KARAGDAGANG IMPORMASYON

b.) Sa ikalawang usapin ng ‘etnokultural’, tatlong konsepto ang imperatibong matalakay.

Ang mga konseptong etnisidad, kultura at identidad ay mahalaga sa pagtugon sa tanong na ano.
Ano ba ang imamapa sa ‘pagmamapang etnokultural’?

• Binubuo ng dalawang kataga ang terminong ‘etnokultural’ – etnik o etnos at kultura o

cultura. Mula sa salitang Griyego, ang ‘etnos’ () ay tumutukoy sa isang kalipunan ng tao o
nasyon. Isa pang ‘etnos’ () sa Griyego ang nangangahulugan naman ng isang
mababang uri ng tao, sa Ingles ay ‘heathen’. Ayon sa Oxford English Dictionary,
napagkakamalan ang unang ‘etnos’ bilang tumutukoy sa Ingles na ‘heathen’, at nagiging
korupsyon ng orihinal na kahulugan nitong nasyon.1
Sa diksyunaryong Ingles kung gayon, ang salitang ‘ethnic’ ay tumutukoy sa nasyon
(hindi Kristyano o Judeo, Hentil, heathen, o pagano). Tumutukoy din ito sa ‘race’ o yaong may
komonalidad sa lahi, kultura,relihyon at wika. Sa loob ng isang malaking sistema tulad ng
Estados Unidos, ang ‘ethnic ay tumutukoy sa isang natatanging grupo, kaya’t tinatawag sa
kolokyal bilang ‘foreign’, ‘exotic’.2
Sa Dictionary of Human Geography, ang kontemporaryong paggamit diumano ng
‘ethnicity’ ay paraan ng pagpakahulugan ng mga indibidwal ng kanilang personal na identidad.
Ito’y isang uri din ng social stratification kapag ang tao ay nag-organisa na ng kalipunan base sa
‘totoo’ (real) o tinatayang (perceived) pinag-ugatan. Ayon naman sa mga sociobiologists, ang
“ethnicity is a primordial human value that is, at bottom, the legacy of a deep-seated drive to
ensure access to food and shelter.”Ipinapaliwanag nito ang “ethnic solidarity as an extension of
the biologically driven feelings that link individuals to their nuclear family and kin.”3
Sa Encyclopedia of Sociology, ang ‘ethnic groups’ ay tumutukoy sa mga miyembro “
[who] entertain a subjective belief in their common descent because of similarities of physical
type or of customs or both, or because of memories of colonization and migration.”4

1
The Oxford English Dictionary, 2nd edn. (Oxford: Clarendon Press, 1989), 423.
2
Ibid., 424.
3
R. J. Johnston (ed.), The Dictionary f Human Geography , 3rd edn. (Oxford: Blackwell, Ltd., 1991), 172.
4
Edgar F. Borgatta at Rhonda J.V. Montgomery (eds.), Dictionary of Sociology, 2nd edn (New York: MacMillan,
2000), 81.
 Sa mga depenisyong ito, nakapaimbabaw ang salik ng lahi (angkan o tribu), kultura at
kasaysayan. Ang pagkakabigkis ay sinasabing nakaangkla sa primordial na damdamin ng bawat
miyembro sanhi ng pangangailangang biolohikal tulad ng pagkain at seguridad. Isinasaad nito na
ang puno’t dulo ng etnisidad ay ang pakikipagsapalaran ng tao sa kanyang kapaligiran.
Ang pakikipagsapalaran ay isang survival instinct ng tao. Kung salat ang materyal na
kapaligiran, unahan sa paghahanap ng pagkain. Pakikihamok ang resulta sa matinding
kompetisyon. Subalit hindi nakaangkla ang depinisyon ng etnisidad sa pagsustena ng isang
payak na komunidad na binubuo lamang ng pamilya at angkan. Dahil kung ganito ang pananaw,
primitive tribalism ito at hindi tumuturol sa usapin ng etnisidad. Ipinapawalang saysay din nito
ang mapayapang pakikipamuhay ng mga tribu sa bawat isa na makikita sa kanilang mga
kasunduan o peace pacts. Kung gayon, ang pakikipagsapalaran sa kapaligiran ay lampas sa
kategorya ng batayang materyal lamang sapagkat ipinapalagay ng etnisidad ang pagkakaroon ng
nasyon-estado na siyang dambuhalang institusyon na sumasaklaw sa buhay at kapakanan ng tao.
Naituturing grupong etniko ang isang kalipunan ng tao kapag ang kanilang ekonomiko, kultural
at sosyo-pulitikal na interes ay sinasagkaan o nasasagkaan ng estado. Sa depenisyon ng isang
Pilipinong kritiko:

ethnicity is a political state of mind that appeals to the evocative issues of

common provenance, shared domain and a unifying language and sense of
destiny, hence, essentially a socio-political and ethno-historic configuration.5

