‫‪1.......................................................................................................................................................................

‬‬

‫קונטרס‬
‫פנינים שזורים‬

‫***‬

‫חורף ה'תשע"ו‬
 ‫הקדמה‬
‫מיט גרויס פרייד ומתוך שבח והודאה צום באשעפער‪ ,‬געב איך יעצט ארויס דעם ספר 'פנינים שזורים'‬
‫– א ליקוט פון אינהאלטסרייכע ארטיקלען און אפהאנדלונגען אויף כלערליי נושאים‪ ,‬וואס זענען‬
‫געשריבן געווארן אויפן פאפולערן 'קאווע שטיבל' וועבזייטל‪.‬‬
‫ווי באקאנט פאר די וואס באזוכן אונזער געשמאקע קרעמל‪ ,‬איז דא די פלאץ וואו יעדער סופר‪ ‬שעטו‬
‫ועתו בידו קען אפשרייבן זיינע געדאנקען‪ ,‬במילי דעלמא ובמילי דשמיא‪ .‬ווי עס פאסט פאר 'קאווע‬
‫שטיבל'‪ ,‬איז די טאלעראנץ און גלייכצייטיג די ניווא אויף גאר א הויכע סטאנדארט‪ ,‬לכאורה די העכסטע‬
‫אין אידיש רעדנדן חרד'ישן וועלט‪.‬‬
‫דא שארפט מען די פעדער‪ ,‬און גלייכצייטיג דעם מח‪ ,‬ביים שרייבן אן ארטיקל‪.‬‬
‫דא ווייסט מען וועלן אפירקומען אמת'ע מבינים וואס וועלן האבן וואס צוצולייגן‪ ,‬אפפרעגן‪ ,‬קריטיקירן‪,‬‬
‫און רימען‪ ,‬א גוטע ארטיקל‪ .‬‬
‫געוויסע ארטיקלען און אויפדעקונגען וואס זענען דא געשריבן געווארן‪ ,‬זענען נאכדעם ציטירט‬
‫געווארן אין אקאדעמישע ווערק‪ ,‬וויבאלד ק"ש צייכנט זיך אויס מיט אירע שעפערישע שרייבער און‬
‫דענקער‪ .‬און טאקע דערפאר ווערן דא אויסגעלופטערט נושאים וואס אין אנדערע פלעצער וואלט‬
‫מען זיך נישט דערוואגט צו שרייבן‪.‬‬
‫איך האב אויך געהאט א יד ושם די לעצטע איבער א האלבע יאר‪ ,‬צו שרייבן מיין חלק אין ק"ש ‪ -‬סיי‬
‫ארטיקלען און סיי קורצערע תגובות‪ .‬געוויסע וואס זענען געווענדעט דירעקט צום 'קאווע שטיבל'‬
‫ליינער‪ ,‬און געוויסע וואס זענען געשריבן אפילו פארן גאס‪ .‬געלויבט גאט אז מיינע ארטיקלען בכל‬
‫מיני מקצועות זענען אויפגענומען געווארן מיט צופרידנהייט‪ ,‬און רוב דערפון זענען געווען היבש‬
‫פאפולער אין שטיבל‪ .‬כן יוסיף ה' להלאה‪.‬‬
‫אשר על כן האב איך געקלערט‪ ,‬אז ס'וואלט געווען א גוטע זאך איבערצולייגן מיינע ארטיקלען אין א‬
‫לענגערע קונטרס‪ ,‬ויקרא שמו בישראל 'פנינים שזורים'‪ .‬און אומר ועושה‪ ,‬און די קונטרס באשטייט‬
‫פון קרוב צו ‪ 200‬עמודים!‬
‫פארט אבער‪ ,‬היות דאס איז גוט אויך פארן אלגעמיינער גאס‪ ,‬האב איך געזוכט צו שרייבן אויף אן‬
‫אופן וואס זאל זיין ווי מער אומאפהענגיק אין 'קאווע שטיבל'‪.‬‬
‫מען זאגט נאך‪ ,‬אז דער חזון איש פלעגט זיך פרייען ווען זיינס א ספר איז ערשינען‪ ,‬כאילו ער פירט א‬
‫קינד אונטערן חופה‪ .‬ווען מ'זעט אז אן אייגענע שטיק יצירה קומט ארויס לאור עולם‪ ,‬ברענגט דאס‬
‫א געוואלדיגע שמחה ביים ארויסגעבער‪ .‬ברוך ה' שהחיינו וקיימנו והגיענו לזמן הזה‪.‬‬

‫איך וויל דא באדאנקן אפאר חשוב'ע חברים וואס האבן מיך ארויסגעהאלפן מיטן ארויסגעבן דעם‬
‫קונטרס‪ ,‬ובפרט החברים שנודעו בשם‪ :‬געוואלדיג‪ ,‬און גראדעמעכעלע פארן שטופן פאראויס דעם‬
‫פראיעקט‪ ,‬און אזוי אויך ליטוואק פון בודאפעסט פארן איבערארבעטן אביסל דעם קונטרס‪.‬‬
‫ובפרט לידידי היקר הרוצה בעילום שמו‪ ,‬וואס האט געמאכט די הערליכע גרעפיקס שלא על מנת‬
‫לקבל שום פרס‪ ,‬און אדאנק אים קומט טאקע ארויס די 'פנינים שזורים' אויף אזא שיינע פארמאט‪.‬‬
‫צום לעצט‪ ,‬וויל איך אויסנוצן די פלאטפארמע עפנטליך צו באדאנקען די מנהלים פון קאווע שטיבל‪,‬‬
‫וואס אדאנק זיי איז בכלל מעגליך צו שרייבן און זען אנדערע באשרייבונגען‪ ,‬ללמוד וללמד‪ .‬און אזוי‬
‫אויך פאר אלע חשוב'ע חברים‪ ,‬כל אחד בשמו הטוב יבורך‪ ,‬וואס פון זייערע ארטיקלען און תגובות‬
‫האב איך מיך אסאך געלערנט‪ .‬ומחברי יותר מכולם‪.‬‬

‫הכו"ח מתוך רגשי כבוד וגיל‪,‬‬

‫שש משזר‬
 ‫©‬
‫כל הזכויות שמורות על פי חוקי התורה עפ"י החוק הבינלאומי‬
‫אין להעתיק בלי רשות מפורשת מאת המו"ל‬
‫שש משזר‪ ,‬קאווע שטיבל‬
‫‪Kaveshtiebel.com‬‬
‫‪shaishmoshzor@gmail.com‬‬
 ‫מסירת המפתח‬
‫גראמען‪/‬פאעזיע‪127.....................................................‬‬
‫אין דייעט אחר דייעט אלא לרבות‪128............................................................‬‬
‫א פינסטערע נאכט ‪130....................................................................................‬‬
‫א פינסטערע טאג ‪132......................................................................................‬‬
‫די פארכמארעטע לבנה שיין ‪134.....................................................................‬‬
‫די ראמאנטישע לבנה שיין‪135........................................................................‬‬
‫א קאלטע 'הערבסט' טאג‪136...................................................................... ...‬‬
‫קאלטע סטעפעס‪139................................................................................... ...‬‬
‫דער דירות קריזיס ‪140.....................................................................................‬‬
‫דזשוירסי סיטי‪141...........................................................................................‬‬
‫ריטשקעלעך ‪142..............................................................................................‬‬
‫מילי דעלמא‪143............................................................‬‬
‫כל המהנה את חבירו הוא 'נהנה' תחילה‪144...................................................‬‬
‫ווען דער אפיציעלער 'מנוול' איז גאר געווארן א קרבן!‪147............................‬‬
‫ליבעראלן‪ ,‬גענוג איז גענוג! ‪151.......................................................................‬‬
‫ווען דער חוט 'הלבן' איז געווארן 'רויט' ‪ -‬לכפרת עוונות‪156.........................‬‬
‫איבער וואקסינען‪158.......................................................................................‬‬
‫ריטשקעלעך ‪160..............................................................................................‬‬
‫ווערטלעך‪ ,‬סאטירע‪163.................................................‬‬
‫שנונות ומשונות ‪-‬לבית בריסק‪164.................................................................‬‬
‫די נייע עשרת הדברות‪171...............................................................................‬‬
‫די קאשמארן ערב תשעה באב‪ ,‬אן נר מצוה'ס אש‪174............................... ...‬‬
‫יום המר‪ ,‬לחסידי סאטמר ‪176.........................................................................‬‬
‫מאכלי שבת‪178.............................................................................................. .‬‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‪179........................................................................... ...‬‬
‫ריטשקעלעך ‪180..............................................................................................‬‬
‫תורה מחשבה וחקירה‪7.................................................‬‬
‫א גרוס פונעם לויתן‪8........................................................................................‬‬
‫כי הוא חכמתכם ובינתכם לעיני העמים?! יא!! ‪19..........................................‬‬
‫רבי שמעון בר יוחאי – סניגורן של ישראל אדער נישט?‪22...........................‬‬
‫זוגות‪ ,‬שדים‪ ,‬עין הרע‪ ,‬קטלנית‪ ,‬קמיע ‪ -‬כל דקפיד קפדי בהדיה‪27...............‬‬
‫דער שורת הדין ביים מקוה איד‪33...................................................................‬‬
‫פארוואס האט מען אזוי שטארק געוויינט?!‪35..............................................‬‬
‫דער פאלטאווער רב איז מעביר דעם שוחט‪ .‬פארוואס?! ‪40..........................‬‬
‫ווען פייבוש'ל אושפיצינער האט אינטערוויו'ט נאפאליאן קייסער‪45............‬‬
‫פארוואס בלייבן צומישט? ס'איז פשוט'ער ווי דו מיינסט! ‪50........................‬‬
‫מי גילה לבני רז זה?!‪54....................................................................................‬‬
‫מחשבת ישראל [ושאר ירקות]‪55................................................................. .‬‬
‫היסטאריע‪ ,‬אנשי שם‪ ,‬סיפורים‪ ,‬וכו' ‪59.........................‬‬
‫מסעות ד'שש משזר ‪60....................................................................................‬‬
‫לבנימין אמר‪ :‬ידיד ה'! ‪86..................................................................................‬‬
‫ערשט‪-‬האנטיגע אנעקדאטן אויף גדולי ישראל זצ"ל ושליט"א‪92................‬‬
‫די השתלשלות פון 'דעת תורה'‪' ,‬צדיק הדור'‪ ,‬און 'גדול הדור'‪100.................‬‬
‫מחלוקת צווישן אדמורי"ם‪105....................................................................... .‬‬
‫אב לא יחוס על בנו? ‪108..................................................................................‬‬
‫ריטשקעלעך‪113...............................................................................................‬‬
‫פיוטים וחרוזים ‪121.......................................................‬‬
‫לבי קרוע‪122.................................................................................................... .‬‬
‫ישתבח שמך לעד‪123.......................................................................................‬‬
‫הם נסעו לתומם‪124........................................................................................ .‬‬
‫אשב בדד כעם בודד‪125...................................................................................‬‬
‫על משכבי בלילות ‪126......................................................................................‬‬
 ‫חלק א'‬

‫תורה‪ ,‬מחשבה‬
‫וחקירה‬
 ‫‪.................................................................................................................................................. 8‬הבשחמו הרות‬

‫א גרוס פונעם לויתן‪...‬‬

‫הקדמה‪.‬‬
‫ָתן"‪.‬‬
‫ׁשל ִל ְוי ָ‬
‫ֵישב ְּבס ּו ָּכה ֶ‬
‫ׁ‬
‫ׁשנָה ַה ָּב ָאה ל ֵ‬
‫ָש ְב ִּתי ְּבס ּו ָּכה זוּ‪ֵּ ,‬כן ֶאזְ ֶּכה ְל ָ‬
‫ׁ‬
‫ׁש ִקַי ְּמ ִּתי ְוי ַ‬
‫ׁשם ֶ‬
‫"י ְִהי רָצוֹן ִמ ְּל ָפנֶי ָך ה' אלקינו ואלקי אֲבו ֵֹתינוּ‪ְּ ,‬כ ֵ‬
‫דער יהי רצון איז געבויט אויף די ווערטער פונעם פסיקתא‪" :‬כל מי שמקיים מצות סוכה בעוה"ז‪ ,‬הקב"ה מושיבו בסוכתו של לויתן‬
‫לעתיד לבוא"‪ - .‬ווער עס איז מקיים מצוות סוכה אויף די וועלט‪ ,‬וועט אים דער אייבישטער זעצן אינעם סוכה פונעם לויתן אויף‬
‫יענער וועלט‪ .‬דאס איז ווארשיינליך אלס א שכר בגדר 'מידה כנגד מידה'‪.‬‬
‫סוכות איז אבער נישט די איינציגסטע מאל וואס מיר באגעגענען זיך מיטן אגדת הלויתן‪ .‬עס איז פאר יעדן באקאנט דער‬
‫דראמאטישער שילדערונג אין די שבועות'דיגע אקדמות‪ ,‬איבער'ן מלחמת הלויתן עם השור הבור‪ .‬און ווער קען דען נישט דעם‬
‫ניגון וואס שילדערט דעם גרויסארטיגן סעודה לעתיד לבוא‪" :‬דעם שור הבור מיטן לויתן וועלן מיר עסן אויף דער סעודה'ניו"?!‬
‫אויך ווייסט יעדער אז דער לויתן איז מוגזם'דיג גרויס‪ ,‬אזש די גרויסע ערד ציטערנישן ווערן פאררופן אויפן לויתן'ס טרייסלונגען‪.‬‬
‫אבער וויפיל מאל האט איר זיך אפגעשטעלט אריינטראכטן‪ :‬מי הוא זה ואיזה הוא‪ .‬וואספארא באשעפעניש איז דאס דער לויתן?‬
‫איז דאס א פאקט אדער א משל? געפונען מיר סיי וועלעכע התייחסות צום לויתן אין תנ"ך אדער חז"ל? איז דא א זכר ונקבה פונעם‬
‫לויתן? און וואס אייגנטליך איז דער גליק פון זיצן אין א סוכה געמאכט פון פישן הויט?‬
‫סך הכל‪ ,‬מיר האבן נישט קיין אנונג פון וואס עס האנדלט זיך דא‪ ,‬והגיע הזמן להסיר את הלוט מעל פני הלויתן זכור לטוב‪ .‬דער לויתן‬
‫ווערט דערמאנט ‪ -‬אויסער אין די ספרי הראשונים ‪ -‬אויך אין חז"ל און אין פילצאליגע פסוקי התנ"ך‪ ,‬בשמו הידוע און ווי אויך מיט‬
‫אנדערע כינויים‪ ,‬און לויט זייערע ווערטער וועלן מיר אדורכגיין דאס לעבן פונעם לויתן‪ ,‬זיינע פירונגען און זיין ציל א‪.‬א‪.‬וו‪.‬‬

‫ָתן‪ִּ ,‬ת ְּתֶנ ּנ ּו ַמ ֲאכָל ְל ָעם ְל ִצ ִיּים (תהלים עד‪,‬‬

‫ָאשי ִל ְוי ָ‬
‫ׁ‬
‫א) ַא ָּתה ִר ַּצ ְצ ָּת ר ֵ‬
‫יד)‪.‬‬
‫דער לויתן אין פסוק‬
‫ׂית‪ָ ,‬מ ְל ָאה ָה ָארֶץ ִק ְנָיֶנ ָך‬ ‫ׂיךָ‪ ,‬ה'‪ֻּ ,‬כ ָּלם ְּב ָח ְכ ָמה ָע ִש ָ‬ ‫ֲש‬
‫ַב ּו ַמע ֶ‬
‫ב) ָמה‪-‬ר ּ‬ ‫פינף מאל ווערט דער לויתן דערמאנט אין תנ"ך‪ ,‬און דערויף‬
‫ָצ ְר ָּת‬‫ָתן זֶה י ַ‬
‫ׁשם ֳא ִנ ּיוֹת י ְַה ֵּלכוּן‪ִ ,‬ל ְוי ָ‬
‫ָדיִם וגו'‪ָ ,‬‬ ‫וגו'‪ ,‬זֶה ַהָיּם ָּגדוֹל ו ְּר ַחב י ָ‬ ‫שילדערן חז"ל בהרחבה א גאנצע שורה פון אגדות איבער די‬
‫ׂחק ּבוֹ (תהלים קד‪ ,‬כד‪-‬כו)‪.‬‬ ‫ְל ַש ֶ‬ ‫לעגענדארע כח פונעם לויתן‪ ,‬זיין מהות‪ ,‬און זיין סוף און תכלית‪.‬‬
‫די חכמי קבלה ברענגען פרישע שילדערונגען און גייען אריין‬
‫טיפער על פי סוד איבערן תפקיד וסוד של הלויתן‪.‬‬
‫אצינד לאמיר ממשיך זיין מיט פסוקי התנ"ך איבערן לוויתן מיט‬ ‫לאמיר אנהייבן מיט די פסוקים וואס רעדן פונעם לויתן‪ ,‬און‬
‫וואס נישט יעדער איז ווארשיינליך באקאנט‪:‬‬ ‫באקומען א נאנטערע בליק צום גרויסן פיש ‪ -‬לויתן‪ ,‬ע"פ‬
‫ָתן‬
‫ָקה‪ַ ,‬על ִל ְוי ָ‬
‫ׁשה ו ְַה ְּגדוֹלָה ו ְַה ֲחז ָ‬
‫ג) ַּב ּיוֹם ַההוּא י ְִפקֹד ה' ְּב ַח ְר ּבוֹ ַה ָּק ָ‬ ‫הכתובים‪.‬‬
‫ֲשר ַּבָיּם‬
‫ׁ‬‫ת‪-‬ה ַּת ִנּין א ֶ‬
‫ֲק ָּלתוֹן‪ ,‬ו ְָהרַג ֶא ַ‬ ‫ָחׁש ע ַ‬ ‫ָתן נ ָ‬‫ָחׁש ָּב ִר ַח‪ ,‬ו ְַעל ִל ְוי ָ‬
‫נָ‬ ‫צו ערשט לאמיר ברענגען די צוויי פסוקי תהילים מיט וואס מיר‬
‫(ישעי' כז‪ ,‬א)‪.‬‬ ‫אלע זענען באקאנט‪:‬‬
 ‫הבשחמו הרות‪9..................................................................................................................................................‬‬

‫ֵהם‪ ,‬ו ְֵאת ָּכל‪-‬עוֹף ָּכנָף ְל ִמינֵהוּ‪,‬‬

‫ׁש ְרצ ּו ַה ַּמיִם ְל ִמינ ֶ‬
‫ֲשר ָ‬
‫ׁ‬‫ׂת א ֶ‬ ‫ָהר ֶֹמ ֶש‬ ‫דאס דערמאנט שוין אביסל די שילדערונג פונעם בעל האקדמות‪,‬‬
‫ַוַי ְּרא ֱאל ִֹקים ִּכי‪-‬טוֹב‪.‬‬ ‫כאטש מיט היבשע שינויים (שפעטער וועלן מיר אריין גיין אין די‬
‫סיבות פון די שנויים פונעם בעל הקדמות)‪.‬‬
‫ווער זענען די 'תנינים הגדולים'? איז רש"י מסביר ווער זענען די‬
‫'תנינים הגדולים'‪ ,‬וז"ל‪ :‬ובדברי אגדה‪ ,‬הוא לויתן ובן זוגו שבראם‬ ‫ווייטער געפונען מיר דעם באשעפעניש בתחילת דברי איוב‪:‬‬
‫זכר ונקבה‪ ,‬והרג את הנקבה ומלחה לצדיקים לעתיד לבוא‪ ,‬שאם‬
‫יפרו וירבו לא יתקיים העולם בפניהם‪ ,‬התנינם כתיב‪ ,‬עכ"ל‪ .‬דאס‬ ‫ל‪-‬תבוֹא ְרָננָה בוֹ‪ :‬י ְִּקבֻה ּו א ְֹררֵי‪-‬‬
‫ד) ִהֵנּה ַה ַּל ְילָה ַההוּא י ְִהי ג ְַלמוּד‪ַ ,‬א ָּ‬
‫מיינט‪ ,‬אז די תנינים הגדולים מיינט דער לויתן וואס נאר דער זכר‬ ‫ָתן (איוב ג‪ ,‬ז‪-‬ח)‪.‬‬ ‫ֲת ִידים עֹרֵר ִל ְוי ָ‬ ‫יוֹם‪ָ ,‬הע ִ‬
‫איז געבליבן לעבן‪ ,‬אבער די נקבה איז גלייך גע'הרג'עט געווארן‬ ‫און צום לעצט לאמיר ברענגען די מערסט אינטרעסאנטע‬
‫כדי זיי זאלן זיך נישט פארמערן‪ ,‬און די צדיקים גייען עסן די נקבה‬ ‫פסוקים איבערן לויתן‪ ,‬וואס געפונט אין די שפעטעריגע טיילן פון‬
‫פיש לעתיד לבוא‪( .‬און דאס איז פשט פארוואס אין פסוק ווערט‬ ‫איוב וואו דער באשעפעניש ווערט דער איינציגסטער מאל אין‬
‫עס געשריבן "תנינם" אן דעם צווייטן יו"ד‪ ,‬ווייל ס"איז נישט‬ ‫תנ"ך געשילדערט מיט איינצעלהייטן‪:‬‬
‫פארבליבן נאר איינער פון די תנינים [ספר דבק טוב])‪.‬‬
‫יע ְלׁשֹנוֹ וגו'‪ַּ ,‬ד ְל ֵתי ָפנָיו ִמי‬ ‫ָתן ְּב ַח ָּכה ו ְּב ֶחבֶל ַּתְׁש ִק ַ‬ ‫ה) ִּת ְמׁשֹ ְך ִל ְוי ָ‬
‫די ווערטער פון רש"י‪ ,‬זענען געבויט אויף איינער פון די‬ ‫ֲטיׁשֹ ָתיו ָּת ֶהל אוֹר‪ ,‬ו ְֵעינָיו ְּכ ַע ְפ ַע ֵּפי‪-‬‬ ‫ימה וגו'‪ ,‬ע ִ‬ ‫ִפ ֵּת ַח‪ְ ,‬ס ִביבוֹתִׁשָנּיו ֵא ָ‬
‫אינטרעסאנטע מאמרי חז"ל אין מסכת ב"ב דף ע"ד ע"ב‪ ,‬וואס‬ ‫ׁשן‪,‬‬‫ֵצא ָע ָ‬ ‫ַפ ִידים ַי ֲהלֹכוּ‪ִּ ,‬כידוֹדֵי ֵאׁש י ְִת ַמ ָּלטוּ‪ִ .‬מ ְנ ִּחירָיו י ֵ‬ ‫ׁש ַחר‪ִ .‬מ ִּפיו ל ִּ‬ ‫ָ‬
‫די גמ' זאגט דארט‪ :‬אמר רב יהודה אמר רב‪ ,‬כל מה שברא‬ ‫ֵצא‪ְּ .‬ב ַצָוּארוֹ י ִָלין‬ ‫ַהב ִמ ִּפיו י ֵ‬
‫ַהט‪ְ ,‬ול ַ‬ ‫ְּכדוּד נָפו ַּח ו ְַאגְ מֹן‪ .‬נ ְַפׁשוֹ ֶּג ָח ִלים ְּתל ֵ‬
‫הקב"ה בעולמו זכר ונקבה בראם‪ .‬אף לויתן נחש בריח ולויתן‬ ‫ׂרוֹ דָבֵקוּ‪ ,‬יָצוּק ָעלָיו ַּבל‪-‬י ִּמוֹט‪ִ .‬ל ּבוֹ‬ ‫עֹז‪ ,‬ו ְּל ָפנָיו ָּתדוּץ ְּד ָאבָה‪ַ .‬מ ְּפלֵי ְב ָש‬
‫נחש עקלתון זכר ונקבה בראם‪ ,‬ואלמלי נזקקין זה לזה מחריבין‬ ‫ָרים‬ ‫ׂתוֹ יָגוּר ּו ֵא ִלים‪ִ ,‬מְּׁשב ִ‬ ‫ֹ‪-‬אבֶן‪ְ ,‬ויָצוּק ְּכ ֶפלַח ַּת ְח ִּתית‪ִ .‬מ ֵּש‬ ‫יָצוּק ְּכמו ָ‬
‫כל העולם כולו‪ .‬מה עשה הקב"ה? סירס את הזכר והרג הנקבה‬ ‫ְש ְריָה‪ .‬י ְַחׁשֹב ְל ֶתבֶן‬ ‫ׂיגֵה ּו ֶחרֶב ְּב ִלי ָתקוּם‪ֲ ,‬חנִית ַמ ָּסע וִׁ‬ ‫י ְִת ַח ָּטאוּ‪ַ .‬מ ִּש‬
‫ומלחה לצדיקים לעתיד לבוא‪ ,‬שנאמר (ישעי' כז‪ ,‬א)‪ :‬והרג את‬ ‫ׁשת‪ְ ,‬ל ַקׁש נ ְֶה ְּפכוּ‪-‬‬ ‫ֶן‪-‬ק ֶ‬
‫יח ּנ ּו ב ָ‬‫ּשה‪ .‬לֹא‪-‬י ְַב ִר ֶ‬ ‫ׁ‬‫ַּב ְרזֶל‪ְ ,‬ל ֵעץ ִר ָּקבוֹן נְחו ָ‬
‫התנין אשר בים‪ ,‬ע"כ‪.‬‬ ‫ַעׁש ִּכידוֹן‪ַּ .‬ת ְח ָּתיו‬ ‫ׂחק ְלר ַ‬ ‫ֵי‪-‬קלַע‪ְּ .‬כ ַקׁש נ ְֶחְׁשב ּו תו ָֹתח‪ְ ,‬וי ְִש ַ‬ ‫לוֹ ַא ְבנ ָ‬
‫פון די גמ' זעט מען אז אויסער דעם וואס דער באשעפער האט‬ ‫ׂים‬ ‫ָש‬‫יח ַּכ ִּסיר ְמצ ּולָה‪ ,‬יָם י ִ‬ ‫ֵי‪-‬טיט‪ .‬י ְַר ִּת ַ‬‫ׂ‪ ,‬י ְִר ַּפד ָחרוּץ ֲעל ִ‬ ‫ַח ּדוּדֵי ָח ֶרש‬
‫גע'הרג'עט דעם נקבה כדי דער לוויתן פאר זאלן זיך נישט מערן‪,‬‬ ‫ל‪-‬ע ָפר‬‫ין‪-‬ע ָ‬‫ׂיבָה‪ֵ .‬א ַ‬ ‫ָתיב‪ ,‬י ְַחׁשֹב ְּתהוֹם ְל ֵש‬ ‫ַּכ ֶּמ ְר ָק ָחה‪ַ .‬א ֲחרָיו י ִָאיר נ ִ‬
‫האט דער באשעפער און צוגאב דערצו‪ ,‬אויך מסרס געווען דעם‬ ‫י‪-‬חת‪ֵ .‬את‪ָּ -‬כל‪ָּ -‬גב ַֹּה י ְִר ֶאה‪ ,‬הוּא ֶמל ְֶך ַעל‪ָּ -‬כל‪-‬‬ ‫ּׂו ִל ְב ִל ָ‬ ‫ָמְׁשלוֹ‪ֶ ,‬ה ָעש‬
‫זכר‪ .‬און רש"י אויף די גמרא געבט דערויף צוויי טעמים‪ :‬א' ‪ -‬כדי‬ ‫ֵי‪-‬ש ַחץ (איוב מ‪ ,‬כה – מא‪ ,‬כו)‪.‬‬ ‫ׁ‬‫ְּבנ ָ‬
‫דער זכר זאל נישט משמש זיין מיט קיין אנדערן מין פיש‪ ,‬צוליב‬ ‫טאמער באטראכטן מיר די פשטות פון די אלע פסוקים‪ ,‬איז דער‬
‫דעם וואס זיין נקבה פעלט אים‪ .‬ב' – כדי דער זכר זאל נישט‬ ‫לויתן לאו דוקא אזא לעגענדארער באשעפעניש ווי מיר קענען‬
‫האבן קיין צער תאוה‪ ,‬נישט קענענדיג משמש זיין מיטן נקבה‪.‬‬ ‫אים פון די לעגענדעס (געוויסע חכמי הראשונים האבן טאקע‬
‫אזוי אויך זעען מיר אז ס'איז דא א באזונדערע טיטל פארן זכר‬ ‫אנגענומען אז דאס איז נישט קיין איבערנאטורליכער פיש בכלל‪,‬‬
‫און פארן נקבה‪ ,‬דער זכר הייסט 'לויתן נחש בריח' און דער נקיבה‬ ‫והכל יתבאר אי"ה במקומו הראוי)‪ .‬אבער לויט אגדת חז"ל איז‬
‫הייסט 'לויתן נחש עקלתון'‪ ,‬דאס איז באזירט אויפן פסוק וואס‬ ‫דאס גענוי דער אויסטערלישער באשעפעניש וואס מיר קענען‬
‫די גמ' האט צוגעברענגט ‪' -‬והרג את התנין אשר בים'‪ ,‬וואס גלייך‬ ‫פון די מעשה'לעך‪ ,‬און מיט א שמיץ אריבער‪.‬‬
‫פאר דעם שטייט אין פסוק‪' :‬יפקד ה' בחרבו וגו' על לויתן נחש‬ ‫איז לאמיר זען וואס עס איז דער לוויתן לויט דער בליק פון די‬
‫בריח ועל לויתן נחש עקלתון'‪' .‬בריח' איז צוליב דעם וואס ער‬ ‫חז"ל‪ .‬זיין באשאפונג‪ ,‬זיין מהות‪ ,‬זיין לעבן און ווירקונג‪ ,‬און זיין‬
‫שטייט פעסט אזויווי א בריח‪-‬ריגל‪ ,‬און 'עקלתון' איז צוליב דעם‬ ‫עתיד‪.‬‬
‫וואס זי נעמט ארום דעם גאנצן וועלט‪.‬‬
‫[במאמר המוסגר איז ווערט אנצומערקן‪ ,‬אז מיר געפונען דעם‬
‫לשון 'תנין' סיי ביים לויתן‪ ,‬און סיי ביי שלענג‪ .‬דער פסוק פון‬ ‫דער באשאפונג פונעם לויתן‪.‬‬
‫בריאת העולם וואו עס שטייט 'התנינם הגדלים'‪ ,‬רעדט פונעם‬
‫לויתן (ע"פ האגדה הנ"ל)‪ ,‬און מיר געפונען דעם לשון (שמות‬ ‫אין די פרשה פון בריאת העולם‪ ,‬שטייט אין פסוק (בראשית א‪,‬‬
‫ז‪ ,‬ט)‪ :‬ו ְָא ַמ ְר ָּת ֶאל ַא ֲהרֹן ַקח ֶאת ַמ ְּט ָך ו ְַהְׁשל ְֵך ִל ְפנֵי ַפ ְרעֹה‪ ,‬י ְִהי‬ ‫ֶפׁש ַה ַחָיּה‬
‫ת‪-‬ה ַּת ִנּינִם ַה ְּגד ִֹלים‪ ,‬ו ְֵאת ָּכל‪-‬נ ֶ‬
‫כא)‪ַ :‬ו ִי ְּברָא ֱאל ִֹקים ֶא ַ‬
‫‪................................................................................................................................................ 10‬הבשחמו הרות‬
‫איבער זיין מאכט אין אימה שטייט אין מדרש כונן‪ ,‬אז אין תקופת‬
‫טבת הייבט ער אויף זיין קאפ‪ ,‬און ווארפט א פחד אויף אלע פיש‬
‫אין ים‪ .‬און מדרש תנחומא פרשת שמיני ס"ז שטייט‪ ,‬אז אפילו‬
‫די מלאכים וועלן ציטערן פון אים‪ ,‬און זיי וועלן ווארפן אייזערנע‬
‫שפיזן אויף אים‪ ,‬און דער לויתן וועט דאס צוקוועטשן ווי שטרוי‪,‬‬
‫עיי"ש וואו מ'לערנט עס ארויס פון פסוקי איוב וואס רעדן פונעם‬
‫לויתן‪ .‬ענליך צו דעם האבן מיר שוין געברענגט אויבן פון גמרא‬
‫מסכת ב"ב דף ע"ה ע"א‪ ,‬אז אפילו מלאך גבריאל וועט אים נישט‬
‫קענען דער'הרג'ענען‪.‬‬
‫מ'] וואס רעדן פונעם לויתן‪[ .‬אזוי אויך אין מדרש רבה ויקרא‬
‫אבער טראץ זיין איבערנאטורליכער שרעק אנווארפענדער‬
‫שטארקייט‪ ,‬איז אבער פארהאן איין באשעפעניש פון וואס ער ‪-‬‬
‫דער מעכטיגסטער באשעפעניש ‪ -‬האט מורא‪ .‬ווי עס שטייט אין‬
‫גמרא מסכת שבת דף ע"ז ע"ב‪ ,‬אז פינף שוואכע ווארפן א פחד‬
‫אויף פינף שטארקע‪ ,‬און צווישן זיי איז 'אימת כילבית על לויתן'‪.‬‬
‫רש"י איז מפרש אז דער כילבית איז א קליין שרץ'ל וואס גייט‬
‫אריין אינעם לויתן דורכן אויער‪ ,‬און פון דעם ציטערט דער לויתן‪.‬‬
‫איר וואונדערט זיך וואס אזא מאנסטער עסט‪ .‬דערציילט אונז רב‬
‫ספרא אין מסכת ב"ב דף ע"ד ע"א‪ ,‬אז איינמאל איז ער געפארן‬
‫אויף א שיף‪ ,‬און אינמיטן האט ער געזען א ריזן פיש שטעקט‬
‫ארויס זיין קאפ פון וואסער‪ ,‬און דער פיש האט געהאט הערנער‬
‫וואס אויף זיי איז געשטאנען אויפגעשריבן 'איך בין פון די קליינע‬
‫בריות אין ים‪ ,‬און איך בין גרויס דריי הונדערט פרסה‪ ,‬און איך בין‬
‫יעצט אויפן וועג צום לויתן' (אז ער זאל מיר היינט אויפעסן ‪-‬‬
‫רש"י)‪ .‬רב אשי האט צוגעלייגט‪ ,‬אז דער פיש איז דער ציג פון ים‬
‫וואס האט הערנער‪ .‬אזויווי חז"ל זאגן אין מסכת חולין דף קכ"ז‬
‫ע"א 'כל מה שיש ביבשה יש בים'‪.‬‬
‫איבער זיין שיינקייט‪ ,‬ווערט געברענגט אין גמרא ב"ב דף ע"ה‬
‫ע"א וואס רעדט פון לעתיד לבוא‪ ,‬אז די איבעריגע הויט וואס וועט‬
‫פארבלייבן לעתיד לבוא‪ ,‬וועט דער באשעפער אויסשפרייטן‬
‫אויף די חומות פון ירושלים‪ ,‬און די שיינקייט וועט גיין מסוף‬
‫העולם ועד סופו‪.‬‬
‫אזוי אויך דערציילט די גמרא ב"ב דף ע"ג ע"ב‪ ,‬אז רבי אליעזר און‬
‫רבי יהושע זענען אמאל געפארן צוזאמען אויף א שיף‪ ,‬און רבי‬
‫אליעזר האט געדרימלט‪ .‬פלוצלינג האט רבי יהושע עפעס געזען‬
‫און זיך גענומען טרייסלן‪ ,‬אזש רבי אליעזר האט זיך דערפון‬
‫דערוועקט‪ .‬האט ער אים געפרעגט 'יהושע‪ ,‬וואס האסטו געזען‬
‫אז דו האסט דיך גענומען טרייסלן'‪ ,‬האט ער אים געענטפערט‬
‫אז ער האט געזען א גרויסע שיין ארויסקומען פון ים‪ ,‬האט רבי‬
‫ְל ַת ִנּין‪ ,‬וואס דארט רעדט זיך עס פון א שלאנג‪ ,‬לשיטת רש"י‪.‬‬
‫וואונדערליך איז אז דער פסוק וואס זאגט 'והרג את התנין'‪ ,‬רופט‬
‫דעם לויתן ‪' -‬לויתן נחש'‪ .‬איבער דעם שייכות צווישן דעם לויתן‬
‫און דער נחש‪ ,‬און די שייכות צווישן זיי ביידן מיטן לשון תנין‪,‬‬
‫ליינט שפעטער]‪.‬‬
‫איז עס א כשר'ע פיש? דער ענטפער שטייט אין מסכת חולין‬
‫דף ס"ז ע"ב‪ :‬תניא רבי יוסי בן דורמסקית אומר‪ ,‬לויתן דג כשר‬
‫הוא‪ ,‬ע"כ‪ .‬ער לערנט דאס ארויס פון פסוקים אין איוב [פרק‬
‫פכ"ב ס"ז שטייט אז ס'איז א כשר'ע פיש]‪ .‬ר' יוסי נוצט די‬
‫פריערדערמאנטע פסוקים אין איוב [פרק מ'] וועלכע רעדן‬
‫פונעם לויתן‪ ,‬אלס א ראי' אז דער לויתן איז כשר‪.‬‬
‫די תכונות‪ ,‬כוחות‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ ,.‬פונעם מעכטיגן‬
‫לויתן‪.‬‬
‫די גמרא אין ב"ב דף ע"ה ע"א דעציילט אונז איבער זיין‬
‫גרויסקייט און שטארקייט‪ ,‬באזירט אויף די פסוקים‪ :‬אז ווען‬
‫ער איז הונגעריג לאזט ער ארויס פארע פון מויל‪ ,‬און פון די‬
‫פארע ווערן אלע וואסערן אנגעווארעמט אין די טיפענישן‪.‬‬
‫דער פארע און היץ פונעם לויתן געבט אים א געפערליכע‬
‫ריח‪ ,‬אז ווען נישט דעם וואס ער שטעקט אריין זיין קאפ אין‬
‫גן עדן וואס שמעקט ווי בשמים [ריח תפוחים וכו']‪ ,‬וואלטן‬
‫מיר נישט געקענט אויסהאלטן דעם ריח זיינעם‪.‬‬
‫ווייטער ווען ער איז דארשטיג און נעמט זיך טרינקען וואסער‬
‫פונעם ים‪ ,‬זעט זיך אן אין ים אזויווי טיפע גריבער וואס מענטשן‬
‫גראבן אויף ביים אויפאקערן א פעלד‪ ,‬און פון די גרויסע מאס‬
‫וואסער וואס ער טרינקט אויפאמאל‪ ,‬דויערט פארן תהום‬
‫זיבעציג יאר זיך צוריק אנצופילן אזויווי בעפאר‪.‬‬
‫פון די ספעציעלע וואסערן וואס קומען אן צום לויתן‪ ,‬זענען‬
‫די ירדן וואסערן‪ .‬פריער אין דף ע"ד ע"ב ווערט געברענגט‪,‬‬
‫אז דער ירדן גייט ארויס פון 'מערת פמייס' און גייט אדורך‬
‫פארשידענע טייכן ביז עס קומט אן אין ים הגדול‪ ,‬און דארטן‬
‫קומט דאס אן דירעקט צום לויתן'ס מויל‪ .‬תוספות אויפן‬
‫פלאץ צייכנט צו צו א מדרש רבה‪ ,‬אז די וואסער מישט זיך‬
‫נישט אויס מיט די אנדערע וואסערן וואו עס פליסט אדורך‪,‬‬
‫נאר קומט אן דירעקט צום לויתן אליינס‪.‬‬
 ‫הבשחמו הרות‪11.................................................................................................................................................‬‬
‫דער געשעעניש ווערט געשילדערט במקור אין מדרש רבה‬
‫ויקרא (פי"ג ס") בשם רבי יודן בן רבי שמעון‪" :‬בהמות" ו"לויתן"‬
‫הן קניגין של צדיקים לעתיד לבוא‪ ,‬וכל מי שלא ראה קניגין‬
‫של אומות העולם בעולם הזה זוכה לראותה לעולם הבא‪ .‬כיצד‬
‫הם נשחטים? בהמות נותץ ללויתן בקרניו וקורעו‪ ,‬ולויתן נותץ‬
‫לבהמות בסנפיריו ונוחרו‪ ,‬ע"כ‪.‬‬
‫אין אידישער איבערזעצונג‪:‬‬
‫מיטן נקבה ווייסן מיר שוין וואס עס גייט פאר‪ ,‬זי איז שוין‬
‫"דער שור הבור וואס ווערט אנגערופן "בהמות"‪ ,‬מיטן לויתן‪,‬‬
‫וועלן פירן א צירקוס מלחמה לעוה"ב פאר די וואס זענען נישט‬
‫געגאנגען מיטהאלטן די גוי'אישע צירקוס מלחמה שפילן אויף די‬
‫וועלט"‪[ .‬במאמר המוסגר‪ :‬אין בתקופת חז"ל‪ ,‬אונטער די רומיים‪,‬‬
‫איז די סארט שפילן פון געשלעגן מיט בעלי חיים געווען עקסטער‬
‫פארשפרייט‪ .‬אבער עס גייט אויך אן היינטיגע צייטן]‪" .‬וויאזוי‬
‫וועלן זיי דער'הרג'עט ווערן? דער שור הבור וועט אריינהאקן מיט‬
‫זיינע הערנער אינעם לויתן און וועט אים צורייסן‪ ,‬און דער לויתן‬
‫וועט אריינהאקן מיט זיינע פלוס פעדערן אינעם שור הבור און‬
‫אים דער'הרג'ענען"‪ .‬ע"כ‪.‬‬
‫כדי ביידע מאמרי חז"ל (מלחמת לויתן עם גבריאל ומלחמתו עם‬
‫השור הבר) זאלן שטימען‪ ,‬האב איך געקלערט אז ס'איז מעגליך‬
‫אז די צוויי בעלי חיים וועלן נאר פירן דעם שלאכט‪ ,‬אבער דער‬
‫לויתן וועט נישט ענטגילטיג שטארבן ביז דער מלאך וועט אים‬
‫דער'הרג'ענען‪ .‬שפעטער האב איך געטראפן א ראי' מפורשת‬
‫לדברי‪ ,‬פונעם לשון אין אקדמות [ווי דערמאנט אינעם נעקסטן‬
‫קטע]‪ ,‬וואס נאכן רעדן איבער דעם שלאכט צווישן דעם שור‬
‫הבור און דעם לויתן‪ ,‬זאגט ער אז דער באשעפער וועט אים‬
‫הרג'ענען (עס איז מסתבר אז דער בעל האקדמות האט אויך‬
‫געזוכט א וועג צו מאכן ביידע אגדות חז"ל שטימען)‪.‬‬
‫דער מלחמה צווישן דעם שור הבור און דעם לויתן‪[ ,‬און אזוי אויך‬
‫די סעודה וואס מיר וועלן האבן פון זייער פלייש‪ ,‬און די "סוכה"‬
‫פון דעם לויתן'ס הויט]‪ ,‬איז אונז באזונדער באקאנט פונעם‬
‫ברייט בארימטער פיוט "אקדמות" וואס מיר זאגן דעם ערשטן‬
‫טאג שבועות‪ .‬דארטן שילדערט עס דער פייטן רבי מאיר ש"ץ‬
‫[וואס איז‪ ,‬דרך אגב‪ ,‬בפשטות קיינמאל נישט אנגעקומען צום‬
‫אנדערן זייט סמבטיון] מיט גרויס פרייד און עקסטאז‪:‬‬
‫ָתן‪ ,‬וְתורֹ טוּר רָמו ָּתא‪:‬‬
‫ְטל ּולָא ְד ִל ְוי ָ‬
‫די שטערקסטע און גרעסטע ברואים אויפן וועלט‪ :‬דער שור הבור‬
‫ו ְַחד ְּב ַחד ִּכי ָס ִב ְיך‪ ,‬ו ְָע ִביד ְקרָבו ָּתא‪:‬‬
‫אליעזר אים געזאגט‪ :‬שמא עיניו של לויתן ראית‪ ,‬דכתיב (איוב‬
‫מא‪ ,‬י)‪ :‬עיניו כעפעפי שחר‪ .‬דהיינו אז זיינע אויגן געבן ארויס א‬
‫מורא'דיגע שיין‪.‬‬
‫דער סוף פונעם לויתן‬
‫באזאלצן פאר די צדיקים זינט א קורצע וויילע נאך איר באשאף‬
‫בששת ימי בראשית‪ .‬אבער וואס איז דער סוף פונעם זכר?‬
‫זאגט די גמ' אין בבא בתרא בשם ר' יונתן‪ :‬עתיד גבריאל לעשות‬
‫קניגיא [לויט רש"י מיינט עס פאנגען‪ ,‬און לויט רבינו גרשום מיינט‬
‫עס מלחמה האלטן] עם לויתן‪ ,‬שנאמר (איוב מ‪ ,‬כה)‪ :‬התמשוך‬
‫לויתן בחכה ובחבל תשקיע לשונו‪ ,‬ואלמלא הקב"ה עוזרו אין יכול‬
‫לו‪ ,‬שנאמר (שם מ‪ ,‬יט)‪ :‬העושו יגש חרבו‪ ,‬ע"כ‪ .‬זעען מיר אז ער‬
‫וועט דער'הרג'עט ווערן לעתיד לבוא דורך מלאך גבריאל‪.‬‬
‫און אזוי ווי זיין אשת חבר וועט אויך זיין פלייש געגעסן ווערן דורך‬
‫צדיקים‪ .‬אזוי ווי דער גמ' זאגט ווייטער (דף ע"ה ע"א)‪ :‬אמר רבה‬
‫א"ר יוחנן‪ ,‬עתיד הקב"ה לעשות סעודה לצדיקים מבשרו של‬
‫לויתן וכו'‪ ,‬און די פסוקים פון וואו רבי יוחנן לערנט דאס ארויס‪,‬‬
‫איז פון די זעלבע פסוקים אין איוב וואס די גמרא באציט צום זכר‬
‫לויתן און זיין מלחמה מיט גבריאל‪ .‬עיי"ש‪.‬‬
‫וועט יעדער פרעגן א קשיא‪ :‬אויב מלאך גבריאל וועט פירן א‬
‫מלחמה מיטן לויתן‪ ,‬וויאזוי שטימט דאס מיט די מלחמה פונעם‬
‫שור הבר מיטן לויתן פון וואס מיר אלע ווייסן?‬
‫איז לאמיר זען פאוואליע דער מקור פון דער אגדת מלחמת שור‬
‫הבר ולויתן‪.‬‬
‫ווער גייט הרג'ען דעם לויתן‪ ,‬דער מלאך‬
‫אדער דער שור הבור?‬
‫ווי מיר אלע ווייסן שוין פון יונגווייז אן‪ ,‬וועט פארקומען א‬
‫מעין‪-‬צירקוס שפיל‪ ,‬וואו כלל ישראל וועט קענען צוקוקן צום‬
‫העכסטס אינטרעסאנטן מלחמה וואס וועט זיך אפשפילן צווישן‬
‫מיטן לויתן‪( .‬דער שור הבר ווערט אויך דערמאנט אין איוב אלס‬
‫מאנסטער באשעפעניש מיטן נאמען "בהמות")‪.‬‬
‫‪................................................................................................................................................ 12‬הבשחמו הרות‬

‫וואלט משמש געווען מיט א צווייטן‪ ,‬ב' ‪ -‬געזאלצענע פיש איז‬ ‫ַב ְרבו ָּתא‪:‬‬
‫ְּב ַק ְרנו ִֹהי ְמַנ ַּגח ְּב ֵהמותֹ‪ְּ ,‬בר ְ‬
‫גוט‪ ,‬און דערפאר האט מען גע'הרג'עט דעם נקבה לויתן און‬
‫ֵה‪ְּ ,‬ב ִציצויֹ ִּבגְ בו ְּר ָּתא‪:‬‬
‫י ְַק ְר ַטע נוּן ְל ִק ְבל ּ‬
‫געזאלצן אויף לעתיד לבוא‪ ,‬משא"כ פלייש פון א בהמה איז‬
‫נישט גוט געזאלצן‪ ,‬ג' ‪ -‬וויבאלד ס'וועט דאך זיין א שפיל לעתיד‬ ‫ַב ְרבו ָּתא‪:‬‬
‫ְמ ָקרֵב לֵיה ָּב ְרי ֵּה‪ְּ ,‬ב ַח ְר ֵּב ּה ְּבר ְ‬
‫לבוא מיטן פיש‪ ,‬איז דאך נישט דרך ארץ אז ס'זאל זיין אנוועזנד‬
‫ְשרו ָּתא‪:‬‬
‫ׁ‬
‫יסטוןֹ ְלצדיקי י ְַת ֵקן‪ ,‬ו ֵ‬
‫ֲר ְ‬
‫אִ‬
‫א נקבה אויך ביים שפיל‪.‬‬
‫פון דעם דריטן תירוץ זעט אויס‪ ,‬אז די גמרא האט נישט‬
‫געהאלטן אז ס'גייט זיין א שפיל צווישן דעם שור הבור און דעם‬ ‫און אין אידישער איבערזעצונג‪:‬‬
‫לויתן‪ ,‬נאר דעם לויתן אליין מיטן באשעפער‪ .‬ווייל אויב איז דא‬
‫"דער טלולא פונעם לויתן‪ ,‬און דער אקס פון די גרויסע בערג [שור‬
‫א שפיל צווישן דעם שור הבור און דעם לויתן‪ ,‬דאן איז ווייטער‬
‫הבור]‪:‬‬
‫נישט דרך ארץ אז די נקבה פונעם שור הבור זאל זיין חלק פונעם‬
‫שפיל‪ ,‬און אויב אזוי פארוואס האט מען איר נאר מצנן געווען און‬ ‫און איינער אינעם אנדערן וועלן זיך פארקניפן‪ ,‬און פירן א‬
‫נישט גע'הרג'עט‪ .‬אזוי איז טאקע משמע פונעם גמרא שפעטער‪,‬‬ ‫שלאכט‪:‬‬
‫וואס מיר האבן שוין געברענגט אויבן‪ ,‬אז מלאך גבריאל גייט‬
‫מיט זיינע הערנער וועט שטויסן דער [שור הבור וואס הייסט]‬
‫מאכן די מלחמה מיטן לויתן‪ ,‬און מאידך גיסא ווערט בכלל נישט‬
‫"בהמות"‪ ,‬מיט א שטארקייט‪:‬‬
‫דערמאנט א מלחמה מיטן שור הבור‪.‬‬
‫וועט שפרינגען דער פיש [לויתן] אנטקעגן אים‪ ,‬מיט זיינע פלוס‬
‫לויט דעם וועלן מיר פארענטפערן דעם פריערדערמאנטן קשיא‪,‬‬
‫פעדערן מיט א גבורה‪:‬‬
‫אז פון מדרש זעט אויס ווי דער שור הבור וועט הרג'ענען דעם‬
‫לויתן מיט זיינע הערנער‪ ,‬און פון גמרא זעט אויס ווי מלאך‬ ‫וועט דער באשעפער זיך דערנענטערן צו אים‪ ,‬מיט זיין שווערד‬
‫גבריאל מיטן הילף פון באשעפער וועט הרג'ענען דעם לויתן‪.‬‬ ‫מיט א שטארקייט‪:‬‬
‫אבער לפי דברינו דא קומט אויס אז זיי זענען ממילא מדרשות‬
‫א סעודה פאר צדיקים וועט ער אנרעכטן‪ ,‬און א מאלצייט‪:‬‬
‫חלוקות‪ ,‬והבן‪.‬‬
‫למעשה איז אבער נישט מוכרח אזוי אריינצולערנען פשט אין‬
‫גמרא‪ .‬ווייל מ'קען זאגן אז די שפיל מיינט נישט לעתיד לבוא‪,‬‬
‫נאר יעדן טאג‪ .‬ווייל עס שטייט אין גמרא מסכת ע"ז דף ג' ע"ב‪,‬‬ ‫קענען טאקע די ביידע אגדות הקניגיון‬
‫אז ס'דא צוועלף שעה א יעדן טאג‪ ,‬און די ערשטע דריי שעה‬ ‫שטימען צוזאמען?‬
‫לערנט דער באשעפער‪ ,‬די צווייטע דריי שעה איז ער דן די וועלט‪,‬‬
‫די נעקסטע דריי שעה געבט ער זיך אפ מיטן שפייזן די וועלט‪ ,‬און‬ ‫עס איז אינטרעסאנט אנצומערקן‪ ,‬אז אזויווי דער לויתן ‪ -‬דער‬
‫די לעצטע דריי שעה שפילט ער זיך מיטן לויתן‪ ,‬ווי עס שטייט אין‬ ‫שטערקסטער פיש ‪ -‬האט נסתרס געווארן ביים בריאה‪ ,‬ווי‬
‫ׂחק ּבוֹ‪.‬‬
‫ָצ ְר ָּת ְל ַש ֶ‬
‫ָתן זֶה י ַ‬
‫פסוק (תהילים קד‪ ,‬כו)‪ִ :‬ל ְוי ָ‬ ‫אויבנדערמאנט‪ ,‬אזוי אויך איז דער שור הבור נסתרס געווארן‬
‫פון דעם זעען מיר אז ס'איז דא א באזונדערע שפיל יעדן טאג‬ ‫גלייך ביים בריאה‪ ,‬פאר די זעלבע סיבה‪ :‬ווייל זיי וואלטן חרוב‬
‫געמאכט די בריאה‪ .‬נאר אנדערש ווי דער נקבה לויתן וואס איז‬
‫צווישן דעם באשעפער און דעם לויתן (מן הסתם העכערע זאכן‬
‫דער באשעפער האט גע'הרג'עט און אנגעגרייט פאר צדיקים‬
‫ע"פ קבלה)‪ ,‬און אפשר אויף דעם זאגט דער גמרא אז צוליב דעם‬
‫לעתיד לבוא‪ ,‬איז דער נקבה פונעם שור הבור [פרת הבור‪]...‬‬
‫האט מען גע'הרג'עט דעם נקבה לויתן ווייל ס'איז נישט דרך‬
‫נישט דער'הרג'עט געווארן נאר קאלט געמאכט די תאוה אירע‪.‬‬
‫ארץ צו שפילן מיט איר‪ .‬און טאקע רש"י אויפן פלאץ אין ב"ב‬
‫איז מפרש אז דאס איז פשט אין גמ'‪ ,‬כאטש ער וואלט געקענט‬ ‫ווי די גמרא שמועסט אויס אין ב"ב דף ע"ד ע"ב‪ ,‬איז דא דריי‬
‫מפרש זיין אז ס'גייט ארויף אויף די גמרא שפעטער אז מלאך‬ ‫טעמים פארוואס די לויתן'טע איז דער'הרג'עט געווארן און דער‬
‫מיכאל גייט מאכן א שפיל מיטן לויתן לעתיד לבוא‪ ,‬ודו"ק היטב‪.‬‬ ‫שור'טע נישט‪ ,‬א' ‪ -‬ווייל די פיש זענען מער פרוץ און דער נקבה‬
 ‫הבשחמו הרות‪13.................................................................................................................................................‬‬

‫אגב זעען מיר פון דא‪ ,‬אז דער ידיעה איבערן עסן פונעם לויתן‬
‫לעתיד לבוא איז שוין דעמאלס געווען פארשפרייט אפילו ביי די‬ ‫דער סעודת לויתן‬
‫גוים‪.‬‬
‫דער אויבן דערמאנטע גמרא אין ב"ב דף ע"ה ע"א ברענגט בשם‬
‫ר' יוחנן‪ :‬עתיד הקב"ה לעשות סעודה לצדיקים מבשרו של לויתן‬
‫וכו'‪ ,‬והשאר מחלקין אותו ועושין בו סחורה בשוקי ירושלים וכו'‪,‬‬
‫סוכת עורו של לויתן‬ ‫ע"כ [ענליך צו דעם שטייט אין מדרש רבה ויקרא פי"ג ס"ג]‪.‬‬

‫צום סוף פון די גמרא אין בבא בתרא איבערן לויתן‪ ,‬קומט דער‬ ‫ווען דער לויתן איז ווען נישט כשר וואלט מען עס אויך געמעגט‬
‫שטיקל גמרא וואס איז נוגע פאר אונזער תפילה אום סוכות‪,‬‬ ‫עסן? אזא סברא קען מען זאגן!‬
‫דאס איז וואו די גמרא רעדט איבער די הויט פונעם לויתן‪:‬‬ ‫פון דעם פריערדערמאנטן ר' יוסי בר דורמסקית וואס זאגט אז‬
‫"ואמר רבה א"ר יוחנן‪ ,‬עתיד הקב"ה לעשות סוכה לצדיקים‬ ‫דער לויתן איז כשר‪ ,‬איז משמע אז עס וואלט נישט געווען קיין‬
‫מעורו של לויתן שנאמר (איוב מ‪ ,‬לא)‪ :‬התמלא בסוכות עורו‪ .‬זכה‬ ‫פראבלעם צו זאגן אז דער לויתן איז נישט קיין כשר פיש‪ ,‬כאטש‬
‫עושין לו סוכה‪ ,‬לא זכה עושין לו צלצל וכו'‪ ,‬לא זכה עושין לו ענק‬ ‫מיר ווייסן אז די צדיקים זענען עתיד צו עסן דערפון‪ ,‬און איך האב‬
‫וכו'‪ ,‬לא זכה עושין לו קמיע וכו'‪ .‬והשאר פורסו הקב"ה על חומות‬ ‫געזען אז דער מהרש"א מוטשעט זיך טאקע דערמיט‪ ,‬ועיב"ד‪.‬‬
‫ירושלים‪ ,‬וזיוו מבהיק מסוף העולם ועד סופו וכו'‪ ,‬ע"כ‪[ .‬ענליך‬ ‫מיר איז אבער איינגעפאלן (ושו"ר שכ"כ במהר"ץ חיות)‪ ,‬אז‬
‫צו דעם שטייט אין מדרש רבה ויקרא פי"ג‪ ,‬און אין פסיקתא סי'‬ ‫פונקט ווי דער מדרש רבה ויקרא פי"ג ס"ג זאגט‪ ,‬איבער דעם שור‬
‫קפ"ח ס"ב]‪.‬‬ ‫הבור וועלכער איז נישט כשר גע'שחט'ן (זייענדיג געשעדיגט‬
‫פונעם לויתן)‪ ,‬אז אויף דעם שטייט "תורה חדשה מאתי תצא"‪,‬‬
‫אין אידישער איבערזעצונג‪:‬‬ ‫דאס זעלבע קען מען זאגן ביים לויתן‪ ,‬אז מען וואלט עס געגעסן‬
‫"דער באשעפער וועט מאכן א סוכה פאר צדיקים פון די הויט‬ ‫אפילו ס'נישט כשר‪ ,‬אלס "תורה חדשה מאתי תצא"‪ ,‬כאטש‬
‫פונעם לויתן‪ ,‬אויב איז ער נישט ראוי דערצו וועט מען אים מאכן‬ ‫למעשה איז עס יא כשר‪.‬‬
‫אזויווי א חופה העכער זיין קאפ פונעם הויט פונעם לויתן [דאס‬
‫איז דער "צלצל"]‪ ,‬אויב איז ער נישט ראוי צום חופה וועט מען‬
‫אים מאכן א האלז באנד פונעם הויט פונעם לויתן [דאס איז‬
‫דער "ענק"]‪ ,‬און אויב איז ער נישט ראוי צום ענק‪ ,‬וועט מען אים‬
‫קענען גוים אויך קריגן א שטיקל לויתן?‬
‫געבן א קליין שטיקל וואס זאל אראפהענגען ווי א קמיע פון זיין‬
‫מיר מיינען אודאי‪ ,‬אז די סעודה'ניו איז אויסדריקליך נאר פאר‬
‫האלז‪ ,‬און די איבעריגע שטיקלעך הויט וועט דער באשעפער‬
‫אונז יודעלעך‪ .‬האב איך א סורפרייז פאר ענק‪ :‬אויך גוים וואס‬
‫אויסשפרייטן אויף די מויערן פון ירושלים‪ ,‬און איר שיין וועט‬
‫זענען געווען ערליך ובגדר "חסידי אומות העולם"‪ ,‬וועלן קענען‬
‫שיינען און גלאנצן מסוף העולם ועד סופו"‪ .‬אגב‪ ,‬פארשטייען מיר‬
‫באקומען א שטיקל בשר פונעם לויתן‪.‬‬
‫פון דעם אז די עורו של לויתן גייט זיין עפעס וואונדערבאר שיין‪.‬‬
‫ווי באקאנט האט געהערשט גאר א שטארקע פריינטשאפט‬
‫צווישן "אנטונינוס מרקוס קיסר" און "רבי יהודה הנשיא" ‪-‬‬
‫איין סוכה פאר אלע אדער א באזונדערער‬ ‫באוואוסט מיטן טיטל "רבי" אדער "רבינו הקדוש"‪ .‬שטייט‬
‫אין ירושלמי מסכת מגילה פ"א הי"א‪ ,‬אז אנטונינוס האט אים‬
‫סוכה פאר יעדן?‬ ‫געפרעגט אויב ער וועט זוכה זיין צו באקומען א שטיקל לויתן‪,‬‬
‫אויף וואס רבי האט אים געענטפערט אז יא‪ ,‬האט אים אנטונינוס‬
‫פונעם לשון הפסיקתא‪ ,‬אנהייב מאמר‪" ,‬מושיבו בסוכתו של‬ ‫געפרעגט אז אויב אזוי פארוואס האט אים רבי נישט געגעבן‬
‫לויתן" איז אביסל משמע אז אלע וועלן זיצן אינאיינעם אין איין‬ ‫קיין שטיקל קרבן פסח‪ ,‬האט ער אים געענטפערט אז אויף דעם‬
‫סוכה פונעם עורו של לויתן‪ ,‬כאטש עס קען מיינען יעדער אין זיין‬ ‫שטייט קלאר אין פסוק כל ערל לא יאכל בו‪ ,‬אבער פונעם לויתן‬
‫אייגן סוכה‪.‬‬ ‫וועט ער יא קענען עסן‪.‬‬
‫‪................................................................................................................................................ 14‬הבשחמו הרות‬

‫לבוא'‪ ,‬וואס דאס גייט זיכער ארויף אויף לאחר תחיית המתים‬ ‫אבער פון די אויבנדערמאנטע גמרא זעען מיר‪ ,‬אז אנדערש ווי‬
‫(ועיעו' בזה בשדי חמד כללים אות מ' ס"ק רי"ח)‪ ,‬איז דאך נישט‬ ‫עס איז אנגענומען ביי רוב מענטשן אז דער באשעפער וועט‬
‫שייך די גאנצע נידון וויבאלד ס'וועט ממילא זיין מותר אפילו‬ ‫מאכן איין ריזיגע סוכה וואו יעדער וועט זיצן תחת עורו של לויתן‪,‬‬
‫טריפה'נע פלייש‪.‬‬ ‫איז פשוט פשט נישט אזוי‪ .‬נאר דער אייבערשטער וועט מאכן א‬
‫סוכה פאר יעדן צדיק באזונדער‪ ,‬פונעם עורו של לויתן‪ .‬והא ראי'‪,‬‬
‫איי‪ ,‬וואס איז מיט די גמרא מסכת פסחים (דף קי"ט ע"ב)‬
‫אז אויב איז ער נישט ראוי דערצו וועט ער באקומען נאר א מין‬
‫וואס זאגט אז ביים סעודה וועלן אנוועזנד זיין די אבות‪ ,‬משה‬
‫חופה'לע [א צל על ראשו]‪ ,‬אדער נאר א האלז באנד‪ ,‬וכו'‪ ,‬זעט‬
‫ואהרן ויהושע ודוד‪ ,‬וואס זיי אלע וועלן ערשט אויפשטיין נאך‬
‫מען קלאר אז דאס איז א מתנה פאר יעדן צדיק באזונדער‪.‬‬
‫תחיית המתים? בדוחק י"ל‪ ,‬אז דער גמרא פסחים רעדט נישט‬
‫פונעם סעודת השור הבור והלויתן‪ ,‬נאר פון עפעס אן אנדערער‬ ‫[אזוי אויך איז משמע פונעם המשך הגמ' וואס האט א‬
‫אומבאקאנטע סעודה‪ .‬ס"איז מאדנע אזוי צו זאגן‪ ,‬אבער ס'איז‬ ‫באזונדערער שמועס איבער "חופות" וואס צדיקים וועלן קריגן‬
‫גוט גענוג צו פארענטפערן דעם ליובאוויטשער רבי'נס ווערטער‬ ‫לעתיד לבוא יעדער לפי דרגתו‪ .‬אזוי אויך זעט אויס פונעם‬
‫[עס איז נאר א רחמנות‪ ,‬לויט דעם‪ ,‬אויפן מחבר השיר "וואס‬ ‫אויבנדערמאנטן גמ' מיט אנטונינוס ורבי‪ ,‬אז ס'איז א מתנה פאר‬
‫וועט זיין ווען משיח וועט קומען"‪ ,‬וואס האט געמאכט אזא‬ ‫יעדן באזונדער‪ ,‬כאטש בדוחק קען מען מחלק זיין אז דארטן‬
‫שיינע שיר צוזאמענשטעל צווישן די אבות וכו' מיטן שור הבור‬ ‫רעדט מען פון "עסן" דעם לויתן‪ ,‬און דא פון זיצן אין סוכת "עור"‬
‫און לויתן אויף איין סעודה'ניו‪.]...‬‬ ‫הלויתן]‪.‬‬
‫[איבערהויפט אז לויט דעם וועט פארענטפערט ווערן אן אנדערע‬ ‫יעצט פארשטייען מיר שוין גוט פשט פונעם תפילה‪ ,‬וואס מיר‬
‫קשיא‪ ,‬אויף זיין ערשטער פארגייער ‪ -‬דער בעל התניא‪ ,‬וואס‬ ‫זאגן ביים זיך געזעגענען פונעם סוכה‪ ,‬אז מיר זאלן זוכה זיין צו‬
‫שרייבט אין לקוטי תורה ריש פרשת צו‪ ,‬אז נייע נשמות וועלן‬ ‫זיצן בסוכות עורו של לויתן‪ .‬דהיינו‪ ,‬אז מיר זאלן נישט זיין פון‬
‫עסן דעם סעודת השור הבור והלויתן‪ ,‬עיישב"ד ע"פ קבלה‪ .‬און‬ ‫די אויסגעשפילטע וואס גייען נאר קריגן א קליין שטיקל‪ ,‬א‬
‫לכאורה לויט די גמרא אין פסחים אז די אבות וכו' וועלן עסן פון‬ ‫קמיע'לע וכדומה‪ ,‬נאר מיר זענען מתפלל אז מיר זאלן זוכה זיין‬
‫דעם סעודה איז שווער אז זיי זענען נישט קיין נייע נשמות נאר‬ ‫צו באקומען א גאנצע סוכה פונעם וואונדערבארן לויתן הויט‬
‫אלטע‪ .‬אבער אויב די גמרא רעדט נישט פונעם סעודת הלויתן‬ ‫מאטריאל‪ ,‬וואס שיינט מסוף העולם ועד סופו‪.‬‬
‫שטימט דאס‪ .‬אבער באמת איז ממילא שווער דערויף‪ ,‬ווייל‬
‫די גמרא אין ב"ב שרייבט קלאר אז ס"וועט זיין א שכר פאר די‬
‫צדיקים‪ ,‬און כעי"ז שטייט אין מדרש רבה ומדרש תנחומא אז‬
‫ס'וועט זיין א שכר פארן נישט עסן נבילה‪ ,‬נו אויב אזוי וועלן מיר‬ ‫ווען וועט דאס אלס פארקומען‪ ,‬בעפאר‬
‫אלע קענען עסן דערפון און נישט נאר די העכערע נייע נשמות‪,‬‬
‫וצ"ע]‪.‬‬
‫תחיית המתים אדער נאכדעם?‬
‫פארט איז דער ליובאוויטשער רבי אליינס נישט געווען זיכער‬ ‫פונעם סעודה'ניו ניגון ווייסן מיר אז דער סעודת לויתן וועט‬
‫מיט זיין געדאנק אז דער סעודה'ניו וועט פארקומען פאר תחיית‬ ‫זיין אין די אנוועזנהייט פון די אבות און נביאים משה אהרן דוד‬
‫המתים‪ ,‬אזויווי ער שרייבט אין אן איגרת איבער תחיית המתים‬ ‫ושלמה וכו'‪ ,‬און אזוי ווערט טאקע געברענגט אין מסכת פסחים‬
‫[עי' שערי גאולה ‪ -‬ימות המשיח‪ ,‬עמוד רפ"ט ואילך]‪ ,‬אז דער‬ ‫(דף קי"ט ע"ב)‪ .‬אבער‪ ,‬עס איז נישט אזוי גלאטיג דערמיט‪.‬‬
‫סעודה וועט פארקומען אדער בביאת משיח אדער בתחילת‬
‫דער ליובאוויטשער רבי רמ"מ זצ"ל האט גע'טענה'ט אין זיין‬
‫תחיית המתים‪ ,‬און ער צייכנט צו צום לקוטי תורה מהאדמ"ר‬
‫באקאנטן קונטרס "תורה חדשה מאתי תצא' [שיחות תשנ"א‪,‬‬
‫הזקן וואס שרייבט קלאר אז ס'וועט פארקומען נאך תחיית‬
‫הערה ‪ ,]108‬אז לויט דעם אויבנדערמאנטן מדרש וואס מוטשעט‬
‫המתים‪.‬‬
‫זיך צו פארענטפערן וויאזוי מיר וועלן עסן פלייש פונעם שור הבור‬
‫[און איבער דעם קשיא אז נאך תחיית המתים וועלן ממילא‬ ‫וואס איז נישט גע'שחט'ן געווארן כדין‪ ,‬מוז מען זאגן אז דאס‬
‫בטל ווערן די מצוות‪ ,‬און אויב אזוי למאי נפ"מ אויב דער שור‬ ‫אלס וועט פארקומען בימות המשיח בעפאר תחיית המתים‬
‫הבור גייט זיין גע'שחט'ן כדין‪ ,‬קען מען ענטפערן בפשיטות אז‬ ‫(כידוע וועט משיח קומען בעפאר תחיית המתים)‪ .‬ווייל לויט די‬
‫דאס וואס חז"ל זאגן "מצוות בטלות לעתיד לבוא"‪ ,‬מיינט נישט‬ ‫גמרא אין מסכת נדה (דף ס"א ע"ב) אז "מצוות בטילות לעתיד‬
‫הבשחמו הרות‪15.................................................................................................................................................‬‬

‫פונקט ווי היינט צוטאגס זענען פארהאנען געוויסע געווירצן וואס‬
‫העלפן בעסער אויסצוקלארן דעם שכל וכו'‪ ,‬אזוי איז כל שכן‪ ,‬די‬
‫ספעציעלע באשעפענישן פון ששת ימי בראשית‪ ,‬זענען זיכער‬
‫מער מזוכך און מסוגל אויסצוקלארן דעם שכל‪.‬‬
‫בעצמו בספר השיחות תשנ"ב עמוד ‪ .31‬לויט דעם איז פשוט‬
‫דער מהות פון די לויתן פלייש לויט די דערמאנטע ראשונים‪ ,‬ווערט‬
‫צוגעגליכן צו דער מהות פון אן אנדערער האלב‪-‬רוחניות'דיגער‬
‫מאכל‪ ,‬און דאס איז די "מן" שאכלו אבותינו במדבר‪ ,‬אויף וואס‬
‫חז"ל זאגן אין מסכת יומא (דף ע"ה ע"א)‪ ,‬אז עס איז געווען "כולו‬
‫נבלע באיברים" ד‪.‬ה‪ .‬א גאר לויטערער מאכל געאייגנט פאר די‬
‫דור דעה‪ .‬און דער מן גייען די צדיקים אויך האבן לעתיד לבוא‬
‫(כדאיתא בחגיגה דף י"ב ע"א‪" :‬הקב"ה טוחן מן ברקיע לצדיקים)‪.‬‬
‫אט דער סעודת לויתן ‪ -‬זאגט דער רבינו בחיי ‪ -‬וועט זיין דער‬
‫בריק צווישן גשמיות און רוחניות‪ ,‬און נאך דער סעודה וועט‬
‫גשמיות ביי צדיקים גענצליך נתבטל ווערן און פון דעמאלס‬
‫און ווייטער וועלן די צדיקים געניסן פון בלויז לויטער רוחניות;‬
‫"צדיקים יושבין ועטרותיהם בראשיהם ונהנים מזיו השכינה"‪.‬‬
‫און דאס איז דער סיבה פארוואס עס הייסט לויתן‪ ,‬וואס איז‬
‫מלשון לויה וחיבור ווי עס שטייט אין פסוק (בראשית כט‪ ,‬לד)‪:‬‬
‫הפעם ילוה אישי אלי‪ ,‬ווייל דאס גייט מחבר זיין צווישן גשמיות‬
‫און רוחניות‪.‬‬
‫כפשוטו אז ס'גייען מער נישט זיין קיין מצוות‪ ,‬נאר ס'מיינט אז‬
‫מיר וועלן זיין אויף א העכערע בחינה אז ס'גייט זיין פאררעכנט‬
‫אלס דבר פשוט‪ ,‬וכהנה יש פשטים רבים אז ס"מיינט עפעס א‬
‫געוויסע נקודה און נישט כפשוטו‪ ,‬וכ"כ הרבי מליובאוויטש‬
‫אז ווען נישט דער "הוראת שעה"‪ ,‬וואלט געווען אסור צו עסן די‬
‫נישט כשר גע'שחט'ענע פלייש פונעם שור הבור‪ ,‬אפילו לעתיד‬
‫לבוא נאך תחיית המתים]‪.‬‬
‫דער לויתן לויט חז"ל‪ :‬פשוט כפשוטו?‬
‫מוגזם'דיג? אדער א משל‪-‬סוד?‬
‫די פאנטאסטישע שילדערונגען פונעם לויתן דורך די חז"ל‪ ,‬גיט‬
‫א מקום צו קלערן‪ ,‬גלייך ווי ביי אלע אנדערע אויסטערלישע‬
‫שילדערונגען אין חז"ל‪ ,‬אז דא רעדט מען נישט כפשוטו‪ .‬אבער‬
‫דער מהרש"א ביים אנהייב פון די פאנטאסטישע אגדות אין‬
‫בבא בתרא‪ ,‬דערקלערט מיט א קלארקייט‪ ,‬אז די אלע אגדות‪,‬‬
‫ווי מאדנע און איבערנאטורליך זיי זאלן זיך נישט הערן‪ ,‬זענען זיי‬
‫אלע אמת כפשוטו ממש‪.‬‬

‫עד כאן איז דער האלב קבלה'ישער ערקלערונג איבערן מהות‬ ‫אזוי איז אויך געווען אנגענומען ביי פילע גדולי הראשונים‪ .‬דער‬
‫הלויתן פון די דערמאנטע ראשונים‪.‬‬ ‫כד הקמח (שולחן ארבע שער ד") שרייבט אז ח"ו צו זאגן אז‬
‫ס'איז נאר על דרך משל און נישט כפשוטו בכלל‪ ,‬ווייל די גמרא‬
‫אבער טראץ דעם רבינו בחיי'ס פאלקיסטישער צוגאנג צום‬ ‫זאגט דאך קלאר אז מ'גייט עסן פון זיין פלייש‪ ,‬און מ'גייט זיצן‬
‫נושא הלויתן‪ ,‬האלט ער זיך נישט אפ פון צו געבן אויך א טאטאל‬ ‫אין זיין הויט‪ ,‬און דאס איז זיכער כפשוטו‪ .‬דאס זעלביגע ברענגט‬
‫אלעגירישער‪-‬פילאזאפישער ערקלערונג אויפן לויתן‪:‬‬ ‫דער שיטה מקובצת (ב"ב דף ע"ה ע"א) בשם רבי דוד בעל "לבנת‬
‫הספיר"‪ ,‬אז ח"ו צו זאגן אז ס'מיינט נאר א רמז ומשל‪.‬‬
‫"על דרך השכל" ‪ -‬זאגט ער בשם זיין רבי דער רשב"א ‪ -‬זענען‬
‫די צוויי לויתנים מרמז אויף‪ :‬נפש (הנקיבה) ושכל (הזכר)‪ ,‬וואס‬ ‫אבער אפילו ווען מ'לערנט אפ כפשוטו אז לויתן מיינט א פיזישער‬
‫איז ווי דער חומר (גשמי) וצורה (רוחני)‪ .‬דער נאמען "לויתן" איז‬ ‫פיש‪ ,‬און אונז וועלן ממש עסן דערפון לעתיד לבוא‪ ,‬ערקלערן‬
‫(ווי פריער דערמאנט) מלשון חיבור‪ .‬טאמער איז דא א ריכטיגער‬ ‫אבער טייל ראשונים ובראשם דער רבינו בחיי בשם רבו הרשב"א‬
‫חיבור צווישן דעם נפש‪-‬חומר (הנקיבה) און דער שכל‪-‬צורה‬ ‫[עה"פ את התנינם הגדלים‪ ,‬הנזכר בתחילת המאמר]‪ ,‬אז וויבאלד‬
‫(הזכר)‪ ,‬דאן קען קען פאסירן‪ :‬אדער אז דער חומר הנקיבה‬ ‫דער תכלית הנרצה ביי אן "עולם הבא'דיגער" סעודה קען נישט‬
‫והגשמי זאל נתבטל ווערן צום צורה הזכר והרוחני‪ ,‬אזויווי‬ ‫זיין בלויז צו עסן און טרינקן להנאת הגוף והגרון‪ ,‬דערפאר איז א‬
‫אליהו הנביא וואס איז ארויף לעבעדיגערהייט אין הימל‪ ,‬אדער‬ ‫פשיטא אז דער אכילת לויתן איז בלויז א מיטל אויפצופרישן די‬
‫פארקערט גאר‪ ,‬אז דער צורה הרוחני זאל נגרר ווערן נאכן חומר‬ ‫רוחניות'דיגע כוחות הנפש‪ .‬אזויווי מיר זעען פון די גמרא (מסכת‬
‫הגשמי‪.‬‬ ‫פסחים דף ק"ט ע"א) אז פלייש איז משפיע שמחה ("אין שמחה‬
‫אלא בבשר")‪ ,‬און ווי באקאנט קען מען דורך שמחה משיג זיין‬
‫דערפאר האט דער אייבישטער מסרס געווען די כח החיבור‬
‫אלוקות (כדגרסינן במסכת שבת ל' ע"ב‪" :‬אין שכינה שורה אלא‬
‫צווישן די צוויי כוחות‪ ,‬כדי דער גשמיות זאל נישט מבטל זיין‬
‫מתוך שמחה")‪.‬‬
‫די רוחניות "ונמצא העולם חרב"‪ .‬אבער פאר צדיקים איז דער‬
‫‪................................................................................................................................................ 16‬הבשחמו הרות‬

‫באפעסטיגט אזויווי א בריח‪ ,‬און די נקיבה וואס הייסט 'לויתן‬ ‫חיבור שמור לעוה"ב וואס דעמאלס מתוך חיבור וועט זייער צורה‬
‫נחש עקלתון' איז מרמז אויף ישמעאל וואס פארט פון איין‬ ‫(הזכר) מבטל זיין זייער חומר (הנקיבה)‪ .‬ענליך צום רבינו בחיי‬
‫פלאץ צום צווייטן ווי א נחש‪ ,‬און איז ידו בכל ויד כל בו אזויווי‬ ‫שרייבט אויך דער בעל העקדה שער ס'‪ ,‬עיי"ש‪ .‬כעי"ז איז ידוע‬
‫דער עקלתון‪.‬‬ ‫דעת הרמב"ם אז ער האט געהאלטן אז דאס איז נאר ע"ד משל‪,‬‬
‫און נישט כפשוטו‪.‬‬
‫און לויטן זוה"ק וואס זאגט אז סמא"ל איז מרמז אויף עשו‬
‫און לילי"ת איז מרמז אויף ישמעאל‪ ,‬פארן די צוויי אלעגירישע‬ ‫דער מהר"ל מפראג אין באר הגולה (באר רביעית) וואס‬
‫ערקלערונגען זיך צאם זייער גוט צוזאמען‪.‬‬ ‫ערקלערט אויך דעם לויתן אלעגיריש‪ ,‬באציט כאטש דעם לויתן‬
‫צו אן עכטער פיש‪ ,‬דער מובחר שבדגים‪ ,‬וואס זיין מהות דינט‬
‫אלס סימבאלישער מוסטער‪ .‬ער שרייבט אז דער יסוד פונעם‬
‫לויתן איז מורה אויף רצון‪ ,‬און דאס איז מרומז אינעם מאמר‬
‫דער שייכות צווישן חג הסוכות מיטן סוכת‬ ‫חז"ל אז זיי האבן זיך געוואלט מזווג זיין און דערפאר האט דער‬
‫עורו של לויתן‪:‬‬ ‫באשעפער גע'הרג'עט דעם נקבה‪ .‬און דער באשעפער'ס רצון איז‬
‫כביכול זיך מקשר צו זיין מיט די ברואי העולם‪ ,‬און דאס מיינען‬
‫נאכן זוכה זיין צו פארשטיין פונקטליך אלעס ארום דעם לויתן‪,‬‬ ‫חז"ל אין מסכת ע"ז אז 'הקב"ה משחק עם הלויתן'‪ ,‬דהיינו ער‬
‫בלייבט אונז נאר איבער צו פארשטיין וואס פונקטליך איז דער‬ ‫איז זיך מקשר מיטן רצון‪ ,‬שחוק לשון חיבור‪ ,‬און דורכדעם איז ער‬
‫שייכות צווישן אונזער זיצן אין סוכה‪ ,‬מיטן זוכה זיין צו זיצן אין‬ ‫זיך כביכול מקשר מיט די ברואים‪ .‬ואקצר בזה‪ ,‬וד"ל‪.‬‬
‫סוכת עורו של לויתן‪ .‬וואס כפשוטו איז נישטא קיין שום שייכות‬ ‫עס זענען אבער פארהאן אזעלכע וואס הילן איין דעם גאנצן‬
‫צווישן זיי צוויי חוץ פון דעם וואס ביידע האבן זוכה געווען צום‬ ‫אגדת הלויתן אין א טאטאלער שלייער פון תורת הסוד‪ .‬און דאס‬
‫זעלבן ווארט "סוכה"‪.‬‬ ‫זענען די חכמי הקבלה‪.‬‬
‫דא עקא‪ ,‬אז ביאורים אויף דעם זענען דא די והותר‪ ,‬אבער אלעס‬
‫איז על דרך הדרוש ופנימיות העבודה‪ ,‬און מיין מאמר איז נישט‬
‫געבויט אויף דעם‪ .‬כ'וועל נאר אנגעבן צוויי מראה מקומות דאס‬
‫נאכצוקוקן‪ :‬דאס ערשטע ‪ -‬במשנת הגאון הפילוסוף האלקי רבי‬ ‫אגדת הלויתן ע"פ סוד‬
‫שמשון רפאל הירש זצ"ל‪ ,‬אין קובץ המעין כרך ו' גליון א'‪ .‬דאס‬
‫צווייטע – במשנת הגאון הגדול רבי דוד כהן שליט"א ר"י חברון‪,‬‬ ‫בליקנדיג אין די פסוקי איוב דירעקט‪ ,‬נאך פארן קוקן אין די‬
‫בספרו זמן שמחתינו מאמר ל"ב‪ .‬דרוש משם ותמצא נחת‪.‬‬ ‫גוזמאות חז"ל‪ ,‬וועט זיך לאזן זאגן פאר א מבין אין מיסטיקע אז‬
‫דער פשטות הכתוב רעדט פון געוויסע כוחות הטמאה‪ .‬אבער‬
‫דערויף קען מען זיך דינגען‪ ,‬און ע' פנים לתורה‪ .‬אבער די חכמי‬
‫הקבלה האבן די שילדערונגען פון תנ"ך און פון די גמרא זיכער‬
‫נספח‪ :‬די תוה"ק לעומת תורות עובדי‬ ‫אנגענומען אלס עפעס מעטאפיזיש‪ .‬פאלגנד וועלן מיר אדורכגיין‬
‫עטליכע סודות'פולע ערקלערונגען פון פארשידענע חכמי קבלה‬
‫אלילים‪ ,‬איבערן לויתן‪.‬‬ ‫לדורותיהם‪:‬‬

‫ווען מ'רעדט איבערן לויתן‪ ,‬איז שווער זיך נישט וויסנדיג צו מאכן‬
‫פונעם פאקט‪ ,‬אז אין אגדות פון עובדי ע"ז ווערן געברענגט גאר‬
‫ענליכע סארט מעשה'לעך‪ ,‬איבער א מאנסטערישע פיש אין ים‬
‫[און אפילו א געוויסע 'שור הבור'‪' ,‬בהמות'‪ ,‬אויפן יבשה]‪ .‬למשל‪,‬‬
‫אין די אלטע גריכישע מיטאלאגיע רעדט מען פון אזא בריה‪.‬‬
‫אינעם באקאנטן קבלה ספר עמק המלך (עמוד ק"ל) זאגט ער‪,‬‬
‫אז די זכר ונקבה פונעם לויתן זענען מרמז אויף נישט מער און‬
‫נישט ווייניגער ווי סמא"ל און זיין ווייב לילי"ת‪ .‬לויט דעם איז‬
‫פארשטענדליך זייער צונאמען "נחש" און כינוי "תנין"‪ ,‬וועלעכע‬
‫זענען ביידע באקאנטע סימבאלן פון טמאה‪.‬‬

‫אבער מער פון דעם‪ ,‬אין די גאר אלטע כנענ'ישע שריפטן 'כתבי‬ ‫דער קבלה'ישער ביאור קען שטימען מיט אן אנדערער‪ ,‬נישט‬
‫אוגרית'‪ ,‬געשאצט צו זיין אומגעפער ‪ 3,200-3,500‬יאר אלט‪,‬‬ ‫מיסטישער‪ ,‬ביאור‪ ,‬וואס זאגט אז דער זכר וואס הייסט "לויתן‬
‫נחש בריח" איז מרמז אויף אדום וואס זיצט אויף איין פלאץ‬
‫הבשחמו הרות‪17.................................................................................................................................................‬‬
‫אנדערע האבן מציע געווען‪ ,‬אז ס'איז קלאר יא אריין אין תורה‬
‫דורך די פרעמדע פעלקער'ס אגדות‪ .‬פרייע חוקרים זאגן‪,‬‬
‫אז מ'האט פשוט גע'גנב'עט פון זיי‪ .‬אבער כמובן איז דאס‬
‫אויסגעשלאסן‪ ,‬כאטש מיר זעען ענליך צו אזא צוגאנג אפילו‬
‫ביי רבינו אברהם בן הרמב"ם‪ ,‬וואס שרייבט אויף געוויסע דיני‬
‫ומצוות התורה [און דאס איז א צווייפאכיגער גרעסערער‬
‫חידוש‪ ,‬א' ‪ -‬ווייל ער רעדט כלפי מצוות ממש‪ ,‬נישט נאר כלפי‬
‫סיפורים‪ .‬ב' ‪ -‬ווייל ער רעדט פון תורה עצמה‪ ,‬נישט נאר פון נ"ך]‬
‫אז זיי קומען פון אלטע קולטורן‪ ,‬און ע"פ דבר ה' האט מען דאס‬
‫אריינגעריקט אין תורה‪ .‬און ווי ער שרייבט מיט אומצוויידייטיגע‬
‫ווערטער (בראשית לא‪ ,‬לט)‪' :‬ואתה ידעת כי היבום אע"פ שהיא‬
‫ממצות התורה היה מנהג בימי קדם‪ ,‬והשאירה אותו התורה‪.‬‬
‫וכזה בקצת המצות בלי ספק'‪ .‬און ער זאגט דעם יסוד אויך אין‬
‫אנדערע מקומות (בראשית לה‪ ,‬ב‪ .‬און שמות י‪ ,‬יא)‪.‬‬
‫לשון הפסוק אין ישעי' רעדט פונעם זעלבן בריה ווי להבדיל די‬
‫אזוי טענה'ט אויך זיין טאטע‪ ,‬דער רמב"ם‪ ,‬אין אפאר פלעצער‬
‫אין מורה נבוכים‪ .‬ולדוגמא ווי ער רעדט איבערן חג האסיף‪ ,‬אז‬
‫דאס איז אן אלטער מנהג עמי המזרח‪ ,‬עי' במו"נ ח"ג פמ"ג‪ .‬ער‬
‫גייט אפילו א שטאפל ווייטער‪ ,‬זאגנדיג אז די קרבנות זענען‬
‫נישט נאר א מנהג שהגיע בעקבות עמי העולם‪ ,‬נאר בעצם וואלט‬
‫דער באשעפער נישט אריינגעלייגט אזא מצוה אין די תורה‪,‬‬
‫אבער היות אין יענע צייטן איז דאס געווען גאר שטארק נפוץ‬
‫און ס'וואלט געווען גאר שווער צו דינען דעם באשעפער אן קיין‬
‫קרבנות [ער ברענגט א משל למה"ד דומה‪ ,‬אז היינט זאל א נביא‬
‫קומען בשם ה' זאגן אז דער באשעפער וויל מיר זאלן אים דינען‬
‫אן קיין תפילות‪ ,‬און אן קיין תעניתים בעת צרה‪ ,‬און ענקער‬
‫עבודה זאל נאר זיין במחשבה און נישט במעשה‪ .‬דאס וואלט‬
‫געווען כמעט אוממעגליך פאר אונז אויסצופירן‪ .‬אזוי איז געווען‬
‫בימים ההם דער עיקר עבודת האל דורך קרבנות]‪ ,‬דערפאר האט‬
‫דער באשעפער דאס אריינגעלייגט אין די תורה‪ ,‬און אזוי זענען‬
‫מיר מקיים א מצוה דינענדיג דעם באשעפער אויף דעם אופן‪.‬‬
‫שווער צו גלייבן‪ ,‬אבער אזוי שרייבט דער נשר הגדול אין מו"נ‬
‫ח"ג פל"ב‪.‬‬
‫[געוויסע האבן געוואלט זאגן‪ ,‬אז דערפאר זעט מען כסדר די‬
‫נביאים ארויסברענגען די נקודה אז 'למה לי רב זבחיכם' וגו'‪,‬‬
‫דהיינו אז דער באשעפער זוכט די עבודה פנימית‪ ,‬וויבאלד אין‬
‫יענע צייטן איז מען געווען מער רייף פאר אזא מהלך המחשבה‪.‬‬
‫דאס איז טאקע א פאקט‪ ,‬אז זייט די אנשי כנסת הגדולה האבן‬
‫די חכמים אוועקגעדרייט די 'ספאט‪-‬לייט' פונעם ביהמ"ק‪ ,‬צום‬
‫תושבע"פ און בכלל עבודת האדם (אבער איך גיי דא אריין אין‬
‫זייטיגע זאכן‪ ,‬און מער פון דעם ‪ -‬אין זייטיגע שטראזן‪ .‬איך בין‬
‫נישט אין העמק דבר‪ ,‬און כ'וויל נישט מאריך זיין אדער נעמען‬
‫ווערט געברענגט א גאר ענליכע ווערסיע צו אונזער סיפור מיטן‬
‫לויתן‪ ,‬נאר ביי זיי מיינען די אלע זאכן אפגעטער וואס שלאגן זיך‬
‫איינער מיטן אנדערן‪ ,‬און די נאמען מאנסטער פון ים וואס איז‬
‫א שלאנג מיט אפאר קעפ‪ ,‬און האט אן איבערנאטורליכער כח‪,‬‬
‫איז 'לתן בת'ן ברח' און 'בת'ן עקלתן'‪ .‬דאס דערמאנט אונז ממש‬
‫פונעם פסוק [להבדיל] וואס מיר האבן אראפגעברענגט ביים‬
‫ׁשה‬
‫ערשטן קאפיטל (ישעי' כז‪ ,‬א)‪ַּ :‬ב ּיוֹם ַההוּא י ְִפקֹד ה' ְּב ַח ְרבוֹ ַה ָּק ָ‬
‫ֲק ָּלתוֹן"‪.‬‬
‫ָחׁש ע ַ‬ ‫ָתן נ ָ‬
‫ָחׁש ָּב ִר ַח ו ְַעל ִל ְוי ָ‬
‫ָתן נ ָ‬
‫ָקה ַעל ִל ְוי ָ‬
‫ו ְַה ְּגדוֹלָה ו ְַה ֲחז ָ‬
‫אויך איז אינטרעסאנט אנצומערקן‪ ,‬אז 'בת'ן' אין זייער שפראך‬
‫מיינט א שלאנג‪ ,‬און דאס איז גאר ענליך צום ווארט 'פתן' וואס‬
‫מיינט אין לשון הקודש ‪ -‬א גיפטיגער שלאנג‪ .‬אזוי ווערט א‬
‫דירעקטער קשר צווישן די לשון 'נחש' בריח‪ ,‬און 'נחש' קלתון‪,‬‬
‫מיטן 'בת'ן ברח' און 'בת'ן עקלתן'‪ .‬און עס ווערט קלאר אז די‬
‫כנענ'ישע הבלים‪.‬‬
‫דאס איז גראדע אויך גאר שטארק מסביר פשט פון פסוק‬
‫'התנינם הגדלים'‪ ,‬וואס מיינט אויך דער לויתן‪ ,‬און ווי מיר האבן‬
‫שוין אויסגעשמועסט אויבן איז דער לשון 'תנין' א שם הכולל‬
‫פארן לויתן‪ ,‬ווי פאר שלענג‪ ,‬ועיישב"ד‪ .‬אבער יעצט זעען מיר אז‬
‫ס'איז טאקע היינו הך‪ ,‬די לויתן איז א געוויסע שלאנג‪ ,‬וכלשון‬
‫הכתוב 'נחש' בריח ועקלתון‪.‬‬
‫גרינג איז צו זאגן‪ ,‬אז די כנענים האבן דאס גענומען פון כלל‬
‫ישראל און נישט פארקערט‪ .‬אבער לדעתי איז דאס א דוחק‬
‫גדול צו זאגן‪ ,‬ווייל חוץ מזה אז די כתבי הכנעניים איז מעגליך‬
‫עלטער פון די תקופה ווען כלל ישראל איז אנגעקומען קיין ארץ‬
‫ישראל [אבער ס'איז נישט מוכרח]‪ ,‬איז אויך מאדנע אזוי צו זאגן‬
‫וויבאלד אין תורה ווערט די אגדה נישט אראפגעברענגט‪ ,‬נאר אין‬
‫נ"ך‪ ,‬וואס דאס דארף דאך לכו"ע זיין א שפעטערדיגע תקופה ווי‬
‫תקופת הכנענים ואגדותיהם‪.‬‬
‫כאטש ס'איז נישט אויסגעשלאסן‪ ,‬אז דאס איז גאר אן אלטער‬
‫אגדה‪ ,‬וואס איז פארשטענדליך אז פארשידענע פעלקער און‬
‫קולטורן זאלן אדאפטירן אזא אגדה איבער די שטערקסטע‬
‫באשעפעניש אויפן יבשה [שור הבור‪ ,‬בהמות]‪ ,‬און אין ים‬
‫[לויתן‪ ,‬נחש בריח ועקלתון‪ ,‬תנין]‪ .‬און ס'איז נישט מוכרח אז די‬
‫אידן האבן דאס פשוט נאכקאפירט פון די כנענים‪ .‬אבער אויב‬
‫אזוי איז מאדנע פארוואס ביידע נוצן די זעלבע לשון פארן בריה‬
‫אינעם ים‪ .‬ובדוחק יש ליישב‪ ,‬אז די נאמען איז גאר אן אלטער‬
‫נאמען‪ ,‬ומר כדאית ליה ומר כדאית ליה‪ ,‬וצ"ע‪.‬‬
‫‪................................................................................................................................................ 18‬הבשחמו הרות‬
‫וואס דער רבינו בחיי ברענגט בשם זיין רבי דער רשב"א‪ ,‬אבער‬
‫דאס שטימט קלאר נישט מיט אלע אגדות חז"ל וואס דערציילן‬
‫מיט גרויס שמחה איבער'ן עתיד פונעם שור הבור און לויתן‪ .‬און‬
‫בעצם איז דאס טאקע די קשיא וואס דער שטמ"ק ברענגט‪ ,‬און‬
‫אזוי אויך שטייט אין כד הקמח‪ ,‬אז מ'קען נישט זאגן אז פשט‬
‫איז נאר ע"ד השכל ווען ס'זענען דא מדרשים מפורשים איבערן‬
‫סעודת הלויתן כפשוטו‪[ .‬אגב‪ ,‬כ'האב פארגעסן צוצוצייכענען‬
‫אויבן‪ ,‬אז דער רבינו בחיי איז אליינס דער מחבר פונעם כד‬
‫הקמח‪ ,‬און לויט דעם מוז מען זאגן אז דאס וואס ער שרייבט על‬
‫דרך השכל‪ ,‬מיינט נישט אויסצושליסן פשוט פשט ווייל דאן איז‬
‫ער זיך סותר מיט וואס ער שרייבט זעלבסט אינעם כד הקמח אז‬
‫מ'קען נישט אויסשליסן פשוט פשט אינעם לויתן‪ .‬און טאקע אין‬
‫זיין פירוש עה"ת ברענגט ער קודם אפאר ביאורים ע"ד הפשט‪,‬‬
‫איידער ער נעמט זיך צום הסבר ע"ד השכל]‪ .‬לויט דעם וואלט‬
‫מען טאקע געמוזט זאגן ווי געזאגט פריער באופנים דחוקים‪,‬‬
‫ודו"ק‪.‬‬
‫לאמיר אויספירן מעין הפתיחה‪:‬‬
‫יהי רצון שנזכה לישב בסוכת עורו של לויתן‪,‬‬
‫במהרה בימינו אמן‪.‬‬
‫א צד אין דעם ענין‪ .‬ס'איז נאר וויכטיג צו זען ווי די פארשידענע‬
‫מהלכים וויאזוי אפצוטייטשן אזא ענין)]‪.‬‬
‫מצד שני זענען דא געוויסע חוקרים [ווי קאסוטו]‪ ,‬און אפילו‬
‫בעלי השקפה‪ ,‬וואס טענה'ן גאר פארקערט‪ .‬אז היות די אגדות‬
‫זענען געווען נפוץ בקרב העם‪ ,‬האבן די נביאים דאס דוקא‬
‫גענוצט אלס ביישפיל ארויסצוברענגען אז די אלע זאכן זענען‬
‫נכנע אונטערן באשעפער‪ .‬דהיינו‪ ,‬אז אנדערש ווי די גריכישע און‬
‫כנענ'ישע לעגענדעס‪ ,‬וואס האבן דערציילט איבער געטליכקייט‬
‫אינעם ים אין אויפן יבשה און אין הימל וואס שלאגן זיך ארום‪,‬‬
‫האבן די כותבי תנ"ך לדורותיהם געזוכט צו איבער'חזר'ן דעם‬
‫יסוד היסודות פונעם אידישן רעליגיע‪ ,‬אז ה' אחד ושמו אחד‪ ,‬און‬
‫ס'זענען נישט פארהאן קיין כוחות און געטער וואס שלאגן זיך‬
‫מיט אים‪ .‬ענליך צו דעם איז דא א ביאור‪ ,‬אז היות דאס איז געווען‬
‫נפוץ אלס פחד'דיגע בריה און אפילו אלס 'סמל הרוע'‪ ,‬האט מען‬
‫געוואלט ארויסברענגען במשך הדורות כאילו א 'מוסר השכל' אז‬
‫צום סוף וועלן די שלעכטע באקומען זייער שטראף‪.‬‬
‫לויט די לעצטע פאר מהלכים‪ ,‬איז לכאורה די גאנצע לויתן נאר‬
‫ע"ד המשל‪ ,‬און דאס וואלט נאר געשטימט מיטן דרך המושכלות‬
‫הבשחמו הרות‪19.................................................................................................................................................‬‬

‫כי הוא חכמתכם ובינתכם לעיני‬

‫העמים?! יא!!‬

‫די חכמה ליגט אין תלמוד‪ ,‬והעיון בסברותיה‪ ,‬ובירור הלכותיה‬

‫איך בין אדורך אלע הסברים איבער די סיבה פארוואס אידן זענען קלוגער‪ ,‬הצד השוה שבהם‪ ,‬אז אדער איז דאס נישט גענוג א‬
‫שטארקער הסבר וואס זאל גוט שטימען על פי שכל‪ ,‬אדער איז דאס נישט קיין הסבר פארוואס דוקא די אשכנז'ישע אידן האבן‬
‫די העכערע איי‪ .‬קיו‪ .‬לעוועל‪.‬‬
‫לדעתי איז די פאלגענדע הסבר די ריכטיגסטע הסבר‪ ,‬ואפרש שיחתי‪.‬‬

‫דעם גוט‪ .‬און אזוי אויך האבן זיי געקענט ליינען‪ ,‬שרייבן‪ ,‬וכו'‪,‬‬ ‫עם הספר‬
‫בעסער פון עמך פויערן]‪.‬‬
‫די צווייטע טעאריע וואס פעליסער ברענגט איז אויפגעברענגט‬
‫דאס איז נאר אויסגעשארפט געווארן וואס א דור שפעטער‪,‬‬
‫געווארן דורך דעם אויבנדערמאנטן טשארלס מורעי‪ .‬ער טענה'ט‬
‫דורך די השתלשלות התורה‪ ,‬פון די גאונים‪ ,‬ראשונים‪ ,‬בעלי תוס'‬ ‫אז וויבאלד רוב אידן לערנען תלמוד בבלי‪ ,‬און תלמוד בבלי איז‬
‫ומפרשי הש"ס‪ ,‬ביז פוסקי הלכה ושו"ת‪ ,‬וואו די כח החילוק‬ ‫אינטעלעקטואל קאמפליצירט און סאפיסטיקירט‪ .‬מורעי טענה'ט‬
‫וסברא איז ארויסגעברענגט געווארן צום העכסטן ניווא‪ .‬און די‬ ‫אז צו בלייבן א איד האט מען געמוזט זיין קלוג‪ .‬די נישט קלוגע‬
‫תורה איז גענוג ברייט אז ס'האט געקענט ארייננעמען טיפע‬ ‫האבן נישט געקענט לערנען און זיי האבן געהאט שוואכערע‬
‫סברות אין געטליכע דינים [הל' שבת‪ ,‬נדה‪ ,‬וכדומה]‪ ,‬ווי אין‬ ‫שאנסן צו באקומען א שידוך און אויפצוען קינדער וועלכע וועלן‬
‫געריכטליכע פסקים [חו"מ‪ ,‬הל' רבית]‪ .‬שוין אפגערעדט די‬ ‫בלייבן אידן‪ .‬דאס איז ענליך צו איחוד פעלד'ס טעאריע איבער‬
‫אנדערע חלקי התורה ווי דרוש‪ ,‬דקדוק‪ ,‬אסטראנאמיע‪ ,‬וכו'‪.‬‬ ‫לערנען‪ ,‬און האט אויך אן עלעמענט פון נאטורליכען סעלעקציע‬
‫וואס יאנקל האט דערמאנט‪.‬‬
‫די סיבה פארוואס די אידן זענען געבליבן איבערגעשפיצט במשך‬
‫בין יהדות אשכנז ליהדות ספרד‬ ‫כל הגלויות‪ ,‬איז בעיקר נחלת התורה שבעל פה‪ ,‬און איר תלמוד‬
‫אין שפיץ‪ .‬די געדרייטע סברות אהין און צוריק‪ ,‬די שו"ת וואס‬
‫די סיבה פארוואס דוקא די אשכנז'ישע אידן זענען אזוי קלוג‬ ‫מ'לאזט נישט נאך‪ ,‬די פילאזאפיע‪ ,‬מאטעמאטיק‪ ,‬דרוש‪ ,‬אגדה‪,‬‬
‫און נישט זייערע ספרד'ישע ברידער איז‪ ,‬וויבאלד מיט די צייט‬ ‫הרגשים‪ ,‬וכו'‪ ,‬וואס מ'זעט אינעם תלמוד‪ ,‬איז צום שטוינען‪ .‬דאס‬
‫האבן ווייניגער ספרד'ישע אידן זיך אפגעגעבן מיט הפצת התורה‬ ‫האט אויסגעשארפט די מוחות‪ ,‬און געמאכט די אידן זאלן אלס‬
‫אויף א מאסנשטאב‪ .‬אנגעהויבן פונעם פאקט אז ס'איז געווען‬ ‫זיין קלוגער פון זייערע ארומיגע [ס'איז אויך א פאקט‪ ,‬אז די אידן‬
‫ווייניג ספרד'ישע בארימטע ישיבות די לעצטע פאר הונדערט‬ ‫זענען געווען די פארוואלטער'ס ביי פריצים'ס גוטער‪ ,‬וויבאלד זיי‬
‫יאר‪ ,‬אדער אייגענטליך‪ ,‬זייט תקופת הראשונים‪ .‬וואס דאס‬ ‫האבן געקענט די בעסטע מאטעמאטיק‪ ,‬חשבונות איבערן פירן‬
‫‪................................................................................................................................................ 20‬הבשחמו הרות‬

‫אוועקגעשטעלטע אינסטיטוציעס וואס געבן זיך אפ מיט חכמה‪,‬‬ ‫האט דירעקט גורם געווען צו א קלענערע קנאת סופרים און בכלל‬
‫און אפילו חכמה פאר אידן אלס איד [מדינת ישראל]‪ ,‬אבער‬ ‫קלענערע מאס ת"ח וואס זאלן זיך שניידן קעפ אין לערנען און אין‬
‫במשך הדורות ווען מ'איז עווענטועל פארפאלן געווארן‪ ,‬איז לא‬ ‫סברא‪ .‬ביזן פאקט אז זיי האבן זיך צוביסלעך אנגעהויבן אריינלייגן‬
‫עמדה להם חכמת אבותם וויבאלד זיי אליינס האבן שוין כמה‬ ‫אין 'זיסע' סברות אין לערנען‪ ,‬אנשטאט אין 'טיפע' סברות‪ .‬איינער‬
‫דורות נישט געהאט קיין יניקה פון די טיפזיניגע אויסשארפנדע‬ ‫וואס האט אמאל ארויסגענומען ספרים פון ספרד'ישע אחרונים די‬
‫חקירות בכל מיני מקצועות התורה‪.‬‬ ‫לעצטע פאר הונדערט יאר‪ ,‬לעומת זייערע אשכנז'ישע ברידער‪,‬‬
‫זעט גלייך דעם ירידת הדורות אדער שינוי בדרך הלימוד [וויאזוי‬
‫די בעסטע משל ברענג איך אלס פונעם שולחן ערוך‪ ,‬א חיבור פון‬ ‫דו ווילסט עס רופן]‪.‬‬
‫א ספרדי‪ ,‬וואס איז אנגעפירקלט פון אלע זייטן מיט גאונ'ישע‬
‫הגהות‪ ,‬דינגערייען‪ ,‬מסקנות‪ ,‬פון ‪ ---‬אשכנזים‪ .‬נישט נאר‬ ‫אין די צייט וואס ביי אשכנזים האט די בירור וליבון אנגענומען וואס‬
‫דאס‪ ,‬נאר אזויווי דעם שו"ע‪ ,‬זענען ארויסגעקומען אן א שיעור‬ ‫אמאל א שטערקערע פאזע‪ ,‬פון תקופת המהרש"ל והמהרש"א‪,‬‬
‫אשכנז'ישע חיבורים וואס האבן געוואלט מאכן אן אייגענעם‬ ‫אריין אין תקופת הפנ"י ונוב"י‪ ,‬שאג"א ורר"י אייבשיץ‪ ,‬ביזן אויפרייס‬
‫קו בדומה לו‪ ,‬אפאר דוגמאות‪ :‬דער לבוש‪ ,‬חיי אדם‪ ,‬שו"ע הרב‪,‬‬ ‫פון ר"ח בריסקער'ס דרך הלימוד‪ .‬איז די תורה ביי ספרדים געווארן‬
‫קיצור שו"ע‪ ,‬ועוד‪ .‬פון די ספרד'ישע ווייס איך נאר פון איינס‪ ,‬דער‬ ‫כסדר שוואכער‪ ,‬בכמות‪ ,‬אבער נאך ערגער ‪ -‬באיכות‪.‬‬
‫כף החיים‪ .‬דאס רעדט מער ווי א טויזענט ווערטער‪.‬‬ ‫וויפיל לומד'ישע ספרים זענען געשריבן געווארן אויף ש"ס דורך‬
‫איי שטעלט זיך די פראגע‪ ,‬פארוואס אונז זענען נישט קיין לייבן‬ ‫ספרדים די לעצטע פאר הונדערט יאר?! אדורכגייענדיג אוצר‬
‫אין קיין שום מקצוע‪ ,‬לעומת דער פרייער איד כמה דורות וואס‬ ‫החכמה‪ ,‬זעט מען קלאר דעם ריזן חילוק אין דרך הלימוד און‬
‫הערט נישט אויף צו שאקלן דעם סעקולארן וועלט מיט זיין‬ ‫שפיציגקייט‪ .‬דאס איז דער דירעקטער גורם פון א שארפע‪,‬‬
‫גאונות‪ .‬דער תירוץ איז פשוט‪ :‬זיי טוען פשוט עפעס וואס זאל‬ ‫דורכדרינגליכע‪ ,‬אשכנז'ישער איד‪ ,‬וואס האט אויך א משונה'דיגע‬
‫ארויסווייזן וואספארא ברייטע טיפע מוחות זיי פארמאגן מדורי‬ ‫התמדה און 'דרייוו' בכל לימודיו‪ ,‬קודש כחול‪.‬‬
‫דורות‪ .‬זייער פעלד איז פילאזאפיע‪ ,‬סייענס‪ ,‬וכו'‪ ,‬וואס דער‬ ‫לפי זה איז גאר שטארק מובן‪ ,‬און גאר א סייעתא לדבריי‪ ,‬דאס‬
‫וועלט דארף א צורך דערין‪ ,‬און דערפאר איז ניכר וואספארא‬ ‫וואס איינער האט גע'טענה'ט אז ס'געווען איבער גענוג גאונ'ישע‬
‫עילויים דאס אידיש פאלק פארמאגט‪ .‬משא"כ אונז פרומע‬ ‫קעפ ביי די ספרדים במשך הדורות‪ ,‬און אזוי אויך דאס וואס מאנכע‬
‫יודעלעך וואס לערנען א גאנצן טאג‪ ,‬וואו זאל אויסקומען אז‬ ‫טענה'ן‪ ,‬אז ארום ‪ 900-700‬יאר צוריק זענען געווען אן א שיעור‬
‫מיר זאלן קענען ווייזן אונזער אמת'ע טיפע פארשטאנד אין א‬ ‫ספרד'ישע אידישע סייענטיסטן און געלונגענע קעפ‪.‬‬
‫נושא וואס מיר שטודירן יא?! ס'איז ברור אז די פאטענציאל‬
‫לדעתי היא היא הנותנת‪ ,‬אין די תקופת הראשונים האט דאס‬
‫פארמאגן מיר‪ ,‬און טאקע מער פון סתם א גוי אין גאס‪ .‬גענוג‬
‫אידישע לעבן געשפרודלט אין ספרד'ישע מדינות‪ .‬די גאונים‬
‫מאל וואס כ'האב געזען מחקרים‪ ,‬אז פרומע אידן וואס לערנען‬
‫וואס האבן אוועקגעשטעלט חותמות אויף פארשידענע ענינים‪ ,‬א‬
‫אין קאלעדזש וכדומה דערגרייכן שנעלער‪ ,‬און בעיקר ‪ -‬טיפער‪,‬‬
‫שטייגער ווי דער רי"ף‪ ,‬רמב"ם‪ ,‬רמב"ן‪ ,‬ראב"ע‪ ,‬רשב"א‪ ,‬ועוד‪ ,‬האבן‬
‫ווי זייערע חברים‪-‬סטודענטן‪.‬‬
‫געהאט תלמידים לרוב‪ ,‬און ישיבות האבן ארויסגעגעבן מאסן‬
‫לדעתי איז דאס אויך דער סיבה פארוואס מ'זעט אזויפיל‬ ‫לומדים וואס האבן אפילו פארצייכנט הערות אויפן תלמוד אדער‬
‫ספרד'ישע סייענטיסטן וכדומה בתקופת הראשונים‪ ,‬וכפי‬ ‫גאר מקצועות בהלכה‪ ,‬נאכמער ווי זייערע אשכנז'ישע ברידער‪.‬‬
‫שהובא לעיל‪ .‬וויבאלד ביי די ספרד'ישע אידן איז געווען גאר נפוץ‬ ‫אבער מיט די צייט איז דאס אונטערגעגאנגען‪ ,‬און מיט דעם ‪-‬‬
‫דאס לערנען זייטיגע מקצועות ושאר חכמות‪ ,‬צו מאטעמאטיק‪,‬‬ ‫זייער אויסערארנדליכע חכמה‪.‬‬
‫צו חקירה‪ ,‬צו דקדוק‪ ,‬צו פילאזאפיע‪ ,‬צו שירה‪ ,‬צו אסטראנאמיע‪,‬‬
‫וכו' [ועי' באשכול שלי 'הלכה למעשה'‪ ,‬וואו רוב חכמי דקדוק‪,‬‬
‫און פריערדיגע חוקרי היסטוריה‪ ,‬זענען ספרדים]‪.‬‬
‫בימים ההם ‪ -‬בזמן הזה‬
‫און אין די זעלבע צייט איז דאס נישט נאר נישט געווען נפוץ ביי‬
‫אונז אשכנזים‪ ,‬נאר רוב אשכנז'ישע גדולי ישראל האבן געפירט‬ ‫אודאי נעמט דאס א לענגערע צייט‪ ,‬און ס'מוז נישט זיין אז‬
‫א מלחמת חרמה אנטקעגן פרעמדע חכמות‪ ,‬במשך כל הדורות‪.‬‬ ‫ס'גייט זיך אפשטעלן‪ ,‬איבערהויפט איינמאל ס'איז שוין דא‬
 ‫הבשחמו הרות‪21.................................................................................................................................................‬‬

