalawang puwersang
ideolohikal partikular
ang komunismo at
kapitalismo.
Post-Cold War Pananaig ng kapitalismo
bilang sistemang pang-
ekonomiya. Nagbigay-
daan sa mabilis na
pagdaloy ng mga
produkto,serbisyo,
ideya, teknolohiya at iba
pa sa pangunguna ng
United States.
Talahanayan na nagpapakita ng anim na panahon o
epoch ng globalisasyon (Therborn, 2005)
Mula sa talahanayan, itinampok ni Therborn na
ang globalisasyon ay hindi isang bagong penomenon o
pangyayari at hindi rin siklo.
Hawig ng ikaapat na pananaw ang ikatlo. Ayon
dito, ang simula ng globalisasyon ay mauugat sa
ispesipikong pangyayaring naganap sa kasaysayan. Sa
katunayan, posibleng maraming pinag-ugatan ang
globalisasyon. Ilan dito ang sumusunod:
 Pananakop ng mga Romano bago man
maipanganak si Kristo (Gibbon 1998)
 Pag-usbong at paglaganap
Kristyanismo matapos ang pagbagsak
ng Imperyong Roman
 Paglaganap ng Islam noong ikapitong
22
siglo
 Paglalakbay ng mga Vikings mula
Europe patungong Iceland, Greenland
at Hilagang America
 Kalakalan sa Mediterranean noong
Gitnang Panahon
 Pagsisimula ng pagbabangko sa mga
siyudad-estado sa Italya noong ika-12
siglo
Maaaring nagsimula ang globalisasyon:
 sa kalagitnaan ng ika-20 siglo nang
unang ginamit ang telepono noong
1956
 nang lumapag ang ‘transatlantic
passenger jet’ mula New York
hanggang London.
 Maaari rin namang nagsimula ito nang
lumabas ang unang larawan ng daigdig
gamit ang satellite ng taong 1966.
 Mayroon ding nagsasabi na ang
globalisayon ay nagsimula noong taong
2001 nang pabagsakin ng mga terorista
ang Twin Towers sa New York.
Ang pangyayaring ito ay gumising sa marami na
kinakailangan ang higit na pag-aaral sa isang ‘global’ na
daigdig.
Ang huling pananaw o perspektibo ay
nagsasaad na ang globalisasyon ay penomenong
nagsimula sa kalagitnaan ng ika-20 siglo Tatlo sa mga
pagbabagong naganap sa panahong ito ang sinasabing
may tuwirang kinalaman sa pag-usbong ng
globalisasyon. Ito ay ang:
1. Pag-usbong ng Estados Unidos bilang global power
matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig-
Ipinakita ng Estados Unidos sa daigdig ang kaniyang
lakas-militar nang talunin ang Japan at Germany sa
Ikalawang Digmaang Pandaigdig, naungusan ang France
at Great Britain sa usaping pang-ekonomiya at sakupin
ang mga Asyanong bansang Korea (taong 1950) at
Vietnam (taong 1960-70).
2. Paglitaw ng mga multinational at transnational
corporations (MNcs and TNCs)- Bagamat ang mga
makapangyarihang korporasyon sa daigdig ay nagsimula
noong ika-18 hanggang ika-19 na siglo mula sa
Germany, Great Britain at United States, marami sa
mga ito ay kasalukuyang nagtutuon ng pansin sa ibang
bansa partikular sa mga developing nations. Isa sa mga
ng
halimbawa nito ay ang Ford at General Motors. Dati’y
mamimili ng sariling bansa ang pokus ng mga
kompanyang ito subalit sa kasalukuya’y malaking
bahagdan o porsyento ng kanilang kita ay nanggagaling
sa mga bansa sa Asya at Latin America. (Tatalakayin ang
isyung ito sa mga susunod na bahagi.)
3. Pagbagsak ng Soviet Union at ang pagtatapos ng
Cold War - Sinasabing ang pagbagsak ng ‘Iron Curtain’
at ng Soviet Union noong 1991 ang naghudyat sa pag-
usbong ng globalisasyon. Matapos ang pangyayaring
ito’y mabilis na nabura ang markang naghahati at
naghihiwalay sa mga bansang komunista at kapitalista.
