Professional Documents
Culture Documents
Panimula
Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan at
epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-usbong
ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa
daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya, pulitika at
ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang kamalayan? Handa
ka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas sa
mga pangyayaring ito.
Aralin 3: Pagkamulat
258
Naipaliliwanag ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan ng
Aralin 3 mga Rebolusyong Pranses at Amerikano
Naipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng konsepto ng
Nasyonalismo sa Europe at iba’t ibang bahagi ng daigdig
PAUNANG PAGTATAYA
Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul na
ito, sagutin ang sumusunod na pagsusulit. Isulat ang letra ng wastong sagot sa
bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subuking
muling sagutan ang nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito.
A. I - II - III
B. II - I - III
C. III - I - II
D. I - III – II
259
C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan.
D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng
pamamahala.
A. John Locke
B. John Adams
C. Rene Descartes
D. Jean-Jacques Rousseau
7. Suriin ang mapa ng Italya. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya sa
ekonomiya nito?
260
A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.
B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.
C. Bukas ang iba’t ibang ruta nito sa kalakalan.
D. Madali itong masakop ng ibang bansa.
A. Spain
B. England
C. Portugal
D. Netherlands
10. Angt cartoon sa ibaba ay kumakatawan sa mga estado sa America. Ano ang
mensaheng ipinakikita nito kung nangyari ito sa panahon ng rebolusyon laban sa
British?
261
11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang
panahon?
A. 1,2,3,4
B. 1,2,3
C. 2,3,4
D. 3,4
12. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England. Nang
magsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar ang France sa
United States na malaki ang tulong sa pananagumpay ng huli. Batay dito, ano ang
pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?
262
15. Maraming makabagong ideya at imbensyon ang nabuo noong Rebolusyong
Siyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa sansinukob. Alin sa
sumusunod ang pinakamahalagang ambag ng Rebolusyong Siyentipiko sa mga
Kanluranin?
18.
I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italya at
lumaganap sa kabuuan ng Europa.
II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural
ang pagkakaimbento ng ‘movable press’ ni Johan Gutenberg.
19.
I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista
ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng
Simbahang Katolika.
263
II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ang paniniwalang
ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi
ang Simbahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.
20.
I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng
pananakop, nakahihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig.
II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at
nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.
ALAMIN
264
A L A M E R K A N T I L I S M O
D I M B S E T N A T S E T O R P
V S I O L P R O T S E T O R P R
C O K A T O L I K O W H P S E I
E M D K E R A L S E A R L K E S
T S K U Y M T T A P T K N G P R
N I R S F A G U M O Y A S O O U
M N L W C S B S N R B N C T R K
P A T P L Y A S H R E O P Y U G
E M Y M B O U R G E O I S I E A
R U L R E N A I S S A N C E S P
Y H C R A N O M L A N O I T A N
265
Pamprosesong tanong
266
Pamprosesong tanong
(Sa bahaging ito, isulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)
267
PAUNLARIN
Diagram Blg. 1.1 Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong
Taon) nina Vivar et.al, pahina 156
268
Pamprosesong tanong
Panuto: Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeosie. Iyong itala ang
mahahalagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out at concept map
ng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie.
269
PAG-USBONG NG BOURGEOISIE
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp.209-211
270
PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIE
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
_______________ ________________
Dahilan ng kanilang _________ Epekto________________
sa Paglakas ng
Paglakas Europe __
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
Pamprosesong tanong
271
GAWAIN 6: Magbasa at Unawain!
MERKANTILISMO
272
Pamprosesong tanong
273
PAGTATATAG NG NATIONAL
MONARCHY
Sa pamamagitan ng buwis,
nagkaroon ng pondo ang hari
upang magbayad ng mga sundalo.
Dahil dito, nakalaya ang hari mula
sa proteksiyon na dating ibinibigay
ng mga knight ng panginoong
maylupa. Dahil ang katapatan ng
mga sundalo ay nasa hari, maaari
silang gamitin ng hari laban sa mga
knight ng panginoong maylupa
Ease modyul 10
kung kinakailangan. Bukod dito,
Malaki ang naitulong ng maaari nang humirang ang hari ng
pagtatatag ng national monarchy mga edukadong mamamayan
sa paglakas ng Europe. bilang kolektor ng buwis, hukom,
Matatandaan na sa panahon ng sekretarya, at administrador.
piyudalismo, walang
sentralisadong pamahalaan.
Mahina ang kapangyarihan ng Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
hari. Ang naghahari ay ang mga Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212
noble na sila ring mga
panginoong maylupa. Ang hari ay
itinuturing lamang na
pangunahing panginoong may
lupa. Ano-ano ang salik na nakatulong sa
muling paglakas ng kapangyarihan
Subalit nabago ang ng hari?
katayuan ng monarkiya sa tulong _____________________________
ng mga bourgeoisie. Ang hari na _____________________________
dating mahina ang kapangyarihan _____________________________
ay unti-unting namayagpag sa _____________________________
pamamagitan ng pagpapalawak _____________________________
ng teritoryo at pagbubuo ng
matatag na sentralisadong
pamahalaan. Humirang siya ng
mga mamamayang nagpatupad
ng batas at nagsagawa ng
paglilitis at pagpaparusa sa korte
ng palasyo. Bilang resulta, ang
katapatan ng mamamayan ay
lumipat mula sa panginoong
maylupa tungo sa pamahalaan na
may kakayahang protektahan sila.
Handa silang magbayad ng buwis
para sa proteksiyong ito.
274
PAG-USBONG NG MGA NATION- Tungkulin ng hukbo na palawigin
STATE ang teritoryo at kapangyarihan
ng monarkiya kahit
Sa pagbabago sa konsepto ng mangahulugan ito ng digmaan.
monarkiya. naitatag na rin ang mga Nagsimula rin ang institusyon ng
batayan ng mga nation-state sa burukrasya sa mga opisyal o
Europe. Ang nation-state ay kawani na may kasanayan para
tumutukoy sa isang estado na patakbuhin ang pamahalaan
pinananahanan ng mga mamamayan ayon sa kautusan ng monarkiya.
na may magkakatulad na wika, Kabilang sa katungkulan ng mga
kultura, relihiyon, at kasaysayan. opisya at kawani ang
Dahil sa kanilang pagkakahalintulad pangongolekta ng buwis,
na kultural, ang mga mamamayan ay pagpapatupad ng batas, at
isang nagkakaisang lahi. Bukod sa pagkakaloob ng hustisya.
pagiging nasyon, isa rin silang
estado sapagkat nananahan sila sa Dahil sa
isang tiyak na teritoryo at may makapangyarihan ang mga
pamahalaan silang may soberanidad nation-state, nagpakita ng
o kasarinlan. Isa silang ibayong lakas ang Europe.
nagkakaisang lahi na may katapatan Nabuo sa Europe ang mga
sa kanilang bansa. bagong institusyong pampolitika,
panlipunan, at pang-ekonomiya.
Mahalagang katangian ng Ang paglakas ng Europe ay
nation-state sa panahong ito ang nagbigay-daan din sa
pagkakaroon ng sentralisadong pagpapalawak nito ng
pamahalaan sa ilalim ng isang impluwensiya. Naganap ito sa
pambansang monarkiya na may panghihimasok at pananakop ng
kakayahan at kapangyarihan na mga Europeong nation-state sa
magpatupad ng batas sa buong Asya, America, at nang
nasasakupan. May mga bagong kinalaunan, sa Africa.
institusyon na umusbong bunga ng
pagiging nation-state. Isa rito ang Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig
nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212-
pagkabuo ng isang hukbo ng mga 213
propesyunal na sundalo na tapat sa
hari.