Implisito sa mga depenisyon ang subjectivity sa kung ano ang pinaniniwalaang

komonalidad ng isang etnikong grupo. Ang mga Kalinga at Bontoc halimbawa ay itinuring
etniko nang tinutulan nila ang pagtatayo ng Chico River Dam na magbibigay panganib sa
kanilang matandang lupain. Etniko rin ang mga pulitiko-militar na samahan tulad ng MNLF
nang igiit nila ang pagtatatag ng isang Bangsamoro Republic. Ang mga Cebuano ay grupong
etniko rin dahil sa pagsalungat nila sa pambansang wikang Filipino. Samakatuwid, ang dahilan
ng pakikitunggali ng mga grupong ito laban sa mapanaklaw na interes ng estado ang siyang
dahilan ng kanilang pagkakabigkis hindi lamang sa komonalidad nila sa usapin ng lahi,wika at
tradisyon na maaaring insidental lamang.

5
Arnold M. Azurin, Reinventing the Filipino: Sense of Being and Becoming (Quezon City: UP Press, 1993), 5.
 Ang depenisyon ng etnisidad na nakakawing sa usapin ng estado at ng nasyon –
nasyunal sa aspektong pulitikal ay sinasabi nina Glazer & Moynihan na kamakailan lamang.
Wala ito sa 1933 edisyon ng Oxford English Dictionary at lumitaw lamang sa 1972 Supplement
kung saan nairekord ang unang paggamit sa termino ni David Riesman noong 1953. Sa 1973
edisyon ng American Heritage Dictionary, ang entry ay may dalawang kahulugan: 1) The
condition of belonging to a particular ethnic group; at 2) Ethnic pride. Ang terminong ito ay
tinignan nina Glazer & Moynihan na bukas at nasa present tense. Para sa kanila, ang etnisidad ay
isang bagong kategorya ng pag-aaral bagama’t hindi nito pinasusubalian ang karanasan ng mga
magkakatunggaling grupong etnik bago pa inilunsad ang terminong ito sa mga diksyunaryo. Para
kina Glazer & Moynihan, ang pagtindi ng tendensya ng mga tao sa maraming bansa na igiit ang
sariling kaakuhan/identidad ay hudyat ng isang kakaibang penomenolohikal na usapin na
kailangang pagtuunan ng akademikong pag-aaral. Subalit ang etnisidad ay hindi lamang kaugnay
ng penomenon ng mga bagong estado na may layon nang pagbuo ng nasyon, dahil pati mga
lumang estado ay may ganito pa ring adhikain.6
Ayon kay Walker Connor, nang gamitin ang katagang etnisidad ng mga Amerikanong
sosyolohista, na tumukoy sa isang maliit na grupo sa loob ng isang lipunan, saka nagkaroon ng
dikotomiya ng minorya sa mayorya, ito ma’y grupong relihyoso, linguistic, at/o iba pa. Ang
dikotomiyang ito ang nagbigay daan sa kasalukuyang pag-unawa ng konsepto ng etnisidad na
nakabatay sa usapin ng kapangayarihan; ang konsepto ng etnisidad vis-à-vis ang usapin ng
nasyon, nasyon-estado at hegemony.7
Para sa ‘pagmamapang etnokultural’, ang usapin ng etnisidad ay tumutukoy sa
pakikipagsapalarang pulitikal ng isang grupo o kalipunan ng tao laban sa estado dahil sa paggiit
ng kanilang karapatan, aspirasyon at pamumuhay. Paano titignan ang Pangasinan bilang isang
grupong etniko?
Sa punto de bista ng Maynila bilang sentro ng nasyon-estado, ang Pangasinan ay isa
lamang lalawigan o politikal na yunit nito. Kung gayon, rehyunal, lokal, kaya’t periferal.
Nagiging mahalaga lamang ang Pangasinan pagdating ng halalan dahil sa dami ng tinatawag na
‘ethnic vote’ o populasyong botante nito. Samakatuwid, ang Pangasinan ay grupong etniko dahil
sa ‘ethnic vote’ nito.
6
Nathan Glazer at Daniel Moynihan (eds.), Ethnicity: Theory and Experience (London: Harvard University Press,
1975), 1-26.
7
Walker Connor, “A Nation is a Nation, is a State, is an Ethnic Group, is a …,” Nationalism, eds. John Hutchinson
at Anthony D. Smith (New York: Oxford Press, 1994), 36-46.
 Ilan pang Manilacentric views ukol sa Pangasinan bilang grupong etniko ang akusasyon
na naghihingalo na ang wika at kultura ng Pangasinan, kungdiman burado na ang kanyang
etnolingwistikong katangian. Ang panitikan ng Pangasinan, nakatitik man o salimbibig ay
asersyon ng etnisidad ng lalawigan.
Ang Pangasinan ay tinitignan din bilang pook na maraming faithhealers. Isa rin itong
prodyuser ng bagoong, bukayo at bangus. Tahanan din ang Pangasinan ng mga naglalakong
nakakariton na tinawag ng mga turista na cattle caravan. Ang industriya ng mga tagarito na
matamang inilarawan ng mga tagalabas ang nagpapakahulugan sa Pangasinan bilang natatanging
grupong etniko.
Kung tutuusin, hindi malay ang mga Pangasinan na sila’y isang grupong etniko.
Nagmamaliw lamang ang etnisidad ng mga tagarito kapag sila’y nakikipagtalastasan sa estado
ayon sa kanilang paggigiit sa sariling pamumuhay, kultura at mga adhikain. Samakatuwid, ang
etnisidad ng mga Pangasinan ay isang uri ng asersyon, pakikipagtalastasan, at
pakikipagsapalaran laban sa mga nagsasantabi ng kanyang karapatan at interes na umiral at
bumubura sa kanyang sariling kaakuhan o identidad.
Ang ‘pagmamapang etnokultural’ ay pagtatala ng artikulasyon ng etnisidad ng
Pangasinan bilang tao at lugar.