Pumasok ang mga multinational companies (MNCs) sa
mga bansang dating sakop ng USSR tulad ng Ukraine,
Estonia at Latvia. Nagbukas ang mga bansang ito sa
migrasyon, media, turismo at ugnayang panlabas.
Mga Aspekto ng Globalisasyon
1. Komunikasyon
2. Paglalakba
3. Politika
4. Popular na Kultura
5. Ekonomiya
Positibong Epekto ng Globalisasyon
1. Pag-unlad ng kalakalan sa pagitan ng ibat-ibang bansa
sa daigdig.
2. Paglago ng pandaigdigang transaksyon sa pananalapi
3. Paglaki ng pamumuhunan ng mga dayuhang
mangangalakal na nagbibigay trabaho sa mamamayan
at paglaki ng produksyon na makatutugon sa
pangangailangan ng tao.
4. Pagkakaroon ng pandaigdigang pamilihan
5. Paglaganap ng teknolohiya at kaalaman sa tulong ng
mabilis na transaportasyon at komunikasyon sa ibat-
ibang panig ng daigdig.
6. Pagtatag ng demokrasya sa mga dating komunistang
bansa.
7. Patuloy na pagkakaisa ng mga bansa sa pamamagitan
ng pagbuo ng mga [pandaigdigng at panrehiyong
organisasyon tulad ng UN, ASEAN, APEC at WHO
8. Pag-unalad ng sa pamamaraang paggawa sa
pamamagitan ng pagpapaunlad ng teknolohiya.
9. Paglago ng ibat-ibang sangay ng agham na
23
nakatutuklas ng gamot sa pagsugpo ng ibat-ibang sakit
at mga epidemya.
10. Pag-usbong ng korporasyong multinasyonal at
pandaigdigang institusyon na nangangalaga sa kalakalan
at pananalaping pandaigdig.
11. Pagbili sa pagbibigay-tugon at tulong ng iba’t -ibang
bansa sa mga nasalanta ng kalamidad.
12. Pagdali ng pamamahagi sa iba’t-ibang lugar ng
makabagong gamot
13. Pagtaas ng antas ng kaunlaran sa pamamagitan ng
pagbibigay ng maraming oportunidad para sa mga
trabaho sa ibang bansa.
14. Pagdami ng mga estudyanteng nakapag-aaral sa
ibang bansa.
15. Sinisikap ng mga lokal na kompanya ang presyo sa
kalidad ng serbisyo at produkto upang maging
kompetitibo laban sa mga banyagang kompanya o mga
multinasyonal.
Negatibong Epekto ng Globalisasyon
1. Pagbaba ng kapital ng mga lokal na industriya na
hndikompetitibo dahil sa pagtatanggal ng mga
patakaran na magbibigay proteksyon sa mga ito.
2. Pagtaas ng antas ng kahirapan sa ating bansa dahil sa
mataas na antas ng kawalan ng trabaho at mataas na
kompetisyon sa trabaho ng merkado.
3. Pagdami ng mga taong walang trabaho dahil sa
natutumba ang maliliit na negosyo.
4. Pagbaba ng halaga ng sahod ng mga manggagawa.
5. Paghihigpit ng mga patakaran sa paggawa
6. Pagsasara o pagkalugi ng mga lokal ma kompanya at
industriya na hindi makasabay sa pandaigdigang
kompetisyon
7. Paglaki ng kakulangan sa mahuhusay na manggagawa
sa bansa o brain drain.
8. Pagbubuo ng mga maliliit na armadong grupong
basbas at suporta ng ilang malalakas na armadong
grupo sa ibang bansa.
9. Paglaganap ng biological weapons dulot ng mabilis na
pagkalat ng impormasyon sa iba’t-ibang panig ng
mundo at pagdami ng pamilihan ng mga materyal na
ginagamit dito.
10. Pagkasira ng kalikasan dahil sa hindi maayos na
paggamit ng likas na yaman na pinagkukunan ng mga
sangkap sa paggawa at sa polusyong dulot ng
industriyalisasyon at paggawa.
11. Pagkawala ng mga katutubo o indigenous na kultura
ng bansa dahil sa pagpasok ng mga makabago at iba’t-
ibang kultura ng ibang bansa at pagyakap ng mga
katutubo sa ibang kultura upang mabuhay.