‫נאטירליכע הסבר‪ ,‬וואס זאל נישט שמייסן אין פנים ווי אט דער‬ ‫און דערפאר זענען ווייטער נישט ארויסגעקומען די סייענטיסטן‬
‫פסוק‪ .‬אבער אלע הסברים זענען גאר‪-‬גאר שוואך‪ ,‬געבויעט אויף‬ ‫ושאר חכמים מאחינו האשכנזים‪ .‬משא"כ פרייע אידן וואס‬
‫שטרויענע העלצער‪ ,‬און בעיקר ‪ -‬שיינע סברות וואס האבן זיכער‬ ‫האבן נאך געהאט די גענע פון לומדי התלמוד‪ ,‬און האבן יא חוקר‬
‫מוסיף געווען צום אידישן חכמה‪.‬‬ ‫געועון סייענס ושאר מדעים‪ ,‬זיי האבן טאקע געשאקלט א וועלט‬
‫(למשל שפינאזא‪ ,‬ועוד הרבה) און אזוי איז עס טאקע עד ימינו‬
‫אבער אונזער קלוגשאפט האט סאך א בעסערע הסבר‪ ,‬און‬ ‫אלה‪.‬‬
‫סאך א שטערקערע יסוד‪ ,‬נאך דעם פשוט'ן פסוק‪ .‬חכמת שלמה‬
‫שטימט שוין‪ ,‬חכמי ירושלים לעומת חכמי אתונה שטימט שוין‪,‬‬
‫און חכמי ישראל לעומת חכמי אוה"ע עד ימינו אלה [ביי די וואס‬
‫לאזן זיך אריין אין חכמות וואס דער גוי פארשטייט און האט נוצן‬ ‫תורה מן השמים‬
‫דערפון]‪ ,‬שטימט אויך‪.‬‬
‫צום לעצט איז נאר געבליבן צו פארענטפערן די קשיא‪ ,‬וויאזוי‬
‫די תורה גייט נישט באנקראט‪ ,‬און די מאס אידישע נאבעל פרייז‬ ‫טאקע איז געשריבן געווארן אזא שארפע חיבור ווי תלמוד‪ ,‬אלא‬
‫געווינער'ס זענען דוקא די עדות דערצו‪.‬‬ ‫מאי זענען שוין געווען עילוים דעמאלס‪ ,‬נו הדרא קושיא לדוכתא‪,‬‬
‫פון וואו שאפט זיך דאס עילוי'ישקייט?! כמה תשובות בדבר‪:‬‬
‫אדער אז ס'איז לאו דוקא דער קלוגסטער חיבור‪ ,‬ס'איז נאר אזא‬
‫נספח‬ ‫סארט לימוד וואס שארפט אויס דעם מח הלומדו [לענ"ד אינה‬
‫התשובה הנכונה]‪.‬‬
‫דאס איז טאקע קלאר‪ ,‬אז עס האט נישט עכט מיט די אידישע‬ ‫אדער וועט מען זיך משתמש זיין מיטן טענה‪ ,‬אז ביים גוי איז‬
‫גענע‪ ,‬וויבאלד די ספרדים האבן נישט די גענע פון גאונות מדהימה‪.‬‬ ‫דער חכם געווארן א גלח שלא הוליד בנים און ביי אונז איז גאר‬
‫על כרחך איז דא עפעס וואס האט שטארק צוגעגעבן פאר אונז‬ ‫פארקערט‪ .‬לענינינו וועט מען זאגן‪ ,‬אז דאס איז אמאל געווען נאר‬
‫אשכנזים‪ .‬אזויפיל יא‪ ,‬א גענע האלט זיך פאר דורות‪ ,‬און אויב‬ ‫נחלת הפרט פון עילוים ווי אמוראים‪ ,‬אבער צוביסלעך האט זיך‬
‫מיר לערנען שוין מיט אן עמקות הונדערטער‪ ,‬און טויזענטער‬ ‫דאס פארשפרייט אין כלל ישראל‪ ,‬אנשטאטס זיך פארמינערן ווי‬
‫יארן‪ ,‬דאן גייט דאס אריין אין אונזער גענע‪ .‬ווי געשריבן‪ ,‬האבן די‬ ‫ביי די קריסטן‪ .‬וביותר יובן מיט תקנת ר"י בן גמלא אז יעדעס קינד‬
‫ספרדים אויך געהאט אסאך חכמים וואס זייער חכמה האט זיך‬ ‫דארף לערנען תורה‪ .‬ולענינינו‪ ,‬דורכדעם איז א נחלת הפרט ‪ -‬וואס‬
‫געהאלטן כמה דורות נאך זייער אפלאזן דעם לימוד בעיון‪ .‬ה"ה‬ ‫אנדערע פעלקער האבן אויך געהאט ‪ -‬געווארן א נחלת הכלל‪.‬‬
‫פרייע כהיום‪.‬‬
‫אבער מיר שמעקט מער צו זאגן אן אנדערער טעם‪ ,‬בדרך אחרון‬
‫הוגי פילוסופיה פון אריסטו וכדומה קענען בשום אופן נישט זיין‬ ‫אחרון כבוד‪ ,‬שנראה להביא סימוכין מן התורה וואס איז שוין אויך‬
‫קלוגער‪ .‬ס'פעלט פון זיי א פונדאמענטאלע יסוד גערופן 'משא‬ ‫דערמאנט געווארן‪ ,‬אז דער פסוק זאגט אויפן תורה (דברים ד‪ ,‬ו)‪ :‬כי‬
‫ומתן' פון ש"ס‪ .‬ווי געשמועסט‪ ,‬ליגט מער ספעציעלקייט אין די‬ ‫הוא חכמתכם ובינתכם לעיני העמים‪ ,‬אשר ישמעון את כל החקים‬
‫מאס מהלכים וואס ליגן אין גמ'‪ ,‬ווי אין רוב אנדערע מקצועות‪.‬‬ ‫האלה‪ ,‬ואמרו 'רק עם חכם ונבון הגוי הגדול הזה'‪ .‬דאס מוז נישט‬
‫און דאס האב איך נישט מחדש געווען‪ ,‬דאס האבן שוין די‬ ‫מיינען אז זיי וועלן נתפעל ווערן פון גמ' [וואס אגב‪ ,‬דרום קארעא‬
‫פראפעסארן צוגעצייכנט אין מיין מאמר ‪ -‬געזאגט‪ .‬איך האב‬ ‫יוכיח אז אפילו כפשוטו פארשטייען זיי אז דאס לימוד הגמ' איז‬
‫נאר מבסס געווען די טעאריע אלס מערסטע מסתבר'דיגע‪ ,‬מיט‬ ‫א געוואלדיגער לימוד]‪ ,‬דאס קען מיינען אז זיי וועלן נתפעל ווערן‬
‫ראיות חותכות לענ"ד‪.‬‬ ‫פון די תלמוד'יסטן‪ ,‬פון די מוחות פון די תלמוד לערנער'ס‪.‬‬
‫דאס איז חוץ מזה‪ ,‬וואס אפילו כפשוטו איז דער תורה שבכתב‬
‫אויך א חכמה לעיני העמים‪ ,‬מימי קדם ווען ס'איז אזא ווערק נאך‬
‫קיינמאל נישט געשריבן געווארן‪ ,‬און אפילו עד ימינו אנו‪ ,‬וואס‬
‫אויף איר גרונד לעבן ביליאנען מענטשן איבער די וועלט‪.‬‬
‫אודאי וועט דער עוורידזש גוי זוכן א בעסערע הסבר‪ ,‬א‬
‫‪................................................................................................................................................ 22‬הבשחמו הרות‬

‫רבי שמעון בר יוחאי – סניגורן‬

‫של ישראל אדער נישט?‬

‫ב‪.‬‬ ‫א‪.‬‬
‫אבער נישט נאר ביי די סארט אידן ‪ -‬וואס סוכ"ס האבן געטון‬ ‫אין א געוויסע מקום‪ ,‬האט זיך איינער באצויגן צום נקודה אז‬
‫עפעס שלא כהוגן לפי דעתו‪ ,‬האט ער אזוי שארף מגיב געווען‪.‬‬ ‫רשב"י איז געווען א שטרענגע מענטש‪ ,‬און גארנישט אזא‬
‫נאר אפילו ביי תנאים אליין! לאמיר לערנען צוזאמען א קליין‬ ‫פאלקס מענטש ווי מיר מאלן אים אראפ אלס דער 'כדאי הוא‬
‫שטיקל גמ' (מעילה ט"ז ע"ב‪-‬י"ז ע"א)‪:‬‬ ‫רבי שמעון לסמוך עליו'‪ .‬למעשה ווען מיר גריבלן אביסל אין‬
‫אמרו מי ילך ויבטל הגזרות‪ ,‬ילך ר' שמעון בן יוחאי שהוא‬ ‫זיין היסטאריע‪ ,‬זעען מיר לכאורה אז דאס איז אמת ויציב‪ .‬וכמו‬
‫מלומד בנסים‪ .‬ואחריו מי ילך‪ ,‬ר"א בר ר' יוסי‪ .‬אמר להם רבי‬ ‫ששמעתי מחכ"א אז ווען מ'קוקט נאך די היסטאריע פון ר'‬
‫יוסי‪ :‬ואילו היה אבא חלפתא קיים יכולין אתם לומר לו תן‬ ‫שמעון אין תלמוד [נישט פון זוהר]‪ ,‬זעט מען גאר א שרעקעדיגע‬
‫בנך להריגה?! אמר להם ר' שמעון‪ :‬אילו היה יוחאי אבא קיים‬ ‫שארפע דמות‪ ,‬און בכלל נישט דער 'גוטער איד'‪...‬‬
‫יכולין אתם לומר לו תן בנך להריגה?! אמר להו רבי יוסי‪ :‬אנא‬
‫למשל‪ ,‬זיין שארפע ארויסטריט קעגן די רומיים אפילו ס'האט‬
‫אזלין דלמא עניש ליה ר' שמעון‪ ,‬דקא מסתפינא‪ .‬קביל עליה‬
‫געשמעקט מיט טויט שטראף‪ ,‬זיין שארפע ארויסטריט קעגן די‬
‫דלא ליענשיה‪ ,‬אפילו הכי ענשיה‪ ,‬כשהיו מהלכין בדרך נשאלה‬
‫וואס ארבעטן בכלל ‪' -‬מניחין חיי עולם ועוסקין בחיי שעה?!'‬
‫שאלה זו בפניהם מנין לדם השרץ שהוא טמא‪ ,‬עקם פיו ר'‬
‫אלעזר בר רבי יוסי‪ ,‬ואמר (ויקרא יא‪ ,‬כט)‪ :‬וזה לכם הטמא‪ ,‬אמר‬ ‫וואס לכבוד דעם האט ער פארברענט אלעס וואס מ'האט‬
‫ליה ר' שמעון‪ :‬מעקימת שפתיך אתה ניכר שתלמיד חכם אתה‪,‬‬ ‫איינגעפלאנצט [און כעי"ז זיין עקסטרעמע שיטה בנוגע ארבעט‬
‫אל יחזור הבן אצל אביו‪.‬‬ ‫בכלל‪ ,‬כבגמ' ברכות דף ל"ה ע"ב‪ ,‬אז מ'דארף זיצן אין לערנען און‬
‫דער באשעפער וועט שוין צושיקן וואס מען דארף]‪ ,‬זיין שארפע‬
‫און רש"י איז מסביר‪:‬‬ ‫עונש צום לויזן צונג ‪ -‬יהודה בן גרים ‪' -‬נתן בו עיניו ונעשה גל של‬
‫יכולין אתם לומר תן בנך להריגה ‪ -‬בתמיה‪ ,‬כך אין אתם יכולין‬ ‫עצמות'‪ ,‬און דער זעלבער עונש צום זקן אחד שהיה מלגלג עליו‬
‫לומר לי שאתן בני להריגה‪:‬‬ ‫ביים מטהר זיין טבריה (וכולהו איתנהו בגמ' שבת דף ל"ג ע"ב‪-‬‬
‫ל"ד ע"א)‪ .‬אזוי אויך האט ער מעניש געווען איינער וואס האט‬
‫אמר להו ר' יוסי ‪ -‬מסתפינא דלמא עניש ליה ר' שמעון בן יוחאי‬ ‫מלקט געווען ספיחי שביעית‪ ,‬ווען ער האט זיך אויסגעדריקט‬
‫לבני‪ ,‬ובדבר זה אני מתיירא יותר מפחד האויבים‪ ,‬שמתיירא‬ ‫'פורץ גדר ישכנו נחש'‪ ,‬וכך הוה‪ ,‬כדאיתא בירושלמי ברכות פ"א‬
‫אני שמא יכעוס עליו בשביל שום דבר ויענישנו‪:‬‬ ‫ה"ו‪.‬‬
‫קיבל עליו ‪ -‬רבי שמעון בן יוחאי דלא עניש ליה‪ ,‬ואף על פי כן‬
‫און אפילו אן דעם‪ ,‬געפינען מיר בשמו דעם שארפן צוגאנג אין‬
‫ענשיה כדאמרינן לקמן דאמר ליה אל יחזור הבן כו'‪:‬‬
‫גמ' ברכות דף ל"א ע"א‪ ,‬ווי ער איז דער בעל המימרא "אסור‬
‫עיקם פיו ‪ -‬ר' אלעזר בר רבי יוסי‪ ,‬שלא אמר קול רם כמנהגו‬ ‫לאדם שימלא שחוק פיו בעוה"ז"‪ .‬דאס אלעס ווייזט אויף א ר'‬
‫אלא עיקם פיו מכמות שהיה רגיל לדבר ואמר בלחישה‪ ,‬שלא‬ ‫ברוך'ל מעזיבוזער ענדערש ווי אויף א גוטער איד פון ניישטאט‪...‬‬
‫הבשחמו הרות‪23.................................................................................................................................................‬‬

‫ירגיש רבי שמעון בן יוחאי שיהא כמורה הלכה לפניו‪ ,‬ואף על‬
‫ד‪.‬‬ ‫פי כן הרגיש בו רבי שמעון בן יוחאי‪ ,‬ואמר לו מעקימת שפתיך‬
‫אתה ניכר ראיתי שהשבת תשובה וניכר שחכם אתה שידעת‬
‫דער גרויסער צדיק און עובד ה'‪ ,‬רבי לוי יצחק מבארדיטשוב‪,‬‬
‫להשיב‪ ,‬אבל הואיל והורית לפני אל יחזור כו' דענשו‪ .‬ואידך‬
‫איז אריין אין היסטאריע באוואוסט אלס דער "סניגורן של‬
‫מפרש באגדתא היכי הוה עובדא‪ ,‬דנטה נפשו למות עד שנזכר‬
‫ישראל"‪ .‬דער אלטוועלטליכער בליק אויף אים איז‪ ,‬אז ער האט‬
‫רבי שמעון בן יוחאי שאמר לאביו שיהא מחזירו לשלום‪ ,‬ובקש‬
‫געהאט א הארץ פון פוטער‪ ,‬א מויל פון האניג‪ ,‬און ס'האט זיך‬
‫עליו רחמים‪ ,‬והיאך נתרפא מפרש התם‪:‬‬
‫געגאסן פון אים נאר שבחים אויף כלל ישראל א גאנצן טאג‪.‬‬
‫און מיר האבן טאקע אן אוצר בלום פון מעשיות וויאזוי דער‬ ‫פשט אין קורצן‪ :‬רשב"י איז געווען מפורסם מיט זיין שארפקייט‬
‫בארדיטשובער האט ממליץ טוב געווען אויף אידישע קינדער‬ ‫עד כדי כך‪ ,‬אז ר' יוסי האט מער חושש געווען אז זיין זון וועט‬
‫אפילו בשעת'ן טון עפעס אומריכטיג [ווי דער בעל עגלה וואס‬ ‫זיין אין א סכנה זיך דרייענדיג לעבן ר' שמעון‪ ,‬ווי דאס עצם‬
‫האט געשמירט רעדער ביים דאווענען‪ ,‬אדער דער וואס האט‬ ‫גיין אין לייבן גרוב ‪ -‬בבית המלכות ‪ -‬צו אפשאפן גזירות אויף‬
‫געדאווענט בלא‪-‬בלא‪-‬בלא (קרעדיט‪ :‬מיכאל שניצלער)]‪.‬‬ ‫כלל ישראל‪ .‬נישט נאר איז ר' יוסי געווען גערעכט מיט זיין‬
‫חשש‪ ,‬נאר אפילו נאכדעם וואס ר' שמעון האט שוין מקבל‬
‫למעשה‪ ,‬פוק חזי‪ ,‬נעם ארויס א ספר און זע‪ .‬דער בארדיטשובער‬
‫געווען אויף זיך נישט צו מקפיד זיין אויף ר' יוסי'ס זון‪ ,‬האט‬
‫האט איבערגעלאזט זיין ספר 'קדושת לוי'‪ ,‬וואס איז ‪ -‬חוץ‬
‫ער נאכאלס מקפיד געווען אויף אים עד שנטה למות! און אויף‬
‫פון א רעגולערע חסיד'ישע ספר מיט חסיד'ישע גאדאנקען ‪-‬‬
‫וועלכן עבירה? אויף דעם וואס עיקם את שפתיו און האט‬
‫אויך א ספר מלא תוכחת מוסר‪ .‬בפרט ביי זיינע דרשות זעט‬
‫לוחש געווען א דבר הלכה!‬
‫מען קלאר אז ער רעדט ווי א מוכיח בשער‪ .‬און ס'איז גראדע‬
‫פארשטענדליך‪ :‬דער בארדיטשובער איז געווען דער שטאטס‬
‫רב‪ ,‬און מתוקף תפקידו האט ער געדארפט מוסר'ן דעם עולם‬
‫ווען ס'זענען געווען דברים הצריכים תיקון‪ .‬דער איינציגסטע‬ ‫ג‪.‬‬
‫פראבלעם איז נאר‪ ,‬אז דער 'מליצה ישרה' זעט מען נישט‬
‫דארטן נאר א שארפע מגיד וואס האט אריינגעפליקט דעם‬ ‫זיין שארפקייט באגלייט אים אפילו בנוגע זיין רבי‪ ,‬דער ארוך‬
‫עולם‪ ,‬און דאס לייגט זיך עפעס נישט אויפן געדאנק אלס דער‬ ‫בדורו ובדורות הבאים‪ ,‬רבי עקיבא‪ .‬אזויווי עס ווערט געברענגט‬
‫זעלבער איידעלער 'סניגורן של ישראל'‪ ,‬מיט וואס ער איז אזוי‬ ‫אין גמ' פסחים דף קי"ב ע"א‪' :‬חמשה דברים צוה ר"ע את רבי‬
‫בארימט געווארן‪.‬‬ ‫שמעון בן יוחי כשהיה חבוש בבית האסורין‪ ,‬אמר לו רבי למדני‬
‫תורה‪ ,‬אמר איני מלמדך‪ ,‬אמר לו אם אין אתה מלמדני אני‬
‫וקיבלתי ממו"ז דער הסבר דערויף‪ ,‬אז ווען דער בארדיטשובער‬ ‫אומר ליוחי אבא ומוסרך למלכות'‪ .‬דהיינו‪ ,‬ר' עקיבא האט מורא‬
‫האט געזען דעם בעל עגלה שמירן די רעדער פונעם וואגן ביים‬ ‫געהאט צו לערנען מיט אים‪ ,‬וויבאלד ער איז געגאנגען אין‬
‫דאווענען‪ ,‬וואס יעדער ווייסט זיין טיפישע צוגאנג דערצו‪ ,‬אז‬ ‫תפיסה נאר פארן לערנען ברבים‪ .‬האט אים ר' שמעון כביכול‬
‫ער האט געזאגט‪ :‬קוק באשעפער אויף דיינע קינדערלעך‪ ,‬אז‬ ‫געסטראשעט אז אויב גייט ער נישט לערנען מיט אים‪ ,‬גייט ער‬
‫אפילו ביים שמירן די רעדער דאווענען זיי‪ ...‬מיינען מענטשן אז‬ ‫אים איבערגעבן צו זיין טאטן יוחאי‪ ,‬וואס איז געווען א מקורב‬
‫דאס‪ ,‬און נאר דאס‪ ,‬האט דאן פאסירט‪ .‬אבער דער אמת איז‪ ,‬אז‬ ‫למלכות‪ ,‬און ער וועט אים שוין מעניש זיין כדבעי‪ ...‬פארשטייט‬
‫ווען ער האט געזען דעם בעל עגלה מזלזל זיין אינעם דאווענען‪,‬‬ ‫זיך אז ער האט געמיינט לשם שמים‪ ,‬צו לערנען נאך פון זיין‬
‫האט ער אנגעשייגעצט דעם בעל עגלה כהוגן‪ ,‬אויסגע'מוסר'ט‬ ‫רבי'ן [און ער האט טאקע געפועל'ט‪ ,‬עיעו"ש בגמ']‪ ,‬אבער דער‬
‫אויף דעם וואס ער טוט מלאכות בשעת'ן דאווענען‪ ,‬נאר‬ ‫קו זעט זיך קלאר איינמאל און נאכאמאל‪ ,‬אז ער איז געווען‬
‫נאכדעם האט ער זיך אויך אויסגעדרייט מיט א מליצה ישרה‬ ‫זייער א שארפע מענטש‪.‬‬
‫כלפי מעלה‪ ,‬לומר אז 'אפילו ביים שמירן די רעדער דאווענט‬
‫ער'‪...‬‬
‫ונקודת הדברים בזה‪ ,‬אז איינער וואס איז נאר א סניגור ווען ער‬
‫זעט שקאצעריי‪ ,‬איז קיין סניגור אויך נישט‪ .‬דער איז א שוטה‬
‫‪................................................................................................................................................ 24‬הבשחמו הרות‬
‫דער בארדיטשובער בשעתו ‪ -‬געווען א הויכפונקט פון גוטסקייט‪,‬‬
‫ליבליכקייט‪ ,‬און חסד‪ .‬און אזוי אויך איז זיין בליק אויף כלל ישראל‬
‫געווען זייער פאזיטיוו‪ ,‬ווי מיר וועלן אראפברענגען כמה דוגמאות‪.‬‬
‫ו‪.‬‬
‫זיין פאזיטיווע בליק בכלל‪ ,‬זעט מען פון דעם גאר בארימטן מאמר‬
‫זיינע [וואס הלואי אויף אונזערע רבנים געזאגט‪ ,]...‬אין משניות‬
‫אבות פ"ד מי"ב‪' :‬ג' כתרים הן‪ ,‬כתר תורה כתר כהונה וכתר‬
‫מלכות‪ ,‬וכתר שם טוב עולה על גביהן'‪ .‬און אפילו לענין מלאכה‬
‫אליין זאגט ר' שמעון 'גדולה מלאכה שמכבדת את בעליה'‪ ,‬און‬
‫כדי ממחיש צו זיין ווי שטארק ער האלט אזוי‪ ,‬דערציילט די גמ'‬
‫אין מסכת נדרים דף מ"ט ע"ב 'ר' שמעון שקיל צנא על כתפיה‪,‬‬
‫ואמר גדולה מלאכה שמכבדת את בעליה'‪ ,‬והדברים נפלאים!‬
‫איבער כלל ישראל האט ער סיי דעם אפטעמיסטישן בליק‪ ,‬זיך‬
‫דינגענדיג אויף 'רבותינו שביבנה' וואס האבן געזאגט אין מסכת‬
‫שבת דף קל"ח ע"ב 'עתידה תורה שתשתשכח מישראל'‪ ,‬וואס‬
‫ער האט געזאגט 'חס ושלום שתשתכח תורה מישראל‪ ,‬שנאמר‬
‫(דברים לא‪ ,‬כא)‪ :‬כי לא תשכח מפי זרעו [וכאן רמזו המרמזים‬
‫על הסופי תיבות שהם אותיות 'יוחאי'‪ ,‬והכונה שבזכות זרעו‬
‫של יוחאי‪ ,‬רבי שמעון‪ ,‬לא תשתכח תורה מישראל]‪ ,‬און סיי א‬
‫כלליות'דיגן פאזיטיוון בליק‪ ,‬זאגנדיג אין מסכת מגילה דף כ"ט‬
‫ע"א 'בא וראה כמה חביבין ישראל לפני הקב"ה‪ ,‬שכל מקום שגלו‬
‫שכינה עמהם'‪ ,‬און נאכמער דריקט ער זיך אויס אויף כלל ישראל‪,‬‬
‫אין משניות שבת פי"ד מ"ד 'כל ישראל בני מלכים הן'‪.‬‬
‫חברים‪ ,‬ווייל ער איז געווען אינגאנצן אנדערש ווי זיינע חברים‪ .‬און‬
‫און כמובן‪ ,‬קומט מען צו צום סוף‪ ,‬צום נקודה וואס מ'זעט‬
‫אסאך מאל אין זוהר‪ ,‬אבער איינמאל אין ש"ס‪ ,‬ווי ער האט זיך‬
‫אויסגעדריקט אין גמ' סוכה דף מ"ה ע"ב 'יכול אני לפטור את‬
‫כל העולם מן הדין מיום שנבראתי עד עתה‪ ,‬ואלולי אלעזר בני‬
‫‪ -‬מיום שנברא העולם ועד עכשיו'‪ .‬וואס איז חלק פון זיין מסי"נ‬
‫להגן על הכלל‪ ,‬ווי די מעשיות גייען פון די מלאך וואס האט‬
‫געוואלט פארלענדן די וועלט ביז די רעגן בויגן וואס איז נישט‬
‫געזען געווארן בחייו‪.‬‬
‫ממש‪ .‬אזויווי די הבנה פונעם מהרש"א דארטן אויפן פלאץ‪ ,‬ועיי"ש‬
‫ז‪.‬‬
‫שמעון‪ ,‬אז ער איז נישט געווען מנותק מן המציאות‪ .‬און כאטש‬
‫דאס איז א דוגמא פון א מליץ יושר אבער א שארפער קפדן‪,‬‬
‫א סניגוריון של ישראל צוזאמען מיט קיצוניות לש"ש‪ ,‬א הימל‬
‫שאין דבריו מתקבלים‪ .‬אבער איינער וואס קען זען דער מטבע‬
‫פון צוויי זייטן‪ ,‬און קען זיין א מליץ יושר א רגע נאכן געבן יענעם‬
‫א 'פסק' ‪ -‬דער איז א מושלם‪ ,‬און דאס מיינט א 'מליץ יושר'‪.‬‬
‫ה‪.‬‬
‫רשב"י איז טאקע געווען זייער א שארפע מענטש‪ ,‬וכנ"ל‪ .‬ער איז‬
‫געווען משכמו ולמעלה אפילו כלפי די גדולי הדור‪ .‬ער איז געזעצן‬
‫אין א מערה אין אבנארמאלע אומשטענדן‪ ,‬ארויסגעקומען‬
‫א צובלוטיגטער פארוואונדעטער מענטש‪ ,‬און געלעבט אויף‬
‫באקסער [פרובירט נאר פאר צוויי טעג‪ ]...‬די גאנצע דרייצן יאר‪.‬‬
‫שוין אין מערה איז ער געווען פאררעכנט אלס דער גדול הדור‪ ,‬אזש‬
‫מ'האט געדארפט צוקומען צו זיינע תשובות אין הלכה‪ ,‬כמבואר‬
‫בגמ' שבת הנ"ל‪ .‬און אוודאי ווען ער איז ארויס איז ער געווארן‬
‫אנערקענט אלס הגאון ‪ -‬בה"א הידועה‪ ,‬און אזוי אויך ‪' -‬הקדוש'‪.‬‬
‫זיין הפלא'דיגן און סודות'פולן לעבן זעט מען אויך פון זיין רבי'ס‬
‫התייחסות צו אים‪ ,‬ווי עס ווערט געברענגט אין גמ' ירושלמי‬
‫סנהדרין פ"א ה"ב‪ ,‬אז ווען ר' עקיבא האט מסמיך געווען ר"מ און‬
‫רשב"י‪ ,‬האט ער געזאגט‪' :‬ישב ר"מ תחלה‪ .‬נתכרכמו פניו של ר"ש‪,‬‬
‫א"ל ר"ע דייך שאני ובוראך מכירין כוחך'‪ .‬און אזוי האט רשב"י‬
‫מעיד געווען אויף זיך אליין‪ ,‬ווי ס'שטייט אין גמ' גיטין דף ס"ז ע"א‬
‫אז ער האט געזאגט‪' :‬בניי שנו מדותי‪ ,‬שמדותי תרומות מתרומות‬
‫מדותיו של ר״ע'‪.‬‬
‫אודאי איז זיין בליק אויפן לעבן געווען אינגאנצן אנדערש ווי זיינע‬
‫כאטש פארן טובת הכלל האט מען געדארפט זיינע חברים‪ ,‬וואס‬
‫זענען געווען עומדים על גבי הקרקע‪ ,‬אבער פון ר' שמעון האט מען‬
‫געזען א ציל‪ .‬א בחינה פון 'מתי יבוא לידי ואקיימנה'‪ ,‬א שטילע‬
‫האפענונג אז כ'זאל אויך קענען זיין פון די וואס לערנען טאג און‬
‫נאכט וכדברי רשב"י אז אין אזא פאל ‪ -‬זכה מלאכתו נעשית ע"י‬
‫אחרים‪ .‬און דער טעם פארוואס 'הרבה עשו כרשב"י ולא עלתה‬
‫בידן'‪ ,‬איז ווייל ס'געווען ‪ -‬און ס'איז אייביג אזוי במציאות ‪ -‬ווייניג‬
‫מענטשן וואס קענען זיך באמת מקריב זיין צו לערנען יומם ולילה‬
‫בדבריו המתוקים‪.‬‬
‫אבער דווקא פון דעם שטארט ארויס דאס ספעציעלקייט פון ר'‬
‫אין זיין פריוואטן לעבן איז ער געווען דער שפיץ שארפקייט און‬
‫אזויגערופענער קיצוניות‪ ,‬דאך איז זיין הנהגה כלפי שמיא ‪ -‬אזויווי‬
‫הבשחמו הרות‪25.................................................................................................................................................‬‬

‫'אזאנס צו טון? שרייבן אויף רשב"י ווי כאילו ער איז דיין חבר'?‬ ‫מענטש אין זיין פריוואטן לעבן אבער א רועה נאמן לעדתו‪.‬‬
‫'ווער ביזטו בכלל צו זאגן דעות אויף רשב"י'? 'דער אריז"ל‬ ‫און דערפאר קען רבי שמעון פארדייען סיי די בעלי מקובלים‪,‬‬
‫שרייבט אז רשב"י האט נישט געהאט קיין מענטשליכע נטיות‪,‬‬ ‫שרפים עומדים ממעל לו‪ ,‬דער אריה"ק און רמ"ק‪ ,‬דער אוהחה"ק‬
‫ולא הי' לו משיגי הגוף‪ ,‬און דו קומסט אים אפמאלן ווי א רגזן'?‬ ‫און דער רש"ש‪ ,‬דער בעשטה"ק און דער גר"א‪ ,‬צוזאמען מיט‬
‫תמימות'דיגע ‪ -‬אפילו פארגרעבטע ‪ -‬אידן‪ .‬ס'איז דער יכול אני‬
‫כ'האב אים פרובירט צו זאגן‪ ,‬איבער גדולי ישראל במשך הדורות‬
‫לפטור את 'כל' העולם‪ ,‬ס'איז דער 'כדאי הוא רבי שמעון לסמוך‬
‫וואס האבן אפגעמאלן א 'דמות' פון א תנא ואמורא כפי הנראה‬
‫עליו בשעת הדחק' וואס מ'נוצט אלס מליצה ארויסצוברענגען‬
‫מהתלמודים‪.‬‬
‫דעם שייכות פון יעדן איד באשר הוא‪ ,‬מיטן שארפן קיצוניות'דיגן‬
‫כ'האב אים פרובירט צו זאגן‪ ,‬אז גדולי ישראל במשך הדורות‬ ‫‪ -‬רבי שמעון‪.‬‬
‫זענען גאר געגאנען מסביר זיין 'לשיטתם'ס' פון געוויסע תנאים‬
‫דער הייליגער באשעפער איז דאך (דברים ד‪ ,‬כד)‪' :‬אש אוכלה‬
‫ואמוראים‪ ,‬לויט ווי זיי האבן אפגעלערנט די נטיות וכו' פון די‬
‫הוא'‪ ,‬דאס מיינט אבער נישט אז א פשוטער איד קען נישט‬
‫באטרעפנדע תנאים ואמוראים‪.‬‬
‫געפונען קיין קירבת אלקים‪ .‬נאר דאס מיינט אז אפילו צום צדיק‬
‫כ'האב אים פרובירט צו זאגן‪ ,‬אז די גמרא אליינס שרייבט אסאך‬ ‫איז ער אויך אן אש אוכלה‪ ,‬והקב"ה מדקדק עם צדיקיו כחוט‬
‫מאל אזא גראבע שפראך‪ ,‬און אפילו אין מיין מאמר האב איך‬ ‫השערה ווי ס'שטייט אין גמ' יבמות דף קכ"א ע"ב‪ .‬אזוי אויך‬
‫צוגעצייכנט צו אזא פאל [עי' לעיל אות ב']‪.‬‬ ‫רשב"י האט געקענט זיין א שארפער אפילו צו גדולים וטובים‬
‫בדורו‪ ,‬אבער זיין אוניווערסאלן בליק איז געבליבן ריין‪ ,‬איידל‪,‬‬
‫כ'האב אים פרובירט צו זאגן‪ ,‬אז אין גמרא זעט מען אסאך מאל‬ ‫אין גלאנצנדיג‪ .‬און דערפאר קען יעדער האבן דעם שייכות מיטן‬
‫אזא שפראך אפילו כלפי תנ"ך פערזאנען‪ ,‬און זיי האבן נישט‬ ‫צדיק וואס איז מעיד 'חביבין ישראל' און 'כל ישראל בני מלכים‬
‫אנגענומען די 'העכערע בחינות' קו איבעראל‪.‬‬ ‫הן'‪ ,‬מיטן צדיק וואס זיין קול דערהערט זיך דור אחר דור‪' :‬יכול אני‬
‫כ'האב אים פרובירט צו זאגן‪ ,‬אז רוב מפרשים זענען מסביר די‬ ‫לפטור את כל העולם מן הדין'‪.‬‬
‫'שארפע' 'קאנטראווערסיעלע' אגדות‪ ,‬אנדערש ווי חכמי קבלה‪.‬‬ ‫און מיט דעם דערהערט זיך אויף א נייעם אופן‪ ,‬דער טיפקייט‬
‫און ער זאל זיך ערשט ספראווען מיט זיי‪.‬‬ ‫פון די ווערטער פונעם בית אהרן פון קארלין‪" :‬כשם שהקב"ה‬
‫אבער‪ ,‬ס'נישט געווען קיין אוזן קשבת‪ .‬א טיפישער חכם בעיניו‬ ‫לכל‪ ,‬כך רשב"י לכל‪ ,‬אפילו לפחות שבפחותים"‪ .‬דאס איז נישט‬
‫וואס קען שיסן חסיד'ישע ספרים און שטיקלעך זוהר'ס‪ ,‬אבער‬ ‫סתם א מימרא‪ ,‬דאס איז תמצית חייו פונעם הייליגן תנא האלקי‪,‬‬
‫מיט פאקטן‪ ,‬און כ"ש היסטארישע פאקטן‪ ,‬קען ער זיך נישט‬ ‫רבי שמעון בר יוחאי‪ ,‬אש אוכלה הוא‪ ,‬אבער יעדער קען זיך‬
‫אדורכקומען‪.‬‬ ‫דערנענטערן צו אים און זיך מתחמם זיין לאורו‪.‬‬

‫כ'בין געווארן ערשטוינט פונעם מאס טיפשות וואס מענטשן‬ ‫תורתו מגן לנו‪ ,‬הוא מאירת עינינו‪ ,‬הוא 'ימליץ טוב'‬
‫קענען פארמאגן אין זיך‪.‬‬ ‫בעדינו‪ ,‬אדונינו ‪ -‬בר יוחאי‪.‬‬

‫ט' ‪ -‬צוויי הערות‪:‬‬

‫‪ .1‬לדעתי העניה‪ ,‬מעג מען אפילו האבן א היסטארישן בליק‬ ‫נספחים‪:‬‬
‫אויפן פיגור‪ ,‬ווילאנג מען נעמט דאס אין באגרעניצונג צוליב‬
‫באגרעניצטע מקורות און ריחוק הזמן‪ .‬און כ'קען ברענגען‬
‫דוגמאות פון חשובע אחרונים וואס האבן אויך געזאגט דעות‬
‫אפילו אויפן היסטארישן פיגור פונעם תנא אדער אמורא‪ .‬א גאר‬ ‫ח‪.‬‬
‫שארפע דוגמא פון אן אחרון‪ ,‬וואס האט געזאגט דעות אין די‬
‫אישיות פון א תנא‪ ,‬וועל איך צוברענגען די ווערטער פון מהר"ץ‬ ‫איינער וואס ווייסט ווער איך בין‪ ,‬האט געליארעמט אז וואס‬
‫חיות אין מאמר 'אמרי בינה' פרק י"ג‪ ,‬וואס שרייבט אז די סיבה‬ ‫איך שרייב איז נישט מער און נישט ווייניגער ווי אפענע כפירה‪:‬‬
‫‪................................................................................................................................................ 26‬הבשחמו הרות‬

‫אז איינמאל האט ער געזען אז עפעס א פוסטע עם הארץ פריידט‬ ‫פארוואס רבי יהודה הנשיא ‪ -‬רבינו הקדוש ‪ -‬רבי‪ ,‬דער מסדר‬
‫זיך און טאנצט שמחת תורה‪ ,‬האט ער אים געפרעגט‪ :‬מה לך‬ ‫המשניות‪ ,‬ברענגט נאר אראפ איינס‪-‬צוויי מאל א מימרא פון רבי‬
‫ולשמחה הזאת? דו לערנסט דען עפעס? דו פארשטייסט דען‬ ‫נתן הבבלי און נישט מער‪ ,‬איז כלשונו‪ :‬ואפשר דלרבי נתן גדלה‬
‫עפעס? דאס איז דאך א שמחה פארן ענדיגן לערנען די תורה‪.‬‬ ‫השנאה עוד יותר מפני שהיה בבלי‪ ,‬ורבי היה שונא את הבבלים‪.‬‬
‫האט אים יענער געענטפערט‪ :‬ווען מיין ברודער מאכט חתונה א‬ ‫עד כדי כך!!!‬
‫קינד‪ ,‬קום איך אויך! און איך פריי זיך מיט מיט זיין שמחה‪ .‬און‬
‫‪ .2‬די מזרח'יסטן [אסאך ביכלעך בהוצאת מוסד הרב קוק] זענען‬
‫אזוי אויך ווען מיין ברודער פרייט זיך מיטן מסיים זיין די תורה‪,‬‬
‫באופן כללי דן בכובד ראש איבערן היסטארישן פיגור פונעם תנא‬
‫פריי איך מיך מיט מיט אים! האט דער ראפשיצער געזאגט‬
‫ואמורא‪ ,‬לערנען אריין פשטים אין זייער התנהגות‪ ,‬אבער זיי זענען‬
‫"נצחתני"!‬ ‫געגאנגען צו ווייט מיט דעם‪ .‬זיי זענען בכלל נישט מכיר אינעם‬
‫וועגן דעם פרייען מיר זיך אלע ל"ג בעומר‪ ,‬ווייל די תיקונים וכו'‬ ‫תפיסה אז זיי האבן געלעבט א העכערן לעבן‪ ,‬ארויסגעהאט דיני‬
‫ווערן ממילא געטון‪ ,‬און אפילו אין לנו עסק בזה איז נאכאלס א‬ ‫תורה והשקפת החיים אסאך קלארער ווי היינט‪ .‬זיי וועלן מדמה‬
‫שמחה אז די סודות זענען נתגלה געווארן‪ .‬והיינו עומק כוונת‬ ‫זיין רבי עקיבא מיט הרב קוק‪ ,‬און דאס איז זייער חורבן‪.‬‬
‫דברי הבית אהרן מקארלין הנ"ל‪ .‬און חוץ מזה‪ ,‬דו האסט אן‬
‫אנונג וויפיל תורת הקבלה האט משפיע געווען אויף אונזער‬
‫לעבנסשטייגער?! ווען דו וואלסט געוואוסט‪ ,‬וואלסטו זיך בכלל‬ ‫י' ‪ -‬אונזער שייכות מיט רשב"י‪.‬‬
‫נישט געוואונדערט‪ .‬ווייל היינט צוטאגס טוען מיר אן א שיעור‬
‫הלכות‪ ,‬מנהגים‪ ,‬און הקפדות‪ ,‬נאר צוליב תורת הח"ן‪ .‬און די‬ ‫נאך א תירוץ איז‪ ,‬לויט דעם באוואוסטן מעשה פונעם ראפשיצער‬
‫עפעקט וואס דאס האט איבערגעלאזט אויף אונזער תורת‬ ‫רב‪ ,‬וואס איז געווען ברייט בארימט מיט זיין חכמה און פקחות‪.‬‬
‫המחשבה‪ ,‬והשקפת היהדות‪ ,‬איז מער ווי סיי וועלכע אנדערע‬ ‫און ער האט מעיד געווען אז כמעט קיינמאל איז ער נישט געבליבן‬
‫סארט צוגאנג צו אידישקייט‪.‬‬ ‫מיט די צינג אינדרויסן‪ ,‬חוץ מיטן מעשה פון שמחת תורה‪.‬‬
 ‫הבשחמו הרות‪27.................................................................................................................................................‬‬

‫זוגות‪ ,‬שדים‪ ,‬עין הרע‪,‬‬

‫קטלנית‪ ,‬קמיע ‪ -‬כל דקפיד‬
‫קפדי בהדיה‪.‬‬
‫הבהרה‪:‬‬
‫איך האב געכאפט א שמועס מיט אפאר אידן‪ ,‬געמאכט פון היימישע ווארע‪ ,‬און מ'האט געשמועסט איבער'ן נושא פון זוגות‬
‫והמסתעף‪ ,‬וואס די גמרא זאגט דערויף אז מאן דקפיד קפדי בהדיה ומאן דלא קפיד לא קפדי בהדיה‪ .‬וויבאלד כ'האב געזען‬
‫אז ס'איז גאנץ אן אינטרעסאנטע נושא‪ ,‬מיט חידושים גדולים‪ ,‬האב איך מחליט געווען לזכות את הרבים‪ ,‬און ווער ס'האט וואס‬
‫מוסיף צו זיין‪ ,‬אדרבה ואדרבה‪ ,‬כ'האב נישט געשריבן קיין בירור יסודי ומעמיק ‪ -‬כפי שאני נוהג בשאר מקומות‪ ,‬נאר אפאר‬
‫ידיעות שונות ומשונות‪ .‬וזה החלי‪:‬‬

‫ספרי הראשונים ואחרונים ווערט דאס צוגעברענגט אויף‬

‫אנדערע ענינים אויך‪ .‬דהיינו‪ ,‬ביי אנדערע זאכן וואס אפילו‬ ‫א‪.‬‬
‫חז"ל האבן גערעדט דערוועגן אז מ'דארף חושש זיין דערצו‬
‫וכדומה‪ ,‬זאגט מען ביי זיי אז דאס איז נאר אויב מ'איז זעלבסט‬
‫מקפיד דערויף‪.‬‬
‫ווען זאגט מען 'כל דקפיד קפדי בהדיה‪ ,‬ודלא‬
‫אפאר דוגמאות‪:‬‬
‫קפיד לא קפדי בהדיה'?!‬
‫רבינו יהודה החסיד ברענגט אראפ אין ספר חסידים‪ ,‬סי'‬
‫תנ"ט‪ ,‬וז"ל‪ :‬כל הניחושים כנגד המקפידים‪ ,‬וכתיב (יחזקאל‬ ‫די גמרא אין מסכת פסחים (דף ק"ט ע"ב)‪ ,‬ברענגט אראפ די‬
‫ָאיִן"‪ ,‬מכאן כל דקפיד קפדו‬ ‫ׁשלוֹם ו ָ‬
‫כה)"ק ָפ ָדה ָבא ו ִּב ְקׁש ּו ָ‬
‫ְ‬ ‫ז‪,‬‬ ‫נושא פון 'זוגות'‪ ,‬דהיינו אז ווען א מענטש עסט אדער טרינקט‬
‫בהדיה‪ ,‬ומתוך שאין אדם יכול להזהר בהקפדות נכשל‪ ,‬עכ"ל‪.‬‬ ‫עפעס וואס איז 'זוגות' [מספרים שווים‪ 2,4,6 :‬וכדומה]‪ ,‬לייגט‬
‫הייסט עס‪ ,‬אז ער איז כולל אין זיך אלע סארט 'קפעידעס' וואס‬ ‫ער זיך אריין אין א סכנה אז די שדים וועלן אים מזיק זיין‪ .‬עפעס‬
‫מענטשן האבן‪ ,‬וואס דאס אליינס איז גורם אז 'קפדי בהדיה'‪,‬‬ ‫א סארט קפידא האבן זיי איבער זוגות‪ .‬די גמרא רעדט ארום‬
‫אבער ווען נישט ‪ -‬נישט‪ .‬און די נידון איז נישט נאר ביי זוגות‪.‬‬ ‫באריכות איבערן נושא‪ ,‬און וויאזוי מיר קענען טרינקען ליל‬
‫הסדר די פיר כוסות וואס זענען זוגות‪ ,‬עיי"ש‪ .‬דער גמרא פירט‬
‫דער ר"ן אין מסכת נדרים דף ל"ב ע"א‪ ,‬שרייבט דאס אויך קלאר‬
‫אויס (דף ק"י ע"ב)‪' :‬כללא דמילתא‪ ,‬כל דקפיד קפדי בהדיה‪,‬‬
‫אויף סתם קפידות‪ :‬כל המנחש לו נחש ‪ -‬שהנחשים והקסמים‬
‫ודלא קפיד לא קפדי בהדיה‪ ,‬ומיהו למיחש מיבעי'‪ ,‬עכ"ל‪.‬‬
‫רודפין אחריו‪ ,‬שנזוק בכל דבר‪ ,‬וכדאמרינן בפרק ערבי פסחים‬
‫(פסחים ק"י ע"ב) מאן דקפיד קפדין ליה‪ ,‬שנאמר‪ :‬כי לא נחש‬ ‫די מציאות אז 'כל דקפיד קפדי בהדיה‪ ,‬ודלא קפיד לא קפדי‬
‫וגו'‪ ,‬עכ"ל‪.‬‬ ‫בהדיה'‪ ,‬שטייט אין גמרא טאקע לענין די 'זוגות'‪ ,‬אבער אין‬
‫‪................................................................................................................................................ 28‬הבשחמו הרות‬

‫אבער אויב אין זייערע ווערטער וואלט מען נאך געקענט‬

‫ב‪.‬‬ ‫אריינקוועטשן פשט‪ ,‬אז זיי מיינען צו זאגן אז ער איז עוסק‬
‫אין ניחושים וכדומה‪ ,‬און דאס איז כעין א 'שטראף' צו וואס‪,‬‬
‫אז דעמאלס איז 'קפדי בהדיה'‪ .‬האב איך נאך אפאר מפרשים‬
‫וואס רעדן להדיא פון הלכות [קפידות] וואס חז"ל זעלבסט‬
‫דארף מען חושש זיין פון אן 'אשה‬ ‫זענען חושש דערצו!‬
‫קטלנית'?!‬ ‫עס איז באקאנט די הלכה‪ ,‬אז ווען מ'געזעגנט זיך פון א חבר‪,‬‬
‫זאל מען אים נישט זאגן 'לך בשלום' נאר 'לך לשלום'‪ ,‬און אזוי‬
‫דאס אלעס איז נאר א ווערטער שפיל‪ ,‬אנטקעגן דעם שאק פון‬ ‫פסק'נט דער רי"ף אין מועד קטן‪ :‬הנפטר מחברו‪ ,‬אל יאמר לו לך‬
‫אן אפענעם רמב"ם‪ ,‬וואס נעמט אזוי אן אפילו ביי אזא הלכה‬ ‫בשלום אלא לך לשלום‪ ,‬שהרי יתרו שאמר למשה לך לשלום ‪-‬‬
‫פסוקה וחמורה ווי אן אשה 'קטלנית' [עי' יבמות דף ס"ד ע"ב]‪.‬‬ ‫הלך והצליח‪ ,‬אבשלום שאמר לו דוד לך בשלום ‪ -‬הלך ונתלה‪,‬‬
‫כידוע איז די הלכה‪ ,‬ווי גע'פסק'נט אין שו"ע אהע"ז סי' ט'‪ ,‬אז‬ ‫עכ"ל‪ .‬זאגט אבער דארט אויפן פלאץ דער נמוקי יוסף‪" :‬לך‬
‫א פרוי וואס איר מאן איז געשטארבן‪ ,‬זי האט חתונה געהאט‬ ‫בשלום‪ ,‬דמשמע ההליכה תהיה בשלום אבל לא יצא שלום‪.‬‬
‫צום צווייטן מאל און אויך ער איז געשטארבן‪ ,‬הייסט די פרוי אן‬ ‫ויש בני אדם שמנחשין ומשימין דבר בלבם וכנגדן דברו חכמים‪,‬‬
‫אשה קטלנית‪ ,‬און מ'זאגט אז דער וואס האט חתונה מיט איר‬ ‫אבל למי שאינו מקפיד אין הדבר מזיק כלום"‪ ,‬עכ"ל‪ .‬דברים‬
‫איז עלול צו שטארבן‪ ,‬און זי טאר מער נישט חתונה האבן א‬ ‫נפלאים ממש‪ ,‬היפוך פשטות כוונת הגמרא!‬
‫דריטע מאל [אויסער געוויסע אויסנאמען‪ ,‬לדוגמא מגיפה בעיר‪,‬‬
‫האלעקאוסט‪ ,‬וכדומה‪ .‬דעמאלס טוט זיך שוין אין די פוסקים]‪.‬‬ ‫ענליך דריקט זיך דער חת"ס אויס אין זיינע תשובות [חלק‬
‫אהע"ז סי' קט"ז]‪ ,‬לגבי די קפידא אז א בחור זאל נישט האבן‬
‫לכאורה‪ ,‬אלס דער כלל פון 'חמירא סכנתא מאיסורא' [מקורו‬ ‫די זעלבע נאמען ווי זיין שווער‪ ,‬אז אויף אזא זאך זאגט זיך‬
‫בגמרא חולין דף י' ע"א]‪ ,‬וואלט מען נישט געטארט וואוינען מיט‬ ‫'מאן דלא קפיד לא קפדינן בהדיה'‪ ,‬ועיעו"ש‪[ .‬אגב‪ ,‬דער חת"ס‬
‫אזא פרוי‪ ,‬אפילו אויב ער האט איר מקדש געווען מרצונה‪ .‬און‬ ‫אליינס האט געהאט אן איידעם מיטן נאמען משה‪ .‬אבער‬
‫אזוי פסק'נט טאקע דער רא"ש אין מסכת כתובות פ"ד סי' ג'‪ ,‬און‬ ‫אפשר איז דארטן אנדערש ווייל ער האט געהאט אויך א‬
‫דערנאך אין טושו"ע אהע"ז סי' ט'‪ .‬דאס איז פארשטייט זיך דער‬ ‫צווייטע נאמען 'טוביה']‪.‬‬
‫אנגענומענער קו עד היום הזה‪.‬‬
‫און צום לעצט‪ ,‬שרייבט דער גאון רבי משה פיינשטיין אין שו"ת‬
‫אבער דער רמב"ם פסק'נט אין הל' איסו"ב פכ"א הל"א‪ ,‬אז זיי‬ ‫אגרות משה‪ ,‬אהע"ז ח"ג סי' כ"ו‪ ,‬בד"ה בענין עין‪ ,‬וז"ל‪ :‬בענין עין‬
‫דארפן זיך נישט אפ'גט'ן‪ .‬אויב דאס איז נישט גענוג‪ ,‬ברענגט‬ ‫הרע ודאי יש לחוש‪ ,‬אבל אין להקפיד הרבה כי בדברים כאלו‬
‫דער כס"מ דארט אויפן פלאץ‪ ,‬א תשובת הרמב"ם‪ ,‬וואו ער‬ ‫הכלל מאן דלא קפיד לא קפדינן בהדיה‪ ,‬כהא דמצינו בזוגות‬
‫שרייבט שארפער‪ ,‬וז"ל‪ :‬קטלנית אין בו איסור‪ ,‬אבל הוא מרוחק‬ ‫בפסחים דף ק"י‪ .‬עכ"ל‪ .‬ער איז גראדע יא מסייג זיינע ווערטער‪,‬‬
‫על צד הניחוש והפחד והתימהון‪ ,‬שיש ברוב השעות שינזקו‬ ‫עיישב"ד‪ ,‬אבער סוכ"ס קומט ארויס א קלארע בילד‪ ,‬אז אפילו‬
‫בהם הגופות החלשים‪ ,‬ואין חילוק בין זה לאוכל מכישא דאסר‬ ‫אין ענינים וואס חז"ל האבן מקפיד געווען‪ ,‬זאגט מען נאכאלס‬
‫גננא‪ .‬ואף על פי שיש חכמים שסוברים שלא תנשא‪ ,‬אומרים‬ ‫'מאן דלא קפיד לא קפדינן בהדיה'‪.‬‬
‫לה אם תמצאי מי שיקדש אותך לא נחייבנו לגרש‪ ,‬והיו מערימין‬
‫ומקדשים בפני שני עדים ואחר כך כותבין לה בית דין כתובה‪,‬‬ ‫האט מיר איינער געפרעגט‪ ,‬וואס איז טאקע פשט אינעם‬
‫דמכניסין אותה לחופה‪ ,‬ומברכין שבע ברכות הואיל ונתקדשו‪.‬‬ ‫אג"מ? פון גמרא זעט זיך אויס אז 'עין הרע' איז יא אן ערנסטער‬
‫כן היו עושים ב"ד של רבינו יצחק בעל ההלכות וב"ד של רבינו‬ ‫זאך‪ ,‬און לא מצינו אז די ראשונים זאלן זאגן אז ס'איז נכלל‬
‫יוסף הלוי תלמידו וכל הבאים אחריהם‪ ,‬וכן עשינו אנחנו במצרים‬ ‫אינעם 'מאן דלא קפיד לא קפדינן בהדיה'‪ .‬איז אזוי‪ ,‬קודם כל‬
‫להתיר‪ ,‬עכ"ל‪ .‬הייסט אז ער הייבט אן מיט די טענות אז דאס‬ ‫דער אג"מ אליינס זאגט דאס נישט סתם אזוי‪ ,‬עייבד"ה‪ .‬אבער‬
‫האט מיט 'ניחוש' וכו'‪.‬‬ ‫דער עיקר נקודה איז‪ ,‬אז מ'זעט שוין סאך שארפער'ס אין‬
‫ראשונים‪ ,‬וכדלהלן‪.‬‬
‫אבער אממערסטנס ווייזט זיך ארויס זיין שארפקייט אין א‬
‫תשובה [מהדורת בלאו‪ ,‬סי' רי"ח]‪ ,‬וואו ער שרייבט בזה"ל‪ :‬תמה‬
‫הבשחמו הרות‪29.................................................................................................................................................‬‬
‫האבן א שליטה אויף אים וויבאלד ער איז זיך כביכול 'מתייחס'‬
‫צו זיי‪ .‬דאס איז אזא פאלקסישער קבלה'דיגע סארט צוגאנג צום‬
‫נושא‪ .‬אזוי איז אויך משמע פונעם לשון הרשב"ם אין זיין פירוש‬
‫אויפן גמ' פסחים‪.‬‬
‫השוואתכם ספק נפשות הבא בידים‪ ,‬שדוחה מילה‪ ,‬לספק נפשות‪,‬‬
‫אזוי איז משמע פון א גמ' ירושלמי שבת פ"ו ה"ט‪ ,‬וואו עס שטייט‬
‫בזה"ל‪' :‬כל המנחש סופו לבוא עליו‪ ,‬ומה טעמא (במדבר כב)‪ :‬כי‬
‫לא נחש ביעקב‪ ,‬כי לו נחש'‪ ,‬ע"כ‪ .‬זעט מען יא עפעס אזא מקור‬
‫מוסמך אז ס'קלעבט זיך אן אין אים‪.‬‬
‫אינטרעסאנט טאקע‪ ,‬אז אויף די גמ' [בבלי] פסחים הנ"ל‪ ,‬וואו‬
‫עס שטייט 'כל דקפיד קפדי בהדיה'‪ ,‬צייכנט דארט צו דער יפה‬
‫עינים צום אויבנדערמאנטן ירושלמי‪ .‬כלומר‪ ,‬אז די צוויי גמ'‬
‫מיינען די זעלבע‪.‬‬
‫א צווייטע געדאנק איז‪ ,‬אז עס קען האבן צוטון מיט די נושא‬
‫פון ‪ .law of attraction‬דהיינו‪ ,‬אז ווען א מענטש טראכט‬
‫נעגעטיוו‪ ,‬וועט ער דאס טאקע באקומען‪ .‬און די זעלבע אויף‬
‫פארקערט‪ .‬כעי"ז זאגן אונז שוין חז"ל זעלבסט‪ ,‬והרי שלך לפניך‪:‬‬
‫אין משניות מסכת פאה פ"ח מ"ט שטייט‪' :‬מי שאינו חיגר או‬
‫סומא‪ ,‬ועושה את עצמו כאחד מהם‪ ,‬אינו מת מן הזקנה עד שיהא‬
‫כאחד מהם'‪ ,‬ע"כ‪ .‬ענליך צו דעם זאגט ר"ע אין אבות דר"נ ריש‬
‫פ"ג‪' :‬המכריך סמרטוטין על עיניו ועל שוקיו‪ ,‬ואומר תנו לסומא‪,‬‬
‫למוכה שחין זה‪ ,‬סוף שהוא אומר לאמיתו'‪ ,‬ע"כ‪.‬‬
‫נאר אפילו ביי גופי תורה וסוגיות הש"ס‪ ,‬א שטייגער ווי אן אשה‬
‫זעען מיר קלאר אז במשנת חז"ל איז דא אזא מושג אז דורכן טון‬
‫די נעגאטיווע זאך‪ ,‬ווערט דאס נמשך אויף אים‪.‬‬
‫קומט אבער דער מאירי מיט אן אויפרייס‪ ,‬לאמיר צוטירן זיין‬
‫לשון דארט אין גמ' פסחים (דף ק"ט ע"ב)‪:‬‬
‫בכמה מקומות ביארנו‪ ,‬שבאותם הזמנים היו העם נמשכים אחר‬
‫דברים המוניים כלחשים ונחשים ופעולות המוניות‪ .‬וכל שלא‬
‫היה בהם סרך עבודה זרה ודרכי האמורי‪ ,‬לא חששו בהם חכמים‬
‫לעקרם‪ ,‬וכל שכן במה שהיה הרגילות אצלם בו כל כך ‪ -‬שהיה‬
‫טבעם מקבל בענין חזוק או חולשה‪ ,‬וכמו שהעידו בסוגיא זו‪:‬‬
‫דקפיד קפדינן ליה דלא קפיד לא קפדינן ליה‪.‬‬
‫פארשטיין די יסודות'דיגע ווערטער אין דעם נושא‪ .‬חז"ל זאגן‬
‫וממין דברים אלו הוא‪ ,‬שהיו רגילים להזהר מן הזוגות‪ .‬וכשתקנו‬
‫חכמים ארבע כוסות‪ ,‬שלא לגרוע או להוסיף מצד אותם ההבלים‪,‬‬
‫הוצרכו לרוב רגילותם לתת טעם לדבריהם‪ ,‬והוא שאמרו‪ :‬ליל‬
‫שמורים הוא‪ ,‬לילה המשומר ובא מן המזיקין‪.‬‬
‫אני תמיהה גדולה על תלמידי חכמים יקרים עסוקים בתורה‬
‫תמיד‪ ,‬שיסתפקו עליהם מדרגות האיסורים עד זאת המידה ולא‬
‫יבדילו בין האסור מן התורה למה שהוא אסור מדבריהם ולמה‬
‫שהוא מגונה בלבד ואין איסור בו‪ .‬והיותר תימה בשאלה הוא‬
‫שחוששים לו על דרך הניחוש והכישוף והדמיונות והדימויים‪,‬‬
‫אשר במקצת הזמנים יקבלו פעולתם הגופות חלושי הבנין‪ .‬הלכה‬
‫למעשה אצלנו בכל ארצות אנדלוס תמיד‪( ,‬שאם) ימות לאשה‬
‫בעל אחר בעל‪ ,‬מספר בעלים‪ ,‬היא לא תימנע מלהינשא‪ ,‬בייחוד‬
‫כשהיא בשנות הבחרות‪ ,‬עכ"ל הזהב‪ ,‬ועיעושב"ד‪.‬‬
‫אויב דאס אלס איז נאכנישט גענוג אויפטרייסלנד‪ ,‬קומט דער‬
‫חת"ס אין זיינע תשובות‪ ,‬חלק אהע"ז סי' כ"ג‪ ,‬און שרייבט‬
‫בתו"ד מיט א פשטות‪ :‬ובתשובה ביאר הרמב"ם‪ ,‬שאינו אלא‬
‫למאן דקפיד קפדינן בהדיה‪ ,‬עכ"ל‪ .‬ווען א היינטיגער וואלט זיך‬
‫דערוואגט צו זאגן אזא חידוש אויף אזא הלכה מפורשת בש"ס‪,‬‬
‫וואלט מען אים באלד אויסגעשלאסן פון היימישן אידנטום‪,‬‬
‫און ער וואלט געהייסן א מטהר טמאים ואת השרץ‪ .‬אבער דער‬
‫רמב"ם האט דאס געשריבן כמה פעמים!‬
‫סוף דבר‪ ,‬זעען מיר דא‪ ,‬אז נישט נאר ביי אייגענע שגעונות מיט‬
‫ניחושים זאגט מען דעם כלל פון אי קפיד קפדינן בהדיה ואי לא‬
‫לא‪ ,‬נאר אפילו ביי זאכן וואס חז"ל זענען מקפיד דערויף‪ .‬און‬
‫נישט נאר ביי סתם זאכן‪ ,‬ווי עין הרע‪ ,‬צו דאס זאגן 'לך לשלום'‪,‬‬
‫קטלנית!‬
‫ג‪.‬‬
‫פארוואס טאקע איז דער פאקט אז 'כל‬
‫דקפיד קפדי בהדיה'?!‬
‫אבער באמת זענען מיר געגאנגען צו ווייט‪ .‬לאמיר קודם זוכן צו‬
‫אונז אז אויב ער איז מקפיד דערויף‪' ,‬קפדי בהדיה'‪ .‬פארוואס איז‬
‫טאקע אזוי? וואס האט דאס מיט זיין מקפיד זיין דערויף? דער‬
‫פשוט'ער ‪ -‬ובלשונינו‪ :‬היימישער געדאנקנסגאנג ‪ -‬ענטפער איז‪,‬‬
‫אז דורכדעם איז ער מושך אויף זיך 'דינים'‪ ,‬און די שדים קענען‬
‫‪................................................................................................................................................ 30‬הבשחמו הרות‬

‫דאס מיינט אויך דער רמב"ם טענה'נדיג אז די גאנצע מעשה‬
‫איז מעין די חששות פון מזיקין וניחושים וכשפים‪ ,‬דהיינו אז די‬
‫גאנצע זאך איז נישט וואליד ווען מ'רעדט אין מציאות הדברים‬
‫[ער זאגט אויך אז פארט האט עס א השפעה אויף געוויסע‬
‫גופים‪ .‬יתכן אז ער מיינט ווייטער כדברי המאירי הנ"ל 'שהיה‬
‫טבעם מקבל בענין חזוק או חולשה']‪ ,‬נאר דער רמב"ם האט דאס‬
‫נישט געשריבן אזוי קלאר אויף א הלכה מפורשת‪.‬‬
‫וכבר נמנעו מטעם זה מלומר בה ברכה מעין שבע‪ ,‬אם חל בשבת‪.‬‬
‫שהרי לא נתקנה אלא מפחד המתאחרים לבא‪ ,‬כגון עם שבשדות‪.‬‬
‫וכן אמרו‪ ,‬שכוס של ברכה אחר שאינו מענין הסדר מצטרף‬
‫לטובה‪ ,‬ר"ל לבטל תורת זוגות מן השנים שעברו‪ ,‬ואינו מצטרף‬
‫לרעה‪ ,‬להחזיר בדין זוגות בצירוף כוס של הלל הבא אחריו‪ ,‬עכ"ל‪.‬‬
‫אין אידישער איבערזעצונג‪:‬‬

‫מיט דעם וועלן די ווערטער פון תשובת חת"ס‪ ,‬פשוט משלים זיין‬ ‫אין אפאר פלעצער האבן מיר שוין ערקלערט‪ ,‬אז אין יענע צייט‬
‫די בילד כמין חומר‪ ,‬וואס ער זאגט אז דער רמב"ם שרייבט אויף‬ ‫[ימי חז"ל] פלעגט דער פאלק נמשך ווערן נאך 'פאלקסישע'‬
‫דעם אז ס'גייט אריין אין כלל פון 'מאן דקפיד קפדינן בהדיה'‪.‬‬ ‫זאכן‪ ,‬ווי לחשים ניחושים וכדומה‪ .‬און ווילאנג ס'האט נישט‬
‫און לכאורה האט דאס דער רמב"ם קיינמאל נישט געזאגט‬ ‫געהאט קיין שייכות מיט ע"ז אדער דרכי אמורי‪ ,‬האבן די חכמים‬
‫בפירוש‪ .‬אבער לויט אונזער מהלך‪ ,‬אז ער נעמט אן דעת המאירי‪,‬‬ ‫זיך נישט באמיהט דאס עוקר צו זיין‪ ,‬און אודאי אויב ס'איז שוין‬
‫קומט אויס אז ס'איז פשוט איינס מיט איינס‪ .‬וויבאלד די גאנצע‬ ‫געווען אזא אנגענומענע זאך אזש זייער טבע פלעגט טאקע‬
‫'קפיד' ביזנעס איז באזירט אויף די איינרעדענישן פון די המון‬ ‫ווערן שטארקער אדער שוואכער דורך די ענינים [‪-‬כלומר‪ ,‬אז זיי‬
‫עם זעלבסט‪ ,‬און דאס מיינט דער רמב"ם שרייבנדיג ברמז אז די‬ ‫זענען נשפע געווארן דורך זייערע זעלבסט‪-‬איינרעדענישן‪ ,‬פון‬
‫חשש איז 'על דרך הניחוש והכישוף והדמיונות'‪ .‬ודו"ק‪.‬‬ ‫גרויס אבערגלויבן אינעם נושא]‪.‬‬
‫איינע פון די זאכן איז געווען‪ ,‬זייער פחד פון 'זוגות'‪ .‬און וויבאלד‬
‫חז"ל האבן קובע געווען צו טרינקען ד' כוסות‪ ,‬האבן זיי מורא‬
‫דאס איז אלעס געזאגט געווארן לתפארת המליצה בלבד‪,‬‬ ‫געהאט אז די המון עם וועט צולייגן אדער אראפנעמען פון די‬
‫מ'שטיינס געזאגט‪ .‬פאקטיש‪ ,‬איז דער רמב"ם איינער פון די‬ ‫סכום כוסות‪ ,‬וויבאלד פיר איז 'זוגות'‪ ,‬דערפאר האבן חז"ל‬
‫גרעסטע ‪ -‬אויב נישט דער סאמער גרעסטער ‪ -‬פאן טרעגער‬ ‫געמוזט באשאפן א טעם דערצו אז ליל שמורים איז משומר פון‬
‫פונעם שיטה‪ ,‬אז שדים רוחות כשפים ולחשים‪ ,‬זענען בעצם‬ ‫מזיקים [‪-‬אין וואס חז"ל זעלבסט האבן נישט געגלייבט‪ ,‬לדעת‬
‫סייענס פיקשין‪ .‬הוידל בוידל‪ .‬ובלשונינו‪ ,‬שטותים און לאקשן‪.‬‬ ‫המאירי]‪ .‬און דורכדעם האבן זיי אפגעשאפן אנדערע זאכן אום‬
‫דער רמב"ם דערמאנט דאס אסאך מאל‪ ,‬סיי אין פירוש המשניות‪,‬‬ ‫ליל פסח‪ ,‬וואס מ'האט מתקן געווען בדרך כלל צוליב די פאלקס‬
‫סיי אין יד החזקה‪ ,‬און סיי אין מורה נבוכים‪.‬‬ ‫פחד פון מזיקים‪ ,‬אבער ליל פסח ווען חז"ל האבן ערפינדן אזא‬
‫טערמין ווי 'ליל משומר מן המזיקין'‪ ,‬איז שוין נישט געווען שייך‬
‫לאמיך נאר פארצייכענען אפאר מראי מקומות פאר אן אנהייב‬ ‫די אנדערע געווענליכע מנהגים וואס מ'האט זיך געפירט מחמת‬
‫[נישט אלע מ"מ רעדן פון כשפים וכדומה‪ .‬אסאך רעדן פון‬ ‫פחד המזיקים‪ .‬עכתו"ד המאירי‪.‬‬
‫וויסנשאפט דורך חז"ל‪ ,‬וואס איז אן אפצווייג פון דעם נושא‪,‬‬
‫וד"ל]‪ :‬עי' פיהמ"ש סנהדרין פ"ז מ"ז‪ ,‬הל' עכו"ם סוף פי"א‪ ,‬מו"נ‬
‫ח"ג פי"ד‪ ,‬מו"נ ח"ב פ"ח‪ ,‬הל' קידוש החודש פי"ז הכ"ד‪ ,‬ועוד‪ .‬אזוי‬
‫האט געהאלטן אויך רבינו אברהם בן הרמב"ם‪ ,‬און נאך אסאך‬ ‫די ווערטער פונעם מאירי שאקלן אויף דעם גאנצן געביידע וואס‬
‫ראשונים און אחרונים‪ ,‬ואכהמ"ל‪ .‬מיט די צייט‪ ,‬און אויבערהויפט‬ ‫רופט זיך 'שדים‪-‬מזיקים‪-‬קפידות‪-‬ניחושים‪-‬עין הרע‪-‬כשפים‪-‬‬
‫מיטן פארשפרייטונג פון תורת הקבלה‪ ,‬איז די שיטה געווארן די‬ ‫לחשים' והמסתעף‪ .‬און לפי דבריו‪ ,‬קומט אויס סאך פשוט'ער‬
‫נחלת המועט אלס מער און מער‪ ,‬אזש היינט צוטאגס וועט קיין‬ ‫די כוונה פון די אויבנדערמאנטע ווערטער פונעם תשובת‬
‫איין 'היימישע' גדול נישט שרייבן עמטליך אזעלכע ווערטער‪.‬‬ ‫הרמב"ם‪ ,‬וואו ער מאכט אוועק דעם פראבלעם פון 'קטלנית'‬
‫אלס מינדערוויכטיגע פראבלעם‪ .‬און מער פון דעם‪ ,‬באנוצט ער‬
‫זיך מיטן מטבע לשון 'קטלנית אין בו איסור‪ ,‬אבל הוא מרוחק על‬
‫צד הניחוש והפחד והתימהון'‪ .‬אדער נאך שארפער‪' :‬שחוששים‬
‫לו על דרך הניחוש והכישוף והדמיונות והדימויים'‪.‬‬
‫לויט די ווערטער פונעם מאירי‪ ,‬קען מען פשוט מסביר זיין אז‬
 ‫הבשחמו הרות‪31.................................................................................................................................................‬‬
‫מיסטישע זאכן מיטן גאנצן אמונה‪ ,‬נאכברענגענדיג פון רב האי‬
‫גאון אויך זיין אמונה בשדים‪ .‬דער רבי פונעם 'עיקרים'‪ ,‬איז‬
‫געווען דער בארימטער פילאזאף רבי חסדאי אבן קרשקש‪ ,‬אין‬
‫זיין פילאזאפיש‪-‬טעאלאגישע ספר 'אור השם' [וואו ‪ -‬דרך אגב‬
‫‪ -‬ער איז שוין קובע אין תורת הכרה‪ ,‬אז א זאך וואס מיר זעען‬
‫מוז נישט זיין אז דאס איז עס טאקע‪ ,‬נאר לויט אונזער השגה‬
‫זעט עס אזוי אויס‪ .‬א יסוד וואס קאנט האט מחדש געווען ‪400‬‬
‫יאר שפעטער‪ .‬ואכמ"ל]‪ ,‬און אין פ"ד אות ו' גלייבט ער אויך אין‬
‫שדים‪.‬‬
‫פארט אבער‪ ,‬זענען דא איבער גענוג ראשונים און פילאזאפן‬
‫וואס האבן זיך געדינגען דערויף אינגאנצן‪ ,‬אדער למחצה לשליש‬
‫ולרביע‪ .‬ס'איז מסתבר צו זאגן‪ ,‬אז זיי האבן אויך געוואוסט‬
‫אז חז"ל האבן יא געגלייבט אין דעם‪ .‬וויבאלד די צד האט‬
‫געווענליך אויך אנגענומען א קו אז חז"ל האבן זיך געקענט‬
‫טועה זיין אין מציאות הדברים‪ .‬פארט אבער איז דא אנדערש‪,‬‬
‫וויבאלד ‪ -‬אנדערש ווי רפואה‪ ,‬אסטראלאגיע‪ ,‬וכדומה‪ ,‬וואס‬
‫מ'האט געקענט טענה'ן אז חז"ל האבן נאר געשריבן לויט וואס‬
‫די גוי'אישע מדעים האבן אנגענומען בזמניהם ‪ -‬דא האבן דאך‬
‫חז"ל פילצאליגע מאל געשריבן אגדות און זאגאר הלכות באזירט‬
‫אויף א געוויסע אידישע מיסטישקייט‪.‬‬
‫דערפאר טאקע האבן די ראשונים אלס געזוכט צו פארענטפערן‬
‫אז חז"ל האבן זעלבסט נישט געגלייבט דערין‪ ,‬נאר זיי האבן עס‬
‫געשריבן להמון העם‪ ,‬הפתאים‪ .‬איי חז"ל שרייבן דאס מיט א‬
‫פשטות כאילו ס'איז אמת ויציב‪ ,‬און נאכמער‪ :‬חז"ל דערציילן‬
‫אסאך מאל וואס זיי אליינס האבן געהאט צוטון מיט שדים‪ .‬האבן‬
‫זיי אנגענומען א קו אז ס'איז געווענליך א מליצה צו פארדעקן די‬
‫אמת'ע כונה‪.‬‬
‫טאקע דער גר"א אין זיין באקאנטער שטיקל וואו ער אטאקירט‬
‫למשל‪ ,‬ווען די גמרא דערציילט איבער אמוראים וואס האבן‬
‫אנגעטראפן שדים‪ ,‬וועט דאס ערקלערט ווערן אז ס'איז געווען‬
‫אין חלום‪ .‬אנדערע זאכן זענען דרך משל‪ ,‬אדער דרך גוזמא‪ .‬אזוי‬
‫ערקלערט רבי אברהם בן הרמב"ם די גמ' סוכה נ"ג ע"א ווען‬
‫שלמה האט כביכול געזען די מלאך המות‪ ,‬אז ס'איז דרך משל‪ .‬צו‬
‫די גמ' ברכות ז' ע"א וואו רבי ישמעאל כהן גדול איז מעיד 'פעם‬
‫אחת נכנסתי להקטיר קטורת' וכו'‪ ,‬אז ס'איז געווען אין זיין חלום‪.‬‬
‫א‪.‬א‪.‬וו‪[ .‬דא האט איר דעם אינטרעסאנטן מאמר על דרשות חז"ל‬
‫פון רבינו אברהם בן הרמב"ם]‪ .‬דער רמב"ם אליינס זאגט דאס‬
‫אויך פילצאליגע מאל אין מו"נ‪ ,‬יד החזקה‪ ,‬און אגרות‪.‬‬
‫אזוי זאגט אויך דער מאירי‪ ,‬וואס מיר האבן שוין קענענגעלערנט‬
‫זיין שיטה אין פריערדיגן קאפיטל‪ ,‬אז ער האט אוועקגעמאכט‬
‫שדים‪ ,‬און באריכות רעדט ער אין מאמר ג' פ"ח איבער די אלע‬
‫ד‪.‬‬
‫צו האבן חז"ל געגלייבט אין מיסטישע‬
‫כוחות? און וואס איז דער אפיציעלער קו אין‬
‫די ראשונים?‬
‫אינטרעסאנט אז קיינער האט נישט אויפגעפאסט אויף איין‬
‫שטארקע קשיא אויפן מהלך פונעם מאירי אין די ווערטער 'כל‬
‫דקפיד קפדי בהדיה‪ ,‬ודלא קפיד לא קפדי בהדיה'‪ .‬וואס ער האט‬
‫געלערנט פשט‪ ,‬אז חז"ל ‪ -‬וואס האבן געזוכט אפצוטרייסלן די‬
‫המון עם פון זייערע אבערגלויבנס ‪ -‬האבן דא געטראפן א וועג צו‬
‫זאגן‪' ,‬רבותי‪ ,‬הערטס אויף צו ליגן דערין‪ ,‬וועט עס נישט שאטן'‪.‬‬
‫די קשיא אויף זיין פשט איז‪ ,‬אז די גמרא פירט גלייך אויס‪' :‬ומיהו‬
‫למיחש מיבעי'‪ .‬דאס איז א קלארע אנדייטונג‪ ,‬אז חז"ל האבן יא‬
‫געגלייבט אין די סארט זאכן ווי כשפים‪ ,‬שדים‪ ,‬ניחושים‪ ,‬א‪.‬ד‪.‬ג‪.‬‬
‫ווייל ווען נישט וואלטן זיי דאס נישט געדארפ צולייגן!‬
‫איבעריגס‪ ,‬פון דברי חז"ל אין בבלי‪ ,‬ירושלמי‪ ,‬און מדרשים‪,‬‬
‫זעען מיר אן א שיעור מאל ווי חז"ל זענען זיך מתייחס צו די‬
‫אלע זאכן בכובד ראש‪ .‬גאנצע הלכות ‪ -‬וואס אפעקטירן דאס‬
‫אידישע לעבן ‪ -‬זענען געזאגט געווארן אדאנק דעם‪ .‬פון אסר'ן‬
‫א 'אשה קטלנית' חתונה צו האבן‪ ,‬ביז מתיר זיין ארויסצוגיין מיט‬
‫א קמיע שבת‪ .‬אשר על כן‪ ,‬איז ממש נישט מסתבר צו זאגן אז‬
‫חז"ל האבן דאס נאר געשריבן 'לפנים'‪ ,‬ולהו לא סבירא להו‪ .‬און‬
‫משנת הרמב"ם בהנידון‪ ,‬אין ביאור הגר"א יו"ד סי' קע"ט סקי"ג‪,‬‬
‫באנוצט זיך אויך מיט אסאך גמרות מוכיח צו זיין אז חז"ל האבן‬
‫יא געגלייבט דערין‪.‬‬
‫אזוי איז טאקע אויך געווען דער אנגענומענער קו ביי רוב‬
‫ראשונים‪ ,‬און זאגאר די פילאזאפן שבהם‪ .‬אין דרשת הרמב"ן‬
‫רעדט ער וועגן 'אוב וידעוני' אננעמענדיג אז ס'איז טאקע געווען‬
‫העכערע כוחות‪ ,‬און נישט קיין אחיזת עינים‪ ,‬כדעת הרמב"ם‬
‫ודעימיה‪ .‬אזוי אויך האלט זיין תלמיד‪ ,‬דער רשב"א‪ ,‬אין זיינע‬
‫תשובות ח"א סי' תי"ד‪ ,‬וואו ער רעדט איבער שדים‪.‬‬
‫אפילו אזא פילאזאף והוגה דעות ווי רבי יוסף אלבו‪ ,‬שרייבט אין‬
‫זיין ספר העיקרים מאמר ה' פרק י"ד באמונה שלימה איבער‬
‫‪................................................................................................................................................ 32‬הבשחמו הרות‬

‫תנא ואמורא 'שנתעלם ממנו דבר'‪ .‬שוין א דבר חידוש אין אונזער‬ ‫אלע מיסטישע זאכן‪ .‬ווען די גמרא ברכות דף ד' ע"ב זאגט‪ ,‬אז‬
‫קולטור‪ ,‬אז חז"ל האבן געקענט מאכן א טעות‪.‬‬ ‫מ'זאל איבערליינען ק"ש של ערבית אין בעט צוליב די מזיקין‪,‬‬
‫שרייבט דער מאירי שארף בזה"ל‪ :‬וטעם קריאה זו פרשו בתלמוד‬
‫נאך א הפלא'דיגע צוגאנג איז דאס וואס ער זאגט 'אין ראוי להניח‬ ‫המערב [‪-‬ירושלמי] להבריח את המזיקים‪ .‬וביאורו אצלי‪,‬‬
‫דברים של דעת ושכבר נתאמתו בראיות'‪ ,‬דאס איז אויסדריקליך‬ ‫המזיקים הידועים ‪ -‬והם הדעות הכוזבים‪ ,‬והזקיקוהו בעתות‬
‫היפוך דברי כמה גדולים וואס האבן גענומען א קו אז די ראיות‬ ‫הפנאי ליחד את ה' שלא יטעה באמונות השניות‪ ,‬עכ"ל‪ .‬דאס‬
‫זענען נישט בכח מהפך צו זיין הקערה על פיה‪ ,‬און בביאת משיח‬ ‫הייסט‪ ,‬אז די מזיקים זענען גאר די עבודה זרה'ס‪ ,‬און דערפאר‬
‫וועט מען זיך איבערצייגן אין אמיתת דברי חז"ל [אזוי טענה'ט‬ ‫דארף מען ליינען ק"ש וואס רעדט זיך פון יחוד ה'‪ ,‬איינצו'חזר'ן‬
‫דער מהר"ל אפילו אויף א גמרא מפורשת אז חכמי ישראל הודו‬ ‫אמונה בה' אחד‪ .‬הפלא ופלא! פארדרייט פשוט'ע משמעות אין‬
‫לחכמי אוה"ע אז דער וועלט דרייט זיך ארום דער זון‪ .‬לשיטתו‬ ‫גמרא‪ ,‬און געמאכט פאר א רמז דרך מליצה‪.‬‬
‫האבן זיי נאר מודה געווען לפנים ווילאנג משיח איז נאכנישט‬
‫דא און מ'קען זיי נישט אפפרעגן‪ ,‬אבער דער אמת איז כשיטה‬ ‫יעצט דארף מען טאקע דורכגיין די גדולי ישראל וואס האבן נישט‬
‫המקורית של חז"ל]‪.‬‬ ‫אנגענומען די מיסטישע זאכן‪ ,‬זען וואו זיי דינגען זיך דערמיט‪ ,‬און‬
‫וויאזוי זיי ערקלערן די סארט מיסטישע מושגים וואס מיר טרעפן‬
‫והיוצא מזה‪ ,‬אז למשל כינים וואלט ער מעגליך גע'אסר'ט צו‬ ‫שוין אין תנ"ך‪ .‬אבער דאס פארדינט שוין א באזונדערע מאמר‬
‫הרג'ענען שבת‪ ,‬וכדברי הפחד יצחק למפרונטי [כאטש דארט‬ ‫אי"ה‪ ,‬אויב דער עולם וועט ווייטער צייגן פאראינטרעסירטקייט‪.‬‬
‫זענען דא פארשידענע מהלכים ליישב‪ .‬ולע"ע לא אאריך בזה]‪.‬‬
‫וכהנה רבות‪.‬‬
‫באמת האט רבי שמואל בר חפני גאון‪ ,‬ראש ישיבת סורא‪ ,‬און‬ ‫נספח‪.‬‬
‫שווער פונעם 'לעצטן גאון' רב האי גאון‪ ,‬שוין אויך אנגענומען‬
‫דעם קו‪ ,‬און סאך מער ראדיקאל‪ ,‬ווי למשל ביים מעשה מיטן‬ ‫דער אויבנדערמאנטער שיטת רמב"ם געפונען מיר אויך אין‬
‫בעלת אוב ביי שאול המלך‪ ,‬ברענגט דער רד"ק בשמו זיין שיטה‬ ‫איינע פון זיינע אגרות‪[ ,‬הוצאת שילת‪ ,‬אגרות כרך ב' מער צום‬
‫דערוועגן (שמואל‪-‬אכט‪ ,‬כה)‪" :‬אף על פי שמשמעות דברי‬ ‫סוף]‪ ,‬וואו ער שרייבט על טבע סגולי המוזכר בתורה ובחז"ל‪,‬‬
‫החכמים ז"ל בגמרא כי אמת היה שהחייתה האישה את שמואל‪,‬‬ ‫וז"ל‪:‬‬
‫לא יקובלו הדברים במקום שיש מכחישים להם מן השכל"‪ .‬ער‬ ‫ואני יודע שאפשר שתחפשו ותמצאו דברי יחידים מן החכמים‬
‫גייט אזוי ווייט‪ ,‬ווי צו זאגן אז היות זיין שכל האלט נישט אזוי‬ ‫בתלמוד ובמדרשות שדבריהם מראים שבשעת הולדתו של‬
‫[כאטש ס'איז קיינמאל נישט אויפגעוויזן געווארן] דארף מען‬ ‫אדם יגרמו לו הכוכבים כך וכך‪ .‬אל יקשה זה בעיניכם ‪ -‬אין ראוי‬
‫שוין נישט אננעמען דברי חז"ל!‬ ‫להניח דברים של דעת ושכבר נתאמתו בראיות‪ ,‬וינער כפיו מהם‬
‫אזוי אויך מאכט ער אוועק בחדא מחתא אלע גמרות וואו תנאים‬ ‫ויתלה בדברי יחיד מן החכמים שאפשר שנתעלם ממנו דבר‪.‬‬
‫ואמוראים האבן באוויזן מופתים‪ ,‬אדער ס'איז אפילו געשען א‬ ‫או שיש באותם הדברים רמז או אמרם לפי שעה ומעשה שהיו‬
‫נס צו זיי‪ ,‬און ווי עס ווערט געברענגט דער הגדת עדות פון זיין‬ ‫לפניו‪ .‬הלא תדעו שהרי כמה פסוקים מן התורה הקדושה אינם‬
‫כפשטם‪ ,‬ולפי שנודע בראיות של דעת שאי אפשר שיהיה הדבר‬
‫אייגענער איידעם ‪ -‬רב האי גאון‪ ,‬אין תשובת הגאונים [ליק]‬
‫כפשוטו‪ ,‬תרגמו המתרגם תרגום שהדעת סובלת‪ .‬ולעולם אל‬
‫צ"ט‪ :‬מר רב שמואל גאון וכיוצא בו‪ ,‬שהרבו לקרות בספרי נכרים‪,‬‬
‫ישליך דעתו אחריו‪ ,‬שהעינים לפנים הן ולא לאחור‪.‬‬
‫אומרים אין המראות הללו נראות אלא לנביאים‪ ,‬ולא ייעשה‬
‫נס אלא לנביא‪ ,‬ומכחישין בכל מעשה שנאמר כי נעשה בו נס‬ ‫בשעתו האט מיר אממערסטנס געכאפט די אויג‪ ,‬זעענדיג ווי‬
‫לצדיקים‪.‬‬ ‫ער נעמט אן מיט א פשטות אז מ'קען זאגן אויף ווערטער פון א‬
 ‫הבשחמו הרות‪33.................................................................................................................................................‬‬

‫דער שורת הדין ביים מקוה איד‬

‫אודאי סאך ביליגער'‪ .‬אבער ווי דער אידישער סימן פון 'ביישנים'‬ ‫‪-‬א‪-‬‬
‫האט יענקל נישט געקענט זאגן פארן מוכר אין פנים אריין רגשות‬
‫לבו‪ ,‬און 'ס'פאסט נישט' זיך צו דינגען מיטן היי קלעס גוי מיטן‬ ‫יאנקל איז אויפגעשטאנען א צופרידענעם יענעם מיטוואך‬
‫שיינעם סוט און פריש פארקעמטע האר אין א זייט‪ .‬יאנקל נעמט‬ ‫פרשת וישב‪ ,‬וויסנדיג אז 'עוד מעט' גייט ער ענדליך ענדליך‬
‫ארויס דעם טויזענטער פון טאש‪ ,‬און מעשה סוחר געט ער עס‬ ‫איינקויפן דעם לאנג ערווארטעטער שפאגל נייעם קאמפיוטער‪.‬‬
‫איבער מיט אזא פארטעמפטן בליק ווי צו זאגן 'אן אלף'ל ארויף‬ ‫ווייל יאנקל ‪ -‬אדער ווי מען רופט אים אין די ארבעט‪ :‬יעקי ‪ -‬איז‬
‫אן אלף'ל אראפ‪ ,‬דאס איז קליינגעלט ביי מיר'‪...‬‬ ‫א גרויסע קאפשטיק אינעם געביט פון טעכנאלאגיע‪ ,‬אלס בחור‬
‫איז ער שוין געווען באוואוסט מיט זיינע רצונות און כשרונות‬
‫אין דעם פעלד‪ ,‬און אלס יונגערמאנטשיק האט ער זיך גאנץ‬
‫‪-‬ב‪-‬‬ ‫שנעל ארויפגעדראפעט אויפן לייטער פון סוקסעס‪ ,‬ווערנדיג‬
‫אנערקענט אלס געלונגענער פראוגרעמער פאר פארשידענע‬
‫שמערל שמש‪ ,‬זה שמו וזה זכרו שוין די לעצטע דרייסיג יאר זיכער‪.‬‬ ‫ערליי זאכן בעולם האינטערנעט והמסתעף‪.‬‬
‫פון ווען ער האט נאך געהאט א פעך שווארצן בארד‪ ,‬און גלייכע‬ ‫מטבע הדברים האט ער כסדר ליב געהאט איבערפרישן זיין‬
‫ביינער‪ .‬די יונגעלייטלעך געדענקן אבער נאר א גרויער בערדל‪ ,‬און‬ ‫קאמפיוטער‪ ,‬איינקויפן די לעצטע ווערסיע‪ ,‬די שענסטע און דאס‬
‫אן עטוואס געבויגענעם איינגעהויקערטן רוקן‪ .‬מן הסתם פון צרות‬ ‫בעסטע‪ ,‬ברייטסטע סקרין‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬און טאקע צוליב דעם איז ער‬
‫ישראל‪ ,‬כלומר‪ ,‬אייגענע צרות‪ .‬דאס וועלטל שמייכעלט נישט צו‬ ‫געווען מלא שמחה יענעם מיטוואך וישב ווען ער האט מחליט‬
‫שטארק אין זיין ריכטונג‪ .‬והא ראי'‪ ,‬ער איז שוין שמש [שאמעעס‬ ‫געווען אריינצופארן קיין מאנהעטן איינקויפן ערשט האנטיג דעם‬
‫בלע"ז] יאאאאאאאאארן לאנג‪ ,‬פון מתושלח'ס צייטן זיכער‪ .‬אן עני‬ ‫ברענד‪-‬ניו קאמפיוטער‪.‬‬
‫ואביון מגוזלו‪ ,‬ארבעט שווער פאר זיין ביסן ברויט‪.‬‬
‫אריינקומענדיג אין גוי'אישן הערליכן געשעפט‪ ,‬נתמלא הבית‬
‫קהל דראגמירעשט קען זיך נישט ערלויבן אים צו צאלן א שיינעם‬ ‫כולה אורה ושמחה‪ ,‬ס'טייטש 'יאנקל מחותן קומט קויפן א‬
‫געהאלט‪ ,‬אבער אלס שמש דינט ער אויך ווי דער מקוה איד‪ ,‬וויין‬ ‫נייע קאמפיוטער‪ ,‬און טאקע דאס שענסטע און דאס בעסטע'‪.‬‬
‫פארקויפער‪ ,‬טלית בייטל פעדלער‪ ,‬אלעס אינערהאלב מוסדות‬ ‫יאנקל האט ארומגעקוקט אפאר מינוט‪ ,‬און צום סוף האט זיין‬
‫דראגמירעשט והגלילות‪ .‬דער שמש זיפצט שוין נישט איבער זיין‬ ‫קאפ זיך א לאז געטון אינעם ריכטונג פון דעם שפאגל נייעם כלי‬
‫ביטער גורל‪ ,‬ער איז שוין ליידער צוגעוואוינט צו דעם‪ .‬ער האפט נאר‬ ‫מפואר‪ .‬ווי א סוחר ממולח האט יאנקל געפרעגט אויף אפאר‬
‫צו מאכן אפאר גרייצער פארקויפנדיג קליינע פושקעלעך 'שעמפו'‬ ‫אנדערע קאמפיוטערס וויפיל זיי קאסטן‪ ,‬און דער מוכר ווייזט‬
‫פאר ‪ 50‬צענט‪ ,‬קעמלעך פאר ‪ 75‬צענט‪ ,‬און נעגלעך שניידערס פאר‬ ‫אים "דאס איז ‪" ,"600$‬דאס איז ‪ ,"749$‬און "דא האב איך אביסל‬
‫א דאללער‪ .‬א ציצית‪/‬גארטל איז שוין א גרעסערע מציאה פאר אים‪.‬‬ ‫א שוואכערע כלי פאר א מציאה פרייז פון ‪ ."400$‬צום סוף ‪-‬‬
‫ער קען דארט לייזן דריי דאללער אויפאמאל‪.‬‬ ‫פארשטייט זיך ‪ -‬קומט מען צום נקודה‪ ,‬און יאנקל פרעגט אויף‬
‫שמערל שמש איז נישט בייז אויף גאט‪ ,‬ער האפט נאר אויפן בעסטן‪,‬‬ ‫'זיין' שמענדריק "וויפיל איז דאס?"‪ ,‬און דער מוכר ענטפערט‪:‬‬
‫און לעבט מיטן 'ברוך ה' יום יום'‪ .‬און ווי נישט ווי שוויצט ער אדורך‬ ‫"אה‪ ,‬דאס איז א טייער געשעפט‪ ,‬מיט אלע פיטשיווקעס וואס דו‬
‫זיינע טעג אלס דראגמירעשטער שמש‪ .‬טעג? יארן! שוין איבער‬ ‫ווילסט וועט עס דיר קאסטן לא פחות פון אן אלף'ל"‪.‬‬
‫דרייסיג יאר‪ ,‬ווי קען מען פארגעסן!‬ ‫האמת אגיד ולא אכחיש‪ ,‬ס'האט יאנקל א ציפ געטאן ביים הארץ‪,‬‬
‫'אזויפיל געלט?' ‪ -‬טראכט ער צו זיך‪' ,‬ווען איך ווייס ווען פון‬
‫פריער וואלט איך איינגעקויפט ביים קאנקורענץ‪ .‬דארט איז עס‬
‫‪................................................................................................................................................ 34‬הבשחמו הרות‬

‫מפרש‪ :‬הוא הדין לכל אדם‪ ,‬אלא שדיבר הכתוב בהווה‪ ,‬לפי שהם‬
‫תשושי כח‪ ,‬ודבר מצוי לענותם‪ ,‬עכ"ל‪ .‬ממש כדברינו]‪ .‬דארט איז‬ ‫‪-‬ג‪-‬‬
‫שייך א מענטש זאל פארוואנדעלט ווערן אין א רוצח‪ ,‬א רשע‪,‬‬
‫א שלעכטער עגאאיסט וואס זעט ווי דער ארימאן זוכט אים צו‬ ‫דאנערשטאג אינדערפרי‪ ,‬פרשת וישב‪ .‬אונזער וואויל בארימטער‬
‫באראבעווען‪.‬‬ ‫יונגערמאן יעקי [אין ביהמ"ד רופט מען אים מפני הכבוד‪ :‬רבי יענקב‪.‬‬
‫ער איז פארט פון די גרויסע שטיצער'ס פונעם דראגמירעשטער‬
‫אט דער יאנקל‪ ,‬מחמת חיבת הגוי וחיבת השיינע סוט און שיינע‬ ‫קהילה] גייט אין מקוה‪ ,‬ס'הייסט! א חסיד'ישע איד כאפט א‬
‫האר‪ ,‬וועט זאגן "הונדערט דאללער ארויף‪ ,‬הונדערט דאללער‬ ‫ווארימע מקוה פארן דאווענען‪ .‬צייט האט ער ב"ה‪ ,‬ער ארבעט נישט‬
‫אראפ‪ ,‬ס'פאסט זיך נישט ביליג צו מאכן פארן גוי"‪ .‬דער זעלבער‬ ‫פאר קיין באסס‪ ,‬קען מען שטיין אין שויער א האלבע שעה‪ ,‬שרייען‬
‫שיינער איד‪ ,‬ווען ער זעט אז דער ארימער נעבעכדיגער שמש‬ ‫'אוי טאטע' א זיבן אכט מאל אינעם בור המקוה וואס הייסע פארע‬
‫זוכט צו לייגן ברויט מיט פוטער אויפן טיש דורכן בעט פון אים "‪75‬‬ ‫שמייסט דיר אין פנים‪ ,‬און צום לעצט ‪ -‬דערציילן פאר זיינע חברים‬
‫צענט" פאר א קעמל‪ ,‬וועט זיין שוים ארויפקומען‪ ,‬זיין בלוט וועט‬ ‫ו[כלומר'שטע] ידידים איבער זיין נעכטיגע געלונגענע איינקויף אין‬
‫זידן‪ ,‬זיינע נאזלעכער וועלן זיך פארברייטערן באלד אזוי גרויס‬ ‫מאנהעטן‪.‬‬
‫ווי דער בור פונעם מקוה‪ ,‬זיינע אדערן וועלן זיך ארויסשטעקן‬
‫דראענדיג דאס צו נוצן פאר א תליה‪ ,‬און כל עצמותיו תאמרנה 'גנב‬ ‫נאכן זיך אנטון זיינע קליידער‪ ,‬וויל ער קרייזלן זיינע פיאות מיטן‬
‫און רויבער'‪.‬‬ ‫קעמל זיינעם‪ ,‬ווען פלוצים שפירט ער אז זיין טאש איז לער‪ .‬קיין‬
‫קעמל איז נישט דארט פארהאנען‪ .‬א צושפילטער לויפט ער ארויס‬
‫קלאגט דער אלטער דענקער‪ ,‬קרעכצט דער פאעטישער מתבודד‪:‬‬ ‫פון מקוה און קלאפט אן אינעם גרויען שמערל שמש‪ ,‬און פרעגט‬
‫"אלמנה וגר יהרוגו ויתומים ירצחו‪ .‬ויאמרו לא יראה י‪-‬ה וגו'"‪ .‬דער‬ ‫אים צו ער פארקויפט אפשר קעמלעך‪" ,‬כ'דארף נייטיג א קעמל" ‪-‬‬
‫שיינער איד מיינט אז גאט געדענקט נישט וואס האט פאסירט‬ ‫זאגט ער‪' .‬זה קלי ואנוהו' ‪ -‬קלאפט ער זיך אין געוויסן‪.‬‬
‫נעכטן ביים איינקויפן דעם קאמפיוטער ‪ .vs‬דעם היינטיגן‬
‫'קעמל'‪ .‬און ווי א בת קול יוצאת מהר חורב‪ ,‬טראגט זיך אדורך ווי‬ ‫שמערל שמש זאגט אים‪" :‬א קעמל קאסט ‪ 75‬צענט"‪ .‬און ערעב‬
‫א שטורמווינט דער המשך הפסוקים‪ ,‬דער שארפער וויי געשריי‪:‬‬ ‫יאנקל הייבט אן מאכן א חשבון‪' :‬ער קויפט איין צוואנציג קעמלעך‬
‫"בינו בוערים בעם‪ ,‬וכסילים מתי תשכילו?!"‪.‬‬ ‫פאר ‪ 5‬דאלער‪ ,‬קומט אויס אז ס'קאסט אים נאר א קוואדער א‬
‫קעמל‪ ,‬און דער חזיר שעמט זיך נישט מיר צו בעטן דריי מאל אזויפיל‬
‫געלט‪ ,‬גאנצע פ‪-‬י‪-‬נ‪-‬ף א‪-‬ו‪-‬ן ז‪-‬י‪-‬ב‪-‬ע‪-‬צ‪-‬י‪-‬ג צענט‪ .‬גנב איינער'‪ .‬א‬
‫בייזער געט זיך יאנקל א דריי אוועק פונעם שמש'ס ריכטונג‪' ,‬יעבור‬
‫עלי מה ‪ -‬פון דעם רויבער וועל איך קיין קעמל נישט קויפן'‪.‬‬
‫נספח‪.‬‬
‫דאס אנכאפן דעם שמש מיטן קעמל‪ ,‬איז נאר א דוגמה אחת מני‬
‫אלף פון אופנים וויאזוי א מענטש כאפט אפילו נישט ווי ער ווייזט‬ ‫‪-‬ד‪-‬‬
‫ארויס זיינע אמת'ע קאלירן‪.‬‬
‫דאס זעלביגע שפילט זיך אפ תמידין כסדרן‪ ,‬מדי יום ביומו‪ ,‬אויף‬ ‫דוד המלך שרייבט זייער א שארפע פסוק אין תהילים (צד‪ ,‬ו)‪:‬‬
‫יעדן אנדערן פראנט‪ .‬פונעם גראסערי מאן וואס מאכט נאך דריי‬ ‫אלמנה וגר יהרוגו ויתומים ירצחו‪ .‬זיינע ווערטער זענען זייער שווער‬
‫סענט‪ ,‬ביז דער ארימער בוכארישער שוסטער וואס האט ניטאמאל‬ ‫אויבערפלעכליכערהייט‪ .‬חוץ פון אזעלכע רשעים ווי נאציס און‬
‫פון ווי אויסצוצאלן מינימאלע הוצאות‪ .‬פונעם יונגערמאנטשיק‬ ‫אייסיס‪ ,‬ווער האט אן אגענדע פון הרג'ענען? פון פסוק איז משמע‬
‫וואס דארף אוועקגעבן זיינע טייערע פאר אייגענע שעה כדי צו‬ ‫אז מען רעדט פון סתם שלעכטע מענטשן‪ ,‬אבער הרג'ענען? מאן‬
‫לערנען מיט אייער זון פריוואט ‪ -‬כדי צו דעקן זיין רענט‪ ,‬ביזן שמש‬ ‫דכר שמיה‪ .‬זאת ועוד‪ ,‬אז מען רעדט שוין יא פון א מערדערע‪,‬‬
‫און מקוה איד‪...‬‬ ‫פארוואס זאל ער פונקט הרג'ענען דעם אלמנה ויתום‪ ,‬דארט וואו‬
‫א נארמאלע מענטש אנטוויקלט א רחמנות געפיל מער ווי אויף‬
‫אסאך מאל מיינט מען אז אויף זיי קען מען טרעטן‪ ,‬און ס'איז א‬ ‫אנדערע‪.‬‬
‫מצוה זיך מתווכח צו זיין מיט זיי אראפצונידערן דעם פרייז‪ .‬אבער‬
‫לעומת זה‪ ,‬ווען ער מאכט אזא [קאמפיוטער] געשעפט ווי יאנקי‬ ‫מיר קומט אויס אז זיין לשון איז א מליצה‪ ,‬און ער רעדט פון סתם‬
‫מיטן גוי פון מאנהעטן‪ ,‬דאן וועט ער פארוואנדעלט ווערן אין א‬ ‫'רחמנות'ן'‪' ,‬נעבעך'ס'‪ ,‬איינזאמע פארלאזטע מענטשן וואס שוויצן‬
‫שווערליך אדורך זייערע טעג [א בפירוש'ע ראי' האב איך פונעם‬
‫דזשענדטל‪-‬מען‪ .‬און אויף דעם באציט זיך מיין מאמר‪/‬מעשה'לע‪...‬‬ ‫פסוק (שמות כב‪ ,‬כא)‪ :‬כל אלמנה ויתום לא תענון‪ .‬און רש"י איז‬
‫הבשחמו הרות‪35.................................................................................................................................................‬‬

‫פארוואס האט מען אזוי‬

‫שטארק געוויינט?!‬

‫וואס זייער פטירה האט אזוי צושאקלט די הערצער פון זייערע‬

‫תלמידים [חוץ פון געוויסע גדולי הדור‪ .‬למשל סאטמארער רב‪,‬‬ ‫א‬
‫אדער רבי עובדיה יוסף]‪ .‬האב איך טאקע געהערט אז 'ר' אליעזר'‬
‫איז געווען מער ווי סתם א ראש ישיבה‪ ,‬אבער כ'האב דאס‬ ‫ט' כסליו תשס"ה‪.‬‬
‫קיינמאל נישט 'געזען'‪ ,‬און כ'וואלט קיינמאל נישט גע'חלומ'ט‬ ‫שמים התקדרו בעבים‪ .‬די מיטה פון הגה"צ רבי אליעזר‬
‫עד היכן הדברים מגיעים‪.‬‬ ‫געלדצעהלער זצ"ל איז אריינגעפירט געווארן אין ביהמ"ד‪,‬‬
‫אביסל שפעטער איז מיר אויסגעקומען צו כאפן א שמועס מיט‬ ‫צוגעפירט געווארן צום ארון קודש‪ ,‬און איז גלייך בארינגלט‬
‫א בחור‪ ,‬א תלמיד פון רבי אליעזר געלדצעהלער‪ ,‬און כ'האב אים‬ ‫געווארן מיט הונדערטער תלמידים‪ .‬טויזענטער אנדערע האבן‬
‫געפרעגט מיין שאלה‪ :‬וואס איז אייגענטליך געווען אזוי ספעציעל‬ ‫זיך געשטופט אין און אינדרויסן פון ביהמ"ד‪ .‬דאס איז געווען דער‬
‫מיט זיין ראש ישיבה‪ ,‬אז ווען ער איז אוועק האבן זיינע תלמידים‬ ‫שווארצער טאג‪ ,‬ווען דער ראש ישיבת 'אור ישראל' – הגה"צ‬
‫אים באוויינט מיט בכיות נוראות‪ .‬זיין תלמיד האט מיר פארציילט‬ ‫רבי אליעזר געלדצעהלער‪ ,‬איז אוועק‪ ,‬נאכן זיך מוטשענען מיט‬
‫פארשידענע סיפורים ארויסצוברענגען דעם דמות פון זיין ראש‬ ‫יסורים ומכאובים כמעט א יאר‪ ,‬נאך אן עקסידענט אין ארץ‬
‫ישיבה‪ .‬און דאן האט ער געזאגט אז אממערסטענס וועט דאס‬ ‫ישראל באזוכנדיג זיינע תלמידים‪.‬‬
‫פאלגענדע מעשה ארויסברענגען ווער רבי אליעזר איז געווען‪.‬‬ ‫איך געדענק דעם טאג בעיקר צוליב וואס איז געשען אין ביהמ"ד‪.‬‬
‫און אט איז וואס ער האט דערציילט‪:‬‬ ‫ווי אלע אנדערע נייגעריגע אידן‪ ,‬בין איך אויך געקומען צו זיין‬
‫לויה‪ ,‬לראות מה זה ועל מה זה‪ .‬צו מיין שאק און וואונדער‪ ,‬האב‬
‫איך געהערט עפעס וואס כ'האב קיינמאל נישט געזען אין קיין‬
‫אנדערע פלאץ ביי א לויה‪ :‬צענדליגע צו הונדערטע מענטשן‬
‫ב‪.‬‬ ‫זענען געשטאנען ארום די מיטה‪ ,‬און געוויינט מיט הארצרייסנדע‬
‫געוויינען‪ ,‬זיי האבן אמת'דיג געקלאגט ווי קליינע קינדער וואס‬
‫מחנה אור ישראל‪ ,‬קיץ תשס"ג‬
‫מ'האט זיי צוגענומען זייער פאטער‪ .‬דאס זענען אבער נישט‬
‫עק צו עק איז געווען פיל מיט בחורים‪ ,‬און א טאפענדע שטילקייט‬ ‫געווען זיינע ביאלאגישע קינדער‪ ,‬דאס זענען געווען זיינע‬
‫האט געהערשט אינעם שיעור צימער‪ ,‬ווען דער ראש ישיבה האט‬ ‫תלמידים פון ישיבה‪ .‬זיי האבן באוויינט דעם פטירה פון זייער‬
‫אנגעהויבן רעדן‪ .‬יעדער האט געוואוסט אז על פי חשבון האט ער‬ ‫ראש ישיבה אזויווי קינדער באוויינען זייערע עלטערן‪ .‬דער‬
‫נישט פארוואס צו רעדן יעצט ספעציעל צו דעם כיתה‪ ,‬און אודאי‬ ‫מאמר חז"ל 'כל המלמד את בן חבירו תורה‪ ,‬מעלה עליו הכתוב‬
‫האט דער פלוצלינג'קייט מיט וואס ער האט צאמגערופן דעם‬ ‫כאילו ילדו'‪ ,‬האט באקומען א נייע באדייט אין מיינע אויגן‪.‬‬
‫כיתה‪ ,‬נאר צוגעלייגט צום מיסטעריעזקייט פון דעם דרשה וואס‬
‫אריינטראכטנדיג טיפער‪ ,‬האב איך מיך נישט געקענט דערמאנען‬
‫ער האט יעצט אנגעהויבן‪.‬‬
‫פון קיין איין איינציגסטע אנדערע לויה (זייט רבי מאיר שפירא'ס‬
‫רבי אליעזר האט אויסגעזען ווי א ריכטיגע שרעקעדיגע מענטש‪.‬‬ ‫לויה אין לובלין) פון א גדול בישראל‪ ,‬א ראש ישיבה‪ ,‬וכדומה‪,‬‬
‫‪................................................................................................................................................ 36‬הבשחמו הרות‬

