53.

Satyra w służbie społecznej

WPROWADZENIE DO LEKTURY

W początkowym okresie reform Stanisława Augusta Poniatowskiego Ignacy Krasicki przyjaźnił się z
królem i współpracował z nim w krzewieniu idei epoki - przede wszystkim wspierał piórem środowisko
polskich "oświeconych". Wiele wysiłku włożył w walkę z sarmacką obyczajowością szlachty, której
jedynym ze znaków rozpoznawczych było, pozostałe po czasach saskich, powszechne pijaństwo.
Krasicki zwalczał również sarmatyzm jako obowiązujące wówczas w Polsce wzór kulturowy. Model ten
był efektem zarówno słabego wykształcenia szlachty, jak i przywiązania do zakonserwowanych w jej
świadomości religijno - narodowych stereotypów. Pisarz pokłada więc nadzieje w młodym pokoleniu
Polaków - bardziej otwartym na świat, liberalnym i nowoczesnym w myśleniu.

IGNACY KRASICKI (1735-1801) urodził się w Dubiecku nad Sanem w zubożałej, ale arystokratycznej
rodzinie. Kształcił się najpierw na magnackich dworach, potem w szkole publicznej i kolegium
jezuickim we Lwowie. W wieku 16 lat przyjął święcenia kapłańskie i rozpoczął studia w warszawskim
seminarium duchownym, co było w ówczesnej Polsce w jego sytuacji finansowej i rodzinnej (miał
pięcioro rodzeństwa) jedyną możliwością zrobienia kariery. W latach 1759-1761 studiował w Rzymie.
Po powrocie włączył się w nurt oświeceniowych reform, m.in. pisał do czasopisma "Monitor". W 1766r.
został biskupem warmińskim (z tego względu przysługiwał mu tytuł księcia)(XBW) . Prowadził
pracowite, choć zarazem wystawne życie, zajmował się przede wszystkim pisarstwem i edytorstwem
oraz rozpowszechnianiem kultury i osiągnięć nauki. Zyskał wśród współczesnych miano księcia
poetów. Wszystkie swe najważniejsze dzieła - bajki, satyry, trzy poematy heroikomiczne (patrz:
Gatunek, s. 302): Myszeidę, Monachomachie i Antymonachomachie oraz dwie powieści: Mikołaja
Doświadczyńskiego przypadki i Pana Podstolego - napisał w latach 1775-1780, już jako poddany
pruski po włączeniu Warmii do Prus w wyniku I rozbioru Polski. W pisarstwie Krasickiego
odzwierciedla się cała epoka: był zarówno autorem oświeceniowej encyklopedii Zbiór potrzebniejszych
wiadomości, jak i tłumaczem dzieła, które stało się jednym z najważniejszych sygnałów początku
romantyzmu- rzekomo średniowiecznych celtyckich Pieśni Osjana, wydanych (a w istocie napisanych)
przez Jamesa Macphersona (czytaj: džejmz mekfersn) w 1760 r.

SATYRA - to pochodzący ze starożytności gatunek dydaktyczny i moralistyczny, ośmieszający

społeczne lub obyczajowe zjawiska i postawy. Krytykuje i piętnuje wady - a nie konkretnych ludzi - w
celu naprawy rzeczywistości. Z tego powodu zwykle posługuje się przerysowanym przedstawieniem,
karykaturą, komizmem i ironią, prezentuje świat „w krzywym zwierciadle". Satyra ma charakter
retoryczno-publicystyczny, jej literackość przejawia się zaś w artystyczności języka i stosowaniu
elementów fikcji literackiej. Może mieć postać monologu lub dialogu.

DYDAKTYZM - podporządkowanie dzieła sztuki funkcjom wychowawczym, pouczającym. Pouczenie

może odbywać się w literaturze wprost, poprzez sformułowanie wskazań lub zakazów, albo też
pośrednio - np. przez ośmieszenie niepożądanych postaw lub poglądów. Oświeceniowy dydaktyzm
wyraża hasło: "ucząc - bawić, bawiąc - uczyć".

WPROWADZENIE DO ANALIZY

Przyjrzymy się jednej z najsłynniejszych piosenek Kabaretu Dudek - W Polskę idziemy. Piosenka
powstała w 1971 r., autorem jej tekstu jest Wojciech Młynarski, a muzykę skomponował Jerzy
Wasowski (1913-1984) – dziennikarz kompozytor, spiker radiowy, z zawodu inżynier dźwięku, autor
muzyki do wielu piosenek kabaretowych. Wykonawcą piosenki jest wybitny polski aktor teatralny,
filmowy kabaretowy, Wiesław Gołas (ur. 1930). Piosenkę przypomniał także w 2005 r. współczesny
popularny artysta rozrywkowy, Kazimierz Staszewski (Kazik).

WOJCIECH MŁYNARSKI (ur. 1941) - wybitny polski poeta, tłumacz i satyryk, z wykształcenia
polonista, autor wierszy i piosenek, w szczególności kabaretowych, a także odtwórca ról
kabaretowych i piosenkarz. Autor takich przebojów, jak: „Dziewczyny, bądźcie dla nas dobre na
wiosnę", „Ach, co to był za ślub", „Róbmy swoje", „Jesteśmy na wczasach", „Wszystko mi mówi, że
mnie ktoś pokochał", „Prześliczna wiolonczelistka", „Tupot białych mew", ,Och życie, kocham cię nad
życie", „Serce to jest muzyk" i wielu innych.
KABARET (przedstawienie kabaretowe) rodzaj przedstawienia satyrycznego składającego się z
krótkich form scenicznych, tzw. skeczy, które mogą mieć postać monologów lub dialogów (i zarazem
nazwa grupy artystów tworzących tego rodzaju przedstawienia). Pomiędzy skeczami zwykle pojawiają
się piosenki. Przedstawienie kabaretowe ma charakter humorystyczny i odnosi się do wydarzeń
aktualnych, przedstawianych zwykle w ujęciu satyrycznym. W spektaklach tego typu pojawiają się
często uniwersalne treści liryczne i poetyckie. W dwudziestoleciu międzywojennym specyficznym
gatunkiem kabaretu był SZMONCES: krótki utwór sceniczny (dialog, monolog), którego bohaterami
byli spolonizowani Żydzi, używający charakterystycznej odmiany polszczyzny.