12. Pagtaas ng dependency rate ng mga bansang may
mabagal na kaunlaran (underdeveloped countries) sa
mga papaunlad na mga bansa (developing countries) sa
mga maunlad na bansa (developed countries) dahil sa
nagsisilbing mercado ng duty free na produkto at
mababang pasahod sa empleyo (cheap labor).
13. Pagpasok at pagkalat ng mga nakakahawang mga
sakit sa iba’t-ibang panig ng daigdig.
14. Pagkakaroon ng mga suliraning may kaugnayan sa
ugnayang panlabas (International Relations) bunsod ng
patuloy na paghahanap ng mga likas na yaman na
makatutulong sa ekonomiya ng mga tao sa isang bansa.
15. Tuluyang paglobo ng utang panlabas. Dulot ng
pakikipagsabayab ng bansa sa pagbabago ng daigdig.
Likas Kayang Kaunlaran (Sustainable Development)-
Ang likas kayang pag-unlad ay pagtugon sa
pangangailangan at mithiin ng mga tao sa kasalukuyan
sa paraang di malalagay sa panganib at may pagsaalang-
alang sa kakayahan at abilidad ng susunod na
henerasyon na makamit din ang kanilang mga
pangangailangan. Ayon sa isang lathalain na may
pamagat na “Our Common Future” o mas kilala sa
mundo
24 bilang Brundtland Report kasama sa diskusyon
ang;
Dalawang Pangunahing Konseptong Nakapaloob sa
Likas Kayang Kaunlaran:
(1) ang mga pangangailangan ng tao, lalo na ng
mahihirap na siyang dapat bigyan ng priyoridad at
(2) ang kalagayan ng ating lipunan at kalikasan sa
ngayon at kung matutugunan ng mga ito ang
pangangailanagan ng tao sa kasalukuyan at sa
hinaharap.
ANG SIMULA NG KONSEPTO NG LIKAS KAYANG
KAUNLARAN- Noong 1969, itinatag ng United States
ang National Environment Policy Act (NEPA). Ito ay
nakatuon sa pangangalaga sa pangangalaga ng
mgamayayaman at sa paglikha at pagpapanatili ng mga
kondisyon kung saan makapamumuhay ng matiwasay
ang lahat ng tao. Layunin din nitong matupad ang pang-
ekonomiya at iba pang mga pangangailangan ng
kasalukuyan at susunod pang henerasyon.
Noong 1972 natukoy ng United Nations Conference on
Human Environment ang posibleng ugnayan ng
kalikasan at kaunlaran Naglitawan na ang mga
panawagan na magkaroon ng isang alternatibong
kaunlaran sa harap ng lumalalang krisis na
pangkalikasan. Subalit, nagpatuloy pa rin angNgunit
patuloy pa rin ang pagkawasak at pagkasira ng
kalikasan. Binuo ng United Nations o Nagkakaisang mga
Bansa ang Pandaigdigang Komisyon sa kalikasan at
kaunlaran( World Commission on Environment and
Development, WCED). Upang pag-aralan at bigyan ng
kaukulang solusyon ang suliranin sa kalikasan at
kaunlaran. Binigyang-diin ng Komisyon ang likas kayang
pag-unlad o sustainable development. Ang likas kayang
pag-unlad ay ang pagtugon sa pangangailangan at
mithiin ng mga tao nang may pagsaalang-alang sa
kakayahan ng susunod na henerasyon na makamit din
ang kanilang mga pangangailangan. Bilang pakikiisa sa
mithiin ng WCED, binuo ng pamahalaan ng Pilipinas ang
Philippine Strategy for Sustainable Development. (PSSD)
na nagsasagawa ng iba’t ibang istratehiya upang
matugunan ang mga pangangailangan ng tao.Pagsama
ng mga isyung pampopulasyon at kapakanan ng
nakararami sa pagpaplano ng pag-unlad. Ang pagsama
ng mga usaping pangkalikasan sa paggawa ng desisiyon,
Kabilang sa mga estratehiya dito ay:
1. Pagbabawas ng paglaki ng mga rural na lugar
2. Pagpapaigting ng edukasyong pangkalikasan
3. Pagkakaroon ng mga sistema para sa mga
protektadong lugar
4. Pagpapaganda o pag-aayos ng mga nasirang
ecosystem
5. Pagpapalakas ng suporta at partisipasyon ng taong
bayan.