• Ang katagang ‘kultura’ o cultura sa ‘etnokultural’ ay mula sa Latin na may kahulugan

na “cultivation, tending…”.8 Sa The American Heritage Dictionary of the English Language, ang
entri sa culture ay may depenisyong, “the totality of socially transmitted behavior patterns, arts,
beliefs, institutions, and all other products of human work and thought.”9
Para kay Clifford Geertz, ang culture ay “the totality of local meanings in terms of which
people understand, think about, talk about, and describe behavior, institutions, events and
processes. Culture is public – in the actions people interpret, in their discussions, rituals, and
behavior.”10

8
The Oxford English Dictionary, 2nd edn. (Oxford: Clarendon Press, 1989), 121.
9
The American Heritage Dictionary of the English Language, 3rd edn. (New York: Houghton Mifflin Co., 1996).
454.
10
Clifford Geertz, The Interpretation of Cultures: Selected Essays by Clifford Geertz (New York: Basic Books,
1973). Binanggit sa David Levinson at Melivn Ember (eds.), Encyclopedia of Cultural Anthropology , tomo 2, op.
cit., 418.
 Mahalaga ang pagtingin ni Geertz sa kultura bilang produkto ng pangangahulugan mismo
ng taong may taglay nito. Ang kultura ay hindi depinisyong binubuo ng lipunan sa pamagitan ng
mga antropologo o iskolar-mananaliksik. Hindi rin ito depenisyong iginagawad ng estado sa
pamagitan ng sistema ng edukasyon. Ito ay hinuhugot mula sa karanasan at persepsyon ng mga
taong pinag-aaralan ang kultura.
Para sa ‘pagmamapang etnokultural’, ang kultura ay tatayain sa matalik na ugnayan nito
sa usaping etnisidad vis-à-vis usapin ng nasyon/ nasyon-estado. Ipinapalagay na sa isang
kabuuang pang-nasyon, walang iisang kultura ang namamayani subalit may dominanteng kultura
ng nasyon. Binabasag ang presuposisyon ng homogeneity sa katunayan ng pagkakaroon ng
marami o multiple cultures sa loob ng isang itinatakdang nasyon-estado. Ang konsepto ng
multiculturalism ang nagbibigay patunay sa pagsulpot ng mga grupong etniko. Bilang maliit na
kultura sa dambuhala at dominanteng kultura ng nasyon-estado, ang grupong etniko ay
itinuturing partial o minority culture. Idinidiin nito ang pagkakaiba-iba sa loob ng isang
kabuuan. Ani isang kritiko:

The partial, minority culture emphasizes the internal differentiations, the ‘foreign
bodies’, in the midst of the nation – the interstices of its uneven and unequal
development, which give the lie to its self-containedness.11