275
Pamprosesong tanong
PANUTO
1. Pagkatapos basahin ang teksto, bumuo ng limang pangkat na may parehong
bilang .
2. Talakayin ang tanong sa pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta sa panig
ng Oo at Hindi.
3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat
miyembro bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi.
4. Magtulungan ang bawat pangkat sa pagbuo ng dahilan at kongklusyon.
5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw sa
buong klase.
276
PAGLAKAS NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPE
277
Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages.
Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng pag-
uugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya
niyang utusan o pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging
papel nito sa paglakas ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng
Europe bilang isang malawak na kabuuang Kristiyano – ang Republica Christiana na
pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 214 -216
Pamprosesong tanong
GAWAIN 9: OO o HINDI!
278
Panuto: Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo ang
hawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi naman
ng HINDI kung hindi pa malinaw sa iyo ang konseptong ito ng aralin. Pagkatapos ay
suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang pagkaunawa.
KONSEPTO/ KAALAMAN
OO HINDI
(NAUNAWAAN) (NAUNAWAAN)
4. Sa pagkawala ng
kapangyarihan ng mga
panginoong maylupa, ang hari
ang nagsilbing pinuno at
nagpatingkad sa pagtatatag ng
national monarchy.
279
GAWAIN 10: Magtulungan Tayo!
280
BAKIT SA ITALY?
Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay magandang
Italy ang lokasyon nito. Dahil dito,
pinagmulan ng nagkaroon ng pagkakataon
kadakilaan ng ang mga lungsod dito na
sinaunang Rome at makipagkalakalan sa
higit na may Kanlurang Asya at Europe.
kaugnayan ang
Italyano sa mga
Romano kaysa
alinmang bansa sa
Europe.
Mahalagang papel ang
ginampanan ng mga
Pagtataguyod ng mga unibersidad sa Italy,
maharlikang angkan sa naitaguyod at napanatiling
mga taong mahusay sa buhay ang kulturang klasikal
sining at masigasig sa at ang mga teolohiya at
pag-aaral. pilosopiyang kaalaman ng
kabihasnang Griyego at
Romano.
http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg
281
ANG MGA HUMANISTA
282
William Shakespeare (1564-1616) Ang “Makata ng mga
Makata.” Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang
Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I.
Ilan sa mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula
gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet, Hamlet, Anthony
at Cleopatra at Scarlet.
283
Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi
makakalimutang obra maestra niyang “Huling Hapunan”
(The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni
Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang
henyong maraming nalalaman sa iba’t ibang larangan.
Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto,
iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at
pilosoper.
284
Paano binago ng mga ambag ng Renaissance ang
pananaw at kultura ng Europe noon at maging sa
kasalukuyan?
ANG KABABAIHAN SA
RENAISSANCE
285
Pangkatang Pag-uulat: Maghahati ang mga mag-aaral sa apat na pangkat. Sa
tulong ng tekstong iyong binasa ay ilahad ninyo ng inyong kapangkat ang
mahahalagang impormasyon tungkol sa Renaissance.
Pamprosesong tanong
286
5. Sino-sino ang pangunahing tagapagtaguyod ng Renaissance?
6. Ano-ano ang mga naiambag ng Renaissance sa ating kabihasnan?
7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?
8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng Renaissance?
9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe?
10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng Renaissance
sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.
11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang
bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing
makapagbahagi ng nito? Pangatuwiranan.
287
Ang Repormasyon
289
Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon ang taliwas na ideya ng
dalawang malaking relihiyon
Malaki ang pagbabagong naganap
sa Simbahang Katoliko noong ika-14 sa Europe (Katoliko at
hanggang 17 dantaon, kung saan maraming Protestante) ay nagbunga sa
mga gawi at turo ng simbahan ang tinuligsa mahabang panahon ng
ng mga repormista partikular sa imoralidad at digmaang panrelihiyon.
pagmamalabis ng simbahan. Naging tanyag
ang pangalang Martin Luther bilang “Ama ng
at ang panghuli ay ang
Himagsikang Protestante” na siyang namuno pagpapanumbalik na
sa paglaban sa mga depekto ng simbahan. espiritwal sa Kristiyanismo,
Ang kanilang layunin ay hindi upang sirain ang pagpapalaganap ng
ang Simbahang Katoliko kundi upang maging Bibliya at ang doktrina ng
bukas ang simbahan sa mga pagbabago o
reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng
kaligtasan ng Bibliya. Ang
mga kawani ng simbahan ang kaligtasan ay makakamit
pagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila hindi sa pagsapi sa
ito ng Council of Trent, Inquisition, at Society simbahan kundi ang
of Jesus na naglalayong pagbutihin ang pagtanggap at pagtitiwala
pananampalatayang Katoliko.
kay Kristo.
Ang walang tigil na iringan sa pagitan
ng Simbahang Katoliko at Protestante, at
patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at Halaw mula sa: Ease Modyul 12
adhikain ay nagdulot ng sumusunod na
epekto:
nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon
sa Europe kung saan ang hilaga ay
naging mga Protestante samantalang Ano-ano ang naging epekto ng
ang timog naman ay nanatiling Repormasyon?
Katoliko; _____________________________
sa kadahilanang maraming mga turo _____________________________
ng Simbahang Katoliko na iba sa aral
_____________________________
ni Kristo, at iba pang pagmamalabis
ng mga pari, marami ang humiwalay
sa Simbahang Katoliko at nagtatag Mabuti ba o masama ang naging
ng mga sekta ng Protestante tulad ng epekto ng Repormasyon?
Calvinism, Lutheranism, Methodist, Patunayan.
Anglican, Presbyterian at iba.
_____________________________
gumawa ng aksiyon ang Simbahang
Katoliko hinggil sa mga suliraning
_____________________________
pangrelibhiyon na kanilang hinarap _____________________________
upang muling mapanumbalik ang
dating tiwala ng mga tagasunod nito
at pagbutihin ang
pananampalatayang Katoliko. Ang
ilan sa mga repormang kanilang mga
ginawa ay ang pagpapawalang bisa
Ano ang mahalagang aral na iniwan
ng seremonya na tumutukoy sa ng Repormasyon sa mga tao?
pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng
simbahan; at ang pagbabawal sa
pagtatalaga ng mga hari o
karaniwang pinuno sa simbahan;
290
makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa at
magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 -
2 -1 Chart tungkol sa Repormasyon at Kontra-Repormasyon.
3 naging dahilan ng
pagkakaroon ng
Repormasyon at Kontra-
Repormasyon
2.
3.
1.
2
Kontribusyon ng mga tao na
aking nalaman sa
Repormasyon at Kontra- 2.
Repormasyon
291
Pamprosesong tanong
2. Pagdalo sa mga
gawain ng relihiyon
(e.g. pagsisimba)
3. Pagsasabuhay ng
mga aral ng
kinabibilangang
relihiyon
4. Pagrespeto sa
pananampalataya
ng iba
5. Pakikipagpalitan ng
ideya at aral sa
mga taong may
ibang relihiyon
292
ding kalimutan na ilagay ang mga sanggunian at batayan ng iyong nabuong
kasagutan.