6. Pagpigil sa polusyon
Tatlong Aspekto ng Likas Kayang Kaunlaran
1. Pang-ekonomiya- ito ay isang sistema na may
maayos na ekonomiya na kayang makagawa at
makapagbigay ng mga produkto at tuloy-tuloy na
serbisyo: may maayos na antas ng pamamahala, lebel
ng utang panlabas, at walang magiging malalang pinsala
sa agrikultura at industriya.
2. Pangkapaligiran- ito ang sistemang nagpapanatili ng
sapat na mga likas na yaman, iniiwasan ang pang-
aabuso sa mga pinagkukunan ng enerhiya at yamang
likas, at naghahanap at gumagamit ng mga
alternatibong mapagkukunan ng enerhiya.
Napangangalagaan din nito ang biodiversity at
ecosystem.
3. Panlipunan- ito ang sistemang tumutugon sa
pangangailangan ng lipunan at nagsusulong ng
pagkakapantay-pantay ng lahat ng mamamayan sa
pagtanggap sa mga serbisyong panlipunan kabilang ang
kalusugan at edukasyon. May pagkakapantay-pantay sa
kasarian at umaako sa responsibilidad ang pamahalaan
at ang mga mamamayan ay nakikilahok sa mga gawain
ng pamahalaan.
Iba pang Mungkahi Hinggil sa Likas Kayang Kaunlaran-
May iba pang mga isyung dapat pagtuunan ng
pansin upang makamit ang likas kayang kaunlaran sa
lipunan, ekonomiya at kalikasan ayon sa Agenda 21:
(1) Pagpapalawig ng mga karapatang pantao ng
kababaihan at pagkakaroon ng pagkakapantay-pantay
ng mga kalalakihan at kababaihan.
(2) Pangangalaga sa mga karapatan at empowerment o
pagbibigay-kapangyarihan sa mga kabataan.
25
(3) Pagkakaloob sa lahat ng mga karapatan para sa
sexual reproductive health.
Ang mga ito ay mahahalagang pundasyon para
sa development agenda na nakasentro sa tao at
nakatuon sa daigdig. Ang mga patakarang ito ay
kailangan sa lahat ng mga bansa-- maunlad man o hindi.
Basic Principles of Sustainable Development (2000)-
Sinabi ni Jonathan Harris na ang tunay na likas
kayang kaunlaran ay nangangailangan ng malakihang
pagbabago sa mga paraan ng produksyon sa
sumusunod na larangan:
1. Agrikultura- Nanganganib ang ating kalupaan at
katubigan dahil sa patuloy na paglobo ng populasyon
ngmundo. Malulutas ito kung gagamit ng mga
organikong paraan ng pamamahala ng lupa at pagpuksa
ng peste, at pagpapahusay ng irigasyon. Sa ganitong
mga paraan, maiibsan ang polusyon sa lupa at tubig.
Bukod pa rito dapat ding pag-aralan kung paano
mapababagal ang paglago ng populsayon at kung paano
maibabahagi sa lahat ng tao ang mga produktong
inaani.
2. Enerhiya- Kailangan maghanap ng mga alternatibong
mapagkukunan ng enerhiya na mula sa renewable
sources tulad ng araw at hangin. Dapat pag-aralan ng
bawat bansa at komunidad kung alin ang pinakamabisa
nilang mapagkukunan ng enerhiya, depende sa kanilang
lokal na kalagayan.
3. Industriya- Ang bagong konsepto ng industriyal
ecology ay nangangahulugang babaguhin at aayusin ang
sektor ng industriya upang matupad ang layuning
mabawasan ang pagpapakawala ng mga
nakapipinsalang gas o kemikal at mapatupad ang
paggamit muli ng mga materyales sa lahat ng baitang sa
produksyon.
4. Pinagkukunan ng Renewable Resources- Dahil sa
pang-aabuso sa ating likas na yaman mula sa kalupaan
at katubigan, kailangan ng reporma sa pamamahala at
paggamit sa mga ito. Ang mga lokal na komunidad ay
dapat makibahagi sa pangangalaga ng mga yamang-likas
upang mapakinabangan ang mga ito nang hindi ito
nasisira o nauubos.