Ang Pangasinan bilang isang grupong etniko ay isa ring kulturang minorya sa loob ng
dambuhala at dominanteng kultura ng nasyon. Ang Maynila bilang sentro ng nasyon ay
nakapagbalangkas ng sariling pagpakahulugan at paghugis sa Pangasinan bilang isang marginal
na lalawigan na nakakabit sa Ilocandia at may kulturang unti-unti nang naglalaho. Sa mga elit ng
Pangasinan, lantad at nakatitik ang kanilang tugon sa pagpapakahulugang ito ng nasyon. Wika
ng isang kritiko:

Consequently, whether or not the culture of the group is ancient or is newly

fashioned, the study of ethnicity and nationality is in large part the study of
politically induced cultural change. More precisely, it is the study of the process
by which elites and counter-elites within ethnic groups select aspects of
thegroup’s culture, attach new value and meaning to them, and use them as
symbols to mobilize the group, to defend its interests, and to compete with other
groups.12

11
Homi K. Bhaba, “Culture’s In-Between,” Questions of Cultural Identity, ed. Stuart Hall at Paul du Gay (London:
Sage Publications, 1996), 57.
Sa mga ordinaryong mamamayan, ang kanilang industriya, pamumuhay at pang-araw-araw na
gawain ay patunay ng patuloy na pag-iral ng kultura ng Pangasinan. Kung tutuusin, ang mga
hindi nakatitik na artikulasyon ay mas malapit sa kaibuturan ng etnokultura ng lalawigan.
Sa ‘pagmamapang etnokultural’, ang kultura ng Pangasinan ang siyang sumasagisag ng
katunayan o ebidensya at maging sanggunian ng itinutulak na mga asersyon ng etnisidad.

• Magkakawing sa usapin ng etnisidad at kultura, ang identidad ay kadalasang proyekto

ng tagalabas o askripsyon ng iba sa kanyang kapwa. Ang kalipunan ng tao sa matandang
pamayanan halimbawa ay kinikilala ng karatig na pamayanan at bise-bersa. Sa karanasan ng
Pilipinas, ang Iluko ay bansag ng mga Igorot. Gayundin, ang Igorot ay bansag ng mga Iluko.
Ang ‘I’ sa Iluko ay ‘taga’, at ‘luko’ ay ‘patag’ – ibig sabihin, taga-patag. Ang ‘gorot’ ay ‘gurod’
na ang ibig sabihin ay taga-bundok. Mula sa punto de bista ng mga taga-patag, ang mga tao sa
itaas ay taga-bundok o ‘I-gorot’. Sa mataas na punto de bista naman ng mga taga-bundok, ang
mga taga-patag ay ‘I-luko’. Ang dalawang pamayanang ito ay magkaugnay kahit sila’y
pinaglayo ng pisikal na kapaligiran. Magkaugnay sila sa punto de bista ng bawat isa na ang
kabilang pamayanan ay iba sa kanila.
Sa usapin ng identidad ng Pangasinan kaugnay ng etnisidad at kultura, ito ay naitakda sa
punto de bista ng nasyon. Bilang isang minoryang kultura na nakikipagsapalaran sa dominanteng
kultura ng nasyon sa asersyon ng kanyang etnisidad, ang identidad ng Pangasinan ay
nagmimistulang label o bansag ng isang nakapanyayaring kultura. Ang mga panturing at
pantukoy ng pagtatakda ng identidad ng Pangasinan ay nilikha mula sa kabatiran ng
‘pagkakaiba’ (difference) mula sa punto de bista ng nasyon. Ang kaugnayan sa ‘iba’ (other) ang
nagpapalitaw sa kakulangan nitong umagapay sa pamantayan ng tagapagtakda:

identities are constructed through, not outside, difference… it is only through the
relation to the Other, the relation to what it is not, to precisely what it lacks, to
what has been called its constitutive outside that the ‘positive’ meaning of any
term -- and thus its ‘identity’ – can be constructed.13