‫כדי ארויסצוברענגען זיין נקודה במשנה תוקף‪ .‬ווער ס'האט‬ ‫זיינע פעך שווארצע האר‪ ,‬זיינע בריסקע‪-‬שיעור פיאות‪ ,‬זיין‬
‫געדארפט פארשטיין‪ ,‬האט גלייך פארשטאנען וואס די ווערטער‬ ‫לאנגע בארד‪ ,‬און זיין הויכע מאיעסטעטישע געשטאלט‪ ,‬האבן‬
‫וועגן 'אנכאפן' און 'גע'הרג'עט ווערן' מיינען‪ ,‬און ווער ס'האט‬ ‫זיך אויסגעמישט מיט זיינע שארפע דורכדרינגליכע אויגן‪,‬‬
‫נישט געדארפט פארשטיין‪ ,‬האט טאקע גארנישט פארשטאנען‪.‬‬ ‫הויכע שטערן‪ ,‬און היבש‪-‬הייזעריג גאר הויכע קול‪ .‬ווען ער האט‬
‫דאס האט געוויזן מער אויף די חכמה פון רבי אליעזר‪ ,‬להלך נגד‬ ‫געגעבן א מוסר שמועס‪ ,‬האט ער באנומען יעדנס ביינער‪ ,‬אבער‬
‫רוחו של כל אחד ואחד‪.‬‬ ‫ווען ער האט אריינגעגעבן א פארציע פאר איינעם‪ ,‬האט יענער‬
‫געהאט א פחד פון אים‪ .‬און אעפ"כ איז ער געווען דער ליבליכער‬
‫ס'האט געדויערט א לענגערע צייט צו כאפן‪ ,‬אז רבי אליעזר האט‬ ‫ראש ישיבה‪ .‬ווייל ער האט געוואוסט וויאזוי מעורר צו זיין א‬
‫באמת געהאט א טיפערע כוונה מיט זיין דרשה אזוי ברמיזה‪.‬‬ ‫יראת הכבוד‪ ,‬און נאכאלס בלייבן היימיש און צערטליך צו זיינע‬
‫וויבאלד די בחורים הנוגעים למעשה וואלטן פארשעמט געווארן‬ ‫תלמידים‪.‬‬
‫בשעת'ן דרשה‪ ,‬איבערהויפט אויב די בחורים וואלטן געכאפט‬
‫אז 'מ'דארף נאכגיין ווער און וואס פונקטליך'‪ ,‬ממילא האט ער‬ ‫דער ראש ישיבה האט אנגעהויבן רעדן איבער די חשיבות פונעם‬
‫געהאט די ריכטיגע שפראך וואס יא צו זאגן און וואס נישט‪ ,‬כדי‬ ‫כיתה‪ ,‬וויאזוי דער עולם לערנט בהתמדה‪ ,‬און ווי שטארק ער‬
‫ח"ו נישט פוגע צו זיין אין די בחורים מער פון די הכרח‪ ,‬דורכן‬ ‫האט הנאה פון די בחורים‪ .‬דערנאך איז ער אריבער צו רעדן איבער‬
‫ארויסברענגען די נקודה ברמז‪.‬‬ ‫דעם פאקט‪ ,‬אז צומאל מאכט זיך אז א בחור האט א ירידה‪ ,‬און‬
‫דאס איז א נארמאלע פארשטענדליכע זאך‪ ,‬און מ'איז זיך מחזק‬
‫אט דאס – האט זיין תלמיד אויסגעפירט – באצייכנט דעם דמות‬ ‫און מ'הייבט אן פון פריש‪ .‬אבער – האט ער אויסגעפירט – ס'דא‬
‫פון אונזער ראש ישיבה‪ .‬ווייל בשעת זאכן פארן נארמאל איז‬ ‫געוויסע זאכן וואס דאס ברענגט אראפ דעם בחור אויף אזא‬
‫נישט קיין קונץ צו זיין געשמאק און העפליך צו יעדן‪ ,‬נאר דווקא‬ ‫אופן‪ ,‬אז נאכדעם איז זייער זייער שווער זיך צו דערהייבן‪ .‬און פון‬
‫ווען ס'איז יא דא א רעכט צו 'אריינפליקן'‪ ,‬דעמאלס ווייזן זיך‬ ‫אזעלכע זאכן דארף מען זיך דערווייטערן כמטחוי הקשת‪ ,‬און‬
‫ארויס די ריכטיגע קאלירן פון א מענטש‪ ,‬און אזויווי חז"ל זאגן‬ ‫אויב איינער פאלט זאל מען ח"ו נישט מיטפאלן מיט אים‪.‬‬
‫אז א מענטש איז ניכר 'בכעסו' און נישט ווען זאכן פארן כהוגן‪.‬‬
‫און רבי אליעזר געלדעצעהלער‪ ,‬אפגעזען פונעם רוחניות'דיגן‬ ‫אלס משל האט ער געברענגט די לעבעדיגע 'ווייערס' וואס זענען‬
‫צושטאנד פון זיינס א תלמיד‪ ,‬איז ער געווען זייער טאטע‪ ,‬און‬ ‫דא ביי די 'טרעין‪-‬טרעקס'‪ .‬ווען איינער כאפט אן אזא ווייער‪,‬‬
‫אלס טאטע האט ער נוהג כבוד געווען די מערסטע שייך מיט‬ ‫שטארבט ער גלייך ה"י‪ ,‬אבער נישט יעדע לעבעדיגע 'ווייער'‬
‫זיינע קינדער‪.‬‬ ‫הרג'עט אפ א מענטש אויפן פלאץ‪ .‬און ער האט צוגעענדיגט‬
‫שארפערהייט‪ :‬נישט יעדע זאך הרג'עט אפ א בחור אויפן פלאץ‪,‬‬
‫אבער ס'דא געוויסע זאכן וואס אויב מ'רירט דאס צו – קען‬
‫מען זיך אינגאנצן אפ'הרג'ענען רח"ל‪ .‬און מיט דעם האט זיך‬
‫געענדיגט דעם מיסטעריעזן דרשה‪ ,‬וואס רוב בחורים האבן נישט‬
‫ג‪.‬‬ ‫פארשטאנען אפילו נאכדעם וואס ער האט געוואלט‪ ,‬וואס ער‬
‫האט געזאגט און וואס ער האט געמיינט‪ .‬רוב בחורים‪ ,‬ווייל א‬
‫ז' אדר‪ ,‬ב' אלפים תפ"ח‬ ‫מיעוט האבן פארשטאנען‪ .‬זיי האבן פארשטאנען‪ ,‬ווייל זיי האט‬
‫מען געמיינט‪.‬‬
‫עדרי צאן מיט אלטיטשקעס‪ ,‬מענער און פרויען‪ ,‬מיליאנען‬
‫מענטשן זיצן און וויינען בדמעות שליש‪ .‬זייער באליבטער מנהיג‪,‬‬ ‫אפאר חדשים שפעטער האט מען אנגעהויבן הערן פון די‬
‫איז היינט אוועק פון דער וועלט‪ ,‬נאכן פירן די מיליאנען מענטשן‬ ‫בחורים‪ ,‬וואס רבי אליעזר האט געמיינט‪ ,‬און פארוואס ער‬
‫נאך זיין הנהגה שוין איבער פערציג יאר‪ ,‬כולם שוים לטובה‪ .‬די‬ ‫האט גערעדט אזוי אומקלאר‪ .‬געוויסע בחורים‪ ,‬צווישן זיי –‬
‫מיליאנען זענען פון דאס אידישע פאלק‪ ,‬און זייער מנהיג איז‬ ‫חשובה בחורים‪ ,‬האבן אנגעהויבן טון מעשים אשר לא יעשו‬
‫'משה רבינו'‪ .‬ס'גייט אדורך א טאג נאך א טאג‪ ,‬און די אידן קענען‬ ‫בעניני קדושה‪ ,‬וד"ל‪ .‬רבי אליעזר האט זיי אריינגערופן בעפאר‬
‫זיך נישט בארואיגן‪ ,‬טייכן טרערן פארלאזן זיי טעג נאכאנאנד‪,‬‬ ‫די מגיפה וועט פארשפרייט ווערן‪ ,‬און האט זיי מסביר געווען‬
‫און פון טעג ווערן וואכן‪ .‬א פחד פון א זאך‪ ,‬איבער פיר וואכן‬ ‫אז פאר זייער טובה זאלן זיי זיך אפשאקלען פון די מעשים‬
‫זיצן מיליאנען מענטשן לעבן דאס לענדל מואב‪ ,‬און באוויינען‬ ‫מגונים‪ .‬און נאכדעם האט ער געגעבן דעם דרשה פאר די כיתה‪,‬‬
 ‫הבשחמו הרות‪37.................................................................................................................................................‬‬

‫זיין עדה איז נישט נאר באשטאנען פון נוגעים בדבר‪ ,‬ווי די לויים‬ ‫זייער הונדערט‪-‬און‪-‬צוואנציג יעריגער פירער'ס פטירה! גאנצע‬
‫וואס האבן געהאפט צו קענען 'איינקעשן' דערויף‪ ,‬נאר אויך פון‬ ‫דרייסיג [!] טעג האבן די אידן באוויינט משה‪ ,‬ווי דער פסוק זאגט‬
‫סתם מענטשן וואס האבן געקוקט מיט א קרום אויג אויף משה‪.‬‬ ‫(ומשה כותב בדמע)‪ :‬ויבכו בני ישראל את משה בערבת מואב‬
‫איז אויך געווען סתם עפעס א מיאוס'ע בליק פון מאנכע‪ ,‬וואס‬ ‫שלשים יום‪ ,‬ויתמו ימי בכי אבל משה (דברים לד‪ ,‬ח)‪.‬‬
‫האבן באשולדיגט משה רבינו מיט כל דבר אסור‪ .‬ווי חז"ל זאגן‪,‬‬
‫זענען געווען מענטשן וואס 'והביטו אחרי משה' און זיי האבן זיך‬ ‫ס'זעט אויס ווי דער אידעאל‪ .‬א מנהיג לרבבות אנשים‪ ,‬א חכם‬
‫נישט צוריקגעהאלטן פון זאגן אויף אים‪ ,‬אז ער האט געמאכט אן‬ ‫מחוכם‪ ,‬אוהב ואהוב על הבריות‪ ,‬גייט אוועק פון דער וועלט‬
‫אוהל אינדרויסן פון אידישן לאגער כדי צו קענען מזנה זיין מיט‬ ‫און לאזט איבער א חלל‪ ,‬און דער גאנצער עולם באוויינט דעם‬
‫אשת איש ווען ס'נישטא קיין איבעריגע אויגן‪.‬‬ ‫'אבי אבי‪ ,‬רכב ישראל ופרשיו'‪ .‬ס'קען זיך דאכטן אז כלל ישראל‬
‫האט בחיי המנהיג אים גאר שטארק אויסגעלויבט און געליבט‪,‬‬
‫כאטש ס'איז מער מסתבר אז מ'האט נישט ממש געהאלטן‬ ‫געשעצט און געערט‪ .‬און יעצט אז ער איז אוועק‪ ,‬קענען זיי נישט‬
‫אזוי‪ ,‬נאר ס'איז געווען מער אזא חוזק'דיגע בליק אויף משה‪,‬‬ ‫צו זיך קומען פונעם גרויסן אבידה‪.‬‬
‫כלומר 'וואס זוכט ער אינדרויסן'‪ ...‬זעט מען אבער איין זאך‬
‫קלאר‪ :‬שעצונג און ליבשאפט צו משה‪ ,‬האבן זיי נישט געשפירט‪.‬‬ ‫אבער לאמיר נאר דורכגיין געציילטע פרשיות התורה‪ ,‬און זיך‬
‫וכאן הבן שואל‪ ,‬וואס איז געווען פשט פון זייער געוויינעריי‬ ‫איבערצייגן וויפיל כבוד און שעצונג און רום זיי האבן געטיילט‬
‫פאר דרייסיג טעג נאכאנאנד איבער משה רבינו'ס פטירה? צו‬ ‫פאר זייער איבערגעגעבענעם פירער‪ ,‬משה רבינו‪ .‬אנגעהויבן פון‬
‫האבן זיי ריכטיג אפגעשאצט זייער פארלוסט? מעיקרא מאי‬ ‫זייער ערשטער נסיון ביים מדבר‪ ,‬בעפאר דער ים סוף האט זיך‬
‫קסבר ולבסוף מאי קסבר? אודאי איז משה רבינו געווען מער א‬ ‫געשפאלטן‪ ,‬האבן שוין די ליידיגגייערס בקצה המחנה אנגעהויבן‬
‫שרעקעדיגע פירער‪ ,‬אזא איש אלקים‪ ,‬בכלל נישט אזא ליבליכע‬ ‫צו בונטעווען (שמות יד‪ ,‬יא)‪ :‬המבלי אין קברים במצרים לקחתנו‬
‫סארט 'רבי אליעזר געלדצעהלער'‪ ,‬אבער פארט דארף א הסבר‬ ‫למות במדבר?! מה זאת עשית לנו להוציאנו ממצרים‪ .‬א רגע‬
‫פון וואו קומט אזא טיפער טרויער איבער א העלד וואס מ'האט‬ ‫צוריק האט מען אנגע'מקל'ט די מצריים צען מאל‪ ,‬ביז דער‬
‫נישט ריכטיג אפגעשאצט און געשעצט בחייו כבמותו‪.‬‬ ‫פארריקטער עקשן פרעה האט אויך געמוזט נאכגעבן‪ ,‬און דא‬
‫שרייען שוין די חברה אויף משה! גלייך נאך קריעת ים סוף‪ ,‬ווען‬
‫די אידן האבן שוין געגלייבט אין זיינע כוחות 'ויאמינו בה' ובמשה‬
‫עבדו'‪ ,‬האבן זיי גלייך פארפירט אין מרה און נאכהער אין מדבר‬
‫ד‪.‬‬ ‫סין פאר וואסער‪ .‬אבער די נידעריגע שפראך (שם טז‪ ,‬ג)‪ :‬מי יתן‬
‫מותנו ביד ה' בארץ מצרים בשבתנו על סיר הבשר באכלנו לחם‬
‫יגעתי ומצאתי‪ .‬אין די וואכעדיגע פרשה הייבן מיר אן ספר דברים‪,‬‬ ‫לשבע‪ ,‬כי הוצאתם אתנו אל המדבר הזה להמית את כל הקהל‬
‫בזה הלשון‪ :‬אלה הדברים אשר דבר משה אל ישראל בעבר‬ ‫הזה ברעב‪.‬‬
‫הירדן‪ ,‬במדבר‪ ,‬בערבה‪ ,‬מול סוף‪ ,‬בין פארן‪ ,‬ובין תפל ולבן‪ ,‬וחצרת‪,‬‬
‫ודי זהב‪ .‬די מאדנע שפראך פון אויסרעכענען אכט פלעצער 'וואו'‬ ‫און די סארט שפראך איז אנגעגאנגען א גאנצן צייט‪ ,‬ביים ווארטן‬
‫משה האט גערעדט די קומענדיגע דיבורים‪ ,‬דערמאנט אביסל פון‬ ‫אויף עסן‪ ,‬און גלייך נאכדעם אויפן 'לחם הקלוקל'‪ ,‬ביים שלאגן‬
‫דער וואס וויל זיך טרעפן מיט זיין חבר אין ירושלים ביים 'פינת‬ ‫דעם שטיין דעם ערשטן מאל‪ ,‬און ביים שלאגן דעם שטיין צום‬
‫בר אילן‪ ,‬ירמיהו‪ ,‬עלי הכהן‪ ,‬צפניה'‪ ,‬און כ'געדענק‪-‬שוין‪-‬נישט‪-‬‬ ‫צווייטן מאל‪ ,‬ביים שיקן די מרגלים‪ ,‬און סתם אזוי ווען זיי האבן‬
‫וואס‪-‬נאך‪[ ...‬אדרבה יבואו הזוכרים ויזכירו]‪ .‬רש"י איז שוין‬ ‫מחליט געווען צו 'קוועטשן' – 'ויתלוננו העם'‪ ,‬און אזוי נאנסטאפ‬
‫מסביר אז די אלע פלעצער זענען פלעצער וואו די אידן האבן‬ ‫זענען אנגעגאנגען טענות ומענות‪ .‬אבער אויב דאס אלעס וואלט‬
‫געזינדיגט אין מדבר‪ ,‬און משה האט דאס אלעס דערמאנט אין‬ ‫מען נאך בדוחק געקענט פארענטפערן‪ ,‬אז דאס איז נישט‬
‫זיין לעצטע – און שארפסטע – מוסר שמועס פאר כלל ישראל‪,‬‬ ‫געווען געריכטעט קעגן משה אליינס‪ ,‬נאר קעגן זייער אפיציעלן‬
‫אין זיין לעבן‪.‬‬ ‫אומגליקליכן צושטאנד‪ ,‬האב איך נאך אפאר גוטע מעשיות וואו‬
‫מ'זעט א נעגאטיווע בליק אנטקעגן משה'ן אליינס‪.‬‬
‫און די סיבה פארוואס דאס שטייט אזוי אומקלאר‪ ,‬איז רש"י‬
‫מסביר‪ :‬לפי שהן דברי תוכחות‪ ,‬ומנה כאן כל המקומות שהכעיסו‬ ‫שוין אפגערעדט פון עדת קרח‪ ,‬וואס זענען געקומען מיט איין‬
‫לפני המקום בהן‪ ,‬לפיכך סתם את הדברים‪ ,‬והזכירם ברמז מפני‬ ‫ציל‪ :‬צו שרייען 'מדוע תתנשאו על קהל השם' (במדבר טז‪ ,‬ג)‪ ,‬און‬
‫‪................................................................................................................................................ 38‬הבשחמו הרות‬
‫נאר ברמז וואס זיי האבן געטון‪' ,‬מפני כבודן של ישראל'‪ .‬כאטש‬
‫ההכרח לא יגונה‪ ,‬שפארט מען איין דאס מערסטע בושות שייך‪.‬‬
‫אודאי פעלט זיך אויס צאמצורופן די גאנצע כיתה‪ ,‬און רעדן‬
‫וועגן 'וואס מ'טאר נישט טון'‪ ,‬אבער אז מ'קען רעדן ברמיזה‬
‫איינצושפארן אביסל בזיונות פאר די באטרעפנדע‪ ,‬דעמאלס‬
‫וועט מען רעדן נאר פון 'טרעין טרעקס' און 'תופל ולבן'‪.‬‬
‫וואס ווארפט א ליכט אויף משה רבינו'ס לעבן און זיין קשר מיט‬
‫נאכן צוזען אזא אמת'דיגע אהבה‪ ,‬האבן די אידן הערשט יעצט‬
‫פארשטאנען די ריכטיגע מאס ליבשאפט וואס זייער מנהיג‬
‫האט געשפירט צו זיי אלע יארן‪ ,‬נאר האט דאס נישט געקענט‬
‫ארויסברענגען אל הפועל צוליב דעם וואס זיין תפקיד איז געווען‬
‫אוועקצושטעלן די תורה אלס פונדאמענט פאר כלל ישראל‪.‬‬
‫אבער יעצט‪ ,‬אז די מחיצות זענען אפגעטון געווארן‪ ,‬האבן די אידן‬
‫געכאפט וויפיל חמלה משה רבינו האט געהאט אין זיך די גאנצע‬
‫פערציג יאר‪ .‬וויפיל ער האט זיך באמת מוסר נפש געווען נישט‬
‫צו פארלענדן כלל ישראל ביים חטא העגל‪ ,‬חטא המרגלים‪ ,‬עדת‬
‫קרח‪ ,‬און נאך‪ .‬און דערפאר האבן זיי אים באוויינט דרייסיג טעג‬
‫נאכאנאנד‪ ,‬פון טיפקייט פון הארץ‪ ,‬באדויערנדיג דעם פארלוסט‬
‫פון זייער ליבליכן פאטער‪ ,‬רבי‪ ,‬ראש ישיבה‪ ,‬און מנהיג – משה‬
‫רבינו‪ .‬א געוואלדיגער נקודה למחשבה וואס מ'לערנט ארויס פון‬
‫דעם וואכעדיגן סדרה‪ ,‬איבערן דמות הבהיר פון משה רבינו‪.‬‬
‫שטערט אים נאכאלס נישט פון זיין דער 'עניו מאוד מכל האדם‬
‫ה‪.‬‬
‫'דזשאב' געווען מער‪-‬ווייניגער 'וועל דאן'‪ .‬יעצט איז געקומען‬
‫קאווע שטיבל‪ ,‬מאז ועד עתה‬
‫בעצם האב איך שוין פארענדיגט מיין נקודה אין די פריערדיגע‬
‫קאפיטלען‪ ,‬און דאס פאלגענדע איז נישט קיין הכרח צו פארשטיין‬
‫די אויבנדערמאנטע נקודה‪ ,‬און כ'האב עס נישט געשריבן כדי‬
‫צוצוקומען צו די פאלגענדע ווערטער‪ .‬אבער מכל מקום עצור‬
‫במילין לא אוכל‪ ,‬און כ'וועל אויסנוצן דעם באלעמער צו רעדן‬
‫בשבחו פון אונזער אלעמען באליבטער איש יקר באנשים‪ ,‬אהוב‬
‫למעלה ונחמד למטה‪ ,‬ריח"ו נודף למרחוק כריח ניחוח אשה לה'‪,‬‬
‫ה"ה ידידינו הדגול זקן החבורה @שמעקעדיג שליט"א‪.‬‬
‫ב"ה אז שמעקעדיג לעבט און לאכט‪ ,‬און כ'דארף אים נישט‬
‫מספיד זיין און ציען א פאלארעל פון משה רבינו און רבי אליעזר‬
‫געלדעצעהלער ביז אים‪ ...‬זאל ער ווייטער לעבן און לאכן און‬
‫מהנה זיין דעם כלל מיט זיינע פילפארביגע געדאנקען‪ .‬אבער‬
‫וואס איך וויל דא ארויסברענגען איז‪ ,‬אז טאקע דער זקן השבט‪,‬‬
‫דער אומאפיציעלער 'מנהיג' פון קאווע שטיבל‪ ,‬דער וואס‬
‫באגלייט איר שוין פון וויגל ארויס‪ ,‬און דער וואס איז מקבל‬
‫כבודן של ישראל‪ .‬דהיינו‪ ,‬אז משה רבינו האט רחמנות געהאט‬
‫אויף די אידן‪ ,‬און ער האט דערמאנט די גאנצע רשימה פון זייערע‬
‫'שייגעץ שטיק' אזוי ברמיזה‪ .‬בדרך כלל ווען מענטשן ליינען דעם‬
‫רש"י‪ ,‬זוכן זיי – און טרעפן ‪ -‬סך הכל אן ערקלערונג פארוואס‬
‫ס'שטייט אזא אינטרעסאנטע שפראך אין פסוק‪ .‬אבער איך האב‬
‫דא געפינען אן אומאויפגעכאפן יסוד גדול‪ ,‬א געוואלדיגע נקודה‪,‬‬
‫כלל ישראל‪.‬‬
‫ווילאנג משה רבינו האט געדארפט זיין מנהיג ישראל‪ ,‬איז‬
‫ניטאמאל געווען שייך ער זאל זיין א 'פריינט' מיט יעדן יחיד‪ .‬דאס‬
‫האט אהרן געטון זייענדיג דער 'אוהב את הבריות ומקרבן לתורה'‪.‬‬
‫משה רבינו האט גערעדט מיט גאט אליינס יארן נאכאנאנד‪,‬‬
‫באקומען די תורה‪ ,‬אליינס באשאפן א לוחות‪ ,‬אויסגעלערנט‬
‫כלל ישראל פסקי דינים‪ ,‬און זיי עמטליך געפירט אין מדבר‪ ,‬און‬
‫מלחמה געהאלטן מיט עמלק‪ ,‬סיחון‪ ,‬ועוג‪ .‬ער האט זיך געהאלטן‬
‫אביסל ווייט‪ ,‬און כלל ישראל האט זיך געהאלטן ווייט פון אים‪.‬‬
‫וואס דארף מען מער פון דעם‪ ,‬אז זיין אייגענע בלוט און פלייש‪,‬‬
‫אהרן און מרים‪ ,‬האבן געהאלטן אז ער פירט זיך אויף צו בגדול'ט‪,‬‬
‫אזש ס'האט זיך אויסגעפעלט אז דער אייבערשטער אליינס‬
‫זאל מעיד זיין אויף זיין גרויסקייט און אויסדערוועלטקייט‪ ,‬וואס‬
‫אשר על פני האדמה'‪.‬‬
‫אבער ווען ס'האבן זיך דערנענטערט די ימי הפטירה‪ ,‬איז זיין‬
‫דער עיקר תפקיד‪ ,‬זיי אנצוגרייטן צום אריבערגאנג פון זיין‬
‫אייגענע הנהגה צו יהושע'ס הנהגה‪ ,‬און דאס איז געווען‬
‫פארבינדען מיט קלאר מאכן פאר די אידן וואו זיי זענען אלס‬
‫פארקראכן די לעצטע פערציג יאר‪ ,‬סיי זיי מעורר צו זיין‬
‫לתשובה‪ ,‬און סיי זיי זאלן געדענקען וואספארא טעותים נישט‬
‫צו באגיין ווידעראמאל אין ארץ ישראל‪ .‬יעצט האט ער געהאט די‬
‫מעגליכקייט זיך צו דערנענטערן צו יעדן יחיד ויחיד‪ ,‬און רעדן צו‬
‫זיי אויף זייער שפראך‪ .‬גלייכצייטיג וועט דאס זיין א שעת המבחן‬
‫ארויסצוברענגען משה רבינו'ס אייגענע געפילן‪ ,‬געדאנקנסגאנג‪,‬‬
‫און ליבשאפט‪ ,‬צום כלל ישראל‪.‬‬
‫משה רבינו דארף ענדליך נעמען דעם שטעקן‪ ,‬און אריינגעבן פאר‬
‫די אידן פאר אלע עגמת נפש וואס זיי האבן אים פאראורזאכט די‬
‫לעצטע פערציג יאר‪ ,‬אודאי קען מען זיי נישט שוינען‪ ,‬אודאי מוזן‬
‫זיי חרטה האבן דערויף‪ ,‬און נאר אזוי וועלן זיי קענען זיין גרייט‬
‫פאר א נייע הנהגה‪ ,‬אין א נייער ארט‪ .‬אבער משה רבינו ווייזט‬
‫פאר כלל ישראל זיין טיפע ליבשאפט צו זיי‪ .‬ער גייט פארשרייבן‬
‫הבשחמו הרות‪39.................................................................................................................................................‬‬

‫מחיה צו זיין דער וואס האט געעפנט די אשכול‪.‬‬ ‫יעדן נייעם ניק באהבה רבה‪ ,‬דער וואס האט שוין געשריבן די‬
‫מערסטע תגובות‪ ,‬געגעבן די מערסטע לייקס‪ ,‬און באקומען די‬
‫שמעקעדיג איז א מוסטער פאר יעדן איינעם‪ ,‬אלס איינער‬ ‫מערסטע לייקס‪ ,‬ער איז אויך א ספעציעלער מוסטער פאר אלע‬
‫וואס איז דער עלסטער מיטגלידער‪ ,‬וויכטיגסטער מיטגלידער‪,‬‬ ‫תושבי מדינת 'קאווע שטיבל'‪.‬‬
‫און באוואוסטסטער מיטגלידער אין קאווע שטיבל‪ ,‬אבער‬
‫גלייכצייטיג דער בא'טעמ'סטער מיטגלידער‪ .‬איינער וואס ווען‬ ‫שמעקעדיג איז נישט קיין נטורי קרתא'ניק‪ ,‬ער איז ווייט פון‬
‫ער געט זאפטיגע פסקים‪ ,‬גייט דאס נאכאלס ברמיזה‪ ,‬אז מער‬ ‫דעם‪ ,‬אבער ער וועט זיי לאזן אויסרעדן‪.‬‬
‫פון די הכרח – זאל זיך א צווייטער נישט פארשעמען ח"ו‪.‬‬
‫שמעקעדיג איז נישט קיין מזרח'יסט‪ ,‬אבער ער וועט זיי נישט‬
‫ממנו ילמדו וכן יעשו! ותשואת חן חן למורינו הרב שמעקעדיג‬ ‫פארשרייען‪.‬‬
‫שליט"א‪.‬‬
‫שמעקעדיג קען זיין פאר'מיאוס'ט פון געוויסע ניקס‪ ,‬אבער ער‬
‫אז כ'האב שוין מקדיש געווען מיין מאמר פאר שמעקעדיג‪ ,‬האב‬ ‫וועט זיי נאכאלס מכבד זיין‪.‬‬
‫איך שוין איבערגעלאזט 'זיין' חותם דערויף דורך די ערשטע צוויי‬
‫אותיות פון יעדע פון די פיר קאפיטלען [ביזן יעצטיגן קאפיטל‪,‬‬ ‫שמעקעדיג קען זיך עקלען פון א שאנדפולע תגובה‪ ,‬אבער‬
‫וואס רעדט עמטליך פון שמעקעדיג זעלבסט]‪ .‬די ערשטע‬ ‫ער וועט – נישט איגנארירן‪ ,‬נאר – מסביר זיין איידעלערהייט‬
‫קאפיטל הייבט זיך אן מיט 'שמ'‪ ,‬די צווייטע מיט 'עק'‪ ,‬די דריטע‬ ‫פארוואס די פריערדיגע תגובה פאסט נישט‪.‬‬
‫מיט 'עד'‪ ,‬און די פערטע מיט 'יג'‪ .‬און צוזאמען שטעלט דאס צאם‬ ‫שמעקעדיג וועט איבעראל אריינרעדן‪ ,‬נישט ווייל ער מוז‬
‫איבערלאזן זיין חותם איבעראל‪ ,‬נאר ווייל ער קען באשטיין‬
‫די ווארט 'שמעקעדיג'‪!...‬‬
‫‪................................................................................................................................................ 40‬הבשחמו הרות‬

‫דער פאלטאווער רב איז‬

‫מעביר דעם שוחט‪ .‬פארוואס?!‬
‫הבהרה‪:‬‬
‫כדי שלא לגלות פרטים‪ ,‬וועל איך באשרייבן דעם היסטארישן מעשה‪ ,‬בשינוי שמות האנשים‪ ,‬ושם העיר‪.‬‬

‫ווי די פארצייטישע ליובאוויטשע חסידים וואס האבן געדאווענט‬

‫פאר אפאר שעה א פשוט'ער שחרית‪ ,‬און בנוסף לזה איז ער‬ ‫א‪.‬‬
‫געווען א ריכטיגער איש אשר רוח בו ‪ -‬להלך נגד רוחו של כל‬
‫אחד ואחד‪ .‬סיי אין פרטיות'דיגע התנהגות‪ ,‬צווישן אים און די‬ ‫אין יאר תקצ"ב האט די שטאט פאלטאווע אין רוסלאנד‪ ,‬געזידט‬
‫מענטשן פון שטאט‪ ,‬און סיי אין כלליות'דיגע ענינים‪ ,‬צווישן אים‬ ‫אין געשטורמט‪" .‬שוין לאנג גע'טענה'ט אז דער רב איז א שונא‬
‫אלס 'חב"ד'סקער' און די אנדערע חסיד'ישע קרייזן אין שטאט‪.‬‬ ‫צו די טשערנאביל'ע חסידות" ‪ -‬האבן די אידן אין טשערנאבילע‬
‫קלויז געטומלט‪" .‬לאמיר אויפנעמען אן אייגענעם רב" ‪ -‬האבן‬
‫דער רב פלעגט למשל ‪ -‬נאכן ענדיגן של"ס ביי אים אין ביהמ"ד‬ ‫געוויסע מציע געווען‪.‬‬
‫‪ -‬קענען אריינפאלן אין טשערנאבילע קלויז‪ ,‬זיך דערווארעמען‬
‫מיט זייערע ניגונים אין די טונקל [כמנהג טשערנאביל]‪ ,‬א‬ ‫כדי צו פארשטיין דעם טומל אין שטאט‪ ,‬דארף מען מקדים זיין‬
‫יעדן ר"ח האט ער זיכער געמאכט צו זיין ביים סעודת ר"ח אין‬ ‫א קליין ביסל היסטאריע‪:‬‬
‫רוזשינער קלויז‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬הכלל‪ ,‬ער איז געווען אהוד ונערץ על כל‬ ‫דער שטאט פאלטאווע‪ ,‬איז געווען א פעסטונג פון ליובאוויטשע‬
‫העדה‪ .‬אוודאי האבן געוויסע צרי עין פון טשערנאביל געקוקט‬ ‫חסידים‪ .‬עד היום הזה זענען דא באוואוסטע טיפ‪-‬דביקות'דיגע‬
‫מיט קנאה אז דער 'ליובאוויטשער'‪ ,‬דער 'ליטוואק'‪ ,‬איז מצליח‪.‬‬ ‫ניגונים וואס חב"ד'סקע חסידים פון פאלטאווע האבן מחבר‬
‫אבער ההכרח לא יגונה ולא יכוחש‪ ,‬כל העם אומר אחריו מקודש‬ ‫געווען‪ .‬עס זענען אויך דארטן געווען קלויזן פון אנדערע‬
‫מקודש‪ ,‬ואיש רע בעל כרחו יענה אמן‪.‬‬ ‫חסידות'ן‪ ,‬א שטייגער ווי טשערנאביל‪ ,‬רוזשין‪ ,‬לעכאוויטש‪,‬‬
‫דער הצלחה האט זיך דערקענט אויף אלע ווינקלען פון שטאט‪.‬‬ ‫א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬אבער חב"ד האט דארט געהאט דעם אויבערהאנט‪ ,‬און‬
‫אויב ביז ר' מוניע איז געקומען‪ ,‬איז פאלטאווע געווען עפעס‬ ‫ווי פארשטענדליך האבן זיי געפירט די שטאט כאוות נפשם ‪-‬‬
‫א פארשטיפטע שטאט וואס קיינער האט נישט געוואוסט‬ ‫זייענדיג דעם רוב‪ .‬איינער פון די זאכן וואס די חב"ד'סקע האבן‬
‫פון איר צו זאגן‪ ,‬און זי האט נישט פארנומען קיין פלאץ אויפן‬ ‫דורכגעפירט‪ ,‬איז געווען אז דער רב אין שטאט איז געווען א‬
‫אידישן וועלטס מאפע‪ ,‬האט ר' מוניע מרומם געווען קרנה‪ ,‬און‬ ‫ריכטיגער ליובאוויטשער חסיד פונעם הייליגן מיטעלן רבי'ן‪ ,‬רבי‬
‫האט צוגעצויגן אסאך אידן וואס האבן זיך דארט באזעצט‪ ,‬אלס‬ ‫דובער זי"ע‪ .‬ער איז געווען א גרויסער גאון וואס האט געהייסן‬
‫אדאנק דעם רב אין שטאט‪ ,‬ר' מוניע ליבערטשעווסקי‪ .‬בקיצור‪,‬‬ ‫רבי מרדכי ליבערטשעווסקי‪ ,‬און היות ער איז געווען זייער חביב‬
‫דער שטאט איז אויפגעריכטעט געווארן בזכותו‪ ,‬ברוחניות‬ ‫אין שטאט האט מען אים גערופן ר' מוניע‪ ,‬בלשון חביבות‪.‬‬
‫ובגשמיות‪.‬‬ ‫דער רב ר' מוניע איז געווען א שטארקע מקור גאווה פאר די‬
‫ליובאוויטשע חסידים‪ ,‬וויבאלד ער האט זיך אויסגעשטעלט צו‬
‫זיין נישט נאר א גאון בתורה‪ ,‬נאר אויך א געוואלדיגער עובד ה'‪,‬‬
‫הבשחמו הרות‪41.................................................................................................................................................‬‬

‫סודות ‪ -‬אז ער האט פון לאנג געהערט אז דער רב האט געזאגט‬

‫פאר זיין איידעם אז ס'איז צייט אויפצונעמען א ליובאוויטשער‬ ‫ב‪.‬‬
‫שוחט אין שטאט‪" .‬ס'איז דאך פארט א ליובאוויטשער שטאט"‬
‫‪ -‬האט ער געזאגט‪ .‬מער האט נישט אויסגעפעלט‪ ,‬און די‬ ‫זונטאג פרשת שלח תקצ"ב‪ ,‬זענען צוויי אידן‪ ,‬עדים נאמנים‪,‬‬
‫טשערנאבילע קלויז איז געפארן אויף רעדער‪" .‬יעצט פארשטיי‬ ‫אריינגעקומען מיט א שטורעם צום רב‪" :‬רבי מוניע‪ ,‬מיר האבן‬
‫איך פארוואס ער קומט אריין נאר צו של"ס ביי אונז אין קלויז‪,‬‬ ‫יעצט געזען דעם שוחט שחט'ן בהמות אן בודק זיין דעם חלף‪ .‬מיר‬
‫ווייל ס'איז טונקל! ס'פאסט אים נישט אריינצוקומען ווען ס'איז‬ ‫זענען דערציטערט געווארן‪ ,‬און ווען ער האט נישט באמערקט‬
‫ליכטיג" ‪ -‬האט איינער געשריגן‪ .‬א צווייטער האט פארפירט‪" :‬ער‬ ‫האבן מיר בודק געווען דעם חלף און מיר האבן געזען אז ס'איז‬
‫איז נאך קיינמאל נישט געווען ביי אונזער רבי'ן‪ ,‬ר' מאטעלע זאל‬ ‫געהעריג מלא פגימות ה"י"! דער רב‪ ,‬אן אויפגעשוידערטער‪ ,‬האט‬
‫זיין געזונט"! "א שונא צו טשערנאביל מימים ימימה" ‪ -‬האבן‬ ‫שנעל געשטעלט צוויי אנדערע אידן זאלן נאכקוקן צומארגנס‪ ,‬צו‬
‫געיאוועט קולות אן אויפהער‪.‬‬ ‫זען אויב דער שוחט וועט בודק זיין זיין חלף ‪ -‬וואס דעמאלס‬
‫מיינט עס אז ס'איז געווען אן איינמאליגע מעשה‪ ,‬וואס נאך א‬
‫די ברויזענדע ווינטן האבן זיך שנעל אריבערגעטראגן צו די קלויזן‬ ‫גוטן פסק וועט ער זיך אויסמענטשלן‪ ,‬אדער גייט ער ווייטער‬
‫פון די אנדערע חסידות'ן‪ .‬די לעכאוויטשע האבן געהאט טענות‪,‬‬ ‫נישט בודק זיין ‪ -‬וואס דאס איז א סימן מובהק אז ער איז א‬
‫די רוזשינע מענות‪ ,‬די ליניצע האבן געשריגן‪ ,‬די קארלינע האבן‬ ‫פשוטער קל דעת וואס מ'דארף גלייך מעביר זיין משחיטתו‪.‬‬
‫מוחה געווען‪ ,‬און די ברסלב'ע האבן געזאגט תיקון קללי‪ ...‬הפנים‪,‬‬
‫דער רב איז נישט ראוי לאותו איצטלא‪ .‬דער עולם האט פארפירט‬ ‫ווען די צוויי נייע עדים זענען צוריקגעקומען מאנטאג זאגן אז‬
‫אז מ'דארף אויפנעמען א נייער רב אין קהילה‪ ,‬אדער אפאר רבנים‬ ‫דער שוחט קוקט ניטאמאל אן דעם חלף פארן שחט'ן‪ ,‬האט‬
‫פון אנדערע חסידות'ן זאלן צוזאמען פירן די שטאט‪ .‬אבער דאס‬ ‫דער רב נישט געהאט קיין ברירה‪ ,‬און אים אריבערגערופן זאגן‬
‫איז זיכער אז 'מוניע' זאל זיך אפטראגן פון דא ווי אמשנעלסטן‪.‬‬ ‫אז לאור זיין קלות הדעת אין שחיטה‪ ,‬דארף ער אים מעביר זיין‬
‫פון זיין פאסטן‪ .‬דער שוחט האט פרובירט זיך אויסצו'טענה'ן אז‬
‫די לצים האבן גאר געמאכט א שיר אויפן רב‪:‬‬ ‫דאס איז זיין פרנסה‪ ,‬אבער דער רב האט אים קלאר געמאכט אז‬
‫מיר זענען אלע נמאס פונעם נדוניא‬ ‫אויפן חשבון פון אידישקייט קען ער נישט מאכן קיין פשרות‪ ,‬און‬
‫ער קען אים אפשר ארויסהעלפן דורך בארגן אפאר רובל אז ער‬
‫וואס מיר צאלן פארן רבי'ן ר' מוניא‪,‬‬ ‫זאל קענען אנהייבן א נייע געשעפט‪' .‬אבער קיין שוחט‪ ,‬קענט‬
‫לאמיר אלע צוזאמען מאכן א קנוניא‬ ‫איר ליידער מער נישט זיין'‪ ,‬האט דער רב אויסגעפירט מיט צער‪.‬‬

‫מעביר צו זיין דעם רבי'ן ר' מוניא‪.‬‬ ‫דער שוחט‪ ,‬ווי א ריכטיגער קל דעת‪ ,‬האט מחליט געווען אנצוהייבן‬
‫א שמוץ‪-‬קאמפיין אנטקעגן דעם רב‪ ,‬אלס נקמה פארן אים‬
‫מעביר זיין‪ .‬היות ער איז געווען א טשערנאבילער חסיד‪ ,‬האט ער‬
‫געהאט א פארהעלטנמעסיג גרינגער באדן אויף וואס צו אקערן‪.‬‬
‫ג‪.‬‬ ‫מאנטאג ביינאכט ביי מנחה מעריב האט ער דערציילט פארן‬
‫עולם אין קלויז‪ ,‬אז דער רב האט אים מעביר געווען 'אפיציעל'‬
‫דינסטאג האט שוין די שטאט געקאכט ווי א קעסל‪ ,‬און דער ראש‬ ‫פארן נישט בודק זיין דעם חלף‪ ,‬אבער למעשה איז שוין דא א‬
‫הקהל מיט אפאר פרנסי העיר זענען אריבער צום וואוינונג פונעם‬ ‫לענגערע צייט א וויסטע שנאה פונעם רב אנטקעגן אים‪ ,‬וויבאלד‬
‫רב‪ ,‬אים צו דערציילן אז די שטאט קערט זיך איבער‪ ,‬און וואס‬ ‫ער איז א טשערנאבילער חסיד‪ ,‬און ר' מוניע איז א שטאלצער‬
‫מ'זאל טון בעפאר די מצב גייט ארויס פון קאנטראל‪ .‬ווען דער רב‬ ‫ליובאוויטשער וואס קען נישט אראפשלונגען די פאקט אז דער‬
‫האט דערהערט וואס דא האט פאסירט‪ ,‬האט זיך א ווייטאגליכע‬ ‫'טשערנאבילער' שוחט איז א מוצלח‪ .‬און דאס וואס ער טאנצט‬
‫מינע אויסגעשפרייט אויף זיין געזיכט‪ .‬צוויי פיינפולע שטיל‬ ‫אפיציעל מיט מיט די אנדערע חסידות'ן אין שטאט‪ ,‬איז נאר א‬
‫שווייגענדע מינוט זענען דורכגעגאנגען‪ ,‬ווען פלוצלינג האט ער‬ ‫מאסקע כדי אויסצומיידן אן אפאזיציע צו זיין רבנות‪.‬‬
‫‪ -‬צו זייער ערשטוינונג ‪ -‬זיך אויפגעשטעלט פון זיין פלאץ‪ ,‬און‬
‫זיי געזאגט‪" :‬אז דער עולם איז נישט צופרידן פון מיין רבנות‪,‬‬ ‫די אלטגעזעצענע צרי עין האבן ארויפגעטאנצן אויף זיין‬
‫זוך איך נישט צו בלייבן רב אין שטאט בעל כרחם‪ .‬כ'קען נישט‬ ‫מעשה'לע כמוצא שלל רב‪ ,‬און איינער האט דערציילט ‪ -‬אזוי בסוד‬
‫‪................................................................................................................................................ 42‬הבשחמו הרות‬

‫שנעל האבן זיך גרופירט א מאסע מענטשן‪ ,‬וואס האבן מחליט‬ ‫צוריקשטעלן דעם שוחט אויף זיין פאסטן‪ ,‬ווייל להלכה איז ער‬
‫געווען צו גיין איבערבעטן דעם רב‪ .‬דורכגייענדיג די קלויזן‪ ,‬האבן‬ ‫נישט ראוי צו זיין א שוחט‪ ,‬און אלס רב איז מיין פליכט אים‬
‫מער און מער מענטשן מיט חרטה געפילן זיך מיטגעכאפט מיטן‬ ‫מעביר צו זיין פאסטן‪ .‬אבער איך מוז נישט בלייבן רב אין שטאט‪.‬‬
‫וואגאן‪' .‬ס'טייטש‪ ,‬אונז גייען חרוב מאכן דאס שטאט דורכ'ן לאזן‬ ‫שוין מארגן וועל איך מודיע זיין בשער בת רבים אז כ'זאג מיך אפ‬
‫דעם באליבטן רבי מוניע גיין'?!‪ .‬אזוי האט זיך געשלענגלט א‬ ‫פון רבנות"‪.‬‬
‫שווארץ‪-‬קעפיגע עדה‪ ,‬וואס איז באשטאנען פון כמעט די גאנצע‬
‫שטאט‪ ,‬וואס איז געקומען איבערבעטן דעם רב‪ ,‬פארן אים מאכן‬ ‫די טובי הקהל זענען געווען ערשיטערט‪" :‬ס'טייטש‪ ,‬אונז פארליר‬
‫אומזיסטע עגמת נפש‪ ,‬און ארויסברענגען אז אדרבה‪ ,‬הערשט‬ ‫מיר אונזער באליבטער רב‪ ,‬וואס האט באלאכטן די הימלען‬
‫יעצט זעט מען דאס אצילות הנפש פון אים‪ ,‬און אודאי איז מען‬ ‫פון פאלטאווע שוין ‪ 23‬יאר?!"‪ .‬אבער דער רב האט זיך נישט‬
‫אים נישט חושד אין קליינגייציגע אינטערעסן‪.‬‬ ‫פארלוירן‪" :‬כ'זוך נישט קיין כבוד אדער מאכט‪ ,‬כ'האב געזוכט‬
‫כבוד שמים‪ .‬אבער אויב ס'ברענגט מחלוקת‪ ,‬האב איך מער נישט‬
‫דער רב‪ ,‬ר' מוניע‪ ,‬איז געווען אן אמת'ער ערליכער איד‪ ,‬און‬ ‫וואס צו זוכן אין שטאט"‪ .‬טרערן זענען געפלאסן פון די אויגן פון‬
‫פארשטייט זיך אז ער האט יעדן מוחל געווען בלב ובנפש‪ ,‬און איז‬ ‫די אנגעזעענע שטאטסלייט‪ ,‬זעענדיג דאס געוואלדיגע אצילות‬
‫געבליבן לאנגע יארן דער מנהיג העדה‪ .‬יארן לאנג‪ ,‬איז דער מעשה‬ ‫און מידות פונעם חשוב'ן רב‪ .‬אבער זיין החלטה איז געווען‬
‫געווען בפי כל הבריות ארויסצוברענגען ווער דער חשובער מקים‬ ‫אומבויגזאם‪.‬‬
‫העיר פאלטאווע‪ ,‬דער רב ר' מוניע ליבערטשעווסקי‪ ,‬איז געווען‪.‬‬
‫ווי א שטורעמווינט האט זיך אריבערגעטראגן די ידיעה פון מויל‬
‫צו אויער‪ ,‬אז דער רב גייט מארגן געבן זיין געזעגענונגס דרשה‪,‬‬
‫נאכדעם וואס ער האט מחליט געווען אויפצוגעבן דאס רבנות‬
‫ד‪.‬‬ ‫כדי נישט מרבה צו זיין מחלוקת בישראל‪ .‬קופקעס מענטשן‬
‫זענען געשטאנען אין גאס‪ ,‬און דורכגעטון די לעצטע נייעס‪ ,‬ווען‬
‫די וואך אין די פרשה ‪ -‬פרשת שלח‪ ,‬באגעגענען מיר זיך מיט‬
‫מען האט באמערקט די שוחט אדורכשפאצירן‪ .‬איינער האט אים‬
‫איינער פון די מערסט‪-‬מאדנע געשיכטעס אין די תורה‪ .‬די אידן‬
‫תמימות'דיג א פרעג געטאן‪" :‬וויאזוי קען זיין אז דער רב מיינט‬
‫האבן געהערט די מרגלים זיך אפרעדן אויף ארץ ישראל‪ ,‬און א וויי‬
‫אייגענע נגיעות‪ ,‬גרויס צו מאכן דאס נאמען פון 'ליובאוויטש' אין‬
‫געשריי האט אויסגעבראכן צווישן כלל ישראל (במדבר יד‪ ,‬ב‪-‬ג)‪:‬‬
‫לו מתנו בארץ מצרים‪ ,‬או במדבר הזה לו מתנו‪ :‬ולמה ה' מביא‬ ‫שטאט‪ ,‬אויב ער איז גרייט אויפצוגעבן דאס גאנצע רבנות ‪ -‬וואס‬
‫אותנו אל הארץ הזאת וגו'‪ .‬ווען יהושע און כלב האבן פרובירט‬ ‫דאס איז א זיכערע פאטש פאר זיין חסידות"?!! ער וואלט ווען‬
‫אביסל צו בארואיגן דעם עולם‪ ,‬האבן זיי געשריגן 'לרגום אותם‬ ‫געדארפט קעמפן מיט ציין און נעגל צו בלייבן רב אין שטאט על‬
‫באבנים'! הכלל‪ ,‬זיי האבן שוין באשלאסן אז יעבור עלי מה‪ ,‬בלייב‬ ‫אפם ועל חמתם פון די טשערנאבילע און רוזשינע חסידים!‬
‫דא אין מדבר‪ ,‬אבער ארץ ישראל? ניין ניין און נאכאמאל ניין! דער‬ ‫א צווייטער האט גאר גע'טענה'ט‪ ,‬אז די רגע די רב גייט אוועקגיין‬
‫באשעפער הערט זייער געשריי‪ ,‬און וואס טוט ער? ער געבט זיי‬ ‫פון פאלטאווע‪ ,‬גייט די גוטע נאמען פון פאלטאווע אויך אוועקגיין‪.‬‬
‫נאך (כח‪-‬כט)‪ :‬אמר אליהם חי אני נאם ה'‪ ,‬אם לא כאשר דברתם‬ ‫"ווער האט גרויס געמאכט דאס שטאט פאלטאווע אלס אידישע‬
‫באזני‪ ,‬כן אעשה לכם‪ :‬במדבר הזה יפלו פגריכם וגו'‪.‬‬ ‫שטאט‪ ,‬בכמות ובאיכות‪ ,‬אויב נישט אונזער באליבטער רבי‬
‫וואס וואלט יעצט געדארפט געשען? אז זיי זאלן אנהייבן‬ ‫מוניע" ‪ -‬האבן מענטשן אנגעהויבן טראכטן הויעך‪ .‬ס'איז‬
‫טאנצן אין די גאסן און זאגן‪ ,YES WE CAN! :‬אונז האבן‬ ‫געקומען דערצו‪ ,‬אז דער עולם האט פשוט איינגעזען אז לו יהא‬
‫אויסגעפירט‪ .‬אונז בלייבן דא‪ ,‬און מ'גיימיר נישט קיין ארץ‬ ‫אז דער שוחט איז גערעכט‪ ,‬וואלט דער רב געזוכט כל טצדקי‬
‫ישראל! אנשטאט דעם‪ ,‬זעט מען א מאדנע רעאקציע (לט)‪:‬‬ ‫דאית ליה למיעבד יא צו בלייבן רב אין שטאט‪ ,‬אז חב"ד זאל‬
‫וידבר משה את הדברים האלה אל כל בני ישראל‪ ,‬ויתאבלו העם‬ ‫אנהאלטן איר שליטה‪ .‬און דא איז דער רב גרייט אויפצוגעבן‬
‫מאד [ולא די‪ ,‬נאר א טאג שפעטער זענען געוויסע געגאנגען‬ ‫אלעס למען השלום‪ ,‬איז דער שוחט א פאלנער ליגענער‪ ,‬און‬
‫קאפ אין וואנט‪' ,‬ויעפילו'‪ ,‬אבי ארויפצוגיין קיין ארץ ישראל‪.‬‬ ‫זיינע מיטהעלפער'ס זענען פשוט'ע בעלי מחלוקת‪ ,‬און דער רב‬
‫קודם ווילסטו נישט‪ ,‬ווען מ'זאגט אז דו קענסט מער נישט‪,‬‬ ‫זוכט גארנישט חוץ פון כבוד שמים‪ .‬אבער וואס טוט מען יעצט?!‬
‫פלוצלינג מוזטו‪ .]...‬א פלא פון א זאך‪ ,‬א מינוט צוריק שרייסטו‬ ‫דער רב איז שוין גרייט זיך אפצוזאגן פון אמט!!!‬
 ‫הבשחמו הרות‪43.................................................................................................................................................‬‬

‫די אידן געדארפט גלייך מכיר זיין במי שאמר והיה העולם און‬ ‫'או במדבר הזה לו מתנו'‪ ,‬א מינוט שפעטער וויבאלד מ'געבט דיר‬
‫זיך פארלאזן אויף אים‪ .‬אבער דאס איז דער כח פונעם שוחט‪:‬‬ ‫נאך‪ ,‬איז א מצב פון 'ויתאבלו העם מאד'‪ .‬אויב דאס איז נישט‬
‫האקן אין קאפ מיט קליינליכע טענות‪ ,‬און דער עולם ווערט‬ ‫היפאקריטסווע‪ ,‬וואס איז יא???!!! סתם זוכן טענות‪ ,‬אפילו ווען‬
‫איבערגענומען‪ ,‬און איינמאל מען איז איבערגענומען‪ ,‬איז 'למה‬ ‫זיי זענען זיך סותר מיניה וביה?!‬
‫ה' מביא אותנו אל הארץ הזאת'!‬
‫נאר מ'זעט פון דעם א מורא'דיגע לימוד איבער דעם עצם‬
‫וואס האט דער באשעפער געזאגט? כ'זאג מיך אפ פון‬ ‫מושג 'מענטשהייט'‪ .‬ווילאנג די מרגלים האבן געשאטן פעך און‬
‫רבנות‪ .‬נאדיר‪ ,‬כ'געב ענק נאך‪ .‬בלייבטס דא‪ ,‬אזויווי ענק האבן‬ ‫שוועבל אויף ארץ ישראל‪ ,‬זענען די אידן אריין אין אן עקסטאז‪.‬‬
‫געבעטן 'במדבר הזה לו מתנו'‪ .‬יעצט איז דאך שוין נישטא‬ ‫זיי זענען געווארן 'עקסיידעד' [באופן שלילי]‪ .‬ווען א מענטש‬
‫קיין ויכוח‪ ,‬און ס'איז צייט פאר א ראציאנאלע חשבון הנפש‪.‬‬ ‫ווערט איבערגענומען‪ ,‬טראכט ער נישט ראציאנאל‪ ,‬און יעדע‬
‫און אריינטראכטנדיג‪ ,‬האבן זיי געזען זייער טיפשות‪ ,‬זייער‬ ‫שמויגער ‪ -‬וואס סתם אזוי וואלסטו זיך געשעמט צו שטיין אין‬
‫ווילדקייט‪ ,‬און זייער נארישע עקסייטמענט איבער גארנישט‬ ‫זיינע ד' אמות ‪ -‬ווערט אן ערנסטער מאן דאמר אין די ברענעדיגע‬
‫מיט גארנישט‪ .‬נאכמער‪ ,‬זיי האבן געזען אז דער באשעפער האט‬ ‫נושא‪ ,‬אין וואס דו ביזט אריינגעמישט‪ .‬טענות און רעיונות וואס‬
‫טאקע נישט קיין פראבלעם זיך צוצושטעלן צו זיי‪ ,‬און על כרחך‬ ‫וואלטן סתם אזוי נישט געווען ווערט די שפייעכץ פון מויל‪ ,‬ווערן‬
‫ווען ער האט זיי געוואלט פירן קיין ארץ ישראל‪ ,‬האט ער געמיינט‬ ‫גאר גאר שטארקע טענות‪ .‬אבער דאס אלעס איז נאר‪ ,‬ווילאנג‬
‫נאר זייער טובה‪ .‬נו אויב אזוי‪ ,‬זעמיר אונז גאר די נאראנים וואס‬ ‫דער מענטש איז עקסיידעד‪ ,‬ווילאנג ער איז נוגע בדבר‪ ,‬גענוג‬
‫אויף אוועקצונעמען זיין געווענטליכער נארמאלער שיקול‬
‫האבן אנגעוואוירן ארץ ישראל‪ ,‬איז טאקע ווערט צו וויינען און‬
‫הדעת‪ .‬אבער די רגע די זאך איז שוין נישט נוגע‪ ,‬די רגע ס'איז‬
‫טרויערן‪ :‬ויתאבלו העם מאד‪.‬‬
‫שוין נישט דער ברענעדיגער נושא אויפן טיש‪ ,‬קען דער מענטש‬
‫ללמדך‪ ,‬אז ווען א מענטש ווערט איבערגענומען‪ ,‬זאל ער‬ ‫‪ -‬צוריקטראכטנדיג ‪ -‬איינזען ווי קליינקעפיג זיין געדאנקנסגאנג‬
‫אריינאטעמען פרישע לופט און טראכטן גוט גוט‪' :‬צו מיינט רבי‬ ‫איז געווען בשעת מעשה‪.‬‬
‫מוניע זיין כבוד‪ ,‬זיינע אינטערעסן‪ ,‬זיינע נגיעות‪ ,‬אדער נישט?‬
‫ווילאנג ר' מוניע איז געווען רב אין שטאט‪ ,‬האבן פלוצלינג‬
‫צו גייען אונז פארדינען פון זיין איבערלאזן דאס שטאט‪ ,‬אדער‬ ‫אזעלכע אפגעפרעגטע טענות ווי 'ער האט שוין יארן א שנאה‬
‫גאר פארלירן דערפון? צו האט ער אויפגעבויעט דאס שטאט ביז‬ ‫אויף טשערנאביל' ‪ -‬באקומען דעקונג און אנערקענונג אין‬
‫יעצט‪ ,‬אדער נישט?' און אזוי‪ ,‬וועלן מיר האפנטליך מאכן אייביג‬ ‫שטאט‪ .‬אבער די רגע ער האט זיך אפגעזאגט פון רבנות‪ ,‬איז דאס‬
‫די ריכטיגע החלטות!‬ ‫דאך שוין נישט נוגע‪ .‬יעצט קען מען ‪ -‬צוריקטראכטנדיג ‪ -‬איינזען‬
‫ווי שטארק מ'האט זיך פארנארט במשאות שוא ומדוחים‪ ,‬און‬
‫דער רב איז ווייט פון נגיעות כרחוק מזרח ממערב‪ .‬ולא זו אף‬
‫גילוי נאות‪ :‬די גאנצע מעשה מיט ר' מוניע‪ ,‬לא היה ולא נברא‪ .‬עס איז‬ ‫זו‪ ,‬אז אויב איינער האט נאך גע'ספיקא'ט ביז יעצט‪ ,‬איז דאס‬
‫פשוט א משל ארויסצוברענגען די פאסיגע נקודה‪...‬‬ ‫אויסגעקלארט געווארן נאכדעם וואס דער רב איז געווען גרייט‬
‫אויפצוגעבן דאס רבנות‪ ,‬נאכגעבנדיג פאר די וואס האבן געהעצט‬
‫קעגן זיין הנהגה‪.‬‬
‫נספח‬ ‫די אידן אין מדבר האבן אויך נאר געשריגן אז זיי ווילן בלייבן אין‬
‫מדבר‪ ,‬וויבאלד זיי האבן נישט אריינגעטראכט מיט א ראציאנאלע‬
‫ר' שש; דו דערציילסט דעם ליובאוויטשער גירסא‪ ,‬אבער אין‬ ‫בליק אויף אלעס ארום און ארום‪ .‬די היסטאריע האט דאך געוויזן‪,‬‬
‫טשערנאביל ווייסט מען אנדערש‪ .‬דער שוחט איז יא געווען‬ ‫אז דער קל מלא רחמים האט זיי געטראגן ביז יעצט 'כנשר יעיר‬
‫ריין און דער ר' מוניא איז גאר געווען דער קטלא קניא‪ ,‬נאר אז‬ ‫קנו'‪ .‬ווען ס'האט געלויערט אויף זיי א סכנה פון די מצריים‪ ,‬האט‬
‫ער האט געזען אז דער עולם קומט בטרוניא‪ .‬און מ'גייט אים‬ ‫ער זיי דערטראנקען אין ים‪ ,‬ווען די עמלקים האבן זיך געזוכט‬
‫צונעמען די נדוניא‪ ,‬האט ער געמאכט א קנוניא‪ ,‬און געשפילט‬ ‫צרות‪ ,‬האבן זיי אריינגעהויבן ציפקע צרות‪ .‬ווען די אידן האבן‬
‫ווי ער אנטלויפט‪ ,‬און אזוי דעם עולם אונטערגעקויפט‪ ,‬אבער אין‬ ‫געדארפט עסן און טרינקען צו זאגאר פלייש‪ ,‬האט ער אלעס‬
‫טשערנאביל ווייסט מען דעם אמת!‪...‬‬ ‫צוגעשטעלט אויף א גאלדענע טאץ‪ .‬ראציאנאלערהייט‪ ,‬וואלטן‬
‫‪................................................................................................................................................ 44‬הבשחמו הרות‬

‫אז די אנדערע רבנים האבן ח"ו פראבלעמען מיט אמונה‪ ,‬אפילו‬ ‫דערמאנסט מיר פון א מעשה‪:‬‬
‫ברמז' ‪ -‬האט ער גע'טענה'ט‪ .‬נאר וואס דען? סאטמארער רב‬
‫א איד האט אמאל דערציילט פאר עזריאל גליק ‪ -‬משב"ק‬
‫האט אים געענטפערט‪ ,‬אז היות זיין שיטה איז געבויט אויף‬
‫אדמור"י סאטמאר‪ ,‬אז איינמאל איז משה שערער [דער פירער‬
‫די פריערדיגע דורות פון צדיקים קדושי עליון‪ ,‬פון בעלזער רב‪,‬‬
‫פון אגודת ישראל] ארויפגעקומען צום רבי'ן‪ ,‬דורכרעדן עסקנות‬
‫מונקאטשער רב‪ ,‬וכו' וכו'‪ ,‬איז אויב אזוי האט ער דעם רוב‪ .‬און‬
‫זאכן‪ ,‬און וואס איז נוגע מדינת ישראל‪ .‬ווען סאטמארער רב האט‬
‫דאס אז היינט זענען זיי שוין א מיעוט‪ ,‬טוישט נישט דעם דין‪.‬‬
‫אים געזען‪ ,‬האט ער אים מקבל פנים געווען מיט א שמייכל‪,‬‬
‫האט יענער איד געזאגט צו עזריאל גליק‪ ,‬אז ער האט עס‬ ‫און העפליכן ברוך הבא‪ .‬ווען משה שערער האט געזען אז‬
‫געהערט מיט זיין גירסא פון א איד וואס איז דארטן געווען‪,‬‬ ‫ס'איז א שעת הכושר‪ ,‬האט ער געמיינט אז יעצט איז פאסיג‬
‫און די מעשה איז נישט ווי עזריאל האט אנגעגעבן‪ .‬האט אים‬ ‫ארויפצוברענגען די 'שיטה'‪ .‬האט ער געזאגט צו סאטמארער רב‪,‬‬
‫עזריאל אנגעשריגן‪" :‬כ'פארשטיי דיך נישט‪ ,‬איך האב אליינס‬ ‫אז זיין שיטה איז טאקע פיין און וואויל‪ ,‬אבער ס'איז א ריכטיגע‬
‫אויפגעמאכט די מעשה‪ ,‬איז וויאזוי קענסטו מיך זאגן וויאזוי‬ ‫יחיד ורבים הלכה כרבים‪ ,‬און דאס רוב האלט דאך אנדערש‪ ,‬איז‬
‫מיין געבאקענע מעשה האט זיך אפגעשפילט???"‪...‬‬ ‫ממילא זאל ער נאכגעבן צום רוב‪.‬‬
‫האט סאטמארער רב זיך צובייזערט אויף אים‪ ,‬און אים‬
‫אנגעשריגן‪" :‬ווען דאס רוב וואלט ווען געהאלטן אז קושן א צלם‬
‫***‬ ‫איז נישט קיין עבירה‪ ,‬וואלט איך זיך דען געדארפט צושטעלן‬
‫צום רבים? אודאי געוויס נישט! וויבאלד ס'האנדלט זיך פון עיקרי‬
‫אזוי אויך דא‪ .‬איך האב אליינס אויפגעמאכט די מעשה מיט ר'‬ ‫אמונה‪ .‬ביי מיר‪ ,‬איז די נגע הציוני אויך פון די עיקרי אמונה‪ ,‬און‬
‫מוניע‪ ,‬און דו קומסט מיר דא פארקויפן די טשערנאבילע גירסא‬ ‫ס'קומט נישט אריין א מיעוט צו א רוב!"‪ .‬און ער האט גלייכצייטיג‬
‫צום מעשה'???‪...‬‬ ‫דערמאנט די מעשה מיט ר' יונתן אייבשיץ מיטן גלח‪ ,‬וואס האט‬
‫אים אויך געפרעגט וועגן דעם אז רוב וועלט זענען קריסטן וכו'‪,‬‬
‫והדברים ידועים‪.‬‬
‫גילוי נאות‪ :‬די גאנצע מעשה מיט סאטמארער רב און עזריאל גליק‪,‬‬
‫האט עזריאל גליק געזאגט פאר יענעם איד‪ ,‬אז די מעשה איז‬
‫האב איך אויך יעצט אויפגעמאכט אויפן פלאץ‪...‬‬ ‫נישט אזוי געווען‪' .‬דער רבי ז"ל וואלט קיינמאל נישט געזאגט‪,‬‬
‫הבשחמו הרות‪45.................................................................................................................................................‬‬
‫ווען פייבוש'ל אושפיצינער האט‬
‫אינטערוויו'ט נאפאליאן קייסער‬
‫שמייסן זיינע ארבעטארער'ס‪ ,‬נאר ענדערש צו האלטן חשבון‬
‫ווער ס'האלט דערביי און ווער נישט‪.‬‬
‫***‬
‫ווען בערל חאצקעלאוויטש און בערל בערקאוויטש האבן זיך‬
‫איינגעשריבן די זעלבע צייט צו קומען ארבעטן ביי אים‪ ,‬האט‬
‫ער זיי ביידן גערן אריינגענומען‪ ,‬וויבאלד ער האט ליב געהאט צו‬
‫האבן אפאר היימישע אידן ארבעטן פאר אים‪ .‬אבער ער האט‬
‫זיי ביידן אנגעווארנט נישט צו נעמען 'עטווענטעדזש' פונעם‬
‫פאקט אז ער איז א היימישער‪ ,‬און זיי זאלן ארבעטן ווי נארמאלע‬
‫מענטשן‪ .‬א זאך וואס בערל חאצקעלאוויטש האט גענומען מיט‬
‫פארשטענדעניש און א פשטות‪ ,‬און האט טאקע געארבעט‬
‫זייער איבערגעגעבן‪ ,‬נאך אפילו מער פון די אלטגעזעצענע‬
‫ארבעטארער‪.‬‬
‫בערל בערקאוויטש ווידער‪ ,‬האט זיך אויפגעפירט אזויווי ביים‬
‫טאטן אין וויינגארטן‪ ,‬געקומען ווען ער האט געוואלט און‬
‫געגאנגען ווען ער האט געוואלט‪ ,‬און היבש אונטערגעהינקעט‬
‫ביים ארבעט‪ .‬די חילוק צווישן די צוויי 'בערעלעך' ‪ -‬ווי מ'האט‬
‫זיי גערופן ‪ -‬איז געווען הימלשרייענד‪ ,‬אזש מ'האט געמאכט א‬
‫חילוק צווישן די צווי‪ ,‬רופנדיג דעם פלייסיגן חאצקעלאוויטש ‪-‬‬
‫'בערל'‪ ,‬און דעם פוילן אויסנוצערישן בערקאוויטש ‪' -‬בערקוי'‪.‬‬
‫יש אומרים כשם גנאי‪ ,‬ויש אומרים כשם לואי ווייל זיין לעצטע‬
‫נאמען איז געווען 'בערקאוויטש'‪.‬‬
‫אזויפיל שכל האט בערקוי [געמיינט אז ער האט] געהאט‪ ,‬אז‬
‫ווען דער 'באסס' ‪ -‬משה ברוך מייעראוויטש ‪ -‬איז אריינגעקומען‬
‫אין ארבעטס פלאץ‪ ,‬פלעגט ער ארבעטן מיט א פלייס מיינענדיג‬
‫אז ער שפילט גוט אויס דעם בעל הבית‪ .‬אזוי אויך האט ער‬
‫די דאפלטע מעשה‪:‬‬
‫א‪.‬‬
‫ווען משה ברוך מייעראוויטש האט איבערגעלעבט די וועלט‬
‫מלחמה‪ ,‬איז ער געווען א יונגערמאנטשיק פון דרייסיג יאר אלט‪,‬‬
‫און האט פארלוירן זיין גאנצע משפחה ביים קריג‪ .‬ווען איינער‬
‫וואלט געטראפן דעם חרס הנשבר אין בערגן בעלזן ביים ענדע‬
‫קריג‪ ,‬און אים געזאגט אז אפאר יאר שפעטער וועט ער זיין סיי‬
‫אן אבי משפחה מיט זיסע קינדערלעך‪ ,‬און סיי א גביר מיט א‬
‫סוקסעספולע ביזנעס אין אמעריקע‪ ,‬וואלט ער אים געלאכט אין‬
‫פנים‪.‬‬
‫אבער אז דער אייבערשטער וויל‪ ,‬ווערן חלומות פאקטן‪ ,‬און אין‬
‫תשי"ב האט ער שוין געהאט א גוט‪-‬גייענדע פעקטארי פאר‬
‫קליידונג‪ ,‬אין אמעריקע‪ ,‬און פארשטייט זיך ‪ -‬ער איז שוין געווען‬
‫א מטופל מיט דריי זיסע קינדערלעך‪.‬‬
‫אין יענע יארן איז נאכנישט געווען די סאפיסטיקירטע ווידעא‬
‫קעמערעס אזויווי היינט צוטאגס‪ ,‬און כדי צו האלטן חשבון‬
‫אויף זיינע צענדליגע ארבעטער'ס‪ ,‬ווען מ'קומט און ווען מ'גייט‪,‬‬
‫ווער ס'ארבעט מיט א פלייס און ווער ס'פוילעצט אונטער‪ ,‬האט‬
‫ער געהאט אן אפיס א שטאק העכער דעם ריזן זאל וואו די‬
‫ארבעטער'ס האבן געארבעט‪ ,‬און ער האט אריינגעשטעלט א‬
‫באהאלטענער סקיי לייט‪ ,‬פון וואו ער האט געקענט באטראכטן‬
‫פונקטליך ווער ס'ארבעט גוט און ווער נישט‪.‬‬
‫ער האט נישט געוואלט מודיע זיין זיינע איינגעשטעלטע‬
‫דערוועגן‪ ,‬כדי זיי נישט צו מאכן שפירן ווי נאגעקוקטע פערזאנען‪,‬‬
‫און ער האט טאקע נישט אויסגענוצט דעם פענסטער'ל צו‬
‫‪................................................................................................................................................ 46‬הבשחמו הרות‬

‫דערנאך איז בערל חאצקעלאווישט‪ ,‬דער פלייסיגסטער‬ ‫אנגעקניפט גוטע קשרים מיט די אנדערע ארבעטער'ס‪ ,‬זיכער‬
‫ארבעטער אריין‪ ,‬און געבעטן א העכערונג פאר זיין‬ ‫מאכנדיג אז זיי זאלן אים נישט פאר'מסר'ן פארן באסס‪ .‬און‬
‫איבערגעגעבענע ארבעט‪ .‬משה ברוך מייעראוויטש האט אים‬ ‫אזוי זענען פארלאפן וואכן‪ ,‬און דערנאך חדשים‪ ,‬ואין פוצה פה‬
‫איבערראשט‪' :‬כ'וויל דו זאלסט זיין פון היינט און ווייטער‪ ,‬דער‬ ‫ומצפצף‪.‬‬
‫מענעדזשער פונעם גאנצן פאבריק‪ .‬כ'האב געזען דיין ארבעט‪,‬‬
‫און דיר קומט זיך דער דער העכסטס ראנגיקער פאסטן נאכן‬ ‫בערל האט זיך גערעגט‪ ,‬אז ער ארבעט אזוי שווער און ווער‬
‫בעה"ב‪ .‬פארשטייט זיך אז דיין געהאלט גייט אויך געדאפלט‬ ‫באצאלט פונקט ווי דער פוילער שטריק בערקוי‪ ,‬אבער ס'וואלט‬
‫ווערן' = נאום משה ברוך מייעראוויטש‪ ,‬באלעבאס‪.‬‬ ‫נישט עולה געווען על דעתו צו פאר'מסר'ן א אידישע ברודער‪,‬‬
‫און דערפאר האט ער געשוויגן‪ .‬און יעדער האט טאקע געמיינט‬
‫בערל חאצקעלאוויטש איז געווען פונקט אזוי אין שאק‪ ,‬ווי דער‬ ‫אז דער בעה"ב ווייסט פון גארנישט‪ ,‬וויבאלד ער פלעגט טאקע‬
‫צווייטער בערעלע ‪' -‬בערקוי'‪ .‬נישט גלייבנדיג זיינע אויערן האט‬ ‫נישט זוכן צו 'ווייזן' פאר די ארבעטערס זיינע אז ער 'ווייסט'‬
‫ער געפרעגט דעם בעה"ב פארוואס פונקט ער האט זוכה געווען‬ ‫אלעס וואס קומט פאר ביי זיך אין פאבריק‪.‬‬
‫דערצו‪' .‬נישט אז כ'האב נישט געארבעט שווער און געטריי‪ ,‬אבער‬
‫פון וואו ווייסט דער באסס פונקטליך ווי גוט איך האב געארבעט'‬
‫‪ -‬האט בערל זיך הויך געוואונדערט‪ .‬צום צווייטן מאל אין טאג‪,‬‬
‫האט משה ברוך מייעראוויטש אנגעוויזן אויפן באהאלטענעם‬ ‫ב‪.‬‬
‫פענסטער'ל‪ ,‬און בערל האט שוין גוט פארשטאנען 'במה זכה'‪.‬‬
‫ווען דער נייער יאר האט זיך אנגעהויבן‪ ,‬זענען אלע ארבעטערס‬
‫איין קשיא האט אים געעגבערט אין מח‪ ,‬און ער האט געפרעגט‬ ‫דורך כבני מרון פארן באלעבאס‪ ,‬מיט באזונדערע אפוינטמענטס‪,‬‬
‫דעם באסס‪ :‬אויב האסטו יא געוואוסט ביז יעצט‪ ,‬פארוואס‬ ‫און דער בעה"ב האט אפגע'פסק'נט יעדן לויט ווי ער האט‬
‫האסטו א גאנץ יאר געליטן פון בערקוי און געשוויגן???‬ ‫פארשטאנען אז יענער האט געארבעט‪ .‬א גוטן ארבעטער האט‬
‫ער געגעבן א רעיז‪ ,‬א שוואכערע ארבעטער האט ער נישט מוסיף‬
‫משה ברוך האט אים געענטפערט מיט א מעשה‪:‬‬
‫געווען‪ ,‬און א טויגניכטס האט ער משלח געווען‪ .‬געווענדליך‬
‫זענען נישט געווען קיין עוררין אויפן פסק דין‪ ...‬ווייל ער האט גוט‬
‫צוגעטראפן צו יעדן אין פינטל‪.‬‬
‫ג‪.‬‬ ‫אבער דאס יאר‪ ,‬ווען ער האט געזאגט פאר בערקוי אז ער‬
‫קען זיך זוכן א נייע דזשאב ערגעץ אנדערש‪ ,‬האט בערקוי‬
‫ווי באקאנט‪ ,‬איז דער לעצטער 'וועלטס הערשער' געווען דער‬ ‫אויפגעשפרינגען טענה'נדיג אז ער האט גוט געארבעט‬
‫בארימטער פראצויזישער גענעראל און אומאפיציעלער קייסער‪,‬‬ ‫(געפאפט)‪ ,‬און ער פארשטייט נישט על מה החרי האף הגדול‬
‫נאפאליאן באנעפארטא‪ ,‬וואס האט אפגעהאלטן מערערע‬ ‫הזה‪.‬‬
‫גלענצנדע נצחונות אין שלאכטפעלד‪ ,‬מיט זיין גאונ'ישער קאפ‪.‬‬
‫ער האט געקענט אויסרעכענען אויף א הפלא'דיגן אופן וואו‬ ‫דער בעה"ב‪ ,‬ר' משה ברוך מייעראוויטש האט אים גארנישט‬
‫אפצוהאלטן א שלאכט‪ ,‬און וואו ס'לוינט נישט‪ .‬אבער צום סוף‬ ‫געענטפערט‪ ,‬נאר אנשטאט דעם האט ער אים צוגעפירט צו זיין‬
‫האט ער געענדיגט זיין לעבן אין גלות אין אן אפגעזונדערטן אינזל‬ ‫באהאלטענעם פענסטער'ל און אים געזאגט‪' :‬קוק'‪ .‬ווען בערקוי‬
‫בשם סעינט העלענא‪ .‬אין גלות האט ער געגעבן פארשידענע‬ ‫האט געכאפט א בליק‪ ,‬איז ער בלאס געווארן און געכאפט אז‬
‫אינטערוויו'ס מסביר צו זיין זיינע פילאזאפיעס ותכסיסי מלחמה‬ ‫ער איז דערנאך‪ .‬משה ברוך מייעראוויטש ‪ -‬קענטיג אביסל‬
‫אד"ג‪.‬‬ ‫איינגעהאלטן‪ ,‬האט אים א פרעג געטאן שטילערהייט‪' :‬דו‬
‫פארשטייסט שוין'? אויף וואס בערקוי האט ארויסגעשאקלט‬
‫אין שטאט אושפיצין האט געוואוינט א איד‪ ,‬וואס האט זיך‬ ‫א 'יא' מיט אן אראפגעלאזטן קאפ‪ ,‬פאר בושות‪ ,‬כאפנדיג אז‬
‫געהאלטן פאר א טיפער געלונגענער טראכטער‪ ,‬בשם פייבוש‬ ‫אייגנטליך האט דער באלעבאס מיטגעהאלטן זיין 'ארבעט' א‬
‫בערגמאן‪ .‬פייבוש איז געווען דאס גענאר פון שטאט‪ ,‬קומענדיג‬ ‫גאנץ יאר‪ ,‬און האט אים גארנישט געזאגט‪ .‬זיי האבן זיך געזעגנט‬
‫מיט טעאריעס וואס זענען נישט ווערט די שפייעכץ פון מויל‪ ,‬און‬ ‫און בערקוי האט געכאפט דער מעסעדזש פארן לעבן‪.‬‬
‫מיינענדיג אז דער לשון 'חכימאי דיהודאי' רעדט פון אים‪ .‬אין‬
 ‫הבשחמו הרות‪47.................................................................................................................................................‬‬

‫טרעפן מיטן געוועזענעם פראנצויזישן הערשער ‪ -‬נאפאליאן‬ ‫אמת'ן אריין‪ ,‬וואלטן אים די שטאטס לייט שוין לאנג געשיקט‬
‫באנעפארטא‪.‬‬ ‫קיין כתרילעווקע‪ ,‬אבער כדי מקיים צו זיין דעם געהויבענעם ענים‬
‫אז א שטאט איז נישט קיין שטאט אן קיים שטאטס משוגענער‪,‬‬
‫האט מען אים געלאזט פלוידערן זיינע דברים מלהיבים את‬
‫הדעת והרעיון‪.‬‬
‫ד‪.‬‬
‫ווען די שמועות פון נאפאליאנ'ס נצחונות זענען אנגעקומען צו‬
‫אנקומענדיג אין אינזל‪ ,‬האט פייבוש געווענדעט זיינע טריט צום‬ ‫זיינע אויערן‪ ,‬האט ער דאס נישט געקענט פארשטיין‪' :‬וויאזוי‬
‫'פאלאץ' פון נאפאליאן‪ ,‬נישט בעפארן נאכקוקן דעם דין צו מ'קען‬ ‫איז בכלל מעגליך בייצוקומען דעם מעכטיגן צאר ניקאליי? ער‬
‫מאכן א ברכה שחלק מכבודו‪/‬מחכמתו‪ ,‬אויף אן אויסגעברענטער‬ ‫האט דאך אזא שטארקע מיליטער'‪ .‬ומכלל זה בא לכלל החלטה‬
‫העלד‪ .‬די אושפיצינע קהילה האט אים מיטגעגעבן א בריוו‬ ‫אז דאס איז זיכער ארויסגעזויגן פון פינגער‪ ,‬און אין כאן לא‬
‫'מטעם'‪ ,‬ווייל אפשר אזוי וועט ער קענען באקומען אן אינטערוויו‬ ‫נאפאליאן ולא מלחמה ולא כלום‪.‬‬
‫כאות נפשו הבהמית‪ .‬און צו אלעמען ‪ -‬חוץ פייבוש'ס ‪ -‬וואונדער‪,‬‬
‫האט נאפאליאן זיך דערפרייט צו זען א יודעלע וואס זוכט אים‬ ‫ווען מ'האט אים געוויזן אלטע צייטונגען [אין יענע תקופה‬
‫בחפץ לב‪ ,‬און ווייזנדיג די סימבאל הקהילה וועם ער פרעזענטירט‬ ‫פלעגט אנקומען איין אלטע אויסגעדראשענע צייטונג אין‬
‫האט נאפאליאן מסכים געווען צו ענטפערן זיינע שאלות‪.‬‬ ‫אפאר חדשים‪ ,‬און דער גאנצער שטאט פלעגט דאס ליינען מיט‬
‫דארשט און אויסקוועטשן יעדעס ביסל נייעס]‪ ,‬האט ער מסכים‬
‫פייבוש האט גלייך אויסגעשאסן‪ :‬וויאזוי האט אייער עקזיסלענץ‬ ‫געווען אז ס'איז דא א נאפאליאן‪ ,‬און אז ער פירט מלחמות‪ ,‬אבער‬
‫[דא האט ער זיך אביסל צוקעכקעט] באוויזן אפצוהאלטן‬ ‫'מנצח זיין דעם צאר'? דאס איז זיכער נישט אמת ווייל ס'איז‬
‫אזעלכע שטוינענדע זיגן אנטקעגן דעם 'אומבאזיגבארן צאר'‬ ‫נישט מעגליך! אבער נאך אפאר יאר האט ער געמוזט מודה זיין‬
‫ניקאליי? וואו ליגט די סוד באגראבן?‬ ‫דערצו‪ ,‬און ער האט זיך נישט געקענט גענוג אפוואונדערן 'וויאזוי‬
‫קען עס זיין'‪ .‬אזוי האט ער גע'חקר'נט ביז ער געוואויר געווארן אז‬
‫נאפאליאן האט געזען וואס דא גייט פאר‪ ,‬און ער האט אים‬
‫מ'האט ענטגילטיג מנצח געווען נאפאליאן‪ ,‬וואס איז געגאנגען‬
‫קורצליך אפגעענטפערט‪ :‬דו נאר איינער‪ ,‬דו מיינסט אז דער עיקר‬
‫אין גלות אין אינזל סעינט העלענא‪.‬‬
‫מלחמה ליגט אין די שטארקייט פונעם מיליטער? אדער אפילו‬
‫אין די צאל סאלדאטן וואס זענען אינעם מיליטער? דער עיקר‬ ‫און דאן האט אויפגעבליצט אין זיין קאכעדיגן מח א וואזשנער‬
‫מלחמה ליגט אין 'תכסיסי מלחמה'‪.‬‬ ‫איינפאל‪' :‬יעצט קען מען דאך רעדן מיט נאפאליאן‪ ,‬כ'העל‬
‫אריבערפארן צום אינזל‪ ,‬און אים פרעגן דירעקט וויאזוי ער האט‬
‫צוויי יסודות האב איך געהאלטן שטענדיג פאר מיינע אויגן‪,‬‬
‫דאס באוויזן'‪ .‬אבער ס'זאגט זיך גרינגער ווי ס'טוט זיך‪ ,‬אנצוקומען‬
‫איינס ‪ -‬כ'פלעג באזוכן געוויסע שטעט און שטיין אויף א שפיץ‬
‫אהין האט ער געדארפט האבן א ספעציעלע וויזע קיין ענגלאנד‪,‬‬
‫בארג‪ ,‬און באטראכטן דעם גאנצן געגענט‪ ,‬אזוי האב איך געקענט‬
‫וויבאלד דאס אינזל האט געהערט צום בריטישן מלוכה‪ .‬און דער‬
‫אויסרעכענען וואו ס'לוינט זיך צו פירן א קריג‪ ,‬וועלכע פלאץ איז‬
‫וועג צום פארווארפענעם אינזל וואלט געקאסט א שיינע פאר‬
‫געאייגנט דערפאר און וועלכע נישט‪ ,‬און אין איינוועגס האב איך‬
‫רובל‪ ,‬וואס אונזער גרויסער חכם 'פייבוש' האט נישט געהאט‬
‫געקענט זען וויפיל באטאליאנען דער שונא האט אין דעם געגענט‬
‫[לדעתו איז דאס געווען נאך א צייכן פאר זיין חכמה‪ ,‬כדכתיב 'לא‬
‫און אין יענעם געגענט‪ ,‬און אזוי אויסרעכענען מיינע ווייטערדיגע‬
‫לחכמים לחם']‪ .‬בנוסף לזה‪ ,‬ווער זאגט אז נאפאליאן וועט וועלן‬
‫שריט‪ .‬און צווייטנס ‪ -‬כ'האב געליינט אלע היסטאריע ביכער‬
‫רעדן מיט אים?‬
‫וואס רעדן פון שלאכטן‪ ,‬און אזוי אויך האב איך דורכגעליינט אלע‬
‫ביכער וואס רעדן פונעם רוסישן מיליטער מיום היווסדה‪ ,‬זייער‬ ‫אבער נישט אזא עקשן ווי פייבוש וועט אויפגעבן אזוי שנעל‪,‬‬
‫מענטאליטעט און כח‪ ,‬אא"וו‪ ,‬און דורכדעם האב איך געהאט די‬ ‫און ער האט געוואוסט אז נאפאליאן‪ ,‬דער מייסד הסנהדרין אין‬
‫סטראטעגישע כח צו מאניפולירן זייערע געוואוינהייטן צו מיין‬ ‫פאריז‪ ,‬און גלייכבארעכטיגונג געבער פאר די אידן אין אייראפע‬
‫ווילן‪ .‬און מיין מפלה אין רוסישן פראנט איז אויך נאר געווען צוליב‬ ‫[אמאנציפאציע]‪ ,‬וועט אים 'זיכער' אויפנעמען זייענדיג אפיציעל‬
‫דעם‪ ,‬ווייל כ'האב פארגעסן אריינצונעמען אין חשבון די אייזיגע‬ ‫אן אוהב ישראל‪ .‬פייבוש האט זיך אפגעשפארט א פרוטה אויף‬
‫רוסישע ווינטערס‪ ,‬וואס האבן עווענטועל פארפרוירן מיינע‬ ‫א פרוטה‪ ,‬און נאך צוויי יאר האט ער צאמגעקראצט גענוג‬
‫סאלדאטן וואס זענען נישט געווען געוואוינט צו אזאנע קעלטן‪.‬‬ ‫געלט אויף זיין ווילדן נסיעה צום אינזל 'סעינט העלענא'‪ ,‬זיך צו‬
‫‪................................................................................................................................................ 48‬הבשחמו הרות‬

‫צדיק ורע לו רשע וטוב לו'?! א טיפש מרחם וועט לכבוד דעם‬ ‫אבער דו שוטה‪ ,‬דו האסט געמיינט אז כ'האב נישט גוט געוואוסט‬
‫פשוט לייקענען אינעם פאקט אז נאפאליאן עקזיסטירט‪ ,‬ווייל‬ ‫וואס איך טו? דיר איז נישט איינגעפאלן אז איך האב טיפע‬
‫זיין קליינקעפיגע מח קען נישט משיג זיין זיינע תכסיסי מלחמה‪.‬‬ ‫חשבונות וויאזוי איך פיר מיין מיליטער?!‬
‫אבער אפילו דער וואס גלייבט אינעם מציאות פון גאט‪ ,‬נאר ער‬
‫וכל מעשי תקפו וגבורתו של נאפאליאן קיסר‪ ,‬הלוא הם כתובים‬
‫גייט ארום מיט טיפזיניגע חקירות און קשיות‪' :‬פארוואס עפעס‬
‫בספר 'דגול מרבבה'‪.‬‬
‫דארף בערל שוויצן און בערקוי מאכט א לעבן?! כ'זע נישט אז‬
‫גאט זאל צופיקסן דעם באנדיט ווי עס קומט אים'‪ ,‬אזא איינער‬
‫איז אויך א נאר‪.‬‬
‫וואס מיינסטו?! 'קודשא בריך הוא עביד דינא בלא דיינא'?! דו‬ ‫***‬
‫מיינסט אז ער 'זעט' נישט? ס'פעלט אים דען די כח פון השגחה‬ ‫משה ברוך מייעראוויטש האט פארענדיגט די מעשה צו בערל'ן‪,‬‬
‫פרטית אויף יעדן באזונדער?! זארג דיך נישט‪ ,‬ער האט זיין‬ ‫וואס האט נאכנישט געכאפט וואו די מעשה קומט דא ריין‪,‬‬
‫'פענסטער'ל' פון וואו ער קוקט זיך אום אין זיין וועלטל‪' :‬ואתה‬ ‫און אויסגעפירט‪ :‬דער בערקוי האט בעצם נישט פארדינט צו‬
‫מרום'‪ ,‬ער שטייט ביים שפיץ בארג און זעט גוט וואס דא גייט‬ ‫ארבעטן דא א גאנץ יאר‪ ,‬נאר איך בין צופעליג געווען שולדיג‬
‫פאר‪ ,‬ער שטייט ביים פענצטער'ל און באמערקט פונקטליך ווער‬ ‫זיין טאטן א קליינע טובה‪ ,‬און לכבודו האב איך געהאלטן דעם‬
‫ס'האלט ביים ארבעטן און ווער ס'איז א שטריק‪.‬‬ ‫פוילן זון א גאנץ יאר‪ ,‬אבער דו מיינסט טאקע אז איך האב נישט‬
‫איי 'ס'שטימט נישט'? נו נו‪ ,‬נישט אייביג דארף מען יענעם‬ ‫געוואוסט א גאנץ יאר אז ער איז ווערט א רעטעך?! דו מיינסט‬
‫ארויסווארפן פון געשעפט גלייך‪ ,‬און נישט אין יעדן מלחמה איז‬ ‫אז איך האב נישט געזען ווי דו שוויצט אוועק ווען ער האקט א‬
‫נאפאליאן אריינגעטאנצן‪ .‬מ'דארף וויסן צו יענער האט עפעס‬ ‫טאג?! כ'האב קוים געווארט דער יאר זאל זיך ענדיגן אז כ'זאל‬
‫זכותים וואס מ'צאלט אים אפ אויף דעם וועלט‪ ,‬אפשר איז דער‬ ‫אים קענען משלח זיין און דיר געבן דעם 'מענעדזשער' דזשאב‬
‫באשעפער 'שולדיג' א הכרת הטוב פאר זיינס א וואוילע זיידע‪,‬‬ ‫מיט א גרויסן געהאלט!‬
‫און לכבוד דעם געבט ער אים אפאר זאטע יארן‪ .‬אבער סוכ"ס‬ ‫און טאקע ווי נאפאליאן האב איך סיי באטראכט פון העכערן‬
‫יבוא הרשע על ענשו און ער גייט פליען פון פאבריק‪.‬‬ ‫שטאק ווער ס'איז ווערט און ווער נישט‪ ,‬אבער חוץ מזה איז‬
‫געדענק נאר‪ ,‬אז דער באשעפער איז אויך 'לעולם ה''‪ ,‬ער‬ ‫געווען נאך חשבונות ווען זיך אפצורעכענען מיט יעדן‪ ,‬און ווען‬
‫האלט שוין מיט דעם שלאכט קרוב צו זעקס טויזענט יאר‪ ,‬ער‬ ‫מ'דארף שווייגן און שלינגען‪ .‬כלומר‪ ,‬מ'דארף נוצן תכסיסים מער‬
‫ווי דער עצם מלחמה‪.‬‬
‫האט ארויס יעדנ'ס מעלות און חסרונות‪ ,‬און ער ווייסט וויאזוי‬
‫צאמצושטעלן דעם פאזל אויף זיין מיאעסטעטישער אופן‪.‬‬
‫אויב וואלסטו דאס געקענט פארשטיין‪ ,‬וואלסטו דאך געקענט‬
‫זיין נאפאליאן אליינס! אלא מאי‪ ,‬פארשטיי אז דו ביזט סך‬ ‫ה‪.‬‬
‫הכל א פשוטער מענטש וואס פארשטייט נישט‪ ,‬און מוז נישט‬
‫פארשטיין‪ ,‬וויאזוי צו פירן א וועלטל‪.‬‬ ‫יעדן פרייטאג צו נאכטס‪ ,‬זאגן מיר דעם פסוק (תהלים צב‪ ,‬ח)‪:‬‬
‫ואתה מרום לעולם ה'‪ .‬דער פסוק איז זייער מאדנע‪ ,‬וויבאלד‬
‫אבער דער נארישער פייבוש‪ ,‬וואס פלאגט זיך א גאנץ לעבן‬
‫גלייך פאר דעם רעדט זיך דער משורר אפ‪ :‬איש בער לא ידע‬
‫'וויאזוי קען עס זיין'‪' ,‬כ'בין נישט מסכים'‪ ,‬צו אים שרייט דער‬
‫וכסיל לא יבין את זאת‪ .‬בפרוח רשעים כמו עשב וגו' להשמדם‬
‫פסוק בקולי קולות‪ :‬איש בער לא ידע וכסיל לא יבין את זאת‪,‬‬
‫עדי עד‪ .‬און נאכהער פירט ער אויס 'ואתה מרום לעולם ה''‪ .‬וואס‬
‫ער 'פארשטייט נישט'‪ ,‬היתכן 'בפרוח רשעים כמו עשב' ‪ -‬דער‬
‫זאגט ער? ענדערש זאל ער זאגן 'ואתה צדיק ואין בך עול' אדער‬
‫באנדיט מאכט א לעבן‪ .‬ווען דער אמת איז‪ ,‬אז‪ :‬ואתה מרום‬
‫עפעס ענדליכעס‪ .‬אזוי אויך דארף א ביאור די צוויי לשונות‪,‬‬
‫לעולם ה'! דער באשעפער שטייט סיי פון דער הייעך און זעט‬
‫'מרום'‪ ,‬און 'לעולם'‪.‬‬
‫קלאר וואס דא גייט פאר‪ ,‬און סיי ער לעבט אויף אייביג און‬
‫דערפאר האט ער זיינע קאמפליצירטע חשבונות וויאזוי זאכן‬ ‫נאר באמת‪ ,‬ווען א מענטש זעט אז פאר א רשע גייט עס גוט‪,‬‬
‫זאלן אויסגעפירט ווערן‪ ,‬און ווען זיי זאלן אויסגעפירט ווערן‪.‬‬ ‫און דער צדיק נישט‪ ,‬ווערט אים שווער 'וואס איז פשט אינעם‬
 ‫הבשחמו הרות‪49.................................................................................................................................................‬‬

‫נבער‪ ,‬אן אומוויסנדער [ווי מ'פלעגט זאגט אין אויבערלאנד‪' ,‬א‬ ‫אבער זיי רואיג אז דער סוף וועט זיין אזוי‪ :‬כי הנה אויביך יאבדו‬
‫פוסטע לערע שטרוי‪-‬זאק‪ .]...‬און די לשון 'כסיל' מיין א נאר‪ ,‬א‬ ‫יתפרדו כל פועלי און‪ ,‬און לעומת זה‪ :‬צדיק כתמר יפרח‪.‬‬
‫שוטה‪ ,‬וואס איז סאך נידעריגער פון סתם אן אומוויסנדער‪.‬‬ ‫בעט זיך דער פסוק ביי אונז‪ :‬רבותי‪ ,‬געדענקטס גוט ‪' -‬להגיד‪ ,‬כי‬
‫אויף דעם זאגט דער פסוק‪' ,‬איש בער לא ידע' = אן אומוויסנדער‬ ‫ישר ה'‪ ,‬צורי ולא עולתה בו'!‬
‫וועט נישט וויסן 'פארוואס'‪ ,‬ער וועט זיך וואונדערן 'בפרוח רשעים‬
‫כמו עשב' פארוואס גייט גוט פארן רשע וכדומה‪ .‬און בעצם ‪-‬‬
‫מיר אלע זענען בגדר 'איש בער'‪ ,‬מיר קענען נישט פארשטיין‬ ‫נ‪.‬ב‪ .‬כמעשהו בפאלטאווע כך מעשהו באושפיצין‪ ,‬די מעשיות האבן‬
‫נישט קיין שייכות מיטן מציאות‪ ,‬כאטש זיי זענען באזירט אויף‬
‫חשבונות שמים און כלפי הנהגת הבורא זענען מיר טאקע פוסטע‬ ‫היסטארישע פאסירונגען [נוסח לעהמאן]‪.‬‬
‫'אמעראצים'‪ .‬נאר מיר פארלאזן זיך אז 'ואתה מרום לעולם ה''‪,‬‬
‫דער באשעפער האט זיך זיינע מהלכים און זיי שטימען [וכפי‬
‫שהסברנו לעיל כוונת לשון הכתוב 'מרום'‪ ,‬ו'לעולם']‪.‬‬
‫ו‪.‬‬
‫אבער 'וכסיל' = דער שוטה‪ ,‬דער פייבוש'ל אושפיצינער‪ ,‬דער‬
‫נארישער מענטש וואס מיינט אז אדער ער פארשטייט עס‪ ,‬אדער‬ ‫זייענדיג אין ארץ ישראל‪ ,‬נאכן דאווענען פרייטאג צו נאכטס [ווען‬
‫'איז עס נישט'‪' ,‬לא יבין את זאת' = ער פארשטייט אפילו נישט‬ ‫מען זאגט דעם 'מזמור שיר ליום השבת'‪ ...‬ואתה מרום לעולם ה'‬
‫וכו'] אין ירושלים עיה"ק ביים כותל המערבי‪ ,‬איז מיר איינגעפאלן‬
‫די נקודה אז ער איז אן 'איש בער לא ידע'‪ ,‬ער כאפט ניטאמאל‬
‫א הוספה אויף מיין פריערדיגע ביאור אויף די פסוקים‪ :‬איש בער‬
‫אז ער איז אן אומוויסנד קינד ווען ס'קומט צו פארשטיין דעם‬
‫לא ידע וכסיל לא יבין את זאת‪ .‬בפרוח רשעים כמו עשב וגו'‬
‫באשעפער'ס חשבונות‪ .‬און דערפאר קומט דער כסיל און איז‬ ‫להשמדם עדי עד‪ .‬ואתה מרום לעולם ה'‪.‬‬
‫מחליט 'ס'נישטא אזא מענטש ווי נאפאליאן‪ ,‬ווייל ס'קען נישט‬
‫זיין אז איינער זאל מנצח זיין דעם צאר'‪ .‬אבער ער איז א שוטה‪,‬‬ ‫אז בעצם איז שווער‪ ,‬פארוואס ברענגט די פסוק א דאפלטע לשון‬
‫ווייל ס'פאלט אים ניטאמאל איין אז ער איז מעגליך נישט גענוג‬ ‫'איש בער לא ידע' און 'וכסיל לא יבין את זאת'‪ .‬אויך איז שווער‪,‬‬
‫קלוג צו פארשטיין אלעס אויפן וועלט‪ ,‬און דאס אז ער פארשטייט‬ ‫פארוואס שטייט נישט 'איש בער לא ידע את זאת‪ ,‬וכסיל לא יבין‬
‫נישט גאט'ס דרכים‪ ,‬פרעגט נישט אפ דער עקזיסטענץ פון א‬ ‫את זאת'‪ .‬און צום לעצט‪ ,‬פארוואס קודם שטייט דער לשון 'בער'‪,‬‬
‫און דערנאך די לשון 'כסיל'‪.‬‬
‫גאט‪ ,‬נאר ס'פרעגט סך הכל אפ זיין איינגערעדטער 'זיך' אז ער‬
‫פארשטייט צו אלעמען און אלס‪.‬‬ ‫נאר די לשון 'בער' מיינט א ליידיגער מענטש‪ ,‬אן 'עם הארץ'‪ ,‬איש‬
‫‪................................................................................................................................................ 50‬הבשחמו הרות‬

‫פארוואס בלייבן צומישט?‬

‫ס'איז פשוט'ער ווי דו מיינסט!‬

‫'אבינו מלכינו'ס'‪ ,‬ער מאכט געוואלדעס ביים 'ונתנה תוקף'‪ ,‬ער‬

‫פרובירט צו ציטערן ביים 'כל נדרי' [נאר צוליב די ניגון‪ .‬ווייל חוץ‬ ‫אן ערנסטע דילעמא‬
‫מזה קען ער נישט פארשטיין פארוואס מ'האט גענומען דעם‬
‫מערסט התעוררות'דיגן ניגון‪ ,‬און עס ארויפגע'זרק'עט אויף אזא‬ ‫טרעף איך אן געצל גרונם אין גאס‪ ,‬זיין נאז איז אראפגעלאזט‪,‬‬
‫טריקענע הלכה'ישער תפילה ווי כל נדרי]‪ ,‬און ער שפירט טאקע‬ ‫זיינע אויגן זענען פארנעפלט‪ ,‬זיין פנים פאררויטלט‪ ,‬און זיין קול‬
‫איז באותו מצב ובאותה שעה וואלט ער קיינמאל מער נישט‬ ‫איז דערשראקן‪' .‬וואס איז'? ‪ -‬פרעג איך אים‪ .‬אבער ער קען קוים‬
‫געזינדיגט מיט די אדער יענע עבירה‪.‬‬ ‫צאמקלויבן זיינע געדאנקען‪ ,‬און ארויסברענגען זיינע ווערטער‬
‫פון מויל‪ .‬נאך אפאר געהאקטע זאצן האב איך שוין פארשטאנען‪:‬‬
‫אבער וואס איז גוט פאר א יונג בחור'ל זיך איינצורעדן אז זיינע‬ ‫ער ליידט פונעם זעלבן פראבלעם וואס אסאך אידן‪ ,‬און אפילו בני‬
‫החלטות גייען בלייבן פעסטע החלטות [ע"ע 'א נייע זמן']‪ ,‬איז‬ ‫נכר‪ ,‬ליידן דערפון‪ .‬אסאך דרייען זיך ארום פארלוירן און מסופק‬
‫נישט גוט פאר א יונגערמאן וואס זיין מרץ [ליין‪ :‬מרד] נעורים‬ ‫צוליב דעם פראבלעם‪ ,‬און אסאך ווערן אנגעזעצט און 'געבן אויף'‬
‫האט שוין אויסגעבלאזן‪ ,‬און ער ווייסט וואו ער שטייט‪ ,‬און וויפיל‬ ‫צוליב דעם‪.‬‬
‫ער וועט זיך טאקע פארבעסערן‪.‬‬
‫אפילו אין שטיבל‪ ,‬האב איך געטראפן רמזים מיט א 'לשון‬
‫וכאן הבן שואל‪ :‬איך ווייס פונעם 'אחטא ואשוב אין מספיקין בידו‬ ‫שאלה'‪ ,‬נעמליך‪ ,‬אסאך מוטשענען זיך צו פארשטיין א געוויסע‬
‫לעשות תשובה'‪ .‬און אפילו אויב כ'בין נישט אין דעם גדר ווייל‬ ‫נקודה‪ ,‬וואס אפעקטירט יעדן רעליגיעזן מענטש‪ .‬נישט אלע ‪-‬‬
‫איך זוך נישט חוטא צו זיין‪ ,‬נאר איך בין א חכם הרואה את הנולד‪,‬‬ ‫מיט הצלחה‪ .‬על כן החלטתי לבאר הענין בכי טוב כפי הנלענ"ד‪.‬‬
‫פארשטיי איך נישט וואס איז פשט פון די ימים נוראים ווען די‬
‫נקודה איז תשובה וקבלה על העתיד‪ ,‬ווען בו בשעה ווייס איך‬ ‫היות מיר האלטן יעצט אין די ימי הדין‪ ,‬ווען יעדער מענטש ‪ -‬איד‬
‫בבירור גמור אז ס'איז אוממעגליך אז איך זאל טאקע שטייגן און‬ ‫צו גוי ‪ -‬ווערט גע'משפט לטב או למוטב‪ ,‬וכל באי עולם יעברון‬
‫זיך פארבעסערן דעם קומענדיגן יאר!‬ ‫לפניו כבני מרון‪ ,‬קומט אפט אריין די מחשבה'לע ביי יעדן מענטש‬
‫שיש לו מח בקדקדו על מנת להשתמש בה‪ ,‬אז בעצם פירן מיר‬
‫קומט דער רבי ר' זושא‪ ,‬און טענה'ט‪ :‬איך האב שוין געזאגט די‬ ‫א דאפלטע לעבן‪ :‬מיר טוען תשובה אלול‪ ,‬ר"ה‪ ,‬יו"כ‪ ,‬ולמהדרין ‪-‬‬
‫זעלבע זאך נעכטן‪ ,‬אבער יעצט מיין איך עס אמת'דיג‪ ...‬ס'איז‬ ‫הושענא רבה‪ ,‬מיר זאגן צו אז מיר גייען שוין זיין גוט און וואויל‪,‬‬
‫א גוטע ווערטל‪ ,‬ס'קען האבן א טיפערע משמעות [ועוד חזון]‪,‬‬ ‫און 'טאטי‪ ,‬פון יעצט אן גייסטו נאר זען נחת פון מיר'‪ ,‬אזויווי מיר‬
‫אבער כפשוטו איז דאס חוזק געמאכט‪ .‬חוזק געמאכט פון‬ ‫זענען טאקע מחויב צו מאכן עזיבת החטא וקבלה על העתיד‪ .‬און‬
‫באשעפער‪ ,‬און חוזק געמאכט פון זיך אליינס‪ .‬וועם נארט מען‬ ‫פון די אנדערע זייט‪ ,‬ווייסן מיר אלע 'דיפ דאון' אז מה שהיה הוא‬
‫דא? איין יאר‪ ,‬צוויי יארן‪ ,‬צען יאר‪ ,‬אז מ'טוישט זיך נישט גלייך‬ ‫שיהיה ואין כל חדש תחת השמש‪.‬‬
‫נאכן תשובה טון ר"ה און יו"כ‪ ,‬ווייסט מען אז דאס יאר וועט נישט‬
‫געשען דעם אזוי ערווארטעטן שינוי‪ .‬איז וואס'זשע פשט פון‬ ‫א מענטש טוישט זיך צומאל צום גוטנס ווייל ער ווערט אביסל‬
‫שפילן דעם קינדער‪-‬שפיל?‬ ‫עלטער‪ ,‬אבער כמעט קיינמאל ווערט ער נישט בעסער נאך‬
‫די ימים נוראים‪ .‬ער מאכט טאקע געפערליכע קרעכצן ביי די‬
 ‫הבשחמו הרות‪51.................................................................................................................................................‬‬