Ang United Nations Conference on Environment and
Development (UNCED), na kilala rin bilang Rio de
Janeiro Earth Summit, Rio Summit, Rio Conference, at
Earth Summit (Portuguese: ECO92), ay isang
pangunahing kumperensya ngUnited Nations
na ginanap sa Rio de Janeiro mula Hunyo 3 hanggang 14
noong 1992. Ang Earth Summit ay nilikha bilang isang
tugon para sa mga miyembro ng UN upang
makipagtulungan nang sama-sama sa mga
pandaigdigang isyung pangkapaligiran at pang-
kaunlaran pagkatapos ng Cold War. Dahil sa mas
maraming mga isyu ang tinalakay dito, umabot sa 170
delegado at may mahigit 100 punong bansa ang
nagsipagdalo kaysa sa pagpupulong sa Stockholm. Sa
pamamagitan nito, nagkaroon din ng pagkakataon ang
mga punong-bansa na lumagda sa pandaigdigang
kalakalan (world conventions) tungkol sa global
warming at biodiversity-- ang A declaration of
Environment and Development. Dahil sa pagkakalikha
at kumperensyang ito, marami sa ibat-ibang larangan
ang nagpakita ng katulad na interes sa pag-unlad kagaya
sa mga isyu na tinalakay, kabilang ang mga non-
governmental organization (NGO).  Alituntunin ng Forest. Bukod dito, ang mga mahahalaga
Noong 2012, ang United Nations Conference on
Sustainable Development na ginanap din sa Rio, at
karaniwang tinatawag na Rio + 20 o Rio Earth Summit
2012. Ito ay ginanap mula 13 hanggang Hunyo 22.
Kasama ang mga isyu na natugunan: ang systematic
scrutiny ng mga pattern ng produksyon - lalo na ang
produksyon ng mga nakakalason na sangkap, tulad ng
lead sa gasolina, o lason na basura kabilang ang
radioactive chemicals, alternatibong mapagkukunan ng
enerhiya upang palitan ang paggamit ng fossil fuels na
delikado at na naka-aapekto sa pandaigdigang
pagbabago ng klima, bagong pag-asa sa mga sistema
ng pampublikong transportasyon upang mabawasan
ang mga emissions ng sasakyan, kasikipan sa mga
lungsod at mga problema sa kalusugan na dulot ng
maruming hangin at usok at ang lumalaking paggamit at
limitadong supply ng tubig. Ang isang mahalagang
tagumpay ng summit ay isang kasunduan sa Climate
Change Convention na kung saan ay humantong sa
Kyoto Protocol at ang Kasunduan sa Paris. Ang isa pang
kasunduan ay ang "hindi pagsasakatuparan ng anumang
gawain sa mga lupain ng mga katutubong mamamayan
na magdudulot ng degradasyon sa kapaligiran o
pagiging hindi naaangkop sa kultura".
Ang Convention on Biological Diversity ay binuksan
para sa paglagda sa Earth Summit, pagsisimula muli sa
pagtutukoy ng mga panukala na hindi likas na
hinihikayat ang pagkawasak ng natural na ecoregions at
tinatawag na di-ekonomiko na paglago. Bagama't
pinirmahan
26 ni Pangulong George HW Bush ang
Convention of Earth Summit tungkol sa Klima, kinilala
ng kanyang EPA Administrator na si William K. Reilly na
ang mga layunin ng US sa kumperensya ay mahirap na
makipag-ayos at ang mga internasyonal na resulta ng
ahensiya ay magkakahalo, kabilang ang kabiguan ng US
na mag-sign sa ipinanukalang Convention sa Biological
Diversity. Ang labindalawang lungsod ay pinarangalan
din ng Pamahalaang Lokal para sa mga makabagong
programa sa kapaligiran. Kasama sa mga ito ang
Sudbury sa Canada para sa ambisyosong programa nito
upang mabawi ang pinsala sa kapaligiran mula sa lokal
na industriya ng pagmimina, Austin sa Estados Unidos
para sa kanyang berdeng diskarte sa gusali, at
Kitakyushusa, Japan para sa pagsasama ng isang
internasyonal na edukasyon at pagsasanay na bahagi sa
kanyang munisipal na programa sa pagkontrol ng
polusyon. Ang Earth Summit ay nagresulta sa mga
sumusunod na dokumento: (1) Rio Declaration on
Environment and Development (2) Agenda 21 (3) Mga
at may legal na kasunduan (Rio Convention) ay binuksan
para lagdaan ang: (1) Convention on Biological Diversity
(2) Framework Convention on Climate Change
(UNFCCC)
United Nations Convention sa Combat Desertification-
Para matiyak ang pagsunod sa mga kasunduan sa Rio
(lalo na ang Rio Declaration on Environment and
Development at Agenda 21), ang mga delegado sa Earth
Summit ay nagtatag ng Komisyon sa Sustainable
Development (CSD). Noong 2013, ang CSD ay pinalitan
ng High-level Political Forum sa Sustainable
Development na nakakatugon sa bawat taon bilang
bahagi ng mga pulong ECOSOC, at bawat ikaapat na
taon bilang bahagi ng mga pulong ng General Assembly.