12
Paul Brass, “Elite Competition and Nation Formation,” Nationalism, eds. John Hutchinson at Anthony D. Smith
(New York: Oxford Press, 1994), 87.
13
Ang depenisyong ito ay hinango ni Stuart Hall kina J. Derrida, Positions (Chicago: University of Chicago Press,
1981), E. Laclau, New Reflections on the Revolution of Our Time(London: Verso, 1990), at J. Butler, Bodies that
Matter (London: Routledge, 1993). Nasa Stuart Hall at Paul du Gay, Questions of Cultural Identity, op. cit., 4-5.
 Ang pagpapalabo, kungdiman pagbubura ng kultura at kasaysayan ng Pangasinan ng
dominanteng kultura sa sentro ay taliwas naman sa ilan pang konstruksyong nabuo ukol sa
Pangasinan na nagtatambad ng kahalagahan nito sa larangan ng pulitika at relihyon. Ito ay ang
ethnic vote ng mga Pangasinan at ang pagiging pugad ng maraming faithhealers. Paradoxical ang
pagbubura ng kultura habang itinatakda ang pulitikal at espiritwal na kapangyarihan ng
lalawigan.
Ang rekuperasyon ng identidad ng Pangasinan ay nakasalalay sa kahalagahang pulitikal.
Samantalang pinapangibabawan ng dominanteng kultura sa sentro ang kultura’t kasaysayan ng
Pangasinan bilang isa lamang lokal na komunidad, sa konsepto ng nasyon-estado, naimapa na
ang Pangasinan sa mentalidad ng mga kandidato sa pambansang halalan mula sa pagka-
presidente hanggang sa mga mambabatas sa mataas at mababang kapulungan. Ang katunayan ng
kanyang pagiging politikal na komunidad ay binibigyang lehitimasyon sa literatura ng
COMELEC at sa daloy ng kasaysayang pulitikal ng bansa.
Kinikilala rin ang Pangasinan bilang isang “site of spiritual renewal” nang kilalanin ang
maraming faithhealers na tagarito. Ang mga pangalang Jun Labo at Alex Orbito ay naging
representasyon ng espiritwal na kapangyarihang taglay ng Pangasinan. Tangan ang
kapangyarihang ito, tinahak ni Jun Labo ang parang ng pulitika nang maging mayor ng syudad
ng Baguio. Ang kapangyarihang espirituwal ay naisalin tungo sa kapangyarihang pulitikal.
Itinayo naman ni Alex Orbito ang Pyramid of Asia bilang isang konseptwalisadong pook
na sagrado at banal. Dinesenyo malapit sa Our Lady of Manaoag Shrine, iminuhon ng struktura
ang pagpapatibay sa pagkilala sa Pangasinan bilang pook ng espirituwalidad. Sa madaling salita,
nainstitusyonalisa ang nasyonal na pagpopook sa Pangasinan bilang batis ng kapangyarihang
espirituwal kung saan masasaksihan ang pagtatagpo ng paniniwalang Judeo-Kristyano (Manaoag
Shrine) sa paniniwalang nakaugat sa anitismo (faithhealers).
Subalit ang pagbuo ng identidad ng Pangasinan ay hindi isinuplong ng katutubong
aspirasyon, kungdi, isang pagbibigay lehitimasyon ng nasyon-estado sa kapangyarihang pulitikal
at espiritwal ng lalawigan bilang isang vote-rich province at isang site of spiritual renewal. Dahil
kung uugatin ang etnokultura ng Pangasinan, ang tradisyong manag-anito ay isang uri at praktis
ng kaalamang bayan na pinigil ng karanasang kolonyal. Iginiit ito sa mga samahang
relihyoso/chiliastiko mula nang siglo-19. Ang kapangyarihang pulitikal sa pamagitan ng balota at
kapangyarihang espirituwal sa pamagitan ng struktura (Manaoag Shrine at Pyramid of Asia) ay
mga konsiderasyong elit. Ang mga usapin tungkol sa karapatan sa ilalim ng demokrasya o ng
mga bagong metodo ng panggagamot ay sa sensibilidad ng elit lamang. Sila ang sektor na
tuwirang nakikipagtalastasan at nakikipag-ulayaw sa mga pagtatakda ng estado. Kadalasan,
kaiba ang gagap nila ng kanilang etnisidad at identidad kung ihambing sa pambalana. May ilang
halimbawa pa ng mga elit na sa pakikipagkompromiso sa nasyon-estado ay naipagbibili ang
esensya ng etnisidad. Ani muli ng Pilipinong kritiko:

Such malevolent misappropriation of ethnic legacy, birthright and aspirations

only confuses the essence of ethnicity, and degrades the ethnic groups into mere
pawns of power-grabbers and self-proclaimed liberators.14

Samakatuwid, bilang minoryang kultura, ang etnikong identidad ng Pangasinan ay

itinatakda ng dominanteng kulturang nasa sentro. Subalit maaari rin itong itakda ng sektor elit
na siyang may interes at kapasidad na makipagtalastasan at makipag-ulayaw sa dominanteng
kultura.
Sa pangkalahatan, imamapa ng ‘pagmamapang etnokultural’ ang asersyon ng etnisidad
ng isang minoryang kultura sa hangad na maunawaan at mataya ang sariling identipikasyong
etniko.

14
Arnold M. Azurin, op. cit., 5.