‫ארום הונדערט יאר צוריק האט געלעבט א רבי‪ ,‬וואס איז געווען א‬
‫חידוש בימיו און אפילו אין אנדערע דורות‪ ,‬סיי מיט זיין כח התורה‬ ‫דער גאסן קערער פון וויען‬
‫[ש"ס‪ ,‬שו"ת‪ ,‬הלכה]‪ ,‬סיי מיט זיין כח החסידות וקבלה‪ ,‬און סיי מיט‬
‫א חכם האט אמאל געזאגט‪ :‬אויב איך זאל גיין אויף וואקאציע קיין‬
‫זיין חכמה וכח נגינה‪ ,‬דאס איז געווען דער דריטער דזשיקובער‬
‫ארקענסאו‪ ,‬וואו קיין איד איז נישט מצוי‪ ,‬און קיין ארטאדאקסישער‬
‫רבי ‪ -‬רבי יהושע'לע‪ ,‬הנודע בשם 'דער עטרת יהושע'‪ .‬אסאך גוטע‬
‫איד אודאי נישט‪ ,‬און קיין חסיד'ישער שטריימל איד אודאי און‬
‫ווערטלעך זענען דא פון אים‪ ,‬ואכמ"ל‪.‬‬
‫אודאי נישט‪ .‬וואלט איך שבת נאכאלס נישט אראפגענומען‬
‫ער איז איינמאל אריינגעקומען אין ביהמ"ד און דערציילט פארן‬ ‫דעם שטריימל‪ ,‬ווייל מה לי ולהם? כ'דארף זיי דען אפגעבן א דין‬
‫עולם א מעשה וואס ער האט געהאט מיטן גאסן קערער פון וויען‪.‬‬ ‫וחשבון? כ'דארף זיך לעבן גוט מיט זיי? היינט בין איך דא און‬
‫רבי יהושע'לע דזשיקובער איז אמאל געווען אין וויען‪ ,‬און זעענדיג‬ ‫מארגן צוריק אין ניו יארק! אבער אויב מאיזה סיבה שיהיה וועל‬
‫דעם גאסן קערער אויפקערן די שמוץ פון די גאסן פון וויען‪ ,‬האט‬ ‫איך דארפן גיין וואנדערן און זיך באזעצן אליינס אין ארקענסאו‪,‬‬
‫אים רבי יהושע'לע געפרעגט‪ :‬פארוואס קערט איר אויס די גאסן‪,‬‬ ‫אן קיין עסטעבליש"ט שטריימל קהילה‪ ,‬גיי איך בלי שום ספק‬
‫און ארבעט אזוי שווער‪ ,‬ס'גייט דאך ממילא מארגן ווערן צוריק‬ ‫אראפנעמען דעם שטריימל פון קאפ‪ .‬און בעצם‪ ,‬גייט דאס אריין‬
‫שמוציג‪ ,‬איז וואס העלפט דאס קערן בכלל?! האט אים דער גאסן‬ ‫אינעם אלטן יסוד פון קדמונים 'האדם נשפע על פי סביבותיו'‪.‬‬
‫קערער געענטפערט‪ :‬הער ראבינער‪ ,‬ווען איך קער ניקס די גאסן אין‬
‫אבער ס'ליגט אין דעם אויך א טיפערע באדייט‪ .‬ס'האט אויך מיט ווי‬
‫וויען‪ ,‬וואלט די מיסט דערגרייכט ביז אהיער ‪ -‬אנווייזנדיג אויף זיין‬
‫שטארק ער איז אפגעריסן פון שורש‪ ,‬ואפרש‪ .‬ווי באקאנט לויטעט‬
‫האלז‪ .‬דהיינו‪ ,‬אז די מיסט וואלט געווארן מער און מער ביז דאס‬
‫דער טרויעריגער ווערטל‪ ,‬איז אין די וואסערן לעבן די 'סטעטשו אף‬
‫וואלט אנגעקומען צום הייעך פונעם מענטש זעלבסט‪...‬‬
‫ליבערטי'‪ ,‬ליגן טויזענטער פאר טלית ותפילין‪ .‬דהיינו‪ ,‬אז די אידן‬
‫ווען מיר טראכטן אריין אין דעם פשוט'ן ענטפער‪ ,‬זעען מיר ווי‬ ‫זענען געקומען פון רוסלאנד‪ ,‬פוילן‪ ,‬וכו'‪ ,‬קיין אמעריקע‪ ,‬האבן שוין‬
‫נאריש און אומבאגרינדעט אונזער שאלה‪/‬טענה‪/‬ספק‪/‬פראבלעם‬ ‫אויפן שיף פוקר עול געווען און אוועקגעווארפן די טו"ת‪ .‬שטעלט‬
‫איז‪ .‬מיר מיינען אז מיר 'מוזן' זיך טוישן צום בעסער'ס‪ ,‬כדי צו ווערן‬ ‫זיך א פראגע‪ :‬אויב זיי זענען געווען אזוי דורכגעפוילט‪ ,‬דאן פארוואס‬
‫מכופר אויף אונזערע עבירות‪ .‬אודאי דארף דאס זיין דער מחשבה‬ ‫האבן זיי געווארט ביזן שיף? זיי האבן נאך פארן ארויפגיין אויפן‬
‫תחילה‪ ,‬און אודאי מוז זיין א החלטה זיך צו טוישן‪ ,‬און אסאך מאל‬ ‫שיף געקענט אוועקווארפן סיי וואספארא פארם פון אידישקייט!‬
‫געלונגט עס זיך צו פארבעסערן אין געוויסע נקודות‪ .‬אבער‪....‬‬ ‫נאר ווילאנג זיי זענען געווען אין אייראפע‪ ,‬לעבן משפחה‪ ,‬חברים‪,‬‬
‫דער עיקר נקודה פון ר"ה ויו"כ איז בעיקר‪ :‬רי‪-‬קאנסידערינג‪ ,‬און‬ ‫באקאנטע‪ ,‬האט ער געשפירט עפעס א קאנעקשאן‪ ,‬עפעס האט‬
‫רי‪-‬קאנעקטינג‪ .‬דהיינו‪ ,‬דער יסוד היסודות איז צו מאכן א חשבון‬ ‫אים נישט געלאזט מאכן דעם שארפן החלטה‪ .‬אבער איינמאל‬
‫הנפש‪ ,‬וואו האלט איך אויפן וועלט‪ ,‬בין איך די יאר געשטיגן‪,‬‬ ‫מ'איז אויפן שיף אן קיין שעבוד צו קיינעם‪ ,‬דאן קען זיך א מענטש‬
‫געבליבן‪ ,‬אדער געפאלן‪ ,‬וואו בין איך פארפארן‪ ,‬און וואו דארף‬ ‫דערקייקלען גאר גאר שנעל‪.‬‬
‫איך מיך בעסער מסדר זיין‪ .‬און דער תוצאה איז ‪ -‬רי‪-‬קאנעקטינג‪.‬‬
‫נישט אז אין אייראפע איז ער געווען א צדיק‪ ,‬נאר אין אייראפע‬
‫זיך מחבר זיין מיטן כל יכול וואס דורכן יאר ווערט מען פשוט‬
‫האט ער געקענט צוריקקומען‪ ,‬און אייראפע איז ער נישט געפאלן‬
‫פארגרעבט ברבות העתים‪ ,‬און אפילו מ'רעדט צו אים נאנסטאפ‬
‫ווייטער און ווייטער‪ .‬ער האט זיך עטוואס אפגעשטעלט זיין‬
‫דורכן טאג‪ ,‬ווייסט מען אפילו נישט צו וועם מ'רעדט [והא ראי'‪ ,‬אז‬
‫גאלאפ אראפ‪ .‬אבער במקום שאין איש‪ ,‬הריהו לובש שחורים‬
‫איר האט זיך געוואונדערט 'מ'רעדט צו אים נאנסטאפ דורכן טאג'?‬
‫ומתעטף שחורים ועושה מה שלבו חפץ‪ ,‬אזש ער טינקט זיך אין‬
‫'איך בין נישט קיין ברעסלאווער'? ווען איך האב געמיינט די מאה‬
‫שמוץ‪ .‬דאס זעלביגע איז מיט יעדן מענטש באשר הוא שם‪ .‬אויב‬
‫ברכות ווען מיר זאגן ברוך 'אתה' ה' וכו'‪ ,‬בלשון נוכח‪ .‬און מיר כאפן‬
‫איז נישט דא קיין כח המעצור‪ ,‬דאן גייט ער זיך דערקייקלן מער‬
‫דאס ניטאמאל אויף‪.]...‬‬
‫און מער‪ .‬אבער וואס איז דער כח המעצור? אודאי איז דא דער כח‬
‫מיר קענען קוים אויפפאסן אויף א חילוק צווישן זעקס וואכן פאר‬ ‫המעצור פונעם 'כלל'‪ ,‬דהיינו אז דורכדעם וואס ער איז 'בתוך עמי‬
‫ראש השנה‪ ,‬און זעקס וואכן נאך ראש השנה‪ .‬אבער דער עכטער‬ ‫אנכי יושבת' מוז ער זיך צושטעלן‪ ,‬לכה"פ בפרהסיא‪ .‬אבער וואס‬
‫חילוק איז אט דאס‪ :‬אז ס'נישטא קיין עכטע חילוק! אויב מיר‬ ‫איז דער כח המעצור בינו לבין קונו‪ ,‬דארט וואו קיינער זעט נישט‪,‬‬
‫וואלטן נישט געהאט קיין ימי תשובה‪ ,‬קיין ימים נוראים‪ ,‬און קיין‬ ‫דער אינערליכער דרייוו וואס זאגט אים 'עד כאן'?!‬
‫יום סליחה ומחילה [ווען מיר שפירן עטוואס ניי אז מיר זאלן זיך‬
‫‪................................................................................................................................................ 52‬הבשחמו הרות‬
‫לעבן זיך מוטשענענדיג צו פארשטיין געוויסע נקודות וואס פייניגן‬
‫אים‪ ,‬האט ער עררייכט זיין ציל‪ :‬דער ציל פון נישט זיין קיין בהמה‪,‬‬
‫דער ציל פון ומותר האדם מן הבהמה‪ ,‬דער ציל פון דע את אלקי‬
‫אביך‪ .‬ווער זאגט אז דער באשעפער דארף אז דו זאלסט גלייבן‬
‫ווי נאר? אפשר וויל ער דו זאלסט זיך אפילו מוטשענען אבער‬
‫גלייכצייטיג זוכן דעם אמת נאכאנאנד?! חותמו של הקב"ה אמת‪,‬‬
‫והדבק במידותיו של הקב"ה‪ .‬א בפירוש'ע ראי' האב איך טאקע‬
‫פונעם ספעציעלן נוסח הברכה אין תפילת שמו"ע פון ראש השנה‪,‬‬
‫אז דער גרעסטער חשיבות איז אט דאס‪ :‬וטהר לבנו לעבדך 'באמת'‪,‬‬
‫און פארוואס? 'כי אתה אלקים אמת ודברך אמת'‪ .‬געענדיגט‪ ,‬מער‬
‫דארף מען נישט‪ .‬דער עומק הדברים איז דער זעלבער‪ :‬האלקים‬
‫יראה ללבב‪ ,‬דער באשעפער עסט נישט מענטשן פלייש‪ ,‬ער קומט‬
‫נישט בטרוניא עם בריותיו‪ ,‬ער וויל אז מיר זאלן זיך קאנעקטן מיט‬
‫אים‪ ,‬און גלייכצייטיג מיט זיך‪ .‬און דאס מיינט‪ ,‬זיך קאנעקטן מיטן‬
‫אמת‪.‬‬
‫טאג‪-‬טעגליכע תפילות‪ .‬נאר אזויווי יעדע זאך‪ ,‬ווי ווייניגער דער‬
‫לסיומא דמילתא‪ ,‬וויל איך דא רעדן פון מיין פערזענליכער‬
‫ערפארונג די לעצטע האלבע יאר‪ .‬א קנאפע האלבע יאר צוריק‪,‬‬
‫י' ניסן ה'תשע"ה‪ ,‬האב איך מיך איינגעשריבן דא אין שטיבל‪ .‬מיט‬
‫א פעדער אין די האנט פון אלס קליין קינד‪ ,‬האב איך גענומען‬
‫קאטשקענען וואס מיר איז געקומען אויפן געדאנק‪ .‬יהיו שיאמרו‪,‬‬
‫ער קאטשקעט ווי א קינד‪ ,‬יהיו שיאמרו ער מאלט ווי לעאנערדא‬
‫דע ווינטשי‪ ,‬אבער הצד השוה שבכולן אז די פעדער טריקנט נישט‬
‫[נאך א מזל דאס ווערט געשריבן אויפן ווערטואלן וועלט‪.]...‬‬
‫נאך א האלב יאר איז צייט צו 'רי‪-‬קאנעקטן'‪ .‬ווער ביזטו? וואס‬
‫האסטו אויפגעטון? האסטו בכלל אויפגעטון? אויף וויפיל הינער‬
‫אויגן האסטו געטרעטן? האסטו געטון כמיטב יכולתך? איז דאס‬
‫נישט געקומען אויפן חשבון פון וויכטיגערע זאכן? וואס גייסטו‬
‫טון ווייטער? און פון די אנדערע זייט‪ :‬וויפיל נייע ידיעות האסטו‬
‫איינגעזאפט אין שטיבל? ביזטו געווארן א בעסערע מענטש?‬
‫א קלוגערע מענטש? מער 'מענטש' בכלל? האסטו דען נישט‬
‫געקענט טון עפעס מער זאכליכס ווי דאס?‬
‫אוודאי רעד איך מיך נישט איין‪ ,‬אז דער מסקנא גייט זיין 'אוועק פון‬
‫קאווע שטיבל'‪ .‬איך טו נישט תשובה דורכן זאגן 'מארגן שטיי איך‬
‫אויף אן ענדע צדיק'‪ .‬נאר איין זאך דארף דער מענטש טון‪ :‬כאפן‬
‫וואו ער האלט אויפן וועלט‪ ,‬וואו ער גייט און וואו ער שטייט‪ ,‬און‬
‫וואו ס'איז דא מקום פאר א שינוי לטובה‪.‬‬
‫ולא זו אף זו דאס איז מים הזידונים ‪ -‬דהיינו וואסערן וואו מ'קען‬
‫און לאמיר טאקע אויסנוצן דעם פלאטפארמע צו באדאנקען‬
‫אלע אונזערע חברים‪ ,‬כולם אהובים כולם ברורים‪ ,‬מכל מלמדי‬
‫השכלתי‪ ,‬לטב ולמוטב‪ .‬דעם לעצטן האלבן יאר איז מיר צוגעקומען‬
‫א געוואלד מיט אינפארמאציע בכל תחומי החיים‪ ,‬און אפילו פון‬
‫נישט אנקוקן ווי ממילא פארפאלענע]‪ ,‬וואלטן מיר מיט די צייט‬
‫געפאלן‪ .‬טאקע גאר שטייט און קוים מערקבאר‪ ,‬אבער פארט מיט‬
‫קליינע טריט וואלטן מיר געגאנגען מטה‪ .‬דאס איז דער סוד פון‬
‫דיסקאנעקשאן‪ .‬אבער היות מיר האבן אזעלכע טעג ווען מיר זענען‬
‫זיך צוריק מחבר מיטן יוצר כל היצורים‪ ,‬און מיר 'נעמען זיך פאר'‬
‫פונדאסניי‪ ,‬און מער פון אלעס ‪ -‬מיר נעמען צייט זיך זעלבסט צו‬
‫באטראכטן און זען וואס איז א דבר הצריך תיקון‪ .‬דורכדעם אליינס‬
‫מאכן מיר זיכער נישט צו פאלן ווייטער‪ ,‬נאר זיך מחדש צו זיין ‪-‬‬
‫וואס דאס איז אייגנטליך‪ ,‬צו בלייבן על מקומו ועל דגלו [מיט א‬
‫שאנס פון שטייגן אביסעלע]‪.‬‬
‫ווייל 'אויב מ'קערט נישט די שמוץ‪ ,‬קומט עס אן צום האלז'‪ .‬אבער‬
‫אז מ'קערט יא די שמוץ‪ ,‬אפילו מארגן גייט ווייטער ווערן שמוציג‪,‬‬
‫גייט עס אבער בלייבן 'פארהעלטנמעסיג ריין'‪ .‬והמבין יבין‪ ,‬אז‬
‫דאס איז דער סוד פון שבת אויך‪ ,‬און דאס איז אפילו די נקודה פון‬
‫מציאות איז מצוי‪ ,‬אלס א גרעסערע מציאה איז דאס‪ .‬און מיט‬
‫דעם פארשטייען מיר אויך‪ ,‬אז דאס איז דער פשוט'ער אפטייטש‬
‫פון 'תשובה' ‪ -‬רי‪-‬קאנעקטינג‪ ,‬צוריקקומען צום שורש‪ ,‬און בלייבן‬
‫ערליכע שטאלצע רעכטפארטיגע מענטשן און אידן‪.‬‬
‫א האלבע יאר‪...‬‬
‫די נקודה איז נוגע אין טאג טעגליכן לעבן‪ ,‬און אין כסדר'דיגע‬
‫זאכן‪ ,‬נאר סדר העולם ודרך האדם צו פארגעסן און נישט זיין‬
‫באוואוסטזיניג צו די פאקטן‪ ,‬און אודאי איז שווער מדמה צו זיין‬
‫מילתא למילתא‪ .‬אבער כ'וויל דא ברענגען נאך א קליינע דוגמא‬
‫וואס איז ענליך צום אויבנדערמאנטן נקודה‪.‬‬
‫אונזער שטיבל איז דאך באוואוסט מיטן ארויפברענגען נושאים‬
‫וואס מ'דערוואגט זיך קוים צו טון אין אנדערע מקומות‪ .‬נישט לאנג‬
‫צוריק איז דא דעבאטירט געווארן אין אפאר אשכולות די נושא‬
‫פון אמונה פשוטה ואמונה בדרך חקירה‪ .‬לענ"ד איז א דבר פשוט‬
‫אז אמונה פשוטה אן קיין חקירה איז 'אללאה אכבאר' בלע"ז‪ ,‬און‬
‫דערפאר דארף מען אויך חוקר ודורש זיין אלוקות‪ .‬מאנכע האבן‬
‫מיר געפרעגט [אין אישי]‪ ,‬אז היות דאס איז א מים שאין להם סוף‪,‬‬
‫זיך דערטרענקען דערינען‪ ,‬איז אפשר יצא שכרו בהפסדו‪.‬‬
‫מיין ענטפער איז געווען‪ ,‬אז אפילו א מענטש בלייבט מיט קשיות‬
‫און אומפארשטענדליכקייטן‪ ,‬און אפילו אויב ער לעבט אפ א גאנץ‬
 ‫הבשחמו הרות‪53.................................................................................................................................................‬‬

‫זאך וואס ווערט אדורכגעפירט מן הכח אל הפועל נאר דורך אונזער‬
‫טראדיציאנאלער וועג פון תשובה טאן‪ ,‬דורך קלאפן על חטא און‬
‫מקבל זיין לבל ישוב לכסלה עוד‪ .‬דורך דעם איז ער זיך מחבר צו זיך‪,‬‬
‫און הייבט אן פונדאסניי‪ ,‬און דורכדעם פאלט ער נישט‪ .‬אויב וואלט‬
‫ער דאס נישט געטון‪ ,‬וואלט צוביסלעך דער מענטש דערווייטערט‬
‫געווארן מער און מער ווי דער שטריימל איד אין ארקענסאו‪.‬‬
‫די באנעמונג פון די חברים האב איך מיך אסאך געלערנט‪ .‬כ'האב‬
‫נישט די ווערטער ענק צו משבח זיין ווי עס קומט ענק‪ ,‬כי רבים הם‪,‬‬
‫על כן יהיו נא בעיניכם כאילו הייתי פורטם‪...‬‬
‫לאמיר אלע זוכה זיין צו א גמר חתימה טובה‪ ,‬א לעכטיג יאר‪ ,‬און‬
‫בעיקר ‪ -‬צו תשובה [=מלשון שב‪ .‬רי‪-‬קאנעקטינג בלע"ז] מאהבה‪.‬‬

‫דערפאר‪ ,‬אפילו מיט די 'דרך התשובה' האט דאס גארנישט‬ ‫און ווי זאגט יענער? האטס מיר א פרייליכן יום כיפור!‬
‫איינגעלייגט‪ ,‬האט דאס אבער שוין איינמאל איינגעלייגט מיט די‬
‫'סיבת הדבר'‪ ,‬און מיט איר יעוד און תכלית‪ .‬ס'איז מער א ביאור אויף‬
‫'על מה עשה ה' ככה' ווי א ביאור פאר א מענטש 'מה יעשה האדם‬ ‫נספח א'‪ :‬צווישן דער 'דרך התשובה' און‬
‫וחי'‪ .‬נאר די תוצאה פון טראכטן ‪ -‬און תשובה טון געדענקנדיג מיין‬
‫נקודה ‪ -‬איז צווייפאכיג‪ .‬קודם כל‪ ,‬אז מ'ווייסט דעם סיבת הדבר‬
‫דער 'מהות התשובה'‪.‬‬
‫ותכליתה איז מען שוין נישט צומישט און מ'שפירט נישט ווי א‬ ‫וואס איך בין דא מציע‪ ,‬איז צו מאכן א צווישנשייד צווישן דער‬
‫נאר‪ ,‬און ממילא קען מען תשובה טון נארמאל וויסנדיג אז ס'דא‬ ‫'חיוב' און דער 'תכלית'‪ .‬אודאי זענען מיר אלע מחויב תשובה צו טון‬
‫הגיון אונטער דעם‪ .‬און צווייטנס‪ ,‬אז דורכדעם קענען מיר בעסער‬ ‫כמבואר בגמ' וברמב"ם‪ ,‬דורך עזיבה וקבלה‪ ,‬און טאקע אויף אזא‬
‫תשובה טון וויסנדיג אז דער יסוד התשובה איז נישט סתם רייסן‬ ‫אופן 'עד שיעיד עליו יודע תעלומות שלא ישוב לכסלה'‪ .‬וואס איר‬
‫האר פון קאפ‪ ,‬נישט סתם וויינען און חרטה האבן‪ ,‬נאר בעיקר‬ ‫פשט שטייט שוין [דאכצעך דארט אין לח"מ‪ ,‬אדער א צווייטער‬
‫זיך פריש קאנעקטן מיטן באשעפער‪ ,‬און פריש קאנעקטן מיטן‬ ‫ממפרשי הרמב"ם אויפן פלאץ]‪ ,‬אז אינעם יעצטיגן מצב ווען ער‬
‫אינערליכן זיך ‪ -‬דער נר ה' נשמת אדם‪.‬‬ ‫איז דערהויבן און די עבירה איז מאוס אין זיינע אויגן זאל ער מכיר‬
‫זיין אין די ביליגקייט פונעם חטא עד כדי כך אז ער זאל באמת‬
‫שפירן יעצט אז אזא עבירה קומט מער נישט אין באטראכט!‬
‫נספח ב'‬ ‫כאטש ווען ס'וועט קומען למעשה‪ ,‬און ער וועט אראפקריכן פון‬
‫זיין ווייסע באקיטלטע יום כיפור'דיגע הרגשה‪ ,‬וועט ער זיך נישט‬
‫דורכאויס יום כיפור‪ ,‬ביים זאגן די ברכה 'כי אתה סלחן לישראל‬ ‫קענען איינהאלטן‪.‬‬
‫ומחלן לשבטי ישורון בכל דור ודור‪ ,‬ומעביר אשמותינו בכל שנה‬ ‫נאר וואס דען? מענטשן פארשטייען נישט‪ ,‬אז אי משום הא איז‬
‫ושנה'‪ ,‬האב איך געטראכט צו מיר‪ ,‬אז מיינע אויבנדערמאנטע‬ ‫דאס סתם חוזק געמאכט‪ .‬איך ווייס און דער באשעפער ווייסט‬
‫ווערטער זענען זיכער אמת לאמיתו‪.‬‬ ‫אז כ'האב דאס זעלביגע צוגעזאגט לעצטעס יאר‪ ,‬און כ'האב‬
‫אמער‪ ,‬שטעלטס ענק פאר ווי מ'זאגט פארן מלך מלכי המלכים "דו‬ ‫דאס זעלבע זיך פארגענומען דעמאלס‪ ,‬און למעשה בין איך נישט‬
‫ביזט דאך אן אלטער נאר‪ ,‬יעדע יאר מאכסטו די זעלבע מיסטעיק‪,‬‬ ‫בעסער געווארן‪ .‬מעגליך טאקע אז למעשה איז מיין תשובה‬
‫ממילא טו'זשע א טובה 'ענד דא איט עגען'"‪ ...‬וואס איז פשט פון‬ ‫אנגענומען געווארן צוליב מיין אמת'דיגקייט בשעת'ן תשובה טון‬
‫זאגן 'ומעביר אשמותינו בכל שנה ושנה'‪ ,‬ווען מיר זינדיגן אפ יעדעס‬ ‫אין די ימים נוראים‪ ,‬אבער וואס איז פשט פון אזא פורים שפיל אויב‬
‫יאר‪ ,‬און מיר שטייען כדלים ורשים בעטן א כפרה אויף אונזערע‬ ‫דער באשעפער ווייסט ווילאנג די 'מעמד התשובה' וועט אנהאלטן‬
‫עבירות?! אלא מאי‪ ,‬מוז מען זאגן ווי אויסגעשמועסט אויבן‪ ,‬אז‬ ‫אין מיר?!‬
‫דער באשעפער ווייסט‪ ,‬און מיר ווייסן‪ ,‬פונקטליך וויפיל מיר גייען‬ ‫אויף דעם בין איך מחדש‪ ,‬וכן נראה לי כפשטות הדבר‪ ,‬אז דער‬
‫טאקע בעסער ווערן דאס יאר‪ .‬אבער אעפ"כ איז דא א חיוב תשובה‬ ‫באשעפער וויל מיר זאלן בלייבן שטיין און נישט פאלן‪ .‬אודאי איז‬
‫וואס איר יסוד הדבר איז פשוט צו בלייבן 'אין גוד שעיפ' און נישט‬ ‫בעסער אז מ'ווערט טאקע א צדיק‪ ,‬און אודאי איז גוט אפילו ווען‬
‫פאלן כסדר ווייטער‪ ,‬און דערפאר איז דער באשעפער טאקע 'מעביר‬ ‫מ'מאכט א קליינע קבלה וואס מ'האלט איין אויף למעשה‪ ,‬אבער‬
‫אשמותינו בכל שנה ושנה'‪ ,‬וכמשנת"ב לעיל‪.‬‬ ‫דער נקודה הפנימית איז אז א מענטש זאל זיך צוריק‪-‬קאנעקטן‬
‫צו זיין שורש‪ ,‬צו זיין נשמה‪ ,‬און צו זיין גאט‪ .‬און דאס איז סיי דער‬
‫פשוט'ער טייטש פונעם ווארט 'תשובה' ‪ -‬אומקערן‪ ,‬און סיי דער‬
‫‪................................................................................................................................................ 54‬הבשחמו הרות‬

‫מי גילה לבני רז זה?!‬

‫שלמטה‪ ,‬מי יודע אם היינו מתגברים על היצר הרע הזה‪.‬‬ ‫רבינו הקדוש עצם את עיניו‪ ,‬ונטפי זיעה נראו על פניו הקדושים‪ ,‬עד‬
‫שנעשו לגלי זיעה שכיסו את פניו הבוערים כלפידים‪ ,‬וירדו לזקן שירד לו‬
‫אלו האנשים שנמצאים זה עתה בעולם השפל‪ ,‬אלו המשכילים אשר‬ ‫על פי מידותיו [דיקנא קדישא בלשון הזוהר]‪ .‬ראשו נפל אחורנית‪ ,‬עשה‬
‫טועמים מכל עץ הנקלע לדרכם‪ ,‬אלו הצדיקים שבזים ולועגים ליצר‬ ‫עליית נשמה‪ ,‬ביקר בהיכלו של משיח‪ ,‬ונשמתו כבדה עליו‪ .‬מקורביו עקבו‬
‫הרחוב‪ ,‬צדיקים גמורים הם! וכה הכריזו בבית הדין של מעלה שלש‬ ‫אחריו בדאגה רבה‪ ,‬כאשר פניו נעשו חיורים כשלג‪ ,‬והחליפו צבעים בכל‬
‫פעמים‪ :‬צדיקים גמורים הם! צדיקים גמורים הם! צדיקים גמורים הם!‬ ‫רגע‪.‬‬
‫והחוט המשול"ש לא במהרה ינתק‪.‬‬
‫לאחר שתי דקות חסרי נשימה‪ ,‬פתח הרבי את עיניו‪ ,‬ושפתיו התרחבו‬
‫לכדי נימה של שחוק עילאי‪ .‬עיניו הקדושים הביטו ברוך ובחמלה על כל‬
‫***‬ ‫סביביו‪ ,‬כאשר פתח את פיו הקדוש‪ ,‬וכה אמר‪:‬‬

‫מה נהדר היה מראה פני רבינו הקדוש את סיפר את פני הדברים‪ .‬גיצים‬
‫וזיקים יצאו מפיו כאותן מראות הבזק‪ ,‬עת הפטיר הרבי במאמר אחד‬ ‫***‬
‫נוקב חדרי בטן‪ :‬כתוב בתורה 'ומשה ניגש אל הערפל אשר שם הא‪-‬להים'‬
‫(שמות כ‪ ,‬יח)‪ .‬הכוונה בזה‪ ,‬שמי שמטפס ועולה במעלות העולות בית‬ ‫בחדרו של רבי יצחק לוריא ביקרתי‪ ,‬והוא נטלני אחוז בזרועותיו עד‬
‫א‪-‬ל כמשה‪[ ,‬וכדברי ה'זוהר' ‪ -‬איתפשטותיה דמשה בכל דרא ודרא]‪,‬‬ ‫להיכלו של רבי שמעון בר יוחאי‪ .‬ראיתי שם מקובלים יושבים ביניהם‬
‫ניגש דוקא אל הערפל‪ .‬והטעם‪ ,‬הרי הפסוק מגלה‪ :‬כי שם הא‪-‬להים‪ .‬סתם‬ ‫ומשוחחים בלימוד‪ ,‬הרמ"ק והרמ"ע‪ ,‬הב"י והרח"ו‪ ,‬השל"ה והחרדים‪,‬‬
‫ולא פירש‪.‬‬ ‫הזוה"ח והסולם‪ .‬רבי יצחק לוריא ניגש אל הבימה‪ ,‬דפק בו בקלות‪ ,‬והס‬
‫הושלך בהיכל התורה של לומדי הזוהר ותורת הנסתר‪.‬‬
‫אמרו חסידיו בעלי תריסין במשנה ובגמרא‪ ,‬בעלי מחשבה במוסר‬
‫והשקפה‪ ,‬בעלי חסד ובעלי מעש‪ ,‬בעלי תשובה ובעלי עבירה‪ ,‬שאלמלא‬ ‫רבי יצחק הודיע לכולם‪ ,‬שבעולם הגשמי והשקרי והבהמי‪ ,‬אותה עולם‬
‫לא נברא הרבי אלא לומר 'תורה' זו‪ ,‬ואלמלא לא נבראנו אלא לשמוע‬ ‫שהחברים המקובלים כה שנאו וכה התעיבו‪ ,‬אותה עולם שלא נבראה‬
‫'תורה' זו‪ ,‬דיינו‪.‬‬ ‫אלא לייחד שם י‪-‬ה בו‪-‬ה ביחודא שלים‪ ,‬אותה עולם ששימשה רק‬
‫כדרגה התחתונה שבסולם אבי"ע‪ ,‬שם נמצאים אנשים יקרים מסולאים‬
‫על אחת כמה וכמה טובה כפולה ומכופלת למקום עלינו‪ ,‬שיש לנו בית‬ ‫בפז‪ ,‬יתכן והם מטילים ספק בתורת הזוהר‪ ,‬יתכן והם פוסלים תורת‬
‫מלא דברי תורה כאלו‪ ,‬ו'קאווע שטיבל' שמו‪ ,‬שם אנו ניגשים אל הערפל‬ ‫הזוהר‪ ,‬ויתכן שהם לועגים ובזים למאמיני תורת הזוהר‪ ,‬אבל באותה דף‬
‫פעם אחר פעם‪ ,‬רוצים לגלות קצת אור בנתיבותינו וסילוק אבן קטנטן‬ ‫הם מספרים אודות נסיונותיהם שעברו‪ ,‬אודות מידת היסוד‪ ,‬אודות מעשי‬
‫מדרכינו‪ ,‬עד כמה אנו צריכים להודות ולשבח את מי שברא את העולם‬ ‫'יוסף הצדיק' הפרטיים שלהם‪ ,‬ועמדו בהם‪.‬‬
‫עם מקום קדוש הזה‪.‬‬
‫המשיך רבי יצחק ‪ -‬המכונה 'האריז"ל' ‪ -‬ושאל את המקובלים‪ :‬האם אלו‬
‫ויען כל העם יחדיו ויאמר‪ :‬בעת מתן תורה אמרנו 'נעשה ונשמע' וקיימנו‬ ‫אנשים‪ ,‬אף אלו הלועגים לקדמות הזוהר אבל גם הלועגים לזונות נקרות‬
‫שניהם‪ .‬אנו עושים אבל גם שומעים‪ .‬אנו מקיימים מצוות ה'‪ ,‬אבל גם‬ ‫בדרכם‪ ,‬האם הם צדיקים אם אין?! או אז פתחו כולם את פיהם‪ ,‬ובאותה‬
‫חוקרים ויורדים לסוף דבר של ענין‪ .‬או אז יצתה בת קול מן השמים‬ ‫קול ובאותו רגע ובאותה הרגשה יחד כולם אמרו‪ :‬צדיקים גמורים הם‪,‬‬
‫ואמרה‪' :‬מי גילה לבני רז זה‪ ,‬שמלאכי השרת משתמשים בו'‪.‬‬ ‫ועליהם הפסוק אומר 'ועמך כולם צדיקים'‪.‬‬
‫שוב שאל רבי יצחק את חבריו‪ :‬של מי גדולה משל מי? שלנו או שלהם?!‬
‫***‬ ‫מיד ענו שרפי מעלה הללו בקול גדול ולא יסף‪ :‬אנו ‪ -‬בטיפסנו עלי הרים‬
‫הגבוהים‪ ,‬בריחפנו בשמי שמים‪ ,‬בהיותינו חצי‪-‬גוף חצי‪-‬נשמה‪ ,‬לא ידענו‬
‫את ההד של הבת קול היוצאת מהר חורב‪ ,‬מתערבת בהד הבת קול 'שובו‬ ‫טיבה של תאוה מהי‪ ,‬לא טיעמנו מעץ הדעת אלא מעץ החיים‪ ,‬לא נפגשנו‬
‫בנים שובבים'‪ .‬ואמרו חכמים‪ ,‬בת קול אחת היא ‪- - -‬‬ ‫עם נסיונות כאלו‪ .‬אילו היינו נפגשים במראות הצובאות‪ ,‬אילו היינו יורדים‬
‫בתקופה הנוכחי‪ ,‬אילו היו עינינו נפקחות לטעום טעמה של העולם‬
 ‫הבשחמו הרות‪55.................................................................................................................................................‬‬

‫מחשבת ישראל [ושאר ירקות]‬

‫אזוי אויך דארף זיך יוסי פון אלכסנדר שלאגן מיטן רוח היצר של‬
‫עריות‪ .‬וואס מיט דעם איז די היינטיגע נידערגע גאס ליידער פול‪.‬‬
‫און פונקט ווי דאן זענען געפאלן פליגן‪ ,‬פאלן היינט ליידער אויך‪.‬‬
‫אבער פונקט ווי דעמאלס האט א יעדע בחור זיך געקענט מתגבר‬
‫זיין אויפן יצר‪ ,‬קען היינט אויך א יעדער זיך מתגבר זיין אויפן יצר‪.‬‬
‫ווייל 'אין הקב"ה בא בטרוניא עם בריותיו' ‪ -‬ע"ז ג' ע"א‪.‬‬
‫זאת ועוד‪ ,‬פייבוש'ל פון וואלאזשין האט געהאט סאך א‬
‫גרעסערע פראבלעם‪ :‬די 'טרענד' איז דעמאלס געווען צו ווערן‬
‫'אויפגעקלערט' און א כופר באלקי ישראל‪ .‬נישט נאר דאס‪ ,‬נאר‬
‫מען האט גאר אראפגעקוקט א ישיבה בחור‪ .‬היינט אבער‪ ,‬קוקט‬
‫מען נישט ארויף אויף קיין באם‪ ,‬און איינער וואס גליטשט איז‬
‫א נאר אין רוב מענטש'נס אויגן‪ .‬דעמאלס זענען געפאלן ישיבה‬
‫בחורים ווי פליגן צום יצר פון השכלה און 'אויבער חכמישקייט'‪,‬‬
‫היינט אבער איז דאס בכלל נישט קיין פארגלייך‪ .‬כאטשיג מען‬
‫קען ח"ו נישט אוועקמאכן די גאר ציציענדע יצר הרע פון עריות‬
‫וואס איז היינט 'עקסעסיבעל' מיט א דרוק אויפן קנעפל‪.‬‬
‫וואס די כח משיכה פון די אמאליגע משכילים און אפיקורסים‬
‫צום לעצט‪' ,‬שאל אביך ויגידך זקינך ויאמרו לך'‪ .‬דער וואס האט‬
‫זיך נישט מתגבר געווען אויפן יצר ההשכלה אכציג יאר צוריק‪,‬‬
‫זענען זיינע אייניקלעך היינט גוים גמורים רח"ל‪ .‬און אינעם‬
‫בעסטן פאל ‪ -‬שונאי הדת אין ארץ ישראל‪ ,‬וואס האבן דעם‬
‫מינדסטן אנונג איבער אידישקייט‪ .‬אזוי אויך טייערע בחור'ל‪,‬‬
‫דער וואס פאלט אוועק דורכן אינטערנעט ‪ -‬וואס לכו"ע רבים‬
‫חללים הפילה‪ ,‬און כ"ש ביי בחורים ‪ -‬מיינט דאס אז ער האקט‬
‫מעגליך אפ זיין צווייגל פון אידישקייט‪ .‬עריות ענדיגט זיך נישט‬
‫דארט‪ ,‬דער בעל פעור האט זיך געענדיגט אויך מיט עבודה זרה‪,‬‬
‫און צום לעצט מיט א מגיפה‪ .‬ווייל דער וואס האט נישט קיין כח‬
‫המעצור‪ ,‬וועט זיך נישט אפשטעלן פאר קיין זאך צו ערפילן זיין‬
‫יצר הרע‪.‬‬
‫אחרי לבבכם ואחרי עיניכם‬
‫[מתוך א שמועס מיט א בחור'ל]‪.‬‬
‫פונקט ווי מיר קענען נישט פארשטיין דעם יצה"ר פון ע"ז‪,‬‬
‫וואס חז"ל האבן שוין מעביר געווען מן העולם‪ .‬און פונקט ווי‬
‫רוב מענטשן האבן נאטירליך נישט קיין תאות עריות פון די‬
‫קרובים האסורים [מאמע‪ ,‬שוועסטער]‪ .‬אזוי קענען מיר שוואך‬
‫פארשטיין דעם יצה"ר פון השכלה ‪ -‬קנאפע הונדערט יאר צוריק‪.‬‬
‫בעסער געזאגט‪ ,‬קנאפע אכציג יאר צוריק‪.‬‬
‫מיר לעבן היינט אין א סאסייעטי ווי ס'איז שווער צו פארשטיין‬
‫איז געווען‪ .‬גענוג אנצומערקען‪ ,‬אז בעפאר די מלחמה זענען‬
‫רוב כלל ישראל ליידער געווען פרייע אידן‪ ,‬און די מצב איז‬
‫נאר געווארן ערגער פון טאג צו טאג [חוץ מחבל מארמאראש‪,‬‬
‫טראנסילוואניע]‪ .‬אבער די פאקט איז‪ ,‬אז א געוואלד מיט‬
‫חשובע בחורים ‪ -‬צווישן זיי בארימטע רבי'ס און ראשי ישיבות'ס‬
‫אייניקלעך ‪ -‬זענען רח"ל אינגאנצן נחמץ געווארן‪ .‬ס'איז געווען‬
‫ווי א ברויזענדע כוואליע וואס פארשלונגט אלס וואס קומט איר‬
‫וועג‪.‬‬
‫חוץ מזה‪ ,‬האבן שוין חז"ל אנגעמערקט [נישט אויף עריות‪,‬‬
‫נאר אויף כפירה!] אין ע"ז כ"ב ע"ב‪' :‬שאני מינות דמשכי'‪.‬‬

‫***‬
‫פונקט ווי פייבוש אין וואלאזשין האט זיך מורא'דיג שטארק‬
‫געדארפט שלאגן מיטן רוח פונעם גאס‪ .‬וואס איז געווען‬
‫אנגעפיקעוועט מיט א ריח ורוח של כפירה וליצנות בה' ותורתו‪.‬‬
‫‪................................................................................................................................................ 56‬הבשחמו הרות‬

‫ברוריה האט געענטפערט פאר איר מאן רבי מאיר‪ ,‬והודה לה‪.‬‬
‫ורחמיו על 'כל' מעשיו‪.‬‬
‫זעט אויס אז דו פארשטייסט אז 'וכל הרשעה' מיינט אז זיי‬
‫זענען שולדיג ביים געבוירן ווערן אין די נישט ריכטיגע פאמיליע‪.‬‬ ‫איינמאל די אשכול האט זיך געגעבן א ריק צום נושא פון זיין‬
‫אלזא‪ ,‬דערמאן דיך פון די מושג 'תינוקות שנשבו' [ע"פ חזו"א]‪.‬‬ ‫פשוט 'פריינטליך' צום גוי‪ ,‬קען מען דא אנמערקן‪ ,‬אז דער גדול‬
‫הדור נאכן חורבן ‪ -‬רבי יוחנן בן זכאי‪ ,‬האט זיך געפירט צו גריסן‬
‫זעט אויס אז דו פארשטייסט גוט צו רציחה‪ ,‬אבער נישט‬ ‫מיט יעדן גוי וואס ער האט נאר אנגעטראפן‪ .‬און נישט נאר דאס‪,‬‬
‫אזוי שטארק צום 'ורחמיו על כל מעשיו'‪ .‬אלזא‪ ,‬צייט צו טוישן‬ ‫נאר ער האט נאך מקדים געווען צו גריסן די ערשטע‪ .‬אזוי שטייט‬
‫רעליגיע פון איינער וואס איז דוגל אין רחמנות צו איינער וואס‬ ‫אין גמ' ברכות י"ז ע"א‪' :‬אמרו עליו על רבן יוחנן בן זכאי‪ ,‬שלא‬
‫איז דוגל אינעם שווערד‪.‬‬ ‫הקדימו אדם שלום מעולם‪ ,‬ואפילו נכרי בשוק'‪.‬‬
‫די מעשה גייט אויך מיט די שוחטים וואס פלעגן אלס גריסן‬
‫דעם גוי וואס האט געארבעט אין שלאכט הויז‪ ,‬און איינמאל‬
‫זענען זיי איינגעשפארט געווארן אין פריזער‪ ,‬און זיי האבן זיך‬
‫מתוך מענה לאפיקורס‪.‬‬ ‫שוין געגרייט צום ערגסטן‪ .‬ווען פלוצלינג איז די גוי אריין און‬
‫אויפגעשלאסן דעם פריזער‪ .‬דער גוי האט זיי דערציילט‪ ,‬אז‬
‫בנוגע דיין פראבלעם מיט צוויי מיליאן גע'הרג'עטע קינדער‪.‬‬ ‫היינט אינמיטן וועג אהיים האט ער זיך געכאפט אז די שוחטים‬
‫האבן אים 'משום מה' נישט געוואונטשן דעם טראדיציאנאלן‬
‫נניח ס'דא אזא זאך ווי ימות זכאי ואל ימות חייב [די קינדער‬ ‫'א גוטן טאג'‪ ,‬און דערפאר איז ער צוריקגעקומען צום שלאכט‬
‫וואלטן אויפגעוואקסן כופרים בה']‪ ,‬שטימט עס שוין?‬ ‫הויז צו זען וואס איז געשען מיט זיי‪ .‬הוי אומר‪ ,‬זה מתן שכרן של‬
‫נניח ס'דא אזא זאך ווי תורת הגלגולים [זיי זענען אפגעקומען‬ ‫צדיקים בעולם הזה‪.‬‬
‫אלטע עוונות]‪ ,‬שטימט שוין?‬ ‫כלל גדול‪ :‬דער באשעפער איז א רחמיו על כל מעשיו‪ .‬כל‬
‫נניח ס'דא אזא זאך ווי כיון שניתן רשות למשחית וכו' [דרך‬ ‫מעשיו מיינט א גוי אויך‪ .‬ביי יונה הנביא האט מען געזען אז יונה‬
‫הטבע לאזט נישט מאכן סעלעקציעס צווישן יעדן צדיק און‬ ‫האט אפילו געכאפט א געזונטע פסוק פארן זיך נישט מרחם זיין‬
‫רשע]‪ ,‬שטימט שוין?‬ ‫אויף גוים‪ .‬ומה הוא רחום אף אתה רחום‪ .‬זיי גוט צו גוים אויך‪,‬‬
‫פונקט ווי דו וואלסט געוואלט זיי זאלן זיין העפליך צו דיך‪.‬‬
‫נניח ס'דא אזא זאך ווי בשר ודם שאינו יודע דעת עליון‪,‬‬
‫שטימט שוין?‬ ‫***‬

‫על אחת כמה וכמה ווען אלע זאכן קענען זיין די סיבה‪ ,‬למחצה‬
‫ולשליש ולרביע‪.‬‬
‫ טיפשות האט קיין גבול‪.‬‬
‫זעט אויס אז דו פארשטייסט אז די איינוואוינער אין שטאט‬
‫***‬ ‫נינוה זענען געווען אידן‪ .‬אלזא‪ ,‬זיי זענען געווען גוי'שע עובדי‬
‫בנוגע דיין פראבלעם מיטן אוועקנעמען א טאטע‪.‬‬ ‫עבודה זרה‪.‬‬

‫עס איז אזויווי דער פראבלעם מיט די צוויי מיליאן קינדער‪ .‬די‬ ‫זעט אויס אז דו פארשטייסט אז די מוסולמענער זענען עובדי‬
‫תשובות‪ ,‬די זעלביגע [בנוסף לזה אז ער האט געקענט אפקומען‬ ‫עבודה זרה‪ .‬אלזא‪ ,‬זייי האבן נישט קיין דין ווי ריכטיגע עובדי‬
‫אויף אייגענע עבירות אין דעם גלגול]‪.‬‬ ‫עבודה זרה‪.‬‬

‫אגב‪ ,‬צדיק ורע לו רשע וטוב לו האט שוין משה געפרעגט‪.‬‬ ‫זעט אויס אז דו פארשטייסט אז 'וכל הרשעה כעשן תכלה'‬
‫האסט נאך עפעס צו פרעגן? אז נישט‪ ,‬ביזטו פונקט אזויפיל‬ ‫מיינט 'רשעים' און נישט 'רשעות'‪ .‬אלזא‪ ,‬צייט זאלסט זען וואס‬
‫הבשחמו הרות‪57.................................................................................................................................................‬‬
‫אנגעהויבן פון דעם‪ ,‬אז לפי דבריך דארפן מיר זיין זיכער אז‬
‫דער אראבישער זעלבסטמערדער גייט מעגליך באקומען זיינע‬
‫גוט פארדינטע ‪ 70‬בתולות [כאטש דו גייסט מחלק זיין‪ ,‬אז‬
‫אמונה פשוטה מיינט אז מ'קען נישט מקיים זיין דעם מורידין‬
‫ואין מעלין‪ .‬איז די תשובה‪ ,‬אז יענער גלייבט מיט אמונה פשוטה‬
‫איין שטאפל ווייטער ווי דיר‪ ,‬איז ווען מאכסטו דעם צוים און‬
‫פארוואס דארף יעדער נאכטאנצן דיין 'רעד ליין']‪.‬‬
‫אריבערציענדיג צו דעם‪ ,‬אז אויב לפי דבריך שטימט נישט‬
‫דער מורידין ואין מעלין‪ ,‬שטימט דאך נישט דער אמונה פשוטה‬
‫בחוקי התורה מיט דעם‪ .‬פון שיקן דעם רוצח בשוגג אין גלות‪,‬‬
‫ביז הרג'ענען א מחלל שבת‪ .‬פון הרג'ענען עמלקים‪ ,‬ביז וכו'‪.‬‬
‫און אפילו ס'איז נישט נוגע בזמנינו‪ ,‬האסטו זיך ארויסגעדרייט‬
‫אבער נישט אפגעענטפערט די נקודה‪ .‬חוץ מזה‪ ,‬וואס מורידין‬
‫ולא מעלין איז טעארעטיש שייך בזמנינו [עכ"פ פארן קריג]‪ ,‬און‬
‫אויב דו ביזט נישט מסכים מיט דעם פרט אין תושבע"פ‪ ,‬צופאלט‬
‫דיין גאנצע בנין‪.‬‬
‫ועוד אז ס'האט זיך אויסגעפעלט אויסגעלייטערטקייט‪ ,‬ואכמ"ל‪.‬‬
‫ווייטער דיין נקודה אז דאס איז פשוט א באקוועמערע לעבן‪.‬‬
‫דאס איז ריכטיג‪ .‬גענוג הארץ עסענישן‪ ,‬גענוג הארץ צאפלנישן‪,‬‬
‫און גענוג ספיקות נודזשן דורך חקירה‪ .‬אבער בעסער די גיהנום‬
‫פונעם אמת ווי דער גן עדן פון שקר אדער אפילו טיפשות‪ .‬ווי‬
‫האט יענער געזאגט? 'אין גן עדן געפונען זיך טיפשים‪ ,‬און גיהנום‬
‫געפונען זיך חכמים‪ ,‬בעסער א גיהנום מיט חכמים ווי א גן עדן‬
‫מיט טיפשים'‪ .‬והנמשל עמוק‪ .‬חוץ מזה‪ ,‬אפשר איז דא אנדערע‬
‫פארמען פאר א געשמאקע לעבן?‬
‫לעומת דיין טענה אז היות קיינער איז ממילא נאך נישט‬
‫צוגעקומען צום אבסעלוטן אמת‪ .‬כלומר‪ ,‬דער קריסטליכער‬
‫חוקר בלייבט נאכאלס עפ"ר א קריסט‪ .‬א"כ נמצא אז מיר בלייבן‬
‫אין א שקר באבל שוין נאכן חקירה‪ ,‬און וואס'זשע פעלט עס‬
‫אויס אויב מיר זענען ממילא נשפע פון הנחות קודמות [גוט‪,‬‬
‫האסט עס אליינס נישט אזוי גוט מסביר געווען‪ ,]...‬און פון די‬
‫אנדערע זייט אמונה פשוטה פארשטייט גאט אז מ'קען נישט‬
‫פאדערן מער וכו'‪ .‬לדעתי לדעתי האט דער רבי געזאגט‪ ...‬לדעתי‬
‫איז די פאקט פונקט קאפויער‪ :‬ווען איינער איז חוקר כפי מה‬
‫שידו מגעת‪ ,‬איז אפילו ער בלייבט דעם זעלבן יצמח פורקניה‬
‫צוליב זיינע הנחות קודמות‪ ,‬דאן קומט אריין דיין נקודה אז דער‬
‫באשעפער פארשטייט אז דאס איז דער מענטשליכער וועזן‪,‬‬
‫ובבחינת אין הקב"ה בא בטרוניא עם בריותיו‪ ,‬משא"כ ווען ער‬
‫זאגט מלכתחילה מה לי ולצרה הזאת איך גלייב אזויווי מיינע‬
‫זיידעס האבן געגלייבט‪ ,‬דאן איז שטארק יתכן א טענה אויף אים‬
‫האם יגעת ומצאת? אויב ס'איז 'יגעת ומצאת'‪ ,‬דאן 'תאמין' ‪-‬‬
‫ווערט ווי טומי לפיד‪ .‬ואגב דאגב‪' ,‬רחום וחנון' אז א כלליות'דיגע‬
‫הנהגה‪ .‬רבי אביגדור מילער האט גוט געזאגט אמאל‪ ,‬אז יעדער‬
‫וואונדערט זיך אויף די קליינע פראצענט פון צדיק ורע לו רשע‬
‫וטוב לו‪ .‬די פאקט איז אבער‪ ,‬אז פינף און נייינציג פראצענט‬
‫מענטשן וואס פירן זיך כהוגן‪ ,‬איז נישט רע לו‪ ,‬און רוב מענטשן‬
‫וואס זיצן אין תפיסה אדער ווערן דער'הרג'עט‪ ,‬זענען רשעים און‬
‫גענגסטער'ס‪.‬‬
‫בנוגע דיין פראבלעם מיט סבלות מצרים‪.‬‬
‫ממה נפשך‪ ,‬פשוט'ערהייט ליינענדיג די מעשה איז עס‬
‫גארנישט אנדערש ווי סתם אן אומה וואס האט זיך ערגעץ‬
‫באזעצט און זיי זענען געווארן קנעכט פאר די אומה [א ווייטע‬
‫ביישפיל‪ ,‬שווארצע אין אמעריקע צוויי הונדערט יאר צוריק]‪.‬‬
‫ס'איז נארמאלע דרך הטבע‪ .‬אלא מאי‪ ,‬פרעגסטו אליבא דהקב"ה‬
‫פארוואס טאקע‪ ,‬איז דער ענטפער אז ער האט אונז געוואלט‬
‫אנגרייטן צו א מעמד מתן תורה וכדבריו הידועים של המהר"ל‬
‫ס'איז א לענגערע השקפה שמועס אבער די תשובות זענען‬
‫פשוט און קלאר‪.‬‬
‫בנוגע דיין שאלה וואס מיינט בנים אתם לה' אלקיכם‪.‬‬
‫מיינט זייער פשוט‪ ,‬אז כלל ישראל וועט האבן א נענטערע‬
‫קשר צום אייבערשטן ווי די אנדערע פעלקער‪ .‬משל לאב ובן‬
‫לעומת אדון ועבד‪.‬‬
‫***‬
‫דו האסט מיך [נישט] אנטוישט‪ .‬אויב מיט אזעלכע טענות‬
‫האסטו אפגעלאזט גאט‪ ,‬ווייסטו בכלל נישט וואס גאט מיינט‪.‬‬
‫די מעשה גייט מיטן שארפער חב"ד'סקער וואס האט געזען‬
‫א ליטוואק ציען ביי 'שמע ישראל' ביי 'ה' אחחחחחדדדדד'‪ .‬האט‬
‫ער זיך אנגערופן‪ ,‬מיין גאט מיט דיין גאט האבן זיך נאך קיינמאל‬
‫נישט געטראפן‪[ ...‬עפעס אזוי]‪ .‬וד"ל‪.‬‬
‫אמונה 'פשוטה'?!‬
‫‪...‬טייערע‪ ,‬מתוך כבוד והערכה מוז איך דיר זאגן‪ ,‬אז איך דינג‬
‫זיך מיט כמעט יעדעס ווארט דיינע‪.‬‬
‫‪................................................................................................................................................ 58‬הבשחמו הרות‬

‫געשמאקע לעבן?!!!‬
‫צום אמת [מיין פשט‪ ,‬יעצט איינגעפאלן‪ ,]...‬אבער סתם צו גלייבן‬
‫קיין איינשטימיגע תירוץ איז אויף דעם נישטא‪ ,‬כמה מהלכים‬
‫יש בזה‪ .‬איך וויל ציטירן מיין טאטנס תשובה‪ ,‬וואס האט זיך‬
‫איינגעקריצט אין מיין מח'ל‪ :‬שלמה המלך‪ ,‬איז דער וואס האט‬
‫געזאגט דעם מאמר 'יוסיף דעת‪ ,‬יוסיף מכאוב'‪ ,‬און אף על פי כן‬
‫ווען דער אייבערשטער האט געפרעגט שלמה'ן וואס ער וויל‪,‬‬
‫אריכות ימים וכו'‪ ,‬האט ער אים געענטפערט ‪' -‬חכמה'‪ .‬אלזא‪,‬‬
‫זעען מיר פון דעם אז ס'לוינט נאכאלס צו זיין א חכם אפילו‬
‫ס'קומט באגלייט מיט מכאובים‪ ,‬ווי א שוטה וואס לעבט א‬
‫געשמאקע לעבן‪ ...‬א שפיציגע תשובה‪ ,‬וואס בארואיגט נישט‬
‫אייביג‪.‬‬
‫אגב‪ ,‬די תשובה איז לסבר את האוזן בלבד‪ .‬שלמה האט‬
‫געשריבן 'יוסיף דעת יוסיף מכאוב' נאכן בוחר זיין אין חכמה‪.‬‬
‫אי הכי אפ"ל אז פארקערט‪ ,‬נאכן זוכה זיין צום חכמה האט ער‬
‫געזאגט אז ס'האט גארנישט אויסגעפעלט‪ ,‬ווייל יוסיף דעת‬
‫יוסיף מכאוב‪...‬‬
‫א לוזער כבן שמונים שנה‪ ,‬און אזוי אויך זיך אונטערטעניגן צו‬
‫דאן איז די אמונה א ריכטיגע אמונה‪ ,‬נאך א יגיעה אנצוקומען‬
‫ווייל מיין טאטע האט געגלייבט? אזוי ווייניג אוועקצוגעבן צו‬
‫'פרובירן' אנצוקומען צום אמת?‬
‫דאס איז שוין אפגערעדט‪ ,‬אז די מאס קריסטליכע געלערנטע‬
‫וואס זענען זיך מגייר‪ ,‬איז פראצענטועל פילפאכיג גרעסער ווי‬
‫אידישע געלערנטע וואס שמד'ן זיך‪ .‬א צייכן פון ריכטיגקייט אין‬
‫אונזער תורה בכלל‪ ,‬און א צייכן אין א מעגליכקייט אין מאכן אן‬
‫אויפריכטיגן דיסיזשן איבערן אמת'ער גלויבן [און גאט]‪ .‬נישט‬
‫אז יעדער קומט אן דארט‪ ,‬אבער ס'איז נישט אויסגעשלאסן‪.‬‬
‫כהנה וכהנה קען מען לדעתי אפפרעגן די גאנצע מאמר‪.‬‬
‫נישט אז לדעתי איז חקירה ריין פון פראבלעמען‪ .‬אדרבה‪,‬‬
‫כ'וואלט געוואלט גלייבן אמונה פשוטה‪ .‬כ'פארשטיי נאר נישט‬
‫ווי קען אזא זאך 'געמאלט זיין' [אין ישיבישע שפראך]‪ .‬אין‬
‫מיינע אויגן מיינט דאס‪ ,‬זיך אונטערטעניגן צום שוואכקייט פון‬
‫יאשקע און מוכאמעד צוגלייך‪ ,‬ודו"ק‪.‬‬

‫'אפיקורס'!‬
‫שמעתי מחכ"א‪:‬‬ ‫יוסיף דעת יוסיף מכאוב‪.‬‬
‫ווען מען שפילט 'ראממי קאב' [די עלטערע געדענקן נאך?‪]...‬‬ ‫אלס בחור'ל‪ ,‬שפאצירנדיג מיט מיין פאטער אין די גאסן פון‬
‫איז דא א ‪ ,Joker‬דאס איז דער 'מעדזשיק‪-‬קארד' צו געווינען א‬ ‫טאהשער שטעטל‪ ,‬וואו מיר זענען געווען איין מאל פאר 'א‬
‫געים ווען יענער האלט פאראויס פון דיר‪.‬‬ ‫שבת אין טאהש'‪ ,‬האב איך א פרעג געטאן מיין טאטן‪ :‬די אידן‬
‫וואס וואוינען דא‪ ,‬האבן דאך די געשמאקסטע לעבן‪ .‬קיין דאגות‬
‫אזוי אויך ווען צוויי מענטשן פירן א דיסקוסיע על הא ועל דא‪,‬‬
‫האבן זיי נישט‪ ,‬זיי לעבן פון קהל‪ ,‬לעבן פאר א רבי'ן‪ ,‬האבן שיינע‬
‫איז ווען דער פארפרומטער בלייבט חוזק (און ווען דען נישט?)‬
‫הייזער און געשמאקע לופט‪ ,‬זארגלאז און פראגע‪-‬לאז‪ ,‬מילא זיי‬
‫שיסט ער ארויס דעם 'מעדזשיק קארד'‪“ :‬אפיקורס"‪ .‬געענדיגט‪,‬‬
‫ווייסן ס'פעלט זיי א שרייפל ‪ -‬ניחא‪ ,‬אבער זיי ווייסן ניטאמאל‬
‫מיט קיין אפיקורס טאר מען זיך נישט טענה'ן‪.‬‬
‫אז זיי זענען מצומצמים‪ ,‬אין זייערע אויגן זענען זיי העכסטס‬
‫און ער ‪ -‬גרויסער שוואנץ איינער ‪ -‬גייט נאך ארויס ווי א חכם‬ ‫קלוגע מענטשן‪ .‬אלזא‪ ,‬וואס האב איך פון מיין חכמה וואס קומט‬
‫בעיניו‪ ,‬א זיגער‪ .‬ס'טייטש‪ ,‬ער האט דעם ‪ Joker‬אין זיין האנט‪.‬‬ ‫באגלייט מיט עגמת נפש נאנ‪-‬סטאפ‪ ,‬ענדערש לוינט צו זיין א‬
‫שוטה ‪ -‬וואס כאפט ניטאמאל אז ער איז א שוטה‪ ,‬און האט א‬
 ‫חלק ב'‬

‫היסטאריע‪ ,‬אנשי‬
‫שם‪ ,‬סיפורים‪ ,‬וכו'‬
‫‪....................................................................................................................... 60‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫מסעות ד'שש משזר‬

‫הקדמה‪.‬‬
‫ווי שוין אויסגעשמועסט במקו"א‪ ,‬האב איך געהאט אין פלאן אראפצושרייבן דורכאויס מיין רייזע קיין ארה"ק ‪ -‬וואו כ'האב‬
‫געוויילט איבער א וואך ‪ -‬א יעדן טאג וואס עס האט פאסירט‪ ,‬וואו כ'האב באזוכט‪ ,‬און וואסערע איינדרוקן די זאכן האבן‬
‫איבערגעלאזט אויף מיר‪.‬‬
‫למעשה האב איך נישט געהאט קיין צוטריט צום אינטערנעט‪ ,‬און כ'האב נישט געקענט אראפשרייבן מיינע געדאנקען ווען‬
‫ס'איז נאך געווען פריש‪.‬‬
‫אבער ס'איז קיינמאל צו שפעט‪ ...‬אשר על כן וועל איך אי"ה אנהייבן א סעריע ארטיקלען אפצושרייבן מיין נסיעה ווי א טאג‪-‬‬
‫בוך‪ ,‬דבר יום ביומו‪ .‬און איך האף דער עולם וועט הנאה האבן‪.‬‬

‫אויסשטרעקן אויף אפאר סיטס אזויווי אויף א בעט‪ ...‬מאנכע‬ ‫מיטוואך פרשת אמור תשע"ה‬
‫האבן טאקע אריינגעכאפט א געשמאקע שלאף אויף דעם אופן‪.‬‬
‫איך האב באקומען א 'פרימיום' זיץ‪ ,‬אזוי האבן כאטש מיינע פיס‬ ‫אנקומענדיג צום עירפארט אין ‪ JFK‬זענען מיר [אני ואשתי]‬
‫געהאט פלאץ צו אטעמען‪ .‬נאך איין מעלה איז‪ ,‬אז יעדער קען‬ ‫איבערראשט געווארן צו זען די גאר לייכטע סעקיוריטי‪,‬‬
‫נאך מיטנעמען צוויי רענצלעך‪ ,‬אן אן עקסטערן טשארדזש פארן‬ ‫שלא כדרכינו מאז ומקדם‪ .‬מיר האבן פארשטאנען אז דאס‬
‫צווייטן רענצל‪.‬‬ ‫איז א תוצאה פון פארן מיט א סטאפ אין אייראפע‪ ,‬וואו די‬
‫דא בעיסיקלי ענדיגט זיך די געשמאק פונעם רייזע מיט די‬ ‫סעקיורעטי איז פיל לייכטער ווי אל‪-‬על לדוגמא‪ .‬אונז האבן‬
‫רוס'קיס‪ .‬די עסן איז געווען גרויל‪ ,‬קיין קאקא קאלע האב איך‬ ‫שנעל איינגעטשעקט די רענצלעך און געגאנגען צום 'לאונטש'‬
‫אויך נישט געקענט טרינקען ווייל ס'איז געווען פון רוסלאנד ‪ -‬אן‬ ‫‪ -‬וואו עס זיצן געווענליך בעסערע מענטשן וואס צאלן ארום‬
‫קיין הכשר בכלל‪ ,‬קיין אייז אריינצולייגן אין די ווארימע וואסער‬ ‫‪ $50‬צו קענען דארט זיין ביזן ארויפגיין צום פליגער‪ ,‬וואו מען‬
‫‪ -‬האבן זיי אויך נישט געגעבן‪ .‬פארשטייט זיך אז ס'נישטא די‬ ‫רוהט זיך אפ אין א שיינע עלעגאנטע פלאץ‪ ,‬און מען שטעלט‬
‫נייע פארגעשריטענע כלי פאר יעדן זיץ‪ ,‬וואו מ'קען זיך אליינס‬ ‫צו עסן כיד המלך פריי פון אפצאל [איך האב גארנישט געקענט‬
‫אויסוועלן צו מ'וויל זען א ווידעא‪ ,‬קליפ‪ ,‬געים‪ ,‬וכו'‪ .‬אבער די‬ ‫עסן‪ .‬טריפות]‪ .‬אונז האבן באקומען איינטריט רעכטן בחנם דורך‬
‫חוצפה איז אז אפילו די אלטמאדישע כלי זייערע האט געהאט‬ ‫אונזער ביזנעס קרעדיט קארטל‪ ,‬וואס שטעלט דאס צו אלס‬
‫א קנאפע פאר טשענעלס‪ ,‬און 'אלע' זענען געווען רוסישע ‪ -‬אן‬ ‫איינער פון די וועגן צו צוציען קונדן צו זייער קארטל‪.‬‬
‫אפילו קיין איבערטייטש אויף ענגליש‪ .‬הקיצור‪ ,‬גרויל שבגרויל‪.‬‬ ‫מיר פארלאזן דעם אמעריקאנעם באדן מיטן רוסישן פליגער פון‬
‫'טראנסיראו'‪ ,‬ווייל מיר האבן געכאפט א מציאה אפאר חדשים‬
‫צוריק‪ ,‬אז פאר ‪ $570‬קענען מיר אנקומען קיין ארץ ישראל‬
‫מיט א סטאפ אין רוסלאנד‪ .‬מיין ווייב האט זיכער געמאכט אז‬
‫א סטאפ אין רוסלאנד‪.‬‬ ‫ס'סטאפט נישט אין אוקריינא‪ ,‬ציטערנדיג פון די רעבעלן וואס‬
‫האבן אראפגעשאסן א מאלאזיער פליגער העכער לוהאנסק‪...‬‬
‫אין רוסלאנד זענען מיר אנגעקומען דאנערשטאג פארטאגס‪,‬‬
‫וואו מיר האבן שטייצעך גלייך געזען דעם חילוק פון אמעריקע‬ ‫די פליגער איז געווען היבש ליידיג‪ ,‬און מ'האט זיך געקענט‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪61........................................................................................................................‬‬

‫מ'פארקויפט נישט [אפיציעל] קיין וואדקע אינעם לופטפעלד‪,‬‬ ‫ביז רוסלאנד‪ .‬די גאנצע לעקטער פונעם עירפארט איז געווען‬
‫כאטשיג וואדקע איז זייער נאציאנאלן סימבאל‪ ...‬די טעם דערפון‬ ‫פארלאשן ‪ -‬אפשר צו שפארן אפאר דאללער‪ ,‬גרויסע סקיי לייטס‬
‫איז‪ ,‬ווייל זיי ווילן זיך אהערשטעלן ווי א נארמאלע לאנד‪ ,‬נישט‬ ‫האבן ליכטיג געמאכט דעם נארישן עירפארט‪ .‬כ'האב געטראכט‬
‫ווי א שיכורים באר‪ .‬גראדע האט מיר מיינס א קרוב אנגעזאגט‬ ‫צו מיר‪ :‬ס'ארא שאנדע אז אמעריקע דארף זיך בכלל 'רייבן' מיט‬
‫פון פריער אז מ'פארקויפט נישט קיין וואדקע‪ ,‬און כ'האמיך‬ ‫אזא צוריקגעשטאנענע מדינה‪ .‬די געשעפטן וכו' זענען געווען‬
‫טאקע איבערצייגט דערינען‪ .‬למעשה קען מען עס קויפן אונטערן‬ ‫עשר מעלות אחורנית פון די געשעפטן אין ‪ ,JFK‬אזש ס'קען זיך‬
‫קאונטער‪ ,‬אבער ס'איז אין ערגעץ נישט אויף דיספלעי‪.‬‬ ‫ניטאמאל פארמעסטן מיטן עירפארט אין מדינת ישראל ‪ -‬נתב"ג‪.‬‬
‫נישט נאר דאס‪ ,‬נאר אפיציעל טרינקט מען דאס נישט אינעם‬ ‫מיר האבן געוואלט קויפן וואסער‪ ,‬אבער קיינער האט נישט גענומען‬
‫עירפארט‪ ,‬סאו כ'האב געדארפט גיין אין ביה"כ צו זען ווי אפאר‬ ‫קיין דאלער'ס‪ .‬נאר 'רובל'‪ .‬גיי פארשאף רובל פון ערגעץ‪ .‬כ'זוך א‬
‫ליידיגע פלעשער וואדקע ליגן דארט‪...‬‬ ‫‪ CHANGE‬מיט לעכט‪ ,‬אבער א מכה‪ ,‬קיין פלאץ אויפצוטוישן‬
‫געלט איז נישט פארהאן אין דעם פארגעשריטענעם עירפארט‪.‬‬
‫מאמא‪-‬רוסיע במיטבה‪.‬‬ ‫כ'פרוביר צו רעדן מיט מענשטן‪ ,‬אולי יחוס אולי ירחם איינער זאל‬
‫***‬ ‫צואווייזן וואו ס'איז דא א ‪ ,CHANGE‬אדער לכה"פ א געשעפט‬
‫וואס נעמט דאלער'ס‪ .‬אבער די פארשאלטענע חברה קענען נישט‬
‫נאך א דריי א האלב שעה‪ ,‬זעצן מיר זיך צוריק ארויף אויף א‬ ‫קיין מלה אחת ענגליש‪ .‬א דריטע‪-‬וועלט‪-‬מדינה אינמיטן אייראפע‪.‬‬
‫קלענערע פליגער‪ ,‬וואס פירט אונז דירעקט קיין ישראל‪ .‬א הייסע‬ ‫ענדליך נאך לאנגע פלאג און מיה האט איינער אויסגעבעקעצט פון די‬
‫שוויציגע שמוציגע פיצעלע איבערגעפילטע עראפלאן‪ .‬אבער שוין‪,‬‬ ‫ציין אז 'איין' געשעפט נעמט יא דאלערס‪ ,‬ס'הייסט‪' :‬שאקאלניצע'‪.‬‬
‫ס'איז א קורצע רייזע פון קנאפע פיר שעה‪ .‬לעבן מיר איז געזעצן אן‬ ‫יעצט דארף איך נאר טרעפן דעם געשעפט‪ ,‬ווען די אותיות זענען‬
‫איזרעאלי‪ ,‬מיט וועם כ'האב געכאפט גאנץ א געשמאקע שמועס‪.‬‬ ‫רוסישע אותיות וואס האבן אנדערע אלפעבעטס ווי רוב אנדערע‬
‫פונעם לאטיינישן גזע‪ .‬ב"ה כ'האב געטראפן דעם געשעפט נאכן‬
‫ליינען א גאר לאנגע נאמען אויפן געשעפט וואס האט געמאכט‬
‫טראכטן אז מיר רעדן פון 'טשאקאלניצע'‪ ...‬כ'האמיך געקויפט דעם‬
‫דאנערשטאג פרשת אמור תשע"ה‪.‬‬ ‫אויסגעבעטענעם באטל וואסער‪ ,‬ביי א כינעזער ארבעטער וואס‬
‫האט יא געקענט רעדן ענגליש‪.‬‬
‫אויפן פליגער אויפן וועג קיין ארץ ישראל‪ ,‬איז לעבן מיר געזעצט‬
‫א פרייער איד‪ .‬אויסגעזען ווי א ספרד'יש אפשטאמיגער‪ .‬דער איד‬ ‫א שחרית דארטן איז גאנץ געשמאק‪ .‬דער גאנצער רוסישער המון‬
‫האט גלייך אנגעהויבן א שמועס מיט מיר‪ ,‬וואו מיר האבן געקענט‬ ‫עם קוקט אויף דיר מיט בייז‪-‬וואונדער‪ ,‬און דו שפירסט אז דו ביזט‬
‫זען דעם 'תינוק שנשבה' שרייט ארויס פון אים‪.‬‬ ‫דא זיכער מתקן ווער‪-‬ווייסט‪-‬וויפיל‪-‬ניצוצות‪ ...‬גראדע לשבחם‬
‫יאמר‪ ,‬אז קיינער האט נישט געזאגט קיין קרום ווארט‪ ,‬און קיינעמ'ס‬
‫ער איז א פרייער איד‪ ,‬וואס גלייבט אין גאט‪ ,‬און לייגט תפילין יעדן‬ ‫בליק האט נישט געשפיגן מיט שנאה [ווי באוואוסט זענען די‬
‫טאג‪ ,‬אבער פון די אנדערע זייט האט ער א דירעקטע קאנעקשען‬ ‫רוסישע נישט קיין שונאי ישראל‪ ,‬משא"כ די אוקריינער וואס זענען‬
‫מיט גאט און ער שפירט זיך נישט משועבד צום תורה אין אירע‬ ‫וויסטע שונאי ישראל‪ ,‬פון ערגסטן סארט‪ ,‬שוין דורי דורות]‪.‬‬
‫געזעצן‪ .‬ווי רוב ספרד'ישע איז ער אזא מסורתי‪ ,‬גלויביגער‪ ,‬און‬
‫שטארק רעכטער מענטש וואס קוקט אן די לינקע און ארץ ישראל‬ ‫גראדע‪ ,‬אין א פרישע אנקעדאט איבער די רוסישע לופטפעלד‪,‬‬
‫ווי פשוטע פאררעטערס‪.‬‬ ‫האבן זיי געזאגט מ'זאל גיין צו איין עק פונעם לופטפעלד צו ווארטן‬
‫אויפן פליגער‪ ,‬און אנקומענדיג דארטן האבן מיר געזען אז די‬
‫דער חידוש מיט אים איז‪ ,‬אז ער האט פארשטאנען איז ארץ‬ ‫כעלמער כאכאמים האבן געטשעינדזשט זייער מיינד‪ ,‬און זיי האבן‬
‫ישראל שטייט נישט העכער אלס‪ ,‬נאר די תורה שטייט העכער‬ ‫געטוישט צום אנדערן עק לופטפעלד וואו צו ווארטן אויפן פליגער‪.‬‬
‫אלס‪ .‬ער האט מודה געווען צו מיין טענה‪ ,‬אז דורכאויס די לעצטע‬ ‫א היבשער ‪ ,walk‬אבער כ'האב באמת נישט געהאט בעסער'ס‬
‫צוויי טויזענט יאר האבן מיר נישט געהאט קיין אייגענע מדינה‪,‬‬ ‫וואס צו טון אין די צייט‪.‬‬
‫און אעפ"כ האבן מיר זיך געהאלטן אידיש נאר צוליב'ן תורה‪ .‬ער‬
‫פארשטייט אויך די חרדים וואס ווילן נישט גיין אין מיליטער אין‬ ‫ואנקעדאט גוררת אנקעדאט‪ .‬צו עטס ווילטס גלייבן צו נישט‪,‬‬
‫‪....................................................................................................................... 62‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫באמת פרובירט יורד צו זיין לדעת אחרים‪ .‬מיר האבן זיך געזעגנט ווי‬ ‫ארץ ישראל‪ ,‬זאגנדיג אז נאך אזויפיל יאר פון זיין לעבן‪ ,‬זעט מען א‬
‫גוטע פריינט‪ ,‬און כ'האב געהאט נאך א געלעגענהייט צו זען די ניצוץ‬ ‫כלליות'דיגן בליק אויף דאס אידישן פאלק‪ ,‬און חרדים זענען פונקט‬
‫אלקי וואס ברענט אין א איד‪ ,‬אליין אומוויסנד ‪ -‬אבער מיט הערצה‬ ‫אזוי וויכטיג פארן אידישן פאלק ווי דאס מיליטער‪.‬‬
‫צו אנדערע מיינונגען און שטרעמונגען‪.‬‬
‫זיין אידישן געפיל האט זיך ארויסגעזען ווען ער האט מיר דערציילט‬
‫איבער זיין ארבעט‪ ,‬זאגנדיג אז לכתחילה האט ער געארבעט אין‬
‫אמעריקע וואו ער האט זיך ארויפגעארבעט צו זיין א מענעדזשער‬
‫***‬ ‫אויף אזא פופציג ארבעטערס‪ .‬ער זאגט ווי די אמעריקאנע האבן‬
‫אים אנגעקוקט צומישט טראכטנדיג אז עפעס אן איזרעאלי פרענק‬
‫דער הייסער סרוח'דיגער פליגער‪ ,‬האט ענדליך געלאנדעט אין‬ ‫וואס קען ניטאמאל קיין פערפעקטע ענגליש [ער קען גראדע גאנץ‬
‫ארץ ישראל ארום ‪ 3:00‬נאכמיטאג‪ ,‬ווען דער עולם האט כנהוג‬ ‫גוט] איז גאר זייער באסס‪ ...‬למעשה האט ער אויפגעגעבן זיין‬
‫געקלאטשט מיט עקסטאז ווען דער עראפלאן האט בארירט‬ ‫סוקסעספולע פרעסטידזשפולע דזשאב פאר איין סיבה‪ :‬ער האט‬
‫דעם הייליגן באדן פון ארץ ישראל‪ .‬ארויסגייענדיג פון דארטן‪ ,‬בין‬ ‫נישט געוואלט ווערן קיין אמעריקאנער אנגעפרעסענער בירגער‪.‬‬
‫איך געגאנגען צום 'נשר' אפטיילונג פון מוניות [טעקסי'ס]‪ ,‬וואו‬ ‫ער טענה'ט אז די מגושם'דיגקייט אין אמעריקע‪ ,‬די רדיפת תאוה‬
‫כ'האמיך אריינגעזעצט אין טענדער מיט מיין רעביצין און דריי‬ ‫וכבוד‪ ,‬אויסגעמישט מיט צביעות און 'אפיציעלקייט'‪ ,‬איז אזוי‬
‫גרויסע רענצלעך‪ ,‬און ארויסגעפארן קיין ירושלים פארן ביליגן פרייז‬ ‫שטארק‪ ,‬אז זיין נשמה האט דאס פשוט נישט געקענט סובל זיין‪.‬‬
‫פון ‪ 140‬שקל‪ .‬גאנץ א געשמאקע מעבר פון די הייסע תל אביב'ע‬
‫לופט צו די ירושלימע אויר צח [אפילו ס'איז געווען גאנץ הייס אויך‬ ‫למעשה איז ער צוריקגעפארן וואוינען אין ארץ ישראל‪ ,‬אין עפעס א‬
‫דארטן]‪.‬‬ ‫מושב לעבן פתח תקוה וואס הייסט 'עינת'‪ .‬וואו ער וואוינט מיט זיין‬
‫ווייב [א מסורתי‪ ,‬אבער א לינקער‪ .‬ער זאגט מיר אז קיין פאליטיק‬
‫רעדט ער קיינמאל נישט מיט איר‪ ,‬ווייל נאך א מינוט וועט גיין קולי‬
‫קולות‪ ,]...‬און דריי קינדער‪ .‬ער האט באקומען אן ענליכע דזשאב‬
‫מיין דירה אין ירושלים‪.‬‬ ‫אין רוסלאנד וואו ער געפינט זיך רוב וואך‪ ,‬און פארט אהיים קיין‬
‫ארץ ישראל יעדע וויקענד [דאנערשטאג‪-‬זונטאג]‪ .‬ער רעדט שוין‬
‫מיר זענען אנגעקומען קיין ירושלים ארום ‪ 4:30‬ל"ג בעומר‬ ‫א גוטע רוסיש ווי כ'האב מיך איבערצייגט וויאזוי ער האט גערעדט‬
‫נאכמיטאג‪ .‬אונז האבן ארויסגעדינגען א דירה אין בית ישראל‬ ‫מיט די פילע רוסישע אויפן פליגער‪ .‬ער האט געמאכט א רושם ווי א‬
‫געגנט‪ ,‬אפאר הייזער אוועק פון מירע ישיבה [בית ישעי']‪ ,‬פאר‬ ‫שטיקל אינטעלעקטואל‪ ,‬און מוצלח‪.‬‬
‫הונדערט דאלער א נאכט‪.‬‬ ‫בנוגע זיין טענה אז ער טוט וואס איז רעכטפארטיג אין זיינע אויגן‬
‫מיין דירה איז ב"ה געווען גאנץ שיין‪ ,‬אין כמעשה'דיג באקוועם‪ .‬די‬ ‫צו טון‪ ,‬דהיינו מענטשליכקייט און גוטסקייט‪ ,‬און מיט דעם איז ער‬
‫חסרונות זענען באשטאנען פון נישט האבן א קוירטען ארום דעם‬ ‫יוצא זיין חוב כלפי גאט [א טענה וואס אסאך מסורתים האבן מיר‬
‫שויער‪ ,‬אזוי אז יעדעס מאל נאך א שויער האט מען געמוזט מאכן‬ ‫געזאגט במשך די יארן]‪ ,‬האב איך אים געענטפערט אז חוצמזה‬
‫'ספאנדזשא' אויף די ירושלימ'ע באלאטעס‪ ,‬אזוי אויך האט מען‬ ‫וואס ער דארף וויסן וואס גאט וויל‪ ,‬און נישט ער איז דער וואס קען‬
‫געדארפט 'אנצינדן' די הייסע וואסער אפאר מינוט פאר מ'האט‬ ‫דיסיידן וואס צו טון פאר גאט‪ ...‬האב איך א שטארקע טענה‪ ,‬אז‬
‫געוואלט נעמען א הייסע שויער‪ .‬און צום לעצט‪ ,‬מיר האבן זיך‬ ‫יעדער לינקער פרייער טוט דאס זעלביגע ווי אים אן גלייבן אין גאט‪.‬‬
‫געשפירט ווי ריכטיגע ירושלימ'ע אויפהענגענדיג די וועש אויף‬ ‫דהיינו מענטשליכקייט האט מיט דעם וואס אונזער שכל דיקטירט‬
‫שטריק נאכן וואשן אין וואש מאשין‪ ,‬ווייל קיין 'דרייער' האבן זיי‬ ‫אונז צו גוטס און רחמים‪ ,‬אפילו מ'זאל כופר זיין בה'‪ ,‬און אויב אזוי‬
‫נישט‪...‬‬ ‫פארוואס ריקט ער אריין גאט אין זיינע חשבונות?!‬

‫די מעלות זענען אבער געווען איבערוויגנד‪ :‬צוויי נארמאלע סייז‬ ‫אזוי איז געווען מיט אפאר משא ומתן'ס דורכאויס דעם שמועס‪,‬‬
‫בעדרומ'ס וואס איינס איז פארוואנדעלט געווארן אין א דיינעט‪.‬‬ ‫וואו כ'האב אים אפאר מאל געמאכט קראצן דעם שטערן‪ .‬לזכותו‬
‫פלוס א נארמאלע קיך‪ .‬פלוס א טאראסע [איצטער רעדן מיר‬ ‫יאמר‪ ,‬אז ס'האט אויסגעזען ווי ער וויל פארשטיין אנדערע‪ ,‬סאו‬
‫אויפן ירושלימער אויסשפראך‪ .]...‬וגם לרבות צוויי בית הכסא'ס‪.‬‬ ‫כ'האב געטראפן א מקום להתגדר זיך מסביר צו זיין‪ ,‬און ער האט‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪63........................................................................................................................‬‬
‫האביך געמיינט אז כ'וועל נאך אריינכאפן סוף פון תולדות אהרן‬
‫רבי'ס הדלקה‪ .‬האט זיך אויסגעלאזט א פייג א רעטעך‪ .‬די וועג‬
‫האט געדויערט לא פחות פון פיר שעה [כ'האב געטראכט צו מיר‪,‬‬
‫משל למה"ד דומה‪ ,‬כ'זאל מיך ארויסלאזן כמעט ביז וואשינגטאן‬
‫די‪ .‬סי‪ .].‬כ'בין אנגעקומען אין מירון ‪ 10:30‬ביינאכט!!! אבער‬
‫פאוואליע‪ ,‬די וועג האט נאך עפעס געהאט צו פארקויפן‪...‬‬
‫פאר אנדערע‪ .‬סך הכל איז עס געווען זייער א בע'טעמ'טע דירה‪,‬‬
‫אינמיטן וועג האט עפעס א ספרד'ישער עלטערע איד‬
‫איבערגענומען די מייק‪ .‬שטעלט זיך ארויס אז ער איז א‬
‫שטיקל רב‪ ,‬און איז עוסק בקירוב רחוקים וקירוב קרובים‪ ,‬און‬
‫ער האט גענומען אויף זיך א שיינע מנהג צו בעטן מענטשן זיך‬
‫פארצונעמען א קליינגקייט נענטער צו ווערן מיטן באשעפער‪ ,‬צו‬
‫צניעות‪ ,‬צו כשרות‪ ,‬צו לערנען הלכות‪ ,‬צו שמייכלען צו א צווייטן‪.‬‬
‫ובשכר זה וועט ער ‪ -‬ווי א טיפישער פרענק ‪ -‬גיין צו קברי צדיקים‬
‫לרחצה‪ ,‬מתפלל זיין פאר די וואס נעמען זיך פאר א דבר טוב‪.‬‬
‫און אויך וועט ער מאכן א מי שברך פאר יענעם [אמנון יצחק‪,‬‬
‫וואו ביזטו?!‪ .]...‬און חוץ מזה האט ער א רשימה פון ווייס‪-‬איך‪-‬‬
‫וויפיל רבנים וואס האבן געגעבן זייער ברכה פאר יעדער וואס‬
‫איז חלק פון זיין אויפטו‪ .‬פון חסידים ביז אשכנזים‪ ,‬פון ראשי‬
‫ישיבות ביז באבא'ס‪ .‬ער האט מרחיב געווען בדיבורו פאר ארום‬
‫א האלבע שעה‪ ,‬און די פלא איז געווען אז רוב מענטשן האבן‬
‫אים אויסגעהערט און מ'האט אים ניטאמאל שטיל געמאכט‪.‬‬
‫כ'האב נאר געטראכט צו מיר וואס וואלט געשען אויב ער וואלט‬
‫דיסיידעט צו ברעטשען אין מענטש'נס אויערן אין א באס אין‬
‫אמעריקע‪...‬‬
‫לעצטע באס בכלל‪ .‬כ'האמיך גענומען לויפן מיט איין אטעם צום‬
‫ס'איז געווען אינטרעסאנט צו באמערקן‪ ,‬ווי נאכן דרשה איז‬
‫ער ארומגעקראכן דעם גאנצן באס‪ ,‬און געפרעגט איינעם נאכן‬
‫צווייטן צו זיי ווילן זיך עפעס אינטערנעמען‪ ,‬און ער האט געמאכט‬
‫מי שברך'ס אזש ס'איז געגאנגען א רויעך‪ .‬ווי פארשטענדליך‬
‫זענען די גרעסטע קאסטומער'ס פארן מי שברך געווען אחים‬
‫לצרה ‪ -‬פרענקן אזויווי אים‪ .‬ולפלא היה בעיני‪ ,‬אז ווען ער האט‬
‫גערעדט מיט מיר‪ ,‬האט ער ניטאמאל געאפערט צו מאכן א‬
‫מי שברך‪ .‬מ'שטיינס געזאגט‪ ,‬ער האט געשפירט אז מיט דעם‬
‫באשעפעניש וועט דאס נישט עכט זיין עובר לסוחר‪[ ...‬כ'האב‬
‫למעשה אויך מקבל געווען עפעס א דבר טוב‪ :‬משמח צו זיין יעדן‬
‫טאג עפעס א איד‪ .‬כ'מיין און כ'האף אז כ'בין עס יוצא מיט מיינע‬
‫ארטיקלען]‪.‬‬
‫אנפילן די באס‪ ,‬און הערשט ארום ‪ - 6:30‬א האלבע שעה נאך‬
‫איין גאר אינטרעסאנטע מעשה האט יענער דערציילט‪ ,‬ואם‬
‫קבלה היא נקבל‪ :‬ער דערציילט אז זיין טאטע איז געווען א‬
‫גרויסע עובד ה'‪ ,‬א תלמיד חכם‪ ,‬און חשוב‪ .‬ווען ער איז געווארן ‪69‬‬
‫יאר אלט‪ ,‬איז ער קראנק געווארן מיט א שטערבליכע קראנקייט‪,‬‬
‫נאכהער האבן מיר געזען א קליין צימער'ל וואס איז אפשר כשר‬
‫פאר א שיעור סוכה‪ ,‬דער אייגנטומער האט מיר מסביר געווען אז‬
‫דארט איז אמאל געווען א בית הוראה‪ .‬דהיינו‪ ,‬כ'האב געהאט די‬
‫זכיה צו וואוינען אינעם דירה פונעם הייליגן גאון וצדיק 'רבי נטע‬
‫פריינד' זצ"ל‪ ,‬וואס איז ממש לעצטנס אוועק‪ ,‬און א יונג קאפל‬
‫האט איבערגענומען די דירה וואס זיי דינגען אויס מפעם לפעם‬
‫פאר א קליינע סכום דמי שכירות‪.‬‬
‫נאכן אויספאקן די סחורה‪ ,‬זיך אפרוען פאר אפאר מינוט‪ ,‬זענען‬
‫מיר געגאנגען טון דאס וויכטיגסטע‪ :‬אויפטוישן אפאר דאלער‬
‫אויף שקל צו קענען טון עפעס ווייטער‪ ,‬אבער צו מיין רוסישן מזל‬
‫בין איך דורך איין ‪ chane‬נאכן אנדערן‪ ,‬און קיין איינס איז נישט‬
‫געווען אפן! 'פארוואס?' ‪ -‬פרעגט איר‪' ,‬ווייל ס'דאך ל"ג בעומר‬
‫און דער עולם פארט קיין מירון'!!! ענדליך נאכן קריכן איבער די‬
‫גאסן פון ירושלים‪ ,‬האב איך געטראפן איין מקום וואס איז נאך‬
‫געווען אפן‪ ,‬כ'האמיך אויפגעטוישט אפאר מאות‪ ,‬און 'יאללא'‪,‬‬
‫געגאנגען קיין מירון‪...‬‬
‫אבער גיי טרעף אן אויטאבאס‪ .‬די באסעס פון אגד זענען שוין‬
‫נישט ארויסגעפארן שפעט נאכמיטאג‪ ,‬און אנדערע פריוואטע‬
‫קאמפאניס האבן שוין אויך נישט געשיקט קיין באסעס אזוי‬
‫שפעט‪ .‬ס'איז פערטל צו זעקס נאכמיטאג‪ ,‬ווען איך באמערק‬
‫אז איין לעצטע באס גייט ארויספארן אין פופצן מינוט ארום‪.‬‬
‫‪ 6:00‬פארט ארויס די לעצטע באס פון האפפמאן טורס‪ ,‬און די‬
‫מקום מיועד וואו מ'פארט ארויס קיין מירון [א רחמנות אויף מיין‬
‫ווייב‪ ,]...‬נאכן זיין נים ולא נים‪ ,‬ניר ולא ניר‪ ,‬שוין איבער ‪ 24‬שעה‬
‫זייט כ'בין ארויסגעפארן פון אמעריקע‪ .‬אבער היידא! מיר פארן‬
‫קיין מירון‪...‬‬
‫מסע מירון‪.‬‬
‫ס'איז שוין ל"ג בעומר נאכמיטאג ‪ ,6:00‬ואין קול ואין עונה‪ .‬טיפיקל‬
‫איזרעאליס וואס מאכן א לעבן אויפן חשבון פונעם רייזנדער‪ .‬זיי‬
‫האבן קודם געווארט ס'זאל זיין א ריזיגע עולם וואס זאל זיכער‬
‫זייער שרייעדיגע פלאקאטן איבער די גאסן האבן פארפירט אז‬
‫ס'וועט ארויספארן זייער באס ‪ -‬איז מען ענדליך ארויסגעפארן‬
‫בשעה טובה ומוצלחת‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................... 64‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫קיין סאך צו טון איז אונז נישט געבליבן‪ ,‬מיר האבן אביסל‬ ‫און די דאקטוירים וואס האבן אים אונטערגעזוכט האבן געזאגט‬
‫ארומשפאצירט צו שפירן ירושלימ'ע לופט‪ ,‬זען אפאר מאה‬ ‫אז ער איז שוין א טריפה‪ .‬כלומר‪ ,‬ער וועט נישט איבערלעבן דאס‬
‫שערים'ניקעס‪ ,‬און טועם זיין אביסל געבעקס פון 'נחמה'‬ ‫יאר ל"ע‪ .‬האט זיין טאטע זיך אנגערופן‪ ,‬אז אויף דעם דארף ער‬
‫בעקעריי ‪ -‬וואו דו קענסט באקומען א בארג מיט מזונות פאר‬ ‫נישט קיין דאקטאר‪ ,‬ווייל דוד המלך זאגט דאך שוין‪ :‬ימי שנותינו‬
‫אפאר צענט‪.‬‬ ‫בהם שבעים שנה‪ .‬און אעפ"כ אויב דער באשעפער וויל‪ ,‬וועט ער‬
‫מאריך ימים זיין‪ .‬למעשה ‪ -‬דערציילט זיין זון ‪ -‬האט ער מאריך‬
‫נאכהער האבן מיר גענומען א מונית‪-‬טעקסי צום לעגענדארן‬ ‫ימים געווען נאך ‪ 40‬יאר‪ ,‬און איז אוועק ביי די ‪ 109‬יאר!!! ער האט‬
‫'שוק מחנה יהודה'‪ ,‬וואו מ'כאפט א שטיקל באגריף וויאזוי ס'האט‬ ‫איבערגעלעבט אלע דאקטוירים וואס האבן אים מנבא געווען ‪40‬‬
‫אויסגעזען א יריד אין די אלטע היים‪ ...‬באוואפנט מיט קעמרע‪,‬‬ ‫יאר פריער אז ער האט ווייניגער פון א יאר צו לעבן‪ ...‬ביי די ‪85‬‬
‫קעמ‪-‬קארדער‪ ,‬און אפאר דאלער‪ ,‬האב איך מיך ארויסגעלאזט‬ ‫האט ער נאך געפאסט גאנץ עשרת ימי תשובה‪ ,‬געשטאנען יו"כ‬
‫איבערן שוק צו כאפן מציאות‪ .‬חוץ פון די ריזיגע אויסוואל פון‬ ‫אויף די פיס‪ ,‬ווי די אמאליגע חסידים הראשונים‪ .‬הפלא ופלא!‬
‫עסן‪ ,‬און יעדע סארט עסן א ריזיגע אויסוואל פון טעמים און‬
‫קאמפאניס‪ ,‬זענען דא א ריזיגע אויסוואל פון הכשרים‪ .‬פון בד"צ‬ ‫אנקומענדיג אין מירון האט מיר מקבל פנים געווען א ריזיגע‬
‫עדה החרדית ביז הרב שלמה מחפוד [געווען אמאל יו"ר פון הרב‬ ‫געמיינדע פון‪ ...‬מיסט‪ .‬בערג מיט מיסט זענען געווען איבעראל‪.‬‬
‫לאנדא'ס השגחה‪ ,‬וירא מנוחה כי טוב און האט געמאכט שבת‬ ‫מענטשן זענען געווען בעיקר ברעסלאווע‪ ,‬ספרד'ישע‪ ,‬און‬
‫פאר זיך]‪ ,‬פון בד"צ בית יוסף [הרב עובדיה'ס קינדער וואס שארן‬ ‫משוגעים‪ .‬ווייניג נארמאלע און קיין איין פייער איז שוין נישט‬
‫גאלד] ביז הרב רובין [א סלאנימער חסיד]‪ ,‬און פון בד"צ אגודת‬ ‫געווען ביים מערה‪ .‬א היבשע דיסעפוינטמענט פארן זיך שלעפן‬
‫ישראל [וואס חוץ פון זייער הכשר‪ ,‬ווייסט קיינער נישט צו זאגן‬ ‫‪ 4‬שעה קיין מירון‪ ,‬נאכן וויילן אין די הימלען כמעט א מעת לעת‪.‬‬
‫פון זיי‪ ]...‬ביז כלערליי הכשרים אשר לא שתזפם עין השמש עד‬ ‫נאכדערצו ווען די באס אויף צוריק האט געדארפט ארויסצופארן‬
‫עתה‪...‬‬ ‫א קנאפע ‪ 75‬מינוט שפעטער‪ .‬אבער מיר האבן ארויסגענומען‬
‫דאס מערסטע שייך‪ ,‬זייענדיג מתפלל ביים ציון המצוינת פון‬
‫די קולות וברקים זענען געווען א ריכטיגע הכנה צו קבלת‬ ‫רשב"י‪ ,‬וואס לכבודו האב איך אפגעשריבן א מאמר בפני עצמו‪ .‬די‬
‫התורה‪ .‬די וועג וויאזוי זיי זענען נאכגעלאפן יעדע פאטענציעלע‬ ‫הרגשים ווערן פון זיך אליינס גאר ווארעם‪ ,‬און מיט א לייכטערע‬
‫קאסטומער האט אויך געענדלט אין די מלאך וואס איז‬ ‫געמיט האב איך פארלאזט דעם מקום מנוחה פון איינער פון די‬
‫ארומגעלאפן זוכן א קונה פאר די תורה‪ .‬און די שפאט ביליגע‬ ‫גרעסטע תנאים אין די וועלט‪.‬‬
‫פרייז פאר די מציאות וואס מ'האמיר זיך איינגעקויפט‪ ,‬האט‬
‫אודאי דערמאנט אינעם נעשה ונשמע‪ .‬צווישן די מעדנים וואס‬ ‫ולפלא היה בעיני‪ ,‬אז ווי נאר ל"ג בעומר האט זיך געענדיגט‪,‬‬
‫כ'האב איינגעקויפט האבן זיך געציילט די טרעידמארקס פון‬ ‫האבן זיך געענדיגט אלע 'ח"י רוטל משקה'ס' אויך‪ ...‬כ'האמיך‬
‫ארץ ישראל בכלל און שוק מחנה יהודה בפרט‪ :‬בא'טעמ'טע‬ ‫געמוזט איינקויפן אין א געשעפט עפעס א טרינק‪ .‬און צוריק קיין‬
‫חאלווא‪ ,‬גע'ספייס'טע סלטים [דיפס בלע"ז]‪ ,‬און אסאך פיצוחים‬ ‫ירושלים מיט א פרישע כמעט ‪ 4‬שעה'איגע רייזע‪.‬‬
‫[ניסלעך]‪...‬‬
‫נאכן כאפן דעם לאנג ערווארטעטן שויער‪ ,‬בין איך אריינגעפאלן‬
‫די קליינע שמאלע געסלעך אנגעשטאפט מכל טוב וטוב מיט א‬ ‫אן ערשעפטער אין בעט ‪ -‬נישט פאר כ'האב שוין געהערט די‬
‫רייצנדע שמעק‪ ,‬די בעטנדיגע אויגן פון די מוכרים‪ ,‬און ועל כולם‬ ‫פייגלען זינגען זייער פרימארגן געזאנג‪ .‬יחד כולם הודה שש‬
‫דעם אינטרעסאנטן ספעקטאקל אז ווען א מוכר האט מחליט‬ ‫משזר והמליך את ה' ואמר וקרא קריאת שמע של שחרית‪ ,‬און‬
‫געווען אהיימצוגיין האט ער פארקויפט 'חלות' פאר א שקל!!!‬ ‫דערנאך האב איך געכאפט א טיפע שלאף 'אויף א בעט' נאך אזא‬
‫האט אויף מיר איבערגעלאזט אן אומגעהויערן איינדרוק ‪-‬‬ ‫‪ 35‬שעה‪ .‬ווען איך בין אויפגעשטאנען‪ ,‬וועל איך נישט מודיע זיין‪...‬‬
‫אזויווי יעדעס מאל ווען איך באזוך אין דעם שוק‪ .‬דמיון נאר צו זען‬
‫חסיד'ישע אידן אין ב"פ וומסב"ג שרייען אזוי און פארקויפנדיג‬
‫פון א פחות מדל"ת על דל"ת זיינע סחורה‪...‬‬
‫פרייטאג פרשת אמור תשע"ה‪.‬‬
‫ווי אויבנדערמאנט‪ ,‬האב איך מיך אויפגעוועקט גאר שפעט‬
‫פרייטאג‪ ,‬נאכן זיין אויפן וועג פאר ארום אנדערהאלבן טאג‪.‬‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪65........................................................................................................................‬‬

‫שפעטער האב איך מיך געכאפט אז די סיבה פאוואס עס איז‬

‫געווען אזא ריזן עולם איז וויבאלד ס'איז געווען שבת נאך ל"ג‬
‫***‬
‫בעומר‪ ,‬ווען אלע אמעריקאנע זענען געקומען טאפן דעם אויר‬ ‫אויף צוריק בין איך געגאנגען באזוכן א נאנטע משפחה מיטגלידער‬
‫פונעם כותל‪ ,‬מקום שלא זזה השכינה מעולם‪.‬‬ ‫וואס וואוינט אין ארץ ישראל‪ ,‬פאר וועם איך האב מיטגענומען א‬
‫גאנצע רענצל אמעריקאנע סחורה וואס יענער האט געדארפט‪.‬‬
‫דאס ווערטל לויטעט‪ :‬וואס טוט א איד אין ארץ ישראל? א נישט‬
‫דארט האב איך געגעסן טועמי'‪ ,‬און עווענטועל אלע סעודות‬
‫סאטמארע גייט צום כותל‪ ,‬א סאטמארע גייט נישט צום כותל‪,‬‬
‫שבת‪ .‬אין מקוה ערב שבת בין איך געגאנגען מיטנעמענדיג מיין‬
‫און א אויפגעקלערטע סאטמארע גייט צום כותל און זאגט אז ער‬
‫אייגענע האנטוך‪ ,‬שעמפו‪ ,‬און זייף‪ ,‬און נישט מיטנעמענדיג מיין‬
‫האט גארנישט געשפירט‪...‬‬
‫בערזל‪ ...‬ווער ס'האט געלערנט אין ארץ ישראל ווייסט פארוואס‪.‬‬
‫איך צייל מיך פון די ערשטע‪ ,‬און דערפאר שפירט זיך געוואלדיגע‬ ‫גראדע האט די מקוה [שידלאווצע] יא געהאט א ריינע בור‪ ,‬פלוס‬
‫געגועים‪ ,‬ספעציעלע בענקשאפט‪ ,‬און טיפע כיסופין צום‬ ‫הייסע וואסער פאר א שויער‪ .‬א נס גלוי אין ירושלים עיר הקודש‪.‬‬
‫בורא כל עולמים‪ ,‬שטייענדיג ביי אזא הייליג ארט‪ ,‬ובפרט נאכן‬
‫כ'בין צוריק צו מיין דירה אפאר מינוט פאר שבת‪ ,‬לאאאאאאאאאנג‬
‫אריינטראכטן איבער דעם צוויי טויזנט יעריגן גלות און די שיבת‬
‫נאכן ירושלימ'ע זמן‪ ,‬וואס איז באלד א שעה פארן שקיעה‪ ,‬אבער‬
‫ציון וכו'‪.‬‬
‫אויב דו פארסט דעמאלס אדורך מאה שערים דאן 'הותר דמך'‪...‬‬
‫מיר האבן ארומגע'סניפ'ט די מנינים‪ ,‬קרליבך‪ ,‬מונדרר [אפילו‬ ‫כ'האמיך שנעל מסדר געווען‪ ,‬און מיטגענומען מיין רעביצין אויף‬
‫רבי מנחם לעבט שוין נישט]‪ ,‬רוטנר‪ ,‬און אלע אנדערע‪ .‬כ'האב‬ ‫א 'קבלת שבת ביים כותל'‪ .‬יעצט קומט די מעגא שאלה [היות‬
‫געטראפן אן א שיעור חוצ'ניקים וואס כ'טרעף נישט סתם אזוי‪.‬‬ ‫ס'איז דא אן עזר כנגדו]‪ :‬שער יפו אדער שער שכם‪...‬‬
‫זעט אויס אז מיר דארפן פארן קיין ארץ ישראל זיך צו טרעפן‪...‬‬
‫און דערנאך זענען מיר צוריקגעגאנגען צום קרוב משפחה וואו‬
‫אונז האבן געגעסן די סעודות שבת‪ ,‬ביינאכט און בייטאג‪.‬‬
‫שבת קודש פרשת אמור תשע"ה‬
‫אינדערפרי האב איך געדאוונט אין די בית ישראל שטיבלאך‪.‬‬
‫זעענדיג די שיינקייט דערפון‪ ,‬האב איך איינגעזונקען פאר בושות‬ ‫מיר לאזן זיך ארויס צום כותל המערבי פרייטאג צו נאכטס‪ ,‬ווען‬
‫טראכטנדיג פון אמעריקע‪ ,‬וואו ס'איז נישטא קיין איין צענטער‬ ‫די באקאנטע שאלה הייבט זיך אן‪ :‬גייען מיר דורך שער יפו‪,‬‬
‫פאר מנינים וואס האט א צענטל די שיינקייט פון די בית ישראל‬ ‫אדער דורך שער שכם‪ .‬שש משזר'טע שרייט אז שער שכם איז‬
‫שטיבלאך‪ .‬הכלל‪ ,‬זיי האבן אפילו געהאט א ספעציעלע מנין פאר‬ ‫שרעקעדיג‪ ,‬פיל מיט אראבער'ס‪ ,‬און זי האט מורא‪ .‬איך אליין‬
‫חוץ לארץ'דיגע‪ ,‬וויבאלד דארט האט מען געליינט פרשת בהר‬ ‫טענה גאר אז אדרבה‪ ,‬דאס לעצטע מאל איינער איז גע'הרג'עט‬
‫און אין חוץ לארץ פרשת אמור‪ .‬די קריאה פאר די חוץ לארץ'דיגע‬ ‫געווארן אין אלטשטאט‪ ,‬איז געווען אין שער יפו‪ ,‬ביים צווייטן‬
‫איז געווען אין 'פרשת אמור‪-‬בהר'‪ ...‬כ'זוך נאכאלס צו פארשטיין‬ ‫אינטאפאדא [דער קרבן איז געווען א לאנדאנע בחור‪ ,‬גראדע א‬
‫דער הגיון דערונטער‪.‬‬ ‫חתן‪ .‬אן אראבער האט אים געשטאכן אין רוקן מיט א מעסער]‪,‬‬
‫צום לעצט האבן מיר אינדזשויט צו זען די שיינע פאנעראמע‬ ‫נו אויב אזוי איז דאך שער שכם מער 'סעיף'‪ ...‬און חוץ מזה‪,‬‬
‫‪ -‬נישט נאר פון ירושלים‪ ,‬נאר ‪ -‬פון די ירושלימ'ע קינדער און‬ ‫שטייען דארטן שבת פיל מיט חיילים וואס היטן אפ די מצב‪ .‬און‬
‫בחורים‪ ,‬די קאפטענעס מיט די שטריימלאך‪ ,‬מיט די ווייסע‬ ‫כ'בין נישט אין די מאד פון נעמען א לאנגע דריי‪-‬פערטל‪-‬שעה‬
‫געשטריקטע קאפלעך‪ ,‬די חן נסוך על ירושלים ותושביה‪ .‬און אט‬ ‫שפאציר דורך שער יפו‪ .‬אבער פארשטייט זיך אז כ'האב גערעדט‬
‫האלטן מיר שוין ביים מוצאי שבת‪.‬‬ ‫צום דופן עקומה‪ ,‬און כ'האב מיך געמוזט ברעכן‪.‬‬