(Sa bahaging ito isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)
PAGNILAYAN / UNAWAIN
293
nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga punto na inilahad ng
simbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya. Pagkatapos nito ay itala
mo ang iyong reaksyon sa paniniwala ng Simbahang Katoliko at ng pamahalaan.
Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga pamprosesong tanong.
PAGPAPLANO NG PAMILYA
“As we all know, the Ang isyu sa paggamit ng Nasasayang ang pondo ng
pamahalaan sa pagbili ng mga
President is the contraceptives ay isyung lantad na
contraceptives sa halip na
President not only of lantad na. Kahit na gaano pa ang
Roman Catholics but pagtutol ng Simbahang Katoliko sa gamitin ito sa mas
mahalagang suliranin ng
also of other faiths as paggamit ng kahit anong uri ng
well. He has to be contraceptives --- condom, IUD at bansa.
above faith. pills para mapigilan ang
Responsible pagbubuntis, ito ay matagal nang
parenthood is ginagawa ng mga mag-asawa. Ang "Life begins at Ang RH Law ay nakasisira sa
something which I totoo’y natuto na ang mga mag- fertilization, anything moralidad ng mga
believe is favorable to asawa na dapat ay magkaroon ng that prevents the mamamayan. Ang
all faiths,” giit ni pagitan at may hangganan ang fertilized ovum to be contraception ay nakasasama
Edwin Lacierda, panganganak. Marami nang mga implanted in the uterus dahil nawawalan ng disiplina
tagapagsalita ng mag-asawa ang natuto na ang may be considered as ang mga tao at tumatakas sa
Pangulo. dalawa o tatlong anak ay kaya abortive and therefore, if mga responsibilidad. Ang sex
nilang pakainin at pag-aralin. prescribed, may violate education ay nakasasama
our solemn oath as dahil magdudulot ito ng
physicians to save and pagkasira sa murang pag-iisip
protect human life ng mga batang nag-aaral.
particularly the unborn."
Ang gobyerno ang nagpapasan ng Dr. Oscar Tinio
problema na may kinalaman sa PMA President
pagdami ng populasyon at hindi
ang Simbahan. Kung
magpapatuloy ang walang kontrol
na panganganak, maraming ina Ang paggamit ng Contraceptives
ang manganganib ang buhay. ay masama sapagkat taliwas ito sa
Kapag sobra-sobra ang dami ng natural na pamamaraan ng
pagkakaroon ng buhay. Natural
tao, nakaamba ang kahirapan na family planning dapat ika nga at
katulad nang nangyayari ngayon hindi mga contraceptives.
sa bansa. Maraming walang
trabaho, maraming bata ang hindi
makapag-aral at maraming
nakakaranas ng gutom.
http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_c
athedral.jpg
294
Pamprosesong tanong
295
Ang poster o editorial Ang poster o editorial Ang poster o editorial
cartoon ay nagpapakita cartoon ay cartoon ay
ng makatotohanang nagpapakita ng nagpapakita ng iilang
pangyayari tungkol sa pangyayari tungkol sa pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe. paglakas ng Europe. paglakas ng Europe.
KATOTOHANAN Ang nilalaman nito ay Ang nilalaman nito ay Ang nilalaman nito ay
may bisa/dating sa may dating sa madla. walang dating sa
madla. madla.
Pamprosesong tanong
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
______
Binigyang-diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe. Nakasentro ang pagtalakay sa mga salik na nagbunsod
nito, ang pagsilang at kontribusyon ng Renaissance, ang Repormasyon maging
ang naging tugon ng Simbahang Katoliko, ang Kontra-repormasyon.
Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil
makakatulong ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig.
Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa
kasalukuyang panahon.
296
ARALIN 2: PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
ALAMIN
Panahon: 1430
Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe
at nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong
mayroon sa kabilang dako ng karagatan. ikaw ay naatasan na sumama sa
isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig
hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding
mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda,may
kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa
paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.
297
Ang malalaking alon Ang barko ay maaaring maglaman
ay maaring sumira at ng ginto, mamahaling hiyas, at
magpalubog ng barko mahahalagang bagay na nagmula sa
kabilang bahagi ng karagatan.
Pamprosesong tanong
298
NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY
Pamprosesong tanong
Panuto: Sagutan ang unang kahong Ang Aking Alam at ang ikalawang kahong
Nais malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga Natutuhan at
Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo pagkatapos ng aralin.
299
PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
BINABATI KITA!
PAUNLARIN
300
UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 241
Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagama’t
ang kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa
mga tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw ang
kanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilang
mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na The Travels of Marco Polo (circa
1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay
ng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala,
itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay sa
Asya at Africa. Nakadagdag ang mga tala nina Marco Polo at Ibn Battuta sa
hangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sa
kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sa
panahong ito ay kontrolado ng mga Musim.
301
Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na
ito nang matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng
dalawang instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay
ng tamang direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang
astrolabe upang sukatin ang taas ng bituin.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 180 -
181
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
MOTIBO AT SALIK _________________________
SA EKSPLORASYON _________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
302
Ang Paghahanap ng Spices
303
Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad
304
ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre
na mga isla.
305
Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng
Espanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at
binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang
kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya
mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America
nguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.
Columbus
Amerigo Vespucci
Paghahati ng Mundo
306
Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang
pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta
sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa
kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang
line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong
panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng
mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe.
307
Ang mga Dutch Ano ang mahalagang nbunga ng
paglalayag ni Magellan?
Sa pagpasok ng ika-17 siglo,
napalitan ng mga Dutch ang mga
Portuguese bilang pangunahing bansang
Paano narating ni Magellan ang
kolonyal sa Asya. Inagaw nila ang
Moluccas mula sa Portugal at nagtatag
Pilipinas?
ng bagong sistemang plantasyon kung
saan ang mga lupain ay pinatamnan ng Si Henry
mga tanim na mabili sa pamilihan. Ang Hudson, sa
naging epekto nito ay sapilitang paggawa kaniya
na naging patakaran din ng mga Español ipinangalan ang
sa Pilipinas.
Ilog ng Hudson
Nagkaroon din ng mga kolonya sa Manhattan,
ang mga Dutch sa North America. USA.
Pinangunahan ito ng English na
Nagtatag din ng pamayanan sa Africa
manlalayag na si Henry Hudson na
ang mga Dutch sa pamamagitan ng
naglakbay para sa mga mangangalakal
mga Boers; mga magsasakang
na Dutch. Napasok niya ang New York
nanirahan sa may Cape of Good Hope.
Bay noong 1609 at pinangalanan itong
Nguni’t nang ika-17 siglo, humina ang
New Netherland. Noong 1624, isang
kapangyarihang pangkomersiyo ng mga
trade outpost o himpilang pangkalakalan
Dutch at ito’y pinalitan ng Inglatera
ang itinatag sa rehiyon na pinangalanang
bilang pinakamalakas na imperyong
New Amsterdam. Ito ngayon ay kilala
pangkatubigan ng Europe.
bilang New York City.
