31.

REFLEKSJE EGZYSTENCJALNE W POEZJI METAFIZYCZNEJ

WPROWADZENIE DO LEKTURY

Obraz człowieka zmagającego się z myślą o marności dóbr ziemskich i nieuchronnej śmierci
odnajdujemy w sonetach Mikołaja Sępa Szarzyńskiego i Johna Donne'a - angielskiego przedstawiciela
poezji metafizycznej. Obaj poeci rozpatrują problematykę vanitas (marności rzeczy materialnych,
nędzy człowieka) z perspektywy religijnej. Propagują idee heroicznego aktywizmu słabej istoty
ludzkiej, gdyż są przeświadczeni o pomocy Boga oraz o istnieniu rzeczywistości nadprzyrodzonej.

VANITAS (łac. - marność) - pojęcie oznaczające znikomość, bezwartościowość rzeczy i spraw

ludzkich. W tym określeniu mieści się przemijalność, nietrwałość i nikła wartość świata doczesnego i
jego spraw.

DUALIZM - pogląd filozoficzny uznający, że rzeczywistość składa się z dwu podstawowych

elementów; według Platona i części jego chrześcijańskich interpretatorów podstawowe pierwiastki
tworzące świat to idee i powstała z żywiołów materia tworząca ciało, cielesność. Dualizm był
popularny w filozofii baroku, głosił go m.in. Kartezjusz.

PARADOKS (gr. parádoksos - nieoczekiwany, nieprawdopodobny) - to sformułowanie sprzeczne

wewnętrznie, zwykle oparte na kontraście, niezgodne z powszechnie obowiązującymi przekonaniami,
ale zawierające odkrywczą prawdę lub myśl, np. "błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą
pocieszeni".
MIKOŁAJ SĘP SZARZYŃSKI (ur. ok. 1550 w okolicy Lwowa, zm. ok. 1581)
– polski poeta przełomu epok renesansu i baroku, piszący zarówno w języku polskim, jak i
w łacińskim, tłumacz Ludwika z Grenady; najznakomitszy obok Jana Kochanowskiego twórca
literatury staropolskiej.
Uważany czasami za prekursora polskiego baroku (wspólnie ze Sebastianem Grabowieckim) i
najwybitniejszego przedstawiciela nurtu metafizycznego w poezji polskiej tego okresu. Autor liryków
patriotycznych, refleksyjno -filozoficznych sonetów, pieśni, epitafiów i erotyków utrzymanych w
duchu manieryzmu.

Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego

 rozdarcie człowieka postawionego wobec pokus („I nie miłować ciężko, i miłować / Nędzna
pociecha”)
 nietrwałość ziemskich wartości (vanitas), np. władzy, majątku, rozkoszy
 wyższość miłości do Boga

Zad 4/175
Zdaniem osoby mówiącej w sonecie, dramatyzm i paradoksalność sytuacji człowieka w świecie
polega na tym, że powinien kochać Boga, mimo że nie jest od widoczny dla oczu. Ta miłość wiąże się
z doskonaleniem swojej duszy i dbanie o nią. Jest to jednak sprzeczne z żądzami naszego ciała, które
składa się z namiętności, słabości i różnego rodzaju żywiołów.

Zad 5/175
Człowiek może przezwyciężyć dramatyzm sytuacji wierząc i szukając pomocy u Boga. Powinien mieć
silną wolę i optymistyczne myślenie. Powinien dążyć do rozwiązania trudnych sytuacji. Może również
starać się zachować czystość duszy i umysłu, a także zachować harmonię ciała. To wszystko będzie
jednak wiązało się z wyrzeczeniami z jednej jak i z drugiej strony. Jest to zatem sytuacja tragiczna,
która nie ma idealnego i prostego rozwiązania.
Sonet X
JOHN DONNE (ur. 22 stycznia 1572 w Londynie, zm. 31 marca 1631) – czołowy poeta wczesnego
angielskiego baroku, główny przedstawiciel nurtu poezji metafizycznej. Przeszedł z katolicyzmu na
anglikanizm, brał udział w polityce dworu królowej Elżbiety, podróżował po Europie, był bohaterem
skandali obyczajowych, w końcu przyjął święcenia kapłańskie i zasłynął jako kaznodzieja. Nie
publikował za życia swoich wierszy, wydano je w 1633r.