‫פאר חמין במוצאי שבת‪ ,‬פלוס מלוה מלכה‪ ,‬האבן מיר געקויפט‬ ‫למעשה‪ ,‬האבן מיר געזען א גאנצע גרופע בחורים שפאצירן צום‬
‫פיצא מיט 'צ'יפס' [‪-‬פרענטש פרייז]‪ ,‬פאר אפאר פיאסטער‪.‬‬ ‫כותל גייענדיג אויפן דירעקציע פון שער שכם‪ ,‬און דעמאלס האט‬
‫און זיך געגרייט מיט אן ערנסטקייט צום קומענדיגן וואך וואו‬ ‫מיין אידענע מסכים געווען זיי נאכצופאלגן זאגנדיג אז ווען ס'דא‬
‫מיר וועלן אביסל האצקענען‪ ,‬און זיין טוריסטן אין הייליג שטאט‬ ‫אסאך מענטשן איז נישטא פון וואס מורא צו האבן‪ .‬גייענדיג אין‬
‫ירושלים‪ ,‬און אין הייליג לאנד ישראל‪.‬‬ ‫שער שכם האבן מיר אנגעטראפן א פלייץ פון מענטשן וואס‬
‫זענען שוין צוריקגעקומען פון כותל נאכן דאווענען‪ .‬הערשט‬
‫‪....................................................................................................................... 66‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫געהאקט פון ביידע זייטן [פון ירושלים‪ ,‬און פון מעיין השילוח]‬
‫האבן זיך צאמגעטראפן (עס דערמאנט פונעם טונעל פון לאנדאן‬ ‫זונטאג פרשת בה"ב‬
‫קיין פאריז‪ ,‬וואס אויך דארט האבן זיך ארבעטער'ס פון צוויי זייטן‬
‫אונז האבן מחליט געווען אנצוהייבן דעם טאג מיט 'עיר דוד'‪.‬‬
‫צאמגעטראפן)‪ .‬דאס מאל האב איך עס נישט געזען [אבער אין‬
‫גאר אן אלט היסטאריש פלאץ‪ ,‬אפאר טריט אוועק פון הר הבית‪.‬‬
‫מוזיאון ישראל יא‪ ,‬איבער דעם‪ :‬מאנטאג פרשת בה"ב]‪.‬‬
‫דארט האבן ארכיאלאגן אויפגעגראבן א פאלאץ פון אמאל‪ ,‬וואס‬
‫די מעשה איז‪ ,‬אז חזקיהו המלך האט געלאזט אויסהאקן א וועג‬ ‫האט גאנץ מעגליך געדינט די מלכי בית דוד‪ ,‬און זאגאר דוד‬
‫פון וואו די מי השילוח ‪ -‬א קוואל אינדרויסן פונעם דעמאלסדיגן‬ ‫המלך האט אפשר געוואוינט אין יענעם געגענט ‪ -‬צו גאר הויז‪.‬‬
‫ירושלים ‪ -‬זאל אריינקומען אין שטאט אריין‪ .‬די ארבעטער'ס‬ ‫איינער פון די עלסטע אידישע פלעצער אין די היסטאריע בכלל‪,‬‬
‫האבן געהאקט אויף צוויי פלעצער אויפאמאל‪ ,‬ביים מי השילוח‬ ‫און אין ארץ ישראל בפרט‪.‬‬
‫און אין ירושלים‪ .‬אינמיטן וועג האבן זיי זיך צאמגעטראפן‪ ,‬און‬
‫אין אמת'ן אריין בין איך שוין דארטן געווען א שיינע פאר‬
‫מרוב שמחתם האבן זיי איינגעקריצט דעם מאורע אין א שטיין‪.‬‬
‫יאר צוריק‪ ,‬אלס בחור‪ .‬אבער זייט דעמאלס איז הרבה פנים‬
‫דער שטיין איז געפונען געווארן יארן צוריק‪ ,‬פאר די מדינה‪ ,‬און‬ ‫חדשות באו לכאן‪ ,‬אסאך נייע ארכיאלאגישע פלעצער זענען‬
‫ארכיאלאגן האבן דאס געברענגט קיין טערקיי [נישט פארגעסן‬ ‫אויפגעגראבן און פרעוועזירט געווארן‪ ,‬אזוי אז ס'איז באמת‬
‫אז די טערקישע אימפעריע האט געוועלטיגט אויף ארץ ישראל‬ ‫געווען גאר אינטרעסאנט פאר מיר אויך‪ .‬גראדע אין די אנדערע‬
‫ביז הונדערט יאר צוריק]‪ .‬דארט געפונט זיך עס עד עצם היום‬ ‫פלעצער וואו כ'האב באזוכט [ועוד חזון למועד בעז"ה]‪ ,‬האב איך‬
‫הזה‪ .‬ווען איך בין געווען לעצטע מאל אין נקבת חזקיהו‪ ,‬האב‬ ‫באמערקט דאס זעלביגע‪ ,‬אז מ'האט געגראבן נאך‪ ,‬און צוגעלייגט‬
‫איך געזען א 'נאכגעמאכטע' שטיין וואס איז פונקטליך וויאזוי די‬ ‫נאך אנטדעקונגען צו די פריערדיגע‪ .‬אזוי אז איבעראל האב איך‬
‫אריגינעלע שטיין זעט אויס אין טערקיי‪ .‬די זעלבע נאכגעמאכטע‬ ‫געזען דברים חדשים (גוט אז מיר זאלן אלע וויסן דערפון‪ ,‬און‬
‫שטיין האב איך דאסמאל געזען אין מוזיאון ישראל אבער נישט‬ ‫נישט זאגן 'כ'בין שוין דארט געווען צען יאר צוריק')‪.‬‬
‫אין נקבת חזקיהו‪.‬‬
‫כ'האב שוין אין איינוועגס אריינגעכאפט צו זען א קורצע מאווי‪.‬‬
‫אין געוויסע פלעצער איז די דאך אזוי נידעריג אז מען דארף‬ ‫אזא ‪ 3D‬סארט מאווי אין אן אזויגערופענעם טיאטער [פלאץ‬
‫זיך איינבייגן דורכצוגיין‪ ,‬און אין געוויסע פלעצער איז די‬ ‫פאר ‪ 20‬מענטשן‪ ,]...‬וואו מיר האבן געקענט באקומען א שטיקל‬
‫וואסער גענוג גרויס אז די הויזן ווערן דורכגעווייקט [שוין נאכן‬ ‫היסטארישע בליק איבער עיר דוד‪ ,‬און די מי השילוח [וואו איז‬
‫ארויפדרייען דאס מערסטע שייך]‪ .‬וואס איז זיכער איז זיכער‪,‬‬ ‫דער איזשביצער לעיקוואד?‪ ]...‬וואס פליסן דערנעבן [כדלהלן]‪.‬‬
‫אז גיין אן קראקס איז נישט קלוג‪ ,‬און נישט מיטצונעמען אן‬ ‫א מעשה פון ארום ‪ 3,000-2,500‬יאר צוריק איבערגעשפילט‬
‫איבריגע פאר זאקן איז נאך אומקלוגער‪.‬‬ ‫גאנץ כמעשה‪.‬‬
‫די שפאציר איז געווען זייער געשמאק‪ ,‬איבערהויפט נעמענדיג‬ ‫נאכן באטראכטן אלע היסטארישע ארכיאלאגישע ערפינדונגען‪,‬‬
‫אין באטראכט אז כ'בין שוין א שיינע פאר יאר נישט קיין‬ ‫זענען מיר אנגעקומען צום 'גולת הכותרת' פון עיר דוד‪ :‬די‬
‫בחור‪ ...‬און כל‪-‬שכן'דיג נאכן כאפן אז מיין ווייב האט אייגנטליך‬ ‫שפאציר אין 'נקבת חזקיהו'‪ .‬דאס איז דער היסטארישער קוואל‬
‫אויך גענומען דעם וועג ‪ -‬א חידוש פאר א אידענע‪ ...‬ס'איז דא‬ ‫וואס חזקיהו המלך האט אויסגעפלאסטערט פון מעין השילוח‬
‫א מעגליכקייט צו גיין דורך א טריקענע וועג‪ ,‬וואס אפיציעל‬ ‫אריין אין ירושלים‪ ,‬בשעת ער האט זיך געראכטן אויפן מלחמה‬
‫שטאמט דאס נאך מימי הכנעניים! אבער ס'איז בכלל נישט‬ ‫מיט סנחריב מלך אשור‪ .‬די וועג איז חושך ואפילה‪ ,‬און איז א‬
‫געווען קיין אפשען במקום ‪.fun‬‬ ‫סכנה אן קיין פלעשלייט‪ .‬דאס איז א שפאציר אין וואסער פאר‬
‫אומגעפער פערציג מינוט‪ ,‬וואו דו שטייסט [בעסער געזאגט‪:‬‬
‫אויב דאס אלס איז נאכנישט גענוג געווען‪ ,‬זענען מיר נאכדעם‬ ‫שפאצירסט] מיט אן אפענעם מויל טראכטנדיג אז אלס וואס דו‬
‫געגאנגען אויפן זעלבן וועג וואס ‪ -‬ווי חוקרים טענה'ן ‪ -‬אונזערע‬ ‫זעסט האבן מענטשן אויסגעהאקט פון שטיין מיט זייערע הענט!‬
‫עלטערן זענען געגאנגען מיט זייערע קרבנות צום בית המקדש!!!‬ ‫און דאס איז א לאנגע וועג‪.‬‬
‫אההה‪ ,‬די הרגשים זענען נישט מעגליך איבערצוגעבן! ס'האט‬
‫טאקע גע'סרח'עט‪ ,‬אבער די ידיעה אין וואספארא וועג מיר‬ ‫כ'געדענק זעענדיג לעצטע מאל א סיין אינמיטן וועג‪ ,‬וואס מ'האט‬
‫פלאסטערן אונזערע טריט‪ ,‬האט אונז אימיונד פון יעדן שמעק‬ ‫אנדעקט אין ארץ ישראל‪ ,‬וואו די מערה‪-‬האקער'ס וואס האבן‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪67........................................................................................................................‬‬

‫שטח ‪ -‬די פלאץ וואו אידן האבן געקויפט קרבנות‪ ,‬געגאנגען אין‬ ‫און יעדן בערגל‪ .‬ס'איז א וועג פון ארום ‪ 20-30‬מינוט‪ ,‬און מען קען‬
‫מקוה‪ ,‬וכו'‪ ,‬איידער'ן ארויפגיין אין ביהמ"ק‪ .‬מ'האט געקענט זען‬ ‫עט‪-‬עני‪-‬טיים מאכן א יו‪-‬טורן און צוריקגיין צום אנהייב פונקט‬
‫קלארערהייט א מקוה וואו ס'געווען צוטיילט אויף צוויי די וועג‬ ‫פון עיר דוד‪.‬‬
‫אריין און ארויס [אז די נכנסים זאלן נישט מטמא זיין די יוצאים]‪.‬‬
‫לפי מיטב ידיעתי‪ ,‬איז צוגעקומען ארום דאפלט ‪ -‬אדער מער‬
‫אין א געוויסע שטיין אין כותל המערבי [וואס איז נאר אפן דורך גן‬ ‫‪ -‬חומר פון וואס ס'איז געווען לעצטע מאל וואס כ'בין דארטן‬
‫ארכיאולוגיה]‪ ,‬האבן מיר געזען אריינגעקריצט אידישע אותיות‪,‬‬ ‫געווען‪.‬‬
‫עפעס ווי דער לשון הפסוק (ישעי' סו‪ ,‬יד)‪ :‬וראיתם ושש לבכם‬
‫מיין רעקאמענדאציע‪.100% :‬‬
‫ועצמותם כדשא‪ ...‬הפלא ופלא! כ'האב געכאפט א בילד פון דעם‬
‫שטיין‪ .‬אין אמת'ן אריין‪ ,‬וואו דו האסט נאר געקוקט האסטו‬ ‫און צום לעצט‪ :‬ס'איז שפאט ביליג‪ ,‬נוצט אויס א טאג‪ ,‬און איז‬
‫געטאפט היסטאריע‪ ,‬היסטאריע פון בית המקדש [אנדערש ווי‬ ‫היבש אינטרעסאנט‪.‬‬
‫עיר דוד וואס די אמת אונטער דעם איז לוטה בערפל]‪ ,‬היסטאריע‬
‫פון אונזערע אור‪-‬עלטערן וואס האבן זיך דארט געדרייט און זיך‬
‫מקדש געווען בעפאר'ן אריינגיין אין הייליגסטן פלאץ אין דער‬
‫וועלט‪.‬‬ ‫הגן הארכיאולוגי ‪ -‬מרכז דוידסון‪ ,‬מנהרות‬
‫נאך איידער די עצם באטראכטן אלעס‪ ,‬איז געווען נאך א שיינע‬ ‫הכותל‪.:‬‬
‫‪ 15‬מינוט'יגע ווידעא וואס מ'האמיר געזען‪ ,‬וואו ס'איז קלאר‬
‫פון עיר דוד האבן מיר געווענדעט אונזערע טריט קיין אלטשטאט‬
‫ארויסגעברענגט געווארן וואס דער פלאץ שטעלט מיט זיך‬
‫ירושלים‪ .‬פאשטייט זיך‪ ,‬נישט בעפאר'ן אריינכאפן צו דאווענען‬
‫פאר‪ ,‬וויאזוי ס'האט אויסגעזען בזמן שביהמ"ק היה קיים‪ ,‬אזוי‬
‫נאכאמאל ביים שריד בית מקדשינו ‪ -‬מקום שלא זזה ממנו‬
‫אז מ'האט באקומען א שטיקל השראה פון בעפאר‪ .‬אזוי אויך‬
‫השכינה לעולם ‪ -‬דער כותל המערבי‪ .‬נו‪ ,‬אז מ'גייט צום כותל‬
‫האבן זיי דארט געהאט פארשידענע אנדערע ארכיאלאגישע‬ ‫פרובירט מען אריינצוכאפן אויך די מנהרות הכותל‪ ,‬א היבש‬
‫חפצים‪ ,‬ווי מטבעות א‪.‬ד‪.‬ג‪ .‬פון אלע תקופות‪ .‬אזוי אז מיר האבן‬ ‫אינטרעסאנטע ‪ -‬מער נאסטאלאגישע ‪ -‬פלאץ‪ ,‬וואס דארף‬
‫שוין געהאט א שטיקל מוזעאום אויך‪ .‬שפעטער ביים באזוך אין‬ ‫צו זיין גלייך לעבן דעם ביהמ"ק‪ ,‬און דאס נענסטע צום קדשי‬
‫מוזיאון ישראל‪ ,‬וועלן מיר געוואויר ווערן אז מיר האבן געזען ווי‬ ‫קדשים ‪ -‬וואו א חרדי'שע איד קען צוקומען‪ .‬איך בין שוין‬
‫א טיפה מן הים‪...‬‬ ‫געווען דארט בעבר‪ ,‬אבער כ'האב פרובירט נאכאמאל אהינצוגיין‬
‫פון דארט זענען מיר געגאנגען שפאצירן איבער ניי‬ ‫צוליב מיין ווייב‪ .‬למעשה האבן זיי נישט אריינגעלאזט אן‬
‫אויסגעגראבענע ארכיאלאגישע פלעצער ארום די כותל הצפוני‪.‬‬ ‫קיין אפוינטמענט פון פריער ‪ -‬א וויכטיגע זאך אונז חוצ'ניקים‬
‫הערליך שיין‪ .‬פון אלע תקופות‪ ,‬אבער אממיינסטענס שוין‬ ‫זאלן געדענקן‪ .‬אזויפיל האבן זיי יא געלאזט‪ ,‬אז מיין ווייב זאל‬
‫נאכן תקופת הבית‪ .‬מיר האבן שפאצירט ממש לעבן די 'מסגד‬ ‫אריינגיין אביסל ביז קעגן די קדשי קדשים‪ ,‬בחנם‪ ,‬אבער נישט‬
‫אל אקצא'‪ ,‬דאס איז דער דריט פארשמייליגסטער פלאץ פאר‬ ‫גיין ווייטער‪ .‬למעשה לויט מיינע זכרונות‪ ,‬איז דאס נאכאלס זייער‬
‫די מוסולמענער אויפן וועלט [די אנדערע צוויי‪ ,‬מעקקא און‬ ‫אן אינטרעסאנטע פלאץ‪.‬‬
‫מדינה‪ ,‬געפונען זיך אין סאודיע אראביע]‪ .‬עס איז דא פלאץ‬ ‫מיין רעקאמענדאציע‪.85% :‬‬
‫פאר ‪ 5,000‬ישמעאלים אין דעם פלאץ ווי דער אנאלפעבעט‪,‬‬
‫מאסן‪-‬מערדער‪ ,‬פארגוואלטיגער‪ ,‬אפילעפסיק‪ ,‬מוכאמעד‪ ,‬איז‬
‫ארויפגערופן געווארן דורכ'ן מלאך גבריאל ‪ -‬מיטן אייזל אין‬
‫הימל‪ .‬למעשה נישט ממש‪ ,‬נאר אין כיפת הסלע‪.‬‬ ‫***‬
‫אבער נחזור לענינינו‪ .‬מיר זענען געשטאנען גלייך אונטער‬ ‫למעשה זענען מיר געגאנגען ווייטער צום 'גן ארכיאולוגי'‪ ,‬וואס‬
‫זייערע פענסטער‪ ,‬און טעכניש וואלטן זיי געקענט שפייען און‬ ‫איז סטאנציאנירט גלייך לעבן דעם כותל המערבי‪ ,‬אין זייער‬
‫ווארפן שטיינער גראד ארויס פון מסגד ‪ -‬טאקע דער מסגד‬ ‫שטח געפונט זיך נאך א חלק פון כותל המערבי‪ ,‬ווי אויך דער כותל‬
‫פון וואו די צעיושעטע אראבער גייען צומאל ארויס פרייטאג‬ ‫הצפוני‪ .‬דאס איז גאר אן היסטארישער ארט קוקנדיג אויף דעם‬
‫‪....................................................................................................................... 68‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬
‫דערנאך זענען מיר אריבער צום 'חיי יום יום' סארט אפטיילונג‪,‬‬
‫אין איין ריזן צימער האבן מיר געזען אויף אויסלייג אלע סארטן‬
‫אידישע מלבושים‪ ,‬פאר מענער און פרויען‪ ,‬פון אלע תקופות‪,‬‬
‫בכל מקומות מושבותיהם‪ .‬פון אינדיע קיין פוילן‪ ,‬פון טערקיי‬
‫קיין תימן‪ ,‬פון שפאניע קיין איראק‪ ,‬און פון ארץ ישראל ביז‬
‫אמעריקע‪ .‬אזא קיבוץ גליות וועלן מיר טרעפן ביי אלע אנדערע‬
‫זאכן וואס מיר וועלן באגעגענען‪.‬‬
‫אין א צווייטן ריזן צימער האבן מיר געזען אויף אויסלייג אלע‬
‫סארטן מלבושים‪ ,‬חפצים‪ ,‬מנהגים לברית מילה‪ ,‬פדיון הבן‪,‬‬
‫חתונה‪ ,‬חתן כלה‪ ,‬גיטין וקידושין וכתובה‪ ,‬תכריכים‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬אין‬
‫אנאנדער צימער האבן מיר באגעגענט ימים טובים אויסגעלייגט‬
‫מייסטערהאפט‪ .‬א צימער פאר פסח‪ ,‬סוכות‪ ,‬הגדות‪ ,‬סוכות‬
‫מיט נוי סוכות‪ ,‬אלעס פון גאר היסטארישן באדייט און קולטור‪.‬‬
‫באזונדער זענען געווען די כלי קודש‪ ,‬ווי ספרי תורה וכתריהן מיט‬
‫די מענטעלעך‪ ,‬ארון הקודש'ס‪ ,‬מנורה'ס‪ ,‬כוסות‪ ,‬וכו'‪.‬‬
‫זייער וועבזייטל האב איך געזען אז פונקט מאנטאג פרשת‬
‫אזוי אויך איז געווען אן עקסטער אפטיילונג פון בתי מדרשים‪,‬‬
‫אלטע היסטארישע הערליך שיינע מאיעסטעטישע בתי‬
‫מדרשים פון הונדערטער יארן צוריק‪ ,‬וואס זיי האבן פשוטו‬
‫כמשמעו איבערגעמאכט אדער אפילו איבערגעפלאנצט‬
‫אינעם מוזעאום‪ .‬גאנצע צימערן וואס זעען אויס פונקט ווי‬
‫דער ספעציפישער בית המדרש האט אויסגעזען‪ .‬פון איטאליע‬
‫קיין דייטשלאנד‪ ,‬ביז דרום אמעריקע‪ .‬זייער פראכט האט מיר‬
‫איבערגעלאזט מיט א מויל אפן פארגאפטערהייט‪ .‬פארפאלן‪,‬‬
‫ס'איז עפעס וואס אונזערע בתי מדרשים ‪ -‬אפילו די שיינע פון‬
‫זיי ‪ -‬וועלן שוין קיינמאל נישט מאכן‪ .‬אלטע סטייל‪ ,‬אלטע חן‪ ,‬און‬
‫אלטע פראכט‪.‬‬
‫געווען אין מצרים‪ ,‬וכו'‪ .‬הקיצור‪ ,‬וועם עס געפעלט נישט ‪ -‬האט‬
‫אזוי אויך האבן זיי געהאט אן ענליכן אפטיילונג‪ ,‬וואו זיי האבן‬
‫איבערגעפלאנצט הערליכע פאלאצן‪ ,‬פון גראפן ביז עשירים‬
‫אדירים‪ .‬איינס פון זיי איז געווען פון א ראטשילד‪ ,‬איינס א‬
‫קעניגליכע פאלאץ‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬די שיינקייט דערפון איז שטוינענד‪.‬‬
‫די טעיסט דערפון פאקט איין אונזערע נארישע טעיסט מיליאן‬
‫מאל‪ .‬בקיצור‪ ,‬דו דרייסט דיך ארום פאר'שיכור'טערהייט פון‬
‫פלאץ צו פלאץ מיטן צונג אינדרויסן‪ ,‬בבחינת‪" :‬מתי יבוא לידי‬
‫ואקיימנו"‪...‬‬
‫דערנאך זענען מיר געגאנגען צום ‪ ART‬אפטיילונג‪ ,‬ווער ס'האט‬
‫הנאה פון אזעלכע זאכן‪ ,‬זאל וויסן אז דארט ליגט אן אוצר בלום‪,‬‬
‫פון הערליך שיינע היסטארישע פעינטינג'ס וכדומה‪ ,‬אבער ס'דא‬
‫דארט נשים צדקניות פארשמירט אויף די ווענט‪ ,‬אזש אחאב'ס‬
‫ווייב ‪ -‬הרבנית איזבל ‪ -‬האט פון אזאנס נישט גע'חלום'ט ביים‬
‫צעהיצטערהייט אזש ס'פעלט זיך אויס צו רופן ראיאט פאליציי‬
‫‪ -‬אריין אין מיין פנים‪ .‬ס'איז געווען גאנץ שרעקעדיג‪ ,‬אבער דאס‬
‫איז דאך דער אינטרעסאנטקייט‪...‬‬
‫מיר זענען ארויס פון דארט זייער צופרידן‪ .‬און ס'איז געווען ‪-‬‬
‫אזויווי כמעט יעדע מוזעאום אין ארץ ישראל ‪ -‬זייער ביליג‪.‬‬
‫רעקאמענדאציע‪.85% :‬‬
‫מאנטאג פרשת בה"ב תשע"ה‪.‬‬
‫מיר גייען היינט אדורכגיין די גאנצע אידישע ‪ -‬און אין געוויסע‬
‫הינזיכטן‪ ,‬די גאנצע וועלטס ‪ -‬היסטאריע‪ ,‬מיטן באזוך אינעם‬
‫וועלט‪-‬בארימטן מוזעאום 'מוזיאון ישראל'‪ .‬פארוואס איך האב‬
‫מיך אויסגעוועלט פונקט דעם טאג‪ ,‬איז וויבאלד נאכן באזוכן‬
‫בה"ב וועט איינטריט זיין גענצליך פריי! פארוואס? ווייל היינט‬
‫צייכענען זיי אפ זייער 'יובל החמישים' פונעם התייסדות פונעם‬
‫היסטארישן מוזעאום‪ .‬למעשה גערעדט‪ ,‬איז עס ווערט יעדע‬
‫פעני ‪ -‬און כל שכן ווען די פרייז אריינצוגיין געווענטליך איז אויך‬
‫ממש פעניס קעגן די ים פון היסטארישע און אינטרעסאנטע‬
‫אויסשטעלונגען וואס געפונען זיך דארט‪.‬‬
‫איין נקודה וואס דארף יא אויסגעשמועסט ווערן איז‪ ,‬אז אנדערש‬
‫ווי רוב אנדערע פלעצער וואו מיר האבן באזוכט‪ ,‬וועט מען דא‬
‫געפונען אפענע כפירה ‪ -‬אזויווי אין יעדע גוי'אישע מוזעאום‪ .‬די‬
‫וועלט איז אלט ווייסעך ווי לאנג‪ ,‬די אידן זענען קיינמאל נישט‬
‫נאכאלס איבער גענוג פלעצער און אפטיילונגען אינעם מוזעאום‬
‫זעלבסט‪ ,‬וואו צו באזוכן‪.‬‬
‫מיר זענען דורך פארשידענע אפטיילונגען‪ ,‬איינס אינטרעסאנטער‬
‫פונעם צווייטן‪ .‬אויב כ'זאל מיך אפשטעלן אויסרעכענען וואס‬
‫כ'האב אלס געזען‪ ,‬וועל איך רעדן ביז מארגן‪ .‬ממילא קען מען‬
‫נאר רעדן בקצירת האומ"ר צו כאפן די בליק איבער דעם פלאץ‪.‬‬
‫איין אפטיילונג איז אלע אפגעטער פון ארץ ישראל‪ ,‬קולטורן‬
‫פון פרעמדע פעלקער‪ ,‬גאר היסטארישע זאכן‪ .‬דערנאך גייען‬
‫זיי אדורך דאס אידישע פאלק‪ ,‬איר היסטאריע וכו'‪ .‬אין די‬
‫ביידע פלעצער איז דא פיל מיט כפירה און עבודה זרה‪ .‬אבער‬
‫פארשידענע גאר אינטרעסאנטע ידיעות‪ ,‬והכלל בזה‪ :‬וואס‬
‫שפעטער די דורות ווערן‪ ,‬אלס קלארער קומט ארויס דאס בילד‬
‫פון אונזער צוגעוואוינטן רעליגיעזן לעבן‪ ,‬ואכהמ"ל וד"ל‪.‬‬
‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪69........................................................................................................................‬‬

‫בנין‪ .‬אזוי אויך איז דא א זיסע ווידעא [אביסל קינדעריש] צו זען‬ ‫מאכן די פעינטינג'ס אויף איר מאנ'ס קארעטע כמבואר בחז"ל‪.‬‬
‫פאר דעם‪ ,‬צו באקומען א שטיקל בליק איבער די גאנצע מעשה‬ ‫ומפני הכבוד אקצר‪.‬‬
‫מיטן טרעפן די מגילות‪ .‬פארשטייט זיך אז די אינטרעסאנטקייט‬
‫פון זען די מגילות האט מיך איבערגענומען ‪' -‬אז נאר'!‬ ‫ס'דא נאך וואס צו שרייבן איבער דעם היסטארישן מוזעאום‪,‬‬
‫וואס איר ווערד וואלט איך געשאצט אין די ביליאנען בלי שום‬
‫מיר זענען ארויס פון דארט‪ ,‬שפאצירט נאך אביסל איבער די‬ ‫גוזמא כלל‪.‬‬
‫מוזעאום‪ ,‬געזען פארשידענע אנדערע אינטרעסאנטע זאכן‬
‫שא"א לפורטם כי רבים הם‪ .‬מיין איינדרוק איז‪ ,‬אז א שפאציר‬
‫דארטן איז ווערד כל חללי דעלמא‪.‬‬
‫רעקאמענדאציע‪.100% :‬‬
‫***‬
‫מיר זענען געגאנגען ווייטער צו א נייע אפטיילונג‪ ,‬ווי עס האט זיך‬
‫אנטדעקט פאר אונז אן ערהאבענעם בילד‪ :‬א איבערגעמאכטע‬
‫מיני אלטשטאט ירושלים‪ .‬נישט פון היינט‪ ,‬נאר פון זמן שבית‬
‫הבית השרוף [בית קתרוס]‪.‬‬ ‫המקדש היה קיים מיטן בית המקדש אין שפיץ‪ .‬נישט א קליינע‬
‫מיניטשור פון אפאר פיס‪ ,‬נאר א היבש ריזן איבערגעמאכטע‬
‫צוריק קומנדיג פון מוזיאון ישראל‪ ,‬זענען מיר געגאנגען נאכאמאל‬
‫שטאט וואס נעמט אויף די שטח פון אפאר דיינונג‪-‬רומ'ס‪.‬‬
‫קיין אלטשטאט‪ ,‬און מיר זענען האבן באזוכט דעם כמו מוזעאום‬
‫הערליך שיין‪ .‬וויפיל מער כ'האב עס באטראכט‪ ,‬אלס מער בין איך‬
‫'בית השרוף' [בית קתרוס]‪ .‬דאס איז אן אויפגעגראבענע הויז‬
‫אריין אין אונזער היסטאריע פון פאר ארום צוויי טויזנט יאר‪ .‬אזש‬
‫היבש נאנט צום כותל‪ ,‬ווי מען האט געטראפן כלים מיטן נאמען‬
‫כמעט זלגו עיני דמעות ווען נישט דער ציבור אידן וואס זענען‬
‫'קתרוס' ‪ -‬דער משפחה נאמען פון א באוואוסטע פאמיליע בזמן‬
‫דארט געווען‪ .‬דאס האט זיכער איבערגעלאזט א היסטארישן‬
‫הבית המקדש‪ .‬אין גמ' פסחים דף נ"ז ע"א‪ ,‬ווערט די משפחה‬
‫רושם אויף יעדער וואס האט דאס נאר באטראכט‪ ,‬און אודאי‬
‫אראפגעברענגט לשמצה‪ .‬פארשידענע כלים‪ ,‬געלט‪ ,‬און כמדומני‬
‫אויף מיר‪.‬‬
‫אויך א מקוה‪ ,‬האט מען דארט געטראפן‪ .‬אזוי אויך זענען העלצער‬
‫וכו' געטראפן געווארן פארברענטערהייט‪ ,‬אלס טרויעריגער‬ ‫פון דארט זענען מיר געגאנגען צום סאמע הויכפונקט פונעם‬
‫עדות צום חורבן ביהמ"ק וירושלים‪.‬‬ ‫קאמפלעקס 'מוזיאון ישראל'‪ .‬און דאס איז דער גניזה פון מערות‬
‫קומראן וואס געפונט זיך דארטן‪ .‬און אין קורצן‪ ,‬אין יאר ‪1946‬‬
‫אין דעם פלאץ איז דא א שיינע ווידעא‪ ,‬כמו ‪ 3D‬טיאטער‪,‬‬
‫האט א בעדואינער געטראפן פארמאכטע כדים וואס אינעווייניג‬
‫וואס מען קען זען‪ .‬ווי זיי לייגן אראפ א שיין בילד וויאזוי‬
‫זענען געלעגן אלטע מגילות צונויפגעוויקלט‪ ,‬נאך א שטיק צייט‬
‫ס'האט אויסגעזען בעפארן חורבן‪ ,‬און די פארשידענע שיטות‬
‫האט מען געזען אז דארט געפינט זיך דער מערסט היסטארישער‬
‫וואס האבן געהערשט איבער מאכן א מלחמה מיט די רומיים‪,‬‬
‫געשריבענער אוצר אין די וועלטס היסטאריע‪ ,‬נעמליך‪ ,‬א גאנצער‬
‫אראפגעשפילט פונעם כהנ'ישן פאמיליע קתרוס‪ .‬ס'איז ממש‬
‫ספר ישעיה‪ ,‬און נאך קטעים פון ספרי קודש און ספרים חיצונים‪,‬‬
‫שיין און הארציג‪ ,‬און גראדע פרום אויך ‪ -‬דהיינו אן קיין כפירה‬
‫וואס זענען געשריבן געווארן איבער צוויי טויזנט יאר צוריק‪ .‬די‬
‫וכדו' ‪ -‬אבער מיט ציוניסטישע נייגונגען‪ .‬למעשה האב איך הנאה‬
‫ווערד פון דעם היינט צוטאגס איז אומשאצבאר‪ ,‬און א גרויס‬
‫געהאט דארטן‪ ,‬כאטשיג די גאנצע באזוך דארט נעמט בפשטות‬
‫חלק פון די געטראפענע מגילות געפינען זיך אין א באזונדערע‬
‫אונטער א האלבע שעה‪.‬‬
‫אפטיילונג אינעם מוזעאום‪ .‬דא קענט איר ליינען נאך אביסל‬
‫רעקאמענדאציע‪.80% :‬‬ ‫איבער דעם‪.‬‬
‫פון אינדרויסן איז די ספעציעלע בנין אויך געבויט זייער‬
‫אינטרעסאנט‪ .‬עס געבט דעם איינדרוק פון א שטאפער אויף א‬
‫חברון‪ ,‬מערת המכפלה‪.‬‬ ‫קריגל‪ ,‬לרמז אויף די קריגלעך וואס אין זיי האט מען געפינען די‬
‫אור‪-‬אלטע מגילות‪ .‬און עס איז דא א שטיקל וואסער פאל וואס‬
‫ביינאכט האבן מיר מחליט געווען זיך אריבערצוכאפן קיין חברון‪,‬‬ ‫קומט ארויס פון די זייטן‪ ,‬און געבט צו א מאיעסטעטישע צורה צום‬
‫צום מקום מנוחת אבותינו אין מערת המכפלה‪ .‬מיר זענען געפארן‬
‫‪....................................................................................................................... 70‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫ארויסקומענדיג נאכן מתפלל זיין‪ ,‬האבן מיר געזען די נאז מיט‬ ‫צום תחנה מרכזית‪ ,‬די מעין באס סטאנציע אין ירושלים‪ ,‬וואס‬
‫די בויך פונעם רמב"ן‪ .‬פרעגט איר מיר פשט? עלעך אייך זאגן‪.‬‬ ‫נאר פון דארטן פארן ארויס באסעס ‪ -‬כ'מיין אז געפאנצערטע ‪-‬‬
‫דער רמב"ן האט אזא דריי מקומות וואס מ'זאגט אז ער ליגט‬ ‫קיין חברון‪ .‬אינעם תחנה מרכזית האבן מיר געכאפט א מעריב‪,‬‬
‫אין זיי באגראבן‪ .‬זעט אויס יעדער האט אים געוואלט האבן און‬ ‫און דערנאך הופא‪ ...‬ארויף אויפן באס‪ .‬די וועג האט געדויערט‬
‫מ'האט זיך צוטיילט מיט די רויב‪ ...‬הכלל‪ ,‬גיי ווייס צו ער ליגט‬ ‫איבער א שעה [מיט אסאך סטאפס]‪ ,‬און אעפ"כ האט דאס‬
‫דארט צו נישט‪ ,‬אבער פארשטייט זיך אז מיר האבן געזאגט‬ ‫געקאסט ווייניגער פון צען שקל א מענטש!!! אזויווי פארן קיין‬
‫תהילים דארטן אויך‪ ,‬על צד אז דער גרויסער דענקער בתורה‪,‬‬ ‫לעיקוואד אדער מאנסי פאר צוויי א האלב דאלער‪ ...‬דעמאלס‬
‫ש"ס‪ ,‬מוסר‪ ,‬פילאזאפיע‪ ,‬און קבלה‪ ,‬ליגט דארטן‪.‬‬ ‫האב איך פארשטאנען וואו די מזרח'יסטן מעלקן די רעגירונג‬
‫מער ווי די חרדים‪ .‬היות די גאנצע נסיעה אהין אפאר מאל א טאג‬
‫בכלל איז דאס זייער א שיינער פלאץ צו באזוכן‪ ,‬זעט אויס אז‬ ‫איז נאר פאר די מזרח'יסטן‪ ,‬וכדלהלן‪.‬‬
‫כדי צוציען דעם עולם האבן די מתנחלים דארטן איבערגעבויט‬
‫אביסל כדי צו געבן א שיינעם אנדרוק אויפן מקום‪ .‬ס'איז נאר‬ ‫מיר זענען געווען די איינציגסטע חרדים אויפן באס‪ ,‬וואס איז‬
‫געווען ביינאכט‪ ,‬וחבל‪ .‬אויף צוריק האבן מיר גענומען דעם באס‪,‬‬ ‫גראדע געווען כמעט פיל‪ ,‬בעיקר מיט מזרח'יסטן‪ .‬זיי וואוינען‬
‫וואס האט געהאט אונטער א מנין מענטשן‪ ,‬אזוי אז מיר האבן‬ ‫אין א שטעטל קרית ארבע וואס געפונט זיך אפאר מינוט‬
‫באקומען א בעסערע באגריף און מיין אויבנדערמאנטע טענה‪,‬‬ ‫אוועק פון חברון‪ ,‬וואו אפאר הונדערט ‪ -‬היבש פרומערע‪ ,‬די‬
‫אז די מתנחלים זענען גאר די געלט מעלקער'ס אין ארץ ישראל‪,‬‬ ‫א‪.‬ג‪ .‬חרדלי"ם ‪ -‬מתנחלים וואוינען‪ ,‬און זייער רב איז דער 'הרב‬
‫און די חרדים באקומען אפאר טראפנס‪.‬‬ ‫אלישיב ביי די מזרח'יסטן'‪ ,‬הגאון הגדול רבי דוב ליאור‪ .‬איינער‬
‫מיט א רעפוטאציע פון גאונות‪ ,‬יראת שמים‪ ,‬כח הנהגה‪ ,‬און גאר‬
‫שארפער רעכטער עקסטרעמיסט‪.‬‬
‫דינסטאג פרשת בה"ב תשע"ה‬ ‫אנקומענדיג צום מערת המכפלה ‪ -‬די לעצטע סטאפ אויפן‬
‫באס ‪ -‬זענען מיר אדורך א קליינע טשעקפוינט פון חיילים‪,‬‬
‫און מיר זענען אריין בתוככי הבנין‪ ,‬וואו אונטער דעם געפונט‬
‫זיך מקום מנוחתם של שלשה אבות ושלש אמהות‪ .‬פלוס דעם‬
‫חורבת רבי יהודה החסיד‪ ,‬קבר דוד‪ ,‬ועוד‪.‬‬ ‫'קאפשטיק' עשו'ן‪ .‬די אלע נעמען אינעווייניג אז 'דא' ליגט דער‬
‫און 'דא' ליגט יענער‪ ,‬איז בפשטות הוילע בלאף‪ ,‬פשוט פאר‬
‫מיר הייבן אן דעם טאג מיט א שפאציר קיין שער יפו‪ .‬דער‬ ‫דעם אליין אז ס'נישטא קיין שום מסורה אויף דעם‪ ,‬און מ'האט‬
‫וועג האט געדויערט אן איבריגע פאר מינוט‪ ,‬און דאס האט‬ ‫ניטאמאל געקענט אריינגיין אהין הונדערט יאר צוריק‪ .‬אבער בין‬
‫גורם געווען פאר מיין אשת חיל צו ציטערן אז מיר פארן‬ ‫כך ובין כך איז דאס א מקום קדוש‪ ,‬ווי כל מקום שאתה עומד שם‬
‫באלד אריין אין אן אראבישן געגענט‪[ ...‬א זאך וואס האט זיך‬ ‫אדמת קודש הוא‪.‬‬
‫אויסגעשטעלט ריכטיג‪ ,‬אבער שפעטער אין טאג‪ .‬ליינט מיט‬
‫שפאנונג]‪ .‬למעשה זענען מיר אנגעקומען צום חומת העיר‪ ,‬וואס‬ ‫אזוי אויך האבן מיר געזען דעם כולל וואס דער באקאנטער‬
‫איז כידוע א הערליכע זאך צו באטראכטן פאר זיך זעלבסט‪ ,‬מיט‬ ‫עקסטרעמיסט און היץ קאפ‪ ,‬ר' ברוך מרזל [וואס איז לעצטענס‬
‫די טייטלביימער וואס ליגן דארט איינגעפלאנצט בהרחבה‪.‬‬ ‫געלאפן צו ווערן א חבר כנסת אויפן פלאטפארמע פון אלי ישי‪,‬‬
‫ביחד‪ ,‬וואס איז אדורכגעפאלן]‪ ,‬האט מייסד געווען‪ .‬וואס ווי‬
‫אנקומענדיג צום שער זעלבסט‪ ,‬זעען מיר א הערליך בילד‪:‬‬ ‫באקאנט וואוינט ער אין חברון‪ ,‬און רייצט זיך מיט די אראבער'ס‬
‫אינעם רעכטן זייט פונעם פתח השער ממש‪ ,‬געפונט זיך אזא‬ ‫[אדער זיי רייצן זיך מיט אים‪ .‬תלוי וועם דו פרעגסט‪ ,]...‬און האט‬
‫סארט אויסגעפארעמטע פענסטער'ל אינעם וואנט [וואס‬ ‫שוין געזען די תפיסה ווענט א היבשע פאר מאל אין לעבן‪ .‬ער איז‬
‫איז פארהאקט‪ ,‬אבער מ'קען זיך נאכאלס אריינזעצן אינעם‬ ‫אויך וואויל באקאנט פאר ישיבה בחורים וואס קומען קיין חברון‬
‫וואנט‪ .‬שווער מסביר צו זיין]‪ .‬אינעווייניג זעען מיר א מיידל‪,‬‬ ‫אויף א שבת‪ ,‬וואו ער האט אן אפן טיר און מ'עסט ביים אים‪,‬‬
‫אומגעפער ארום ‪ 16-17‬יאר אלט‪ ,‬אנגעטון אין הערליך שיינע‬ ‫וויבאלד ער האט אפיציעל אויך דעם הכשר פון עדה החרדית‪ .‬א‬
‫ווייסע קליידער‪ ,‬תלתלים שחורות יורדות על כתפיה‪ ,‬און אזוי‬ ‫קאמבינאציע פון עדה ביז רעכטער אקטיוויסט‪...‬‬
‫איינגקורטשעט אינעם 'פענסטער'ל' זיצט זי מיט א כינור של‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪71........................................................................................................................‬‬
‫מ'דארף קענען די מלאכה‪ ,‬און ס'איז בעיקר געמאכט אלס מיטל‬
‫צו בעטן געלט פון גוי'אישע אדער פרייע טוריסטן וואס קומען‬
‫אהין‪ ,‬און זיי ווייסן נישט פונעם סוד פון זאגן א קאפיטל תהילים‬
‫און עס באקומען בחינם‪...‬‬
‫ווי א ריכטיגע ‪ -‬קאנסערוואטיוו‪ ,‬בין איך געשטאנען צוגענאגלט‬
‫ווייטער זענען מיר געגאנגען צום אזויגערופענעם 'קבר דוד'‬
‫[וכסיפור הידוע עם האמרי ברוך מסערט והויוא"מ מסאטמאר]‪.‬‬
‫היות דארט אין געגענט געפונען זיך קלויסטער'ס‪ ,‬און אפילו ביים‬
‫מקום הקבר זעלבסט‪ ,‬והדברים עתיקין‪ ,‬זענען די וועגן אהין פול‬
‫מיט טוריסטן מארבע כנפות הארץ ושבעים לשונות וואס קומען‬
‫אהין גרופענווייז‪ .‬מיר האבן אריינגע'באמפ'ט אין אן א שיעור‬
‫מענטשן און גרופעס‪ ,‬וואס האבן כמעט קיינמאל נישט געזען‬
‫קיין איד‪ ,‬חרד'ישע איד‪ ,‬און כ"ש חסיד'ישע איד‪ ,‬אין זייער לעבן‪.‬‬
‫ס'האט געבליצלט און געפלויגן בילדער פון אונז 'איזרעאלייטס'‪,‬‬
‫'ביבליקל דזשוז'‪ ,‬א גאנצע צייט‪ .‬ולא נחה דעתם ביז זיי האבן‬
‫מיר געבעטן אין זייער צוזעצטן ענגליש‪ ,‬זיך צו לאזן כאפן א בילד‬
‫צוזאמען מיט זיי‪ .‬הפנים זיי האבן געמוזט ווייזן פאר זייערע‬
‫חברים איבער דער גארער וועלט‪ ,‬אז זיי זענען געשטאנען מיט‬
‫אן אויטענטישער איד‪ ...‬כ'האב זיי נישט אפגעזאגט‪ ,‬און זיי האבן‬
‫זיך הערצליך באדאנקט דערויף‪ .‬זאל זיי וואויל באקומען‪.‬‬
‫פרייז‪ ,‬א זאך וואס איז חלק פון די ענדזשוינמענט ווען מ'איז‬
‫אויפן וועג אהין איז אויך געווען א גרויסע‪ ,‬שיינע‪ ,‬סטאטוע‪,‬‬
‫כלומר'שט פון 'דוד המלך'‪ .‬כ'האב קיינמאל נישט פארשטאנען‬
‫פארוואס מענטשן מאכן פסלים פון מענטשן אן קיין שום גרונד‪,‬‬
‫אבער ס'איז געווען א שיינע סטאטוע‪ ,‬כ'האמיך אהינגעשטעלט‬
‫און געכאפט א בילד‪ ,‬וכן עשו כמה תיירים הנ"ל‪ ...‬אינעם בנין פון‬
‫זיין מקום הקבורה‪ ,‬איז דא עפעס א ברסלב'ער בית המדרש‪/‬‬
‫בית המשוגעים‪/‬כולל‪ ,‬וואו די ברסלב'ע חברה זענען געזעצן און‬
‫געזאגט תהילים בקולי קולות‪ ,‬און יעדע צוויי מינוט האבן זיי זיך‬
‫גענומען זינגען אנדערע ניגונים‪ ,‬אזוי אז ס'איז געווען פריילעך‪...‬‬
‫ביים ציון זעלבסט‪ ,‬האב איך ‪ -‬על הצד אז דוד ליגט דארט‪ ,‬און‬
‫נישט עפעס א סרוח פון א שעיך אדער גלח ‪ -‬אויסגעזאגט כמה‬
‫קאפיטלעך תהלים‪.‬‬
‫לעבן מיר איז געשטאנען א בחור‪/‬יונגערמאנטשיק‪ ,‬אן איזרעאלי‪,‬‬
‫און יעדער טוריסט [פרייע איד‪ ,‬אדער אפילו גוים] האט ער מקבל‬
‫פנים געווען מיט א ברייטע ברוך הבא‪ ,‬מיט א שמייכל‪ ,‬און מיט‬
‫זיינע פאר ענגלישע ווערטער זיך קאמיוניקירט מיט זיי‪ .‬ער האט‬
‫זיי געפרעגט זייער נאמען און זייער מאמע'ס נאמען‪ ,‬געמאכט‬
‫פאר זיי מי שברך'ס [א זאך פון וואס יעדער גוי אדער פרייער‬
‫ווערט נתרגש‪ .‬עפעס א 'ראביי' בענטשט זיי ביי דוד'ס ציון!]‪ ,‬און‬
‫געשריבן קוויטלעך פאר זיי‪ .‬דערנאך האב איך פארשטאנען די‬
‫סיבה פון זיין גוטסקייט‪ :‬ביים 'שפיץ' פון זייער התרגשות‪ ,‬האט‬
‫דוד [הארפ]‪ ,‬און שפילט הערליך שיינע ניגונים‪ .‬א שטייגער ווי‬
‫'ירושלים של זהב'‪ ,‬און 'התקוה'‪ ,‬און אפילו אלטע חסיד'ישע‬
‫תנועות‪ .‬דאס בילד איז געווען אזוי ערהאבן‪ ,‬אזוי ריין‪ ,‬אז אפילו‬
‫איך ‪ -‬וואס בניגוד צו מיינע שיטות‪ ,‬איז למעשה פיר איך מיך אויף‬
‫און צוגעהערט די ניגונים‪ ,‬ווען זי זעט אויס ווי א מלאך מיט‬
‫אירע בגדים לבנים וכו'‪ .‬כ'האב דאס אראפגעכאפט אויף מיין‬
‫קעמקארדער‪ ,‬שיהיה לזכרון תמיד‪.‬‬
‫דערנאך האבן מיר אנגעהויבן אונזער שפאציר איבער די אלטע‬
‫געסעלעך פון ירושלים [מיר זענען נישט געגאנגען באזוכן דעם‬
‫מוזעאום 'מגדל דוד'‪ ,‬וויבאלד ס'האט געקאסט היבש‪ ,‬און פון מיין‬
‫פריערדיגע עקספיריענס איז דאס געווען קנאפ אינטערעסאנט]‪,‬‬
‫זעענדיג הערליכע בתי מדרשים'לעך א שטייגער ווי בית המדרש‬
‫למקובלים 'בית א‪-‬ל' [מיסודו פונעם טשיקאוון מקובל‪ ,‬וחצי‬
‫מזרוח'ניק‪ ,‬בבגדים לבנים‪ ,‬ורב הכותל‪ ,‬הרב מאיר יהודה גץ זצ"ל]‪.‬‬
‫און בכלל די שיינע הייזער‪ ,‬געסעלעך וואס שרייען היסטאריע‪,‬‬
‫און מ'קען טרעפן אויף אויסלייג פלעצער מימות החשמונאים‬
‫א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬אין די אראבישע שוק זענען מיר אריין פאר קוים א מינוט‪,‬‬
‫כ'האב נישט געהאט קיין נערוון זיך אויסצו'טענה'ן מיט זיי אויפן‬
‫דארט אלס בחור‪...‬‬
‫מיר זענען אריין אינעם נייעם איבערגעבויעטן ביהמ"ד 'חורבת‬
‫רבי יהודה החסיד'‪ ,‬וואס איר נאמען 'חורבה' איז די גרעסטע‬
‫סתירה צו איר יעצטיגע שיינקייט‪ .‬דאס איז מכלומר'שט‬
‫איבערגעמאכט דאס מערסטע ענדליך צום אלטן שול וואס איז‬
‫דארטן געשטאנען ביז די אראבער האבן איר אונטערגעצינדן ביים‬
‫מלחמת השחרור‪ .‬הערליך שיין צום שטוינען‪ ,‬כ'בין געשטאנען‬
‫פארגאפט א לענגערע וויילע זיך נישט קענענדיג אפרייסן פונעם‬
‫שיינעם ביהמ"ד‪ ,‬ובפרט אז ס'איז דארט געווען עפעס א כולל‬
‫וואס זיצט דארט אפ דורכן טאג און האקן שטיקער בהתמדה‬
‫רבה‪ ,‬אז ס'איז פשוט געווען א נחת דארט צו בלייבן נאך אפאר‬
‫מינוט‪.‬‬
‫מיר זענען אריין בחינם וויבאלד מיר האבן געקויפט א טיקעט‬
‫צו אפאר מוזעאום'ס צוזאמען‪ ,‬וואס אלס פעקעדזש איז דאס‬
‫ביליגער‪ ,‬אבער ווען נישט וואלט דאס געקאסט געלט‪ .‬למעשה‬
‫טרעף איך דארט אן מיין לאנגיעריגער חבר‪ ,‬וואס איז אויך פונקט‬
‫דארט געווען מיט זיין ווייב אויף וואקאציע‪ ,‬און ער זאגט מיר אז‬
‫די שומר הפתח האט אים געוואלט בעטן געלט‪ ,‬האט ער געזאגט‬
‫'כ'פארשטיי נישיט‪ ,‬כ'קען נישט אריינקומען מתפלל זיין און זאגן‬
‫תהילים?'‪ ,‬האט מען אים אריינגעלאזט בחינם‪ ...‬זעט אויס אז‬
‫‪....................................................................................................................... 72‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬
‫פארברענטע העלצער פון די חורבן ביהמ"ק וירושלים‪ ,‬האט מען‬
‫דארטן געפונען‪ .‬לויט ווי די היסטאריקער האבן איבערגעגעבן‪,‬‬
‫איז דאס געווען מער א בעסערע געגענט פאר רייכערע און עליטע‬
‫מענטשן‪ .‬זיי האבן אפילו געמאכט א סקיצע וויאזוי די געגענט‬
‫האט אויסגעזען‪ ,‬און גלייבטס מיר ‪ -‬אפילו היינט וואלט דאס‬
‫געווען הערליך שיין‪ .‬זייט איך בין דארטן געווען לעצטע מאל‪ ,‬איז‬
‫צוגעקומען פרישע שטיקלעך צום אויסגעגראבענעם געגענט‪,‬‬
‫און כ'האב טאקע געזען אז אפילו היינטצוטאגס האלטן זיי נאך‬
‫אינמיטן גראבן ווייטער‪ ,‬און ס'געפונען זיך דארטן קאנסטרוקציע‬
‫ערטער‪.‬‬
‫איין זאך וואס איז ווערט ארויסצושרייבן‪ ,‬איז די שיינע מאלונג‬
‫פון א מנורה‪ ,‬וואס מ'האט געפונען איינגעקריצט אין איינער פון‬
‫די ווענט פון די הייזער‪ .‬נעמנדיג אין באטראכט אז זיי האבן דארט‬
‫געוואוינט בזמן הבית‪ ,‬און דערצו איז דאס געווען א קנאפע ‪100‬‬
‫מעטער אוועק פון הר הבית‪ ,‬איז זייער מעגליך אז דאס איז דארט‬
‫אויסגעמאלן געווארן כתמונת המנורה שבביהמ"ק‪ .‬די אויסזען‬
‫דערפון איז רינדעכיג און נישט שיף ‪ -‬כשיטת הרמב"ם [ורש"י]‪,‬‬
‫און ווי די ליובאוויטשע צינדן עד היום הזה]‪.‬‬
‫בנוסף לזה‪ ,‬האבן זיי געמאכט א באזונדערע אפטיילונג‪ ,‬וואו עס‬
‫געפונען זיך פיל מיט טייערע חפצים וואס מ'האט געפונען‪ .‬פון‬
‫אלע סארטן תקופות‪ .‬פון קריגלעך ביז גלעזלעך‪ ,‬פון מטבעות ביז‬
‫כוסות‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬דאס איז בעצם א היסטארישע מוזעאום פאר זיך‪.‬‬
‫אן אינטרעסאנטע זאך וואס האט געכאפט מיין אויג‪ ,‬איז א‬
‫באזונדערע שטיבל וואו מ'האט אויפגעהאנגען ארום ‪ 10‬שיינע‬
‫בילדער‪ ,‬אויף א גרויסן פארמאט‪ .‬און רוב בילדער זענען געווען‬
‫אדער פון רעליגיעזע זאכן‪ ,‬למשל א ביהמ"ד אדער א מענטש‬
‫מעוטר בטלית ותפילין‪ ,‬אדער גאר פון חרד'ישע אידן זעלבסט‪.‬‬
‫נאכקוקנדיג האב איך געזען‪ ,‬אז זיי האבן געמאכט א קאנטעסט‬
‫אפאר יאר צוריק‪ ,‬פאר אלע איינוואוינער אין ארץ ישראל‪ ,‬ווער‬
‫ס'קען מאכן די שענסטע בילדער פון עפעס וואס זיי האבן געזען‬
‫אין ירושלים‪ ,‬וואס צייגן זייער אינטרעסאנטע זאכן ‪ -‬פון זייער‬
‫קוק‪-‬ווינקל‪ ,‬און די שענסטע בילדער גייען אינלארדזשט ווערן‬
‫און אויפגעהאנגען ווערן ברבים [געדענקטס אז מענטשן מארבע‬
‫כנפות הארץ קומען כסדר אהין]‪ .‬צו מיין שטארקן וואונדער‪,‬‬
‫זענען רוב פון די שענסטע אויסדערוועלטע בילדער געווען פון‬
‫חרד'ישע אידן וכדו'‪ .‬דאס איז געווען זייער אינטרעסאנט‪ ,‬אז‬
‫דאס אידישע פונק ווערט נישט פארלאשן‪.‬‬
‫אויסגראבנדיג דעם פלאץ‪ ,‬זענען אנטדעקט געווארן גאנצע‬
‫רעקאמענדאציע‪[ .80% :‬ועוד‪ ,‬דאס קאסט קוים א קנאפע ‪5‬‬
‫דאלער!]‪.‬‬
‫ער זיי 'מודיע' געווען אז ס'דא עפעס א כולל וכדומה וואס זארגט‬
‫זיך פאר די מקום מנוחה פון דוד המלך‪ ,‬און אפשר קענען זיי זיך‬
‫משתתף זיין מיט אפאר דאלער‪...‬‬
‫האב איך מיך געלערנט א פרק אין הלכות שנארעריי וואס וואלט‬
‫מיר נישט איינגעפאלן‪...‬‬
‫לבד על החומות‪ ,‬הרובע ההורדיאני‪ ,‬הר‬
‫הזיתים‪.‬‬
‫מיר האבן ווייטער געוואנדן אונזערע טריט צו א מוזעאום‪,‬‬
‫אזא ד' על ד'‪ ,‬מיטן נאמען 'לבד על החומות'‪ .‬דארט ווערט‬
‫אראפגעלייגט ‪ -‬מיט בילדער און קורצע באשרייבונגען ‪ -‬וויאזוי‬
‫ס'האט אויסגעזען בשנת תש"ח אין אלטשטאט‪ ,‬ביים מלחמה‬
‫האלטן מיט די אראבער ביז מ'האט פארלוירן‪ ,‬וואס דעמאלס איז‬
‫מען גענומען געווארן אין געפענגעניש אין ירדן‪ .‬דאס פארדינט‬
‫בעצם אן אשכול פאר זיך‪ .‬עכ"פ מיר האבן דאס געזען‪ ,‬ווי אויך‬
‫א ווידעאו וואס האט דערציילט דעם העראאישן איבערגאנג פון‬
‫די אידן בימים ההם‪ ,‬און וויאזוי מ'האט דאס איינגענומען ביים‬
‫'מלחמת ששת הימים'‪ .‬די גאנצע מעשה האט געדויערט מן‬
‫הסתם א קנאפע האלבע שעה‪.‬‬
‫רעקאמענדאציע‪[ 50% :‬אבער פאר די נישטיגע פרייז‪ ,‬אפשר‬
‫לוינט זיך עס]‪.‬‬
‫***‬
‫דערנאך זענען מיר געגאנגען צום העכטס אינטרעסאנטן‬
‫מוזעאום‪ ,‬אדער לאמיר עס ענדערש אנרופן 'ארכיאלאגישע‬
‫געגנט'‪ ,‬מיטן נאמען 'הרובע ההורדיאני'‪ .‬דאס מיינט‪ :‬דעם הורדוס‬
‫פערטל‪ .‬דהיינו‪ ,‬דאס איז א געגענט אויסגעגראבן אינמיטן‬
‫אלטשטאט‪ ,‬וואו מען האט געפונען אן א שיעור אינטרעסאנטע‬
‫היסטארישע געפינסן‪ ,‬פון די תקופה פון נאך הורדוס המלך‪ ,‬דאס‬
‫הייסט אין די יארן בעפארן חורבן הבית‪.‬‬
‫הייזער‪ ,‬מיט די מקוואות און באדע צימערן‪ ,‬הערליכע מוזעאיק‬
‫טיילס אויף די ערד‪ ,‬און שיינע רינדעכיגע טויערן‪ .‬אפילו‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪73........................................................................................................................‬‬

‫אים‪ .‬כ'האב מורא געהאט צו לייגן צופיל דריק‪ ,‬ווייל אפשר דאס‬
‫אליינס וועט אים אויפרעגן און גיי רעכן אויס מיט אן אראבער‪...‬‬ ‫פארנדיג אין אראבישע געגענטער‪...‬‬
‫למעשה האב איך מחליט געווען אזוי‪ :‬ער איז געווען אן‬ ‫מיר האבן לאנג פארברענגט דארטן‪ ,‬און ס'שוין געווארן שפעט‪.‬‬
‫עלטערער מענטש‪ ,‬קרוב לבן ששים‪ ,‬אזוי אז כ'האב אנגענומען‬ ‫מיר זענען שנעל געגאנגען קיין הר הזיתים אריינכאפן א‬
‫אז ער איז מן הסתם נישט פון די היץ קעפ וואס זענען געווענדליך‬ ‫טראפעלע קברי צדיקים אונטן פונעם בארג‪ .‬מיר זענען געווען‬
‫יוגנטליכע‪ .‬אזוי אויך‪ ,‬האט ער א סוקסעספולע דזשאב אלס נהג‬ ‫ביי קבר זכריה‪ ,‬און ביים 'מקום קבורתו שנעלמה' פון ר' משה'לע‬
‫מונית פון וואס מ'קען ציען נארמאלע חיונה‪ ,‬וכל שכן ער וואס‬ ‫לעלובער‪ ,‬ביים מאנומענט 'יד אבשלום'‪ ,‬אביסל ארויפציר ביים‬
‫טוט עס שוין פאר יארן‪ ,‬איז בפשטות לעבט ער א נארמאלן לעבן‪.‬‬ ‫אור החיים הק'‪ ,‬און דער פרי חדש‪ ,‬ועוד כמה צדיקים‪.‬‬
‫בנוסף לזה‪ ,‬האט ער גערעדט זייער נארמאל און רואיג‪ ,‬נישט‬
‫ס'שוין געווען היבש שפעט‪ ,‬און מיר האבן נאך געדארפט אנקומען‬
‫ווי איינער מיט שבע תועבות בלבו‪ .‬צו דעם האב איך געהאט א‬
‫גענוג פרי צום 'בית ישראל' געגענט‪ ,‬כדי צו קענען נעמען א באס‬
‫סעלפאון‪ ,‬און אזוי אויך מיין אידענע האט געהאט א צווייטע‬
‫צו קבר רחל‪ .‬אבער לעבן הר הזיתים פארן כמעט נישט אדורך‬
‫סעלפאון‪ ,‬אז טאמער עפעס שמעקט נישט גוט‪ ,‬קען מען גלייך‬
‫קיין מוניות [טעקסי'ס]‪ .‬ענדליך האבן מיר זיך אריינגעזעצט אין‬
‫רופן פאליציי [די קנעפל איז שוין געשטאנען גרייט געדריקט צו‬
‫א מונית‪ ,‬ווען ביים רעדל זיצט א פרענק [ספרד'ישער]‪.‬‬
‫ווערן‪ .]...‬כ'האב אויסגערעכנט וויאזוי צו אטאקירן דעם דרייווער‬
‫אין פאל ער מאכט קונצן‪ ,‬זיצנדיג גלייך הונטער אים ‪ -‬וואס‬ ‫עכ"פ אזוי האבן מיר געמיינט‪...‬‬
‫מאכט גרינגער פאר מיר צוצוקומען צו אים און שווערער פאר‬
‫אים צוצוקומען צו מיר‪.‬‬ ‫מיר האבן שנעל איינגעזען אז דער איז א 'שוועסטערקינד' [דער‬
‫קאוד נאמען פאר אן אראבער]‪ .‬נו נו‪ ,‬דאס מאכט זיך אויך גאנץ‬
‫מיר זענען אדורכגעפארן אזעלכע געסלעך ווי 'על אקצא' און‬ ‫אפט‪ ,‬אז מען פאלט אריין מיט אן אראבישע דרייווער‪ .‬ס'איז נישט‬
‫'על קודס'‪ ,‬אז די ביינער מיינע האבן געטאנצן פאר שרעק‪,‬‬ ‫געפערליך‪ ,‬כאטש לכתחילה זיך איך נישט די סארט עלעמענטן‪.‬‬
‫און דאס הערצל מיינע האט געזינגען שירה זיך ווארפנדיג‬ ‫אבער דא איז געשען עפעס שרעקעדיג‪ :‬דער אראבער האט‬
‫ווי אין א קאנסוואלסיע‪ .‬אפאר הייסע קאפיטלעך תהילים‬ ‫אנגעהויבן אריינפארן אין די עכט‪-‬אראבישע געגענטער פון‬
‫זענען אויסגעזאגט געווארן‪ ,‬בשעת מיר זענען דורכגעפארן‬ ‫ירושלים‪...‬‬
‫יונגע אראבער ‪ -‬וואס האבן טאקע געקוקט מיט שנאה בליקן‬
‫צו אונזער קאר‪ ,‬זעענדיג א פרומע מאן און ווייב אינעווייניג‪.‬‬ ‫נאך צוויי מינוט פארן מיטן אראבישן דרייווער‪ ,‬זעען מיר אז‬
‫איינמאל אינמיטן האט מיר גראדע יא אויסגעזען ווי אפאר‬ ‫דער צדיק'ל פירט אונז אריין אין אן אראבישן געגענט‪ .‬מיינע‬
‫יוגנטליכע האבן געוואלט אפשטעלן די קאר‪ ,‬אבער דער דרייווער‬ ‫אנטענעס האבן זיך אנגעצינדן‪ ,‬און מיין הארץ האט אנגעהויבן‬
‫‪ -‬אן אראבער פונקט ווי זיי ‪ -‬האט זיי אנגעקוקט ווי א לייבקע‬ ‫ווילד קלאפן‪ .‬כ'האב מיך פרובירט אריינצולייגן אין די שיך פון‬
‫ווען זי היט אויף אירע קינדער‪ ,‬און ב"ה מיר זענען אנגעקומען אין‬ ‫די דריי בחורים'לעך וואס זענען גע'הרג'עט געווארן דורך אן‬
‫בית ישראל געגענט‪.‬‬ ‫אזויגערופענעם 'טרעמפ'‪ .‬כ'האב גלייך געזאגט פארן דרייווער‬
‫צו גיין דורך די אידישע געגענט‪ .‬אבער ער האט מיר געזאגט אז‬
‫למעשה‪ ,‬איז ער געווען גערעכט‪ :‬א טאג פריער‪ ,‬האט די וועג‬ ‫פון די אראבישע געגענט וועט עס נעמען פיל שנעלער‪ ,‬וויבאלד‬
‫געדויערט איבער ‪ 20‬מינוט‪ ,‬צוליב די טרעפיק‪ .‬אבער מיט אים‬ ‫ס'איז דארט נישטא קיין טרעפיק‪.‬‬
‫האבן מיר געמאכט די וועג אין ארום ‪ 5‬מינוט‪ ,‬אדאנק די אראבישע‬
‫וועג‪ .‬אבער דאס זענען בפשטות געווען מיינע שרעקעדיגסטע ‪5‬‬ ‫זעענדיג אז רעדן דיפלאמאטיש העלפט נישט‪ ,‬האב איך אים‬
‫מינוט אין לעבן‪ ...‬כ'קען נאר זאגן למפרע‪ ,‬אז נאך א מזל ער האט‬ ‫געזאגט כפשוטו‪ ,‬אז כ'ציטער פון די אראבישע געגענט‪ ,‬גיי ווייס‬
‫אונז געפירט דורך דעם אראבישן וועג‪ ,‬ווייל נאר אזוי זענען מיר‬ ‫צו זיי וועלן מיר לינטשן זעענדיג א חרד'ישן קאפל אין קאר‪,‬‬
‫אנגעקומען אין באס סטאפ באצייטענס צו קענען נעמען דעם‬ ‫און כ'האב אים מרמז געווען אז אפילו פון אים בין איך חושש‬
‫באס צו קבר רחל‪.‬‬ ‫‪ -‬אויב ער פארט דורך דעם אראבישן געגענט‪ .‬דער נהג האט‬
‫זיך אינגאנצן באליידיגט‪ ,‬און מיר געזאגט אז ליכא למיחש כלל‪,‬‬
‫ער פארט דארטן כסדר מיט אידישע רייזנדע‪ ,‬און קיינער האט‬
‫אים קיינמאל גארנישט געטון‪ ,‬כ'קען זיין העכסטס רואיג ביי‬
‫‪....................................................................................................................... 74‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫שפעט צום תחנה מרכזית אין צפת‪ ,‬זוכנדיג א מונית מיט לעכט‪.‬‬
‫משום מה‪ ,‬האט צפת נישט קיין איבערפלוס פון מוניות וואס‬ ‫קבר רחל‪.‬‬
‫זאלן ארומפארן‪ ,‬און כ'האב געדארפט ווארטן היבש לאנג אז א‬
‫מיר זענען ארויסגעפארן קיין קבר רחל‪ .‬אה‪ ,‬וואס מאמע רחל‬
‫ליידיגע מונית זאל זיך אפשטעלן פאר מיר‪ .‬ענדליך האט זיך א‬
‫מיינט איז איבריג צו ערקלערן‪ .‬די זעלבע מאמע וואס וויינט שוין‬
‫מונית אפגעשטעלט‪ ,‬און דער נהג ‪ -‬מיטן לעצטן נאמען בר ששת‬
‫פאר ‪ 2,500‬יאר אויף צרות ישראל‪ ,‬און אדאנק אירע בכיות וועלן‬
‫‪ -‬האט מיך אריינגענומען אין קאר מיט אלע מיינע רענצלעך‪.‬‬
‫מיר זוכה זיין צום 'ושבו בנים לגבולם'‪ .‬נו‪ ,‬ביזן קרעטשמע דארף‬
‫אבער ס'איז נישט געווען קיין רעגולערער רוטין אדורכפארן‬ ‫מען אויך א גלעזל בראנפן‪ ,‬איז דאך נישט מער פון נארמאל‬
‫אויפצוזוכן א קאסטומער‪ .‬אין ארץ ישראל אזויווי נאר אין ארץ‬ ‫איינצורייסן אויף אייגענע בקשות‪ .‬כ'ווייס נישט פארוואס‪,‬‬
‫ישראל‪ ,‬איז זיין ווייב געזעצן אין די פראנט סיט לעבן אים‪ .‬דערפאר‬ ‫אבער ביי מאמע רחל ווער איך די מערסטע נתרגש‪ ,‬בעיקר‬
‫ווען איך האב אים געזען אריבערפארן האב איך געטראכט‬ ‫אריינטראכטנדיג אין איר היסטאריע‪ ,‬איר צדקות‪ ,‬אירע צרות‪,‬‬
‫אז ער טראגט א קאסטומער‪ ,‬אבער ער האט באמערקט מיין‬ ‫און איר טראגישע אומקום אין יונגן עלטער‪ ,‬ווערנדיג באגראבן‬
‫ארויסגעשטרעקטע פינגער מיטן סימן זיך אפצושטעלן‪ ,‬און‪ ...‬ער‬ ‫אזוי אינמיטן וועג‪ .‬זי איז א היבשער סימבאל פון נצחיות ישראל‪,‬‬
‫האט נישט געטראכט קיין צוויי און ער האט מיך אריינגענומען‬ ‫אבל אכמ"ל‪.‬‬
‫אין קאר‪ .‬זיי זענען געווען אן עלטערע קאפל פון ארום ‪ 60‬או‬
‫נאכן זיך אויסבעטן און האפנטליך אויס'פועל'ן כל מילי דמיטב‪,‬‬
‫קרוב לזה‪ ,‬די פרוי גאנץ באשיידן‪ ,‬ס'איז נישט געווען ממש‬
‫זענען מיר צוריקגעפארן קיין ירושלים‪ ,‬די לעצטע נאכט‬
‫אומבאקוועם‪ ,‬און נאכן ווארטן אזוי לאנג פאר א מונית איז‬
‫איידערן פארן קיין צפון‪ .‬צו מיין ביטערן מזל‪ ,‬ווען מיר האבן זיך‬
‫מיר שוין גארנישט אנגעגאנגען‪ .‬הקיצור‪ ,‬ער זאגט מיר אז ער‬
‫באקראצט צו גיין עסן סאפער‪ ,‬האב איך נישט געטראפן קיין איין‬
‫גייט אפדראפן זיין רעביצין אויפן וועג ביי זיך אינדערהיים‪ ,‬און‬
‫רעסטאראנט אפן‪ ,‬דאס איז אגב געווען א שלימזלנות וואס האט‬
‫נאכהער פארט ער מיט אונז צום מושב‪ .‬ער וואוינט אביסל ארויס‬
‫אונז באגלייט אלע טעג אין ירושלים‪ :‬מיר האבן קיינמאל נישט‬
‫פון צפת [ס'הייסט נאך א חלק פונעם שטאט צפת (בדוגמת‬
‫געגעסן קיין נארמאלע נאכטמאל אין א רעסטוראנט‪ ,‬נאר פיצא‬
‫הר נוף און בית וגן זענען חלק פון ירושלים)‪ .‬די נאמען איז מיר‬
‫וכדו'‪ .‬מיר האבן זיך געלייגט שלאפן מיט א שמחה‪ ,‬אז מיר גייען‬
‫יעצט ארויסגעפלויגן פון קאפ]‪ .‬איך דערצייל דאס אלעס‪ ,‬ווייל‬
‫מארגן אי"ה ארויספארן קיין צפון‪ ,‬דהיינו צפת והגלילות‪ ,‬וואו‬
‫צומארגנס גיי איך אפשטאטן אן אומערווארטעטן באזוך ביי אים‬
‫מיר גייען איינשטיין אין אן 'אחוזה'‪.‬‬
‫אינדערהיים‪ .‬גאר גאר אינטרעסאנט‪.‬‬
‫און היידא‪ ,‬געגאנגען קיין 'אליפלט'‪ ,‬א מושב ארום ‪ 15-20‬מינוט‬
‫אוועק פון צפת‪ ,‬און דאס זעלביגע פון מירון‪ .‬אין דער מושב איז‬
‫דא א בית הכנסת וואו כ'האב ניטאמאל אריינגעטרעטן‪ ,‬און‬ ‫מיטוואך פרשת בה"ב תשע"ה‬
‫אסאך אנדערע זאכן וואס צייכענען אפ א מושב אלס 'מושב'‪.‬‬
‫קיען און שעפעלעך‪ ,‬שטאלן‪ ,‬און‪' ...‬צימרים' ‪ -‬דאס הייסט‬
‫'צימערן' וואס מ'קען זיך אויסדינגען פאר א טאג‪ ,‬וואך‪ ,‬וכו'‪.‬‬
‫געווענטליך איז עס געשמאק צוליב איר באשיידנקייט‪ ,‬וואס‬ ‫מושב 'אליפלט'‪.‬‬
‫געבט א געוויסע ראמאנטישע פילינג צו זיך‪ .‬איך בין געגאנגען‬
‫צו גאר א געשמאקע פלאץ‪ ,‬הנקרא בשם 'אחוזת ראול'‪ ,‬וואו מיר‬ ‫מיר שטייען אויף גענוג פרי צו קענען אויסנוצן א גאנצן טאג‬
‫זענען איינגעשטאנען פאר צוויי טעג‪ ,‬פארן פארהעלטנמעסיג‬ ‫אין מושב‪ .‬נאכן איינקויפן אלס וואס מיר דארפן מיטנעמען‬
‫ביליגן פרייז פון ‪ 500‬שקל א נאכט‪.‬‬ ‫צו א מושב וואו ס'נישטא קיין עכט מהדרין כשר'ע עסן‪ ,‬און‬
‫נאכן איינקויפן אלס וואס מען 'מוז' איינקויפן אין ירושלים‬
‫די קינג סייז בעט‪ ,‬די מעכטיגע ראמאנטישע דזשעקוזי‪ ,‬די‬ ‫מיטצונעמען קיין אמעריקע‪ ,‬זענען מיר געגאנגען צום באס‬
‫הערליכע צימערן וואו אלעס איז באדעקט מיט האלץ און געבט‬ ‫סטאפ צו פארן קיין צפת‪ .‬צו אונזער שלעכטן מזל האבן מיר‬
‫אזא בא'טעמ'טע אטמאספערע ועוד ועוד‪ ,‬איז שוין געווען‬ ‫פארפאסט דעם באס‪ .‬למעשה נאכן אפ'הרג'ענען רוב טאג זענען‬
‫איבער גענוג פאר דעם פרייז‪ .‬אבער בנוסף לזה איז אינדרויסן דא‬ ‫מיר ענדליך ארויסגעפארן דעם כמעט ‪ 4‬שעה'איגן וועג קיין‬
‫נאך פכים קטנים‪ ,‬פון שיינע שבילים צווישן בלומען און הערליכע‬ ‫צפת [צוליב די מערערע סטאפס]‪ .‬מיר זענען אנגעקומען היבש‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪75........................................................................................................................‬‬
‫א חוץ פון די אפיציעלע נעמען‪ ,‬ווי דער אריז"ל וגוריו‪ ,‬די חסיד'ישע‬
‫רבי'ס‪ ,‬האב איך פרובירט צו גיין צו מאדנע פלעצער‪ ,‬א שטייגער‬
‫ווי מקום מנוחת הצדיק הנסתר [ולגירסא אחרת‪ :‬המשוג‪ ]...‬הרב‬
‫אברהם פיש‪ ,‬וואס איז געווען זייער אן אינטרעסאנטער טיפ‬
‫מענטש ואכמ"ל‪ .‬אן נעמען א שטעלונג אין זיין פערזענליכקייט‪,‬‬
‫האב איך געזאגט א קאפיטל תהלים ביי זיין ציון זיכער מאכנדיג‬
‫אז כ'האב א בילד דערפון‪[ ...‬לעצטענס איז געווארן א מצב פון‬
‫זיין ציון]‪ .‬ביים ציון פונעם אריז"ל זענען געווען א מאסע חסידים‪,‬‬
‫און שפעטער בין איך געוואויר געווארן אז דער בוהוש'ער רבי [א‬
‫שטארקער עובד ה'‪ ,‬א חידוש אין רוזשינער הויף‪ .‬אזוי אויך א‬
‫קנאי‪ ,‬א צווייטער חידוש אין רוזשינער הויף‪ ]...‬איז דארטן געווען‬
‫מיט אן עולם חסידים‪.‬‬
‫פלעצער וואו כ'האב געוואלט באזוכן אין גליל‪ ,‬ווען כ'בין למעשה‬
‫נאר געווען אין צפת [ומירון]‪ .‬ס'האט זיך פשוט נישט געוואלט‬
‫***‬
‫נאכן ארומגיין אין בית החיים האבן מיר אנגעהויבן א געשמאקע‬
‫שפאציר איבער די געסאלאך [הברה ישראלית] פון צפת‪.‬‬
‫אנגעהויבן האבן מיר ביי דעם באקאנטן מילכיגן קעז פאבריק‪,‬‬
‫הנודע בשם '‪ .‬דארטן האט מען מיך מכבד געווען מיט א טעימה‬
‫קלה פון די וועלטבארימטע קעז‪ ,‬און ס'איז געווען א שטיקל‬
‫עולם וואס איז געקומען קויפן זייערע קעז‪ .‬דערנאך זענען מיר‬
‫ארומגעגאנגען אין די געסלעך פון אלטשטאט צפת‪ ,‬באזוכנדיג‬
‫אלטע בתי מדרשים [וואס רוב זענען געווען פארשלאסן דורכן‬
‫טאג]‪ ,‬און ווייזנדיג דעם אשת חיל וואו כ'בין איינגעשטאנען אלס‬
‫בחור מיט מיינע חברים‪ ,‬אויף א שבת‪...‬‬
‫א מזל האבן מיר געהאט‪ ,‬אז די בית הכנסת אבוהב ‪ -‬וואס לפי‬
‫המסורה איז דארטן אנגעקומען דעם ספר תורה פון רבי יצחק‬
‫אבוהב מגולי ספרד‪ ,‬און אסאך מעשי ניסים זענען מקושר‬
‫מיט דעם ‪ -‬איז געווען אפן‪ ,‬און פאר א גוטע סיבה‪ :‬דארטן איז‬
‫פארגעקומען א בר מצוה פאר אן איזרעאלי‪ .‬אויסגעזען האט ער‬
‫ווי א פרייער‪ ,‬און דאס איז געווען דער שיינקייט פונעם בר מצוה‬
‫מסיבה‪ ,‬צו זען וויאזוי אפילו די פרייע זענען חוגג דעם בר מצוה‬
‫מיט אזא שמחה‪ .‬און דער שטאלץ וואס דער חתן הבר מצוה‬
‫האט געהאט מיט זיינע תפילין [וואס כ'ווייס נישט ווי אפט ער‬
‫גייט דאס לייגן]‪ ,‬וכל המסתעף‪ .‬ס'איז געווען אן אינטרעסאנטער‬
‫איבערלעבעניש‪ ,‬טראץ דעם ציפ אין הארץ פון נאך אן אידיש‬
‫קינד וואס איז בגדר 'תינוק שנשבה'‪ ,‬וואס ווייסט נישט בין ימינו‬
‫לשמאלו‪ ,‬ואעפ"כ טוליעט נאך דאס אידישער פונק זיך פרייענדיג‬
‫מיט א סימבאל פונעם פרומען אידנטום‪.‬‬
‫ביימעלעך‪ ,‬סווינגס פאר קאפעלס‪ ,‬ביז א סווימינג פול פאר‬
‫עלטערע [אביסל אפן‪ .‬אבער אויב איז קיינער אנדערש נישטא‬
‫אין די אחוזה‪ ,‬קען מען האקן א לעבן‪ ,‬און א 'העמאק' צו קענען‬
‫ליגן אינדרויסן כאפנדיג א פריש ווינטל אונטערן איינדרוק פונעם‬
‫הערליכן פאנעראמע וואס באווייזט זיך דא פון אלע ריכטונגען‪.‬‬
‫מיר האבן געהאט מזל אז פונקט האט קיין איינער אנדערש‬
‫נישט געהאט א דירה'לע ווען אונז זענען דארט געווען‪ ,‬אזוי אז‬
‫ס'איז געווען גאר פריוואט‪.‬‬
‫ס'איז איינער פון די זאכן וואס מ'קען נישט מאריך זיין בהסברה‪,‬‬
‫דאס דארף מען מיטלעבן‪ ,‬אזויפיל קען איך ענק זאגן אז אדאנק‬
‫דעם געשמאקן פלאץ האב איך אויפגעגעבן אויף פארשידענע‬
‫אוועקגיין פון דארט‪...‬‬
‫און כ'זאג ענק אלע‪ :‬אויב גייען ענק קיין ארץ ישראל‪ ,‬נעמטס‬
‫דאס אין באטראכט‪ .‬איך האב גאר גאר שטארק הנאה געהאט‬
‫דערפון‪.‬‬
‫רעקאמענדאציע‪.100% :‬‬
‫דאנערשטאג פרשת בה"ב תשע"ה‬
‫א באזוך אין בית החיים צפת‪ ,‬אלטשטאט‬
‫צפת‪ ,‬ועוד‪.‬‬
‫מיר זענען אויפגעשטאנען היבש שפעט נאך א קנאקעדיגע נאכט‪.‬‬
‫איך האב שנעל אנגערופן דעם נהג וואס איך האב נעכטן גענוצט ‪-‬‬
‫מר‪ .‬בר ששת‪ ,‬און מיר זענען ארויסגעפארן פון אליפלט גייענדיג קיין‬
‫בית החיים ד'צפת‪ .‬ווי איר פארשטייט אליין‪ ,‬האב איך געדארפט‬
‫נוצן א מקוה‪ ...‬דערפאר זענען מיר ארויסגעשטיגן אויבן פונעם‬
‫בארג פונעם בית החיים‪ ,‬וואו דער 'מקוה האר"י' געפונט זיך‪ .‬נאך‬
‫א זאפטיגע פאר טבילות ‪ -‬וואס זענען אגב נישט געווען צו קאלט‬
‫[אבער גענוג קאלט אז דר'עולם האט באוואונדערט מיין גבורה פון‬
‫כאפן א שיינע פאר טבילות נאכאנאנד‪ ,]...‬זענען מיר אראפ דעם‬
‫בארג ביז אונטן‪ ,‬און דערנאך אנגעהויבן צוביסלעך ארויפקלעטערן‬
‫דעם בארג דורכגייענדיג מקום קבורתם פון א ים מיט גדולי ישראל‬
‫וואס ליגן דארטן באגראבן‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................... 76‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬
‫פוילישער אפשטאמיגער!‬
‫זוכנדיג א גוטן פליישיגן רעסטאראנט ‪ -‬נאכן נישט פארזוכן קיין‬
‫און דער געשמאקער בר ששת לאדנט מיר באלד איין צו קומען‬
‫יעצט אויף א וויזיט ביי אים אינדערהיים‪.‬‬
‫קודם האב איך חושש געווען אויף זיין שלום בית‪ ,‬און אים‬
‫פרעגנדיג צו זיין ווייב האט נישט קיין פראבלעם דערמיט‪ ,‬ווייל‬
‫זי ווייסט גארנישט דערפון‪ ,‬האט ער מיר געזאגט אז אדרבה זי‬
‫האט זייער הנאה פון געסט‪ .‬און בנוגע איר זיין ביזי מיט אנגרייטן‬
‫די עסן‪ ,‬האט ער מיר ווייטער בארואיגט אז געסט איז נאכאלס‬
‫געשמאקער פון אלעס אנדערש‪.‬‬
‫מיר געצאלט א קנאפע צוואנציג טאלער פער מענטש‪ .‬ס'איז‬
‫כ'האב מיך איבערגעבליקט מיט מיין ווייב‪ ,‬און למעשה איז‬
‫געבליבן אז 'למה לא?'‪ ,‬זאל דאס אויך אריינגעשריבן ווערן‬
‫אינעם משזר'דיגן מסעות אלס אינטרעסאנטער אנקעדאט‪ :‬א‬
‫באזוך ביים מסורתי אינדערהיים ליל שישי‪ .‬ער א פרענק‪ ,‬זי א‬
‫פוילישער‪ ,‬ביידע מסורתיים וואס לעבן אין א מעין ווילא‪.‬‬
‫ליל שישי פרשת בה"ב תשע"ה‬
‫מיר זענען אנגעקומען צום הויז ‪ -‬אדער בעסער געזאגט‪ ,‬ווילא‬
‫‪ -‬פון בר ששת‪ .‬נאר פונעם זען די גארטענעס ארום די ווילא‪,‬‬
‫איז מיר שוין די שפייעכץ געקומען אין מויל‪ .‬הערליכע ביימער‪,‬‬
‫שמעקעדיגע געווירצן [כדלקמן]‪ ,‬און א רחבות ווי עס דארף צו‬
‫זיין‪ .‬נאכן אריינקומען האבן מיר באגריסט דעם רעביצין פון בר‬
‫ששת‪ ,‬און זיי זענען ביידע געווען זייער העפליך צו אונז‪.‬‬
‫אזויווי זי האט געזען אז מיר זענען חסיד'ישע אידן‪ ,‬האט זיך די‬
‫שמועס גלייך אנטוויקלט אין אידיש‪ ,‬ווייל זי איז דאך א פוילישער‬
‫פון דערהיים‪ ...‬אפילו איר ספרד'ישע מאן האט זיך ארויסגעוויזן‬
‫צו פארשטיין גוט אידיש‪ ,‬און אפילו צו רעדן אביסל אידיש‪ .‬אזוי‬
‫אויך האבן זיי ביידע גערעדט ענגליש‪ .‬הקיצור‪ ,‬מיין ווייב וואס‬
‫קען נישט רעדן קיין עברית [נאר פארשטייט ווען אנדערע‬
‫רעדן]‪ ,‬האט נאכאלס געקענט שמועסן געשמאק אויף אידיש‬
‫און ענגליש‪.‬‬
‫ס'האט זיך ארויסגעוויזן אז אירע עלטערן זענען געווען פרומע‬
‫עלטערן בעפארן קריג‪ ,‬און זיי האבן זיך ביידע געראטעוועט‬
‫ביים קריג‪ ,‬אבער ליידער פון פארביטערטקייט זענען זיי געווארן‬
‫אביסל נאכגעלאזט פון שמירת המצוות‪ ,‬די טאטע אביסל און‬
‫די מאמע איז שוין געווען היבש 'אנטי'‪ ,‬די טאטע האט עס וויי‬
‫געטון אבער האט גארנישט געקענט טון קעגן די מאמע'ס ווילן‪.‬‬
‫ער מיר מודיע אז ‪ -‬לא פחות ולא יותר ‪ -‬זיין ווייב איז גאר א‬
‫נאכן זיך ארומשלעפן רוב טאג‪ ,‬זענען מיר געווארן גוט הונגעריג‪.‬‬
‫פליישיגן מאלצייט שוין איבער א וואך‪ ,‬ווי אויבנדערמאנט ‪-‬‬
‫זענען מיר אנגעקומען צו א גוט‪-‬רעקאמענדירט רעסטאראנט‬
‫בשם 'מענדי'ס'‪ ,‬וואו מיר האבן געפראסן ווי קיינמאל בעפאר‪...‬‬
‫פארגיטיגונג פארן דורכפאל די לעצטע וואך צייט‪ .‬נאכן האקן‬
‫א צוויי בילקעס פער פערזאן‪ ,‬צוויי 'דיפ'ס' פער פערזאן‪ ,‬א זופ‪,‬‬
‫א פלעשל ביר‪ ,‬און א ריזן מעין קורס ‪ -‬וואו אונזערע בני מעיים‬
‫האבן איבערמינדליך געארבעט ביטער שווער נאכצוקומען‬
‫אונזערע פארלאנגען‪ ,‬אזש ביזן סטראשן מיט א סטרייק ‪ -‬האבן‬
‫ווערט געווען יעדע פרוטה עד הפרוטה האחרונה‪ ,‬און דאס עסן‬
‫האט געהאט א טעם מעין עולם הבא‪ ...‬זעט אויס אז גאט האט‬
‫אונז פארגינט צו ענדיגן מיט א גוטן טעם אין מויל‪ ...‬און איך‬
‫רעקאמענדיר דעם רעסטאראנט לכל שוחרי ומבקשי האמת‬
‫במידי דמיזן‪.‬‬
‫ואתא בר ששת‪...‬‬
‫ארויסגייענדיג צו כאפן א שפאציר‪ ,‬נאכן עבודה קשה פון צופרידן‬
‫שטעלן אונזערע גופים‪ ,‬זעען מיר א מונית קלאצט פארנט פונעם‬
‫רעסטאראנט‪ .‬און וועמען מיינט איר האב איך געטראפן זיצן‬
‫אינעווייניג?! יא‪ ,‬איר האט צוגעטראפן‪ :‬מיין אלט‪-‬באקאנטער‬
‫ידיד‪ ,‬מיין דרייווער‪ ,‬מר‪ .‬בר ששת‪.‬‬
‫כ'האב שוין געזען דעם באשעפער'ס הילף‪ ,‬און כ'האב אים מודיע‬
‫געווען אז כ'דארף פשוט אפפאלן צוויי א האלב קעלאריס מיט א‬
‫קורצע שפאציר‪ ,‬און דערנאך פארן מיר צוריק צו אונזער צימער‬
‫אין 'אליפלט'‪.‬‬
‫הקיצור‪ ,‬דער בר ששת איז געווען זייער א פריינטליכער מענטש‬
‫‪ -‬שוין פון דאס ערשטע מאל וואס כ'האב אים גענוצט‪ ,‬און מיר‬
‫האבן געכאפט א געשמאקע שמועס וואס האט זיך פארקירעוועט‬
‫אין ריכטונג פון דעם אז ער העלפט ארויס אנצוגרייטן די מאכלי‬
‫שבת אינדערהיים‪ ,‬און אויפן פראגע צו ער עסט 'געפילטע פיש'‬
‫[מיינענדיג זיך צו ווערטלן‪ ,‬ווייל כ'האב געוואוסט אז אלס פרענק‬
‫איז געפילטע פיש איינער פון די גאר באקאנטע פארשאלטענע‬
‫מאכלים‪ ,]...‬האט ער מיר געענטפערט אז ס'איז טאקע גרויליג‬
‫אבער 'גאלע' עסט ער יא! איי וואו קומט דער קאץ איבערן‬
‫וואסער‪ ,‬דהיינו וואו קומט א פרענק אן צו א שטיקל גאלע? איז‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪77........................................................................................................................‬‬

‫מסביר אז א חב"ד'סקער איז א בריה בפני עצמה‪ ,‬און ווער ווייסט‬ ‫מסורתיים זענען זיי פארט יא געבליבן‪ ,‬און די טאכטער האט זיך‬
‫צו ער איז נישט אפשר אויף א מיסיאן מיסיע און די נעקסטע זאך‬ ‫באקענט מיט דעם ספרדישן בר ששת‪ ,‬וואס ווי באקאנט זענען‬
‫גייט זיין א בית חב"ד‪...‬‬ ‫זיי דאך כמעט אלע מסורתיים‪ ,‬און זיי האבן חתונה געהאט‪.‬‬
‫זיי האבן צוזאמען מגדל געווען פיר קינדער‪ ,‬צוויי זון און צוויי‬
‫נאכן ארומגיין מיט ברייט‪-‬צועפנטע אויגן און מיילער‪ ,‬זעצן מיר‬ ‫טעכטער‪ ,‬און זיי שעפן נחת‪.‬‬
‫זיך ענליך אראפ כאפן א געשמאקע שמועס איבער‪ ...‬וואס מיינט‬
‫איר‪' ,‬דת ומדינה'‪ .‬ער וויל מיר מכבד זיין מיט עפעס עסן אדער‬ ‫ער איז גראדע א געלונגענע מענטש‪ ,‬און א היבש באקאנטער‬
‫טרינקען‪ ,‬אבער כ'זאג אים אפ אלס חרד'ישער איד‪ ,‬און מ'זעמיר‬ ‫מענטש אין די גלילות‪ .‬ער איז געווען א קאמענדאנט ביי‬
‫זיך מסתפק מיט אביסל וואסער וואס קומט פון א קוואל‪ .‬כ'זעץ‬ ‫געוויסע מלחמות אין ארץ ישראל‪ ,‬און בכלל איז ער ‪ -‬זייענדיג א‬
‫מיך אראפ אויפן באקוועמען פאטעל‪ ,‬ווען שענדעלעירס געבן‬ ‫שטארק‪-‬רעכטער‪ ,‬ווי רוב ספרדים ‪ -‬געווען אין צבא פאר ארום‬
‫זייער דים ליכט אויף די מאלונגען אנגעפילטע ווענט‪ .‬און מ'כאפ‬ ‫‪ 20‬יאר! אהיימקומענדיג איינמאל א וואך‪ ,‬אדער פחות מזה‪ .‬ער‬
‫מיר א געשמאקע שמועס‪.‬‬ ‫איז שוין לאנג אויף פענסיע‪ ,‬און האט א שיינע אויסגעצאלטע‬
‫הויז‪ ,‬און איז אין די מונית ביזנעס מער פאר שטופן די צייט ווי‬
‫עניטינג עלס‪.‬‬
‫א שמועס מיט בר ששת‪:‬‬ ‫אויף די ווענט האב איך געזען הענגען פארשידענע מאלערייען‪,‬‬
‫און בר ששת איז מיר מגלה אז ער האט דאס אלס אליינס‬
‫מיין פריינט‪ ,‬בר ששת‪ ,‬האט אנגעהויבן מיטן מסביר זיין אז ער‬ ‫געמאלן‪ .‬גראדע זייער שיין‪ .‬דערנאך ווייזט ער מיר אויף נאך א‬
‫האט ח"ו נישט פיינט קיין חרדים‪ ,‬און אין פאקט איז ער גאר‬ ‫גאנצע פאק מאלערייען מיט אביסל אן אנדערן קו‪ ,‬און ווארפט‬
‫שטארק מכבד דעם מסורת‪ .‬למשל‪ ,‬ער מאכט א סעודה יעדן‬ ‫גלייך דעם פרישן באמבע‪ :‬דאס אלס האט זיין ווייב געמאלן‪.‬‬
‫שבת [און דערנאך צינדט ער אן טעלעוויזיע‪ ,]...‬ער גייט אפילו‬ ‫שטעלט זיך ארויס‪ ,‬אז ביינאכט ווען ס'איז שטיל און ס'נישטא‬
‫אין שול דאווענען‪ ,‬און ער איז מכבד רבנים‪ .‬ער דערציילט מיר אז‬ ‫קיין געסט‪ ,‬זעצן זיי זיך ביידע אראפ מיט כלי המאלעריי‪ ,‬און‬
‫איינמאל איז דער רב פון מושב געווען אין די זעלבע בילדינג ווי‬ ‫נעמען זיך מאלעווען כידם הטובה עליהם‪ .‬און פארפאלן‪ ,‬זיי‬
‫אים‪ ,‬און ער האט געדארפט ארויפגיין אפאר שטאק‪ ,‬און ס'איז‬ ‫יכול'ן‪ .‬עכ"פ דער 'ענבי הגפן בענבי הגפן' האט באקומען ביי‬
‫דארטן געווען אן עלעוועיטער [‪-‬מעלית]‪ ,‬אבער מחמת כבודו‬ ‫מיר א נייע משמעות‪ ,‬ער א פרענק זי א פוילישער‪ ,‬ער עברית זי‬
‫להרב האט ער צוגעווארט ביז דער רב איז אוועקגעגאנגען כדי‬ ‫אידיש‪ ,‬אבער זיי פארשטייען זיך זייער גוט‪.‬‬
‫נישט צו מאכן א חילול שבת בפניו‪ ,‬און ערשט נאכדעם איז ער‬
‫ער פירט מיר ארום אין זיין דירה‪ ,‬און וואס זאל איך אייך זאגן‪:‬‬
‫ארויף מיטן עלעוועיטער‪ .‬ער זאגט מיר אז ער גלייבט אין גאט‬
‫דער אייבערשטער זאל העלפן איר זאלט אלע האבן כאטש א‬
‫[‪-‬אבער 'ביני לבינך' טענה'ט ער‪' ,‬איז דען דא אזא זאך ווי עולם‬
‫העלפט פון זיין ברחבות'ידע דירה‪ .‬צימערן נאך צימערן‪ ,‬יעדע‬
‫הבא?']‪ ,‬און פרובירט זיך אויפצופירן כראוי בעיני אלקים ואדם‪.‬‬
‫קינד א פרישע צימער‪ ,‬דריי פיר בית הכסא'ס‪ ,‬א לאנדרי צימער‪,‬‬
‫ווייטער דערציילט ער מיר ווי ער קען דעם חרדי און יענעם חרדי‪,‬‬ ‫א גרויסע קאך און ריזן דיינונג רום‪ ,‬אן אפיס‪ ,‬און כ'געדענק שוין‬
‫און זיי זענען אלע העכסטס נארמאלע מענטשן‪' ,‬הלואי אלע פון‬ ‫נישט וואס נאך‪ .‬צוויי שטאקן פלוס א בוידעם‪ ,‬לפחות צוויי‬
‫זיי'‪ ...‬און ער פירט אויס מיט די גאר באקאנטע אויפגעכאפטע‬ ‫'מרפסות' [פארטש]‪.‬‬
‫סעריע פונעם פילם הנקרא בשם 'שטיסל'‪ ,‬וואס דערציילט איבער‬
‫דאס שמאלץ רינט מיר פון די מויל‪ ,‬און ער זאגט מיר אז גראדע‬
‫די חרד'ישע לעבנסשטייגער וכו' [וכנודע בשערינו מיטן אשכול‬
‫זוכט ער דאס צו פארקויפן ווייל ער האט שוין נישט וואס צו‬
‫המיוחד לכך]‪ .‬ער זאגט מיר אז ער האט זייער הנאה געהאט‪ ,‬און‬
‫טון מיטן גרויסן ווילא‪ ,‬זיינע קינדער זענען שוין אויפגעוואקסן‪.‬‬
‫סוכ"ס לייגט עס נישט אריין די חרדים אין א שלעכטן בילד‪.‬‬
‫אויף מיין פראגע וויפיל ער בעט פאר דעם‪ ,‬איז ארויסגעקומען‬
‫דערנאך גייט ער אריבער צו די באקאנטע אויסגעוועטשטע‬ ‫אן ערך פון א קנאפע האלבע מעלאנע‪ !...‬כ'וואלט שוין לאנג‬
‫טענות אנטקעגן די חרדים‪ .‬קודם וויל ער וויסן וויאזוי מיר קענען‬ ‫געקויפט דאס הויז‪ ,‬ווען נישט די פאקט אז ס'איז נישט קיין‬
‫אנגיין מיט אזא לעבן ווען רוב חרדים ארבעטן נישט‪ ,‬און די פרייע‬ ‫פרומע געגענט ‪ -‬כאטש ער ווייזט מיר יא אן אויף א פרומער‬
‫דארפן אויסהאלטן די חרדים‪ .‬אויף וואס כ'האב אים געענטפערט‬ ‫חב"ד'סקער שכן וואס האט זיך אהינגעצויגן‪ .‬אבער גיי זיי אים‬
‫‪....................................................................................................................... 78‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫אלעס זאל זיין צוגעשטעלט פאר אונזערע באדערפענישן‪ ,‬איז‬ ‫אז דאס האט אפשר מיט די חרד'ישע לעבנסשטייגער אין ארץ‬
‫דאס נאכאלס נישט ווערט וויבאלד מיר וועלן ווערן באהאנדלט‬ ‫ישראל‪ ,‬אבער מיט 'חרדים' אלס חרדים האט עס גארנישט‪ ,‬און‬
‫ווי 'סעקאנד קלעס סיטיזען'‪ ,‬וכו' וכו' וכו' [כ'קען נישט דא‬ ‫כ'בין נישט אויסן צו פארענטפערן אחינו שבישראל‪ .‬כ'האב אים‬
‫אויספלאפלען אלע מיינע טענות‪.]...‬‬ ‫געזאגט אז ער מעג אמאל אריינפאלן אין ברוקלין צו זען וויאזוי‬
‫רוב חרדים ארבעטן‪ ,‬און מאכן מער געלט פונעם עוורידזש‬
‫צום סוף האב איך אים אויסגעפירט מיט איין שטארקע נקודה‪,‬‬ ‫'חילוני' אין ארץ ישראל‪...‬‬
‫חומר למחשבה‪ :‬די צה"ל אין ארץ ישראל ווערט אנגערופן 'כור‬
‫ההיתוך הישראלי'‪ ,‬דהיינו‪ ,‬אז דארט ווערט אוועקגעשטעלט די‬ ‫דערנאך וויל ער וויסן פארוואס מיר גייען נישט אין צבא‪ ,‬און‬
‫געדאנקנסגאנג‪ ,‬לעבנסשטייגער‪ ,‬און קולטור פון די ישראל'ישע‬ ‫נישט אזוי ווייט אלס 'שוויון בנטל' ווי די עצם שאלה פארוואס‬
‫געזעלשאפט [און ס'איז טאקע אזוי]‪ ,‬ממילא היות דאס אליינס‬ ‫מיר גייען נישט אין מיליטער‪' ,‬דו האסט דען א הוה אמינא אז אן‬
‫איז א סתירה מיט אונזער קולטור‪ ,‬קען דאס פשוט נישט גיין‬ ‫די צבא וואלט מען געקענט לעבן אין ארץ ישראל? און זאג מיר‬
‫צוזאמען‪.‬‬ ‫נישט אז ס'איז די תפילות און לימודים פון די חרדים וואס העלפן‬
‫ארויס די חיילים אין ארץ ישראל‪ ,‬און אויב אזוי פארוואס שפירן‬
‫ולקינוח סעודה‪ ,‬פארוואס טאקע הערן נישט די חילונים אויף‬ ‫מיר נישט קיין פליכט פון זיך אליינס צו באשיצן אונזער לאנד?!'‬
‫צו פארפירן וועגן די חרדים אין מיליטער? וויבאלד אונטערן‬
‫באוואוסטזיין שפילט זיך אפ ביי זיי די ידיעה אז די צבא איז א‬ ‫אויף וואס איך ענטפער אים אז 'סורפרייזינגלי' האלט איך אויך אז‬
‫כור ההיתוך‪ ,‬און זיי האפן צו טוישן דעם חרד'ישן סיסטעם‪ .‬און‬ ‫די תירוץ אז 'אונזער תורה ראטעוועט ענק' איז זייער א נארישע‬
‫כאטש זיי וועלן לייקענען שטיין און ביין אז זיי זאלן דאס מיינען‪,‬‬ ‫טענה‪ ,‬נישט נאר מיט דעם אז אזוי קענסטו נישט איבערצייגן קיין‬
‫איז דאס אבער – ללא ידיעתם – זייער טיפע כוונה‪ .‬און טאקע‬ ‫'חילוני'‪ ,‬נאר בעיקר מיט דעם וואס אונזער בלוט‪-‬דורכגעווייקטע‬
‫פארדעם וועט דאס קיינמאל נישט געשען‪.‬‬ ‫‪ 2,000‬יעריגע היסטאריע‪ ,‬איז אדורכגעווייקט מיט תורה ותפילה‪,‬‬
‫וואס האט ליידער נישט צוריקגעהאלטן די פורעניות‪ ,‬ולא זו אף‬
‫ווייטער האט ער מיר געפרעגט איבער די 'הדרת נשים' אויף די‬ ‫זו‪ ,‬אז גוים וואס לערנען נישט און דאווענען נישט געווינען אויך‬
‫באסעס אין ארץ ישראל‪ .‬דארט האב איך ממש אויפגעשאסן‪ :‬א‬ ‫מלחמות לויט ווער ס'איז שטערקער און בעסער אויפגעריסטעט‪,‬‬
‫חוצפה פון א טענה‪ ,‬משום מה איז דאס געלונגען אריינצוברענגען‬ ‫כלומר‪ ,‬אז אלס ווענדט זיך אין די דרכי הטבע שהטביע הקב"ה‬
‫אין די 'שיח ציבורי' אז די חרדים פארשקלאפן און דערנידערן‬ ‫בעולם‪.‬‬
‫זייערע ווייבער‪ .‬כ'האב אים געפרעגט צו די אלע מעשי אונס וואס‬
‫קומען פאר אין ארץ ישראל קומען פאר ביי די חרדים אדער ביי‬ ‫נאר וואס'זשע דען? זאג איך אים‪ ,‬אז אונז פלעגן זיך בעיקר‬
‫די חילוני'שע קהל'ס פארזארגערס פאר 'הדרת נשים'‪.‬‬ ‫באנוצן מיט די פשוטע – כאטש אויפרעגנדע – טענה פון‬
‫'המתחיל במצוה אומרים לו גמור'‪ .‬דהיינו‪ ,‬די אגודה קרייזן‬
‫דערנאך האב איך אים געפרעגט צו ער האט שוין בייגעוואוינט‬ ‫האבן קיינמאל קיין מדינה נישט געפאדערט‪ ,‬און אודאי נישט‬
‫אמאל אז א חרדי זאל באהאנדלן זיין ווייב ערגער פונעם‬ ‫בדרכי מלחמות‪ ,‬און די חרדים אין ארץ ישראל האבן פרובירט‬
‫חילוני‪ ,‬און צו דער עוורידזש חרדי האט שוין אמאל 'בוגד'‬ ‫אויסצוארבעטן עפעס מיט די אראבישע מדינות דערנעבן‪,‬‬
‫געווען [‪-‬גע'טשיד] אין זיין ווייב און דאס זעלביגע מיטן חילוני‪.‬‬ ‫אבער די חילונים האבן פארפירט מיט מלחמות און זענען יעצט‬
‫איי פארוואס מיר מאכן א באזונדערע ווייבער שול אין באס‪,‬‬ ‫פארזינקען אין זייער שמוץ‪ ,‬זאלן זיי מוחל זיין און עס אויפקערן‬
‫איז פשוט אז דאס איז סך הכל נאך איין אמצעי אז די צוויי‬ ‫אליינס‪ .‬דאס – האב איך אים מודיע געווען – פלעגט זיין אונזער‬
‫דזשענדערס זאלן האבן וואס ווייניגער שייכות איינער מיטן‬ ‫אמאליגער טענה‪.‬‬
‫צווייטן‪ ,‬ווייל וואס נענטער – אלס מער שמוץ וועט פארקומען‪.‬‬
‫נישט נאר דאס‪ ,‬נאר די גאנצע מושג פון 'הטרדה' קומט זעלטן‬ ‫היינט ווידער‪ ,‬דארפן מיר שוין נישט צוקומען דערצו‪ ,‬ווייל אנדעם‬
‫פאר אדאנק די צעטיילטע זיצן‪.‬‬ ‫האבן מיר אויך א טענה אז דאס איז נוגד אונזער לעבנסשטייגער‪,‬‬
‫מיט זייער פראסטקייט לכל דבר שריח יהדות נודף הימנו‪ .‬צו‬
‫האט ער מיר געפרעגט איבער דעם וואס מ'שיקט די פרויען אין‬ ‫כשרות‪ ,‬שמירת שבת‪ ,‬צניעות‪ ,‬און אלס ארום‪ .‬נחל חרדי יוכיח‬
‫די 'בעק'‪ ,‬פארוואס זיצן זיי נישט אינדער'פראנט‪ .‬האב איך אים‬ ‫אז ס'איז נישט קיין נחלת הרבים‪ ,‬ולא זו אף זו‪ ,‬אז אפילו אויב‬
‫געזאגט אז 'וואס איז מיט הדרת אנשים'?‪ ...‬אבער אמת'דיג‪,‬‬ ‫מ'וואלט ווען יא געקענט צושטעלן א באזונדערע אפטיילונג ווי‬
‫די סיבה פארוואס זיי גייען אין די בעק איז פשוט‪ ,‬וויבאלד זיי‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪79........................................................................................................................‬‬
‫ווייטער האט ער מיר געוויזן נאך עפעס אין זיין הויז‪ :‬אויב זיינע‬
‫מאלונגען זענען נישט געווען גענוג‪ ,‬אויב זיין רייכע קאריערע אין‬
‫צבא האט נישט גענוג צוגעלייגט‪ ,‬אויב זיין הערליכע הויז האט‬
‫נישט אוועקגעשטעלט א חותם‪ ,‬איז דאס זיכער געווען גענוג‬
‫איבערצואוועגן דעם וואגשאל לכף זכות‪ ...‬נעמליך‪ ,‬ער מאכט‬
‫אליינס היימיש געמאכטע 'מלפפון חמוץ' [‪-‬סאוער פיקעלס]‪,‬‬
‫אפילו פיקעלד טאמעיטאס‪ ,‬פיקעלד עגפלענטס‪ ,‬מייערן‪,‬‬
‫כרוב [‪-‬קרויט]‪ ,‬און 'זיתים'‪ .‬ער שטעלט אליינס צאם 'סלטים'‬
‫אינדערהיים מכל טוב וטוב‪ ,‬און ער איז בכלל א גוטער קעכער‬
‫[כ'האב אים געזען צוגרייטן מאכלי שבת]‪.‬‬
‫ער האט אין זיין שיינעם פעלד ביימעלעך פון בשמים‪ ,‬און פון טיי‬
‫בלעטער‪ ,‬נישט סתם טיי‪ ,‬נאר בטעם 'לימון'‪ ,‬און נאך געוויסע גאר‬
‫ספעציעלע טעמים‪ .‬ער האט מיר אויסגעריסן אפאר בלעטער און‬
‫געריבן און מיר געגעבן צו שמעקן‪ ,‬און דערנאך מיר געגעבן אפאר‬
‫בלעטער צו נוצן פאר א טיי‪ .‬אויב תרומות ומעשרות וואלטן‬
‫נישט געווען א פראבלעם‪ ,‬איז אבער דער שנת השמיטה זיכער‬
‫געווען א פראבלעם‪ ,‬און כ'האב אים דאך גארנישט געקענט זאגן‪,‬‬
‫סאו כ'האב געווארט ער זאל אוועקקוקן און כ'האב עס שנעל‬
‫אריינגעווארפן צווישן זיינע ביימעלעך‪ ...‬בקיצור‪ ,‬אלס פרייער‬
‫לעבט ער זייער א געשמאקע לעבן‪ ,‬כמעט א 'מושלם'‪...‬‬
‫נאך א רייכע פאר שעה‪ ,‬ביי בר ששת'ן אינדערהיים [מיר האבן‬
‫נאך אסאך פארברענגט‪ ,‬אבער נישט אלעס געדענק איך‪ .‬בפרט‬
‫יעצט ווען מ'האלט שוין ביים פרישן וואקאציע‪ ,]...‬האבן מיר‬
‫זיך ענדליך געזעגנט מיט זיין פוילישן רעביצין‪ ,‬און ער האט אונז‬
‫אהיימגעדרייווט צום מושב 'אליפלט'‪ .‬לדאבוני האב איך פארגעסן‬
‫בעפארן זיך געזעגענען פון אים‪ ,‬צו מאכן א פיקטשער פון אונזער‬
‫גאנצער חד גדיא‪ .‬דאס וואלט זיכער צוגעגעבן אסאך‪ .‬אבער אי"ה‬
‫נעקסטע מאל וועלמיר דאס קענען משלים זיין [כ'האב דאך שוין‬
‫זיין נומבער]‪ .‬עכ"פ מיר זענען אהיים צום לעצטן נאכט אין מושב‪,‬‬
‫איידערן זיך ארויסלאזן צום נעקסטן – און לעצטן ‪ -‬סטאנציע אין‬
‫ארץ ישראל‪ :‬בני ברק‪.‬‬
‫פרייטאג פרשת בה"ב תשע"ה‪.‬‬
‫מיר זענען אויפגעשטאנען היבש שפעט‪ ,‬און אונז האבן‬
‫געדארפט איינפאקן אלע פעקלעך צו אונזער לעצטן סטאפ –‬
‫בני ברק‪ .‬נאכן זיין גרייט האבן מיר גערופן בר ששת‪ ,‬און מ'האמיר‬
‫זיך ארויסגעלאזט צום צווייטן מאל צום אתרא קדישא מירון‪.‬‬
‫ביי 'רבי שמעונ'ען' [‪ ]...‬האב איך שנעל געדאווענט שחרית אזוי‬
‫האבן געווענדליך די פיצלעך מיט זיך‪ ,‬און דאס קומט מיט מיט‬
‫קערידזשעס‪ ,‬און סתם אזוי טפיהם תלוים עליהם‪ ,‬ממילא‬
‫אנשטאטס בלאקן די גאנצע באס פון אנהייב גייען זיי אין די בעק‪.‬‬
‫נאך א נקודה‪ ,‬ווען א פרוי זיצט אין די פראנט און מענער דארפן‬
‫כסדר אדורכשפאצירן די זיצן פון די פרויען‪ ,‬דעמאלס איז ווייטער‬
‫דא א שטיקל פראבלעם פון זען פרויען‪ ,‬און כאטש אויב איינער‬
‫וועט לכבוד דעם 'רעיפן' א פרוי ווייזט דאס אויף א משוגענער‪,‬‬
‫אבער פארט אלס הרחק מן הכיעור און כדי נישט צו האבן‬
‫מחשבות זרות איז אלס בעסער נישט צו דורכגיין אלע פרויען‪.‬‬
‫און צום לעצט האב איך אים געפרעגט‪ ,‬צו ער האט אמאל גערעדט‬
‫מיט חרד'ישע פרויען און געפרעגט צו זיי שפירן זיך געטראפן פון‬
‫די אזוי גערופענע 'הדרת נשים'‪ ,‬אדער דאס איז סך הכל א מיטל‬
‫פאר פרייע פאליטישאנס צו אנקעסירן נאך צוויי זיץ‪-‬פלעצער‬
‫אינעם כנסת דורכן האקן אויף די חרדים'ס לעבנסשטייגער‪.‬‬
‫דערנאך האט ער מיר געפרעגט איבער די 'מוחים' פון ירושלים‪,‬‬
‫אנטקעגן חילולי שבת‪ ,‬מצעד הגאוה‪ ,‬קברים‪ ,‬וכו'‪ .‬זיי ווארפן‬
‫שטיינער און פארברענען פחים [‪-‬גארבעדזש קענס]‪ ,‬ווער זענען‬
‫זיי? קיין טראפ כבוד פאר א צווייטן און זיין לעבנסשטייגער?!‬
‫האב איך אים געזאגט אז מער פון וויפיל ער האט זיי פיינט‪ ,‬האב‬
‫איך זיי פיינט‪ .‬נישט ווייל איך בארעכטיג די חילולי שבת וכדומה‪,‬‬
‫נאר ווייל איך האלט אויך אז דער חילוני וואס איז נישט ערצויגן‬
‫געווארן אין א חרד'ישן שטוב האט נישט דיין געפיל‪ ,‬פארשטאנד‪,‬‬
‫צו די מושגים ווי חילול שבת‪ ,‬און דאס וואס די חיות רעות פירן‬
‫זיך אויף ווי שלעגערס טוט מיר מער וויי ווי אים‪ ,‬ווייל סוף כל‬
‫סוף באשמוצט דער פרייער מידיא די 'פרומע' און נישט די פאר‬
‫ליידאקעס אלס ליידאקעס‪.‬‬
‫הכלל‪ ,‬האב איך אים געזאגט‪ ,‬קום אריין אין בני ברק‪ ,‬ביתר‪,‬‬
‫מודיעין עילית‪ ,‬וכו'‪ ,‬און דו וועסט זען אז די אלע שטיינער‬
‫ווארפעריי איז לא יזכר ולא יפקד‪ ,‬און דאס האט גארנישט מיט‬
‫די חרד'ישע געזעלשאפט אלס א כלל‪.‬‬
‫***‬
‫מיר האבן נאך לאנג פארברענגט און געשמועסט‪ ,‬ער האט מיר‬
‫אויסגעפרעגט איבער מיין לעבן‪ ,‬און ער האט מיר דערציילט איבער‬
‫זיין לעבן און די נחת פון די קינדער זיינע‪ ,‬געוויזן בילדער פון זיין לעבן‬
‫און זיינע קינדער ['דער' וואוינט אין אסטראליע‪ ,‬און 'דער' זעט אויס‬
‫פונקט ווי די פלונית'טע‪ ,]...‬ואטו כי רוכלא ליחשב וליזול‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................... 80‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫'טועמיה' בעפארן 'סעודה']‪ ,‬און מיר זענען שנעל געגאנגען צום‬ ‫חצות צייט‪ ,‬און גלייך דערנאך בין איך אראפגעלאפן די בארג צום‬
‫– כמעט – איינציגסטן אינטרעסאנטן פלאץ אין ב"ב‪ ,‬נעמליך‪,‬‬ ‫באס סטאפ – וואו מיין ווייב האט שוין געווארט מיט די רענצלעך‬
‫דער בית החיים‪...‬‬ ‫פארן באס קיין ב"ב‪ .‬נאכן ווארטן א גוטע צוואנציג מינוט יותר מן‬
‫הצורך [יאויש! כ'וואלט דאך שוין געקענט צען מאל אנטון רבינו‬
‫מיין עלטער זיידע און באבע ליגן דארט‪ ,‬און מיר האבן דארט‬ ‫תם תפילין‪ ,‬און דאווענען נארמאל ביים ציון]‪ ,‬איז ענדליך דער‬
‫געזאגט אפאר קאפיטלעך תהילים‪ ,‬נאכהער זענען מיר געגאנגען‬ ‫באס אנגעקומען – שוין היבש אנגעפילט‪ ,‬ווייל בעפאר מירון‬
‫צו נאך געציילטע גדולי ישראל – מחמת חוסר הזמן לפני כניסת‬ ‫פארט דער באס ארום אין צפת‪.‬‬
‫השבת – ובתוכם מיין אלטער העלד‪ ,‬הרב שך זצ"ל‪ .‬איך כאפ‬
‫שנעל א מקוה‪ ,‬און היידא‪ ,‬געלאפן איבער די שטיקעדיגע הייסע‬ ‫גראדע האבן מיר יא עפעס געהאט אינטרעסאנט אויפן באס‪.‬‬
‫גאסן פון בני ברק‪ ,‬צו גיין דאווענען אינאיינעם מיט מו"ר רבי‬ ‫וויבאלד גלייך ביים אנהייב איז נישט געווען קיין פלאץ פאר מיר‬
‫אלימלך בידרמן שליט"א‪.‬‬ ‫מיט מיין ווייב איינער לעבן דעם צווייטן‪ ,‬און מיין ווייב האט זיך‬
‫אראפגעזעצט לעבן א יונג מיידל מיט א חסיד'יש געשטאלט‪,‬‬
‫למעשה האב איך אים נישט אנגעטראפן‪ ,‬בין איך אנשטאטס‬ ‫אבער זי האט אנגעהויבן פרעגן עפעס פון מיין ווייב אויף עברית‪.‬‬
‫דעם געגאנגען דאווענען אין איינע פון די ישיבות וואו איך האב‬ ‫מיין יודענע וואס פארשטייט גאנץ גוט עברית קען אבער נישט‬
‫געלערנט אין ארץ ישראל‪ ,‬גראדע אין בני ברק‪ ,‬וואו כ'האב‬ ‫ארויסבעקעצן צוויי ווערטער נארמאלערהייט אין עברית‪ ,‬האט‬
‫אנגעטראפן איינער פון די ראשי ישיבה מיט וועם כ'בין געווען‬ ‫זי זיך פארענטפערט אז זי קען נישט קיין עברית‪ ,‬אפשר קען‬
‫זייער היימיש אלס בחור‪ ,‬און האט נאך מעיד געווען בבחרותי‬ ‫דאס מיידל אידיש? די מיידל האט אויפגעלאכטן‪ ,‬און אנגעהויבן‬
‫גרויסע זאכן איבער הבה"ח ‪ ...‬ני"ו‪ .‬ווייניג וואס האט ער געוואוסט‬ ‫רעדן א פליסיגע אידיש‪ ,‬זאגנדיג אז זי קען בעסער אידיש ווי‬
‫אז ברכת צדיק יעשה רושם‪ .‬זאל ער נאר פרעגן תושבי אתר הק'‪...‬‬ ‫עברית וואס עברית איז נאר איר צווייטע שפראך‪ ,‬נאר וויבאלד‬
‫געציילטע קיבוץ בחורים האבן נאך געוואוסט נאכצודערציילן‬ ‫מ'קען נישט וויסן ווער ס'רעדט אידיש און ווער נישט‪ ,‬ממילא‬
‫עובדות וסיפורי צדיקים מ‪ ...‬בבחרותו‪ ,‬וואס זיי האבן מקבל‬ ‫רעדט מען לכתחילה איינער צום צווייטן אויף עברית‪.‬‬
‫געווען איש מפי איש ביז די כיתה פון אני הק' זעלבסט‪.‬‬
‫הכלל‪ ,‬זי דערציילט אז זי איז א טאכטער פון א צאנזער חסיד‬
‫וואס וואוינט אין צפת [כידוע האט דער צאנזער חסידות א‬
‫שטארקע אנוועזנהייט פון חסידים אין צפת‪ .‬זיי האבן דעם מקוה‬
‫א פרייטאג צונאכטס מיט רבי אלימלך‬ ‫וואו דער שינאווער רב זצ"ל האט זיך גע'טובל'ט זייענדיג אין ארץ‬
‫בידרמן שליט"א‪.‬‬ ‫ישראל‪ ,‬א פרשה פאר זיך]‪ .‬און מיר האבן געהערט א שטיקל‬
‫באריכט אויף צפת כהיום‪ ,‬אז דארט איז די לעצטע פאר יאר‬
‫כידוע בין איך א שטארקער חסיד [אוי‪ ,‬כ'האב 'טשילס' פון די‬ ‫געווארן א גרעסערע צוקומעניש פון חסידות'ן אין ארץ ישראל‪,‬‬
‫ווארט חסיד‪ .‬ניין‪' ,‬כ'האלט שטארק'] פון רבי אלימלך בידרמן‬ ‫און ס'איז שוין נישט דער אפיציעלער פלאץ אפיליאירט מיטן‬
‫שליט"א [וואס ווי אויסגעשמועסט במקום אחר‪ ,‬וועל איך אי"ה‬ ‫ווארט 'משוגעים'‪ ...‬און ס'זענען דא נארמאלע חסידישע בתי‬
‫באשרייבן זיין גרויסן דמות נאכן פארענדיגן דעם אמשינאוון‬ ‫חינוך וואו מ'לערנט אויף אידיש‪.‬‬
‫אשכול‪ .‬און יעצט 'גיי ווייס' ווען דאס וועט זיין‪ .]...‬בקיצור‪,‬‬
‫איך האב געפרעגט מיין ווייב אויב זי געט מיך רשות צו עסן‬
‫ביינאכט מיט רבי מיילעך די סעודה‪ ,‬וויבאלד דעמאלס איז דער‬
‫עיקר הנאה מיטצוהאלטן מיט אים‪ ,‬און בייטאג וועלן מיר עסן‬ ‫***‬
‫צוזאמען‪ .‬בין כך ובין כך האבן מיר נישט געגעסן ראמאנטישע‬ ‫נאך אונזער – שוין באקאנטן – וועג פון אריבער ‪ 3‬שעה‪ ,‬זענען‬
‫סעודות אליינס‪ ,‬נאר מיר זענען געגאנגען עסן ביי קרובים‪ ,‬איז‬ ‫מיר אנגעקומען קיין בני ברק בשעטו"מ‪ ,‬און געגאנגען איינשטיין‬
‫ממילא נישט קיין גרויסע נפ"מ צו איך עס אויך מיט מיט זיי צו‬ ‫ביי א חשובע קרובה‪ ,‬אן אלמנה‪ ,‬בת הגה"צ רבי זלמן בריזל זצ"ל‪,‬‬
‫נישט‪ .‬למעשה‪ ,‬האט מיר מיין ווייב געגעבן רשות ברוב צדקתה‬ ‫וואס האט אונז שפעטער דערציילט פארשידענע אינטרעסאנטע‬
‫[קלאטשטס אלע‪' :‬הארעי'! ניין‪ ,‬העכער‪' :‬הארעי'!!!]‪ .‬און כ'קען‬ ‫מעשיות מיט איר גרויסן פאטער‪ .‬מיר האבן געגעסן א פיינע‬
‫מעיד זיין אז דאס איז געווען גאר געשמאק פאר מיר‪.‬‬ ‫טועמיה פון פלייש קוגל פערפל און טשאלנט [און דאס איז נאר‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪81........................................................................................................................‬‬