308
Kahalagahan ng mga Paglalayag Paano nakatulong sa paglawak ng
at Pagtuklas ng mga Lupain kapangyarihan ng Europe ang
paglalayag at pagtuklas ng mga
Nagbunga ng pagbabago ng lupain?
mga ruta sa kalakalan ang pagtuklas at
paglalayag noong ika-15 at ika-16 na
siglo. Nawala sa dating kinalalagyan Epekto ng Unang Yugto ng
ang Italy sa kalakalan na kaniyang Kolonisasyon
pinamunuan sa Medieval Period.
Naging sentro ng kalakalan ang mga Maraming mahahalagang epekto
pantalan sa baybay-dagat ng Atlantic ang unang yugto ng kolonisasyon.
mula sa Spain, Portugal, France,
Flanders, Netherlands at England. Sa 1. Ang mga eksplorasyon na
pagkakatuklas ng mga lupain, higit na pinangunahan ng mga Español at
dumagsa ang mga kalakal at spices na Portuguese ang nagbigay-daan sa
nagmula sa Asia. Sa North America, malawakang pagkakatuklas sa mga
kape, ginto at pilak; sa South America, lupaing hindi pa nagagalugad at mga
asukal at molasses; at sa Kanlurang sibilisasyong hindi pa natutuklasan. Ito rin
Indies, indigo. ang nagpalakas ng ugnayan ng Silangan
at Kanluran.
Ang mga produktong ito ang 2. Nakapukaw rin ng interes sa
nagpalawak sa paglaganap ng mga mga bagong pamamaraan at teknolohiya
salaping ginto at pilak na galing sa sa heograpiya at paglalayag ang mga
Mexico, Peru at Chile. Ito ang eksplorasyon.
nagpasimula ng pagtatatag ng mga 3. Sumigla ang paglaganap ng
bangko. Sa dami ng mga salapi ng sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahil
mga mangangalakal, kinailangan nilang sa kolonisasyon.
may paglagyan ng kanilang salaping 4. Nagdulot ng maraming suliranin
barya. Kaya ang salaping papel ang ang kolonisasyon sa mga bansang sakop
kanilang ginamit at ipinakilala sa mga tulad ng pagkawala ng kasarinlan,
mangangalakal. Ang salapi ring ito ang paninikil ng mananakop at
nagbigay-daan sa pagtatatag ng pagsasamantala sa likas na yaman ng
kapitalismo, ang sistema kung saan mga bansang ito.
mamumuhunan ng kaniyang salapi ang 5. Nagkaroon ng pagbabago sa
isang tao upang magkaroon ng tubo o ecosystem sa daigdig na nagresulta sa
interes. pagpapalitan ng hayop halaman, sakit sa
pagitan ng Old World at New World.
Sa Medieval Period, hindi alam
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina
ng mga tao ang pag-iipon ng salapi.
Teofista L. Vivar et’al pp. 185 - 186
Nasisiyahan na sila kung sapat ang
kanilang kita sa kanilang
pangangailangan. Ngunit sa pag-unlad
ng kalakalan, dumami ang kanilang
salaping naipon. Hindi nila ito itinago.
Bagkus, ginamit nilang puhunan para Mabuti ba o masama ang naging
higit na lumago ang kanilang salapi. epekto ng unang yugto ng
kolonisasyon at imperyalismo?
Patunayan.
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
309
GAWAIN 5: Talahanayan Ng Manlalayag
Panuto: Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng hinihinging mga
impormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon.
LUGAR NA
PERSONALIDAD BANSANG TAON NARATING/
PINAGMULAN KONTRIBUSYON
Halimbawa:
Vasco Da Gama Portugal 1498 India
Pamprosesong tanong
310
Pinagkunan: http://geology.com/world/world-map.gif
Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat ang
kanilang pangalan sa talahanayan.
Pamprosesong tanong
311
GAWAIN 7: Mabuti O Masama ?
Matapos ang pagtalakay sa mga pangyayari sa unang yugto ng Imperyalismo
at Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo mahahalagang
konseptong tinalakay. Lagyan ng tsek ang kolum na iyong sagot.
EPEKTO NG UNANG
YUGTO NG NAKABUTI NAKASAMA DAHILAN
IMPERYALISMO AT
KOLONISASYON
1. Paglakas ng ugnayan ng
Silangan at Kanluran.
2. Paglaganap ng
sibilisasyong Kanluranin sa
Silangan.
3. Pagbabago ng
ecosystem ng daigdig
bunga ng pagpapalitan ng
hayop, halaman at sakit.
4. Paglinang ng mga
Kanluranin sa likas na
yaman ng mga bansang
nasakop.
Pamprosesong tanong
312
GAWAIN 8: Ikaw At Ako. Lahat Tayo!
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p. 189
313
Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad
inilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mga
puna mula sa Simbahan at nangangahulugan ng
persekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa
pamamagitan ng Inquisition.
314
Ang Panahon ng Enlightenment
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et’al p. 254
315
Pagpapahayag ng Bagong Pananaw ni Locke
Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya noong 1689 sa pamamagitan ng lathalaing
Two Treatises of Government. Ang kaniyang sulatin ay naging popular at nakaimpluwensiya
sa kabuuan ng Europe at maging sa kolonya ng England, ang Kolonyang Amerikano. Ang
ideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano na lumaya sa pamumuno ng Great
Britain. Ang Deklarasyon ng Kalayaan na sinulat ni Thomas Jefferson ay naging
mahalagang sulatin sa paglaya ng Amerika sa mga Ingles ay halaw sa mga ideya ni Locke
ukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ng pamahalaan.
316
ANG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL
Paano binago ng
Taong 1700 at 1800 nang nagkaroon ng Rebolusyong Industriyal
malaking pagbabago sa aspektong agrikultura at ang agrikultura at
industriya sa mga bansa sa Europe at sa United industriya sa Europe?
States. Ang transpormasyon na ito ay nakilala sa
katawagang Rebolusyong Industriyal dahil pinalitan
nito ang gawaing manwal sa mga kabukiran ng
mga bagong imbentong makinarya. Nagbigay ito
ng malaking produksiyon sa mga bansa,
karagdagang kita at pamilihan ng kanilang mga
yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa
mga kabukiran ang lumipat ng tirahan sa mga
siyudad at namasukan sa mga industriya upang
kumita nang malaki.
317
ANG PAGSISIMULA NG REBOLUSYONG INDUSTRIYAL
Ang Great Britain ang nagpasimula dahil sa pagkakaroon nito ng maraming uling at iron na
naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga makinarya at pabrika. Lumaganap ang
kaniyang pakikipagkalakalan at ito ay naging dahilan ng pagiging matatag ng kaniyang
kalakalan. Sinuportahang mabuti ng pamahalaan ang kalakalang ito sa pamamagitan ng
pagtatatag ng malakas na hukbong pandagat upang protektahan ang kanilang imperyo ng
kalakal.
Taong 1793 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang Eli Whitney ang cotton
gin. Ito ay nakatulong para maging madali ang paghihiwalay ng buto at iba pang mga
materyal sa bulak na dati ay halos ginagawa ng 50 manggagawa bago maimbento ang
cotton gin. Dahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso at nakatulong ito sa malaking
produksiyon para sa paggawa ng tela sa United States.
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________ 318
Ease Modyul 13
1. Steam engine –
2. Telepono –
3. Telegrapo –
4. Bombilya –
319
EPEKTO NG INDUSTRIYALISMO Ano-ano ang naging epekto
ng Rebolusyong lndustriyal?