Itinuturo ng mga kritiko na marami sa mga kasunduan
na ginawa sa Rio ay hindi natanto tungkol sa mga
pangunahing mga isyu tulad ng pakikipaglaban
sa kahirapan at paglilinis sa kapaligiran. Ang Green
Cross International ay itinatag upang bumuo sa trabaho
ng Summit. Ang unang edisyon ng Mga Pagtasa sa
Kalidad ng Tubig, na inilathala ng WHO /Chapman &
Hall, ay inilunsad sa Rio Global Forum.
United Nations Conference for Sustainable
Development 2012 (RIO+20) Ang pinuno ng Philippine
Council for Sustainable Development (PCSD) sa ilalim ng
administrasyong Aquino na si Kalihim Arsenio M.
Balisacan ang nanguna sa deligasyon ng Pilipinas sa
naganap na UN Conference for Sustainable
Development 2012 0 RIO+20 na naganap noong Hunyo
20-22 sa Rio de Janeiro, Brazil. Kasama na lumagda ang
Pilipinas sa pagtatag ng Global Green Growth Institute
(GGGI) na may layuning magtatag ng tinatawag na
green economy, ang pangangalaga sa kalikasan kasabay
ng pagtulong sa mga taong mahihirap, gayun din ang
pagkakataong pagtibayin ang kanilang ugnayan sa isat-
isa tungo sa sama-samang pagsulong sa likas kayang
kaunlaran. Ang green economy din ay kumikilala sa Mataas na Paaralang Tondo
yaman at pagkakaiba ng mga kultura at paggalang sa
mga ito. Dibisyon ng Maynila

Ang kahalagahan ng Philippine Council for Sustainable

Development (PCSD) ay konektado sa pagkamit ng
“sustainable development” (SD) o likas kayang pag-
unlad. Ano ang Philippine Council for Sustainable
Development?  AngPhilippine Council for Sustainable
Development ay isang organisasyon na binuo upang
makapagbigay ng pokus sa mga isyu tungkol sa
pangangailangan para sa likas kayang pag-unlad para sa
mga tao. Ang kahalagahan ng Philippine Council for
Sustainable Development ay ang pagbibigay ng
mekanismo para makamit ang prinsipyo ng likas kayang
pag-unlad at siguraduhin ang pagsasama ng konseptong
ito sa pambansang patakaran, plano at programa na
lalahukan ng lahat ng sektor ng lipunan.  

Isa sa mga dahilan ng pagkakakatatag ng

Philippine Strategy for Sustainable Development o PSSD
ay upang makamit ang pag-unlad ng ekonomiya na may
kaakibat na proteksyon sa mga likas yaman ng bansa.
Mahalaga ang likas-kayang pag-unlad o
sustainable development dahil sa lumalalang krisis
pang-kapaligiran, na dala ng pagkawasak at pagkasira ng
kalikasan na bunga ng patuloy na “pag-unlad.”

27
>>>>>>>>WAKAS<<<<<<<<

Inihanda ni G. Lawrence B. Duque

Guro sa Kontemporaryong Isyu (G10)