‫דיפס‪ ,‬און טשאלנט נאכן סעודה כיד המלך פאר ווער ס'איז נאך‬ ‫אנקומענדיג צו זיין הויז‪ ,‬האב איך שוין געטראפן כמנין בחורים‬
‫הונגעריג [נישט קיין אומגעווענדליכע פאסירונג‪ ,‬נאך די לאנגע‬ ‫פלוס אפאר יונגעלייט זיצן דארטן און ווארטן אויף רבי מיילעך‪.‬‬
‫סעודות שעות לאנג]‪ .‬חוץ מזה‪ ,‬ווען בחורים און יונגעלייט‪ ,‬זקנים‬ ‫כ'האב נאך געדענקט פון אלס בחור אז ער דאווענט אין לעלוב‬
‫עם נערים‪ ,‬ענדיגן זייער סעודה‪ ,‬קומען אסאך אידן מיטהאלטן‬ ‫און ס'דויערט צייט ביז ער קומט אהיים‪ ,‬און דערווייל קומען‬
‫דעם סעודה ביי רבי מיילעך‪ ,‬ווען עס קענען זיך אריינקוועטשן‬ ‫בחורים ארויף און גרייטן זיך צו צום סעודה‪ ,‬און כ'האב גארנישט‬
‫צענדליגע מענטשן אויפאמאל‪ ,‬און רבי מיילעך וועט איבערזאגן‬ ‫פארדעכטיגט‪ .‬אבער ווען די זייגער האט זיך אנגעהויבן צו ריקן‬
‫געוויסע תורות אפאר מאל‪ ,‬ווייל ס'דא פרישע מענטשן וואס‬ ‫און ס'איז געווארן שפעט‪ ,‬האב איך זיך נאכגעפרעגט וואס‬
‫ווילן דאס זיכער הערן‪...‬‬ ‫דא גייט פאר‪ ,‬און מ'האט מיר מודיע געווען אז רבי מיילעך‬
‫איז נישט געשלאפן נארמאל די לעצטע פאר טעג‪ ,‬און ער איז‬
‫אהיימגעקומען מער טויט ווי לעבעדיג‪ ,‬און ממילא דארף ער זיך‬
‫די פלאם פייער ביים סעודה פון רבי אלימלך‬ ‫אביסל אויסרוען פשוט צו קענען פירן א סעודה‪ .‬מיר איז דאס‬
‫נישט געווען קיין חידוש‪ ,‬וויסנדיג אז רבי מיילעך'ס סדר היום‬
‫בידרמן שליט"א‪.‬‬ ‫באשטייט פון תורה‪ ,‬תפילה‪ ,‬חסידות‪ ,‬חיזוק‪ ,‬דרשות‪ ,‬אויסהערן‬
‫א צווייטן‪ ,‬אבער איין זאך פארנעמט נישט קיין פלאץ אין זיין סדר‬
‫אויב אינעם אמשינאוון אשכול האב איך אראפגעברענגט כמה‬ ‫היום‪ ,‬און דאס איז – רבי אלימלך בידרמן‪.‬‬
‫פעמים רבי מנחם'ל אמשינאווער'ס ווארט‪ ,‬פארוואס מ'שרייבט‬
‫נישט אראפ די אמשינאווע תורות‪' ,‬ווייל די ברען פונעם ווארט‬ ‫כ'האב באוויזן צו באטראכטן פון פריש זיין הויז‪ ,‬אדורכלערנען‬
‫קען מען נישט אראפשרייבן‪ ,‬און די ווארט אנעם ברען איז נישט‬ ‫גאנצע קטעים פון שם משמואל‪ ,‬און צו האקן שטיקער גמ' תוס'‬
‫ווערט אראפצושרייבן'‪ ,‬איז דא ביים באשרייבן א סעודה מיט‬ ‫מסכת נדה‪ ,‬אבער רבי מיילעך האט זיך נישט באוויזן‪ .‬זעענדיג‬
‫רבי אלימלך די נקודה סאך שטערקער‪ ,‬וויבאלד דער עיקר ממש‬ ‫אז ס'איז נישט קיין תכלית‪ ,‬האט זיין זון אנגעהויבן צו זינגען די‬
‫איז דער 'אופן'‪ ,‬דער התלהבות‪ ,‬דער פייערדיגע עבודה‪ ,‬וואס‬ ‫זמירות ע"פ נוסח רבי מיילעך און דערנאך געבעטן דעם עולם‬
‫האט עפעס אן אבנארמאלער מיזוג מיט פריינטליכקייט מיט‬ ‫נישט צו ווארטן נאר מאכן אליינס קידוש און אנהייבן די סעודה‪.‬‬
‫יעדן איינעם‪ .‬אבער פטור בלא כלום אי אפשר‪ ,‬וועל איך בקיצור‬ ‫נאכן מפציר'ן אני הקטן אפאר מאל‪ ,‬האב איך אים געזאגט אז‬
‫באצייכענען די נקודות‪.‬‬ ‫איך קען נישט מוותר זיין אויפן 'ראש חבורה'ס' פלאם‪-‬פייערדיגע‬
‫קידוש‪ ,‬און אויב מוותר זיין בין איך ענדערש מוותר אויף די‬
‫די קידוש וואס ווערט געזאגט בקול חוצב להבות אש‪ ,‬נאכן מודיע‬ ‫חלה און פיש‪ ...‬למעשה נאכן מעכטיגן טועמיה וואס כ'האב‬
‫זיין יעדעס מאל פון פריש אז די זמן פון קידוש איז ספעציעל‬ ‫אנגעראכטן למען כבודו ית"ש פרייטאג נאכמיטאג‪ ,‬בין איך גאנץ‬
‫מסוגל לתשובה‪ ,‬וויבאלד מ'זאגט דאך יעצט עדות אויפן בריאה‬ ‫קנאפ הונגעריג געווען‪ ,‬הודו לה' כי טוב כי לעולם חסדו‪...‬‬
‫און מ'דארף זיין כשר לעדות‪ ,‬גיסט אויס גענוג וויין פון בעכער‬
‫אז מ'זאל דאס פון פריש אנפילן בעפארן אויסטרינקען דעם‬ ‫למעשה איז רבי מיילעך הערשט ארויסגעקומען צום ציבור נאך‬
‫כוס‪ .‬ווייטער וועט ער שמועסן מיטן עולם ווי נאנטע פריינט‪,‬‬ ‫‪ 11:00‬ביינאכט‪ ,‬און היות איך בין אביסל היימיש מיט אים‪ ,‬האב‬
‫זיך וויצלען איבער די 'שמועות טובות' [‪-‬הערינג]‪ ,‬און גלייך‬ ‫איך מיך געטרויט צו זאגן אז ער זאל איבערזינגען די זמירות‪,‬‬
‫נאכדעם אריינווארפן א שטעכעדיג ווארט איבער די פיש וואס‬ ‫שהרי אינו דומה זה לזה‪[ ...‬למעשה האב איך מיך אסאך געטרויט‬
‫האבן נישט פוגם געווען ברותחין‪ ,‬ולכן ניצלו במבול‪ ,‬און דערפאר‬ ‫דארטן‪ .‬היינטצוטאגס רופן אים די בחורים 'די רבי'‪ ,‬און בזמני‬
‫ווערן צדיקים מגולגל אין פיש‪ ,‬און די נקודה איז קלאר [ככללא‬ ‫פלעגט מען אים רופן 'רבי מיילעך' און שפעטער 'ראש החבורה'‪.‬‬
‫דמילתא‪ ,‬וועט ער מיינען די נקודה וואס מ'קען עפלייען צו זיך‪,‬‬ ‫די חילוק האט זיך אנגעזען דורכאויס די גאנצע סעודה בנוגע די‬
‫און נישט סתם 'חסיד'ישע תורה']‪.‬‬ ‫קשר מיוחד צווישן די ערשטע תלמידים זיינע און די וואס זענען‬
‫צוגעקומען די לעצטע פאר יאר]‪.‬‬
‫די כל מקדש אויפן קארלינער נוסח מיטן לעלוב'ן קנייטש‪ ,‬ווען‬
‫ס'טוט זיך דער באקאנטער קאכעניש ביי 'טהורים יירשוה'‪,‬‬ ‫א געווענדליכע שבת עסן ביי אים צווישן א מנין און צוויי‬
‫וואס זייט ס'דא א ריזן עולם ביי אים האט ער מער ווייניגער‬ ‫מנינים מענטשן‪ ,‬און מ'דארף זיך נישט איינמעלדן פון פריער‬
‫אויפגעהערט דערמיט‪ .‬די מנוחה ושמחה מיט איר קאך‪ ,‬און‬ ‫אז מ'קומט‪ .‬ס'איז אן 'אפען דאר פאליסי'‪ .‬די עסן שטעלט מען‬
‫די דברי תורה וואס פליסן כמעיין הנובע‪ ,‬זייענדיג כהיום דער‬ ‫צו בהרחבה‪ ,‬גרויסע חלות‪ ,‬געפילטע מיט סעלמאן‪ ,‬הערינג און‬
‫‪....................................................................................................................... 82‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫דארטן וואס האט מיר דערציילט אביסל 'ביהיינד די סיענס' [ער‬ ‫גרעסטער מגיד אויפן וועלט‪ ,‬וואס די מערסטע מענטשן אויפן‬
‫איז א שטיקל גבאי'לע דארטן]‪ ,‬און ביז וואו‪-‬וואס‪-‬ווען 'אמרו לנו‬ ‫וועלט לערנען און הערן זיינע דרשות ושיעורים [צווישן ‪5,000-‬‬
‫הציפורים‪ :‬רבותינו הגיע זמן ק"ש של שחרית'‪ .‬און נאכן ליינען‬ ‫‪ 10,000‬יעדן וואך]‪.‬‬
‫ק"ש בין איך געגאנגען כאפן א תנומה קלה‪ .‬הפנים‪ ,‬כ'האב נישט‬
‫געדארפט רעדן מיט א גוי כדי צו בלייבן אויף ביז נאך חצות ליל‬ ‫און דאס אלס איז נאר א מעין הקדמה צום פייערדיגן 'קה ריבון'‬
‫שבת‪...‬‬ ‫וואס מ'זינגט אין תולדות אהרן ומקורו בבלאזשוב‪ ,‬ווען מ'זעט‬
‫קליפ אין קלאר נישט נאר זיינע געגועים צום 'מלכא מלך מלכיא'‪,‬‬
‫נאר אויך זיינע בכיות מאין הפוגות‪ ,‬אויפן צופלאמטן געזיכט‪ ,‬ווען‬
‫די אויגן דרייען זיך איבער צום ווייסל‪ ,‬ביי 'פרוק ית ענך מפום‬
‫יום שב"ק פרשת בה"ב תשע"ה‪.‬‬ ‫אריותא' וכו'‪ .‬די קאכעניש ביים קה ריבון איז אזא שם דבר‪ ,‬אז‬
‫ווען איך וויל זיך דערמאנען פון א דביקות'דיגע מאמענט‪ ,‬איז‬
‫היות די סעודה של שחרית בין איך געגאנגען עסן ביי קרובים‬ ‫דאס ביי מיר בלי שום ספק דער צורה פון רבי אלימלך ביים 'קה‬
‫וואס זענען וויזניצע חסידים‪ ,‬וואס כמובן דאווענען אין וויזניץ‬ ‫ריבון'‪ .‬ביי למקדשך תוב וועט ער אויסשרייען אז דער באשעפער‬
‫ביי רבי ישראל'טשע שליט"א‪ ,‬האב איך אויך מיטגעדאווענט‬ ‫בעט זיך ביי אונז אויך 'למקדשך תוב'‪ ,‬מיינענדיג דעם פריוואטן‬
‫מיטן גרויסן מנין וואס הייבט זיך אן ארום ‪ 10:00‬און ענדיגט זיך‬ ‫מקדש מעט שבלב כל אחד ואחד‪.‬‬
‫ארום ‪ 1:00‬אזייגער‪ .‬די פולע‪ ,‬בעסער געזאגט‪ :‬איבערגעפילטע‪,‬‬
‫ביהמ"ד‪ ,‬האט מיך געמאכט טראכטן אז נאך א מזל אז ס'דא צוויי‬ ‫ווייטער זינגט מען 'צור משלו'‪ ,‬וואו ער איז אויך פאר'דביקות'ט‪,‬‬
‫רבי'ס‪ ,‬ווייל וויאזוי קען יעדער אריינ'פיטן אין די זעלבע ביהמ"ד‪...‬‬ ‫און קען איבערזאגן מיט אזא צובראכנקייט אז ס'צוברעכט‬
‫יעדנס הערצער‪ ,‬אזעלכע שטיקלעך ווי 'מי זה יצטדק וכו' אמת‬
‫למעשה האט רבי ישראל'טשע געדאווענט פארן עמוד און‬ ‫כי לא יצדק לפניך כל חי'‪ ,‬צו 'ואיככה ישוב הבשר החי'‪ ...‬ווייטער‬
‫אראפגעלייגט א דאווענען מיט זיין הויכן קול חוצב להבות אש‪,‬‬ ‫וועט מען זינגען די ‪ 5‬ניגונים אויף 'מגן אבות'‪ ,‬די סלאנימע‪,‬‬
‫און כאטש די 'וועיוועריי' איז זרה לרוחי אף לנשמתי‪ ,‬איז אבער‬ ‫קארלינע‪ ,‬לעלובע‪ ,‬פוילישע‪ ,‬וכו'‪ ,‬ווען ביי יעדע איינס איז דער‬
‫געווען זייער געשמאק צו זען די הונדערטער [אדער טויזענטער]‬ ‫הויכפונקט 'לפניו נעבוד ביראה ופחד'‪ ,‬פארשטייט זיך נאכן וויסן‬
‫אידן דאווענען צוזאמען מיט א קאך אויפן וויזניצן נוסח‪.‬‬ ‫אז רבי משה מרדכי לעלובער פלעגט ביי די ווערטער אריינפאלן‬
‫אין אזא התלהבות‪ ,‬אז ער פלעגט צוריק'סווינג'ען מיטן בענקל‬
‫היות כ'בין נישט געוואוינט צו אזעלכע לאנגע תפילות‪ ,‬האב איך‬
‫אויף צוריקצואוועגס‪ ,‬און די גבאים פלעגן דאס צוריקריקן‪...‬‬
‫באוויזן צו לערנען צוויי פון די דריי שעה'איגע דאווענען‪ ,‬און ביי‬
‫קריאת התורה בין איך ארויסגעלאפן דאווענען אין א שנעלע‬ ‫ביני לביני ווארפט ער כסדר זיקוקין דנורא מיט פייערדיגע‬
‫מנין וואס קומט פאר אינעם 'ביודא' בנין [ביוד"א איז ר"ת‪,‬‬ ‫דיבורים וסיפורים‪ ,‬און ווארפט כסדר בליקן צו דער וואס דארף‬
‫ב'ית י'שראל וד'משק א'ליעזר‪ ,‬אזוי ווערט אנגערופן די וויזניצע‬ ‫דאס ביי יענעם ארט‪ ...‬ער קען זיך נעמען אויספרעגן איינעם‬
‫ישיבה על שם דער אהבת ישראל ובנו הדמשק אליעזר וואס‬ ‫שטילערהייט וואו ער האלט אויפן וועלט‪ ,‬און ער קען מחזק זיין‬
‫האט איבערגעפלאנצט דאס וויזניצע חסידות אין ארץ ישראל‬ ‫און מכבד זיין אן אפגעריסענער נשמה‪ ,‬כדי אים ארויפצוברענגען‬
‫(און נישט ווי דער עולם מיינט אז דער אמרי חיים האט דאס‬ ‫על דרך המלך‪ .‬טאקע איינער פון די גרעסטע פליאות ביי רבי‬
‫מייסד געווען אין ארץ ישראל‪ .‬סך הכל איז דער דמשק אליעזר‬ ‫מיילעך'ן איז וויאזוי אין זיין פריוואטן לעבן איז לבו כלב הארי‪,‬‬
‫אוועק גענוג שנעל‪ ,‬און האט ליידער נישט איבערגעלאזט קיין‬ ‫פאדערנדיג און מאנענדיג כסדר נאכאנאנד‪ ,‬און אין חיי הכלל‬
‫קינדער‪ ,‬אזוי אז ס'איז קיינמאל נישט געווארן אנגעשטרענגט‬ ‫איז לבו לב רחום כרחם אב על בנים‪ ,‬זייענדיג מחזק כסדר‪ ,‬און‬
‫צווישן די ברידער)]‪ .‬און דערנאך בין איך געגאנגען עסן די סעודה‬ ‫ווערנדיג צופיצלט אויף שברי שברים פון א צווייטענס צרה‪ .‬אבער‬
‫ביי מיין קרוב‪ ,‬א וויזניצער חסיד און איש יקר ומכובד‪.‬‬ ‫כדי דאס מפענח צו זיין‪ ,‬וועל'מיר דארפן ווארטן פארן אשכול‬
‫המיוחד להסיר הלוט מעל דמותו של האדם הגדול בענקים‪ ,‬רבי‬
‫מיטהאלטנדיג א וויזניצע סעודה‪ ,‬א פעקל וועעווערייען פלוס‬
‫אלימלך בידרמן שליט"א‪.‬‬
‫תורות משולב עם גימטריאות כמנהג בית וויזניץ‪ ,‬איז געווען גאנץ‬
‫אינטרעסאנט צו זען וויאזוי די עסן איז געפארן טשיק‪-‬טשאק‪,‬‬ ‫ווען מ'האט געענדיגט דעם סעודה‪ ,‬בין איך אהיים צו מיין אכסניא‬
‫און דער עיקר איז געווען די תורות אדער אפילו לומד'ישע נקודות‬ ‫א האלבע שעה אוועק‪ ,‬שפאצירנדיג מיט איינער פון די בחורים‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪83........................................................................................................................‬‬

‫ווייסעך וואו לאנג האט ער באוויזן צאמצושטעלן דעם גאנצן‬ ‫וואס זענען אויסגעשמועסט געווארן נאכן ליגן דערין א וואך‪.‬‬
‫סכום‪ ,‬און איז אהיימגעפארן קיין ארץ ישראל‪.‬‬
‫ולפלא היה בעיני‪ ,‬אז יענער האט שוין חתונה געמאכט אפאר‬
‫דאס נעקסטע מאל וואס רבי זלמן איז געווען אין אמעריקע‪,‬‬ ‫קינדער‪ ,‬און יעדער וואס וואוינט אויך אין בני ברק איז געקומען‬
‫איז ער נאכאמאל אריין צו סאטמארער רב [סתם אלס 'גדול‬ ‫עסן ביים טאטן‪ ,‬אפגעזען וויפיל פיצלעך זיי אליינס האבן שוין‬
‫בישראל']‪ ,‬און סאטמארער רב האט ארויסגענומען אן ענוועלאפ‬ ‫געהאט‪ .‬זעט אויס אז די סיבה איז‪ ,‬פשוט צו שפארן אפאר‬
‫מיט די גאנצע ריזן סכום געלט אים צו באצאלן דעם חוב‪ .‬רבי זלמן‬ ‫גרייצער‪ .‬בין כך ובין כך‪ ,‬האבן זיי אלע צוגעלייגט זייערע פאר‬
‫בריזל האט אים געזאגט‪ ,‬אז ער האט שוין אליינס צאמגעשטעלט‬ ‫גרייצער אין לערנען‪ ,‬ונהניתי מאוד צו טרעפן חסיד'ישע יונגעלייט‪,‬‬
‫די געלט און ער דארף שוין נישט צוקומען צום רבי'נס געלטער‪.‬‬ ‫וויזניצע יונגעלייט‪ ,‬וואס קענען אויך לומדות‪.‬‬
‫ווען סאטמארער רב האט דאס געהערט‪ ,‬און וויסנדיג ווי שווער‬
‫ס'איז געווען פאר א יחיד צאמצושטעלן די גאנצע סכום‪ ,‬און‬ ‫נאכן סעודה בין איך ווייטער געגאנגען צום סעודה פון רבי אלימלך‬
‫וויסנדיג וויפיל ארבעט רבי זלמן האט אריינגעלייגט צו ראטעווען‬ ‫בידרמן‪ ,‬אבער נישט איידער'ן זיך געזעגענען פון די קרובי‬
‫אידישע קינדער פון אפפארן רח"ל‪ ,‬האט ער זיך אויסגעדריקט‬ ‫המשפחה‪ ,‬ווען פונעם אלמנה בת רבי זלמן בריזל זצ"ל [הנ"ל]‪,‬‬
‫מיט התפעלות פאר זיינע גבאים‪ ,‬אז מ'קען רבי זלמן'ען געבן‬ ‫האב איך געהערט אפאר אינטרעסאנטע מעשיות איבער איר‬
‫קוויטלעך‪ ,‬ער איז ראוי לאותה איצטלא! [כ'מיין אז ער האט זיך‬ ‫גרויסער פאטער‪ .‬לאמיך אייך דערציילן אפאר מעשה'לעך‪:‬‬
‫אויך אויסגעדריקט באותה שעה בדרך צחות כדרכו‪ ,‬אז דאס איז‬
‫די ערשטע מאל וואס ער געבט געלט פארן אן ארץ ישראל'דיגן‬
‫איד און יענער זאגט אים אפ‪.]...‬‬ ‫אינטרעסאנטע מעשיות וסיפורים על רבי‬
‫זלמן בריזל זצ"ל‪ ,‬ממקור ראשון‪.‬‬
‫ב] ווייטער דערציילט מיר זיין טאכטער‪ ,‬אז רבי זלמן איז געווען‬
‫א] כידוע איז סאטמארער רב געווען אין ארץ ישראל גלייך נאכן‬
‫פון די פריערדיגע עמודי החסד‪ ,‬וואס פלעגט כסדר ארייננעמען‬
‫צווייטן וועלט מלחמה‪ ,‬וואו די סלאנימע און קארלינע זענען‬
‫געסט יעדן שבת‪ ,‬בחורים צו ארחי פרחי'ניקעס‪ .‬מ'פלעגט‬
‫געווען שטארק אדוק אין אים – על אף די געווענליכע ריחוק‬
‫געווענטליך צוגרייטן פארציעס פאר נאך פינף מענטשן‪ ,‬זיך‬
‫פון די ליטווישע סארט חסידות'ן וואס זענען דעם היפוך הגמור‬
‫רעכענענדיג אויף ביז ‪ 5‬געסט‪ ,‬אבער אסאך מאל האבן געקענט‬
‫פון די אונגערישע סיגוטע סטיל חסידות'ן‪ .‬גראדע זענען זיי שוין‬
‫זיין ארום ‪ 10‬געסט אדער מער‪ .‬זאגט זי מיר בהן צדק‪ ,‬אז זי‬
‫געווען נאנט מיט אים זייט תרצ"ג ביים באוואוסטן באזוך פון‬
‫פלעגט זיין דער וואס פלעגט צוגרייטן די פארציעס אין קאך‪ ,‬און‬
‫סאטמארער רב אין ארץ ישראל‪ .‬הכלל‪ ,‬רבי זלמן בריזל איז אויך‬
‫ס'איז פשוט אריין א ברכה אין די עסן‪ ,‬און וויפיל געסט ס'איז‬
‫נאנט געווארן מיט סאטמארער רב‪ ,‬און סאטמארער רב האט אים‬
‫געווען אזויפיל עסן איז געווען‪ ,‬און ס'איז אלעמאל געווען בריווח‬
‫געבעטן אביסל עוסק צו זיין אין די 'ילדי טהרן' אדער עפעס אזוי‪.‬‬
‫גענוג פאר יעדן‪ .‬זי זאגט אז דאס איז געווען א נס תמידי יעדע‬
‫היות דאס איז געווען אנגעוויזן אויף ריזיגע סכומים געלט‪ ,‬האט‬
‫פאר שבתים‪ ...‬ואם קבלה היא נקבל‪.‬‬
‫סאטמארער רב אים געזאגט אז פאר די געלט וועט ער זיך שוין‬
‫זארגן‪ ,‬און אויף דערווייל זאל רבי זלמן בארגן געלט פון אנדערע‪.‬‬
‫ג] אגב‪ ,‬רבי מיילעך בידרמן האט דערציילט איבער אים‪ ,‬אז ווען‬ ‫למעשה איז סאטמארער רב אנגעקומען קיין אמעריקע‪ ,‬און רבי‬
‫ער איז שוין געווען אלט און אזלו כוחותיו‪ ,‬פלעגט ער נאכאלס‬ ‫זלמן בריזל איז פונקט געווען אין אמעריקע און האט אים געבעטן‬
‫כסדר אריינקומען אויף א שבת‪ ,‬פון ירושלים – וואו ער האט‬ ‫צו באצאלן די ריזן סכום געלט‪ ,‬ווי אפגעשמועסט‪ .‬סאטמארער‬
‫געוואוינט – קיין בני ברק [צו תל אביב] וואו רבי משה מרדכי‬ ‫רב האט אים געזאגט‪ ,‬אז לדאבון לבו האט ער יעצט נישט קיין‬
‫לעלובער [וואס ער האט אנגענומען אלס רבי צוזאמען מיט גדולי‬ ‫געלט צו באצאלן‪ ,‬אבער לכשירחיב וועט ער אים אי"ה אפצאלן‬
‫חסידי קארלין‪ ,‬נאך רבי יוחנן'טשע סטאלינער'ס פטירה] האט‬ ‫דעם גאנצן חוב‪ .‬רבי זלמן האט נישט געוואלט באלמוטשען‬
‫געוואוינט‪ .‬ווען מ'האט אים אנגעפרעגט פארוואס ער קומט‬ ‫דעם רבי'ן‪ ,‬און האט אנגעהויבן ארומקלעטערן איבער אמעריקע‬
‫זיך צו שלעפן אזוי ווייט אויף א שבת‪ ,‬נאכדערצו ווען זיי זענען‬ ‫צאמקראצן די געלט וואס ער האט אנגעבארגט – אפיציעל אויף‬
‫געווען בערך באותו הגיל‪ ,‬און רבי זלמן איז געווען א געהויבענע‬ ‫סאטמארער רב'ס חשבון‪ .‬למעשה נאכן אפשוויצן אין אמעריקע‬
‫‪....................................................................................................................... 84‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫עקסידענט צוריקקומענדיג פונעם לויה פונעם באבא סאלי‬ ‫איד פאר זיך‪ ,‬האט ער געענטפערט‪ :‬נאר אויף צו זען וויאזוי ווען‬
‫זצ"ל]‪ .‬דער ביהמ"ד איז געווען איבערגעפילט עד אפס מקום‬ ‫דער רבי וואשט זיך מים אחרונים‪ ,‬זאגט ער 'סוף דבר הכל נשמע‪,‬‬
‫ביז ארויס אינדרויסן בלי שום גוזמא‪ ,‬וואו צענדליגער – אויב‬ ‫את האלקים יראאאאאאאאאאאא!!!!' [כידוע פלעגט רבי משה‬
‫נישט הונדערטער ‪ -‬מענטשן זענען געשטאנען איבער א שעה‬ ‫מרדכי דעמאלס צוריקשפרינגען מיטן בענקל‪ ,‬און ס'איז געווען‬
‫זיך צוהערנדיג די שיינע תורות וואס קומען ארויס פונעם‬ ‫פון די פחד'דיגע מאמענטן ביי זיינע טישן]‪ ,‬לוינט זיך שוין דער‬
‫שפרודלדיגן מעיין החיים‪ ,‬און ער האט באזונדער גערעדט פון א‬ ‫גאנצער וועג פון ירושלים קיין בני ברק‪.‬‬
‫הכנה לחג השבועות‪ ,‬האלטנדיג א קנאפע וואך בעפאר שבועות‪.‬‬
‫דערנאך האט מען געדאווענט מנחה דארטן אין ספינקא‪ ,‬וואו‬
‫ר' מיילעך האט געליינט די קריאה מיט זיין אייגנארטיגן קאך‪,‬‬ ‫ד] נאך א מעשה'לע וואס פארבינדט רבי משה מרדכי לעלובער‬
‫זייענדיג א בעל קורא מומחה [ער ליינט אינדערפרי – עכ"פ אין‬ ‫מיט רבי זלמן בריזל‪ ,‬האב איך געהערט פון רבי אלימלך בידרמן‪,‬‬
‫מיינע צייטן – אין אפאר בתי מדרשים]‪ .‬שפעטער איז געווען‬ ‫אז איינמאל ביים טיש פון רבי משה מרדכי‪ ,‬וואס כידוע פלעגט‬
‫של"ס‪ .‬געווענדליך גייט של"ס ביי ר' מיילעך שטילערהייט ווען‬ ‫ער זיך קענען ווערטלען און דער עולם פלעגט לאכן‪ ,‬אבער אין א‬
‫דאס איז זיין פריוואטע זמן לחשוב חשבונו של עולם‪ .‬אבער דער‬ ‫רגע האט די פלאץ זיך געקענט איבערקערן צו א חרדת אלקים‪,‬‬
‫רב[י] פון שול האט אים געבעטן צו בלייבן ביי אים‪ ,‬און ר' מיילעך‬ ‫האט ער זיך אנגערופן צו רבי זלמן בריזל‪' :‬זלמן‪ ,‬דו געדענקסט‬
‫כדרכו בטוב לבו האט אים נאכגעגעבן‪ .‬האב איך שוין זוכה געווען‬ ‫נאך אלס בחור‪ ,‬ווען אונז זענען געשווימען אין כינרת (אפשר‬
‫צו א באנוס מיט א 'טשערי אויפן פאיי'‪...‬‬ ‫לערנענדיג אין סלאנימער ישיבה אין טבריה? כ'ווייס נישט)‪,‬‬
‫און די פיש האבן אונז געביסן‪ ,‬אוי איז דאס געווען גוטע צייטן'‪...‬‬
‫דער אדמו"ר'ל דארטן האט נישט איינגערוט נאר ווייטער געבעטן‬ ‫און דער גאנצער עולם האט אויסגעשאסן אין א געלעכטער‪.‬‬
‫רבי מיילעך צו זינגען ניגונים מעוררים‪ ,‬און דאן צו זאגן דברי‬ ‫אבער ממש באותו רגע האט ער געענדערט זיין צורה [ווער‬
‫תורה‪ ,‬און צום סוף האט זיך ארויסגעשטעלט אז ס'איז געווען א‬ ‫ס'פארשטייט צו מסכת לעלוב‪ ,‬פארשטייט וואס דאס מיינט‪,]...‬‬
‫'מיני של"ס במחיצת רבי מיילעך'‪ ...‬אזוי אז כ'האב אריינגעכאפט‬ ‫און האט געזאגט‪' :‬יא‪ ,‬דאס זענען געווען גוטע צייטן‪ ,‬ווייל מיר‬
‫א גאנצע שבת במחיצת הרב‪ ,‬ווען די ‪ Boost‬דערפון איז רישומו‬ ‫האבן נישט פוגם געווען'‪ ,‬און אויפן גאנצן עולם איז געפאלן א‬
‫ניכר א לענגערע צייט נאכדעם‪.‬‬ ‫פחד אלקים‪.‬‬
‫נאך של"ס האב איך אהיימבאגלייט רבי מיילעך‪ ,‬און זיך שנעל‬
‫אפגעזעגענט פון אים‪ ,‬נישט בעפאר'ן הערן פון אים הדרכה‬
‫קצרה שלא כדרכו [מיך מנתח געווען מיט צוויי ווערטער]‪ .‬און‬ ‫סעודת יום שבת‪ ,‬ושל"ס‪ ,‬מיט רבי אלימלך‬
‫כ'בין שנעל אהיימגעלאפן צו מיין אכסניא זיך איינצופאקן‪ ,‬ווייל‬ ‫בידרמן‪.‬‬
‫דאס איז עס‪ :‬מ'גייט שוין אהיים!‬
‫אנקומענדיג ארום ‪ 5:00‬אזייגער‪ ,‬האט ער שוין געהאלטן ביי‬
‫די טשאלנט‪ .‬איך האב מיך שנעל געוואשן של"ס – וויסנדיג‬
‫מוצש"ק פרשת בה"ב תשע"ה‪.‬‬ ‫אז געווענטליך איז ממילא נישטא קיין נארמאלע של"ס‬
‫געפראוועכץ ביי רבי מיילעך – כדי צו קענען מיט‪-‬עסן מיט זיין‬
‫כ'האמיך שנעל געוואשן פאר מלוה מלכה – ווייל אויפן עראפלאן‬ ‫סעודה‪ .‬פארשטייט זיך אז ס'איז געווען זייער געשמאק‪ ,‬אבער‬
‫וועל איך נישט עסן א גוטע מלוה מלכה‪ ,‬און מיר געזעגענען‬ ‫מ'האט זיך 'געיאגט' ווייל ע"פ בקשת ביהמ"ד אחד האט ער‬
‫זיך שוין אפ פון די קרובים אונזערע‪ ,‬און זהו זה – דער מונית‬ ‫מסכים געווען צו קומען געבן א דרשה ‪ 6:00‬נאכמיטאג‪ ,‬צו מיין‬
‫פייפט שוין אינדרויסן‪ ...‬מיר זענען אנגעקומען אין נתב"ג [דער‬ ‫שמחה‪.‬‬
‫עירפארט‪ ,‬ונרמז הר"ת נת'יבות ב'ן ג'וריון]‪.‬‬
‫פארשטייט זיך אז כ'בין מיטגעקומען‪ ,‬און כ'האב זוכה געווען‬
‫און נאכן דורכגיין שבע בדיקות וחקירות [שטרענגער ווי די‬ ‫צו א באנוס‪ :‬נאך א דרשה פון ר' מיילעך‪ .‬ס'איז א ספינקער‬
‫וועג קומענדיג‪ .‬ווייל פון אמעריקע קיין רוסלאנד איז נישט אזוי‬ ‫בית מדרש פון א נעפיו פון די אחים לבית ספינקא‪-‬ווייס [זיין‬
‫שטרענג ווי ארויס פון מדינת ישראל‪ ,‬אפילו קיין רוסלאנד]‪ ,‬זענען‬ ‫טאטע איז נעבעך גע'הרג'עט געווארן אינעם באוואוסטן‬
‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪85........................................................................................................................‬‬

‫האבן מיר דאסמאל יא זוכה געווען צו נהנה זיין פון לעקטריק‪,‬‬ ‫מיר געגאנגען צום ‪ Loune‬וואס ‪ -‬ווי דערמאנט אין אנהייב פון‬
‫נאכדעם וואס אויפן וועג קיין ארץ ישראל איז נישט געווען‬ ‫די מסעות – האבן מיר צוטריט דערצו בחינם אדאנק אונזערע‬
‫קיין שום עלעקטרישע שיין אינעם רוסישן לופטפעלד‪ ,‬ווי‬ ‫קרעדיט קארדס‪ .‬דארט האבן מיר ווייטער נישט געהאט וואס‬
‫אויבנדערמאנט‪.‬‬ ‫צו טון‪ ,‬וויבאלד די עסן האבן געהאט פראבלעמען מיט שמיטה‬
‫וכו'‪ ,‬אבער א גלעזל ביר און קאקע קאלע איז קיינמאל נישט קיין‬
‫דערנאך זענען מיר ווייטער געפארן פון רוסלאנד קיין אמעריקע‪,‬‬ ‫שלעכטע פלאן‪ ,‬און אזוי אויך האבן די בני מעיים געפאדערט‬
‫וכל מעשי תקפו וגבורתו של ה'עיר‪-‬ליין' הנודע בשם 'טראנסירא'‪,‬‬ ‫זייערס נאך א לאנגן שבת‪ ,‬וואס פארשטייט זיך אז אין א‬
‫הלוא הם כתובים בתחילת האשכול‪ ,‬ומינה לא תזוע‪.‬‬ ‫פארמאכטע פלאץ איז עס אפיציעל סאך ריינער‪.‬‬
‫אויפן עראפלאן האבן מיר באקומען מער מענטשליכע עסן ווי‬
‫תם ונשלם‪,‬‬ ‫אויפן וועג קומענדיג‪ ,‬וויבאלד פון ארץ ישראל האט מען געגעבן‬
‫עסן מיטן הכשר פונעם 'עדה החרדית'‪ .‬דערנאך האבן מיר‬
‫את אשר חנני בורא העולם‪,‬‬ ‫געמאכט א פרישע סטאפ אין רוסלאנד‪ ,‬און דאסמאל האבן מיר‬
‫שהיה לי לעזר‪,‬‬ ‫שוין גלייך געוואוסט וואו צו קויפן וואסער‪ :‬אין 'שאקאלניצע'‪...‬‬
‫[עי' בתחילת האשכול]‪ ,‬און אזוי אויך האבן מיר געהאט ברייט‬
‫ב"מסעות ד'שש משזר"‬ ‫מנין‪ ,‬ווען אני הקטן דאווענט שחרית פארן 'עמוד' [?]‪ .‬גראדע‬
‫‪....................................................................................................................... 86‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫לבנימין אמר‪ :‬ידיד ה'!‬

‫[הרב בנימין אייזנבערגער]‬
‫פתח דבר‪:‬‬
‫א שטיק צייט צוריק איז מיר אויסגעקומען צו ליינען א הערליכע באשרייבונג אויף הגאון רבי בנימין אייזנבערגער שליט"א‪,‬‬
‫מעשי ידיו להתפאר של אומן נפלא‪.‬‬
‫אפאר חברה האבן מגיב געווען כפי שנראה להם ‪ -‬נישט קענענדיג די פערזענליכקייט און די קהילה פון די נאנט‪ .‬אבער דא עקא‬
‫אז אסאך האבן געמאכט מיאוס'ע פאטאלע טעותים אראפצומאלן א ריכטיגע בילד אויף רבי בנימין'‪.‬‬
‫על כן אמרתי לאמיר צולייגן מדידי‪ .‬כמובן אז ווען אני הצעיר נעמט די מייק און הייבט אן מיט די מליצה 'לא איש דברים אנכי'‪,‬‬
‫ווייסט שוין דער ציבור אז 'שוין‪ ,‬ער גייט ווייטער האלטן א לאנגווייליגע נערווערירנדע דרשה'‪ ...‬און אם אינם נביאים בני נביאים‬
‫הם‪ ,‬ומכאן שניתנה נבואה ל‪ ,---‬און פון אפאר הערה'לעך איז געווארן א גאנצע ביאגראפיע‪.‬‬
‫נו‪ ,‬אלס אל תמנע טוב קבצתי נדחים‪ ,‬והנני בזה לספר על האי איש חי ורב פעלים‪:‬‬

‫די טרייב קראפט פון 'פירן'‪ ,‬גייט אים שפעטער פארוואנדלן אין א‬
‫רב וואס האט הונדערטער 'חסידים'‪ ,‬און נאך מער צוהערער'ס צו‬
‫זיינע שיעורים‪ ,‬און אן אלטוועלטליכער אויפגייענדער שטערן‪.‬‬
‫אלס בחור'ל איז ער געגאנגען לערנען אין לוצערן ביי הגאון הישיש‬
‫רבי יצחק דוב קאפלמאן זצ"ל‪ ,‬און שפעטער אין מיר ביי הגאון רבי‬
‫נתן צבי פינקל זצ"ל‪ .‬הרב קאפלמאן זעלבסט איז איינגעשטאנען‬
‫ביי אים אינדערהיים ווען ער איז געקומען קיין אמעריקע‪ ,‬און אזוי‬
‫אויך האט 'מיר' אים היבש גע'חנפ'עט‪ .‬פארט וועט עס זיין א ליגנט‬
‫צו זאגן אז הרב קאפלמאן צו הרב פינקל זענען זיינע פריוואטע‬
‫רבי'ס‪ ,‬אדער אז ער האט זיך געלערנט ביי זיי‪ .‬ער איז א 'סעלף‬
‫מעיד מען'‪ ,‬און ער האט אליינס מודה געווען אז לערנענדיג ביי הרב‬
‫קאפלמאן האט ער נישט געזען אין אים זיין רבי מובהק וואס זאל‬
‫אויסשטעלן זיין לעבן‪.‬‬
‫דער יונגער בנימין איז אבער יא אלס געווען א פרומער‪ .‬אלס בחור‬
‫איז ער שוין געווען אזא עובד'ישע טיפ‪ ,‬און גענאשט ספרי השקפה‬
‫ומוסר‪ ,‬פון וואס ער האט היינט א געוואלדיגע ידיעה‪ .‬אבער קיינער‬
‫וואלט נישט געזאגט אז ער גייט איין טאג זאן א 'סטאר'‪ ,‬א כוכב‬
‫עולה‪ ,‬אין חרד'ישן וועלט‪ .‬ער איז געווארן אן איידעם ביי ר' שמואל‬
‫א‪.‬‬
‫ואביו קרא לו בנימי"ן‪.‬‬
‫רבי בנימין אייזענבערגער ‪ -‬דער היינטיגער רב פון ביהמ"ד 'היכל‬
‫התפלה' [סטאנציאנירט אין קאמעניץ ‪ ,]56-16‬איז געבוירן אין‬
‫יאר תשל"ה צו זיין טאטן ר' שמואל‪ ,‬א טיפישער ליטווישער אידל‬
‫[וואס ווי כמעט אלע פון זיי‪ ,‬איז ער א ריכטיגער אונגארישער‬
‫מיסודו]‪ ,‬מיט א הארץ פון גאלד און גוטע קאפ‪.‬‬
‫דער יונגער 'בענדזשי' איז נישט געווען אינעם 'במעלליו יתנכר‬
‫נער' פראצעדור וואס יעדע אדמו"ר גייט אדורך [דערפאר איז‬
‫די פאלגענדע באשרייבונג האפנטליך מער קראנט ווי די יעניגע‬
‫תולדות הצדיקים'ס‪ .]...‬ער איז געווען א פשוט'ער לעבנס‪-‬‬
‫לוסטיגער יונגל‪ ,‬וואס האט אבער יא אייביג ארויסגעוויזן איין‬
‫מורא'דיגער אייגנשאפט‪ :‬לידערשיפ [‪-‬מנהיגות]‪.‬‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪87........................................................................................................................‬‬
‫נישט אלע ‪ -‬פון די אנהענגער זיינע געווען אראפגעבויגענע‬
‫היטלעך‪ ,‬קלין‪-‬שעיווען בערד‪ ,‬און ‪ ---‬מ"ט שערי טומאה‬
‫אידן [אפילו די שטריימלעך שביניהם]‪ .‬ער האט געשפיגן בלוט‬
‫כפשוטו בעטנדיג‪ ,‬מאנענדיג‪ ,‬און וויינענדיג‪ ,‬אז זיי זאלן קעיר‪-‬‬
‫נעמען פון זייער אינטערנעט‪ ,‬וואס ער האט געוואלט אז זיי זאלן‬
‫שטעלן אזא אויג וואס זאל קענען זען וואו זיי האבן באזוכט‪.‬‬
‫זיין מערכה ‪ -‬געקרוינט מיט אבנארמאלע סוקסעס ‪ -‬איז‬
‫פארגעקומען יארן בעפאר די 'כינוס כלל ישראל' האט ענדליך‬
‫באשטעטיגט די פאקט אז אינטערנעט איז 'היער טו סטעי'‪ .‬ער‬
‫האט גלייך פארשטאנען וואס זיינע קליענטן זענען‪ ,‬און האט‬
‫נישט געפאדערט מער פון וויפיל ס'האט זיך אויסגעפעלט‪.‬‬
‫פון די נאנט קען איך מעיד זיין‪ ,‬אז ער האט אפגעראטעוועט‬
‫אומצאליגע אידן פון שאול תחתית ממש‪ ,‬און פונקט אזוי‬
‫געראטעוועט אן א שיעור שלום בית'ן וואס זענען שוין געווען‬
‫ביים צוועלפטן טויער [כמנין ג"ט]‪ .‬געראטעוועט איז געווען‬
‫פונקט גוט פאר א 'התחלה' בלבד‪ ,‬פאקטיש האט ער גענומען‬
‫גארבעדזש‪ ,‬און זיי פארוואנדלט אין בעלי בתים לומדי תורה‬
‫ומוסר‪ ,‬בעלי חסד‪ ,‬און נארמאלע גאטס פארכטיגע רעכט‬
‫דענקענדע מענטשן‪ .‬א ריכטיגע אפטייטש אין‪ :‬מאשפות ירום‬
‫אביון ‪ -‬להושיבי עם נדיבים‪.‬‬
‫דאס איז די סיבה פארוואס די מענטשן זענען אזוי פארקויפט‬
‫צו אים‪ .‬אודאי איז עס זיין כאריזמאטישער כח‪ ,‬זיין צוקער זיסע‬
‫שפראך‪ ,‬און אריסטאקראטישער כאראקטער‪ .‬אבער די סיבה‬
‫פארוואס דער עולם איז פארקויפט געווארן פונקט צו דעם‬
‫כאריזמאטישער איד ‪ -‬בשונה פון אסאך אנדערע שיינע אידן און‬
‫מגידים ‪ -‬איז‪ ,‬וויבאלד ער האט זיך אפגעגעבן מיט יעדן כרחם‬
‫אב על בנים ממש‪ .‬אוועקגעבן צענדליגע שעות פאר א יחיד‪ ,‬איז‬
‫געווען א העכסטס נארמאלער ערשיינונג‪ .‬די הכרת הטוב‪ ,‬איז די‬
‫יסוד פון די צוגעבינדענקייט צו רבי בנימין‪.‬‬
‫זיין כאריזמע האט נאר ארויסגעהאלפן אז אדאנק דעם זאל‬
‫ער טאקע קענען טרעפן א שפראך מיט יעדן‪ .‬אבער ס'איז זיין‬
‫איבערגעגעבנקייט וואס האט פאקטיש געראטעוועט מענטשן‬
‫פיזיש און גייסטיש‪.‬‬
‫***‬
‫ביים פרשת קלעצקי‪ ,‬ווען ער האט 'אויפגעריסן' ברבים ‪ -‬און‬
‫גלייכצייטיג געצויגן גאר מאדנע בליקן ביי כמעט יעדן איינעם‬
‫[אינקלודינג מיך]‪ ,‬מיט זיין גאר טשיקאווע הספד‪ ,‬איז דער‬
‫רבי בנימין'ס עיקר כח איז‪ :‬זיין איבערגעגעבנקייט‪ .‬אין די צייטן‬
‫אמת'ער סיבה דערצו געווען אז ער האט נאר געהאט איין ציל‬
‫וואס איך בין אנגעקומען דארט‪ ,‬זענען א היבשער צאל ‪ -‬אבער‬
‫בענעדיקט פון ב"ב ‪ -‬א חשוב'ער איד פאר זיך‪.‬‬
‫אלס יונגערמאן האבן מענטשן אנגעהויבן קלעבן ארום אים‪ ,‬כאטש‬
‫מ'האט אים נישט אנגעקוקט פאר עפעס מער ווי א פיינער מגיד‬
‫שיעור‪ ,‬א בעל השקפה‪ .‬שפעטער האבן יוצאי ישיבת קאפלמאן‬
‫מחליט געווען צו עפענען א ביהמ"ד פאר זיך‪ ,‬נו ברויך מען דאך‬
‫א 'כלי קודש' וואס זאל זיין רב‪ ,‬היות רבי בנימין איז שוין געווען‬
‫היבש באוואוסט ביי זיינע ארומיגע אלס פה מפיק מרגליות‪ ,‬און אן‬
‫ערליכער איז ער אלס געווען‪ ,‬האט מען אים ממנה געווען צו דינען‬
‫אלס רב‪ .‬דאס איז פארגעקומען אומגעפער ‪ 15‬יאר צוריק‪ ,‬בערך‬
‫בשנת תש"ס‪.‬‬
‫ויקרא שם ביהמ"ד 'היכל התפילה'‪ .‬אסאך פון די ערשטע מתפללים‬
‫האבן געהאט די ווייניגסטע שייכות שייך מיטן ווארט 'היכל‬
‫התפילה' [וד"ל]‪ ,‬אבער מיט די צייט האט ער ווירקליך געמאכט‬
‫זיין קהילה שטימען מיטן נאמען פון שול‪ .‬ווייניג וואס האבן זיי‬
‫געוואוסט וואספארא מהפיכה ער וועט דא אנמאכן ‪ -‬אפילו ביי די‬
‫וואס האבן אים אויפגענומען זעלבסט‪.‬‬
‫אלס רב האט ער שנעל אנגעהויבן ארויסווייזן זיינע כשרונות‪,‬‬
‫וואס ער האט די והותר‪ ,‬און זיינע אנהענגער זענען געווארן זייער‬
‫אנגעקניפט אין אים‪ .‬אנדערש ווי יעדע קולט וואס דער פירער‬
‫פונעם קולט פארקויפט זיך פאר א העכערע מענטש‪ ,‬גייסטיגע‬
‫כוחות‪ ,‬אדער לפחות אן איש אלקים‪ ,‬האט רבי בנימין גלייך‬
‫גע'דראפ'ט אלע משוגעת'ן און האט זיך קיינמאל נישט דערקלערט‬
‫פאר א צדיק‪ ,‬נאר פאר אן 'איש האשכולות'‪ ,‬א געלונגענע מענטש‪.‬‬
‫א זאך וואס ער איז טאקע‪ ,‬נאר מעגליך האלט ער ‪ -‬אדער זאגט‬
‫ער ‪ -‬פון זיך מער ווי ס'איז טאקע‪.‬‬
‫תכלית גערעדט‪ ,‬אויפן חברא‪-‬חברא‪-‬אית‪-‬ליה שטייגער‪ ,‬האבן‬
‫מענטשן אנגעהויבן קומען מער און מער‪ ,‬אזש פון די דרייסיג‬
‫אידן וואס איך האב געזען ביי זיין שיעור אנקומענדיג צו אים‪,‬‬
‫איז געווארן איבער דריי הונדערט אידן ווען איך האב פארלאזט‬
‫זיין ביהמ"ד [שוין אין נייעם לאקאל‪ ,‬אין קאמעניץ‪ .‬איך האב עס‬
‫פארלאזט מסיבות פרטיות‪ ,‬גארנישט בשייכות מיט רבי בנימין]‪.‬‬
‫ב‪.‬‬
‫איש יהודי היה‪ ...‬איש ימינ"י‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................... 88‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫אבער רבותי‪ ,‬נעמטס נישט אוועק זיין קרעדיט‪ .‬ער איז פארנומען‬ ‫פאר זיינע אויגן‪ :‬מחזק זיין לייבי קלעצקי'ס עלטערן‪ .‬ער האט‬
‫טאג און נאכט צו העלפן אידן‪ ,‬ברוחניות ובגשמיות‪ .‬פון צושטעלן‬ ‫געוואוסט אז נישט קאסובער רבי‪ ,‬און נישט רבי גבריאל ציננער‪,‬‬
‫פרנסות‪ ,‬פארריכטן שלום בית'ס‪ ,‬שיקן מענטשן פאר הילף‪ ,‬ביז‬ ‫מיט זייערע דרשות אין חיזוק הדת‪ ,‬גייען דא בארואיגן א כי‬
‫אוועקשטעלן א בחור אויף די רעלסן‪ ,‬און ראטעווען א יונגערמאן‬ ‫הוא זה פון די צובראכענע געפילן פון די אזוי אויך צושאסענע‬
‫פון אוועקפאלן ה"י‪.‬‬ ‫עלטערן‪ .‬לא זו אף זו‪ ,‬נאר עיניהם תלויות וצופיות צו זייער‬
‫באליבטער רב ‪ -‬וואס פלעגט טאקע זיין גאר נאנט מיט לייבי‬
‫איך האב אמאל מיטגעהאלטן ווי ער האט געראטעוועט א‬ ‫[אגב‪ ,‬ער איז גוט מיט אלע קליינע קינדער‪ .‬כזקן כצעיר] ‪ -‬אז ער‬
‫בחור פשוטו כמשמעו פון ווערן א גוי גמור‪ .‬דער בחור האט שוין‬ ‫זאל זיי מחזק זיין‪ .‬ער האט טאקע דעליווערט א מאדנע הספד‪,‬‬
‫געהאט מודיע געווען פאר זיינע עלטערן אז ער פארט קיין ארץ‬ ‫אבער עררייכט זיין ציל‪ :‬מחזק צו זיין די צובראכענע עלטערן‪ .‬יא‬
‫ישראל בכוונה תחילה צו טון וואס ער וויל‪ ,‬ווייל מיט אידישקייט‬ ‫יא‪' ,‬ריפארט קארד'ס' און 'גוט שבת רב'‪ ,‬אבער דאס האבן זיינע‬
‫האט ער שוין געענדיגט [אייגנטליך איז ער שוין געווען פריי‬ ‫עלטערן געדארפט‪.‬‬
‫אין אמעריקע‪ ,‬ער האט געזאגט אז ער פארט קיין ארץ ישראל‬
‫אנצוהייבן א נייע לעבן‪ ,‬וד"ל]‪ .‬רבי בנימין האט געפירט א שבת‬ ‫דאס נעמט נישט אוועק פונעם פאקט אז ער איז היבש‬
‫התאחדות אין ארץ ישראל‪ ,‬און האט געטון פארשידענע פעולות‬ ‫זעלבסט צענטרירט‪ ,‬און פאר א גוטע סיבה‪ :‬ער האט נישט קיין‬
‫צו ראטעווען דעם בחור‪ ,‬ומחמת הכבוד אקצר‪ .‬אזויפיל יא‪ ,‬דער‬ ‫קאמפעטישאן‪ .‬אין זיין קהילה האט ער קיינעם נישט אויף זיין‬
‫בחור האט נאך שבת געזאגט פאר זיין טאטע אז ער טוישט זיין‬ ‫קאליבער‪ ,‬צווישן רבנים איז אויך דא א מאנגל אין נארמאלע‬
‫מיינונג‪ ,‬און סוף דבר‪ :‬היינט צוטאגס איז יענער א פרומער‪ ,‬נאך‬ ‫'דאון טו ערטה' מענטשן‪ ,‬וואס האבן נאכדערצו א כח הדיבור‬
‫חשוב'ער פון זיינע ברידער‪...‬‬ ‫פלוס ידיעות בכל חלקי נ"ך‪/‬מהר"ל‪/‬ספרי מוסר‪ .‬קיין אנדערע‬
‫משפיעים באופן של 'וירד משה מן ההר אל העם'‪ ,‬זענען נישטא‬
‫‪ -‬עכ"פ אויפן אמעריקאנעם קאנטינענט‪.‬‬
‫ג‪.‬‬ ‫און ער ‪ -‬א יונגערמאנטשיק וואס האט אנגעהויבן נאך פארן‬
‫בן ארבעים לבינה [אייגנטליך‪ ,‬נאך בעפאר'ן בן שלשים לכח] ‪-‬‬
‫האט שוין א נאכפאלגערשאפט פון הונדערטער אידן אין נאנטן‬
‫צירקל‪ ,‬פלוס א גרעסער צאל וואס פאלן דארט אריין מפעם‬
‫בנימי"ן זאב יטרף‬ ‫לפעם‪ ,‬הערן שיעורים‪ ,‬וכו'‪ .‬א שמענדריק וואס האט באוויזן‬
‫איינצוקויפן מולטי‪-‬מיליאנערן אין 'נאו טיים'‪ ,‬כאטש ביי די‬
‫ווי יעקב'ס ברכה צו בנימין‪ ,‬אז ער וועט אוועקשטעלן מנהיגים‬ ‫שיעורים און של"ס תורה האט ער נישט אויפגעהערט חוזק צו‬
‫[אהוד בן גרא‪ ,‬שאול המלך‪ ,‬מרדכי הצדיק]‪ ,‬קען מען מגדיר זיין‬ ‫מאכן פון עשירים וואס מיינען אז זיי 'אאונען' א וועלט מיט זייער‬
‫אויך רבי בנימין אייזנבערגער אלס ריכטיגער מנהיג לעדתו‪ .‬חוץ פון‬ ‫פאר דאלער‪ .‬א זאך וואס ער קען זאגן פאר הערשל שרייבער‪,‬‬
‫זיין איבערגעגעבנקייט צו זיינע מענטשן ביחידות‪ ,‬האט ער באוויזן‬ ‫אייזיק לעפקאוויטש‪ ,‬וכו'‪ ,‬מיט א בלעכענע פנים‪ .‬נו‪ ,‬מה יעשה‬
‫צו מאכן א רעוואלוציע אין וויפיל א רב קען געבן שיעורי תורה פאר‬ ‫הבן אז ער זאל נישט האבן פון די שמינית שבשמינית?‬
‫זיין קהילה‪.‬‬
‫מיין טאטע האט אמאל גוט מגדיר געווען דעם ענין‪ :‬די פראבלעם‬
‫ער געבט געוואלדיגע שיעורים אין אסאך מקצועות‪ .‬אנגעהויבן פון‬ ‫איז‪ ,‬אז ס'איז נישטא נאך צען רבי בנימין אייזענבערגער'ס‬
‫זיין ברייט בארימטער פרקי אבות שיעור אין די זומער שבתים‪ ,‬ווען‬ ‫אין בארא פארק‪ ,‬וואלטן ווען געווען נאך צען רבי בנימין‬
‫ער ווארפט צאם השקפה‪ ,‬קבלה‪ ,‬מוסר‪ ,‬און מאכט א הערליכע שילוב‬ ‫אייזענבערגער'ס ‪ -‬וואלטן סיי בארא פארק און סיי רבי בנימין‬
‫מיישב צו זיין אפאר מאמרי חז"ל אין מסכת אבות‪ .‬דערנאך קומט‬ ‫אייזענבערגער אויסגעזען שענער‪...‬‬
‫זיין של"ס תורה‪ ,‬וואס רעדנדיג צו זיינע יונגעלייט ‪ -‬וועט ער רעדן‬
‫דברים העומדים על הפרק‪ ,‬און למשל מוצאי פסח וועט ער רעדן‬
‫פון די חברה וואס יאגן יעצט צום געשעפט קויפן די 'טרייענגעל'ס'‬
‫[חוזק מאכנדיג פונעם לויפן נאך א סלייס פיצא]‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬ער האט א‬ ‫***‬
‫לשון לימודים וואס רעדט צו זיינע מעמבער'ס‪.‬‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪89........................................................................................................................‬‬

‫ער וועט נוצן ‪ -‬נישט רב'נישע ‪ -‬לשונות ווי 'ראולעקס' זייגער‪,‬‬

‫ד‪.‬‬
‫בשיטה‪ .‬ער וויל ווייזן פאר זיינע מענטשן אז ער האלט אלעס‬
‫מיט‪ ,‬און איז נישט עפעס א כאניאק וואס קומט פארקויפן‬
‫לבנימי"ן אמר‪ :‬ידיד ה' ישכון לבטח!‬
‫ווייטער דורכן וואך געבט ער טאג טעגליכע שיעורים אין גמרא‪,‬‬
‫זיין קראפט איז באצויבערנד‪ .‬ער האט קודם כל מורא'דיגע ידיעות‬
‫אין לשון המקרא‪ ,‬ומפרשיו‪ ,‬ווייטער איז ער אויסגעקאכט אין‬
‫ספרי מהר"ל ורמח"ל‪ ,‬ספרי רבי צדוק הכהן וחבריו‪ ,‬און בכלל ‪ -‬א‬
‫מיזוג השלם פון חסיד'ישע ספרים‪ ,‬מוסר ספרים‪ ,‬און וואס נישט‪.‬‬
‫דערנאך האט ער די ריכטיגע לשונות וואס צו נוצן‪ .‬זיין אידיש איז‬
‫גאר גוט‪ ,‬און פילפארביג‪ .‬אבער פון די אנדערע זייט‪ ,‬וועט ער זיך‬
‫נישט צוריקהאלטן פון נוצן ענגלישע ווערטער ארויסצוברענגען‬
‫זיין נקודה בעסער‪.‬‬
‫ווייטער האט ער אן אראטארישע קראפט‪ ,‬ער ווייסט ווען‬
‫ארויפצוריקן די שטימע‪ ,‬ווען צו מאכן א לשון שאלה‪ ,‬ווען‬
‫ארומצוקוקן און שווייגן‪ ,‬און ווען צו מאכן מיטן פינגער א 'קנאק‬
‫יאנקל'‪ .‬ער האט דורכדרינגליכע בליקן‪ ,‬א שמייכל אויפן געזיכט‬
‫[רעדנדיג מיט מענטשן]‪ ,‬און עובד'ישע גוף‪ .‬דאס שטימט גראדע‬
‫גוט מיטן אראפגעבויגענע היטל‪ ,‬לאנגע רעקל [ליינט ווייטער]‪,‬‬
‫און ליטווישע ראשעשיווע בארד‪.‬‬
‫ער איז שלאנק און דאר‪ .‬אלס בחור האט ער באקומען אן‬
‫ערנסטער קרענק אין די קישקעס וכדומה‪ ,‬און דער באקאנטער‬
‫מאנטשעסטער משגיח‪ ,‬הגה"צ רבי יהודה סג"ל זצ"ל‪ ,‬האט אים‬
‫געוואונטשן אז ער זאל אויסגעהיילט ווערן‪ .‬כפי השמועה האט‬
‫ער אים דעמאלס געזאגט אז ער זאל זען צו משפיע זיין אויף‬
‫אנדערע‪ ,‬ובזכות זה וועט ער קענען אנגיין ווייטער‪.‬‬
‫ער ליידט נאכאלס אויפן מאגן‪ ,‬ער עסט כמעט גארנישט [נו‪,‬‬
‫האמיר שוין א בעל מדריגה‪ ,]...‬און איז גאר אויסגעדארט‪ ,‬אבער‬
‫היינו דאהני ליה אז ער גייט אן פול‪-‬פארס‪ ,‬אז אסאך גרויסע‬
‫רבי'לעך קענען קומען צו אים אויף א קורס וואס מ'קען אלס‬
‫אויפטון‪ ,‬אן טאקע אן זיין 'געבויט' ‪ -‬פון צרות ישראל שטייצעך‪.‬‬
‫על דרכו ועל מכונו‪ ,‬נאכן באקומען א זיסקייט אין תורה ועבודה‬
‫אזוי אויך האלט ער זיך פאר א שטיקל תלמיד פון הגה"צ רבי‬
‫מרדכי מנשה זילבער שליט"א‪ ,‬הוא הנודע בשם ר' מאטל‬
‫זילבער‪ ,‬מ'סטיטשין‪ .‬רבי מאטל זילבער איז א פערזענליכקייט‬
‫פאר זיך [מיר האבן אים שוין דערמאנט בין חסידי הגה"ק רבי‬
‫איציק'ל אמשינאווער זצוק"ל‪ ,‬עי' כאן באמצע ובסוף] וואס‬
‫פארדינט א באזונדערע באשרייבונג‪ ,‬אבער לענינינו‪ :‬זיי האבן‬
‫צוזאמען געלערנט קבלה א היבשע פאר יאר‪ ,‬און רבי מאטל‬
‫און 'געלעקסי ‪ ,'5‬ארויסצוברענגען זיין נקודה‪ .‬און ער טוט דאס‬
‫פרומקייט אן פארשטיין צום היינטיגן וועלט‪.‬‬
‫שיעורים אין נ"ך‪ ,‬חומש רש"י‪ ,‬עין יעקב‪ ,‬און א באזונדערע שיעור‬
‫ערב שבת פארן זמן פאר ‪ -‬די פרויען פון זיין קהילה!‬
‫איינע פון זיינע אויפטועכצער‪ ,‬אז די פרויען זאלן זיין מעורב‬
‫בעובי הקורה אין די קהילה לעבן‪ ,‬אזוי זאלן זיי שפירן 'חלק'‬
‫פונעם זאך‪ ,‬און זיי זאלן אוועקשטעלן א העכערע סטאנדארט ביי‬
‫זיך אינדערהיים ‪ -‬א זאך וואס האט זיך אים גאר גוט איינגעגעבן‪.‬‬
‫זיין רעביצין געבט אויך שיעורים פאר די פרויען‪ ,‬און אזוי זענען‬
‫זיי באמת חלק פונעם חיי הקהילה‪.‬‬
‫אלס וואס ער לערנט פאר‪ ,‬איז מיט א געוואלדיגע באהאוונטקייט‬
‫אין דעם נושא‪ ,‬נישט אבי געלערנט‪ .‬דורכדעם ברענגט ער אריין‬
‫זיינע מקשיבים בגוף הנושא‪ ,‬זיי פרעגן אריין‪ ,‬לעבן מיט מיטן‬
‫סוגיא‪ ,‬און באקומען א חשק סיי אין לערנען באופן פרטי און סיי‬
‫אין שטייגן בעבודת ה' באופן כללי‪.‬‬
‫אזוי איז ער א ריכטיגער 'עושה נפשות'‪ ,‬נעמענדיג מאראסט‬
‫וואס האבן נישט געלערנט יאאאאאארן‪ ,‬און פארוואנדלט זיי‬
‫אין גאלד ‪ -‬רעלאטיוו צו זייער עבר‪ .‬אויב אמאל פלעגן די חברה‬
‫אפשמועסן א דאווענען‪ ,‬איז היינט א דאווענען ‪' -‬א דאווענען'‪.‬‬
‫און אויב אמאל האט שבת נאכמיטאג געמיינט א לאנגע שלאף‬
‫צו ווייסעכוואס‪ ,‬איז עס היינט צוטאגס א לימוד אין ביהמ"ד [נאך‬
‫בעפאר זיין שיעור]‪ ,‬א זאך אויף וואס ער האט זיך געשטעלט און‬
‫עס איינגעפירט‪.‬‬
‫אסאך מענטשן זענען אינדעפענדענט און אפילו איבערגעלאזט‬
‫זיין קהילה‪ ,‬אבער זייער גייסטיגע [און צומאל פיזישע] לעבן איז‬
‫צו פארדאנקן רבי בנימין'ס מסי"נ פאר זיי‪ .‬היינט צוטאגס וועט‬
‫ער האבן אסאך חברי הקהילה וואס שטייגן אליינס איש איש‬
‫אדאנק רבי בנימין‪ .‬מצד שני זענען דא אסאך אנהענגער'ס זיינע‪,‬‬
‫וואס קומען פשוט זיך באלעקן מיט זיינע פילפארביגע שיעורים‪,‬‬
‫אבער זענען אליינס עלטערע באזעצענע מענטשן‪ .‬פארפאלן‪ ,‬ער‬
‫זאגט בעסער פון כמעט א יעדן איינעם אנדערש‪.‬‬
‫‪....................................................................................................................... 90‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫האלט גראדע שטארק פון רבי בנימין [כ'ווייס נישט פארוואס‪.‬‬

‫ה‪.‬‬ ‫אפשר אלס כח צו העלפן אידן]‪ .‬ער האט אים צוגע'שדכנ'ט צום‬
‫לאנגן רעקל וואס ער גייט היינט [איך געדענק נאך די התחלה‪ :‬די‬
‫קורצע רעקל‪ ,‬און קארן‪-‬פלעיקס‪-‬באקס בארד]‪ .‬אפגערעדט אז‬
‫רבי בנימין'ס הערצה צו רבי מאטל איז גאר גרויס‪ ,‬און פרובירט‬
‫בני בנימי"ן למשפחותם‬ ‫אים אפילו נאכצומאכן אין פארשידענע ענינים‪ ,‬ואכמ"ל‪ .‬דאס‬
‫איז זיכער‪ ,‬אז ס'איז גאר א שטארקע 'עסעט' פאר רבי בנימין'‪,‬‬
‫מאנכע וועלן‪ ,‬און נאך מער ווילן‪ ,‬באצייכענען דעם קהילה אלס‬
‫אז אזא ערנסט‪-‬עובד'ישע פערזענליכקייט איז אויף זיין זייט‪...‬‬
‫'קולט'‪ .‬א שקר מוחלט‪ .‬קענענדיג דעם פלעצל פון דער נאנט‪,‬‬
‫זע איך עס ענדערש אלס משפחה‪ .‬אוודאי איז דא א געוויסע‬ ‫פון זיינע שיעורים זענען שוין געדריקט געווארן א היבשע צאל‬
‫'פעיר‪-‬פרעשור'‪ ,‬אבער ביי יעדע חסידות‪/‬קהילה איז דא פעיר‬ ‫ספרים‪' ,‬מסילות הנביאים' ‪ 4 -‬בענדער אויף נ"ך [האלט נאך ביי‬
‫פרעשור ביז א געוויסע מאס‪ .‬דארטן איז אפשר דא מער‪ ,‬צוליב'ן‬ ‫שמואל]‪' ,‬מסילות באגדה' ‪ 2 -‬בענדער אויף אגדות חז"ל‪ ,‬און‬
‫פאזיטיוון פאקט אז דער עולם האלט זיך נענטער איינער מיטן‬ ‫'מסילות בלבבם' ‪ 2 -‬בענדער עה"ת ומועדים‪ .‬פארט על'ך מודה‬
‫צווייטן [אזויווי ס'איז טאקע דא מער פרעשור פאר א מענטש‬ ‫זיין‪ ,‬אז כ'האב געהערט שענערע שיעורים מפיו מפיק מרגליות‪,‬‬
‫זיך צוצושטעלן פאר משפחה‪ ,‬ווי פארן קהילה]‪ .‬די מעלות זענען‬ ‫ווי אין די געדריקטע ספרים‪ ,‬ואין איתנו יודע למה‪.‬‬
‫פארט איבערוויגנד‪.‬‬
‫דעם זומער אין קאנטרי בין איך אריינגעפאלן ביי זיינס א שיעור‬
‫די ברידערליכקייט וואס הערשט דארט איז צום שטוינען‪.‬‬ ‫אין די קעטסקילס‪ .‬כ'האב מיך געריבן די אויגן נישט גלייבנדיג‬
‫יעדער פריידט זיך מיטן צווייטנס א שמחה‪ ,‬א פריינטליכקייט‪,‬‬ ‫וואס איך זע‪ :‬זומער ווען ס'איז שטיל איבעראל‪ ,‬און קיינער איז‬
‫א שמועס‪ ,‬א פארברענג‪ ,‬איז דארט סאך מער היימיש ווי אין א‬ ‫נישט מצליח צאמצוקראצן אפאר אידן צו א שיעור‪ ,‬האב איך‬
‫צווייטן מקום‪ .‬אבער מער פון אלס‪ ,‬האט דאס אויטאמאטיש‬ ‫מיך באגעגענט מיט א ריזן ציבור א גרינער פרייטאג אינדערפרי‪.‬‬
‫ארויפגעברענגט די לעוול און ניווא פון די קהילה‪ .‬פאסט נישט‬ ‫איך האב געציילט‪ ,‬אמווייניגסטנס הונדערט אידן [!!!]‪ .‬כ'האב‬
‫פאר איינעם צו זיין א יוצא דופן'ניק א פוסטער יונג‪ ,‬און אדאנק‬ ‫מיך נאכגעפרעגט‪ ,‬דאס איז א וועכנטליכע זאך אין קאנטרי‪.‬‬
‫דעם שטייגן זיי אלע‪ .‬און רבי בנימין שטייט פון די זייט און שעפט‬
‫נחת פון די אויטאמאטישע שטייגער'אציע וואס ער דארף אפילו‬ ‫און פון דא צו איינע פון די כוחות וואס רבי בנימין פארמאגט‪:‬‬
‫נישט שטופן פראנויס‪.‬‬ ‫נאכן שיעור בין איך אדוכגעגאנגען געבן שלום‪ ,‬צו מיין וואונדער‬
‫האט ער מיר דערקענט און אנגעמערקט אז ער האט מיר שוין‬
‫אבער אוודאי אויב ס'איז דא א משפחה‪ ,‬איז דא א ראש‬ ‫לאנג נישט געזען‪ .‬דאס איז כאטש איך בין נישט געווען קיין‬
‫המשפחה‪ .‬רבי בנימין פארפולט זיין אמט אלס איבערגעגעבענע‬ ‫שוויצער‪ ,‬און כ'האב נישט געהאט קיין שייכות מיטן קהילה‪.‬‬
‫טאטע פאר זיינע מענטשן‪ .‬זאל ער זיין א זקן‪ ,‬א בעל הבית‪ ,‬א‬ ‫סך הכל געפלעגט קומען צו די שיעורים א היבשע פאר יאר‬
‫יונגערמאנטשיק‪ ,‬א בחור'ל‪ ,‬צו א יונגעלע‪ .‬מיט יעדן רעדט ער‬ ‫פריער‪ ,‬שבת נאכמיטאג‪ .‬טראץ דעם וואס די רעדל וואס דרייט‬
‫זיין שפראך‪ ,‬און פאר יעדן האט ער א גוט ווארט‪ .‬א בן תורה וועט‬ ‫זיך דורך דארט א יאר קען זיין אפאר טויזנט מענטשן‪ ,‬האט ער‬
‫קענען פרעגן אויפן שיעור‪ ,‬א בחור'ל וועט הערן א גוט ווארט‬ ‫דערקענט עפעס א שמויגער וואס פלעגט אריינקומען צו זיינע‬
‫וועגן שטייגן‪ ,‬א בעל הבית וועט באקומען א דרוק מיטן האנט ‪-‬‬ ‫שיעורים‪ .‬ווילט איר‪ ,‬האט איר איינע פון זיינע סודות צו סוקסעס‪.‬‬
‫כלומר 'האלט דיך פעסט'‪ ,‬און אן עלטערע איד וועט רבי בנימין‬ ‫פארגעסט קיינעם נישט‪ ,‬האט פאר יעדן א גוט ווארט‪ ,‬און קויפט‬
‫מכבד זיין ווי ער וואלט גאר געווען יענעמ'ס תלמיד‪.‬‬ ‫זיך איין געשוואוירענע אנהענגער‪.‬‬
‫זיין שמייכל איז כובש לבבות‪ ,‬זיינע אויגן פינקלן איידעלערהייט‪,‬‬
‫און ער האט אין מח א פראפייל אויף יעדן פון די הונדערטע‬
‫אויסהערער'ס‪ .‬לעת הצורך וועט ער אייביג וויסן וויאזוי מגיב צו‬
‫זיין צו יענעם‪ ,‬און מקרב זיין ‪ -‬צו אפילו א טשעפע טאן ‪ -‬און אזוי‬
‫ארום מחזק זיין‪ .‬ער קען זיך בייזערן און ער קען לאכן‪ ,‬ער קען‬
‫שרייען און ער קען מאכן א קול דממה דקה צו גאר ווערן פלוצים‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪91........................................................................................................................‬‬

‫טרינקן‪ ,‬איז ריין און ציכטיג‪ .‬אבער היינט צוטאגס ווען 'ס'ברענט‬ ‫שטיל‪ .‬ער האט ארויס פונקטליך וויאזוי צו 'כאפן קרבנות'‪...‬‬
‫א פייער'‪ ,‬כאפט מען וואסער פון וועם אימער‪ .‬ווער ס'האט נאר‬ ‫אבער געווענליך לוינט זיך צו זיין זיינס א קרבן [כאטש ער האט‬
‫אמת צו פארקויפן דארף מען נוצן זיינע וואסער‪ ,‬אפגעזען צו ער‬ ‫שוין אויך געמאכט גענוג טעותים דורכאויס זיין קאריערע]‪.‬‬
‫איז אן אויסגעארבעטער איד ברמ"ח ושס"ה‪.‬‬
‫אלס ארגאנאזירטע קהילה‪ ,‬קען ער אסאך מאל דוכפירן‬
‫מיט דעם האט מיר יענער גע'מסביר'ט פארוואס ער גייט כסדר‬ ‫שטארקע זאכן‪ .‬צו זאל עס זיין זיין פרישקייט צו גיין יעדע צוויי‬
‫צו זיינע שיעורים‪ ,‬ווייל אפילו רבי בנימין פליט נישט אין הימל‪,‬‬ ‫יאר קיין מירון‪ ,‬ווען ער שלעפט מיט א ריזן צאל בני הקהילה‪ ,‬צו‬
‫און פארקויפט נישט אז ער פליט אין הימל‪ ,‬איז ער אבער פון די‬ ‫זאל עס זיין א החלטה אז מ'זאל לערנען שבת נאכמיטאג ברוב‬
‫לעצט פארבליבענע קוואלן פון וואסער וואס לעשן נאך פייערן‪.‬‬ ‫עם אין ביהמ"ד‪ ,‬צו זאל עס זיין אן ערנסטער דאווענען‪ .‬ער וועט‬
‫רעדן דערפון איינמאל‪ ,‬און נאכאמאל‪ ,‬און נאכמאל‪ ,‬ביז ער וועט‬
‫שמועסנדיג מיט איינעם‪ ,‬האט יענער איראניש געזאגט אז‬ ‫אדורכברעכן די נקודה וואס ער וויל איינפירן‪.‬‬
‫ווען ער איז געווען א קינד‪ ,‬איז ער געווען אין זעלבן קאנטרי ווי‬
‫רבי בנימין‪ .‬די 'אייזנבערגער' משפחה איז געווען מער ליטוויש‬ ‫כאטש ‪ -‬אדער בעסער געזאגט‪ :‬צוליב ‪ -‬דעם וואס ער האט‬
‫געשטימט‪ ,‬בשעת ווען יענעמ'ס משפחה איז געווען א‪.‬ג‪.‬‬ ‫אזא שיינע קהילה‪ ,‬זוכט ער נישט קיין פאמפע און שטעלט‬
‫'חסיד'יש'‪ .‬דערציילט ער‪ ,‬אז זיין טאטע האט אים דעמאלס‬ ‫זיך נישט ארויס אין גאס‪ .‬ס'פעלט קיינעם נישט אויס‪ ,‬ער איז‬
‫געזאגט אז ער זאל וויסן נישט צו ווערן צו נאנט מיט די 'מאדערנע'‬ ‫גענוג פארנומען מיט זיינע חברה‪ ,‬און דארף נישט קיין חתימות‬
‫אייזנבערגער משפחה‪ ...‬יענער לאכט היינט קוקנדיג אויף זיך און‬ ‫הענגען איבעראל צו לאזן וויסן זיין עקזיסטענץ‪ .‬ער האט אונטער‬
‫אויף רבי בנימין‪ ,‬ווי שנעל ס'קען זיך טוישן א וועלט‪.‬‬ ‫זיינע פליגל א כולל‪ ,‬א ביהמ"ד‪ ,‬טעגליכע שיעורים‪ ,‬נאך אפאר‬
‫וועכנטליכע שיעורים‪ ,‬הונדערטער מקשיבים‪ ,‬און פילצאליגע‬
‫כ'דארף צוגעבן‪ ,‬אז גראדע איז די שטוב דארטן זייער א שיינע‬ ‫'קעיסעס' וואס ליגן כסדר אויף זיין טיש‪ .‬ער איז מער ווי צופרידן‬
‫תורה'דיגע שטוב‪ ,‬און מאנכע טענה'ן אז רבי בנימין'ס טאטע‬ ‫צו קענען זיצן אין זיינע ד' אמות‪ ,‬אז ווער ס'הערט נישט פון אים‬
‫איז גאר די יסוד צום זונס סוקסעס‪ ,‬ווארום ער האט אים מדריך‬ ‫זאל טאקע נישט דארפן הערן פון אים‪...‬‬
‫געווען אין אנהויב וויאזוי צו פירן זיין קהילה‪ ,‬וואס האט זיך‬
‫טאקע אזוי שיין צובליהט‪.‬‬ ‫כאפנדיג א שמועס מיט אן ערנסטער מענטש וואס גייט כסדר‬
‫צו זיינע שיעורים‪ ,‬האט ער מיר אמאל מגדיר געווען די זאך בכי‬
‫אסאך קען מען צולייגן‪ ,‬און א היבש ביסל האט מאראנצןזאפט‬ ‫טוב‪ .‬דער חפץ חיים האט געזאגט דעם באקאנטן משל‪ ,‬אז א‬
‫שוין געשריבן מיט זיין באצויבערנדע שפראך‪ ,‬אבער לעת‬ ‫דארפסמאן איז אמאל אריין אין שטאט און געזען ווי דער עולם‬
‫עתה וועל מיר מיט דעם שליסן די ארטיקל אויף רבי בנימין‬ ‫זיפט די וואסער צו קענען טרינקן‪ .‬ער האט נאך קיינמאל נישט‬
‫אייזנבערגער‪.‬‬ ‫געזען אזא זאך‪ ,‬און מ'האט אים מסביר געווען אז דאס איז כדי‬
‫בלייבט מיר נאר איבער צו וואונטשן דעם קהילה‪ ,‬והעומד‬ ‫ארויסצונעמען שמוץ וכדומה‪ ,‬אז די וואסער זאל זיין ראוי פאר‬
‫בראשה‪ ,‬אז די פלאץ זאל ווייטער בליען בכמות ובאיכות‪ .‬און‬ ‫מענטשן‪ .‬א שטיק צייט שפעטער איז ער נאכאמאל געקומען אין‬
‫הלואי זאלן זיין נאך צען רבי בנימין'ס ‪ -‬ווי מיין טאטנס הגדרה‬ ‫שטאט‪ ,‬און בשעת מעשה האט געברענט א שריפה אין א הויז‪,‬‬
‫הנ"ל ‪ -‬וואלט כלל ישראל אויסגעזען שענער‪.‬‬ ‫האט ער געזען ווי מ'נעמט שמוציגע וואסער פון טייך און מ'פולט‬
‫אן גאנצע עמער'ס מיט דעם‪ .‬ווען ער האט זיך אויסגעדריקט‬
‫במה אברכך? פירותיך מתוקים‪ ,‬צלך נאה‪...‬‬ ‫פארוואונדערונג אז מ'זיפט נישט די וואסער‪ ,‬האט מען אים‬
‫אלא‪' :‬שכל נטיעות שנוטעין ‪ -‬יהיו כמותך'!‬ ‫געענטפערט אז בשעת מ'זיצט על מי מנוחות און ס'פארגלוסט‬
‫דיר א טרונק‪ ,‬נעמט מען נאר דורכגעזיפטע וואסער‪ ,‬אבער ווען‬
‫ס'ברענט א שריפה כאפט מען וועלכע וואסער מ'טרעפט נאר כדי‬
‫צו פארלעשן די פייער‪.‬‬
‫האט דער חפץ חיים אויסגעפירט‪ ,‬אז אמאל האט זיך אויסגעפעלט‬
‫צו באטראכטן יעדע מוסר זאגער מיט א פארגרעסערונגס גלאז‪,‬‬
‫כדי צו זיין זיכער אז די וואסער‪ ,‬די באר מים‪ ,‬וואס ער געבט צו‬
‫‪....................................................................................................................... 92‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫ערשט‪-‬האנטיגע אנעקדאטן אויף‬

‫גדולי ישראל זצ"ל ושליט"א‬

‫געווען דעם שווער אלס 'נשיא הישיבה'‪ ,‬און ער פלעגט כסדר‬ ‫הקדמה‪.‬‬
‫געבן שיעורים און מוסר שמועסן אין ישיבה [ער האט דאך אויך‬
‫געהאט אן אנדערן ‪ -‬מער באוואוסטן ‪ -‬תפקיד פון ראש ישיבת‬ ‫רוב מעשיות זענען ערשט‪-‬האנטיגע סיפורים וואס מיין‬
‫פאנאוויזש לצעירים]‪ .‬אזוי איז אויסגעקומען פאר מיין טאטן צו‬ ‫פאטער שיחיה איז זעלבסט געווען אן עד ראי' דערצו‪,‬‬
‫קענען לערנען אביסל פון די נאנט דעם גרויסן גאון וצדיק נשגב‪,‬‬ ‫ווען מיין טאטע האט געלערנט אין ארץ הקודש צווישן‬
‫הגראי"ל שטיינמאן שליט"א‪ ,‬נאך אין די יארן ווען ער איז געווען‬ ‫‪ 30-40‬יאר צוריק [פונקטליך וויל איך נישט זאגן‪ ,‬פאר‬
‫א פארהעלטנמעסיג 'אומבאקאנטע' פערזענליכקייט אין א דור‬ ‫פארשטענדליכע סיבות]‪ .‬אנדערש ווי די געווענליכע סטיל‬
‫דעה‪ ,‬ווען עס האבן געלעבט אזעלכע ריזן ווי דער סטייפלער‪ ,‬הרב‬ ‫פון דערציילן הפלגות און קדושה וחסידות וגאונות‪ ,‬זענען‬
‫שך‪ ,‬רבי גדלי' נדל‪ ,‬און נאך פולע באקאנטע גדולי ישראל‪.‬‬ ‫די מעשיות בעיקר זיסע אנעקדאטן ‪ -‬פון די סארט וואס‬
‫אזוי אויך‪ ,‬האט ער געהאט א באזונדערע זכי' צו האבן זיין‬
‫פאסן נישט עכט אריין אין א ספר 'תולדות'‪ ,‬אדער א שטיקל‬
‫דירה מיט נאך אפאר בחורים‪ ,‬אינעם זעלבן בנין ווי דער ברייט‬
‫'בילד' פון יענעם גדול‪.‬‬
‫באקאנטער דירה פון הגאון רבי חיים קנייבסקי שליט"א‪ .‬רבי‬ ‫לכאורה וועט דאס זיין אינטרעסאנט פאר געוויסע‪ ,‬וויבאלד‬
‫חיים האט געוואוינט אויבן [ווער ס'איז נאר דארטן געווען‪ ,‬ווייסט‬ ‫זיי זענען בעיקר טשיקאווע מעשה'לעך וכנ"ל‪ .‬בתקוה‬
‫פון די גרויסע טרעפ אינדרויסן פון הויז]‪ ,‬און מיין טאטע האט‬ ‫לגרום הנאה לישראל‪.‬‬
‫געוואוינט אינעם דירה אונטער רבי חיים‪.‬‬
‫פארשטייט זיך אז אדאנק דעם האט ער געהאט א גרויסע‬
‫מעגליכקייט צו באטראכטן דעם גאון אדיר וואס קען כל התורה‬ ‫א‪.‬‬
‫כולה אויף א מבהיל'דיגן אופן‪ ,‬און טאקע אין א תקופה ווען זיין‬
‫טאטע ‪ -‬דער סטייפלער ‪ -‬האט נאך געלעבט‪ ,‬און רבי חיים‬ ‫מיין טאטע שליט"א‪ ,‬האט געלערנט אלס בחור אין ארץ ישראל‪,‬‬
‫זעלבסט האט געלערנט תורה מתוך הדחק ממש‪ ,‬על אף ער‬ ‫אין בני ברק‪ .‬אין יענע תקופה זענען געווען חסיד'ישע [מיט‬
‫איז שוין דעמאלס געווען א בארימטער גאון‪ .‬שפעטער וועלן‬ ‫א ישיב'ישע 'טוויסט'] בחורים וואס זענען געפארן לערנען‬
‫מיר דערציילן אביסל וואס מיין טאטע האט מיטגעהאלטן ביי די‬ ‫אינעם ליטווישן ישיבה 'גאון יעקב'‪ ,‬און מיין טאטע האט אויך‬
‫גדולי ישראל‪.‬‬ ‫געלערנט אין די ישיבה‪ .‬די ישיבה 'גאון יעקב' האט זיך בעצם‬
‫גערופן מיטן נאמען 'וואלאזשין' ‪ -‬זייענדיג דער אומאפיציעלער‬
‫[אומערפאלגרייכער] נייע וואלאזשינע ישיבה‪ ,‬וואס די ראש‬
‫ישיבה איז טאקע געווען אן אייניקל פונעם נצי"ב און רבי חיים‬
‫ב‪.‬‬ ‫ברלין‪ ,‬ושמו יקבנו הגאון רבי זאב ברלין שליט"א‪.‬‬
‫נישט נאר האט מיין טאטע געהאט די זכיה צו וואוינען אין זעלבן‬ ‫ער איז אן איידעם ביים היינטיגן ליטווישן גדול הדור ‪ -‬הגאון רבי‬
‫בנין ווי הגאון רבי חיים קנייבסקי שליט"א‪ ,‬נאר די עצם דירה וואו‬ ‫אהרן יודא לייב שטיינמאן שליט"א‪ ,‬און ער האט טאקע ממנה‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪93........................................................................................................................‬‬

‫איז געווען דער גאון וצדיק רבי יהודה שפירא זצ"ל ‪ -‬ראש כולל‬ ‫מיין טאטע איז געשלאפן מיט זיינע חברים לישיבה‪ ,‬איז בעפאר‬
‫פונעם פרעסטידשפולער 'כולל חזון איש'‪ ,‬און כמדומה אויך א‬ ‫דעם געווען די דירה פונעם גאון וגדול הדור ‪ -‬דער סטייפלער גאון‬
‫משפיע רוחני‪ .‬עכ"פ א בנין וואס אירע איינוואוינער זענען געווען‬ ‫זצ"ל‪ .‬שפעטער האט ער זיך ארויסגעצויגן פון יענע דירה‪ ,‬און‬
‫ריכטיגע קאנאנען‪.‬‬ ‫איז אריבער צו א צווייטע הויז אויפן זעלבן גאס [אפאר הייזער‬
‫געריקט פון זיין זוהן‪ ,‬רבי חיים'ס‪ ,‬הויז]‪.‬‬
‫דער גאס ‪ -‬רחוב רשב"ם ‪ -‬איז אויך געווען באקאנט אלס‬
‫הייליגסטער גאס‪ ,‬האבנדיג אין איר אזעלכע געשטאלטן ווי די פיר‬ ‫דער משגיח אין ישיבת גאון יעקב הנ"ל‪ ,‬איז געווען הגה"צ רבי‬
‫אויבנדערמאנטע גדולי ישראל [דער סטייפלער האט שפעטער‬ ‫דוד מנחם שניידער שליט"א‪ ,‬א רעכטער אייניקל פון הגאון רבי‬
‫נאכאלס געוואוינט אויף דעם גאס‪ ,‬אפאר הייזער געריקט פון‬ ‫משה שניידער זצ"ל ‪ -‬דער באוואוסטער ראש ישיבה אין לאנדאן‬
‫זיין זון]‪ .‬אזוי אויך האט דארט דער שווארצער סלאנימער רבי‬ ‫נאכן קריג [וואו די גאב"ד וראב"ד העדה החרדית האבן געלערנט‬
‫שליט"א קובע געווען זיין ביהמ"ד‪ ,‬און אזוי אויך האט דארט‬ ‫אלס בחור]‪ .‬היינט צוטאגס איז ער משגיח אין ישיבת גראדנא‬
‫געוואוינט 'יענקל רבי'נס'‪.‬‬ ‫אין אשדוד‪ .‬עכ"פ ער איז געווען א ריכטיגער פארצייטישער בעל‬
‫מוסר‪ ,‬א פארקוועטשטע אידל וואס האט אייביג געלעבט מיט‬
‫איר וואונדערט זיך ווער איז 'יענקל רבי'נס'? דאס איז דער‬ ‫פחד ה'‪ ,‬און האט קיינמאל נישט באוויזן א שמייכל אויפן געזיכט‪.‬‬
‫היינטיגער גערע רבי שליט"א‪ ,‬וואס איז דעמאלס געווען דער‬ ‫מיין טאטע זאגט מיר‪ ,‬אז פורים איז ער ארומגעגאנגען מיט אזא‬
‫זון פונעם דעמאלסדיגן גערע רבי דער לב שמחה זצ"ל‪ ,‬און‬ ‫מאדנע אויסגעשפרייטע שמייכל אויפן פנים‪ ,‬וויבאלד מ'דארף‬
‫מ'האט אים גערופן אויפן פוילישן נוסח 'יענקל רבי'נס'‪ .‬אנדערש‬ ‫זיין בשמחה‪ ,‬און ער האט קיינמאל דורכן יאר נישט געשמייכלט‪.‬‬
‫ווי אסאך וואס האבן טענות אויף אים היינט צוטאגס‪ ,‬איז ער‬ ‫אבער ער האט עס געמיינט מיטן גאנצן תמימות און ערנסטקייט‪.‬‬
‫דעמאלס געווען באקאנט אלס מתמיד עצום‪ .‬מיין טאטע האט‬
‫מיר געזאגט‪ ,‬אז ער געדענקט נאך ווי עס איז געווען א טאג‪-‬‬ ‫האט מיר מיין טאטע דערציילט אן אינטרעסאנטער אנקעדאט‪,‬‬
‫טעגליכער ערשיינונג‪ ,‬אז דער היינטיגער גערע רבי פלעגט נעמען‬ ‫אז איינמאל האט ער געשפילט שאך מיט זיינע חברים [כ'מיין‬
‫די קינדער אין חדר 'מיט די גרויסע שנעלע גערע טריט'‪ ...‬און‬ ‫אז בשעת סדר הישיבה] אין דירה‪ ,‬ווען פלוצים האט זיך די טיר‬
‫בשעת מעשה פלעגט ער זאגן בעל פה גאנצע שטיקער גמרא‬ ‫געעפנט און הרב שניידער האט זיך באוויזן‪ .‬זעענדיג אז די בחורים‬
‫אויסענווענדיג‪.‬‬ ‫שפילן שאך‪ ,‬האט ער אויפגעציטערט און האט אנגעשריגן די‬
‫בחורים מנהמת לבו‪ ,‬ביז ער האט כמעט אנגעהויבן וויינען מרוב‬
‫איבער דער סלאנימער ביהמ"ד דערציילט מיין טאטע‪ ,‬אז אין‬ ‫צער‪ ,‬אז 'היתכן בחורים זיצן און שפילן שאך אין דעם דירה?!‬
‫יענע צייטן איז אזא זאך ווי א 'מזגן'‪-‬עיר קאנדישאן‪ ,‬בכלל נישט‬ ‫דער הייליגער סטייפלער האט דא געוואוינט‪ ,‬און דא האט ער‬
‫געווען מצוי‪ ,‬אפילו אין די בני ברק'ע היצן אינמיטן זומער [ואני‬ ‫געלערנט תורה‪" ,‬מה נורא המקום הזה"‪ ,‬און וויאזוי קענען ענק‬
‫עד לזה האבנדיג געלערנט אין בני ברק‪ .‬בני ברק איז אבנארמאל‬ ‫בכלל שפילן שאך אין אזא מקום קדוש?!'‪...‬‬
‫יומעט און הייס דורכן זומער‪ ,‬און בכלל אסאך מער חדשים פונעם‬
‫יאר]‪ .‬אפילו א 'פען' איז געווען א לוקסוס בשעתו‪ ,‬און ניטאמאל‬
‫דאס האט ער געהאט כמדומה‪ .‬ביינאכט פלעגט ער עפענען די‬
‫פענסטער פון זיין דירה‪ ,‬צו באקומען עפעס [שטיקיגע] לופט‪.‬‬ ‫ג‪.‬‬
‫הקיצור‪ ,‬דורכאויס די מוצאי שבתות פלעגט ער אריינהערן די‬
‫אנגעזעצטע סלאנימע ניגונים פון של"ס [ווער עס איז נאר אמאל‬ ‫אין אמת'ן אריין‪ ,‬דער בנין וואו מיין טאטע האט געהאט זיין דירה‬
‫געווען אין סלאנים‪ ,‬ביים שווארצן צו ביים ווייסן‪ ,‬ווייסט וואס דאס‬ ‫צוזאמען מיט אנדערע בחורים‪ ,‬איז געווען באוואוסט אלס דער‬
‫מיינט 'א סלאנימע אנגעזעצטע ניגון'‪ .‬ס'איז א דאפלט לשון]‪ ,‬און‬ ‫'הייליגסטער' בנין‪ ,‬אפשר אין די וועלט‪ .‬קודם כל‪ ,‬דארט וואו‬
‫מיט די אומדערטרעגליכע היצן פלעגן זיך די ניגונים אריינהערן‬ ‫מיין טאטע האט געוואוינט איז בעפאר דעם געווען דער דירה‬
‫מיט אזא מאלאנכאלישן קלאנג אזש ער פלעגט שפירן ווי ער‬ ‫פונעם סטייפלער וכנ"ל‪ .‬אויפן העכערן שטאק האט געוואוינט‬
‫גייט אראפ פון זינען‪...‬‬ ‫הגאון רבי חיים קנייבסקי שליט"א‪ .‬העכער אים האט געוואוינט‬
‫הגאון רבי גדלי' נדל זצ"ל ‪ -‬דער בארימטער הוגה דעות [צומאל‪,‬‬
‫קאנטערווערסיעלע] ותלמיד החזו"א‪ .‬און העכער דעם האט‬
‫געוואוינט נאך א גדול מפורסם‪ ,‬וואס מיינט טאטע מיינט אז דאס‬
‫‪....................................................................................................................... 94‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫פאר די זעלבע סיבה האט ער קיינמאל נישט געהאלטן זיינע‬