Nagpabago sa pamumuhay ng tao ang
industriyalismo. Dumagsa sa lungsod ang mga _______________________
taong taga-probinsya. Nagdulot ito ng _______________________
pagdami ng tao sa lungsod at naging squatter. _______________________
Sa kawalan ng hanapbuhay marami ang _______________________
naging palaboy. Maging ang mga bata ay _______________________
napilitang magtrabaho. Isa ito sa naging
napakabigat na suliraning panlipunan at pang-
ekonomiya. Nagdulot din ito ng hidwaang
pampolitika. Gayundin ang pagkakaroon ng
tinatawag na gitnang uri ng lipunan o middle
class society. Nagbunga ito ng pagtatatag ng
mga unyon ng mga manggagawa hanggang Nakatutulong ba ang mga
noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo. imbensiyon ng Rebolusyong
Industriyal sa pang-araw-
Sa pag-unlad ng industriyalisasyon, araw mong pamumuhay?
higit pang nagsikap ang mga Kanluranin sa Patunayan
pananakop ng mga kolonya. Ito ay dahil sa
pangangailangan nila ng mga hilaw na _______________________
sangkap na maibibigay ng mga kolonya. Ito rin _______________________
ang mga nagsisilbing pamilihan ng kanilang _______________________
mga produkto. _______________________
_______________________
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista
L. Vivar et’al p.189
320
Pagkatapos ng inyong presentasyon ay itala sa Data Chart ang
mahahalagang kaalaman para sa mas malinaw na daloy ng impormasyon sa paksa.
Magbigay ng reaksiyon tungkol sa naging presentasiyon ng kamag-aral.
Rebolusyong Siyentipiko
Enlightenment
Rebolusyong Industriyal
Pamprosesong tanong
321
PERSONALIDAD LARAWAN LARANGAN KONTRIBUSYON
Halimbawa:
Galileo Galilei Astronomiya Teleskopyo
Pamprosesong tanong
Panuto: Susukat ang gawaing ito ay sa lalim iyong pagkaunawa sa aralin. Sagutan
ang survey form na naglalaman ng mahahalagang konseptong dapat mong
naunawaan sa aralin. Suriin din ang magiging resulta ng survey na ito. Hikayatin ang
mga mag-aaral na maging tapat sa pagsagot ng gawaing ito.
Pamantayan 3 2 1
1. Sa panahon ng Rebolusyong Siyentipiko, naipaliwanag ang kaibahan ng
likas na agham at karunungang pangkulto.
2. Ang kabuluhan ng Rebolusyong Siyentipiko at Enlightenment ay makikita
sa paglalagay ng tao ng kaniyang kapalaran sa sariling mga kamay sa tulong
ng katuwiran.
3. Mahalagang ambag ni Sir Francis Bacon sa siyentipikong pag-aaral ang
inductive method.
4. Ipinakilala ni Nicolas Copernicus ang heliocentric view.
5. Nagsimula sa Great Britain ang Rebolusyong Industriyal.
6. Napagyaman ang mga kaisipan sa edukasyon noong panahon ng
Enlightenment.
7. Ang mabilis na paglaki ng populasyon ay isa sa mga epekto ng
Rebolusyong Industriyal.
8. Sa Panahon ng Enlightenment, isinulong ang pantay na karapatan ng
322
kalalakihan at kababaihan at ang karapatan ng kababaihang lumahok sa
pamahalaan.
9. Ipinakilala ni Thomas Hobbes ang ideya “ang tao ay likas na makasarili
kaya palagi niyang katunggali ang kapwa tao”.
10. Nakilala sa panahon ng Rebolusyong Industriyal ang dalawang uring
panlipunan - ang proletariat at bourgeoisie.
Pamprosesong tanong
323
Ang collage ay Ang collage ay Ang collage ay
KATOTOH nagpapakita ng nagpapakita ng nagpapakita ng iilang
ANAN makatotohanang pangyayari tungkol sa pangyayari lamang
pangyayari tungkol sa naging kontribusyon o tungkol sa naging
naging kontribusyon o pamana ng mga kontribusyon o pamana
pamana ng mga naganap naganap na ng mga naganap na
na rebolusyon. rebolusyon. rebolusyon.
Pamprosesong tanong
324
Dahilan, Uri at Lawak ng Pananakop
Iba-iba ang dahilan ng pananakop. Ang ilan ay binibigyang katuwiran ang pananakop sa
paggamit ng manifest destiny at white man’s burden. Ayon sa doktrinang manifest destiny may
karapatang ibigay ng Diyos ang United States na magpalawak at angkinin ang buong kontinente ng
Hilagang America. Paniniwala naman sa white man’s burden na tungkulin ng mga Europeo at ng
kanilang mga inapo na panaigin ang kanilang maunlad na kabihasnan sa mga katutubo ng mga
kolonyang kanilang sinakop.
Ang dahilan ng iba ay upang sanayin ang sarili sa pamamahala at marami pang pagbabalat-kayo.
Iba-iba rin ang uri ng kolonyang itinatag batay sa katayuan ng mamamayan. May nagtayo ng kolonya,
protectorate, concession o sphere of influence. Sa mga mananakop, pinakamalawak ang imperyo ng
Britain.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 211-213
Ano-anong lugar sa Africa ang nasakop ng Ano-ano ang mga dahilan at uri ng
mga Kanluranin? pananakop sa Ikalawang Yugto ng
___________________________________ Imperyalismo at Kolonisasyon?
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
325
Paggalugad at Pag-aagawan sa Ang Pag-aagawan sa Africa ng mga
Gitnang Africa Bansa ng Europe
326
Imperyalismong Ingles sa Timog Ang United States sa Paligsahan ng
Asia mga Bansang Mananakop
Paano napasali ang United States sa Anong paraan ng pananakop ang ginamit ng
pananakop ng mga lupain? mga Kanluranin sa West Indies, Australia, New
Zealand at Central America?
327
Ang Protectorate at Iba pang Uri ng EPEKTO NG IKALAWANG YUGTO
Kolonya NG IMPERYALISMO AT
KOLONISASYON
Mahihina ang West Indies, Epekto Ng Ikalawang Yugto Ng
Australia, New Zealand at mga Kolonisasyon sa mga Bansang
bansa sa Central America at walang Nanakop
pagkakaisa ang mga ito upang
maipagtanggol ang kanilang bansa. Maraming aspeto ng buhay na
Ang hukbo ng America ang nagsilbing naaapektuhan ng pananakop. Ang mga
tagapangalaga sa mga pook na ito gawaing pampolitika, pang-ekonomiya,
upang mapanatiling bukas ang panlipunan at espiritwal at pangkultura ay
pamilihan, makakuha ng hilaw na ginamit ng mga mananakop upang
ganyakin ang mga bansang sakop na
sangkap at mapangalagaan ang
sumunod sa kanilang ipinagagawa tulad
kanilang ekonomikong interes. Ang ng pagtatrabaho sa pataniman, pagawaan
malalaking samahan sa negosyo ng ng barko at pagsisilbi sa hukbo.