Zad 5/176
Według osoby mówiącej w wierszu słabość Śmierci polega na tym, że tych, których powaliła nie
umrą. Ich dusze czeka życie wieczne. Nie działa sama - "Posłuszna jesteś wojnie, truciźnie, chorobie".

WIELCY ARTYŚCI BAROKU - MUZYKA

Georg Friedrich Händel (ang. George Frideric Handel; pol. Jerzy Fryderyk Händel [wym. Hendel],

ur. 23 lutego 1685 w Halle, zm. 14 kwietnia 1759 w Londynie) – niemiecki kompozytor późnego
baroku, który dokonał syntezy barokowych osiągnięć muzycznych, zwłaszcza niemieckich, włoskich i
angielskich. W 1727 roku stał się poddanym Wielkiej Brytanii. Jest narodowym kompozytorem tego
kraju. Komponował liczne gatunki muzyki baroku, między innymi opery i oratoria. Händel zaliczany
jest do najwybitniejszych twórców muzyki późnego baroku.

Antonio Lucio Vivaldi zwany Il Prete Rosso, pol. „Rudy Ksiądz” (ur. 4 marca 1678 w Wenecji,

zm. 28 lipca 1741 w Wiedniu) – wenecki duchowny rzymskokatolicki, skrzypek i kompozytor.
Uznawany jest za jednego z najwybitniejszych kompozytorów epoki baroku.

Antonio Vivaldi urodził się w Wenecji. Jego ojciec, początkowo cyrulik z zamiłowaniem muzycznym,
był skrzypkiem, który ostatecznie znalazł zatrudnienie w orkiestrze bazyliki św. Marka. To od niego
młody Vivaldi uczył się gry na tym instrumencie. W wieku 25 lat otrzymał święcenia kapłańskie. Pół
roku później we wrześniu 1703 roku rozpoczął pracę jako nauczyciel gry na skrzypcach w sierocińcu
dla dziewcząt Ospedale della Pietà, dla którego komponował do końca życia. W 1705 r. został
opublikowany jego pierwszy zbiór sonat a tre, a cztery lata później nowa seria sonat skrzypcowych. W
1713 roku Vivaldi napisał swoją pierwszą operę Ottone in villa. W roku 1718 udał się do Mantui,
gdzie pozostał przez dwa lata, dyrygując muzyką świecką na dworze księcia Filipa. Po powrocie do
Wenecji, w 1727 r. opublikował Il cimento dell'armonia e dell'inventione ze słynnym zbiorem Le
quattro stagioni (Cztery pory roku). W ostatnich latach życia podróżował po Europie dyrygując
wykonaniami swoich dzieł. W 1740 wyruszył do Wiednia, gdzie rok później zmarł na nierozpoznaną
do końca chorobę.

Johann Sebastian Bach (w formie spolszczonej Jan Sebastian Bach, ur. 21 marca 1685 w Eisenach,

zm. 28 lipca 1750 w Lipsku) – kompozytor i organista niemiecki epoki baroku, jeden z
najwybitniejszych artystów w dziejach muzyki, kompozytor dworski. Czołowa postać rodu Bachów,
wybitny wykonawca i jeden z najbardziej wpływowych kompozytorów. Był twórcą wszechstronnym:
uprawiał wszystkie gatunki muzyki (oprócz opery), do perfekcji doprowadził technikę polifonii,
polegającą na prowadzeniu jednocześnie kilku linii melodycznych zgodnie z zasadami harmonii i
rytmu. Jego muzyka emanuje głębią uczuć, harmonią i spokojem. Do szczytowych osiągnięć Bacha
należy Pasja według św. Mateusza - monumentalny utwór na chór i orkiestrę, skomponowany na
Wielki Piątek - oraz Wariacje Goldbergowskie - koncert klawesynowy napisany na zamówienie
arystokraty, który cierpiał na bezsenność. Arcydziełem polifonii jest Kunst der Fuge - zbiór fug,
utworów opartych na jednym temacie melodycznym, oraz Das Wohltemperierte Klavier. Augustowi
III ofiarował kantatę z okazji jego koronacji na króla Rzeczypospolitej.