‫הענט העכערן טיש‪ ,‬כדי ער זאל נישט מרוב התפעלות אנהייבן‬ ‫ד‪.‬‬
‫מאכן מיט די פינגער די באקאנטע לומד'ישע תנועות‪ ,‬וואס‬
‫דאס איז אויך בכח צו באאיינפלוסן דעם תלמיד פאלשערהייט‬ ‫לערנענדיג אין ישיבת גאון יעקב‪ ,‬איז מיין טאטן אויסגעקומען‬
‫אין די אמיתת הדברים‪ ,‬און דערפאר האט ער געהאלטן זיינע‬ ‫צו הערן כסדר די שיעורים פון הגראי"ל שטיינמאן לשיט"א‪ .‬מיין‬
‫הענט אדער אונטערן טיש אדער אויפן טיש‪ ,‬און אזוי איז עס‬ ‫טאטע זאגט מיר‪ ,‬אז כאטש יעדער האט געוואוסט אז ער איז‬
‫פארבליבן במשך'ן גאנצן שיעור‪ .‬אזוי האט מען שוין דעמאלס‬ ‫א תלמיד חכם מופלג‪ ,‬ויעידו ע"ז ספריו 'איילת השחר'‪ ,‬איז ער‬
‫געזען די הבחנה דקה פון אמת לאמית"ה של תורה‪ ,‬אזויווי זיין‬ ‫אבער פארט געווען מער מפורסם מיט זיין 'צדקות' ווי מיט זיין‬
‫מורא'דיגע כח המעצור‪.‬‬ ‫'גאונות'‪ ,‬זייענדיג א ריכטיגער אפשפיגלונג פון אן אמאליגער‬
‫בעל מוסר‪ .‬ער האט גערעדט זייער שטיל‪ ,‬און מיין טאטע‬
‫אינטרעסאנט אנצומערקן‪ ,‬אז יארן שפעטער ווען איך בין געווען‬ ‫האט קוים געקענט הערן וואס ער זאגט‪ ,‬אבער פון זיינע מוסר‬
‫א בחור‪ ,‬האב איך געהאט א שטיקל מגי"ש וואס איז אויך געווען‬ ‫שמועסן איז יארן לאנג געווען איינגעקריצט איין ספעציפישע‬
‫א תלמיד פון הרב שטיינמאן אין ישיבת גאון יעקב‪ ,‬און ער האט‬ ‫מוסר שמועס‪ ,‬וואו הרב שטיינמאן האט גערעדט איבערן נושא‬
‫‪ -‬מדידיה ‪ -‬אנגעהויבן דערציילן איבער זיין רבי'ן‪ ,‬זאגנדיג אז ער‬ ‫פון 'אמת לאמיתה'‪.‬‬
‫איז געווען באוואוסט מיט זיין מידת האמת‪ ,‬וואס מ'האט געזען‬
‫ביי די שיעורים וכו'‪ ,‬און ער האט געזאגט ממש די זעלבע נקודות‬ ‫ער האט געפרעגט‪ ,‬וויאזוי איז שייך עפעס זאל זיין אמת‬
‫ווי מיין טאטע‪!...‬‬ ‫לאמיתה‪ ,‬איז דען דא עפס אן אמת שלא לאמיתה? אויב ס'איז‬
‫אמת‪ ,‬מוז עס זיין אמת לאמיתה?! און זיין תשובה איז געווען‪,‬‬
‫אז ס'דא אסאך מאל מענטשן וואס גייען מיט זייער אייגענע‬
‫ה‪.‬‬ ‫אמת‪ ,‬אבער ס'איז נישט דער ריכטיגער אמת‪ ,‬און די סיבה‬
‫פארוואס זיי האלטן אזוי איז מחמת סיבות שונות וחיצוניות‬
‫מיין אויבנדערמאנטער מגי"ש אין ישיבה ‪ -‬היבש יונגער פון‬ ‫וואס זענען משפיע אויף זיי סוב‪-‬קאנשעסלי [תת‪-‬מודע]‪ ,‬אז‬
‫מיין טאטע ‪ -‬האט גראדע מוסיף געווען אן אינטרעסאנטע‬ ‫זיי מיינען זעלבסט אז זיי טוען אזוי וויבאלד דאס איז דער אמת‪.‬‬
‫מעשה איבער הרב שטיינמאן‪ ,‬וואס ער האט צוגעזען זייענדיג‬ ‫און דערפאר דארף א מענטש כסדר זיך איבער פרעגן צו וואס ער‬
‫א תלמיד הישיבה‪ .‬אז ארום ‪ 25‬יאר צוריק ביים ערשטן גאלף‬ ‫טוט און ער האלט פאר ריכטיג און אמת'דיג‪ ,‬איז טאקע 'אמת‬
‫קריג קעגן סאדאם כוסעין‪ ,‬האט דער רשע ווי באקאנט געשיקט‬ ‫לאמיתה' אדער ס'איז אזא 'פאלשער' אמת‪ ...‬ונאים הדברים‬
‫סקאד מיסילס קיין ארץ ישראל‪ ,‬און דער עולם איז געלאפן אין‬ ‫למי שאמרם‪ ,‬פאר דער וואס איז באקאנט מיט הרב שטיינמאן'ס‬
‫די 'מקלטים' [פארזיכערטע קעלערן] ווען די סירענעס האבן‬ ‫תהלוכות החיים‪ ,‬ווי ער מאנט פון זיך כסדר מיט א פרישקייט‪,‬‬
‫געפיפן‪ .‬האט ער מעיד געווען‪ ,‬אז הרב שטיינמאן איז ווייטער‬ ‫ואכמ"ל‪.‬‬
‫געבליבן זיצן און לערנען אין ביהמ"ד כאילו לא הי'‪ ,‬און איז זיך‬
‫ניטאמאל געגאנגען באהאלטן!‬ ‫ווייטער ביי זיינע שיעורים אין גמרא‪ ,‬פלעגט מען זען קלאר זיין‬
‫אבנארמאלער זהירות אין יעדן הינזיכט‪ .‬ער האט קיינמאל נישט‬
‫אגב‪ ,‬כ'האב געהערט כמה פעמים אז רבי חיים קנייבסקי האט‬ ‫אויפגעהויבן זיין קול ביים פארלערנען‪ ,‬אפילו ווען ס'האט זיך‬
‫אויך אזוי געטון‪ ,‬וטעמו ונימוקו עמו אז דער חזו"א האט געזאגט‬ ‫געהאנדלט מיט אזעלכע 'באמבע' נעמען ווי דער קצות‪ ,‬נתיבות‪,‬‬
‫אז אין ב"ב וועלן נישט פאלן קיין באמבעס‪ ,‬און דערפאר דארף‬ ‫רעק"א‪ ,‬רבי חיים‪ ,‬וכדומה‪ ,‬וואס דעמאלס איז דאך דער 'זמן‬
‫מען נישט מורא האבן בכלל‪[ .‬יתכן אז דאס איז דער טעם פון‬ ‫גרמא' ביי אלע ראשי ישיבות צו טוישן דעם טאן און רעדן מיט‬
‫הרב שטיינמאן אויך‪ ,‬וואס האלט זיך פאר א שטיקל תלמיד‬ ‫התפעלות און פועל זיין אויף אנדערע אז זיי זאלן אויך נתפעל‬
‫פונעם חזו"א]‪.‬‬ ‫ווערן‪ ...‬אבער הרב שטיינמאן האט דאס קיינמאל נישט געטון‪,‬‬
‫און אז מ'רעדט שוין פון רבי חיים קנייבסקי‪ ,‬דערציילט מיין‬ ‫וויבאלד ער האט נישט געוואלט אז אדאנק זיין הייבן דעם קול‬
‫טאטע‪ ,‬אז היות ער האט געוואוינט העכער מיין טאטנס דירה‬ ‫זאל מען זאגן אז דער ווארט איז מורא'דיג‪ ,‬נאר מ'זאל ריכטיג‬
‫וכנ"ל‪ ,‬האט ער געהאט די פריווליגיע אריינצוקומען ווען אימער‬ ‫שוקל זיין דעם ענין און זיך אליין איבערצייגן אין די ריכטיגקייט‬
‫ס'האט אים אנגעשמעקט‪ ,‬צו רבי חיים'ן אינדערהיים‪ .‬אנדערש‬ ‫פון די ווערטער‪ ,‬אן קיין שיקולים זרים און זייטיגע חשבונות‪.‬‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪95........................................................................................................................‬‬
‫אינטרעסאנטע אנעקדאט‪ .‬ווען מיין טאטע פלעגט ארויפגיין צו‬
‫רבי חיים פרעגן א שאלה‪ ,‬פלעגט די רעביצין ע"ה שטיין אין א‬
‫זייט‪ ,‬און ווען מ'איז ארויס האט זי געוויזן די ספרים וואס איר‬
‫מאן האט ארויסגעגעבן‪ ,‬און געפרעגט אויב איינער וויל קויפן א‬
‫ספר‪ .‬פון דעם האבן זיי געלעבט‪ .‬געוויסע פון די ספרים ‪ -‬וואס‬
‫זענען ע"פ רוב נישט נוגע פאר א בחור‪ ,‬זייענדיג געשריבן איבער‬
‫מאדנע מקצועות התורה וואס איז כמעט נישט נוגע בזמנינו ‪-‬‬
‫ליגן טאקע ביי מיין טאטן אינדערהיים‪ .‬אבער וואס האט מען פון‬
‫א מסכת חגבים‪ ,‬כותים‪ ,‬עבדים‪ ,‬עגלה ערופה‪ ,‬וכו'?‪ ...‬און היות‬
‫מיין טאטע האט שווער געקענט אפזאגן ווייל זי פלעגט זיך בעטן‪,‬‬
‫און פון די אנדערע זייט האט מיין טאטע אויך נישט געהאט קיין‬
‫געלט‪ ,‬האט דאס אים אויך צוריקגעהאלטן פון ארויפגיין צו רבי‬
‫חיים קנייבסקי‪...‬‬
‫ווייטער ביים סטייפלער‪ ,‬פלעגט מיין טאטע יא מער ארויפגיין‪,‬‬
‫זייענדיג נערץ ומקודש ביי חסידים ווי ליטאים צוגלייך‪ .‬אבער‬
‫אויב מ'איז אריינגעקומען בעטן א ברכה פון אים‪ ,‬פלעגט ער‬
‫שנעל נערוועז ווערן‪ ,‬און צומאל פלעגט ער זיך אזוי שטארק‬
‫אויפרעגן אז ער האט יענעם געקענט פארשיקן פון שטוב‪.‬‬
‫דערפאר‪ ,‬ווען מיין טאטע פלעגט ארויפגיין צו אים‪ ,‬האט ער זיך‬
‫צוגעגרייט עפעס א שאלה אין לערנען אים צו פרעגן‪ ,‬און נאכן‬
‫רעדן אין לערנען האט מען יא געקענט 'אינאיינוועגס' אריינכאפן‬
‫א ברכה‪...‬‬
‫ז‪.‬‬
‫אנדערש ווי ביי חסידים‪ ,‬וואס די רבי'שע קינדער מאכן א לעבן‬
‫איינמאל איז מיין טאטע ארויף אום חודש אלול כמדומה‪ ,‬צום‬
‫סטייפלער זצ"ל‪ .‬דער סטייפלער איז דאן געווען אנערקענט‬
‫אינעם גאנצן וועלט אלס גאון וקדוש‪ ,‬און חסידים‪ ,‬ליטאים‪ ,‬און‬
‫ספרדים‪ ,‬זענען געקומען בעטן א ברכה פון אים‪ .‬היות מ'האט‬
‫געהאלטן בעפאר די ימי הדין‪ ,‬זענען אסאך מענטשן דאן ארויף‬
‫צו אים בעטן א ברכה‪ .‬ווי אויבנדערמאנט‪ ,‬פלעגט דער סטייפלער‬
‫נערוועז ווערן דערפון [ער איז נאך געווען א ריכטיגער 'רוסישער'‪,‬‬
‫ער האט געקענט ווערן נערוועז און גערעגט]‪ ,‬ער האט נישט‬
‫געהאט קיין צייט פאר דעם זייענדיג שקוע כל כולו בתורה‪.‬‬
‫אייער אויף זייערע קעפ‪ ...‬און פון דעם האט מען געלייזט א‬
‫אלענפאלס‪ ,‬מיין טאטע איז ארויף צו אים און כדרכו געפרעגט‬
‫עפעס א שאלה אין לערנען‪ ,‬האפנדיג צו בעטן א ברכה לאחר‬
‫המעשה כדרכו‪ .‬אבער דער סטייפלער ‪ -‬וואס האט כידוע נישט‬
‫גוט געהערט אין די שפעטערע יארן ‪ -‬האט געמיינט אז ער קומט‬
‫סתם בעטן א ברכה‪ ,‬און ער האט אים געזאגט אז ער האט שוין‬
‫ווי היינט‪ ,‬ווען ער איז איינער פון די ליטווישע מנהיגי הדור‪,‬‬
‫און דער סאמער ליטווישער 'צדיק הדור'‪ ,‬צו וועם מ'קומט זיך‬
‫קוויטלן און וואונטשן‪ ,‬איז ער דעמאלס געווען 'פרי פאר אלל'‪...‬‬
‫ווער ס'האט געוואלט האט געקענט אריינקומען‪ ,‬און קיין 'ליין'‬
‫פון מענטשן איז נישט געווען‪ .‬הכלל‪ ,‬האט ער דעמאלס געזען‬
‫די 'אינטרעסאנטע' חלק פון רבי חיים'ן‪ ,‬אז כאטש קיין שטותים‬
‫האט מען נישט געקענט רעדן מיט אים‪ ,‬אבער 'טשיקאווע זאכן'‬
‫אין לערנען‪ ,‬האט מען געקענט רעדן מיט אים‪ ,‬און ער פלעגט‬
‫אסאך מאל זיין אין אן אויפגעלייגטע געמיט ווען מ'פלעגט אים‬
‫פרעגן אינטרעסאנטע ענינים‪'[ .‬וואס' מ'האט אים געפרעגט‪,‬‬
‫געדענקט שוין נישט מיין טאטע‪ .‬ער האט מיר אמאל געזאגט‪ ,‬אז‬
‫ווען ער ווייסט ווען אז די צוויי אידן‪ ,‬הרב שטיינמאן און רבי חיים‬
‫קנייבסקי‪ ,‬גייען איין טאג זייין די 'האט אייטעם' אין ישיב'ישן‬
‫וועלט‪ ,‬וואלט ער אראפגעשריבן בשעתו וואס ער האט אלס‬
‫מיטגעהאלטן‪.]...‬‬
‫פארט אבער‪ ,‬איז מיין טאטע ווייניג ארויף רעדן מיט רבי חיים‬
‫קנייבסקי‪ ,‬ווייל זעענדיג זיין אבנארמאלע שקידה בתורה ‪ -‬א זאך‬
‫וואס גייט שוין אן צענדליגע יארן נאכאנאנד ‪ -‬האט מיין טאטע‬
‫געשפירט אז ער קען אים נישט מבטל תורה זיין פאר זיינע‬
‫'קליינליכע' זאכן‪[ ...‬נאך א סיבה האט ער געהאט דערצו‪ ,‬אבער‬
‫ס'וועט צואווארטן צום קומענדיגן תגובה]‪.‬‬
‫ו‪.‬‬
‫פון קהל'ס געלטער‪ ,‬איז רבי חיים קנייבסקי געווען אן עני מרוד‬
‫בחיי אביו ‪ -‬וואס דער סטייפלער בשעתו איז געווען דער סאמער‬
‫ליטווישער גדול הדור‪ .‬אפגערעדט אז ער האט נישט געהאט קיין‬
‫משב"ק'ים‪ ,‬אבער אפילו קיין געלט האט ער נישט געהאט‪ .‬מיין‬
‫טאטע האט מיר דערציילט‪ ,‬אז יענע תקופה פלעגט די רעביצין‬
‫איינקויפן באקסעס מיט אייער‪ ,‬און מ'פלעגט פארקויפן 'טבלא'ך'‬
‫[אזעלכע שורות פון אייער] פאר מענטשן וואס זענען געקומען‬
‫'שטיצן' רבי חיים'ן‪ .‬ער געדענקט נאך ווי רבי חיים'ס קינדער‬
‫פלעגן אראפגיין די טרעפ פון זייער דירה‪ ,‬מיט די פושקעלעך‬
‫דאלער [שפעטער האבן מיר אנדערע דערציילט‪ ,‬אז דאס איז‬
‫נישט געווען פאר זיין פרנסה‪ ,‬נאר די רווחים האבן זיי געגעבן‬
‫פאר צדקה]‪.‬‬
‫מיט אזא דחקות אין שטוב‪ ,‬איז פארשטענדליך די נעקסטע‬
‫‪....................................................................................................................... 96‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫נישט קיין כח פאר קיין ברכות און ער זאל ארויסגיין פון דא‪ .‬מיין‬
‫ח‪.‬‬ ‫טאטע האט אים מסביר געווען אז ער וויל פרעגן א שאלה אין‬
‫לערנען‪ ,‬אבער דער סטייפלער איז שוין געווען אין א נערוועזע‬
‫א טשיקאווע עפיזאד האט זיך איינמאל אפגעשפילט ביים‬
‫געמיט אין האט אים ניטאמאל אויסגעהערט נאר אנגעהויבן‬
‫סטייפלער‪ .‬מיין טאטע איז ארויף צו אים אין שטוב קויפן איינע‬
‫שרייען אז ער זאל זאפארט ארויסגיין‪.‬‬
‫פון די ספרי 'קהלת יעקב' פונעם סטייפלער‪ ,‬און דער שקל איז‬
‫דעמאלס געווען אין דער ערד [דאכט זיך מיר‪ ,‬אז יענע תקופה‬ ‫מיין טאטע‪ ,‬האט תמימות'דיג געמיינט אז ער וועט נאך‬
‫האט מען טאקע צוליב דעם געטוישט פונעם שקל צום שקל‬ ‫'אויפקלערן' דעם סטייפלער איבער זיין טעות‪ ,‬און האט אים‬
‫חדש‪/‬ש"ח]‪ .‬ווען ס'איז געקומען צום באצאלן‪ ,‬האט מיין טאטע‬ ‫פרובירט צו זאגן אז ער וויל סך הכל פרעגן א שאלה אין לערנען‪,‬‬
‫ארויסגענומען די סכום שקלים וואס דאס האט געקאסט‪ ,‬און דער‬ ‫אבער דאס האט נאר מער אויפגערעגט דעם סטייפלער‪ ,‬אזש‬
‫סטייפלער האט זיך אנגערופן בדרך הלצה‪ ,‬אז ער ווייסט נישט צו‬ ‫ער האט זיך ממש גענומען שרייען קולות אז מיין טאטע זאל‬
‫מ'מעג צאלן מיט שקלים‪ ,‬ווייל אפשר האט עס נישט קיין דין שוה‬ ‫רחמנות האבן אויף אים און אים אפלאזן‪ ,‬ער האט שוין נישט‬
‫פרוטה‪...‬‬ ‫קיין כח פאר די אלע ברכות וכו'‪ .‬אזוי איז דאס אנגעגאנגען פאר‬
‫צוויי מינוט ‪ -‬ווען מיין טאטנס חברים בעטן אים ער זאל זיך שוין‬
‫גיין פון דארט‪ ,‬ציטערנדיג פונעם סטייפלער‪ ,‬ביז ענדליך האט‬
‫מיין טאטע געזען אז ס'נישטא וואס צו מאכן‪ ,‬און ער איז ארויס‬
‫***‬ ‫בפחי נפש‪ ...‬עד היום זאגט מיין טאטע אז אפשר האט דער‬
‫סטייפלער'ס הקפדה געשאדט ערגעץ וואו‪...‬‬
‫צוריקגייענדיג צום משגיח אין ישיבה‪ ,‬הרב שניידער [וואס ווי‬
‫אויבנדערמאנט האט ער נישט געקענט אראפשלינגען די פאקט‬ ‫אבער געווענליך האט ער יא געענטפערט שאלות‪ .‬איין מאל איז‬
‫אז געוויסע בחורים האבן געשפילט שאך אין די דירה וואו דער‬ ‫מיין טאטע אריין מיט זיינע חברים בישיבת גאון יעקב‪ ,‬וואס‬
‫סטייפלער האט אמאל געוואוינט‪ .]...‬זאגט מיר מיין טאטע‪ ,‬אז‬ ‫ווי אויבנדערמאנט האבן דארט געלערנט א מספר חסיד'ישע‬
‫עס ליגט אים אין די ביינער די שאגת ארי פונעם משגיח‪' :‬אלול‬ ‫בחורים‪ .‬און היות דער סטייפלער איז במקורו געווען א חסיד'יש‬
‫איז יע א בער'‪ !...‬ומעשה שהי' כך הי'‪ :‬געווען אמאל א משגיח‬ ‫קינד [ער האט געהייסן 'יעקב ישראל' נאך רבי יעקב ישראל‬
‫אין עפעס א ישיבה‪ ,‬וואס האט געזאגט אז 'אלול איז א בער'!‬ ‫טשערקאסער‪ ,‬בן רבי מרדכי מ'טשערנאביל‪ .‬אלס קינד פלעגט‬
‫וועלנדיג מגדיר זיין אימת הדין‪ .‬האט א בחור זיך אנגערופן אז‬ ‫ער לערנען מיט זיין טאטן ספרי רבי מרדכי דוב מ'הארנאסטייפל‪,‬‬
‫ס'איז נישט ממש א בער‪ ,‬ס'איז א גוזמא‪ .‬האט יענע משגיח אים‬ ‫וואו ער האט געוואוינט‪ .‬ומשם שם הכינוי 'סטייפלער' גאון]‪,‬‬
‫געענטפערט‪ ,‬אז ער האט א ראי' אז ס'איז יא א בער‪ ,‬ווייל דוד‬ ‫האט מיין טאטע אים געפרעגט בדווקא די קומענדיגע שאלה‪:‬‬
‫המלך איז מעיד אויף זיך 'גם את הארי גם הדוב הכה עבדיך'‪,‬‬ ‫אויב א חסיד'ישע בחור לערנט אין א ליטווישע ישיבה‪ ,‬צו דארף‬
‫און אעפ"כ האט ער זיך געבעטן ביים באשעפער 'אל תבוא‬ ‫ער זאגן 'נקדישך' כמנהג בית אביו‪ ,‬אדער דארף ער זאגן 'נקדש'‬
‫במשפט את עבדיך'‪ ...‬זעט מען פון דעם אז דער משפט איז מער‬ ‫כמנהג המקום [וה"ה כלפי די אנדערע חילוקים]‪ .‬דער סטייפלער‬
‫שרעקעדיג פון א בער‪ ,‬נו איז א ראי' אז 'אלול איז יע א בער'‪!...‬‬ ‫האט געענטפערט‪ ,‬אז זיי זענען נישט מחויב צו זאגן כמנהג‬
‫המקום‪ ,‬אבער אויך נישט כמנהג אבותם‪ ,‬זיי מעגן דאווענען מיטן‬
‫ומעשה גוררת מעשה‪ .‬ווי אויבנדערמאנט‪ ,‬איז דער משגיח‬
‫חסיד'ישן נוסח אבער נאר שטילערהייט משום 'לא תתגודדו'‪.‬‬
‫געווען זייער א פרומער וואס א שמייכל ביי אים איז געווען בבל‬
‫יראה ובל ימצא‪ .‬איז דארטן אין ישיבה געווען א בחור‪ ,‬א לץ‬ ‫אבער ער האט צוגעלייגט‪ ,‬אז ס'איז פארט בעסער זיי זאלן‬
‫עצום‪ ,‬וואס האט געמאכט ליצנות אזש די קישקעס האבן זיך‬ ‫דאווענען מיטן ליטווישן נוסח‪ ,‬ווייל אויב זיי וועלן דאווענען מיטן‬
‫געקענט פארדרייען פון זיינע ווערטלעך [כ'ווייס ווער דער מדובר‬ ‫חסיד'ישן נוסח וועט אפשר א חסיד'ישע בחור זיך צוקאכן ביים‬
‫איז]‪ .‬אבער ווען ער האט געוואלט‪ ,‬האט ער געקענט אנשטעלן א‬ ‫דאווענען און זאגן הויך דעם חסיד'ישן נוסח‪ ,‬און דאס איז אוודאי‬
‫תמ'עוואטישע פנים‪ ,‬אז נאר! הקיצור‪ ,‬איינמאל האט זיך עפעס‬ ‫נישט אויסגעהאלטן‪[ ...‬אזא 'חסיד'ישע סטיל' תירוץ]‪.‬‬
‫פארזינדיגט און ווען דער משגיח האט אים פארגעהאלטן האט‬
‫ער אים געענטפערט עפעס א ווערטל‪ .‬דאס איז געווען די סאמע‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪97........................................................................................................................‬‬

‫לעגענדארן שול 'לעדערמאן'‪.‬‬ ‫שפיץ עבירה וואס א בחור האט נאר געקענט טון‪' :‬ליצנות'?!‬
‫דער משגיח האט אים געוואלט שארף אפענטפערן‪ ,‬און ער האט‬
‫מיין טאטע דערציילט מיט התפעלות‪ ,‬וואס ער פלעגט זען אלס‬ ‫אים געזאגט 'איר זענט א לץ'! דאס האט געמיינט ביי אים דאס‬
‫קביעות'דיגער זאך מדי שבוע בשבוע ביי רבי גדלי' נדל‪ ,‬אז‬ ‫ארגסטע‪ ,‬ווי מ'זאל היינט זאגן פאר א בחור דו ביזט אן אפיקורס‪...‬‬
‫פרייטאג נאכמיטאג פלעגט ער אנשטעלן דעם שבת זייגער אין‬
‫ביהמ"ד‪ ,‬ווען די לעקטער זאל זיך אנצינדן און אויסלעשן וכו'‪.‬‬ ‫יענער בחור‪ ,‬א לץ מיט א תמ'ישע מאסקע‪ ,‬האט אויפן פלאץ‬
‫דאס איז געווען כאטש ער איז געווען א בעל שיעור קומה‪ ,‬האט‬ ‫צוריקגעענטפערט דעם משגיח‪' :‬דער משגיח מיינט צו זאגן‪ ,‬אז‬
‫ער אבער געטון די ארבעט פון א שמש אין שול‪ ,‬מרוב חביבות‬ ‫ווען איך וואלט געלעבט אין די צייטן וואס אברהם האט געבוירן‬
‫המצוה! [דערמאנט אביסל פונעם לעגענדע וואס מ'דערציילט‬ ‫יצחק‪ ,‬וואלט איך געווען פון די וואס האבן געזאגט "מאבימלך‬
‫אויף רש"י'ס פאטער]‪.‬‬ ‫נתעברה שרה"?!'‪[ ...‬מיינענדיג מרמז צו זיין אויפן רש"י ריש‬
‫פרשת תולדות‪ ,‬אז די ליצים אין יענע דור האבן אזוי געזאגט]‪.‬‬
‫איינמאל האט זיך מיין טאטן פארגלוסט צו פרעגן רבי גדלי'ן א‬
‫מאדנע פראגע‪ ,‬וויסנדיג אז רבי גדלי' האט זיך זיין אייגנארטיגע‬
‫מקוריות'דיגע מהלך המחשבה‪ ,‬און ער איז ארויף מיט זיינע‬
‫חברים צו אים אינדערהיים פרעגן אויב להלכה מעג מען גנב'ענען‬ ‫ט‪.‬‬
‫געלט פון די מדינה‪ ,‬אדער ס'הייסט גניבה‪ ...‬רבי גדלי' האט גלייך‬
‫פארשטאנען מיט וועמען ער האנדלט דא‪ ,‬און ער האט זיי שנעל‬ ‫צוריקגייענדיג צו הרב שטיינמאן‪ ,‬האט מיין טאטע מיר מעיד‬
‫אפגע'פטר'ט זאגנדיג אז 'מ'טאר נישט גנב'ענען' [‪-‬דהיינו‪ ,‬באופן‬ ‫געווען‪ ,‬אז שוין דעמאלס ‪ -‬איבער דרייסיג יאר צוריק‪ ,‬אין א דור‬
‫כללי‪ ,]...‬און האט זיך גלייך אפגעזעגנט פון זיי‪...‬‬ ‫פון ענקי הרוח ‪ -‬האבן די בחורי הישיבה געהאט א געוואלדיגע‬
‫יראת הכבוד פונעם ראש ישיבה הרב שטיינמאן‪ ,‬זעענדיג אין‬
‫אים א ריכטיגער איש אלקים קדוש‪ .‬ער האט קיינמאל‪ ,‬אבער‬
‫י‪.‬‬ ‫קיינמאל‪ ,‬נישט געהויבן זיין שטימע‪ ,‬ער איז קיינמאל נישט‬
‫געווען בכעס‪ ,‬און מ'האט קיינמאל נישט געזען אז ער זאל זיך‬
‫אלס בחור פלעגט מיין טאטע צומאל גיין אויסהערן דעם בארימטן‬ ‫פארלירן‪ .‬אלע זיינע ווערטער‪ ,‬און אפילו זיינע באוועגונגען‪ ,‬זענען‬
‫מגיד 'רבי יענק'לע גאלינסקי' זצ"ל‪ ,‬א נאוואהארדיק'ער תלמיד‬ ‫געווען געמאסטן‪ .‬און די בחורים האבן באשיינפערליך געשפירט‬
‫וואס איז געווען גאר קליינטשיג אין געוואוקס‪ ,‬אבער אן איש‬ ‫אז ער איז נישט סתם 'נאך א ראש ישיבה'‪ ,‬נאר ער האט געהאט‬
‫אשר 'רוח' בו‪.‬‬ ‫אן ערנסטן מינע אויסגעשפרייט אויפן געזיכט וואס האט‬
‫געשריגן פון יראת שמים‪ ,‬און זיינע מורא'דיגע מידות און אצילות‬
‫הכלל‪ ,‬האט מיין טאטע דערציילט ווען ער האט געכאפט‬ ‫הנפש האט יעדער קלאר געזען און געשפירט אין דעם דור דעה‬
‫וואספארא 'נאווארדיקער' ער איז [געמאכט פון שטאל‪-‬אייזן]‪.‬‬ ‫פונעם סטייפלער‪.‬‬
‫אז איינמאל איז ער געגאנגען צום חוף [בארטן] אין ארץ ישראל‪,‬‬
‫וואו ער האט געשווימען מיט זיינע חברים‪ .‬זעט ער ווי אנדרויסן פון‬
‫וואסער‪ ,‬ביים ביטש‪ ,‬איז דא עפעס אן עלטערער איד [אויסגעזען‬
‫א בן שישים] מיט א יונג בחור'ל וואס האט אויסגעזען ווי זיינס‬ ‫***‬
‫אן אייניקל‪ ,‬און דער זיידע מאכט 'עקסערסייז' [התעמלות] מיט‬
‫א פרישקייט ווי א יונגערמאנטשיק‪ ,‬און בשעת מעשה שטופט‬ ‫ווייטער איז געווען אין זעלבן בנין הגאון רבי גדלי' נדל זצ"ל‪.‬‬
‫ער דעם אייניקל אים נאכצוטון‪ ,‬און ווען יענער האט שוין נישט‬ ‫רבי גדלי' איז געווען מגדולי תלמידי החזו"א‪ ,‬און איז געווען‬
‫געהאט קיין כח איז דער זיידע ווייטער אנגעגאנגען כאילו לא הי'‪,‬‬ ‫א מורא'דיגער מח‪ ,‬און בעל השקפה מעמיק‪ .‬אבער זיינע‬
‫ווייזנדיג פאר זיין אייניקל ער זאל נישט אויפגעבן‪...‬‬ ‫שיטות זענען אסאך מאל געווען ראדיקאל [מיינט נישט אז‬
‫אומגערעכט]‪ ,‬און האבן צוביסלעך אויפגערעגט דעם ליטווישן‬
‫מיין טאטן איז דאס געווען גאר אן אינטרעסאנט בילד‪ ,‬און ער‬ ‫וועלט וואס האט אים אויסגעשפיגן מקרב המחנה‪ .‬פארט אבער‬
‫האט זיך דערנענטערט צום אלטיטשקן מלא התפעלות צו זען‬ ‫האט ער געהאט זיין מקום של כבוד בין תלמידי החזו"א‪ ,‬און ווי‬
‫ווער עס איז דער אלטער וואס איז מלא פרישקייט ומרץ נעורים‪.‬‬ ‫די אנדערע תלמידי החזו"א האט ער קובע משכנו געווען אינעם‬
‫‪....................................................................................................................... 98‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬
‫ער געזען אז ס'איז א קביעות'דיגע זאך נאכט נאך נאכט‪ .‬רבי‬
‫יענקעלע האט מחליט געווען צו פרעגן דעם גוי דירעקט פשט‬
‫אין זיין התנהגות‪ .‬פרעגנדיג דעם גוי‪ ,‬האט יענעם באפאלן א פחד‬
‫אז ער גייט מסר'ן ווי דער שטייגער איז געווען אין קאמוניסטישן‬
‫רוסלאנד אז מ'האט געציטערט פון אייגענעם שאטן‪ ,‬אבער ווען‬
‫רבי יענקעלע האט אים פארזיכערט אז ס'בלייבט צווישן זיי‪ ,‬נאר‬
‫ער וואונדערט זיך אויף זיין מאדנער התנהגות נאכט נאך נאכט‪,‬‬
‫האט דער גוי באוויליגט אים צו פארטרויען זיין סוד‪ .‬און דער גוי‬
‫האט אים דערציילט דאס פאלגענדע‪:‬‬
‫איז געווען אזא גוטס און אזוי בייסיג ‪ -‬נוסח רבי יענקעלע‪ ,‬אז‬
‫דער ערל איז אמאל געווען א הויכע גענעראל אין רוסלאנד‪ ,‬ביז‬
‫ער האט זיך איינמאל פארזינדיגט ‪ -‬מסתמא מיטן טראכטן‬
‫הויעך וואס ער האלט איבער קאמוניזם‪ - ...‬און מ'האט אים‬
‫פאר'משפט צו פארטריבן ווערן קיין סיביר כאחד הריקים‪ ,‬פאר‬
‫די קומענדיגע צוואנציג יאר‪ .‬דער גוי האט געמאכט א חשבון אז‬
‫דאס מיינט אין אנדערע ווערטער אז ער גייט דא אויסלעבן רוב‬
‫פון זיין לעבן‪ ,‬און זיין אין איין לאגער מיט גנבים און נידעריגע‬
‫יונגען וואס מ'האט פארטריבן קיין סיביר פאר זייערע נארישע‬
‫עבירות‪ .‬האט ער חושש געווען אז ער וועט פארלירן זיין זעלבסט‬
‫ווירדע אין זיינע אויגן‪ ,‬און ער וועט ווערן פארגרעבט ווי זיינע‬
‫שכנים‪ .‬אבער זייענדיג אן אינטעלעקטואלע גוי‪ ,‬האט דאס אים‬
‫זייער שטארק געבאדערט‪ ,‬ביז ער האט מחליט געווען אז ער‬
‫וועט יעדע נאכט אוועקגעבן טייערע צוויי מינוט פון זיין שלאף‪,‬‬
‫און ריזיקירן מיט זיין לעבן‪ ,‬און דעמאלס פלעגט ער אנטון זיינע‬
‫גענעראל'סקע קליידער און מאכן דעם 'סאלוט' ווי ער פלעגט טון‬
‫אלס גענעראל‪ ,‬אלס כדי ער זאל געדענקען אז 'ער איז נישט קיין‬
‫פויער‪ ,‬ער איז א גענעראל'!‬
‫רבי יענקעלע האט געזאגט אז ער איז מורא'דיג נתפעל געווארן‬
‫פון די ווערטער פונעם גוי‪ ,‬און ער האט ארויסגענומען א מוסר‬
‫השכל פון דעם כלפי כלל ישראל‪ ,‬וואס בעצם זענען זיי דער 'עם‬
‫סגולה'‪ ,‬בנים למקום‪ ,‬גענעראלן‪ ,‬וואס זענען ליידער פארטריבן‬
‫געווארן אין גלות אריין‪ .‬אין גלות דרייען מיר זיך מיט די גוים‬
‫וואס זענען פארגרעבט און מגושם לעומת דעם מלך'ס זון וואס‬
‫איז אויך פארטריבן אין גלות‪ .‬איז וויאזוי קענען מיר בלייבן‬
‫דער אינטעלעקט‪ ,‬און נישט ווערן פארגרעבט? וויאזוי קענען‬
‫מיר אנהאלטן דעם אידישן 'זהות'? אויף דעם האבן חז"ל אונז‬
‫געזאגט אז דאס איז דורך די 'גענעראל'סקע קליידער'‪ :‬שם‪,‬‬
‫לשון‪ ,‬און לבוש‪ ,‬וואס דורכדעם זענען מיר ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫ווערן‪ ,‬וויבאלד דאס האלט אונז אפ פון פארגרעבט ווערן און זיך‬
‫אויסמישן מיט די פויערן‪-‬אומות העולם!!!‬
‫נאכט שלאף צייט‪ .‬נאכקוקנדיג דעם מענטש אפאר נעכט האט‬
‫אנקומענדיג צום אלטן איד‪ ,‬איז ער ערשטוינט געווארן צו זען‬
‫אז דאס איז נישט מער און נישט ווייניגער ווי ‪ -‬רבי יענקעלע‬
‫גאלינסקי‪ !...‬דעמאלס האט מיין טאטע פארשטאנען וואס דאס‬
‫מיינט א 'נאוואהארדיק'ער'‪ ,‬איינער וואס געבט קיינמאל נישט‬
‫אויף‪ ,‬און וואס ווערט נישט אפגעשוואכט!‬
‫איינמאל ביים אויסהערן א שמועס פון רבי יענקעלע‪ ,‬האט ער‬
‫דערציילט א מורא'דיגע מעשה וואס ער האט מיטגעלעבט‪ ,‬און‬
‫ער האט אויסגעפירט מיט א שארפע מעסעדזש צום עולם‪ .‬דאס‬
‫ס'האט זיך איינגעקריצט ביי מיין טאטן יארן לאנג‪.‬‬
‫ס'איז אדורך צוואנציג יאר זייט דעמאלס‪ ,‬און ‪ -‬שוין דא אין‬
‫אמעריקע ‪ -‬איז מיין טאטע אריבערגעקומען איינמאל צו הערן‬
‫א שמועס פון רבי יענקעלע‪ .‬נאכן שמועס‪ ,‬איז מיין טאטע‬
‫אריבערגעגאנגען צו אים און ער האט אים איבערגעזאגט וואס‬
‫ער האט געהערט פון רבי יענקעלע'ן צוואנציג יאר פריער‪ .‬רבי‬
‫יענקעלע איז קענטליך געווארן זייער איבערגענומען‪ ,‬און‬
‫האט אים געזאגט מיט א שמייכל אז ער האט קיינמאל נישט‬
‫גע'חלומ'ט אז איינער וועט געדענקן וואס ער האט געזאגט‬
‫צוואנציג יאר פריער‪...‬‬
‫יא‪.‬‬
‫רבי יענקעלע גאלינסקי האט אנגעהויבן מיט די פאלגענדע‬
‫אינטרעסאנטע מעשה‪ :‬ביים צווייטן וועלטס קריג‪ ,‬האבן די רוסן‬
‫פארטריבן די נאווארדיקע תלמידים קיין סיביר‪ ,‬און רבי יענקעלע‬
‫‪ -‬א נאווארדיקער תלמיד ‪ -‬איז אויך געווען צווישן זיי‪ .‬אין סיביר‬
‫האט מען געארבעט ביטער שווער דורכן טאג‪ ,‬אזוי אז ביינאכט‬
‫איז דער עולם אריינגעפאלן אין בעט באפיסת הכוחות ממש‪ ,‬און‬
‫פארשטייט זיך אז יעדער האט אויסגענוצט יעדע סעקונדע וואס‬
‫מ'האט זיך געקענט אויסרוען‪ ,‬אויף צום שלאפן כדי אנצוזאמלען‬
‫פרישע כוחות פארן מארגנדיגן טאג‪.‬‬
‫איין נאכט באמערקט רבי יענקעלע‪ ,‬אז עפעס א גוי שטייט אויף‬
‫אינמיטן נאכט און נעמט א פעקעלע אין האנט‪ ,‬און קוקט ארום‬
‫צו זען אויב איינער באמערקט אים‪ ,‬און נאכדעם גייט יענער‬
‫אוועק אין א ווינקל ווי ער פארזוימט זיך פאר צוויי מינוט‪ ,‬און‬
‫קומט גלייך צוריק‪ .‬רבי יענקעלע איז געווען זייער נייגעריג צו וויסן‬
‫וואס יענער טוט‪ ,‬און געבט אוועק אפאר מינוט פון די טייערע‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪99........................................................................................................................‬‬

‫צו זיינע שיעורים‪ ,‬האט ער גענצליך אויפגעהערט מקפיד צו זיין‬

‫אויף דעם‪ ,‬ווי אויף אלע אנדערע ענליכע ענינים‪ ,‬ווי ריקן א בענקל‬
‫‪-------------------------‬‬
‫וכו'‪ ,‬וויבאלד ער האט געוואוסט אז מיט אזעלכע קליענטן קען‬ ‫דא האט זיך רבי יענקעלע אויסגעדרייט צום עולם ‪ -‬וואס ווי‬
‫מען נישט ארבעטן אזוי קאלט‪-‬מוסר'דיג‪ .‬מיין טאטע האט אים‬ ‫מיין טאטע דערציילט מיר זענען דארט געזעצן אסאך ליטווישע‬
‫געקענט פאר צענדליגע יארן‪ ,‬און האט געזאגט אז לפי דעתו‬ ‫מיט געשוירענע בערד וכו' ‪ -‬און פינטלענדיג צו זיי האט ער‬
‫האט רבי אביגדור אפגעקומען גיהנום אויף די וועלט נאר דורך‬ ‫געהעכערט זיין שטימע‪ :‬עטס ווילטס ענק צוגלייכן צום גוי?! נאר‬
‫דעם אליינס‪ ,‬וויבאלד זיין נאטור איז געווען די היפוך ממש‪...‬‬ ‫אדאנק דעם וואס אלס וואס איז געווען שיין ביים גוי איז געווען‬
‫מיאוס ביים איד‪ ,‬און אלס וואס איז געווען מיאוס ביים גוי איז‬
‫אן אינטרעסאנטן אנעקדאט דערמאן איך מיך‪ .‬רבי אביגדור‬
‫געווען שיין ביים איד‪ ,‬האבן מיר דורכגעמאכט דעם לאנגן שווערן‬
‫איז געווען באקאנט אלס היבשער ראסיסט‪ ,‬פיינט האבנדיג‬
‫גלות‪ ,‬און ענק ווילן גאר אויסזען ווי דער גוי?! בלייבטס מיט די‬
‫שווארצע און צומאל רעדנדיג אנטקעגן זיי‪ .‬ביי זיינע שיעורים‬
‫גענעראל'סקע קליידער!!!‬
‫איז דאך געווען דער 'שאלות' און 'תשובות'‪ ,‬ווען יעדער האט‬
‫געקענט שיקן א צעטל צו אים מיט א פראגע‪ ,‬און ער האט‬
‫דאס פארענטפערט [אין אנדערע זמנים פלעגט מען פשוט‬
‫קענען אריינפרעגן]‪ .‬הקיצור‪ ,‬איינמאל איז מיין טאטע מיט‬
‫זיין ברודער געזעצן צוזאמען‪ ,‬און ס'האט פארגלוסט פאר מיין‬
‫***‬
‫פעטער צו 'קיצלען' אביסל רבי אביגדור מיללער‪ ,‬האט ער אים‬ ‫ווי געזאגט אויבן‪ ,‬האבן זיך די ווערטער גוט איינגעקריצט ביי‬
‫געשיקט א צעטל מיט א שאלה צו מ'מעג פיינט האבן שווארצע‪,‬‬ ‫מיין טאטן אין הארץ‪ ,‬און צוואנציג יאר שפעטער האט ער עס‬
‫און פארוואס‪ ...‬ער האט געמאכט א סימן ביי זיין צעטל אז ער‬ ‫איבערגעזאגט פאר רבי יענקעלע'ן וואס האט זיך מחי' געווען אז‬
‫זאל דאס דערקענען‪ ,‬און געשיקט צו רבי אביגדור מיללער‪ .‬ווען‬ ‫איינער געדענקט נאך דעם אלטן שמועס זיינע‪...‬‬
‫רבי אביגדור האט געליינט זיין צעטל‪ ,‬האט ער זיך צובייזערט ‪-‬‬
‫פארשטייענדיג גלייך אז יענער זוכט נישט קיין תשובה ‪ -‬און ער‬
‫האט אוועקגעווארפן דעם צעטל מיט א אויפגערעגטע מינע‪...‬‬
‫יב‪.‬‬
‫אלס יונג בחור‪ ,‬איז מיין טאטע צוגעצויגן געווארן צו הגאון רבי‬
‫יג‪.‬‬ ‫אביגדור מיללער זצ"ל‪ ,‬דער בארימטער הוגה דעות על דרך תורת‬
‫סלאבאדקע‪ .‬דאס איז געווען אין א תקופה ווען ער איז נאכנישט‬
‫מיין זיידע האט מיר דערציילט‪ ,‬אז ער פלעגט ארבעטן אין‬ ‫געווען אזוי וועלט בארימט‪ ,‬און אין די חסיד'ישע וועלט האט מען‬
‫מאנהעטן מיט דיאמאנטן צוזאמען מיטן באקאנטן זינגער‪,‬‬ ‫בכלל נישט געוואוסט צו זאגן פון אים‪ .‬היות ער איז געווען זייער‬
‫החסיד המופלא רבי יום טוב ערליך ז"ל‪.‬‬ ‫א שארפער בעל מוסר‪ ,‬וואס האט אויפן סלאבאדקן שטייגער‬
‫שטארק מקפיד געווען אויף 'גדלות האדם'‪ ,‬האט ער למשל‬
‫זאגט מיר מיין זיידע‪ ,‬אז ר' יו"ט איז געווען גאר א דערהויבענע‬ ‫נישט צוגעלאזט אז מענטשן זאלן זיך צוהוסן ביים שיעור‪ ,‬ווייל‬
‫אלט פארצייטישער איד‪ .‬ער פלעגט אפפאסטן טעג נאך טעג‪ ,‬זיך‬ ‫'ס'פאסט נישט'‪...‬‬
‫מסגף צו זיין‪ .‬היות זיין ווייב האט שוין פארשטאנען וואספארא‬
‫איד איר מאן איז‪ ,‬פלעגט זי אנרופן מיטאג צייט פרעגן אויב ער‬ ‫מיין טאטע פלעגט למשל מיטנעמען ריקאולע קענדיס מיט‬
‫האט שוין געגעסן לאנטש‪ .‬ר' יו"ט פלעגט שנעל לויפן קוקן וואס‬ ‫זיך‪ ,‬אז אויב שפירט ער אז ער דארף געבן א הוס‪ ,‬זאל ער‬
‫זיין ווייב האט אים בכלל מיטגעגעבן צו עסן‪ ,‬אז ער זאל כאטש‬ ‫האבן גלייך קענען אריינשטופן א ריקאולע אין מויל כדי נישט‬
‫קענען זאגן פארן ווייב וואס די עסן זענען געווען‪ ,‬אז זי זאל זיך‬ ‫צו מאכן גערודער אויפן קול‪ .‬אויב איינער האט יא געהוסט‬
‫איינרעדן אז ער האט געגעסן דערפון‪...‬‬ ‫אדער געשליקעצט וכדומה‪ ,‬האט ער יענעם אנגעקוקט מיט‬
‫אזא שארפע בליק אזוי ברבים‪ ,‬אז ס'איז יענעם פארגאנגען די‬
‫און דאס איז געווען א 'פשוט'ער חסיד'ישער איד'‪!...‬‬ ‫אפעטיט דאס צו טון נאכאמאל‪ ...‬פארט אבער בסוף ימיו‪ ,‬ווען‬
‫דער סאטמארער אונגארישער עולם האט זיך גענומען שטראמען‬
‫‪......................................................................................................................100‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬
‫די השתלשלות פון 'דעת תורה'‪,‬‬
‫'צדיק הדור'‪ ,‬און 'גדול הדור'‬
‫געהאט צוויי באזונדערע מנהיגים‪' ,‬גאונים' און 'צדיקים'‪ .‬יא יא‪,‬‬
‫קוקטס מיך נישט אן ווי א האן אין בני אדם‪...‬‬
‫וועל נאר אנכאפן אויפן שפיץ גאפל די יסוד הדברים‪,‬‬
‫צוריקגייענדיג אזוי ווייט ווי טאקע אט דער שמואל הנביא‪ ,‬זעט‬
‫מען אז דער נביא איז געווען דער גרעסטער צדיק הדור‪ .‬און דאס‬
‫איז נמשך געווארן אין שפעטערדיגע דורות‪ ,‬אז מ'איז געגאנגען‬
‫צום נביא‪-‬צדיק אפילו ס'געווען גאונים וואס זענען אפשר געווען‬
‫גרעסערע ת"ח ווי די נביאים‪ .‬למשל‪ ,‬דואג האדומי איז געווען‬
‫תורתו שאין בו דופי‪ ,‬ער איז געווען דער גרעסטער ת"ח ‪ -‬ווען‬
‫מ'האט געדארפט וויסן הלכות‪ ,‬אבער ווען ס'איז געקומען צו‬
‫הנהגה איז געווען דער נביא‪ ,‬גד החוזה און נתן הנביא האבן‬
‫געפירט די פאליטיקס‪ ,‬אריינגעפליקט דוד בנוגע אשת אוריה‬
‫החיתי‪ ,‬וכו'‪.‬‬
‫אין די צייטן פון די תנאים האט זיך מער ארויסגעשיילט די אפענע‬
‫צוויי מהלכים אין הנהגה‪ ,‬כאטשיג די גרויסע תלמידי חכמים‬
‫האבן יא ענדערש געפירט דעם דור ווי די צדיקים [א גרויס חלק‬
‫אין דעם האט געהאט דער פאקט אז ס'איז אריבער בנשיאות‪,‬‬
‫פון הלל הזקן‪ ,‬ואכמ"ל]‪ .‬אבער פאר 'ישועות' איז מען געגאנגען‬
‫צום צדיק‪ ,‬א שטייגער ווי רשב"י [אפשאפן גזירות ווייל ער איז א‬
‫'מלומד בניסים']‪ ,‬אדער ר' חנינא בן דוסא [להתפלל על החולים]‪,‬‬
‫חוני המעגל [פאר וואסער]‪ ,‬און זיין אייניקל אבא סיקרא [פאר‬
‫דאס זעלביגע]‪ ,‬ועוד הרבה עד אין קץ‪.‬‬
‫די גמ' אין תענית איז זיך אליינס מתייחס דערצו‪ ,‬ווען איינער‬
‫פון די אמוראים האט געפרעגט פארוואס זיי ווערן נישט אזוי‬
‫נענה ווי די פריערדיגע דורות‪ ,‬און ער זאגט אליינס אז ס'קען‬
‫נישט זיין אז די סיבה איז ווייל די פריערדיגע האבן געקענט‬
‫בעסער לערנען‪ ,‬ווייל דער פאקט איז אז היינט צוטאגס קען מען‬
‫גאר בעסער לערנען (אגב‪ ,‬מכאן ראי' אז ס'מוז נישט אלס גיין‬
‫'שוואכערע דורות'‪ ,‬און 'אם ראשונים כמלאכים' וכו'‪ .‬אבער דאס‬
‫איז א שמועס פאר זיך)‪ ,‬און ער פירט אויס אז ס'מוז זיין וויבאלד‬
‫די פריערדיגע האבן געדינט דעם אייבערשטן מיט מער מסי"נ‬
‫און סעקרעפייס‪.‬‬
‫אקדים ואומר‪ ,‬אז ס'איז בעצם א נושא וואס מ'קען דערפון‬
‫רעדן און רעדן נאנ‪-‬סטאפ און שרייבן מחקר כדבעי‪ .‬איך‬
‫כאטשיג מ'קען כסדר מחלק זיין און מאכן פון יעדע זאך‬
‫'צוויי דינים'‪...‬‬
‫א‪.‬‬
‫די ענין פון זיך דורך רעדן מיט א צדיק איז שוין אזוי אלט ווי כלל‬
‫ישראל‪ ,‬און אזוי ווי דער רמב"ן שרייבט אין פרשת יתרו (שמות‬
‫יח טו)‬
‫כי יבא אלי העם לדרוש אלהים‪ .‬השיב משה לחותנו צריכים הם‬
‫שיעמדו עלי זמן גדול מן היום‪ ,‬כי לדברים רבים באים לפני‪ ,‬כי‬
‫יבא אלי העם לדרוש אלהים להתפלל על חוליהם ולהודיעם מה‬
‫שיאבד להם‪ ,‬כי זה יקרא ''דרישת אלהים''‪ ,‬וכן יעשו עם הנביאים‬
‫כמו שאמר (ש''א ט ט) לפנים בישראל כה אמר האיש בלכתו‬
‫לדרוש אלהים לכו ונלכה עד הרואה‪ ,‬וכן ודרשת את ה' מאותו‬
‫לאמר האחיה מחלי זה (מ''ב ח ח)‪ ,‬שיתפלל עליו ויודיענו אם‬
‫נשמעה תפלתו‪ ,‬וכן ותלך לדרוש את ה' (בראשית כה כב)‪ ,‬כמו‬
‫שפירשתי שם‪ ,‬ועוד שאני שופט אותם‪ ,‬כי יהיה להם דבר בא‬
‫אלי ושפטתי‪ .‬ועוד אני מלמד אותם תורה‪ ,‬והודעתי להם את חקי‬
‫האלהים ואת תורותיו‪:‬‬
‫נאר דעמאלטס איז ביידע געווען אינאיינעם דער רב האט אויך‬
‫משמש געווען באדמורות משא"כ היינט וואס עס איז צוטיילט‪.‬‬
‫למעשה איז ריכטיג‪ ,‬אז דאס איז שוין אזוי אלט ווי כלל ישראל‬
‫איז אלט [גראדע האב איך געוואלט ברענגען די זעלבער ראי'‬
‫ווי דער רמב"ן‪ ,‬פון שאול וואס איז געגאנגען פרעגן פשוטע‬
‫זאכן פון שמואל הנביא]‪ .‬אבער וואס איז נישט גענוג קלאר‬
‫ארויסגעברענגט געווארן איז‪ ,‬אז כלל ישראל האט אויך אלס‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪101......................................................................................................................‬‬

‫נאר דאס זעט מען אויך‪ ,‬אז א צדיק בימים ההם האט געמיינט‬
‫ג‪.‬‬ ‫איינער וואס איז געווען א גדול בתורה אויך‪ ,‬און נישט נאר‬
‫איינער וואס איז געווען א 'צדיק' וואס דינט דעם באשעפער‬
‫א נייע תקופה האט זיך אנגעהויבן ביים בעש"ט‪ ,‬ווען דער צדיק‬
‫'בתמימות'‪ .‬בימים ההם איז געווען א סתירה אנצוקוקן אזא‬
‫האט צוביסלעך אנגעהויבן איבערנעמען די הנהגה אויך‪ .‬כמו בימי‬
‫סארט הנהגה‪ ,‬חז"ל האבן געזאגט 'ולא עם הארץ חסיד'‪ .‬היינט‬
‫הנביאים הנ"ל‪ .‬זיי האבן אנגעהויבן געבן הדרכות אין עניני הכלל‪,‬‬
‫אבער‪ ,‬איז צדקות געווארן אזא גאנגבארע ארטיקל‪ ,‬אז גאונות‬
‫זיך געמישט איבעראל‪ ,‬און האבן עווענטועל איבערגענומען דעם‬
‫בתורה והתמדה בתורה איז נישט קיין חלק פונעם טייג צו קענען‬
‫פלאץ פון די אמאליגע רבנים ‪ -‬למשל‪ ,‬דער נודע ביהודה‪ ,‬דער‬
‫אריינגיין אינעם קאטעגאריע פון א 'צדיק'‪ ,‬נאר ס'איז ענדערש א‬
‫לבוש‪ ,‬און כמעט יעדער גדול בתורה וגדול הדור ‪ -‬וואס האבן‬
‫'ספייס' צו פארשענערן דעם נאמען פונעם צדיק‪.‬‬
‫געהאט דעם אויטאריטעט אפגעזען זייער גרויסקייט אין קבלה‬
‫[אדער ספעציעלער צדקות]‪.‬‬
‫אבער דאס אליינס וואלט נאך געווען אראפשלינגבאר‪ ,‬דער‬
‫פראבלעם איז אז קיינמאל פארדעם אין היסטאריע איז נישט‬ ‫ב‪.‬‬
‫געווען אזא זאך‪ ,‬אז א צדיק דארף נישט זיין קיין ארויסגערופענער‬
‫גדול בתורה (אפילו נישט דער גרעסטער ומובחר שבהם)‪ .‬און דאס‬ ‫אין שפעטערדיגע דורות‪ ,‬איז אויך אנגעגאנגען דעם הנהגה‪ ,‬אז‬
‫איז א דבר מוכן לפורעניות‪ ,‬אז א יעדע גאלדערנע בעקיטשע קען‬ ‫דער תלמיד חכם איז געווען דער מנהיג הדור‪ ,‬און דער צדיק ‪-‬‬
‫מאכן אביסל פאקסן און זיך דערקלערן 'עובד השם' און ממילא‬ ‫וואס איז געווען א תלמיד חכם מופלג פאר זיך ‪ -‬איז געווען דער‬
‫אלס צדיק‪ ,‬און דער דארף ניטאמאל קומען 'ותלמודו בידו'‪ .‬אזא‬ ‫צו וועם דער עולם פלעגט זיך ווענדן מיט זייערע בקשות‪ .‬אין‬
‫פשוטע זאך ווי לא עם הארץ חסיד‪ ,‬איז אן אומפארשטענדליכע‬ ‫געוויסע פעלער האט דאס געארבעט צוזאמען [א שטייגער ווי‬
‫זאך אינעם היינטיגן חסידישן לעבנסשטייגער‪ .‬דערפאר טאקע‬ ‫דער רמב"ן אליינס]‪.‬‬
‫איז די מגיפה פון רבי'לעך געווארן מער און מער גאנגבאר וואס‬ ‫נאך תורת הקבלה איז נתפשט געווארן‪ ,‬און כל שכן נאך די אריז"ל‪,‬‬
‫א דור שפעטער‪.‬‬ ‫איז דער סטיגמע פון א 'צדיק' נאר פארשטערקערט געווארן‪,‬‬
‫קוקנדיג אויף די ליטווישע וועלט‪ ,‬זעט מען אז ס'איז אדורך‬ ‫און מופתים זענען געווארן א גאנגבארער ארטיקל‪ ,‬רוח הקודש‪,‬‬
‫פונקט אזעלכע תהפוכות ווי די חסידים ‪ -‬אויף אן אייגנארטיגן‬ ‫חזיונות‪ ,‬דיבוקים‪ ,‬שדים‪ ,‬וכו'‪ ,‬זענען געווארן א חלק פונעם חיי‬
‫אופן‪ .‬אנגעהויבן פון די 'בעלי מוסר' באוועגונג‪ ,‬וואס האט‬ ‫יום יום וואס מ'לויפט צום צדיק‪ ,‬נעמליך צום מקובל וואס האט‬
‫באשאפן 'צדיקים' אזויווי תורת החסידות‪ ,‬און געענדיגט ביי הרב‬ ‫העכערע כוחות‪ .‬אבער דער אריז"ל איז אויך געווען א גאון בנגלה‪,‬‬
‫שך'ס אדאפטירן דעם מושג 'דעת תורה' אויף יעדע זאך‪ .‬ואסביר‬ ‫זייענדיג א תלמיד פונעם שיטה מקובצת‪ ,‬און אזוי אויך מיט רוב‬
‫דברי‪.‬‬ ‫גדולי מקובלים [דער רמ"ק‪ ,‬דער ריקנטי‪ ,‬דער רמ"ע‪ ,‬דער רמח"ל‪,‬‬
‫ועוד]‪.‬‬
‫די בעלי מוסר‪ ,‬זענען געווען ממש אויף דעם אופן ווי ביי די תנאים‬
‫ואמוראים‪ .‬נעמליך‪ ,‬די מנהיגי הדור זענען געווען די מפורסמים‬ ‫און די קומענדיגע פאר דורות ביזן בעש"ט‪ ,‬איז דער צוטיילונג‬
‫בתורה‪ ,‬א שטייגער ווי דער נצי"ב‪ ,‬ר' חיים בריסקער‪ ,‬ר' יצחק‬ ‫אנגעגאנגען מיטן גאנצן קראפט [פון דער מהרש"ל אין זיינע‬
‫אלחנן‪ ,‬דער אדר"ת‪ ,‬ר' חיים עוזר‪ ,‬ועוד‪ .‬אבער זיי זענען נישט‬ ‫תשובות זעט מען ווי ער רעגט זיך טאקע איבער דעם‪ ,‬ואכמ"ל]‪.‬‬
‫געווען די א‪.‬ג‪ .‬צדיקי הדור‪ ,‬אזויווי ר' ישראל סאלאנטער ותלמידיו‬ ‫אבער ס'זענען געווען גדולי ישראל וואס זענען געווען גדולים‬
‫וואס זענען געווען ריכטיגע צדיקים דבוקים בה'‪ .‬פון די אנדערע‬ ‫בקבלה‪ ,‬און זיי האבן זוכה געווען צו ביידע שולחנות‪ .‬למשל דער‬
‫זייט‪ ,‬איז נישט געווען אזא זאך ווי א 'צדיק'‪ ,‬א בעל מוסר‪ ,‬וואס‬ ‫מהר"ל ‪ -‬אויף וועם מ'האט טאקע אנגעהאנגען אותות ומופתים‬
‫זאל נישט זיין קיין ת"ח מופלג‪ .‬אלע פון זיי זענען געווען גרויסע‬ ‫[כאטשיג ס'איז נישט מחוור אז דער מהר"ל האט בכלל געשריבן‬
‫תלמידי חכמים‪ ,‬וואס אדאנק דעם האבן זיי בכלל געקענט‬ ‫ע"פ קבלה‪ ,‬הגם אסאך זאכן שרייבט ער ע"פ סוד‪ .‬והוא דבר‬
‫באקומען די סעטיפיקאציע אז זיי זענען בכלל צדיקים‪ .‬אנדערש‬ ‫מוטל בספק במחקר‪( .‬פונקט ווי דער גאנצער 'גולם' געשעפט‬
‫ווי ביי חסידים‪ ,‬זענען די ליטווישע קיינמאל נישט געפאלן פאר‬ ‫איז בפשטות הוידל בוידל)]‪ .‬און אזוי אויך איז געווען מיט דער‬
‫א 'צדיק' וואס איז נישט געווען ארויסגערופן אלס ת"ח גדול‪.‬‬ ‫מהרש"א‪ ,‬ר' שמשון אסטראפאלער‪ ,‬דער מגלה עמוקות‪ ,‬דער‬
‫גר"א‪ ,‬ועוד‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................102‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫ביי די אשכנזים האט מען ‪ -‬אומערפאלגרייך ‪ -‬געפירט א מערכה‬ ‫דאס באגלייט זיי אגב עד ימינו אנו‪ ,‬אז יעדער אויטאריטעט מוז‬
‫אנטקעגן לערנען קבלה‪ ,‬איז ביי די ספרדים דאס געווען אן‬ ‫כאטש קענען לערנען‪.‬‬
‫אינטרעגראלן חלק פון זייער לימוד‪ ,‬און דרך החיים‪.‬‬
‫נאכן צווייטן וועלט מלחמה‪ ,‬זענען געבליבן צוויי לייבן וואס האבן‬
‫די גרעסטע ספרד'ישע גדולים [ביז הגר"ע יוסף]‪ ,‬זענען געווען‬ ‫אוועקגעשטעלט דעם ליטווישן דרך החיים‪ ,‬דער בריסקער רב‪,‬‬
‫חכמי קבלה‪ .‬לאמיר אנכאפן די אויפגעכאפטע גדולים זייערע‪:‬‬ ‫און בעיקר דער חזון איש‪ .‬זיי זענען באמת געווען א מיזוג נפלא‬
‫אריז"ל‪ ,‬רש"ש‪ ,‬אוהחה"ק‪ ,‬החיד"א‪ ,‬ר' חיים פלאג'י‪ ,‬בן איש חי‪ ,‬ר'‬ ‫פון גאונות בתורה מיט צדקות מופלגת ויראת שמים‪ .‬דערפאר‬
‫יהודה פתייה‪ ,‬וכו'‪ .‬זיי זענען אלע געווען ריזן אין קבלה בנוסף צו‬ ‫זענען זיי אריין אין די היסטאריע אלס די אוועקשטעלער'ס פון‬
‫זייער גדלות בתורה‪ .‬דערפאר איז דאס ביי זיי געגאנגען געקניפט‬ ‫אידישקייט נאכן קריג‪ ,‬ווייל דער עולם האט זיך געדרייט ארום‬
‫און געבינדן אז דער גאון איז געווען צדיק און מקובל און בעל‬ ‫זיי‪ ,‬געבעטן ברכות פון זיי‪ ,‬א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬פונקט ווי די חסידים ביים‬
‫מופת בהדי הדדי‪ .‬די פסקים און תשובות פון די ספרד'ישע גדו"י‬ ‫רבי'ן‪ .‬למעשה אבער‪ ,‬זענען די ליטוואקעס געבליבן נאכדעם‬
‫‪ -‬אריינגערעכנט דעם בית יוסף זעלבסט ‪ -‬זענען אריינגעמישט‬ ‫כצאן בלי רועה‪ ,‬דער סטייפלער איז נישט געווען א מנהיג טיפ‪,‬‬
‫אן א שיעור הלכות ע"פ תורת הקבלה‪.‬‬ ‫און די גדולים זייערע זענען נישט געווען אפיציעלע צדיקים‬
‫מפורסמים‪ .‬מאידך גיסא‪ ,‬זענען די חסיד'ישע רבי'ס געשטאנען‬
‫אזוי איז דאס מער‪-‬ווייניגער אנגעגאנגען ביז רבי עובדיה האט‬ ‫מיט א פעסטקייט און געפירט זייערע חצרות מיט א קנאק‪,‬‬
‫איבערגענומען דעם ספרד'ישן עטרה‪ ,‬און דעמאלס האט זיך‬ ‫האבנדיג דעם כח פונעם צדיק ומנהיג אויף איינמאל‪ .‬דאן איז‬
‫דאס צוטיילט אזויווי ביי די ליטאים‪ .‬נעמליך‪ ,‬אז גדולי התורה‬ ‫אויפגעקומען הרב שך מיט זיין 'דעת תורה'‪.‬‬
‫מוזן נישט זיין ארויסגערופן אין תורת הקבלה‪ ,‬און גדולים‬
‫בקבלה ‪ -‬וואס האבן אייביג דעם 'מעדזשיק קארד' וואס הייסט‬ ‫הרב שך האט אוועקגעשטעלט דעם מושג פון א מנהיג הדור‪,‬‬
‫'צדיק' ‪ -‬מוזן נישט זיין מפורסם אלס גדולי התורה‪ ,‬און כדי די‬ ‫וואס פארקערפערט אין זיך סיי דער גדול הדור בתורה און‬
‫גדולי התורה זאלן קענען פירן דעם דור אפילו זיי זענען נישט קיין‬ ‫אזוי אויך דער צדיק הדור‪ .‬און דער דעת תורה וואס איז יעדן‬
‫'מקובלים'‪ ,‬געבט מען זיי אפ אן עטרה לראש אז ער איז נאכאלס‬ ‫מחייב‪ ,‬איז צוליב דעם וואס דאס איז א תוצאה פון זיין דער‬
‫א צדיק‪ .‬און פארדעם וועט מען דערציילן צדקות‪ ,‬פרישות‪,‬‬ ‫מנהיג וצדיק הדור‪ .‬דעמאלס האט די ליטווישע פראפעגאנדע‬
‫מידות‪ ,‬התמדה‪ ,‬און וואס אימער ס'פעלט זיך אויס צו מאכן א‬ ‫מאשין אנגעהויבן מיט די חסיד'ישע סטייל מופתים און צדקות‬
‫גדול בתורה אלס מנהיג הדור וואס איז אויך צדיק הדור‪.‬‬ ‫מעשה'לעך אויף יעדן גדול בתורה‪ ,‬כדי צו פארשטערקערן זיין‬
‫כח אין די ליטווישע וועלט גופא‪ ,‬אז זיי זאלן האבן רבי'ס מיטן‬
‫אזוי איז פון א מבהיל'דיגן מאשין קאפ און מתמיד עצום ‪ -‬ווי‬ ‫ליטווישן קנייטש‪ .‬אזוי זענען זייערע גדו"י עד היום געווארן דעה‬
‫רבי עובדיה יוסף‪ ,‬געווארן א 'צדיק הדור'‪ ,‬ענותן ושפל ברך‪ ,‬בעל‬ ‫זאגער'ס אין כלל ענינים‪ ,‬השקפה‪ ,‬הדרכה‪ ,‬און ברכות ישועות‬
‫מידות תרומיות‪ ,‬אוהב ישראל‪ ,‬וכו' וכו'‪ ,‬און טאקע 'חזקה על‬ ‫ורפואות‪ .‬הרב שטיינמאן איז אויך צדיק הדור‪ ,‬אויך גדול הדור‪ ,‬און‬
‫תעמולה שאינה חוזרת ריקם' ‪ -‬כדברי המהריי"צ מליובאוויטש‪,‬‬ ‫אויך מנהיג הדור‪ .‬און אפילו אזא קאלטער ירושלימער [דהיינו‪,‬‬
‫און מיט די צייט איז ער פארוואנדלט געווארן אינעם צדיק הדור‬ ‫היפוך הסיגוף והמוסר של הרב שטיינמאן] ווי הרב אלישיב‪ ,‬איז‬
‫אויך‪ ,‬צו וועם די ספרד'ישע אידן האבן זיך געוואנדן בכל צרה‬ ‫אויך ערקלערט געווארן מיט צדקות‪ ,‬ענוה‪ ,‬מידות‪ ,‬תפילה‪ ,‬וכו'‪,‬‬
‫וצוקה‪ ,‬ולברך ולהתברך‪ ,‬און זיין ציון איז געווארן א תל תלפיות‬ ‫כדי צו פארהערליכן דאס בילד אלס מושלם בכל‪ ,‬וכנ"ל‪.‬‬
‫פאר אידן וואס בעטן זיך אויס ישועות [א זאך וואס רבי עובדיה‬
‫אליינס וואלט בפשטות אפגעלאכט דערפון בחייו]‪ .‬בקיצור‪,‬‬
‫ויגזול את החנית מיד המצרי‪ ,‬און אנשטאטס אן אבוחצירא איז‬
‫א יוסף‪.‬‬ ‫ד‪.‬‬
‫יעצט לאמיר צוריקמישן דעם בלעטל צו אחינו הספרדים וואס‬
‫***‬ ‫מיר האבן כמעט נישט בארירט‪ .‬ביי די ספרדים האבן צדיקים‬
‫אלס פארנומען א גרעסער ארט ווי ביי אונז אשכנזים‪ ,‬וויבאלד‬
‫צום לעצט‪ :‬ווען כ'האב געשריבן אויף סיי וואספארע גדול בתורה‬ ‫ביי זיי האט תורת הקבלה אויך פארנומען דעם אויבנאן פון‬
‫תקופת האריז"ל עד ימינו אנו‪ .‬אין די צייט וואס די גדולי ישראל‬
‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪103......................................................................................................................‬‬
‫שטאנדפונקט אז ער איז געווען גערעכט]‪ ,‬און ער האט געהאט‬
‫אן אייזערנעם כאראקטער‪ .‬דאס האט אים אוועקגעשטעלט‬
‫אלס גדול הדור‪ ,‬און עווענטועל איז ער געווארן צדיק הדור‪,‬‬
‫וכדברינו הנ"ל אז מ'האט זיך אויסגעלערנט פון די חסידים וויאזוי‬
‫אוועקצושטעלן א מענטש אלס מנהיג הרבים‪.‬‬
‫'צדיק' און רבי חיים עוזר איז דער 'גאון'‪ .‬אט לזה התכוונתי ולא‬
‫אויב איינער איז מסופק אין דעם‪ ,‬גייט הרב אלישיב זיין דער‬
‫בעסטער דוגמא ארויסצוברענגען דעם פונקט‪ .‬הרב אלישיב איז‬
‫געווען א גאון גדול‪ ,‬אבער העמיד תלמידים? הרבה? גארניט מיט‬
‫גארניט‪ .‬ער האט אוועקגעשטעלט אפאר בעלי הוראה [אויך‬
‫נישט קיין צענטל פון וויפיל הרב וואזנער האט אוועקגעשטעלט]‪,‬‬
‫וזהו‪ .‬מיט די לומד'ישע וועלט האט ער גארנישט געהאט‬
‫איינגעשטויסן‪ ,‬קיין חיבור האט ער קיינמאל נישט ארויסגעגעבן‪,‬‬
‫און א שיינע פאר יאר איז ער געווען א מענטש אן קיין שום‬
‫השפעה אין בעסטן פאל‪ ,‬אדער א שטיקל לינקער אין שלעכטן‬
‫פאל‪ .‬זיין כח איז א דירעקטע תוצאה פון איין זאך‪ :‬הרב שך‪ .‬הרב‬
‫שך האט אים מכתיר געווען‪ ,‬מטפח געווען‪ ,‬זיך דורכגערעדט‬
‫מיט אים‪ ,‬און אדאנק דעם איז ער געווארן דער גדול הדור‪ .‬נישט‬
‫האבנדיג קיין פונקציעס אפילו א פערטל פון הרב שטיינמאן‪,‬‬
‫נישט האבנדיג קיין שום כאריזמע‪ ,‬נישט פארשטייענדיג צום‬
‫יחיד‪ ,‬איז ער פארט געווארן גדול הדור‪ .‬פארשטייט זיך אז די‬
‫פראפאגאנדע מאשין האט באוויזן אויסצוקרויזן זיינע חסרונות‪,‬‬
‫אויפן וועג פון אים אוועקשטעלן אלס טאן געבער אין ארץ‬
‫ישראל‪.‬‬
‫און יעצט לאמיר גיין צו הרב שטיינמאן‪ .‬הרב שטיינמאן האט‬
‫ארויס א מענטש סאך בעסער פון הרב שך‪ ,‬און ס'איז בכלל‬
‫נישטא וואס מדמה צו זיין צו הרב אלישיב‪ .‬הרב שטיינמאן איז‬
‫געווען פאנאוויזשע ראש ישיבה לצעירים‪ ,‬אז ער האט מעמיד‬
‫געווען תלמידים אזויווי הרב שך‪ ,‬נאר אין ישיבה קטנה‪ .‬הרב‬
‫שטיינמאן האט א גרעסערע מעלה אויך מיט זיין סעט ספרי אילת‬
‫השחר‪ ,‬וואס איז לכאורה דער לעצטער ישיבישער ספר וואס איז‬
‫אנגענומען געווארן בכל קצוי תבל‪ ,‬און אוודאי צען מאל מער ווי‬
‫אבי עזרי‪ .‬הכלל‪ ,‬ווען מ'איז אים מדמה צו הרב שך‪ ,‬שטייט ער‬
‫גאנץ גוט‪ ,‬ווען מ'איז אים מדמה צו הרב אלישיב‪ ,‬שטייט הרב‬
‫אלישיב גאנץ שלעכט‪.‬‬
‫איי וואס איז די סיבה אז ער האט א גרעסערע רעוואלט? פאר‬
‫צוויי סיבות‪ .‬ערשטענס‪ ,‬ווייל ער איז נישט דער כאראקטער ווי‬
‫הרב שך‪ ,‬וואס האט געקענט נעמען איינער וואס טראכט אנדערש‬
‫פון אים‪ ,‬און אים פשוט אפווישן פונעם מאפע‪ .‬און צווייטענס‬
‫והוא העיקר‪ ,‬ווייל ער האט זיך פארפאטשקעט מיט די נחל חרדי‪,‬‬
‫ווען די עקסטרעמיסטן האבן אים אנגעהויבן באטראכטן קרום‪,‬‬
‫אז ער איז נישט געווען קיין 'צדיק'‪ ,‬מיין איך נישט דעם פשוטן‬
‫באדייט פונעם ווארט‪ .‬כ'מיין נאר ארויסצוברענגען אז זיין גדלות‬
‫איז נישט געווען אין זיין ערליכקייט ווי אין זיין כח התורה‪ .‬דהיינו‪,‬‬
‫דער חפץ חיים און רבי חיים עוזר זענען ביידע געווען זעלטענע‬
‫גאונים און זעלטענע בעלי מידות‪ ,‬אבער דער חפץ חיים איז דער‬
‫לשום דבר אחר ח"ו‪.‬‬
‫נספחים‬
‫ה‪.‬‬
‫משום מה האט דער עולם דא איגנארירט דעם פאקט פון 'הרב‬
‫אלישיב'‪ .‬ער איז א וויכטיגער פאקטאר צו פארשטיין די נידון פון‬
‫הרב שך לעומת הרב שטיינמאן‪.‬‬
‫לאמיר אנהייבן מיט הרב שך‪ .‬בשעת הרב שך איז שוין געווען דער‬
‫ליטווישער גדול הדור‪ ,‬איז דער סטייפלער נאך געווען בחיים‪ .‬דער‬
‫סטייפלער'ס צדקות און אפילו לומדות‪ ,‬איז געשטאנען אויף סאך‬
‫א העכערע לעוול פון הרב שך‪ .‬דער סטייפלער איז נישט געווען‬
‫מוגבל צו פאנעוויזש‪ ,‬זיינע ספרים ווערן נאך היינט געלערנט אין‬
‫יעדן ביהמ"ד‪ ,‬און אפילו הכי איז ער נישט געווען דער מנהיג נאר‬
‫הרב שך‪ .‬דאס אליינס ווייזט שוין אז דער כיוון האט נישט מיט‬
‫'ווער מ'איז נתפעל געווארן מרוב חכמתו בתורה'‪ .‬חוץ מזה‪ ,‬איז‬
‫הרב שך נישט געווען דער רבי פון די ליטווישע וועלט‪ .‬ס"ה האט‬
‫ער בעל בית'עוועט אויף רוב פאנעוויזש‪ .‬ווען מ'האט גערעדט אין‬
‫לערנען מיט רבי חיים גריינימן‪ ,‬איז מען סאך מער נתפעל געווארן‬
‫פון זיין כח התורה‪ ,‬און רבי חיים איז אויך געווען א מנהיג'ישער‬
‫טיפ מענטש [וואס הרב שך האט צומאלן גענוג שנעל]‪ .‬רש"ז‬
‫אויערבאך איז אויך געווען א גרעסערע ת"ח מיט גראדערע‬
‫סברות ושמעתיה מתבדרין בבי מדרשא טפי מספרי אבי עזרי‪.‬‬
‫אין איין ווארט‪ :‬הרב שך האט פארקערפערט אין זיך אפאר‬
‫כוחות וואס האבן אים געשטעלט אויפן אויבנאן‪ ,‬זיין התמדה‪,‬‬
‫זיינע ידיעות בכל מכמני התורה‪ ,‬און זיין הצטנעות פאר יארן‬
‫לאנג ביז ער איז געווארן 'מנהיג'‪ .‬אבער דער שפיץ איז געווען‬
‫זיין חכמת החיים‪ ,‬ער האט פארשטאנען וויאזוי צו אפעלירן צו‬
‫מענטשן און מענטשהייט‪ ,‬ער האט געוואוסט וואס צו זאגן און‬
‫ווען צו זאגן [כ'רעד נישט צו ער איז געווען גערעכט‪ .‬כ'רעד פון זיין‬
‫‪......................................................................................................................104‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫און אזוי אויך מיט נאך זאכן וואו הרב שטיינמאן האט שכל הישר‬
‫ו‪.‬‬ ‫אויפן חשבון פון עקסטרעמיזם [א שטייגער ווי אויפהערן מחרים‬
‫זיין די וואס גייען ארבעטן‪ ,‬אויפהערן מחרים זיין ליובאוויטש‪,‬‬
‫מ'האט ארומגערעדט איבער די נושא פון די שופטים‪ ,‬וויפיל חלק‬
‫אויפהערן באשמוצן די ספרדים ווען די פאליטיק שטעלט‬
‫זיי האבן געהאט אין זיין מוסרי התורה‪ ,‬ביז תקופת שמואל הנביא‪,‬‬
‫זיך ארויס אזוי‪ ,‬וכהנה רבות]‪ ,‬וואס נאך א כח פון הרב שמואל‬
‫עיי"ש‪.‬‬
‫אויערבאך האט מען אים געקענט אויסנוצן צו האקן אויף די‬
‫למעשה דארף מען ארויסברענגען‪ ,‬אז אפילו ס'איז ריכטיג אז די‬ ‫'ליבעראליזם' פון הרב שטיינמאן‪.‬‬
‫באקאנטע תקופת הנביאים האט זיך אנגעהויבן בימי שמואל הנביא‪,‬‬
‫ווען הרב אלישיב וואלט געטראכט אזוי אינדעפענדענט ווי הרב‬
‫איז אבער געווען פארשידענע תקופות ביי די זמנים פון די שופטים‬
‫שטיינמאן‪ ,‬וואלט ער נאך שוואכער אנגעצויגן ווי הרב שטיינמאן‪.‬‬
‫ווען מ'זעט קלאר אין פסוק אז די שופטים האבן זיך אפגעגעבן מיט‬
‫און אפילו ווען הרב שך וואלט געווען אזוי ליבעראל‪ ,‬בין איך‬
‫פארשפרייטן תורה‪ ,‬און אפילו געוויסע נביאים זענען געווען בזמנם‪.‬‬
‫מסופק אויב ער וואלט געקענט זיין אזא מנהיג מיט שוואכע‬
‫לאמיר ברענגען א דוגמא פון גדעון‪ ,‬וואס איז ווי באוואוסט דער‬ ‫קעגנערשאפט אינערהאלב די ליטווישע חדר‪.‬‬
‫וואס האט מלחמה געהאלטן און מנצח געווען די מדינים וואס האבן‬
‫אין יעצט קומט א באמבע‪ :‬אין פאקט‪ ,‬איז הרב שטיינמאן היינט‬
‫פאר דעם גע'רודפ'ט די אידן‪ .‬ער איז נאכדעם געווארן די שופט אין‬
‫צוטאגס א גרעסערע מנהיג ווי סיי ווער אין די אידישע מאדערנע‬
‫כלל ישראל‪ .‬למעשה זעט מען נישט קלאר אז ער זאל האבן געווען‬
‫היסטאריע‪ .‬איבער אכציג פראצענט ליטאים אין ארץ ישראל‬
‫עפעס מער ווי א גיבור מלחמה‪ .‬אבער למעשה גערעדט‪ ,‬שטייט אין‬
‫זענען אפיליאירט מיט אים‪ .‬אבער דאס איז דאס ערשטע מאל‪,‬‬
‫פסוק אז גלייך נאך ער איז אוועק האבן די אידן אנגעהויבן דינען‬
‫וואס ער האט א כח איבער דער חסיד'ישער וועלט אויך‪ .‬די וועג‬
‫נאכאמאל ע"ז‪ ,‬און מ'זעט פון דעם קלאר אז ער האט געהאלטן די‬
‫וויאזוי די גרעסטע חסיד'ישע רבי'ס זענען זיך מכניע פאר אים‪ ,‬א‬
‫זאך אין די הענט און מונע געווען די אידן פון זינדיגן‪ .‬דאס איז שוין‬
‫שטייגער דער בעלזער‪ ,‬דער וויזניצער‪ ,‬דער צאנזער‪ ,‬ועוד‪ ,‬איז א‬
‫חוץ פון דעם וואס די פסוק איז מעיד אויף אים אז ער האט גערעדט‬
‫היסטארישע זאך וואס איז קיינמאל נישט געווען [אולי להוציא‬
‫מיט א מלאך‪ ,‬און אפילו מיט גאט אליינס‪ ,‬דהיינו נבואה ממש!‬
‫החזו"א]‪ .‬ער פירט אדורך וואס ער וויל‪ ,‬און די חסיד'ישע רבי'ס‬
‫אזוי אויך איז מיט עתניאל בן קנז‪ ,‬און די בני יתרו‪ ,‬וואס האבן זיך‬ ‫רעכענען זיך מיט אים‪ .‬א זאך צו וואס הרב שך האט קיינמאל‬
‫אפגעגעבן מיט הפצת התורה‪ ,‬און עתניאל האט כמדומה אויך זוכה‬ ‫נישט זוכה געווען‪ ,‬נאר אדרבה וד"ל‪ .‬אזוי אויך אין די חסיד'ישע‬
‫געווען צו נבואה‪.‬‬ ‫גאס ‪ -‬למעט 'סאטמאר' וגרורותיה‪ ,‬איז הרב שטיינמאן סאך מער‬
‫אנערקענט ווי סיי ווער‪ .‬נאכמער‪ ,‬א פשוטער חסיד'ישער איד אין‬
‫ווער רעדט נאך פון די אפיציעלע דבורה הנביאה‪ ,‬וואס איז אויך‬ ‫ארץ ישראל‪ ,‬האלט זיין רבי'ן אלס צדיק הדור‪ ,‬און דערנאך???‬
‫געווען די שופטת בימיה‪ ,‬און האט אויך לוחם געווען די מלחמות‬ ‫יענע רבי איז דאך א 'גארנישט'‪ ...‬אבער הרב שטיינמאן‪ ,‬ער איז‬
‫מיט סיסרא‪.‬‬ ‫דער זאך! און איך רעד ביודעי ובמכירי קאמינא‪.‬‬
‫אזוי אויך איז געווען אלקנה דער גדול בדורו‪ ,‬און זיין ווייב חנה איז‬ ‫וואס איז נאכמער איבערראשנד איז דער פאקט‪ ,‬אז אפילו דער‬
‫אויך געווען א נביאה‪.‬‬ ‫ספרד'ישער חדר איז נכנע צו אים‪ .‬הרב שלום כהן טאנצט אים‬
‫אין פסוק ווערן דערמאנט נאך נביאים אן קיין נאמען‪ ,‬וואס געוויסע‬ ‫נאך אויף א הפלא'דיגן פארנעם‪ .‬און צו מאכן די זאך פשוט‪,‬‬
‫פון זיי זאגן חז"ל אז דאס מיינט פנחס בן אלעזר בן אהרן הכהן‪.‬‬ ‫איז ער א גרעסערע טאן שטעלער אין ארץ ישראל ווי הרב שך‬
‫בשעתו‪ .‬נאר אנדערש ווי הרב שך וואס האט באוויזן צו זיין דער‬
‫זעט אויס אז יעדע שטיק צייט בתקופת השופטים איז געווען‬ ‫אומצוויידייטיגער גדול הדור הליטאי‪ ,‬האט הרב שטיינמאן יא א‬
‫אנדערש‪ .‬ס'געווען צייטן וואס די שופטים זענען געווען פשוט'ע‬ ‫התנגדות מקצה המחנה‪ .‬און די סיבות דערצו‪ ,‬זענען די צוויי כנ"ל‪.‬‬
‫גיבורי מלחמה וכדומה‪ ,‬געווען צייטן וואס די שופטים זענען געווען‬ ‫און אויסדריקליך נישט ווי דער פעסטער ליטאי האט פארקויפט‪.‬‬
‫מוסרי התורה‪ ,‬און געווען צייטן וואס זיי זענען אויך געווען נביאים‪.‬‬
‫אויבן האב איך געשריבן היסטאריע‪ ,‬און דא שרייב איך‬
‫פאליטיק‪...‬‬
‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪105......................................................................................................................‬‬

‫מחלוקת צווישן אדמורי"ם‬

‫ח‪ .‬צווישן דער טשענאבילער גזע מיט רבי נתן מברסלב‪.‬‬ ‫טאקע א מאדנע אשכול‪ ,‬אן קיין אנהייב און אן קיין סוף‪ .‬אבער‬
‫היות כ'האב צוויי דריי איבריגע מינוט האב איך געקלערט צו‬
‫ט‪ .‬צווישן מהר"ש מליובאוויטש מיט זיין [ברודער און] פלומעניק‬ ‫מאכן א רשימה פון מחלוקת צווישן אדמורי"ם‪ ,‬פון די תלמידי‬
‫דער קאפוסטער‪.‬‬ ‫הבעש"ט עד ימינו אלה‪.‬‬
‫י‪ .‬צווישן רבי יהושע'לע בעלזער מיט זיין ברודער רבי אלעזר‪.‬‬ ‫וזאת למודעי‪:‬‬
‫יא‪ .‬צווישן רבי מענדעלע קאסובער מיט דער אוהב ישראל פון‬ ‫נישט יעדע מחלוקה האט אינוואלווד די רבי'ס אליין‪ ,‬אמאל איז‬
‫אפטא‪.‬‬ ‫עס געווען די חסידות'ן‪ ,‬די הויפן‪.‬‬
‫יב‪ .‬צווישן רבי יצחק ראדווילער מיט רבי מענדעלע קאסובער‪.‬‬ ‫נישט יעדע מחלוקה איז געווען פשוטע מחלוקה'לעך‪ ,‬ס'געווען‬
‫יג‪ .‬צווישן רבי משה'לע קאסובער מיט חצר וויזניץ ‪ -‬צמח צדק‪.‬‬ ‫אסאך מאל איבער ערנסטע שיטות אין השקפה‪.‬‬
‫יד‪ .‬צווישן דער אמרי ברוך מוויזניץ און סיגוט‪.‬‬ ‫נישט יעדע מחלוקה האט אינוואלווד די חסידים‪ ,‬ס'געווען אמאל‬
‫וואס נאר די רבי'ס האבן געהאט א דו"ד צווישן זיך‪.‬‬
‫טו‪ .‬צווישן דער עצי חיים מסיגוט און וויזניץ ‪ -‬אהבת ישראל‪.‬‬
‫נישט יעדע מחלוקה איז באוואוסט‪ ,‬און נישט יעדע מחלוקה איז‬
‫טז‪ .‬צווישן די ברידער‪ ,‬רבי ישכר דוב מבעלזא און רבי שלום‬ ‫אנגעגאנגען א לענגערע צייט‪.‬‬
‫מסקאהל‪.‬‬
‫כ'ברענג אראפ פשוט כפי זכרוני‪ ,‬און ב"ה הרבה קריתי ושניתי און‬
‫יז‪ .‬צווישן רבי מענדעלע קאצקער און דער איזביצער‪.‬‬ ‫ס'וועלן זיכער זיין חידושים ביי רוב חברים‪:‬‬
‫יח‪ .‬צווישן רבי נפתלי ראפשיצער און דער יוד הקדוש‪.‬‬
‫יט‪ .‬צווישן רבי ישכר דוב מבעלזא און דער מנחת אלעזר‬ ‫א‪ .‬צווישן רבי מיכלע זלאטשובער און ר"ב פנחס'ל קאריצער‪.‬‬
‫ממונקאטש‪.‬‬ ‫[עפעס איז אויך געווען צווישן דער זלאטשובער און דער‬
‫כ‪ .‬צווישן דער מנחת אלעזר ממונקאטש און דער ספינקער‪.‬‬ ‫מעזריטשער מגיד]‪.‬‬

‫כא‪ .‬צווישן דער מנחת אלעזר ממונקאטש און דער אמרי אמת‬ ‫ב‪ .‬צווישן רבי ברוך'ל מעזיבוזער און דער קדושת לוי פון‬
‫מגור‪.‬‬ ‫בארדיטשוב‪.‬‬

‫כב‪ .‬צווישן דער מנחת אלעזר ממונקאטש און סאטמארער רב‪.‬‬
‫כג‪ .‬צווישן סאטמארער רב און דער חקל יצחק מספינקא‪.‬‬
‫כד‪ .‬צווישן סאטמארער רב און רבי בערצי פון סאטמאר‪.‬‬
‫ה‪ .‬צווישן דער מיטלער רבי פון ליובאוויטש‪ ,‬ר' דובער‪ ,‬און רבי‬
‫כה‪ .‬צווישן סאטמארער רב און קלויזנבורגער רב‪.‬‬
‫כו‪ .‬צווישן רבי שלמה לייב מלענטשנא און דער ר"ר בונם‬
‫מפרשיסכא‪.‬‬
‫ג‪ .‬צווישן די ברידער‪ ,‬רבי אהרן טשערנאבילער און רבי יעקב‬
‫ישראל טשערקאסער‪.‬‬
‫ד‪ .‬צווישן דער בעל התניא און רבי אברהם קאליסקער‪.‬‬
‫אהרן מסטראשעלע‪.‬‬
‫ו‪ .‬צווישן דער שפאלער זיידע און רבי נחמן מברסלב‪.‬‬
‫ז‪ .‬צווישן רבי משה'לע סאווראנער מיט רבי נחמן מברסלב‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................106‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫מח‪ .‬צווישן רבי יהושע'לע מטומשוב און רבי מענדעלע קאצקער‪.‬‬ ‫כז‪ .‬צווישן רבי ירחמיאל מפרשיסכא און דער ר"ר בונם‬
‫מפרשיסכא‪.‬‬
‫מט‪ .‬צווישן רבי ישראל מפילוב און זיין זון רבי יצחק זעליג‬
‫מסאקאלאוו‪.‬‬ ‫כח‪ .‬צווישן רבי יודא לייב מזאקילקוב און דער יוד הקדוש‬
‫מפרשיסכא‪.‬‬
‫נ‪ .‬צווישן דער צבי לצדיק מבלאזוב און זיין זון רבי יהושע‬
‫מריבאטיטש‪.‬‬ ‫כט‪ .‬צווישן רבי שמעון דייטש מזעליכאוו און דער יוד הקדוש‬
‫מפרשיסכא‪.‬‬
‫נא‪ .‬צווישן רבי מרדכי יוסף מראדזין און רבי ישראל מפילוב‪.‬‬
‫ל‪ .‬צווישן דער חוזה מלובלין ותלמידו דער יוד הקדוש מפרשיסכא‪.‬‬
‫נב‪ .‬צווישן דער סבא קדישא מראדאשיץ און חצר קאצק‪.‬‬
‫לא‪ .‬צווישן דער ר"ר אלימלך מליזענסק ותלמידו דער חוזה‬
‫נג‪ .‬צווישן רבי מאיר'ל אפטער און חצר פרשיסכא‪.‬‬ ‫מלובלין‪.‬‬
‫נד‪ .‬צווישן רבי ברוך'ל גארליצער און רבי משה'לע ראזוואדאווער‪.‬‬ ‫לב‪ .‬צווישן חצר גור און חצר אלכסנדר‪.‬‬
‫נה‪ .‬צווישן סאטמארער רב און זיין איידעם דער סאסובער רבי‪.‬‬ ‫לג‪ .‬צווישן דער קדושת ציון מבאבוב וחצר בעלזא‪.‬‬
‫נו‪ .‬צווישן דער מהרש"ב מליובאוויטש און דער מלאך פון‬ ‫לד‪ .‬צווישן דער קדושת ציון מבאבוב ונכדי צאנזער רב‪.‬‬
‫אמעריקע‪.‬‬
‫לה‪ .‬צווישן די ברידער‪ ,‬דער שינאווער רב און רבי אהרן דער‬
‫נז‪ .‬צווישן רבי מנחם מענדל מליובאוויטש מיט חצר סאטמאר‪.‬‬ ‫קרייזער רב‪.‬‬
‫נח‪ .‬צווישן צאנזער רב און זיין זון דער שינאווער רב‪.‬‬ ‫לו‪ .‬צווישן דער צאנזער רב און רבי מאיר'ל דזשיקובער‪.‬‬
‫נט‪ .‬צווישן ביאלע לוגאנו רבי שליט"א ואחיו רבי דוד מביאלא‬ ‫לז‪ .‬צווישן דער צאנזער רב און די רוזשינער'ס קינדער‪.‬‬
‫ב"ב‪.‬‬
‫לח‪ .‬צווישן רבי שמואל שינאווער און [שכחתי‪ .‬אולי שינאווער‬
‫ס‪ .‬צווישן רבי משה מרדכי מלעלוב און היינטיגער סטאלינער‬ ‫רב‪.].‬‬
‫רבי‪.‬‬
‫לט‪ .‬צווישן סאטמארער רב און חצר סיגוט ‪ -‬אינדערהיים‪.‬‬
‫סא‪ .‬צווישן רבי אייזיקל קאמארנער און רבי אייזיקל‬
‫זידיטשויבער‪.‬‬ ‫מ‪ .‬צווישן חצרות האחים‪ ,‬דער בית אברהם און רבי ישכר לייב‬
‫ובנו מסלאנים‪.‬‬
‫סב‪ .‬צווישן די ברידער‪ ,‬רבי שמעון ורבי אלטר [ורבי אברהם]‬
‫לעלובער‪.‬‬ ‫מא‪ .‬צווישן דער נתיבות שלום מסלונים‪ ,‬און דער שווארצער‬
‫סלאנימער שליט"א‪.‬‬
‫סג‪ .‬צווישן רבי ברוכ'ל מעזיבוזער און דער בעל התניא‪.‬‬
‫מב‪ .‬צווישן דער ברך משה און דער וויזניצער רבי פון מאנסי‪.‬‬
‫סד‪ .‬צווישן רבי ברוכ'ל מעזיבוזער און רבי נחמן מברסלב‪.‬‬
‫מג‪ .‬צווישן דער בעלזער רבי שליט"א און חצר סאטמאר‪.‬‬
‫סה‪ .‬צווישן רבי ברוך פנחס מסקאליע און דער קדושת יו"ט פון‬
‫סיגוט [ועוד]‪.‬‬ ‫מד‪ .‬צווישן די ברידער‪ ,‬רבי אברהם ואחיו לבית סטרעטין‪.‬‬
‫סו‪ .‬צווישן רבי דובער מליובאוויטש און זיין איידעם דער צמח‬ ‫מה‪ .‬צווישן קלויזנבורגער רב וחצר באבוב‪.‬‬
‫צדק‪.‬‬
‫מו‪ .‬צווישן די ברידער‪ ,‬רבי משה'לע ורבי מאטעלע מוויזניץ‪.‬‬
‫סז‪ .‬צווישן רבי מאיר'ל פרעמישלאנער און‪...‬‬
‫מז‪ .‬כמדומה‪ ,‬צווישן דער מעזריטשער מגיד און דער תולדות‬
‫סח‪ .‬צווישן רבי יואל מ'סאטמאר און רבי אהר'לע ראטה‬ ‫יעקב יוסף‪.‬‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪107......................................................................................................................‬‬

‫פו‪ .‬צווישן רבי יענקעלע פשעווארסקער און דער היינטיגער‬ ‫מבערגסאס‪.‬‬

‫בעלזער רבי‪.‬‬
‫סט‪ .‬צווישן סאטמאר און קאסאן‪.‬‬
‫פז‪ .‬צווישן רבי אברהם קאליסקער און רבי יעקב שמשון‬
‫משפיטיווקא‪.‬‬ ‫ע‪ .‬צווישן רבי ברוך גארליצער און זיין פלומעניק רבי שלמה‬
‫הראשון מבאבוב‪.‬‬
‫פח‪ .‬צווישן דער ישועות משה מוויזניץ און זיין זון רבי ישראל'טשע‬
‫וויזניצער שליט"א‪.‬‬ ‫עא‪ .‬צווישן חצר טריסק מיט חצר אולסק [בעלזע גזע] אין‬
‫שטאט דרישקאפאל [געקאסט די טויט פונעם רב וואס מ'האט‬
‫אנגעשלאגן]‪.‬‬
‫ס'איז טאקע איין גרויסע לאקשן‪-‬קוגל‪ ,‬אבער פארט א דבר‬ ‫עב‪ .‬צווישן בית טשארטקאוו און בית הוסיאטין אין שטאט‬
‫הראוי לציון‪ .‬און אגב‪ ,‬ס'האט גענומען סאך לענגער ווי צוויי דריי‬ ‫חאריסטקאוו‪.‬‬
‫מינוט צאמצושטעלן‪...‬‬
‫עג‪ .‬צווישן חצר צאנז‪/‬באבוב און חצר דינוב אין שטאט ביקאווסק‪.‬‬
‫עד‪ .‬צווישן חצר גארליץ און חסידי רבי יוקל ט"ב בן הייטב לב‬
‫[וואו ר' ברוך'ל גארליצער איז געווען אן איידעם]‪.‬‬
‫עה‪ .‬צווישן חצר טריסק און חצר אליק אין שטאט בראסטזקע‬
‫[וואהלין]‪.‬‬
‫עו‪ .‬צווישן חצר טריסק און חצר ראדזין‪.‬‬
‫עז‪ .‬צווישן רבי דוד'ל קשאנובער און חצר התפארת שלמה‬
‫מראדאמסק‪.‬‬
‫עח‪ .‬די ראדאשיצע ברידער צווישן זיך‪.‬‬
‫עט‪ .‬צווישן רבי דוד'ל טאלנער און חצר סאקאלובקא [ליניצע‬
‫גזע]‪.‬‬
‫פ‪ .‬צווישן חצר רבי דוד'ל סקווערער און חצר זיין פלומעניק רבי‬
‫משה דן‪.‬‬
‫פא‪ .‬צווישן חצר רבי ישראל מסאדיגורא און חצר אחיו דער פחד‬
‫יצחק פון באיאן‪.‬‬
‫פב‪ .‬צווישן רבי דוד'ל טאלנער און רבי יעקב יוסף פון אורזיסטשוב‬
‫[אוסטראה גזע]‪.‬‬
‫פג‪ .‬צווישן דער 'מלאך' פון אמעריקע און חסידי הריי"צ‬
‫מליובאוויטש‪.‬‬
‫פד‪ .‬צווישן דער קדושת ציון מבאבוב און זיין איידעם רבי יעקב‬
‫ישראל מהאראנסטייפל‪.‬‬
‫פה‪ .‬צווישן רבי ברוך'ל מונקאטשער און זיין זון דער היינטיגער‬
‫מונקאטשער רבי‪.‬‬
‫‪......................................................................................................................108‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫אב לא יחוס על בנו?‬

‫פרשת ישועות משה ורבי ישראל'טשע מ'וויזניץ‬
‫הקדמה‪.‬‬
‫אדורכגייענדיג אן אשכול‪ ,‬האב איך געזען אז מקום הניחו לי להוסיף כמה פרטים איבערן פרשת רבי משה'לע און זיין זון רבי‬
‫ישראל'טשע מ'וויזניץ‪ .‬האב איך אנגעהויבן שרייבן‪ ,‬אבער כמעשהו ב'הרב בנימין אייזנבערגער' כך מעשהו כאן‪ .‬ס'איז נתארך‬
‫געווארן גאר לאנג‪ ,‬אז כ'האב מיך דערזען מיט גענוג חומר פאר א נייער אשכול [וויי איז מיר‪ .‬א נקודה'לע צוויי‪ ,‬ווערט מיר א ריזן‬
‫אשכול‪ .‬כאטש אידן האבן הנאה דערפון]‪.‬‬
‫למעשה קען זיין אז מיינע ווערטער זענען צו שארף‪ ,‬אדער צו ווייך‪ ,‬און קען זיין אז ס'איז נישט גענוג לפי כבודו של מישהו‪ ,‬און‬
‫כ'וואלט געדארפט גונז זיין דעם ארטיקל‪.‬‬
‫אבער היות די פאקטן זענען ממילא באקאנט‪ ,‬און אודאי ווען מ'האט שוין סייווי אויפגעעפנט אן אשכול מיוחד פון ‪ 12‬בלעטער‬
‫אויסצוקייען די פרשה‪ ,‬און ערגער פון דעם ‪ -‬זענען די קשיות נאכאלס פארבליבן‪ .‬האב איך געקלערט אפשר וועלן מיינע‬
‫ווערטער אביסל קלארשטעלן געוויסע פונקטן‪ ,‬והרי שלך לפניך‪:‬‬
‫אינטרעסאנט ווי דער עולם האט דא גע'חקרנ'ט אזוי לאנג צו פארשטיין וואס איז פשט פון רבי משה'לעס זיך מתאכזר זיין‬
‫אזוי שטארק אויף אן אייגן קינד‪ .‬מ'האט פרובירט צו מנתח זיין די א‪.‬ג‪ .‬עוולות פון רבי ישראל'טשע צו זען אויב ס'האט גענוג‬
‫געקענט אויפרעגן דעם טאטן‪ ...‬איינער האט אפילו געהאט א ריזן פראבלעם מיטן 'סתירה' פון א מענטש וואס איז געווען אזא‬
‫לב רחום צו אנדערע‪ ,‬און אזא אכזר צו א זון‪.‬‬
‫לדעתי איז סאך גרינגער אריינצוקריכן בנבכי נפשו פונעם טאטן‪ ,‬און כאטש ס'וועט נישט פארענטפערן וויאזוי א טאטע קען‬
‫זיין אזוי געמיין צו א זון‪ ,‬קען עס אבער מסביר זיין אביסל דער מהות פון ר' משה'לע‪ ,‬און דאדורך דעם קענען זאכן האפנטליך‬
‫פארענטפערט ווערן [אפילו אז נישט 'מצדיק' זיין‪ ,‬קען מען כאטש 'פארשטיין']‪.‬‬

‫מאל קען עס אויסקלאפן פונקט פארקערט‪ :‬מ'קען רודפ'ן‬

‫א צווייטן עד חרמה‪ ,‬אן קיין ברעקעלע רחמנות‪ ,‬צוליב דעם‬ ‫א‪.‬‬
‫וואס דער נארישער רגש זיינע דיקטירט זיין מח‪ ,‬און ער ווערט‬
‫איבערגענומען פון זיינע געפילן אנשטאטס זיין הארץ‪ .‬נאכמער‪,‬‬
‫ס'איז ניטאמאל קיין סתירה צו זיין א מורא'דיגער גוטער‪ ,‬און א‬
‫מורא'דיגער שלעכטער‪ ,‬און א צייט אפשניט פון פינף מינוט‪ ,‬אויב‬ ‫לב רחום אדער לב רגש?‬
‫מ'איז צו א שטארקער 'בעל רגש'‪.‬‬
‫ר' משה'לע איז געווען גאר א שטארקער בעל רגש‪ .‬פינטל‪.‬‬
‫עס צו מאכן קלאר‪ :‬צופיל בעל רגש‪ ,‬מיינט אן אומסטאבילער‬ ‫'בעל רגש' מיינט נישט 'בעל רחמנות'‪ ,‬כאטש ס'איז דא סאך‬
‫מענטש‪ .‬איינער וואס קען נישט שוקל זיין זאכן בטוב טעם ודעת‪,‬‬ ‫גרעסערע שאנסן אז א בעל רגש זאל זיין א בעל רחמנות‪ .‬אסאך‬
‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪109......................................................................................................................‬‬

‫די רגש שפריצן אין קאפ‪ ,‬און ער פלעגט טון ווילדע משוגע'נע‬ ‫איינער וואס קען נישט הערן וואס א צווייטער האט צו זאגן‪ ,‬און‬
‫זאכן‪ .‬מעשי אכזריות ממש‪ .‬ס'איז אבער נישט געווען א סתירה‬ ‫איינער וואס איז פשוט נישט אין קאנטראל אויף זיך‪.‬‬
‫מיט זיין הארציגע דאווענען‪ .‬ס'איז ליידער געווען אן השלמה‬
‫דערויף‪.‬‬ ‫אסאך 'ארטיסטן' [נישט די פון וומסב"ג‪ ...‬עכטע מעלער'ס‪,‬‬
‫ארטיסטן ממש] זענען געשלאגן אין דעם‪ .‬אסאך מוזיקאלישע‬
‫אדורכגייענדיג די דרשות און היציגע של"ס תורות פון רבי‬ ‫מענטשן זענען געשלאגן אין דעם‪ .‬און בעיסיקלי‪ ,‬יעדער וואס‬
‫משה'לע‪ ,‬שטויסט מען זיך כסדר אן אין זיין רגש‪ .‬מאדנע לשונות‪,‬‬ ‫נוצט אסאך דמיון וואס נעמט איבער זיין מהות [אזויווי דא‪:‬‬
‫מאדנע שיטות‪ ,‬אבער איבעראל ‪ -‬צופיל געפילן אן קיין שכל‪ .‬ווען‬ ‫מאלעריי‪ ,‬מוזיקאלישע סטרונעס]‪.‬‬
‫די טאטע איז אוועק איז 'די גאנצע וועלט ארויפגעפאלן אויף‬
‫מיר' [די אמרי חיים'ס פאר הונדערט חסידים‪' ,]...‬בלוט גיסט‬ ‫איך האב געהאט א משגיח אין ישיבה‪ ,‬וואס איז געווען א‬
‫זיך מיר אין די גאסן' [‪ ,]...‬וכהנה רבות‪ .‬דוק ותשכח‪ .‬דאס אלעס‬ ‫ריכטיגער רשע מרושע‪ ,‬א בלוט צאפער פון ערגסטן סארט‪,‬‬
‫איז לאו דרך גוזמא קתני‪ ,‬ער האט דאס געמיינט גאר ערנסט!‬ ‫געפייניגט און חרוב געמאכט בחורים'ס לעבן ‪ -‬צומאל לעולמי עד‪.‬‬
‫זיינע געפילן האבן דיקטירט זיין קאפ‪ ,‬און האבן אים געמאכט‬ ‫עכ"פ ער פלעגט אמאל דאווענען פארן עמוד‪ ,‬און זיך משתפך זיין‬
‫דמיונ'ען פאקטן וואס האבן נישט פאסירט אין ערגסטן פאל‪,‬‬ ‫כלפי קונו‪' :‬ולירושלים עירך ברחמים תשוב'‪' ,‬אב הרחמים‪ ,‬שמע‬
‫אדער אויפגעבלאזענע פאקטן אין בעסערן פאל [למשל‪ ,‬אז‬ ‫קולינו‪ ,‬חוס ורחם עלינו'‪ ,‬ממש כבן המתחטא לפני אביו‪ .‬מאנכע‬
‫דער ברודער איז אריינגעקומען ביי אים אין קריה‪ ,‬אויפשטעלן א‬ ‫בחורים פלעגן כאפן התפעלות און זיך וואונדערן 'אפשר איז ער‬
‫מאנסיער שטיבל‪ ,‬אים צו שטעכן]‪.‬‬ ‫יא אן ערליכער איד'?‪ ,‬אנדערע פלעגן ממש נישט פארשטיין די‬
‫סתירה אין זיין מהות [אין פאקט‪ ,‬האט ער אמת'דיג געמיינט זיין‬
‫דאווענען‪ .‬בלתי שום ספק]‪.‬‬