America ay nakakuha ng malalaking
bahagi ng lakas-pangkabuhayan sa Epekto ng Kolonisasyon sa mga
pag-aari ng mga minahan, mga balon Lupang Sakop
ng langis, mga taniman, mga daang-
bakal at samahan ng mga sasakyang Maraming pagbabago ang
dagat. ibinunga ng kolonisasyon sa lupaing
Isa pang pook na nakaligtas sa sakop. May pagbabagong pampolitika,
pagkakaroon ng hidwaan ng mga pang-ekonomiya, panlipunan at
bansang mananakop ang Australia at pangkultura.
ang kalapit na New Zealand dahil
Halaw mula sa: Kasaysayan ng
matibay itong hawak ng Great Britain. Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p. 217 - 218
Dito ipinadala ng Britain ang mga
bilanggo matapos ang himagsikan sa Epekto ng Imperyalismo
America. Nang makatuklas ng ginto Ang imperyalismo sa Africa at sa
sa Australia, maraming Ingles ang Asya ay naging daan upang makaranas
lumipat dito at ito ang simula ng ng pagsasamantala ang katutubong
pagtatatag ng mga kolonya sa populasyon mula sa mga mapaniil na
Australia at New Zealand. Ito ang patakaran ng mga dayuhan.
Pinagsamantalahan ng mga Kanluranin
isang halimbawa kung paanong ang
ang kanilang likas na yaman at lakas-
sakop na lupain ay magagamit na paggawa. Naging sanhi rin ito ng
tirahan ng dumaraming tao. pagkasira ng kulturang katutubo sa ilang
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
bahagi ng kolonya dahil sa pananaig ng
Teofista L. Vivar et’al p. 217 impluwensiyang Kanluranin. Sa usapin ng
hangganang pambansa, ang pamana ng
mga Kanluranin ay ang hidwaan sa
teritoryo na namamayani pa rin ngayon sa
ilang bahagi ng Africa at Asya bunga nang
hindi makatuwirang pagtatakda ng mga
hangganan.
Ano-ano ang naging epekto ng Ikalawang
yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon? Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace
___________________________________ Estela C. Mateo et’al p. 294
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
328
GAWAIN 13: Punuan mo ako!
Reaksiyon...
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________________________________________
329
Pamprosesong tanong
Pamprosesong tanong
330
GAWAIN 15: Timbangin Mo!
Kongklusyon:
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Pamprosesong tanong
331
GAWAIN 16: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad
PAGNILAYAN / UNAWAIN
332
GAWAIN 17: Manifest Destiny
Panuto : Ang iyong mababasa ay bahagi ng paliwanag ni dating U.S. Pres. William
Mckinley hinggil sa pagsakop nito sa Pilipinas. Isang pagsusuri sa pananaw ng
Manifest Destiny. Pagkatapos basahin ay ibigay mo ang iyong reaksyon at saloobin
hinggil sa nilalaman nito. Ito ay isusulat mo sa kasunod na kahon. Pagkatapos
sasagutin mo naman ang Pamprosesong Mga Tanong.
When I next realized that the Philippines had dropped into our laps I confess I did not know
what to do with them. I sought counsel from all sides—Democrats as well as Republicans—but
got little help. I thought first we would take only Manila; then Luzon; then other islands
perhaps also. I walked the floor of the White House night after night until midnight; and I am
not ashamed to tell you, gentlemen, that I went down on my knees and prayed Almighty God
for light and guidance more than one night. And one night late it came to me this way—I don’t
know how it was, but it came: (1) That we could not give them back to Spain—that would be
cowardly and dishonorable; (2) that we could not turn them over to France and Germany—our
commercial rivals in the Orient—that would be bad business and discreditable; (3) that we
could not leave them to themselves—they were unfit for self-government—and they would
soon have anarchy and misrule over there worse than Spain’s was; and (4) that there was
nothing left for us to do but to take them all, and to educate the Filipinos, and uplift and civilize
and Christianize them, and by God’s grace do the very best we could by them, as our fellow-
men for whom Christ also died. And then I went to bed, and went to sleep, and slept soundly,
and the next morning I sent for the chief engineer of the War Department (our map-maker), and
I told him to put the Philippines on the map of the United States (pointing to a large map on the
wall of his office), and there they are, and there they will stay while I am President!
Source: General James Rusling, “Interview with President William McKinley,” The Christian
Advocate 22 January 1903, 17. Reprinted in Daniel Schirmer and Stephen Rosskamm Shalom,
eds., The Philippines Reader (Boston: South End Press, 1987), 22–23.
http://historymatters.gmu.edu/d/5575/
333
GAWAIN 18: Salamat Sa Iyo !
Balikan ang napag-aralang mga pamana ng iba’t ibang Rebolusyong naganap
sa Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe. Pgnilayan rin kung alin sa mga
pamanang ito ang iyong nakita at nagamit na. Pagkatapos ay lumikha ng isang liham
pasasalamat para sa mga pamanang ito. Makipagpalitan ng nabuong liham sa ibang
kamag-aral at hingan sila ng reaksyon. Kung maaari mong ipost ang liham sa isang
social media ay gawin ito upang mabasa rin ng iba pa at mabigyang-halaga din nila
ang mahahalagang pamana ng mga pangyayaring naganap sa panahong tinalakay
sa aralin.
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
334
Pamprosesong tanong:
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_______
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
____________________________
_____________________________
_____________________________
Binigyang-diin sa Aralin 2 ang mga pangyayayri na nagbunsod sa
_____________________________
paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Ang Una at ikalawang yugto ng
_____________________________
Imperyalismo at Kolonisasyon, Rebolusyong Siyentipiko, Rebolusyong
________________
Industriyal, at Enlightenment na siyang nagsilbing batayan ng pag-usbong
ng mga bagong kamalayan at nasyonalismo sa Europe na siyang
tatalakayin sa susunod na aralin.
335
ARALIN BLG. 3: PAGKAMULAT: KAUGNAYAN NG REBOLUSYONG
PANGKAISIPAN SA REBOLUSYONG PRANSES AT AMERIKANO
ALAMIN
Sa araling ito tuklasin ang mga dinamikong ideya tungkol sa
Rebolusyong Amerikano at Pranses at ang impluwensya nito sa pagsilang
ng nasyonalismo sa daigdig.
TATSULOK
Totoy, bilisan mo, bilisan mo ang takbo Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban
Ilagan ang mga bombang nakatutok sa ulo mo Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Totoy, tumalon ka, dumapa kung kailangan Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At baka tamaan pa ng mga balang ligaw At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Totoy makinig ka, wag kang magpagabi
Baka mapagkamalan ka't humandusay diyan sa tabi Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Totoy alam mo ba kung ano ang puno't dulo Di matatapos itong gulo
Ng di matapos-tapos na kaguluhang ito
336
Pamprosesong Tanong
FINAL
REFINED
D
INITIAL
Pagsasakonteksto:
Ang hugis na tatsulok ay sumisimbolo sa estruktura ng lipunan kung saan
ang mayayaman ay makikita sa tuktok, ang panggitnang uri sa gitna at ang
mahihirap ay sa ibaba. Hinahamon ng umawit na baliktarin ang ayos ng lipunan
na ang nakararaming mahihirap ay siyang ilagay sa tuktok.Ito’y mababasa sa
linyang, “Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok at ang mga dukha ay ilagay mo
sa tukto”.
Ngunit ano kaya ang kaugnayan ng awit na ito sa kahulugan ng salitang
“rebolusyon”?
259
Sa susunod na gawain ay higit mong pagtutuunan ng pansin ang
konsepto ng rebolusyon. Ngunit sa pagkakataong ito ay sa ibang
konteksto. Sa pagsusuri ng konseptong ito’y huwag limitahan
ang sarili sa pagtuklas ng bagong kaalaman.
Pamprosesong Tanong
260
BINABATI KITA!
Sa puntong ito ay nagtatapos ang bahagi ng Alamin.
PAUNLARIN
Pagsasakonteksto:
Malaki ang ginampanan ng Scientific Revolution (1500’s-1600’s) sa
pagbabago ng pagtingin ng mga Europeo sa daigdig. Ang tagumpay ng agham ay
nagpatunay sa lakas ng ‘reason’ o ‘katwiran’. Napag-isipang kung ito ay nagagamit
sa pag-unawa sa ‘physical world’ (physics, geology, chemistry, biology at mga tulad
nito) bakit hindi ito gamitin upang maunawaan ang tao at ang kanyang lipunan?
Ang pagtatangkang ito ay nagtulak sa pag-usbong ng Panahon ng Kaliwanagan
(Enlightenment) o Rebolusyong Pangkaisipan.
Tinalakay na sa nagdaang aralin ang konseptong ito ngunit palalalimin pa
ito.
PAGSUSURING PANTEKSTO
261
REBOLUSYONG PANGKAISIPAN Mas kinilala ang
kaisipang balance
Tumutukoy ang rebolusyon sa mabilisang of power Ni
pagbabago ng isang institusyon o lipunan. Madalas na
nagdudulot ito ng pansamantalang kaguluhan lalo’t Montesquieu Na
higit sa mga taong nasanay sa isang tahimik at tumutukoy SA
konserbatibong pamumuhay. paghahati ng
Isa sa mga bunga ng pamamaraang kapangyarihan ng
makaagham ang pagbabagong ginawa nito sa iba’t pamahalaan SA
ibang aspeto ng buhay ng tao. Marami ang tatlong sangay
nagmungkahi na gamitin ang pamamaraang ito upang (ehekutibo,
mapaunlad ang buhay ng tao sa larangang
pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon at maging
lehislatura at
sa edukasyon.Tinawag itong Panahon ng hudikatura).
Kaliwanagan (Enlightenment). Nakasentro ang
ideyang ito sa paggamit ng ‘reason o katuwiran’ sa
pagsagot sa suliraning panlipunan, pampulitikal at
pang-ekonomiya. Nagsimula ito sa batayang
kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo. Paano kaya
nakapangyayari ang
Kaisipang Politikal ‘balance of power’ sa
isang bansang may
Umunlad ang Enlightenment o Rebolusyong tatlong sangay ng
Pangkaisipan sa ika-18 siglo (1700’s). Isa sa pamahalaan?
kinilalang pilosopo sa panahong ito si Baron de
Montesquieu (MON tehs kyoo) dahil sa kaniyang
tahasang pagtuligsa sa absolutong monarkiyang
nararanasan sa France ng panahong iyon.
262
1. Naniniwala ang mga philosophes na ang
katotohanan (truth) ay maaaring malaman gamit
ang katwiran. Para sa kanila, ang katwiran ay ang
kawalan ng pagkiling at kakikitaan ng pag--unawa
sa mga bagay-bagay.
263
Isa sa itinuturing na maimpluwensyang philosophes si
Francois Marie Arouet na mas kilala sa tawag na Voltaire.
Siya ay nakapagsulat ng higit sa 70 aklat na may temang
kasaysayan, pilosopiya, politika at maging drama.
264
will). Samakatuwid, isinusuko ng tao ang kaniyang will o kagustuhan sa
pamahalaan.
Ang Social Contract niya ang naging saligan ng mga batas ng rebolusyon sa
France.
265
Makatuwiran ba ang Bakit kaya hindi agad
ipinaglalaban nina Mary pinakinggan ang
Wallstonecraft? ipinaglalaban ng kababaihan
Pangatuwiranan. ng panahong iyon?
_______________________ ________________________
_______________________ ________________________
_______________________ ________________________
_______________________ ________________________
_______________________ ________________________
_______________________ __
_______________________
____________
Kaisipang Pang-ekonomiya
266
Insert photo: Rene Descartes, John Locke, Immanuel Kant kasama ang kanilang mga ideya
267
Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
World History: Patterns of Interactions (Beck, R. et al) pp 552-553
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar, T. et al) pp. 222-225
Ngayon ang panahon upang iyong maunawaan ang Rebolusyong
Pangkaisipan bilang mahalagang sangkap ng Rebolusyong Plitikal.Gawin
mo ang unang hamon para sa iyo.
3
MGA INTERESANTENG IDEYA
2
MGA TANONG NA NAIS MASAGOT
1
PAMPROSESONG TANONG
268
Pagkatapos mong maunawaan ang Rebolusyong Pangkaisipan
bilang mahalagang salik ng pag-usbong ng Rebolusyong Pampolitikal,
napapanahon na upang pagtuunan ng pansin ang mga estadong dumaan
sa Rebolusyong Pampolitikal, partikular ang Rebolusyong Amerikano at
Rebolusyong Pranses kasama na dito ang rebolusyon sa Latin America.
PAGSUSURING PANTEKSTO
269
Ang Labintatlong
Kolonya
270
Dahilan
271
Ang Unang Kongresong Ang Pagsisimula ng Digmaan
Kontinental
272
1. Ano-anong polisiya ang
nagtulak sa mga Amerikano
na lumaban sa mga British?
273
Ang Deklarasyon ng Kalayaan
274
Ang Labanan sa Yorktown
275
Ano ang sinisimbolo ng larawang makikita sa itaas?
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
Pinagkunan:
World History: Connections to Today (Discovery Channel School)
Project EASE Araling Panlipunan III Modyul 15
PANUTO: Pangkatang Gawain. Katulong ang mga miyembro ng iyong pangkat sagutin ang
mga tanong sa apat na learning centers na binuo ng inyong guro.
LEARNING LEARNING
CENTER I CENTER II
LEARNING LEARNING
CENTER III CENTER IV
276
Pamprosesong Tanong
PAGSUSURING PANTEKSTO
277
Ang Kalagayan ng Lipunang Pranses noong 1789
278
Ang Pambansang Asemblea
279
Ang Tennis Court Oath na nangyari sa Versailles, France
280
Kalayaan, Pagkapantay-pantay at Kapatiran
281
Ang Pagsiklab ng Rebolusyon
1. Ano ang sinisimbolo
Maraming mga monarko sa Europa ang labis na ng pagbagsak ng
naapektuhan sa pagsiklab ng French Revolution. Natakot Bastille sa kasaysayan
silang ang ganoong uri ng rebolusyon ay lumaganap sa ng monarkiya sa
kanilang mga kaharian at pinangangasiwaan. Noong France?
taong 1792 ay nagpadala ang Austria at Prussia ng mga ___________________
sundalong tutulong upang talunin ang mga ___________________
rebolusyonaryong Pranses. Sa mahabang panahon ng ___________________
pakikipaglaban ay tinalo ng mga rebolusyonaryo ang ___________________
mga sundalong tumulong upang sila’y patigilin. ___________________
282
Ang France sa ilalim ng Directory
283
Iyong natunghayan ang masalimuot na kasaysayan ng
Rebolusyong Pranses. Ano ang iyong saloobin tungkol sa pangyayaring
ito? Naging makatuwiran ba ang mga Pranses sa mga pagbabagong
kanilang isinakatuparan? Hinahamon kita na ipahayag ang iyong
kaisipan sa pagsasagawa ng susunod na gawain.
Gamit ang kasunod na diagram, tukuyin ang hinihinging mga impormasyon ayon sa
iyong pagkaunawa.
REBOLUSYONG REBOLUSYONG
AMERIKANO PRANSES
PAANO NAGKAKATULAD?
284
PAANO NAGKAKAIBA?
DALOY NG MGA
PANGYAYARI
BUNGA O IMPLIKASYON
SALOOBIN TUNGKOL SA
PANGYAYARI
Pamprosesong Tanong
285
ANG NAPOLEONIC WARS
286
Ang Pagkilala sa Kakayahan ni Napoleon
287
Peninsula War (1808)
288
Pagtatapos ng mga Labanan
289
Pagkamatay ni Napoleon Bonaparte
290
Bunga ng Rebolusyon
Panuto:
1. Bumuo ng timeline tungkol sa mahahalagang pangyayaring
naganap sa Rebolusyong Pranses kasama ang digmaang
Napoleonic.
2. Itala ang mga esensyal na pangyayaring magtutulak sa pag-
usbong ng Rebolusyong Pranses kasama na ang pagtatapos
nito.
3. Maaaring maglagay ng mga personalidad upang higit na
maging malinaw ang timeline.
4. Basahin ang ginawang timeline sa harap ng klase at tanungin
ang kanilang saloobin tungkol dito.
5. Gagamitin ang kasunod na rubric upang maging batayan ng
pagmamarka sa ginawang timeline.
TIMELINE RUBRIC
291
Tiyak at pangyayari, pangyayari, pangyayari,halos
tumpak ang May 2-3 mali o mahigit sa lahat ng
lahat ng Malabo sa lima ang hindi pangyayari ay di
pangyayari mga tiyak tiyak
pangyayari
Estilo at Sumasakop sa Sumasakop sa Sumasakop sa Dalawa lamang
Organisasyon lahat ng lahat ng
lahat ng ang nasasakop
mahahalagang mahahalagang mahahalagang ng
panahon,tama panahon, may panahon, mahahalagang
at pare-pareho 2-3 petsa sa nagtataglay ng panahon, hindi
ang pagitan ng panahon na
5 pareho-pareho
bawat hindi kapareho
petsa/panahon ang pagitan ng
taon/petsa ang pagitan na di pare- mga
pareho ang petsa/panahon
pagitan
Nilalaman Nagtataglay Nagtataglay Nagtataglay Nagtataglay ng 5
ng 11-15 ng 8-10 ng 6-7 lamang
pangyayaring pangyayaring pangyayaring pangyayaring
kaugnay ng kaugnay ng kaugnay ng kaugnay ng
paksa paksa paksa paksa
Layunin Malinaw at Malinaw Hindi malinaw Walang ibingay
tiyak ngunit na layunin
mayroong
mga ideyang
di-tiyak
PAMPROSESONG TANONG
292
PAGSIBOL NG NASYONALISMO SA IBA’T IBANG BAHAGI NG DAIGDIG
293
Paghimok ni Lenin sa mga kapwa-Ruso na pamunuan ng mamamayan ang bansa matapos
mapatalsik ang czar. Ito ay naipinta ilang taon matapos ang nasabing pangyayari.
Himagsikang Ruso
294
Nasyonalismo sa Latin America
295
Pagkakaiba ng Lahi Bilang Salik ng Nasyonalismo
Halos lahing Europeo ang populasyon ng mga bansa sa Latin America tulad
ng Argentina, Uruguay, Costa Rica at Chile. Ang populasyon ng iba- Ecuador, Peru,
Bolivia at Paraguay ay halos American Indians. Sa Dominican Republic,itinuturing
ang ibang lahi na mababang uri. Ang populasyon ng Brazil ay lahing Aprikano,
Indian at mga nanggaling sa Portugal, France, Spain , Germany at Italy. Maraming
Europeo ang naninrahan sa ibang bansang Latin America ngunit sa Brazil lamang
nagkaroon ng pag-aasawahan ang iba’t-ibang lahi at nasyonalidad.
296
Mga Sagabal sa Nasyonalismo
Pumunta ang mga Espanyol sa Bagong Daigdig hindi upang magtayo ng tahanan
o magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming mga Indian
ang pinilit na maghanap ng ginto sa mga minahan ng Mexico at Peru. Ang katutubong
tao sa Peru, Ecuador at Bolivia ang tumira sa bundok upang malayo sa pamamahala ng
banyaga.
297
Si Bolivar- ang Tagapagpalaya
298
Ang Demokrasya at Nasyonalismo sa
Latin America
299
Lumaganap ang nasyonalismo pagkaraan ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Maraming bansa ang naging malaya nang walang karahasan.
May mga bansang dumanak ng dugo bago nakamtan ang kalayaan tulad ng
Congo (Zaire) at Algeria. Ang Rhodesia at Nyasaland ang naging Zimbabwe
at Malawi. Lumaya ang Angola, Mozambique at Guinea Bissau noong 1975.
300
Kaugnayan ng Rebolusyong Intelektuwal sa Paglinang ng Nasyonalismo
SANGGUNIAN:
Kasaysayan ng Daigdig (Vivar et al.) pp 234-241
301
J_____S________ 8.Humalili kay Vladimir Lenin bilang pinuno ng USSR sa
kaniyang kamatayan.
Pamprosesong Tanong
302
Rubric para sa Presentasyon
Pamprosesong Tanong
Balikan ang iyong mga sagot sa unang gawain tungkol sa pagsusuri ng awit,
subukin muling sagutan ang mga katanungan.
303
GAWAIN 10: Hagdan Ng Karunungan …
Panuto: Punan ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging refined ang iyong
nalalaman tungkol sa tanong.
FINAL
REFINED
D
INITIAL
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
304
GAWAIN 11: KUWENTONG MAY KUWENTA (Tanungin mo sila…)
Panuto:
* May kalayaan ang mga mag-aaral kung ito ay isasagawa ng indibidwal o pangkatan.
305
PAMPROSESONG TANONG
Panuto: Punan ang lesson closure note. Tiyaking maging tapat at sinsero sa
pagsulat ng mga impormasyon.
LESSON CLOSURE
Panuto: Punan ng sagot ang kasunod na diagram. Isulat sa bahaging “final” ang
iyong nalalaman tungkol sa tanong.
306
Ano ang kaugnayan ng
Rebolusyong Pangkaisipan
sa Rebolusyong Amerikano
at Pranses?
FINAL
REFINED
D
INITIAL
ILIPAT AT ISABUHAY
Narating mo na ang huling bahagi ng modyul na ito. Sa puntong ito nais kong
unawain mong mabuti ang bahaging gagampanan mo sa pagtatagumpay ng gawain.
Sa gawaing ito ay masusukat natin ang iyong tinamong kaalaman sa mga
nakaraang aralin. Ang iyong gawain ay mamarkahan gamit ang rubrics.
307
Ang gawaing ito ay mamarkahan gamit ang rubric.
308
Talasalitaan
309
mahahalagang metal tulad ng ginto at tanso
nito
sa isang lipunan
310
Sanggunian
A.Aklat
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 214 -216
311
B. Modules
312