‫ב‪.‬‬ ‫איך האב דאס אבער ממש פארשטאנען‪ :‬דאס איז געווען זיין‬
‫נאטור‪ ,‬און אדרבה‪ ,‬בא זה והשלים על זה‪ .‬ער איז נישט געווען‬
‫קיין שלעכטער לשם שלעכטס‪ ,‬ער איז פשוט געווען גאר א‬
‫געפילבארער פערזאן‪ .‬ביים דאווענען האט ער געקענט ממש‬
‫הבדלה מנין?‬ ‫וויינען צום בורא כל עולמים‪ ,‬מיינענדיג ערנסט יעדע ווארט‪.‬‬
‫אבער ווען ער האט געזען א בחור טון אן עוולה לפי דעתו‪ ,‬איז‬
‫נאך א וויכטיגע פאקטאר וואס האט דא געשפילט‪ :‬רבי משה'לע‬ ‫זיין רגש איבערגעלאפן און ער האט געקענט טון משוגע'נע זאכן‬
‫איז געווען גאר א קנאפער אונטערגעציפטער‪ .‬אין די צייט‬ ‫פאר נארישע חטאים‪.‬‬
‫וואס מ'קען חקרנ'ען וויפיל שכל רבי מאטעלע האט‪ ,‬איז דאס‬ ‫נאכאמאל‪ :‬אין סך הכל איז דאס אן אומסטאבילער מענטש‪.‬‬
‫אלעס באזירט אויף סתם שכל‪ ,‬קלוגשאפט‪ ,‬מאניערן‪ ,‬וכדומה‬ ‫איינער וואס זיין הארץ טראכט אנשטאטס זיין קאפ‪ .‬איינער‬
‫[דיפלאמאטיע בלע"ז]‪ ,‬אבער 'אונטערגעציפט' דאכצעך מיר אז‬ ‫וואס קען זיין גאר גוט פון איין זייט‪ ,‬און א רשע מרושע ממש פון‬
‫ער איז לכו"ע‪ .‬קען זיין כ'בין זיך טועה‪ .‬אבער דאס איז זיכער‪,‬‬ ‫די צווייטע זייט‪.‬‬
‫אז רבי משה'לע האט ממש געמאנגלט אין דעם‪ .‬קיין ערמה‪,‬‬
‫געריבנקייט‪ ,‬ארויסהאבן א זאך‪ ,‬מבין דבר מתוך דבר‪ ,‬איז געווען‬ ‫רבי משה'לע ‪ -‬כבודו במקומו מונח‪ ,‬איז געווען גאר א שטארקער‬
‫זיין סאמע שוואכקייט‪ .‬אוודאי דאס אז ער איז סתם אזוי געווען‬ ‫בעל רגש‪ .‬זיינע תפילות זענען געווען כבן המתחטא לפני אביו‪,‬‬
‫א תמים גדול‪ ,‬האט נאר צוגעגעבן צו זיין לעבן‪.‬‬ ‫זיינע ניגונים שבת זענען געווען מלא געגועים ובצפייה למשיח‪,‬‬
‫אויסהערנדיג א צווייטער איד האט ער געקענט מיטוויינען‬
‫אויף אים האט מען ממליץ געווען [געהערט אז דער איידעם‪,‬‬ ‫ממש‪ .‬אבער ס'איז נישט געקומען פון 'אויסגעארבעטקייט'‪,‬‬
‫דער בעלזער‪ ,‬האט זיך אזוי אויסגעדריקט נאכן באקאנטן בריוו‬ ‫ס'איז געקומען פון זיין ריזיגע הארץ‪ ,‬פון זיין מורא'דיגע רגש‪ ,‬און‬
‫וואס ער האט געשיקט צום שווער ‪ -‬עם גיסיו ‪ -‬אים צו בעטן‬ ‫איבערפלוס פון געפילן‪ .‬צומאל איז עס גוט‪ ,‬צומאל איז עס אבער‬
‫צוריקצונעמען רבי ישראל'טשע‪ ,‬וואס ער האט צוריקגעוויזן‬ ‫פאטאל‪.‬‬
‫שארפערהייט]‪ ,‬אז 'אתה חונן' מיט 'אתה קדוש' זענען צוויי‬
‫באזונדערע ברכות‪ .‬אן ענליכע גירסא האב איך געהערט‪ .‬אתה‬ ‫ווען מיין משגיח פלעגט ווערן גערעגט אויף א בחור‪ ,‬פלעגט אים‬
‫‪......................................................................................................................110‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫ריעין דלא מתפרשין]‪ ,‬קומען זיך צוזאם אין איין מענטש‪ ,‬אויף אזא‬ ‫קדוש קומט בעפאר אתה חונן‪ ,‬ער איז שוין אנגעקומען צום‬
‫שטארקע פארנעם‪ .‬אט דאס איז וואס ס'געשעט‪:‬‬ ‫'אתה קדוש'‪ ,‬אבער האלט נאך פארן 'אתה חונן'‪.‬‬
‫מ'ווארפט ארויס דעם זון פאר נארישקייטן‪ ,‬ווען דער מח דמיונ'ט‬ ‫זיין חכמה האט זיך כמה פעמים ארויסגעצייגט‪ ,‬און באזונדער‬
‫איבער ריזן עוולות‪ ,‬און דער הארץ בלאזט אויף מעשיות ארויס‬ ‫שטארק ארויסגעשיילט דורכאויס דעם פרשה‪ .‬אבער אין‬
‫פון נארמאלע פארפארציע‪ ,‬און מקורבים און ווייב האקן אין קאפ‬ ‫אנדערע פלעצער אויך‪ .‬ער האט געקענט אויפקומען מיט אזא‬
‫איין גירסא ‪ -‬וואס ער האט ניטאמאל 'געקענט' טראכטן אנדערש‪,‬‬ ‫דבר חכמה‪ ,‬ווי זאגן פארן מועצת גדוה"ת אז מ'זאל איינפירן א‬
‫נישט זייענדיג ציפעדיג‪ ,‬און נישט האבנדיג זיין ברודער'ס חוש‬ ‫תקנה כללית אז יעדער זאל לערנען 'חובות הלבבות' [א ספר‬
‫הביקורת‪ ,‬און כ"ש זייענדיג דעם היפוך פון זיין ברודער'ס צומאל‬ ‫וואס ער האט משום מה גאר שטארק געגליכן]‪ .‬מאדנע שגיונות‪,‬‬
‫אייזיג‪-‬קאלטער מהות‪.‬‬ ‫די וועלט האט אים נישט פארשטאנען‪ ,‬אבער נו‪.‬‬
‫אודאי זענען אויך געווען נאך פאקטארן‪ ,‬א שטייגער ווי זיין שלום‬ ‫אין זיין קאפ איז געווען 'וויזניץ' און 'נישט וויזניץ'‪ .‬גור‪ ,‬בעלזא‪,‬‬
‫בית‪ ,‬זיינע שטענדיגע פאביעס‪ ,‬ועוד‪ .‬אבער דאס איז געווען דער‬ ‫סאטמאר‪ ,‬קלויזנבורג‪ ,‬חב"ד‪ ,‬און זוטשקא‪ ,‬זענען אלע געווען‬
‫עיקר ‪ -‬לפי השערתי‪ ,‬און ס'קען אפילו זיין אז געוויסע זענען א‬ ‫'נישט וויזניץ'‪ .‬דארט האט זיך די וועלט אפגעשטעלט‪.‬‬
‫תוצאה פון געוויסע‪ ,‬ודו"ק‪ .‬ולבסוף‪ :‬מיינע ווערטער זענען נישט‬
‫געשריבן געווארן להרשיע‪ ,‬צו להצדיק‪ ,‬די התנהגות‪ .‬וואס אימער‬ ‫ער האט זיך געהאלטן פאר וועלטס מחנך‪ ,‬און נישט אויפגעהערט‬
‫די מסקנה סופית זאל זיין‪ ,‬איז פארט אומפארשטענדליך וויאזוי א‬ ‫צו רעדן פון חינוך‪ ,‬און איבערגעזאגט אן א שיעור מאל אז ער‬
‫טאטע באגייט אזא זאך צו אן אייגן קינד‪ .‬און דאס קום איך אביסל‬ ‫פארשטייט צו חינוך‪ ,‬און אז מ'שיקט צו אים וועלן ארויסקומען‬
‫מסביר'ן‪ ,‬אבער נישט מצדיק זיין או להיפוך‪.‬‬ ‫גוטע פירות‪ ,‬און אז נישט נישט‪ .‬און די מורדים‪' ,‬וויאזוי וועלן‬
‫זייערע קינדער ארויסקומען'? ער האט זיך עמטליך געוואונדערט‬
‫וויאזוי ס'איז בכלל 'מעגליך' אויסצוקומען ערליך אן זיין חינוך‪.‬‬
‫שוין‪ ,‬לאמיר נישט רעדן פון זיינע צוויי קינדער‪ .‬זייער גוט מחנך‬
‫ג‪ .‬בנוגע דעם עצם פרשה‪ ,‬האב איך אפאר‬ ‫געווען‪[ ...‬א לץ האט מיר אמאל געזאגט‪ ,‬אז רעדנדיג מיט א‬
‫מענדעליסט האט ער אים געזאגט אז דער גרויסער מחנך‪ ,‬דער‬
‫אנעקדאטן צוצולייגן‪:‬‬ ‫ישועות משה‪ ,‬האט צו קיין חינוך נישט פארשטיין‪ .‬ווייל ער האט‬
‫אויפגעצויגן א זון א באנדיט‪ .‬ממנ"פ‪ ,‬איז ר' ישראל'טשע צדיק‪,‬‬
‫‪ .1‬דער אלטער טשערנאבילער רבי‪ ,‬ר' זושא'לע‪ ,‬איז געווען גאר‬
‫איז ר' מענדעלע באנדיט‪ .‬אויב איז ר' מענדעלע צדיק‪ ,‬איז ממילא‬
‫אן ערליכער‪ ,‬אלט פארצייטישער רבי‪ .‬א ריכטיגער דמות דיוקן פון‬
‫ישראל'טשע באנדיט‪.]...‬‬
‫דערהיים‪ .‬אבער קיין גרויס הצלחה האט ער נישט געהאט בחייו‪,‬‬
‫און ער האט זיך געמוטשעט אויפצוהאלטן זיין חסידות'ל‪ .‬פארט‬ ‫ער האט גארנישט געהאלטן ביי זיך אין בויך‪ .‬געהאט עפעס א‬
‫האט ער גענאסן קירבה ביי אלע ערליכע אידן בשעתו‪ ,‬אבער דאס‬ ‫חשבון מיט איינעם‪ ,‬איז עס ארויס‪ .‬נאכמער‪ ,‬אן האבן א חשבון‬
‫איז יעצט נישט די נושא‪ .‬ער האט זיך איינגעהאנדלט אן איידעם‪,‬‬ ‫האט ער אויך געקענט זאגן אומבא'טעמ'טע זאכן‪ .‬למשל‪ ,‬אין‬
‫זייענדיג זיכער אז דאס איז 'זיכערע ריוח'‪ .‬דהיינו‪ ,‬דער עלסטער‬ ‫איינע פון די דרשות קעגן די מורדים‪ ,‬האט ער זיך בתוך הדברים‬
‫זון פון ר' משה'לע‪ ,‬גייט דאך זיין דער צוקונפטיגער וויזניצער רבי‪.‬‬ ‫אויסגעדריקט אז ער האט געזאגט צו זיין טאטן דעם אמרי חיים‬
‫אויף זיי‪' ,‬קיין סטראפקוב זאלן זיי גיין'‪[ ...‬חוזק מאכנדיג פון זיי]‪,‬‬
‫למעשה‪ ,‬האט רבי משה'לע ארויסגעווארפן זיין זון ממש‬
‫נישט כאפנדיג ווי אומנארמאל און אומדיפלאמאטיש איז זיך אזוי‬
‫ווי א הונט‪ ,‬א זאך וואס רבי זושא'לע האט נישט געקענט‬
‫אויסצודריקן אויף א חסידות'ל‪ ,‬כאטש זיין פריוואטע אויסדרוק‬
‫אראפשלינגען‪ ,‬נאכדערצו אז ער האט לכבוד דעם געדארפט ליידן‬
‫צום טאטן איז אפשר געווען ריכטיג‪.‬‬
‫צוליב זיין טאכטער און אייניקלעך‪ ,‬ווען זיי האבן זיכער גארנישט‬
‫קיין שלעכטס געטון אין דעם פריוואטן טאטע‪-‬זון געפעכט [א‬ ‫נאך אסאך דוגמאות קען מען געבן‪ .‬הצד השוה שבהם‪ ,‬ס'האט אים‬
‫זאך וואס לדעתי האט ר' משה'לע בכלל נישט געקלערט דערפון‪.‬‬ ‫געפעלט לעבנסוויכטיגע תבלינים וואס וואלטן אים בעסער מסדר‬
‫נישט די ערשטע עוולה מצדו]‪ .‬ער איז מסתם געווען צען מאל‬ ‫געווען אין פריוואטן‪ ,‬און כ"ש אין עפנטליכן רבי'שן לעבן‪ .‬יעצט‬
‫חשוב'ער ווי רבי משה'לע‪ ,‬און עלטער‪ ,‬אבער אלס 'רבי'לע' האט‬ ‫קען מען זיך נאר מצייר זיין‪ ,‬וואס געשעט ווען די צוויי טויטליכע‬
‫ער גארנישט געקענט טון צום ריזן וויזניצער הויף‪ .‬ער איז נעבעך‬ ‫תכונות‪ ,‬נישט געריבענע מח און גרויסע בעל רגש [אפטע תרי‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪111......................................................................................................................‬‬

‫אז דער בעלזער‪ ,‬און דאכצעך אויך דער סאטמארע שוואגער‪,‬‬ ‫פריצייטיג אוועק‪ ,‬און לויט די וואס האבן אים געקענט פון די נאנט‪,‬‬
‫האבן אים כמה פעמים צוגערעדט ער זאל עפענען מוסדות און א‬ ‫איז עס געווען א דירעקטע תוצאה פון הארץ ווייטאג איבערן מצב‪.‬‬
‫רבי'סטעווע ווייל ער גייט ממילא נישט צוריקקומען‪ .‬א זאך וואס‬
‫ער האט אויסגעשלאסן זאגנדיג אז ער וויל נישט מצער זיין דעם‬ ‫רבי משה'לע איז געקומען מנחם אבל זיין‪ .‬איך האב געהערט‬
‫טאטן‪ ,‬און ער גלייבט דער טאטע וועט אים נאך צוריקנעמען]‪ .‬אויב‬ ‫פון טשערנאבילע אייניקלעך וואס האט דארט פאסירט‪ .‬אלע‬
‫די אגדה איז ריכטיג‪ ,‬הייסט עס אויך‪ ,‬אז דער ערשטער טעלעפאן‬ ‫ברידער לבית טשערנאביל‪ ,‬זענען געזעצן מיט די קאפ אראפ‪,‬‬
‫קאל אז דער טאטע וויל זיך טרעפן מיט אים [אדער רעדן מיט אים‬ ‫נישט וועלנדיג קוקן דעם וויזניצער צדיק אין פנים אריין‪ .‬לדעתם‬
‫אויפן טעלעפאן]‪ ,‬איז טאקע געווען ווען ער האט געכאפט א דרימל‬ ‫איז ער גאר געווען שולדיג אינעם טויט פונעם טאטן‪ .‬רבי משה'לע‬
‫פרייטאג נאכמיטאג לכבוד שבת‪...‬‬ ‫האט זיך געפונען אין זייער אן אומבא'טעמ'טער פאזיציע [גלייך‬
‫עס צו צו די כמעט צוואנציג יאר פונעם זון]‪ ,‬און ער האט שנעל‬
‫'המקום ינחם'ט'‪ ,‬און ער איז ארויס‪ .‬שוין גייענדיג אין גאס‪ ,‬האט‬
‫אים די אלטע טשערנאבילער רעביצין ‪ -‬רבי זושא'לעס ווייב ‪-‬‬
‫‪ .5‬כ'האב געהאט א קרוב א וויזניצער חסיד‪ ,‬נאך פון אמרי חיים‪,‬‬ ‫נאכגעשריגן‪ :‬איר האט גע'הרג'עט מיין מאן!!! דאס איז געווען‬
‫און שפעטער ביי רבי משה'לע‪ .‬ביים פרשה מיט רבי ישראל'טשע‬ ‫ריזיגע בושות‪.‬‬
‫האט ער זיך גענצליך פארעקלט פון וויזניץ‪ ,‬און אפגעלאזט דעם‬
‫חצר‪ .‬אבער ער האט געהאט אפאר דאלער‪ ,‬און יעדעס מאל ר'‬
‫ישראל'טשע איז געקומען קיין אמעריקע‪ ,‬האט ער אים געגעבן‬
‫אפאר דאלער‪ .‬שפעטער ווען רבי ישראל'טשע איז שוין געווען‬ ‫‪ .2‬רבי ישראל'טשע ווידער‪ ,‬האט קיינמאל נישט געלאזט בארעדן‬
‫ברום המעלה‪ ,‬און יענער קרוב האט ליידער נישט מצליח געווען‬ ‫זיין טאטן‪ .‬כמה פעמים האב איך געהערט דעם לעגענדע‪ ,‬אז אן‬
‫אין פריוואטן לעבן‪ ,‬בנוסף לזה וואס קיין געלט האט ער מער נישט‬ ‫עושר האט אים אמאל אויסגעשריבן א ריזיגע טשעק‪ ,‬בימי גלותו‪,‬‬
‫געהאט‪ ,‬איז רבי ישראל'טשע נאכאלס יענעם געקומען באזוכן‬ ‫ווען בשעת מעשה האט ער זיך אויסגעדריקט אז ער קען נישט‬
‫און גאר שטארק מכיר טוב געווען פאר זיין הילף אין זיינע שווערע‬ ‫פארשטיין די רשעות פון א טאטע ארויסצואווארפן א קינד וכו'‪.‬‬
‫צייטן‪ .‬א זאך וואס רוב מענטשן 'פארגעסן' נאכדעם‪.‬‬ ‫ר' ישראל'טשע האט גענומען דעם טשעק און עס צוריסן אויפן‬
‫פלאץ‪ ,‬זאגנדיג אז א איד וואס רעדט אויף זיין 'העיליגן טאטן' וויל‬
‫ער נישט הנאה האבן פון זיין געלט! דאס איז געווען אין א תקופה‬
‫וואס דער מענטש האט געבעטלט פאר ברויט‪.‬‬
‫‪ .6‬און אז מ'רעדט שוין פון רבי ישראל'טשע‪ ,‬לאמיר מסיים זיין‬
‫מיט א דבר טוב ‪ -‬וואס האט נישט עכט קיין שייכות מיטן אשכול‪,‬‬
‫אבער שוין איינמאל א שייכות מיטן מהות פון רבי ישראל'טשע‪:‬‬
‫איך האב א חבר וואס האט געהאט א קינד‪ ,‬וואס ביי די ‪ 2‬יאר‬ ‫‪ .3‬ער איז אנגעגאנגען בימי גלותו‪ ,‬בעסער געזאגט‪ ,‬אין די יארן‬
‫איז ליידער אנטדעקט געווארן ביי אים די ביטערע מחלה רח"ל‬ ‫ווען מ'האט אים געצאפט די בלוט‪ ,‬מיט אן אבנארמאלער אמונה‪.‬‬
‫[אגב‪ ,‬דאס קינד איז היינט ב"ה גענצליך ערהוילט]‪ .‬ער איז א‬ ‫זיין דאווענען איז געווען בהתלהבות כאילו ער איז ביים טאטן אין‬
‫וויזניצער‪ ,‬א היבש אויפגעקלערטער [זיך דערוואגט צו גיין צו רבי‬ ‫וויינגארטן [תרתי משמע]‪ .‬מיין שווער ‪ -‬וואס האט געהאט א‬
‫ישראל'טשע בשתיקה‪ ,‬זייענדיג א בחור אין ישיבת וויזניץ גופא‪.‬‬ ‫שטיקל זיקה צו וויזניץ מבית אבותיו ‪ -‬פלעגט צומאל אריינפאלן‬
‫ער האט פארשטאנען די פרשה]‪ ,‬און היות דאס האט פאסירט ווען‬ ‫ביי אים אין ביהמ"ד‪ ,‬ווערנדיג נתפעל יעדעס מאל פון פריש ווי ער‬
‫ר' ישראל'טשע איז געווען אומאפיציעלער רב [הרה"צ‪ ,]...‬האט ער‬ ‫פלעגט פאטשן און טאנצן כאילו לא היה‪ ,‬און נישט ווי ער איז אן‬
‫זיך אויסגערעדט פאר ר' ישראל'טשע דערוועגן ‪ -‬ווען ער איז געווען‬ ‫אפגעפליקטע הושענא‪.‬‬
‫אין אמעריקע אינמיטן יאר [כ'מיין אז ווינטער]‪ ,‬רבי ישראל'טשע‬
‫האט אים אויסגעהערט מיט א קענטיגער צובראכנקייט‪ ,‬און‬
‫דערנאך האט ער אים געזאגט אז מ'וועל מיר אים אי"ה אינזין האבן‬ ‫‪ .4‬באקאנט איז‪ ,‬אז ער האט געזאגט אז אויב מ'רופט אים פון‬
‫ביי די תקיעות ר"ה‪.‬‬ ‫טאטנס שטוב אז מ'וויל אים שוין צוריקנעמען‪ ,‬זאל מען אים‬
‫אויפוועקן פון שלאף‪ .‬דאס פלעגט ער זאגן יעדעס מאל פון פריש‪.‬‬
‫יענע מוצאי ר"ה באקומט מיין חבר א טעלעפאן קאל פון זיינס א‬ ‫אן אבנארמאלער התנהגות‪ ,‬ואמונה פשוטה‪ ,‬נאך יאאאאאאארן‬
‫חבר וואס איז געווען אין ארץ ישראל‪ ,‬און ער זאגט אים‪ :‬דו מוזט‬ ‫לאנג‪ ,‬צו האלטן אז סוכ"ס גייען זיינע צרות נעמען אן עק [ס'הייסט‪,‬‬
‫‪......................................................................................................................112‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫מיין חבר איז געווארן גערירט ביז טרערן‪ ,‬און ס'האט אים שטארק‬
‫מחזק געווען כמובן‪ .‬מיין חבר האט מיר אויסגעפירט‪ :‬איך האב שוין‬
‫לאאאאאאנג געהאט פארגעסן דערפון‪ ,‬נאך א גאנצע ווינטער‪,‬‬
‫זומער‪ ,‬טריטמענס מיטן קינד‪ .‬ער ווידער‪ ,‬איז נישט די טאטע‪ ,‬ער‬
‫פירט א ריזיגע חסידות‪ ,‬ער הערט אזעלכע פרשיות יעדן טאג‪ ,‬און‬
‫דאך ‪ -‬ער האט געדענקט אז ער האט געזאגט פאר א איד‪ ,‬אז ער‬
‫וועט 'אינזין האבן זיין זון ביי די תקיעות'!‬
‫וואס דער הייליגער רב פארארבעט יעצט‪ ,‬ווען רבי ישראל'טשע‬
‫ווילט איר‪ ,‬דאס איז רבי ישראל'טשע וויזניצער על רגל אחת‪.‬‬
‫ואשרי לדור שהוא ממנהיגיו!‬
‫הערן וואס האט פאסירט דעם ר"ה ביים רב [די ישראל'יסטן פלעגן‬
‫אים רופן 'רב']‪ .‬מ'האלט פאר די תקיעות‪ ,‬די ביהמ"ד איז געפאקט‪,‬‬
‫און די תקיעות איז די סאמע ערנסטע מאמענט אין וויזניץ‪ ,‬ווען רבי‬
‫ישראל'טשע האט זיך באוויזן אין ביהמ"ד מיט די נאסע פיאות‪,‬‬
‫ער גייט ארויף אויפן בימה‪ ,‬מ'גרייט זיך שוין צו בלאזן שופר‪ ,‬ווען‬
‫פלוצלינג ווייזט ער אויף זיין חבר צוצוקומען צו אים‪ .‬די גאנצע‬
‫ביהמ"ד שטייט מיט ברייטע אפענע בליקן טראכטנדיג מי יודע‬
‫האט אים געגעבן א פרעג‪ :‬וויאזוי הייסט ‪[ ...‬מיין חבר'ס] ווייב?‬
‫כ'וויל מזכיר זיין זיין זון ביי די תקיעות!!!‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪113......................................................................................................................‬‬

‫ריטשקעלעך‬

‫רבי יעקב ענטפערט מיט א שמייכל‪ :‬ס'מיר נאר א וואונדער‪,‬‬
‫אז 'המלך' מיינט נישט פשוט פשט‪ ,‬ס'מיינט דער באשעפער‪,‬‬
‫'אסתר המלכה' מיינט ווייטער נישט פשוט פשט‪ ,‬נאר ס'מיינט‬
‫כנסת ישראל‪ ,‬אבער דער 'משתה היין' בלייבט פשוט פשט‪ ,‬א‬
‫'לחיים'‪ ,‬א גלעזל משקה‪...‬‬
‫רבי יעקב איז אמאל געווען אין א היימישע קור‪-‬ארט [שעראן‬
‫אן אנעקדאט אויף רבי ישראל יצחק רייזמאן‬
‫ליטוואק‪ ,‬האט ער געזען אפאר חסיד'ישע אידן מאכן א 'לחיים'‬
‫זצ"ל – חבר בד"צ העדה החרדית‪.‬‬
‫איך האב געהערט א הפלא'דיגע מעשה פון אן אייניקל פון‬
‫רבי ישראל יצחק רייזמאן‪ .‬אז דער טשאקאווער רבי פון ירושלים‬
‫[דאכצעך שמו רבי מאיר]‪ ,‬איז אלס בחור געווען א שטיקל הויז‬
‫בחור‪/‬משמש‪/‬באגלייטער פון רבי ישראל יצחק רייזמאן‪ ,‬ער‬
‫פלעגט אים באגלייטן יעדן טאג פונדערהיים צום מושב בי"ד און‬
‫צוריק‪.‬‬
‫איינמאל האט ער געזען אז רבי ישראל יצחק זעט אויס ממש‬
‫בלאס‪ .‬נאכן אים נעמען אפאר מאל‪ ,‬האט ער געזען אז ער איז‬
‫עפעס זייער צושטורעמט‪ ,‬און ער האט געפרעגט רבי ישראל‬
‫יצחק וואס איז געשען אז ער זעט אויס אנדערש ווי נארמאל‪.‬‬
‫'נו אויב אזוי‪ ,‬פארוואס'זשע מאכט איר טאקע א לחיים?' ‪-‬‬
‫האט אים רבי ישראל יצחק געענטפערט‪ ,‬אז היות אין יענע טעג‬
‫איז דער באקאנטער גאון וצדיק רבי צבי פסח פראנק נסתלק‬
‫געווארן‪ ,‬איז געווען א שטיקל איסתפקתא אין עדה החרדית‬
‫וויאזוי מ'דארף דאס באהאנדלן‪ .‬געוויסע האבן געזאגט‪ ,‬אז‬
‫ער איז אריבער צום 'רבנות' און מ'טאר זיך נישט מתייחס זיין‬
‫צו אים‪ ,‬אנדערע האבן געזאגט אז ער איז נישט געווען שולדיג‬
‫וכו' און מ'דארף אים מכבד זיין‪ ,‬געווען וואס האבן געהאלטן אז‬
‫דער עדה דארף גאר מכריז זיין ביטול מלאכה אדער א הספד‬
‫[כ'געדענק נישט פונקטליך]‪.‬‬
‫געוויסע יונגעלייטלעך‪' ,‬גרויסע קנאים'‪ ,‬זענען דאן ארויף צו רבי‬
‫מעשה'לעך און אנעקדאטן‬
‫אן אנעקדאט אויף רבי יעקב קאמינעצקי‬
‫זצ"ל – ראש ישיבת תורה ודעת‪.‬‬
‫ספרינגס וכדו']‪ .‬זייענדיג א קאלטער ‪ -‬היבש פארביסענער ‪-‬‬
‫נאכן דאווענען‪ .‬רבי יעקב איז צוגעגאנגען צו זיין מברר זיין פשט‬
‫אינעם לחיימ'עראציע‪.‬‬
‫'איינער האט געהאט א מיידעלע?'‪ .‬ניין ‪ -‬ענטפערט מען אים‪.‬‬
‫'איינער האט יארצייט נאך זיין טאטע?'‪ .‬ניין ‪ -‬ענטפערט מען‬
‫אים‪.‬‬
‫'איינער האט געענדיגט א מסכתא?'‪ .‬ניין ‪ -‬ענטפערט מען‬
‫אים‪.‬‬
‫רבי יעקב איז געגאנגען א שטאפל ווייטער‪' :‬ס'דא א רבי'שע‬
‫יארצייט היינט?'‪ .‬ניין ‪ -‬ענטפערט מען אים‪.‬‬
‫וואונדערט זיך רבי יעקב קאמינעצקי‪.‬‬
‫א חסיד'יש אידל האט אים געענטפערט מיט פאטאס‪:‬‬
‫ס'שטייט אין פסוק‪' ,‬ויאמר המלך לאסתר המלכה במשתה היין‪,‬‬
‫מה שאלתך' וגו'‪ .‬קען מען טייטשן אזוי‪' ,‬ויאמר המלך' ‪ -‬מיינט‬
‫דער מלכו של עולם‪ ,‬דאס מיינט אז דער אייבערשטער זאגט‪,‬‬
‫'לאסתר המלכה' ‪ -‬דאס מיינט כנסת ישראל‪' ,‬במשתה היין' ‪-‬‬
‫ווען אידן קומען זיך צאם און מאכן א 'לחיים'‪ ,‬דעמאלס ווערט א‬
‫שעת רצון און דער באשעפער זאגט פאר די אידן 'מה שאלתך'‬
‫וכו'‪ ,‬און ער איז ממלא אונזערע בקשות!‬
 ‫‪......................................................................................................................114‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫ישראל יצחק רעדן צו אים איבער די נושא‪ .‬זיי האבן גע'טענה'ט‬

‫אויף העילוי רבי ישראל טויב שליט"א – רב‬ ‫אז 'יתכן מ'מאכט זיך בכלל וויסנדיג פון דעם לינקן גדול רבי‬
‫דקהל האליין ב"פ‪.‬‬ ‫צבי פסח' א‪.‬א‪.‬וו‪ .‬דאס האט געפערליך שטארק אויפגערעגט‬
‫רבי ישראל יצחק רייזמאן‪ ,‬וואס האט זיי אפגעענטפערט‬
‫קען איך אויך גוט דעם רבי ישראל טויב שליט"א‪ .‬היינט‬ ‫שארפערהייט‪ :‬עטס האטס דען א השגה אין 'רבי צבי פסח'?‬
‫צוטאגס איז ער שוין האליינער רב פון ב"פ [נאכדעם וואס זיין‬ ‫לאמיך ענק דערציילן ווער רבי צבי פסח איז געווען‪ .‬און אט איז‬
‫טאטע איז אוועק פאריגע יאר חנוכה]‪ .‬די וואס קענען אים ווייסן‬ ‫וואס ער האט דערציילט‪.‬‬
‫אז קיין בעסערע טיטל ווי 'עילוי' איז נישטא אויף אים‪.‬‬ ‫ווען רבי צבי פסח איז געווען א פרישע יונגערמאן‪ ,‬האט ער‬
‫ער איז א גאון נפלא בכל מיני מקצועות התורה‪ ,‬נאכמער פון‬ ‫זיך שוין אויסגעצייכנט מיט זיין געוואלדיגער התמדה בתורה‪,‬‬
‫זיין טאטע זצ"ל‪ .‬אבער מער פון אלס איז ער א 'טשיקאווער'‬ ‫ממש טאג און נאכט‪ .‬האט ער זיך דערזען מיט א פראבלעם‪,‬‬
‫גאון‪ .‬ער געבט הפלא'דיגע שיעורים פון צייט צו צייט‪ ,‬ווען ער‬ ‫אז ביינאכט קען ער נישט לערנען וויבאלד ער האט נישט קיין‬
‫ווייזט אביסל ארויס זיינע ידיעות‪ .‬ווי זיין איידעם רבי יהושע‪ ,‬איז‬ ‫לעכט אדער נאפט צו קענען לאזן א פייערל ברענען אז ער זאל‬
‫ער אויך א שטארקער מדקדק‪ ,‬און אסאך מאל ביים נוצן לשון‬ ‫קענען לערנען לאורה‪ .‬האט ער געבעטן זיין ווייב רשות‪ ,‬און זיי‬
‫קודש'דיגע ווערטער ביי א שיעור‪ ,‬וועט ער עס ארויסזאגן מיטן‬ ‫האבן פארקויפט זייער איינציגסטע שטיקל מעבל וואס זיי האבן‬
‫ריכטיגן דקדוק הלשון וואס קלעבט עפעס נישט מיט אונזער‬ ‫פארמאגט‪ ,‬זייערע בעטן [!!!]‪ ,‬כדי צו קענען מיט די געלט קויפן‬
‫חסיד'ישער הברה‪...‬‬ ‫לעכט אז ער זאל קענען לערנען ביינאכט אויך! דאס איז געווען‬
‫רבי צבי פסח פראנק!‬
‫ווי ‪ ...‬האט שוין אנגעמערקט‪ ,‬איז ער בשיטה א היבשער‬
‫נטורא קרתא'ניק‪ ,‬ומצד שני בשיטה א היבשער ראדיקאלער‬ ‫האט רבי ישראל יצחק פארענדיגט‪ ,‬ענק יונגעלייטלעך‪ ,‬וואס‬
‫לינקער מיט זיינע אידיאלאגיעס [גארנישט בשייכות מיט‬ ‫האבן נאכנישט געלערנט אין ענקער לעבן קיין כלשהו קעגן דעם‬
‫"‬ ‫מדינת ישראל]‪ .‬אמאל פלעגט ער רעדן שארף אויך‪ ,‬זאגנדיג‬ ‫לייב‪ ,‬ענק האבן דעות וויאזוי מ'דארף זיך מתייחס זיין צו אים?!‬
‫זיינע שיטות בריש גלי‪ .‬היינט איז ער אבער מער איינגעהאלטן‪,‬‬ ‫און מיט דעם האט ער זיי פארשיקט פון זיך‪ .‬האט רבי ישראל‬
‫קענטליך אנערקענענדיג אז ער איז געקנאטן פון אן אנדערע‬ ‫יצחק מסביר געווען פאר דעם [שפעטערדיגן] טשאקאוון רבי'ן‪,‬‬
‫טייג ווי סתם אנשים שבשוק‪.‬‬ ‫אז מרוב רוגזה איבער זייער חוצפה איז ער פשוט שוואך געווארן‪,‬‬
‫און ער איז נאכאלס צושאקלט פון זייער חוצפה כלפי רבי צבי‬
‫אסאך שאלות אין הלכה וכו' האב איך אים שוין געפרעגט‪ .‬ער‬ ‫פסח פראנק‪.‬‬
‫איז א היבשער שליט ובקי בכל תחומי היהדות‪ ,‬און כ"ש וכ"ש ביי‬
‫די תחומים וואס זענען אלפיים תחום מחוץ לעיר‪ ,‬וד"ל‪.‬‬ ‫דאס איז געווען‪ ,‬כאטש רבי ישראל יצחק רייזמאן איז‬
‫געווען באוואוסט אלס דער [אפשר איינציגסטע] קנאי שבעדה‬
‫החרדית אין יענע יארן‪ ,‬און ער איז געווען דער וואס האט אלס‬
‫געשטופט די עדה מער אין קנאי'שע ריכטונגען!‬
‫מיר ‪ -‬עכ"פ ‪ -‬ברענגט דאס ארויף אין קאפ די טיפע מאמר‬
‫אויף העילוי רבי אברהם משה באקאן – חתן‬ ‫החכם פונעם לעצטן אמת'ן קנאי‪ ,‬רבי עמרם בלוי‪ ,‬וואס האט זיך‬
‫החיד"ו מסאטמאר אנטווערפן‪.‬‬ ‫אויסגעדריקט‪' :‬א קנאי איז נישט דער וואס טיילט פעטש‪ ,‬א‬
‫קנאי איז דער וואס כאפט פעטש'! ונאים הדברים למי שאמרם‬
‫אז מ'האט שוין דערמאנט דא דער איידעם פונעם עילוי החיד"ו‬ ‫זייענדיג באוואוסט מיט זיין מסי"נ און גרייטקייט צו 'כאפן' און‬
‫מאנטווערפן‪ ,‬ה"ה הרב אברהם משה באקאן שליט"א‪ ,‬האב איך‬ ‫נישט טיילן‪ ,‬פאר כבוד שמים [אפגעזען מיינע שיטות איבער‬
‫געטראכט צוצולייגן אפאר צענט‪.‬‬ ‫אים‪ ,‬אדער איבער זיינע שיטות]‪.‬‬
‫רבי אברהם משה‪ ,‬איז אן עילוי נפלא‪ ,‬וואס כדברי ‪ ...‬איז ער‬
‫א גאון אדיר וואס קען כל התורה כולה כפשוטו‪ .‬ער קען למשל‬
‫זיך אראפזעצן אויף א שורה גמרא‪ ,‬און ס'וועט אים דויערן אפאר‬
‫שעה זיך צו ריקן צום נעקסטן שורה‪ .‬ווייל גלייך ווען ס'ווערט‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪115......................................................................................................................‬‬

‫ח"ק‪ ,‬האט דערציילט וואס איז געשען מיט אים זעלבסט אלס‬ ‫אים נולד א קשיא‪ ,‬הייבט זיין עילוי'שער מח אן אויסצושפייען‬
‫בחור‪ .‬אז איינמאל איז ער געפארן קיין אייראפע אויף מקומות‬ ‫אינפארמאציע וואס ער באזיצט שוין איבער דעם נושא וואס‬
‫הקדושים‪ ,‬און אין א געוויסע שטאט איז געווען א מקוה‪ .‬איז‬ ‫איז דער נידון אין גמרא‪ ,‬פון ראשונים‪ ,‬אחרונים‪ ,‬שו"ת ספרים‪,‬‬
‫ער געגאנגען כאפן א טבילה‪ .‬אריינגייענדיג אין בור‪ ,‬זעט ער‬ ‫אנדערע גמרות‪ ,‬וכו'‪ .‬איין קשיא ברענגט א צווייטע‪ ,‬פון דארט‬
‫אז ‪ -‬נישט מער און נישט ווייניגער ‪ -‬דער ברך משה איז אינעם‬ ‫דערמאנט ער זיך א ראי' וואס איז מופרך פון א צווייטע מקום‪,‬‬
‫בור המקוה‪ .‬ער איז געכאפט געווארן אין שאק‪ ,‬דער גרעסטער‬ ‫וכו'‪ ,‬און אזוי פארט זיין פאנאמאלע מח אויף א רייזע אין כל חדרי‬
‫אדמו"ר אין די וועלט זיצט אין בור אן קיין גבאים וכו'‪ ,‬און פון‬ ‫התורה‪ ,‬האלטנדיג ביים ערשטן שורה גמרא‪!...‬‬
‫שאק האט ער צוריקגעטרעטן‪ ,‬טראכטנדיג אז ס'איז נישט קיין‬
‫כבוד אריינצוגיין אין בור ווען דער רבי איז אינעווייניג‪.‬‬ ‫געווען איינמאל‪ ,‬וואס רבי חיים קרייזווירטה זצ"ל ‪ -‬אבד"ק‬
‫אנטווערפן‪ ,‬האט געגעבן א שיעור‪ .‬רבי חיים קרייזווירטה איז‬
‫דער ברך משה האט דאס באמערקט‪ ,‬און האט זיך גלייך‬ ‫געווען באקאנט מיט זיין אבנארמאלער שליטה אין ש"ס‪ ,‬אזש‬
‫אנגערופן‪ :‬בחור'ל‪ ,‬בחור'ל‪ ,‬וואס שעמסטו זיך? קענסט אריינגיין!‬ ‫ער האט ווירקליך געקענט מצטט זיין גאנצעטע שטיקער גמרא‬
‫צולייגנדיג מיט זיין טיפישער פשטות‪ :‬דא בין איך נישט קיין רבי‪...‬‬ ‫אויפן לשון‪ ,‬האבנדיג מעין א פאטאגראפישע זכרון [אזויווי דער‬
‫און ווען דער בחור איז אריין אין מקוה‪ ,‬האט דער ברך גערעדט צו‬ ‫מאנטריאלער רב‪ ,‬הגאון רבי פנחס הירשפרונג זצ"ל]‪ .‬הקיצור‪,‬‬
‫אים פרעגנדיג וויאזוי ער הייסט‪ ,‬וואו ער לערנט‪ ,‬פארוואס ער איז‬ ‫איינמאל האט רבי חיים נאכגעזאגט א שטיקל גמרא און געזאגט‬
‫דא‪ ,‬וכו'‪ ,‬ממש ווי א פשוט'ער איד‪.‬‬ ‫אז דאס שטייט אין דף פלוני‪ .‬רבי אברהם משה האט געזאגט‬
‫אז ס'שטייט איין בלאט אפגעריקט פון די מ"מ וואס רבי חיים‬
‫אלעס כדי דער בחור זאל זיך נישט שפירן פארלוירן און‬ ‫קרייזווירטה האט אנגעגעבן‪ .‬האט מען געברענגט א גמרא‪ ,‬און‬
‫אומבאקוועם!‬ ‫ס'האט זיך ארויסגעשטעלט אז רבי אברהם משה באקאן איז‬
‫דער בחור איז געווען מיין טאטנס חבר אין ישיבה‪ ,‬און האט עס‬ ‫גאר געווען גערעכט! רבי חיים קרייזווירטה איז אויסגעגאנגען‬
‫אים דערציילט מיט התפעלות [אגב‪ ,‬לערנענדיג אין ארץ ישראל‪,‬‬ ‫פון התפעלות פונעם יונגן גאון‪ ,‬און האט אים דארטן ‪ -‬בפני כל‬
‫איז מיר אויסגעקומען צו לערנען מיטן זון פונעם בעל העובדא‪.‬‬ ‫קהל עם ועדה ‪ -‬געגעבן א קוש אין שטערן!‬
‫דערציילנדיג די מעשה‪ ,‬האט ער מיר געזאגט אז זיין טאטע האט‬ ‫זיין עבודת ה' איז אויך להפליא ממש‪ .‬סיי זיין טאג‪-‬טעגליכן‬
‫אים דאס קיינמאל נישט דערציילט‪ .‬האב איך אים געזאגט אז‬ ‫דאווענען‪ ,‬מיט אן ערנסטער דביקות‪ ,‬און האלבע שעה'איגע‬
‫ער זאל פרעגן זיין טאטן צו ס'איז אמת‪ .‬ער איז צוריקגעקומען‬ ‫שמו"ע‪ .‬סיי זיין פרישות וחסידות‪ .‬און סיי זיינע מורא'דיגע‬
‫זאגנדיג אז די מעשה איז ווירקליך געשען!]‪.‬‬ ‫מידות‪ ,‬ווי ער מאכט פון זיך גארנישט‪ ,‬און קען נישט סובל זיין‬
‫ווען מ'געבט אים אפ כבוד וכדומה‪ .‬דאס איז טראץ דעם וואס‬
‫אזאנע גאונים ווי רבי חיים קנייבסקי שליט"א‪ ,‬רבי דוב לאנדא‬
‫שליט"א‪ ,‬ודומיהם‪ ,‬האלטן פון אים תבל ומלואה און האבן‬
‫שטארקע הערצה פאר אים‪.‬‬
‫דער נתיבות שלום פון סלונים לעומת דער‬ ‫והאיש מש"ה הולך וגדל‪ ...‬מעגליך אז איין טאג וועט ער זיין‬
‫שווארצער סלאנימער‪.‬‬ ‫פון די גדולי הדור‪ ,‬און מעגליך אז ער וועט בלייבן פארשטעקט‬
‫אין זיינע ד' אמות ‪ -‬כאוות נפשו‪.‬‬
‫קודם כל‪ ,‬דער נתיבות שלום האט זיך בעיקר אפגעגעבן ‪ -‬נאך‬
‫בחייו פון ר' מאטל סלאנימער ‪ -‬מיטן מבסס זיין חסידות סלאנים‬
‫אין ארץ ישראל‪ ,‬נאכדעם וואס מאיז געווען צוקנאקט נאכן‬
‫קריג אן קיין רבי ומנהיג‪ .‬ער האט אוועקגעשטעלט די ישיבה‪,‬‬
‫איבערגעדריקט די ספרי סלאנים‪ ,‬און אלעס אנדערש‪.‬‬
‫אן אנעקדאט אויפן ברך משה מסאטמאר‪.‬‬
‫ער איז געווען אזוי פאפולער‪ ,‬אז מאנכע טענה'ן אז מ'האט‬
‫אים געוואלט אויפנעמען אלס סלאנימער רבי נאך רבי מאטל‬ ‫א שיינע מעשה וואס איך קען דער מקור ראשון דערפון‪.‬‬
‫סלאנימער‪ ,‬נאר מפני כבודו פון זיין שווער האט ער אים צוגעריקט‬ ‫א חשוב'ער מגי"ש אין א באקאנטע ישיבה אין ירושלים‪ ,‬הרב‬
‫‪......................................................................................................................116‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬
‫צום בענקל‪ .‬והבוחר יבחר‪ .‬יהי' איך שיהי'‪ ,‬האט ער געמאכט א‬
‫גיין צום כותל לשיטת בעל דברי יואל‬
‫מסאטמאר‪.‬‬
‫שווער ממילא אוועק‪ .‬אזוי האט דער נתיבות שלום אנגעוואוירן‬
‫בנוגע דיין טענה איבער 'בתחילה מאי קסבר ולבסוף מאי‬
‫קסבר'‪ ,‬האב איך 'שאקינג ניוז' פאר דיר‪.‬‬
‫אין יארע תשס"ז איז דער מוזשאיער רב ז"ל‪ ,‬יא טאקע דער‬
‫נעפיו פונעם סאטמארן רב‪ ,...‬געגאנגען צום ערשטן מאל צום‬
‫כותל‪ .‬פארשטייט זיך אז דאס איז געווען נישט קיין קלענערע‬
‫סענזאציע ווי איצטער ווען דער תוא"י רבי האט מחליט געווען צו‬
‫גיין [אגב‪ ,‬דאכט זיך מיר אז דער תוא"י רבי איז יא געווען גלייך‬
‫נאכן זעקס טעג מלחמה‪ .‬אבער כ'נעם נישט אחריות דערויף]‪.‬‬
‫יענעם שבת נאכן זיך 'פאר'טרפ'ענען' מיטן כותל‪ ,‬איז מיין חבר‬
‫געווען ביים סעודה פונעם מוזשאיער רב‪ ,‬און דער רב האט מסביר‬
‫געווען פארוואס ער האט פונקט יעצט מחליט געווען ממרא צו‬
‫זיין את פי דודו מסאטמאר‪ .‬אדער ווי דו רופסט עס‪ :‬בתחילה מאי‬
‫קסבר ולבסוף מאי קסבר‪ .‬אט איז זיין הסבר‪.‬‬
‫גלייך נאכן זעקס טאגיגן מלחמה‪ ,‬ווען דער גאס איז געווען אויף‬
‫מיטן 'כותל'‪ ,‬האבן די שטוב מענטשן ביים סאטמארן רב שוין‬
‫געוואוסט אז ער איז נישט ניחא פונעם גאנצן ענין‪ .‬יעדער האט‬
‫געוואוסט אז איינמאל ער גייט רעדן דערפון ברבים ‪ -‬גייט ארויס‬
‫קומען א שטורעם‪ ,‬בין מפיו ובין מפיהם של אחרים עליו‪ .‬דער‬
‫מוזשאיער רב ‪ -‬וואס איז געווען באקאנט אלס א שטיקל יוצא‬
‫ונכנס ביי סאטמארן רב‪ ,‬און אויך אלס נישט קיין קליינע 'פגע'‬
‫ווען ער האט זיך געוואלט דערגרונטעווען צו טעמים ומנהגים פון‬
‫סאטמארער רב ולמעב"ק ‪ -‬איז אריין צו אים אינמיטן וואך‪ ,‬און‬
‫געפרעגט חוות דעתו בענין‪ ,‬זאגנדיג אז די שטוב מענטשן זאגן‬
‫אז דער רבי וויל אסר'ן צו גיין צום כותל לעולם ועד‪' .‬האמנם'?‪ ,‬עד‬
‫כדי כך?‪ .‬האט אים סאטמארער רב געענטפערט‪ ,‬אז בעצם איז‬
‫די כותל נישט טריף וויבאלד די ציונים האבן דאס איינגענומען‪,‬‬
‫נאר היות די ציונים פראפעגאנדירן מיט דעם טאג אין נאכט‪ ,‬וועט‬
‫דאס גיין צום כותל אין אזא צייט זיין א הודאה במעשיהם‪ ,‬און‬
‫דאס טאר מען נישט צולאזן‪ .‬אבער בכללות‪ ,‬מעג מען גיין אפילו‬
‫יעצט‪.‬‬
‫האט דער מוזשאיער דערציילט‪ ,‬אז ער האט גלייך אויפן‬
‫פלאץ מחליט געווען אויף זיך א גדר‪ ,‬נישט צו גיין צום כותל‬
‫פאר פערציג יאר [וואס איז א געוואלד מיט צייט]‪ ,‬וואוסענדיג‬
‫אז נאך פערציג יאר וועט דאס שוין נישט פארנעמען די אויבן אן‬
‫ביי די ציונים‪ .‬איז געקומען די באקאנטע נשא של"ס תורה‪ ,‬וואו‬
‫דער סאטמארער רב האט געזאגט אז לדעתו טאר מען נישט‬
‫געפערליכן טעות מיטן איבערנעמען בחייו פונעם שווער וואס‬
‫איז שוין געווען קראנק‪ .‬ווייל א חודש צוויי נאכדעם‪ ,‬איז דער‬
‫די רבי'סטעווע ללא עוררין‪.‬‬
‫מ'האט פארגעסן אנצואמערקן אז דער נתיבות שלום איז‬
‫געווען א שטיקל 'מאדערנער'‪ ,‬וואס איז געווען א דארן אין די‬
‫אויגן פון די עכטע פארצייטישע סלאנימע חאניאקעס‪ ,‬כפי‬
‫שאפשר לראות אצל רבי מאטל סלאנימער וחבורתו‪ .‬עד היום‬
‫זענען די ווייסע [חסידי הנתיבות שלום] באוואוסט מיטן זיין מער‬
‫באפוצט‪ ,‬און די שווארצע [חסידי ר"א] זענען חאניאקיש‪ .‬ועל‬
‫דא קאמרי‪ ,‬אז די שווארצע זענען פארשווארצט וכו'‪ .‬כאטשיג די‬
‫פשוטע טעם איז געווען‪ ,‬ווייל די נתיבות שלום איז שוין געווען אן‬
‫עלטערע איד‪ ,‬און ר"א האט נאך געהאט א פעך‪-‬שווארצע בארד‪.‬‬
‫די ווארט גייט‪ ,‬אז דער נתיבות שלום האט זיך אויסגעדריקט‪,‬‬
‫אז וויבאלד חסידים האבן געמאכט אזא טראסק פון די‬
‫חיצוניות'דיגע מלבושים ‪ -‬האט דאס געשאדט צום פנימיות‪.‬‬
‫ווייל מ'איז שוין געווארן ביזי מיט חיצוניות'דיגע נארישקייטן‪.‬‬
‫דערפאר האבן זיך די סלאנימע אנגעטון מער 'מאדערן'‪ .‬זיין זון‬
‫אבער [אן איידעם אין וויזשניץ‪ ,‬און א שטיקל 'פרומער' פאר‬
‫זיך]‪ ,‬האט צוביסלעך אנגעהויבן צוריקברענגען פרומע לבושים‬
‫צו סלאנים זאגנדיג אז היינט צוטאגס מאכן שוין די סלאנימע‬
‫צו א גרויסע עסק פונעם 'נישט מאכן אן עסק' פון די לבוש‪ ...‬און‬
‫אויב אזוי‪ ,‬איז שוין צייט פאר א יוטירן‪.‬‬
‫למעשה ציט דער שווארצער א ריזיגער פרעמדער ציבור‪,‬‬
‫כאטשיג רוב מקוריות'דיגע סלאנימע זענען געבליבן ביים נתיבות‬
‫שלום‪ .‬דער שווארצער געט זיך אפ מיט זיינע יונגעלייט‪ ,‬און‬
‫זייענדיג א לוחם נגד הכבוד ווערן אסאך פרעמדע געשוואוירענע‬
‫חסידים זיינע [דאס זעט זיך אן אינעם מספר אמעריקאנע וואס‬
‫זענען געווארן שווארצע סלאנימע‪ .‬און קיין ווייסע איז קיינער‬
‫נישט געווארן]‪ .‬נאך א טעם איז‪ ,‬זיין ישיבה אין בני ברק וואס‬
‫כל באיה ‪-‬כמעט‪ -‬ישארו ביני עמודי דחסידותא דסלאנימותא‪.‬‬
‫והטעם כנ"ל‪ ,‬ער געט זיך מורא'דיג אפ מיט בחורים וואס קומען‬
‫אן אהין‪.‬‬
 ‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪117......................................................................................................................‬‬

‫שטעקן דערפאר און ליידן רדיפות‪ ,‬ווייזט אויף א העלדישער און‬ ‫גיין צום כותל ביז משיח'ס טאג! היפוך פון וואס ער האט אים‬
‫געהויבענער גייסט‪ ,‬צו וואס יעדער רעכדענקיגער מענטש דארף‬ ‫געזאגט אפאר טעג פריער‪ .‬טענה'ט דער מוזשאיער‪ ,‬אז ער האט‬
‫שטרעבן צוצוקומען‪.‬‬ ‫גוט געקאנט דעם פעטער ז"ל‪ ,‬מיטן הייסן טעמפער ואש קודש‬
‫דיליה‪ ,‬און דערפאר האט ער פארשטאנען אז זיין אויסדריק‬
‫דאס זעלבע איז מיט זיין ארויס גיין קעגן חלקים פונעם זהר‪ ,‬צו‬ ‫ביים של"ס תורה איז געווען מתוך ריתחא‪ ,‬ארויסצוברענגען די‬
‫זיינע מיינונגען זענען ריכטוג מאכט נישט אויס‪ ,‬דער עצם פאקט‬ ‫חומר הענין בעיניו‪ ,‬אז ער מיינט דאס ערנסט‪ .‬עד הסוף‪ .‬אבער‬
‫אז ער האט זיך געוואגט צו טשעלענדזשן א זאך וואס איז געווען‬ ‫נישט אז ער האט געמיינט פשוטו כמשמעו‪ ,‬ווייל ווען ער האט‬
‫פארהייליגט ביי כלל ישראל און נאך דערצי ארויס גיין קעגן דעם‬ ‫גערעדט צו אים ביישוב הדעת‪ ,‬האט ער אים ממש געזאגט דאס‬
‫בפומבי‪ ,‬כאטש עס האט אים קיין כבוד נישט געברענגט‪ ,‬דארף‬ ‫פארקערטע‪.‬‬
‫זיין פאר אונז א מוסטער‪.‬‬
‫דערפאר האט ער מחליט געווען אז נאך פערציג יאר‪ ,‬וואס ער‬
‫און פון די אנדערע זייט מטבע‪:‬‬ ‫האט זיך אליינס פארגענומען נישט צו גיין צום כותל‪ ,‬וועט ער‬
‫דער הייליגער צדיק קדוש וטהור רבינו הגדול שלמה העלבראנץ‬ ‫גיין בהסכמת סאטמערע רב! צום כותל‪ .‬ופקע מעיקרא קושיא‬
‫אדמו"ר מלב טהור ד'רימנוב שליט"א‪ ,‬איז אויך באוואוסט מיט‬ ‫אלימתא דא 'מעיקרא מאי קסבר ולבסוף מאי קסבר'‪...‬‬
‫זיין מלחמת קודש אנטקעגן די עסטעבלישמענט‪ ,‬ווי ער ליידט‬ ‫און איצטער סאטמארע חסידים‪ ,‬האט איר זיך אויף וועם צו‬
‫צאם רדיפות סיי פון רבנים און סיי פון די רעגירונג‪ ,‬און איז אויך‬ ‫פארלאזן‪ ,‬אז אפילו לדעתו של הויוא"מ‪-‬דבר"י‪ ,‬מעג מען שוין‬
‫געווען געצווינגען אפאר מאל צו נעמען דעם וואנדער‪-‬שטעקן‪,‬‬ ‫גיין צום כותל‪...‬‬
‫אין ליכט פון די רדיפות אנטקעגן זיין הייליגע ארבעט‪.‬‬
‫און כ'רעד נישט אריין צו ער איז גערעכט צו נישט‪ ,‬דער פאקט‬
‫אז ער איז גרייט צו ליידן אזויפיל צוליב וואס ער האלט איז‬
‫ריכטיג‪ ,‬ווייזט אויף א העלדישער געהויבענער גייסט‪ ,‬צו וואס‬
‫יעדע רעכטדענקענדע מענטש דארף שטרעבן צוצוקומען‪.‬‬ ‫היסטארישע אספעקטן‬
‫וכהנה וכהנה רבות פון שרפי מעלה‪ ,‬א שטייגער ווי דער הייליגער‬
‫צדיק פון וואודרידזש‪ ,‬מורינו ורבינו יצחק לעבאוויטש שליט"א‪,‬‬
‫וואס האט אויך אויפגעגעבן אזויפיל כדי אנצוגיין מיט זיין אמת‪.‬‬
‫און ווער רעדט נאך פונעם שרף‪ ,‬דער קדוש וטהור ר' משה בער‬
‫בעק שליט"א‪ ,‬וואס ליידט צאם אזויפיל אבער ער געבט נישט‬ ‫רבי יעקב עמדין און זיינע מערכות‪.‬‬
‫אויף ח"ו קיין כלשהו פון וואס ער האלט אלס ריכטיג‪ .‬ומשנהו‬
‫הדומה לו דער לוחם מלחמת ה' מיט א ברען‪ ,‬דער געהויבענער‬ ‫דער שטארקייט פון דעם יעב"ץ איז נישט דוקא זיינע צפעציפישע‬
‫איד ר' משה הירש זצוקללה"ה‪ ,‬וואס ‪ -‬אפגעזען צו זיינע שיטות‬ ‫מיינונגען‪ ,‬און נישט מיט דעם דארפסטו זיך אידענטיפיצירן‪ .‬זיין‬
‫זענען גערעכט ‪ -‬איז געגאנגען באש ובמים פאר זיינע שיטות אין‬ ‫גרויסקייט מיט וואס מיר אלע דארפן זיך אידענטיפיצירן איז זיין‬
‫השקפת התורה‪.‬‬ ‫דרייסטקייט צו טשעלענדזשן שטאטוס קווא‪ ,‬זיין ערנסקייט‬
‫דערמיט‪ ,‬און זיין ולא תגירו בפני איש‪ ,‬איינמאל ער האט געהאלטן‬
‫***‬
‫עפעס פאר ריכטוג אדער נישט‪ ,‬האט ער זיך נישט דערשראקן צו‬
‫און ניין‪ ,‬כ'בין ח"ו נישט מדמה דער אמת'ער צדיק הגה"ק‬ ‫גיין קעגן די גאנצע וועלט‪.‬‬
‫היעב"ץ מיט די אויבנדערמאנטע 'צדיקים'‪ .‬כ'בין נישט מדמה‬
‫צו ער איז טאקע געווען גערעכט מיטן זיך ארויס שטעלן אזוי‬
‫זיינע מערכות לש"ש‪ ,‬מיט זייערע שיטות און מלחמות‪ .‬לא ולא‪,‬‬
‫שארף קעגן דעם ר"ר יונתן‪ ,‬איז שווער צו זאגן‪ ,‬אבער דער פאקט‬
‫לא מיניה ולא מקצתיה‪.‬‬
‫אז ער האט זיך דערמיט ארויס געשטעלט קעגן דעם גאנצן‬
‫נאר אזויפיל יא‪ ,‬ווען מענטשן ווערן נתפעל פון אזויגערופענער‬ ‫עסטעבלישמענט און אפילו קעגן די רעגירונג וועלעכע האט‬
‫צדקות וויבאלד מ'איז מקריב אזויפיל פאר זייערע עקרונות‪ ,‬איז‬ ‫געשטיצט ר' יונתן‪ ,‬און געווען גרייט צו נעמען דעם וואנדער‬
‫‪......................................................................................................................118‬םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה‬

‫ומאידך‪ ,‬זיין מערכה קעגן דער רבי ר' יונתן איז אלע יארן געווען‬ ‫צייט אריינצוקלערן צו די סיבה פון זייער הקרבה איז‪ ,‬וויבאלד‬
‫אנגענומען אלס אומריכטיג‪ ,‬אבער לעצטערע מחקרים צווייפלען‬ ‫זיי קענען פשוט נישט מקבל זיין וואס זיי קוקן אן פאר שקר‪,‬‬
‫אין איר אומריכטיגקייט [און כ'גיי דערווייל נישט ווייטער רעדן‬ ‫אדער די סיבה איז גאר וויבאלד זיי זענען קיצוניות'דיגע מענטשן‬
‫פון דעם בעז"ה]‪.‬‬ ‫וואס געבן נישט קיין דין וחשבון פאר מענטשן‪/‬מענטשהייט‪ ,‬ווען‬
‫ס'קומט צו וואס זיי האבן דיסיידעט‪.‬‬
‫זיין מערכה איבער דעם זוהר‪ ,‬איז אלס געווען אנגענומען‬
‫אין מחקר אלס היבש ריכטיג‪ ,‬און אין די היימישע קרייזן אלס‬ ‫לאמיך עס בעסער ארויסברענגען‪ :‬צו איז זייער 'ארויסגיין‬
‫אומריכטיג‪.‬‬ ‫אנטקעגן די עסטעבלישמענט' א ראי' אויף אן אידעאלן הקרבה‬
‫פארן אמת‪ ,‬אדער איז עס א ראי' אויף א קיצוניות'דיגן נאטור‬
‫פון א מענטש‪ ,‬דהיינו איינער וואס איז בטבעו א קריטיקירער‪ ,‬א‬
‫שטיקל פעסעמיסטישער‪ ,‬קיצונית'דיגער כאראקטער‪.‬‬
‫צומאל טרעפט מען א מענטש‪ ,‬וואס האט א געוויסע שיטה‬
‫השתלשלות החילוניות‪.‬‬ ‫נגד מישהו או משהו‪ ,‬און איז מיט דעם אידענטיפיצירט אלס‬
‫'אנטי‪-‬אסטעבלישמענט'‪ .‬דאס קען ווערן אנגערופן הקרבה‬
‫‪ .1‬שפינאזא ווערט נישט פאררעכנט אלס דער ערשטער‬ ‫למען האמת‪ .‬אבער ווען מען טרעפט א מענטש וואס איז כסדר‬
‫פרייער איד‪ .‬נאר אלס ערשטער פרייער דענקער און פילאזאף‪.‬‬ ‫פארנומען מיט מערכות‪ ,‬אזעלכע 'אנטי' סארטן מערכות‪ ,‬דאן‬
‫‪ .2‬בשעתו איז כמעט נישט געווען קיין פרייע אידן‪ .‬דאס האט‬ ‫איז דאס גאר עפעס אנדערש‪ .‬ס'נעמט נישט אוועק צדקות‬
‫זיך אנגעהויבן בערך בזמנו של רמבנ"ן [משה מענדלסאהן]‪,‬‬ ‫און יראת שמים‪ ,‬אבער ס'נעמט גענצליך אוועק די בליק פון “א‬
‫בעיקר בתקופת תלמידי תלמידיו ‪ -‬אויף א מאסנשטאב‪.‬‬ ‫העלדישער און געהויבענער גייסט‪ ,‬צו וואס יעדער רעכדענקיגער‬
‫מענטש דארף שטרעבן צוצוקומען"‪ ,‬כלשונך‪.‬‬
‫‪ .3‬פון די צייטן‪ ,‬איז כמעט נישט געבליבן קיין אידן בכלל‪ .‬רוב‬
‫זענען געהעריג נטמע געווארן בין האומות‪ ,‬חוץ פון געציילטע‬ ‫כ'בין נזהר נישט צו רעדן צו שארף‪ ,‬אבער גיי אלס נאך דעם‬
‫וואס זענען געווען אייניקלעך פון בארימטע משכילים‪ ,‬וואס‬ ‫פונקט‪ :‬איז ער א קריטיקירער ביי נאטור‪ ,‬וואס זעט כסדר וואס‬
‫האבן זיך אנגעהאלטן צום שורש‪ .‬אבער רוב זענען היינט בכלל‬ ‫טויג נישט‪ ,‬וואס מ'דארף טוישן‪ ,‬אנטקעגן וועם מ'דארף פירן‬
‫נישט קיין אידן‪.‬‬ ‫מערכות‪ ,‬אדער האט ער אן איינמאליגן נושא מיט וואס ער‬
‫קריטיקירט אנדערע אויפן חשבון פון זיין כבוד אלס אויבנאן איד‬
‫‪ .4‬די פרייע אידן היינטצוטאגס‪ ,‬זענען ע"פ רוב נישט פריי‬ ‫פונעם עסטעבלישמענט‪ .‬ווען ס'מאכט זיך נאר אמאל אמאל‪,‬‬
‫לענגער ווי ‪ 100-150‬יאר‪ .‬און אפילו פון זיי‪ ,‬זענען רוב פריי‬ ‫איז דאס טאקע א צייכן אויף “א העלדישער און געהויבענער‬
‫געווארן צווישן די צוויי וועלט מלחמות‪ ,‬ווען השכלה ושאר מרעין‬ ‫גייסט‪ ,‬צו וואס יעדער רעכדענקיגער מענטש דארף שטרעבן‬
‫בישין האבן זיך פארשפרייט אויף א מאסנשטאבליכן פארנעם‪.‬‬ ‫צוצוקומען"‪ ,‬אבער ווען איינער איז א קיצוני ביי נאטור‪ ,‬זאל ער‬
‫בעפאר דעם איז עס נישט געווען אזא נחלת הכלל‪.‬‬ ‫זיין א צדיק אמת‪ ,‬א עניו צנוע‪ ,‬און זאל ער אריינהויבן רדיפות און‬
‫‪ .5‬און צום לעצט‪ ,‬א ציפ‪ :‬ווען נישט די טריפה'נע מדינה‪ ,‬וואלטן‬ ‫ער זאל זיך נישט לאזן ‪ -‬כ'גיי נישט שטרעבן צוצוקומען צו דעם‬
‫רוב פרייע אידן שוין היינט געווען גוים גמורים‪ .‬אזויווי ס'איז‬ ‫'העלדישן געהויבענעם גייסט'‪.‬‬
‫געשען מיט די אייניקלעך פון די ערשטע משכילים‪/‬פוקרים‪.‬‬ ‫ואם תפסתי לשון שאינה של כבוד‪ ,‬הנני מסתייג בכל נימה של‬
‫און אזויווי ס'איז געשען מיט רוב אידן וואס זענען אנגעקומען‬ ‫זלזול ח"ו בגדו"י‪ .‬ס'איז בבחינת 'תורה היא‪ ,‬וללמוד אני צריך'‪,‬‬
‫קיין אמעריקע ‪ 100‬יאר צוריק‪ .‬נאר וויבאלד ס'איז דא א 'חממה'‬ ‫וכדברי מרן החזו"א שצריך להבין במעלת גדו"י באמת‪ ,‬וד"ל‪.‬‬
‫פאר אידן‪ ,‬א אייגענע מדינה‪ ,‬איז אסימילאציע אויף גאר א‬
‫נידעריגע שטאפל‪ ,‬און אזוי אויך איז דא מסורה'דיגע זאכן וואס‬ ‫***‬
‫לאזן איבער א שטעמפל ביי יעדע פרייע איד אין מדינת ישראל‪.‬‬ ‫אינטרעסאנט אנצומערקן איז‪ ,‬אז זיין מערכה קעגן ספר‬
‫און דערפאר איז דארט פארהאנען חוזרים בתשובה אויף אזא‬ ‫חמדת הימים איז אלע יארן געווען אנגענומען אלס ריכטיג‪,‬‬
‫גרויסע פארנעם‪ ,‬אנדערש ווי ביי רוב אנדערע מקומות וואו אידן‬ ‫אבער לעצטערע מחקרים צווייפלען אין איר ריכטיגקייט‪.‬‬
‫וואוינען‪[ .‬פארשטייט זיך אז כ'רעד נישט פון וויפיל אידן זענען‬
‫םירופיס ‪,‬םש ישנא ‪,‬עיראטסיה ‪119......................................................................................................................‬‬

‫צונץ מיטן ביקורת המקרא‪ ,‬שי"ר [שלמה יודא ראפאפארט‪,‬‬ ‫אפגעפארן דורך די מדינה‪ ,‬צו דורכן רעיון הציוני‪ ,‬צו דורכן מדינה‬
‫איידעם ביים קצות] וואס איז א קאנטערווערסיעלע פיגור פאר‬ ‫זעלבסט]‪.‬‬
‫זיך‪ ,‬יש"ר [יצחק שמואל רג'יו] מגוריציא שפייענדיג אויף גאט‪,‬‬
‫שד"ל [שמואל דוד לוצאטו] מיט זיין צעמישטע אגענדע איבער‬
‫אמיתת דברי הנביאים און גדולי הראשונים‪ ,‬ענד די ליסט קען‬
‫גאו אן ענד אן‪.‬‬
‫דאס איז געווען די עיקר חורבן ‪ -‬דורך אויפקלערן און זאפטיגע‬ ‫ספרי המשכילים‪.‬‬
‫ליצנות מכל היקר והקדוש‪ ,‬אדער אין בעסטן פאל מיט בלבול‬
‫און צומישטקייט וואס זיי האבן אריינגעברענגט ‪ -‬און נישט די‬ ‫ס'איז טאקע געווען נאוועלן און זיסע מעשה'לעך פארפאסט‬
‫פשוטע מעשה ביכלעך‪.‬‬ ‫דורך משכילים‪ .‬די באקאנטע זענען‪ :‬שלום עליכם [זיין ריכטיגע‬
‫נאמען‪ :‬שלום פסח ראבינאוויטש]‪ ,‬מענדלע מוכר ספרים [זיין‬
‫ריכטיגע נאמען‪ :‬שלום יעקב אבראמאוויטש]‪ ,‬שלום אש‪ ,‬יודא‬
‫לייב פרץ‪ ,‬ועוד‪ .‬און אזוי אויך ‪ -‬און אין א געוויסע הינזיכט אסאך‬
‫שטערקער ‪ -‬נאוועלן געשריבן אויף לשון הקודש‪ ,‬בעיקר דורך‬
‫שאול טשערניחובסקי‪ ,‬יל"ג‪ ,‬און זאגאר דער גאר בארימטער‬
‫שרייבער פון רוסלאנד אברהם מאפו‪ ,‬וואס זיינע כתבים ומליצות‬
‫זענען פאראייביגטע מייסטער ווערק‪.‬‬
‫אבער ספרי השכלה האבן געווענדליך געמיינט סאך טיפערס פון‬
‫דעם‪ .‬אנגעהויבן דורך די צייטונגען א שטייגער ווי המאסף‪ ,‬ביכורי‬
‫העתים‪ ,‬ביכורי השנה‪ ,‬כרם חמד‪ ,‬הצפירה‪ ,‬המגיד‪ ,‬המליץ‪ ,‬הכרמל‪,‬‬
‫השילוח‪ ,‬און נאך‪ .‬וואו שרייבערס און דענקערס‪ ,‬מדקדקים און‬
‫היסטאריקער‪ ,‬לצים און ראדיקאלן‪ ,‬האבן געטראפן א פונדק‬
‫אחד ארויסצוברענגען אלע זייערע געדאנקען און חידושים‪ ,‬וואס‬
‫זענען בדרך כלל נישט געווען אין איינקלאנג מיטן מסורה‪ ,‬אדער‬
‫גאר האבן זיי געהאקט שטיקער אויפן מסורה [געוואנדן לויטן‬
‫צייטונג‪ ,‬און אין וועלכן תקופה]‪.‬‬
‫ווי אויך זענען געווען די היסטאריקער‪ ,‬א שטייגער ווי צבי‬
‫גרעץ מיטן דברי ימי ישראל‪ ,‬אייזיק הירש ווייס פון וויען מיטן‬
‫דור דור ודורשיו‪ ,‬שמעון דובנוב מיטן דברי ימי עם עולם‪ ,‬און נאך‪,‬‬
‫וואס האבן פארשריבן היסטאריע כאוות נפשם ‪ -‬פארשטייט זיך‬
‫אראפלייגנדיג ראשונים אחרונים ואפילו חכמי התלמוד אין נישט‬
‫אזא בא'טעמ'טן בליק‪.‬‬
‫דערנאך זענען געווען מחברי ספרים‪ ,‬א שטייגער יל"ג [יודא‬
‫לייב גארדאן] וואס פלעגט טרייבן ליצנות דורך זיינע שירים און‬
‫מעשיות‪ ,‬יוסף פערל מיט זיין מגלה טמירין האקנדיג שטיקער פון‬
‫די מושג חסידות‪ ,‬נה"ו [נפתלי הירץ וויזל] מיט זיין דברי שלום‬
‫ואמת פרובירענדיג אוועקצושטעלן א נייעם חינוך מאוומענט‪,‬‬
‫יב"ל [יצחק בער לעווינסאן] מיט זיינע אויפקלערערישע‬
‫חיבורים איבער חכמת התלמוד והמסתעף‪ ,‬אחד העם מיט זיין‬
‫ציוני'סטישע וויזיע‪ ,‬מאיר לעטטעריס מיט זיין דקדוק‪ ,‬יו"ט ליפמן‬
‫חלק ג'‬

‫פיוטים‬
‫וחרוזים‬
‫‪..............................................................................................................................................122‬םיזורחו םיטויפ‬

‫לבי קרוע‬

‫ווען די דריי‪-‬פיר אידן זענען גע'הרג'עט געווארן דורך צוויי אראבער ימ"ש‪,‬‬
‫אימיטן דאווענען‪ ,‬אין הר‪-‬נוף‪ ,‬האב איך געשריבן דעם שטיקל‪:‬‬

‫לבי קרוע‪ ,‬ועיני דומעות‪.‬‬

‫איך ימצאו שרוע‪ ,‬ביום הזוועות‪.‬‬
‫ועל התגלמות הרוע‪ ,‬אזעק בשוועות‪.‬‬
‫מי יטרף ומי ינוע‪ ,‬ובתפלה עוד שפתם נעות‪.‬‬

‫אבינו מלכינו‪ ,‬אם נחשבנו כצאן טבחה‪.‬‬

‫תפן אל צעקתינו‪ ,‬ואל תתננו בידי בן השפחה‪.‬‬
‫תמהר ותחיש לגאלינו‪ ,‬אז נקריב לפניך זבח ומנחה‪.‬‬
‫נקום נא שבעתיים נקמתינו‪ ,‬אז ימלא פינו שיר ושבחה‪.‬‬

‫החותם בדמע‪ ,‬בשומעי את שמע‪,‬‬

‫הרצח האכזרי‪ ,‬ומעי חמרמרי‪,‬‬
‫ומי לא יבקש וישאל‪ ,‬כלה אדום וישמעאל‪,‬‬
‫במהרה בימינו יגזר‪ - ,‬הקטן שש משזר‪.‬‬
‫םיזורחו םיטויפ ‪123.............................................................................................................................................‬‬

‫ישתבח שמך לעד‬

‫א היבש לעצטיגע 'מזמור לתודה' וואס כ'האב געשריבן פאר א פריינט‪ ,‬אן עוסק בצרכי ציבור באמונה‪.‬‬
‫מיסודו איז עס אויך געווען באזירט‪ ,‬אז דער אנהייב פון א יעדע שורה הייבט זיך אן מיט איין אות אין זיין נאמען‪ ,‬אבער כדי שלא‬
‫לגלות מי הוא ומי אני האב איך מטשטש געווען די אנהייב [פונעם צווייטן קטע]‪ ,‬און אזוי אויך געוויסע ווערטער אינעווייניג‪.‬‬

‫אילו פינו מלא שירה כים‪,‬‬ ‫י‪-‬ה את טובך עליו תהא גולל‪.‬‬ ‫ישתבח שמך לעד‪,‬‬
‫המלאכה לא היתה דים‪,‬‬ ‫***‬ ‫על כן שעל וצעד‪,‬‬
‫אם את ברכותינו לא נבלל‪.‬‬ ‫הוא הגבר אשר הוקם על‪,‬‬ ‫איש האשכולות פועל ועולל‪.‬‬
‫ל‪ ...‬פעל ופועל‪,‬‬
‫ידינו פרושות לאבינו שבשמים‪,‬‬ ‫לזאת מי פילל‪.‬‬ ‫חכמת אדם תאיר פניו‪,‬‬
‫מנהר היוצא מעדן תזרים מים‪,‬‬ ‫מעשיו הטובים קרוים בניו‪,‬‬
‫גשמי ברכה וטלל‪.‬‬ ‫והוא גלל האבן מעל הבאר‪,‬‬ ‫ובטובו מילא את החלל‪.‬‬
‫הגדיל עשה והוסיף פאר‪,‬‬
‫מאוצרך תשפיע ותמלאהו בטוב‪,‬‬ ‫ואת הדרך סלל‪.‬‬ ‫יראתו קודמת לחכמתו‪,‬‬
‫ועם שפע ברכות לרוב‪,‬‬ ‫וכתר שם טוב הולמתו‪,‬‬
‫לבורח מן הכבוד כמן הקלל‪.‬‬ ‫הן כל יקר ראתה עינינו‪,‬‬ ‫אין גומרים עליו את ההלל‪.‬‬
‫לב רחום הוא מחמד עוזנו‪,‬‬
‫קרב לנו יום המובחר והיפה‪,‬‬ ‫עצור לא נוכל במלל‪.‬‬ ‫אדני פז אדניו ועמודיו‪,‬‬
‫ובבנין ביהמ"ק נחזה ונצפה‪,‬‬ ‫לעזור לזולת שולח את ידיו‪,‬‬
‫במהרה בימינו בתוך הכלל‪.‬‬ ‫יזכה לרשת נחלת יעקב‪,‬‬ ‫ובים החסד הוא צולל‪.‬‬
‫יאסף תבואה מן הגורן ומן היקב‪,‬‬
‫כמוצא רב שלל‪.‬‬ ‫לו יאתה תהילה‪,‬‬
‫עליו נישא תפילה‪,‬‬
‫‪..............................................................................................................................................124‬םיזורחו םיטויפ‬

‫הם נסעו לתומם‬

‫ווען א הצלה מעמבער איז אומגעקומען אין א טראגישן עקסידענט‪ ,‬מיט זיין ווייב און צוקונפטיגער‬
‫איידעם‪ ,‬ה"י‪ ,‬בעפאר די ימי הדין‪ ,‬האב איך אראפגעשריבן מיינע געפילן [אזוי אויך אויף אידיש]‪:‬‬

‫אנא‪ ,‬אל נורא יושב מרומים‬ ‫האך רק בזאת חמת המלך‬ ‫אינני מוצא לנפשי‪,‬‬
‫שככה‬
‫המצא לנו מזור ותרופה‬ ‫מרגוע כנה‪.‬‬
‫כאשר הלכו שלשתם יחדיו‪.‬‬
‫מה אבקש‪ ,‬אך ורק לשלומים‬ ‫על כן הוספתי‪,‬‬
‫הנחשבנו לשפחה חרופה?‬ ‫כהנה וכהנה‪.‬‬
‫איך אעצור ברוחי‪ ,‬להיות‬
‫שותק‬
‫תנחמנו ותכלה קללות כולן‬ ‫הם נסעו בשמחה‪ ,‬הם נסעו‬
‫כאשר קרה אסון נורא ומר‬
‫לתומם‬
‫פעם אחת ולעולמי עולמים‬
‫החוט המשולש לא במהרה‬
‫וירד השטן לשטן בדרך‬
‫תשקה במים טהורים לאילן‬ ‫ינתק‬
‫ועכשיו יש כתמי דם‪ ,‬אהה‪,‬‬
‫קרב קץ‪ ,‬וקרבינו לאותם ימים‪.‬‬ ‫וש‪-‬די המר לי‪ ,‬מאוד המר‪.‬‬
‫והדרך שומם‬
‫נפלו והוכו שוק על ברך‪.‬‬
‫האם בזאת ניגש לשנה חדשה‬
‫להמליך ולייחד שם ה' הנכבד‬
‫אבל למה‪ ,‬למה ה'‪ ,‬תעשה ככה‬
‫כאשר הגה ברוחו הקשה‬
‫חרבו של מלאך ה' שלופה‬
‫ועל פני כל העם יכבד‪.‬‬ ‫בידיו‬
‫םיזורחו םיטויפ ‪125.............................................................................................................................................‬‬

‫אשב בדד כעם בודד‬

‫בקשתי‬ ‫וביממה‬
‫שטוחה‪,‬‬
‫דמעתי‬ ‫וביממה‬
‫לארוחה‪.‬‬
‫דמעתי לארוחה ואין מנחם‪,‬‬
‫דמעתי לארוחה ומי ירחם‪,‬‬
‫דמעתי לארוחה ואיך אלחם‪.‬‬
‫איך אלחם ורוחי נפולה‪,‬‬
‫איך אלחם הארד מצולה‪,‬‬
‫איך אלחם הארד שאולה‪.‬‬
‫הארד שאולה וקולי נעצרה‪,‬‬
‫הארד שאולה ורוחי נשברה‪,‬‬
‫הארד שאולה החלצתני מצרה‪.‬‬
‫הגלה נא‪ ,‬ופרוס חביבי עלי ‪-‬‬
‫את סוכת שלומך‪.‬‬
‫בלילה‬ ‫אבוד ביער דורך על קוצים‪.‬‬ ‫צעקת הלב‪ ,‬בו נדמה היחיד‬
‫לעם ישראל יושב בגלות ואינו‬
‫דורך על קוצים ודרדרים‪,‬‬
‫מוצא מרגוע ונוחם לנפשו‪.‬‬
‫בלילה‬
‫דורך על קוצים ממאירים‪,‬‬
‫דורך על קוצים דם משאירים‪.‬‬
‫אשב בדד כעם בודד‪,‬‬
‫אשב בדד כעם נודד‪,‬‬
‫דם משאירים בכל צעד‪,‬‬
‫אשב בדד כעם המחודד‪.‬‬
‫דם משאירים ואני נרעד‪,‬‬
‫דם משאירים ואני נמעד‪.‬‬
‫כעם המחודד ידבק לשוני‪,‬‬
‫כעם המחודד מלא יגוני‪,‬‬
‫אני נמעד עלי דרך‪,‬‬
‫כעם המחודד עני אני‪.‬‬
‫אני נמעד וכרוע ברך‪,‬‬
‫אני נמעד מרוב ארך‪.‬‬
‫עני אני וגווע כנער‪,‬‬
‫עני אני ומלא צער‪,‬‬
‫מרוב ארך במדבר שממה‪,‬‬
‫עני אני ואבוד ביער‪.‬‬
‫מרוב ארך ומקול דממה‪,‬‬
‫מרוב ארך בלילה וביממה‪.‬‬
‫אבוד ביער מבלי יועצים‪,‬‬
‫אבוד ביער בסבך העצים‪,‬‬
‫בלילה וביממה ללא מנוחה‪,‬‬
‫‪..............................................................................................................................................126‬םיזורחו םיטויפ‬

‫על משכבי בלילות‬

‫על משכבי בלילות‪ ,‬טרם אתן שינה לעיני ותנומה לעפעפי‪ ,‬נתתי דרור לתחושותי ורגשות המיית הלב‪ ,‬ומחשבותי תפוס‬
‫שרעפים‪ ,‬או אז נתתי אל לבי געגועי נפשי‪ ,‬שאגת רוחי‪ ,‬וצעקת נשמתי‪ .‬הוי! אהה! אוי לו לבן שגלה מעל שולחן אביו‪.‬‬
‫ותידד שינתי עד כי ארגיש קול נהי נשמע בתוכי‪ ,‬קול קורא לאלוקיו‪ ,‬קול מבשר ואומר‪ :‬קול דודי‪ ,‬הנה זה בא?!‬
‫האמנם?! איה מקום כבודו‪ ,‬איה אלוקי‪ ,‬אשפוך לפניו שיחי והרגשתי לפניו אגיד! אבל גם כי אזעק ואשוע סתמו‬
‫דרכיו ונסתרו הילוכיו‪ .‬הד קולי ישמע למרחוק‪ ,‬אבל אין בת קול עונה לי‪ ,‬הבת קול מוסתרת אצל הר חורב‪.‬‬

‫לאן פנה דודי‪ ,‬הלך ישעי ופנה‬ ‫על משכבי בלילות‪ ,‬עיני דומעות‬ ‫לשוני עט סופר מהיר‪ ,‬משכתי‬
‫כבודי‪,‬‬ ‫ונגלות‪,‬‬ ‫עטי ונתתי בו זכרון דברים‪:‬‬
‫מהקריב מנחה וזבחה‪.‬‬ ‫אף פקוחות לרווחה‪.‬‬ ‫זכרון לשאגה דומיה‪,‬‬
‫זכרון צעקה נסתרת‪.‬‬
‫איה דודי ואבקשנו‪ ,‬כזהב וככסף‬ ‫הראיתם בן אדם‪ ,‬אשר קולו לא‬ ‫זכרון לנפש פציעה‪,‬‬
‫אחפשנו‪,‬‬ ‫ישמע ונדם‪,‬‬
‫וזכרון לנשמה מתגעגעת‪.‬‬
‫אמצאהו וארנן בשיר ושבחה‪.‬‬ ‫ובלבו קול צווחה‪.‬‬
‫***‬
‫אלה הדברים אשר כתבתי‪ ,‬וחי‬
‫הגוף בבכי רותת‪ ,‬הלב דם שותת‪,‬‬ ‫בהם‪:‬‬
‫איילל כשה נתונה לטבחה‪.‬‬

‫כולכם רואים שיש אור חוזר‬ ‫הפיוטים שלי הם‪...‬‬

‫של חרוזים בקו 'שש משזר'‬ ‫א חתימה‪ ,‬אז די אויבנדערמאנטע שירים זענען‬
‫ארויס פון מיין קולמוס [דרך מליצה]‪.‬‬
‫על כן שימו עלי עטרה ונזר‬
‫הפיוטים שלי הם ולא של זר‬
‫כי כן בחכמתו אמר וגזר‪...‬‬
‫ואמליץ‪ :‬זכה נעשית לו עזר‬
 ‫חלק ד'‬

‫גראמען‪/‬‬
‫פאעזיע‬
‫‪...........................................................................................................................................128‬עיזעאפ‪/‬ןעמארג‬

‫אין דייעט אחר דייעט אלא‬

‫לרבות‬
‫'שישו מעי שישו'‪ ,‬איז שוין לאנג נישט אין סטייל‬
‫די בני מעים שלעפט זיך קוים‪ ,‬נאך א האלב מייל‪...‬‬ ‫מיר ווייסן פונעם כלל‪ :‬אין מיעוט אחר מיעוט אלא לרבות‪ .‬היות די‬
‫תורה איז א נצחי‪ ,‬מוזן מיר דאס מסביר זיין אויף די ענינים שבכל‬
‫דור ודור‪ .‬למשל‪ ,‬ווען מיר גייען אויף א דייעט און מ'געבט נישט‬
‫זיך צו קאנטראלירן‪ ,‬איז ער נעבעך נישט עיבעל‬ ‫אויף און מ'גייט נאכאמאל אויף א דייעט‪ ,‬דאן איז דאס בבחינת‬
‫"אין 'מיעוט' [דייעט בלע"ז] אחר 'מיעוט'‪ ,‬אלא לרבות"‪...‬‬
‫ביי א חתונה לויפט ער‪ ,‬גלייך צום 'סוויט טעיבעל'‬
‫ווער ס'וויל ארויסהאבן אונזער לעבנסשטייגער‪ ,‬האט דא בקצרה‬
‫און ביני לביני‪ ,‬כאפט ער אן אפיציעלן פרעס‬ ‫א טעימה קלה [שוין ווייטער עסן‪:]...‬‬
‫אין דעלי צו אין נשר‪ ,‬צו אין סוב‪-‬עקספרעס‪...‬‬

‫א‪.‬‬
‫ב‪.‬‬
‫הייסע טשולנט מיט קישקע‪ ,‬קוגל צוויי סארטן‬
‫ווען מ'וויל שוין גיין אויף דייעט‪ ,‬איז מרה כלענה‬
‫טשיז קעיק מיט קוכן‪ ,‬מיט טשאקלאד טארטן‬
‫'שבת היום‪ ,‬פסח היום'‪ ,‬אזויווי המן'ס טענה‬
‫שלישקעס און אויך סטעיק‪ ,‬מיט א שטיקל סושי‬
‫'מחר יהיה האות הזה'‪ ,‬געבט ער זיך א דערמאן‬
‫אוי ווי גוט און בע'טעמ'ט‪ ,‬אבער ווי שווער די קושי‪...‬‬
‫אבער מיר ווייסן דאך‪ ,‬אז 'יש מחר לאחר זמן'‪...‬‬

‫מען איז מענג דעם שבת‪ ,‬ומתן שכרה בצדה‬

‫ענדליך ווען ער האלט שוין‪ ,‬ביים שערי ה'דייעטע‬
‫'נותנים לו נחלה בלי מצרים'‪ ...‬בכל קנה המדה‬
‫ווייסט ער נישט וואס ווארט אים אפ‪ ,‬ביי דעם קטע‬
‫די בעקיטשע פלאצט‪ ,‬מרוב הצער זו הלחץ‬
‫דעות סותרות ער הערט‪ ,‬פון עטקינס און לאו קארב‬
‫אין ענדגילטיג פלאצט עס‪ ,‬מ'האלט ביי יחץ‪...‬‬
‫דר‪ .‬לידער ווער געדענקט‪ ,‬קעלאריס אזוי הארב‪...‬‬

‫א קרעכץ כאפט זיך ארויס‪ :‬אוי טאטע זיסע‬

‫פראוועט האלבע תעניתים‪ ,‬פולע גאלאנען וואסער‬
‫איין סעודה נאכן צווייטן ‪ -‬אוי שכינתא בגלותא‬
‫עיזעאפ‪/‬ןעמארג ‪129...........................................................................................................................................‬‬

‫שישו מעי שישו‪ ,‬פרייטס ענק קישקעלעך פרייטס‬ ‫גלוטען און טרענס‪-‬פעט‪ ,‬אויף דיר איך אסר‬
‫אויפן וואגשאל פון מצוות‪ ,‬מיט אלע פונט עטס גייטס‬ ‫אוי ‪' -‬קצתי בחיי'‪ ,‬מורמלט ער צו זיך שטיל‬
‫'כל המענג עס השבת'‪ ,‬באקומט גלייך א פאס‬ ‫ווען וועט זיך שוין ענדיגן‪ ,‬דעם גאנצן שפיל‪...‬‬
‫פונעם 'נחלה בלי מצרים'‪ ,‬מאכטס נישט קיין שפאס‪...‬‬

‫ג‪.‬‬
‫'יאכלו ענוים וישבעו'‪ ,‬אן אפט באנוצטער פסוק‬
‫מיין טאטע האט אמאל‪ ,‬דעם דר‪ .‬לידער אנגעטראפן‬
‫'והשתיה כדת אין אונס'‪ ,‬אוי ווי זיס און מתוק‬
‫האט אים מיין טאטע געזאגט‪ :‬אויף רחמי שמים טו האפן‬
‫לאמיר פון דעם פארשאלטענעם דייעט פארגעסן‬
‫ווייל איך בין אויפגעקומען מיט א דייעט‪ ,‬איינס אין די וועלט‬
‫ברענגטס נאר אריין‪ ,‬נאך א טעלער עסן‪...‬‬
‫די חוקים זענען גאר פשוט‪ ,‬און קאסט נישט קיין געלט‪...‬‬

‫דר‪ .‬לידער ווערט בלאס‪ ,‬און מיין טאטע טוט ווייטער שפינען‪:‬‬
‫דער געדאנק פונעם דייעט‪ ,‬אין איר נאמען טוט זיך געפונען‬
‫נישט נאר דאס‪ ,‬נאר עס טוט אפילו גראמען‬
‫"פרעס‪-‬לעס" דייעט‪ ,‬דאס איז איר נאמען‪...‬‬

‫דר‪ .‬לידער אטעמט אפ‪ ,‬און הייבט אן צו לאכן‬

‫מענטשן זענען גרייט צו טון‪ ,‬אלערליי זאכן‬
‫אבער אויפגעבן אויפן פרעסל‪ ,‬בשום אין אופן‬
‫נאר צאלן כל חללי דעלמא‪ ,‬עפעס א 'דייעט' צו קויפן‪...‬‬

‫ד‪.‬‬
‫קיינער וויל נישט דארפן‪ ,‬פארמינערן זיין שפייז‬
‫אבער קיינער וויל אויך נישט‪ ,‬גיין אויף עקסערסייז‬
‫מיר זענען חסיד'ישע אידן‪ ,‬ווער ס'פארשטייט פארשטייט‬
‫און לעקיך בראנפן איז חוב קדוש‪ ,‬העכסטנס 'נאך' א דייעט‪...‬‬
‫‪...........................................................................................................................................130‬עיזעאפ‪/‬ןעמארג‬

‫א פינסטערע נאכט‬
‫מיט רוימישע כוחות ווערט עס‬ ‫איך זע מיין שיינעם לאנד‬ ‫אום תשעה באב ביינאכט‪,‬‬
‫נישט פארגלייכט‬ ‫איבערגייענדיג די השתלשלות‬
‫ארץ ישראל עס לייכט‬
‫הדורות פון כלל ישראל‪ ,‬האט‬
‫איך דערקען קוים מיין שאנד‬ ‫זיך אויסגעריסן פון מיר די‬
‫דער הענקער טיטוס‬ ‫פאלגענדע וויי געשריי‪:‬‬
‫פונעם פינסטערן נאכט‬
‫כאפט א פליג אין זיין יאכט‬
‫אבער מיר דען העלפט‪-‬עס‬ ‫עס איז שווארץ און טינקל‬
‫מיין טייער לאנד ישראל‬
‫מיין געוויסן ווערט נישט לייכט‬ ‫אן אומעטיגן נאכט‬
‫זיצט רואיג און באוואכט‬
‫אירע לייט זענען פון שטאל‬ ‫איך באהאלט זיך אין ווינקל‬
‫אוי! שוין צוויי טויזענט יאר‬ ‫אינעם פינסטערן נאכט‬
‫פיל מיט שטאלץ און מאכט‬
‫צרות ווערן פאראורזאכט‬
‫בלוט בלבולים און רדיפות גאר‬ ‫מיינע געדאנקען צומישט‬
‫די הייליגע שטאט ציון‬
‫לענדער'ס טויערן פאר אונז‬ ‫איך זיץ און איך טראכט‬
‫צו מיין באוואוסטזיין דערגרייכט‬
‫פארמאכט‬
‫און דער ביהמ"ק טוט ציען‬ ‫אבער קלוגער ווער איך נישט‬

‫וואו דער שכינה האט פארבראכט‬ ‫אין דעם פינסטערן נאכט‬

‫די פארשעמונגען קעגן אידישע‬
‫לייט‬
‫שלעכטע בילדער שווימען‬ ‫זיסע בילדער פאר די אויגן‬
‫די שנאה די אפשיי און פאראכט‬
‫פארביי‬ ‫ווערן געבראכט‬
‫די קרייצצוגלער און ת"ח ות"ט‬
‫די רוימער פארפירן א שלאכט‬ ‫אבער וואס טוט דאס טויגן‬
‫גאט אין הימל צו נעמסטו אין‬
‫אכט‬ ‫אפילו די שטאלצע אידן שלאגן‬ ‫אין דעם פינסטערן נאכט‬
‫זיי‬
‫עיזעאפ‪/‬ןעמארג ‪131...........................................................................................................................................‬‬

‫און טרערן טוען רינען‬ ‫און ווען כ'קלינג דעם גלעקל אין‬ ‫שפאניע און פארטוגאל ווי הונט‬
‫גרויס פיין‬ ‫געטריבן‬
‫ווען וועט אפגעטון ווערן אונזער‬
‫שאנד‪.‬‬ ‫הער איך א ווידערקלאנג פון‬ ‫דער גוי שטענדיג ער לאכט‬
‫פינסטערן נאכט‬
‫און וואס איז פון די אידן געבליבן‬
‫פון שפאניע ביז וויניציע‬ ‫איך שפיר ווי איך ווער צוקראכט‬
‫אויב מיר זענען דיינע שאף‬
‫גירושים און אינקוויזיציע‬
‫געב שוין אבאכט‬
‫און א אידישע לאטע אויפן‬ ‫קאזאקן‪ ,‬פעטליורא‪ ,‬קישיניווע‬
‫ארעמבאנד‪.‬‬ ‫וועק אונז אויף פון שלאף‬ ‫פאגראמען‬
‫טראג אונז צוריק צום פראכט‬ ‫עס‪ .‬עס‪ .‬און ווערמאכט‬
‫די אויגן ווערן נאסער‬ ‫'שמע ישראל' שרייען אלע‬
‫צוזאמען‬
‫א קוואל פון וואסער‬ ‫און אין דעם פינסטערן נאכט‬
‫הימלען שפאלטן זיך‪ ,‬אלעס‬
‫ווען וועט זיך טוישן אונזער‬ ‫פון איין פסוק איך טראכט‪:‬‬
‫קייכט‬
‫צושטאנד‪.‬‬
‫השיבנו ה' אליך ונשובה‪,‬‬
‫חדש ימינו כקדם! ‪- - -‬‬
‫טאטע איך קען נישט מער‬
‫מיט ‪ ...‬מיטגעפילט‬
‫מיינע אויגן זענען פייכט‬
‫די סצענע אזוי שיין אפגעשפילט‬
‫די טרערן קייקלען זיך ס'איז אזוי‬
‫מיר קענען קוים דערגיין מיט‬
‫נספח‪.‬‬ ‫שווער‬
‫אונזער פארשטאנד‪.‬‬
‫א הארץ וואס בענקט‬ ‫ווען וועט זיך ענדיגן דער‬
‫פינסטערער נאכט‬
‫א פייגל שעפשעט שטיל‬ ‫א מח וואס געדענקט‬

‫מיר קומען אן צום ציל‬ ‫די שיינקייט פון אונזער הייליג‬

‫לאנד‪.‬‬ ‫ביזטו דארט באשעפער צו מיין‬
‫מיט אזעלכע סצענעס וועלן מיר‬ ‫געוויין‬
‫גיין העכער נאכאנאנד‪.‬‬
‫ווייל איך שפיר ווי איך פאל‬
‫א בילד טוט זיך שפינען‬ ‫אונמאכט‬
‫‪...........................................................................................................................................132‬עיזעאפ‪/‬ןעמארג‬

‫א פינסטערע טאג‬

‫אין ליכט פון דעם ביטערן טראגעדיע‪,‬‬

‫ווען א הצלה מאן וואס פלעגט ראטעווען‬
‫אוי טאטע‪ ,‬וואו איז די מידה כנגד‬ ‫טאטע‪ ,‬דאס הארץ ברענט און‬ ‫אנדערע‪ ,‬איז ליידער אומגעקומען מיט‬
‫מידה‬ ‫פלאקערט‬ ‫זיין ווייב און צוקונפטיגער איידעם‪ ,‬האב‬
‫איך מיך אראפגעזעצט וויינען‪ .‬וויינען‬
‫ער האט דאך געראטעוועט לעבנס‬ ‫איך שפיר ווי דאס הארץ אין מיר‬ ‫אויפן קיבאורד‪ ,‬וויינען מיט שווארצע‬
‫מיט אזויפיל פלאג‬ ‫נאגט‬ ‫טינט אויף ווייסע פאפיר‪ ,‬וויינען אויפן‬
‫און דא האט דער מלאך המות‬ ‫מיינע הרגשים ווערן איבערגעאקערט‬ ‫שווארצן טויט אינעם ווייסן טאג‪.‬‬
‫געכאפט א רקידה‬ ‫[ע"ד צעקת לבי ‪' -‬א פינסטערע‬
‫פארוואס איז ליכטיג‪ ,‬פארוואס עס‬ ‫נאכט‪.]'...‬‬
‫גע'שחט'ן דריי לעבנס אין דעם‬ ‫טאגט‪.‬‬
‫ביטערן טאג‪.‬‬
‫א‪.‬‬
‫טאטע‪ ,‬דאס זענען דאך דיינע קינדער‬
‫א חתן‪ ,‬אוועקגענומען פון כלה'ס‬ ‫איך זיץ און איך חלום און בין פארט‬
‫און צום קבר טוסטו זיי טראגן‬
‫לעבן‬ ‫וואך‬
‫דו ביזט דער לעשער‪ ,‬אויך דער‬
‫אוי‪ ,‬ווערטער ‪ -‬איך נישט פארמאג‬ ‫שטילערהייט איך שעפשע און זאג‬
‫צינדער‬
‫וואו איז דער טרייסט צו קענען געבן‬ ‫'ברוך דיין האמת' ‪ -‬קומט ארויס‬
‫וויאזוי האט געקענט אנהייבן טאגן‪.‬‬
‫זון‪ ,‬פארוואס האסטו געשיינט דעם‬ ‫גלייך‬
‫טאג‪.‬‬ ‫אין דעם ווייס‪-‬שווארצן טאג‪.‬‬
‫פארוואס‪ ,‬פארוואס‪ .‬איך פרעג‪:‬‬
‫פארוואס‬
‫אוי גאט‪ ,‬דו האסט אויסגעפירט‬ ‫'טאטע‪ ,‬גענוג שוין' ‪ -‬הער איך מיך‬
‫איך הער נאר א ווידערקול מיר נאך‬
‫האסט אונז אנגעכאפט ביים קראגן‬ ‫יאגן‬ ‫שרייען‬

‫די פרשת התוכחה האבן מיר‬ ‫דער האט געראטעוועט אנדערע אן‬ ‫וויפיל‪ ,‬וויפיל איז די שיעור פון קלאג‬
‫געשפירט‬ ‫קיין מאס‬ ‫וויפיל מאל גיי איך מיך פאר צער‬
‫ווען עס האט נעכטן געטון טאגן‪.‬‬ ‫וויאזוי האט נעכטן געקענט אנהייבן‬ ‫איבערדרייען‬
‫טאגן‪.‬‬ ‫הערנדיג בשורות איוב אין העלן טאג‪.‬‬
‫עיזעאפ‪/‬ןעמארג ‪133...........................................................................................................................................‬‬

‫איך‪ ,‬קליינער מענטש‪ ,‬פרעג נישט‬
‫שאלות‬
‫איך קען נאר ווייטאג אויסדריקן‬
‫איך קום כעני בפתח‪ ,‬בדלי הדלות‬
‫וויינען און שרייען‪ :‬גענוג שוין צו‬
‫פליקן‪.‬‬
‫וועלן מיר זיך גוט אפרעכענען מיר דיר‬
‫תחל שנה וברכותיה‪ ,‬א טיפע באדייט‬
‫אבער יעדעס יאר דאס חזר'ט זיך‬
‫איבער‬
‫ווערט‬ ‫וואס‬ ‫דער מעסעדזש‬
‫פארשפרייט‬
‫מ'דרייט אונז ווי מצות ביים שיבער‪.‬‬
‫גענוג הסתר פנים‪ ,‬באמת‪ ,‬שוין גענוג!‬
‫ביז די טרערן קוואלן וועלן‬
‫מיר וויינען און דאווענען שוין גענוג‬
‫יאר יערליך‬
‫הגיע עת דודים‪ ,‬ס'איז העכסטס צייט‬
‫ללא פלוג‬
‫וידע כל פעול כי אתה ה' אלקי ישראל‬
‫מלך‪.‬‬
‫איך וויל נישט זיין מטיח כלפי מעלה‬
‫***‬
‫אבער אונזער וועגווייזער משה האט‬
‫נ‪.‬ב‪ .‬צעקת הלב היא זו‪ ,‬ואינני צועק‬
‫על ה' כי אם אל ה'‪ ,‬וד"ל‪.‬‬
‫אונטער דיין שיינענדע מאסקע‬ ‫אבער מיר שפירן נאר דערדריקט‬
‫הרג'ענען דו טוסט‬
‫עס שטעכט אין מאגן‬
‫דערמאנסט מיר פונעם ריינעם אריער‬
‫אונזער נשמה צוריסן און צופליקט‬
‫ראסע‪.‬‬
‫פארן נעכטיגן טאג'ן‪.‬‬
‫קום ארויס מיט דיין טונקל‪ ,‬מיט דיין‬
‫פינסטערניש‬ ‫ב‪.‬‬
‫און טאטע‪ ,‬איך קען נישט פארגעסן‬
‫איך וועל דיר געבן אן אפשיי קוש‬
‫פון יענעם שרעקעדיגן ביטערן‬
‫און דיר ווייזן דעם אנדערן זייט טיר‪.‬‬ ‫פרייטאג צו נאכט‬
‫ווען די פייער צונגען האבן נפשות‬
‫געגעסן‬
‫פאלשער ליכט‪ ,‬הער אויף שיינען‬
‫משפחת ששון נהפכה לאבל‪ ,‬אן‬
‫ווייז ארויס דיינע שווארצע פארבן‬
‫אבידה פון אכט‪.‬‬
‫לאז מיר זיך גוט אויסוויינען‬
‫איך וויל זיין שטיל‪ ,‬אבער נשמתי‬
‫אפשטארבן‪.‬‬
‫צועקת‬
‫וויפיל טאטע‪ ,‬וויפיל גייסטו אונז‬
‫שלאגן?‬
‫ג‪.‬‬
‫נשמתי דועכת‪ ,‬אף נחנקת‬
‫און דו‪ ,‬מיין טייערע גאט‬
‫גייט שוין אמאל אמת'דיג טאגן?‬
‫פרימארגן שיין‪ ,‬פארשאלטן דו ביזט‬
‫געפרעגט דעם 'למה הריעות' שאלה‪.‬‬
‫צבוע‪ ,‬פארוואס באהאלסטו זיך אין א‬
‫ליכט‪-‬מאסע‬
‫‪...........................................................................................................................................134‬עיזעאפ‪/‬ןעמארג‬

‫די פארכמארעטע לבנה שיין‬

‫א שאטן שטעלט זיך‪ ,‬לאכט א בייזע געלעכטע ‪‎‬ר‬
‫וואס וויל ער‪ ,‬דער שט"ן דער שלעכטע ‪‎‬ר‬
‫גרויסהאלטערישע בליקן דורכן יאר צירקל‪ .‬מיט וואס זענען מיר‬
‫פארקלאפט איז די נשמה‪ ,‬פארצווייפלט אזו ‪‎‬י‬
‫ווער קען דאס אויסמאלן גענו ‪‎‬י‬
‫ש‬
‫לבנה כמארעס שמייכלט ראמאנטי ‪‎‬‬
‫ש‬
‫דו ביזט מער נישט רעלעוואנטי ‪‎‬‬
‫א נארישער אור חוזר פונעם זו ‪‎‬ן‬
‫שפאצירט ווי א קעניג‪ ,‬האט נישט קיין זי ‪‎‬ן‬
‫מיר זענען אלע ווי דער לבנ ‪‎‬ה‬
‫לאכן אדוכשפאצירנדיג א צירקל כל שנ ‪‎‬ה‬
‫איידל מאיעסטעטיש‪ ,‬אנע אייגענע שיי ‪‎‬ן‬
‫א טריף אין הארץ‪ ,‬יא‪ ,‬איך וויי ‪‎‬ן‬
‫פלאסטישע גופים‪ ,‬פאלשע מענטש ‪‎‬ן‬
‫וועם זאל איך לויבן‪ ,‬ליבן‪ ,‬און בענטש ‪‎‬ן‬
‫אליינס פארכמארעט אין מיין ווינק ‪‎‬ל‬
‫יא‪ ,‬ס'איז חושך‪ ,‬פינסטער‪ ,‬און טינקל‬
‫ווען וועט די זון צוריק אויפשיינען‬
‫ווען וועל איך ענדיגן וויינען?!‬
‫די לבנה‪ ,‬א פשוט'ע אור חוזר פונעם זון‪ ,‬שפאצירט ארום מיט‬
‫פשוט'ע מענטשעלעך אנדערש?!‬
‫ווען דער נפש קלאצט‬
‫א נשמה געזאנג שפראצ ‪‎‬ט‬
‫די נשמה עס לעכצ ‪‎‬ט‬
‫די הארץ מיט קרעכצ ‪‎‬ט‬
‫א געוויין‪ ,‬קול דממה דק ‪‎‬ה‬
‫מיט טיפע געגועים געמישט טאק ‪‎‬ע‬
‫די פינסטערע נאכט מיטשפיל ‪‎‬ט‬
‫אן אומעטיקייט אנגעפיל ‪‎‬ט‬
‫א קשיא הענגט אין חל ‪‎‬ל‬
‫פארוואס בין איך פארלאזט כשל ‪‎‬ל‬
‫א ווידערקול טוט זיך הער ‪‎‬ן‬
‫צו וועמען קען איך מיך קער ‪‎‬ן‬
‫א טויטער זעל‪ ,‬ארעם פון שפרא ‪‎‬ך‬
‫עפעס וויל ער‪ ,‬דערטאפט נישט די זא ‪‎‬ך‬
‫עיזעאפ‪/‬ןעמארג ‪135...........................................................................................................................................‬‬

‫די ראמאנטישע לבנה שיין‬

‫שטיל אן גערודער‬ ‫אבער‪ ...‬ס'איז פארט דא א מורא'דיגער מוסר השכל פאר מיר‬
‫פשוט'ע מענטשעלעך זעען דורכן לבנה‪.‬‬
‫פאל איך ביינאכט אנידער‬
‫אינעם בעט ‪ -‬א מידער‪.‬‬
‫ווי א תינוק בן שנה‬
‫פארלוירן ווי אן אלמנה‬
‫אבער דער לבנה שיין‬
‫קוק איך היפנאזירט אויפן לבנה‪.‬‬
‫אזוי איידל‪ ,‬שיין‪ ,‬און ריין‬
‫קוקט מיט ליבע אין פנים אריין‪.‬‬
‫א בילד אזוי פיקאנטיש‬
‫וואס איז מיר רעלעוואנטיש‬
‫זי טוט מיר דערמאנען‬
‫איר שמייכל אזוי ראמאנטיש‪.‬‬
‫אז וואספארא מצב איז פארהאנען‬
‫אפילו אין די טונקל טוט זי שיינען‪.‬‬
‫שיינט אזוי איידל‬
‫צארט ווי א מיידל‬
‫נאך א געדאנק וויכטיג‬
‫ניטאמאל איינגעוויקלט אין א קליידל‪.‬‬
‫זי זאגט מיר א טענה ריכטיג‪:‬‬
‫ווארט נאר צו‪ ,‬ס'ווערט באלד ליכטיג!‬
‫שיקט ליבליכע שטראלן‬
‫פון אירע ענדלאזע קוואלן‬
‫ליבע אינעם וועלט טוט פאלן‪.‬‬
‫‪...........................................................................................................................................136‬עיזעאפ‪/‬ןעמארג‬

‫א קאלטע 'הערבסט' טאג‪...‬‬

‫שווארץ ווערט דער טאג‪.‬‬ ‫דער גרויזאמער ווינטער רייסט אראפ בלעטער פון בוים‪ ,‬אבער‬
‫'אל תתייאש' ‪ -‬דאס קען זיין דיין גרעסטע טובה! און איר מוסר‬
‫השכל‪ ,‬פאר מענטשן וואס שפירן זיך ווי אפגעריסענע בלעטער‬
‫איר גייט פונעם בוים פאלן‬ ‫פון בוים‪.‬‬
‫אומגליקליך צום טויט‪,‬‬
‫און דער מלאך המות וועט שאלן‬ ‫א‪.‬‬
‫און ענקער צייט פון נויט‪.‬‬
‫גיי איך הערבסט אין גאס‬
‫ציה אריין פרישע לופט‪,‬‬
‫קיין מיתת נשיקה טוט נישט הערן‬
‫ס'פארוואלקנט און נאס‬
‫נאר א שווערע טויט וועט באגלייטן‪,‬‬
‫מיין נשמה מיך רופט‪.‬‬
‫אייער גרינע קאליר וועט רויט ווערן‬
‫דערנאך אויפן ערד זיך פארשפרייטן‪.‬‬
‫אומעטיג איז אין הארץ‬
‫פאר וועם זאל איך קלאגן‪,‬‬
‫שווארצע וואלקענעס מיט רעגן‬
‫ווען איך זע ס'ווערט שווארץ‬
‫וועט נאכפאלגן גרויסע שנייען‪,‬‬
‫און אין הארצן טוט נאגן‪.‬‬
‫מאראסטיג וועלן ווערן די וועגן‬
‫אין טיפן ערד וועט איר זיך דרייען‪.‬‬
‫איך כאפ א שמועס‬
‫מיט די בוים‪-‬בלעטער‬
‫שווארץ‪ ,‬אה שווארץ‪ ,‬אן קיין ליכט‬
‫איך בין מלא נגיעות‬
‫הייסע טרערן אויף מיינע באקן‪,‬‬
‫דאס זענען מיינע ווערטער‪:‬‬
‫נאך‪-‬וואס ברענגען א פאלשע באריכט‬
‫אין ברוינעם קבר טוט אייך איינפאקן‪.‬‬
‫בלעטל‪ ,‬בלעטל טייערע‬
‫איך שפיר דיין ווייטאג‪,‬‬
‫קומען צייטן קאלטע‪ ,‬נייערע‬
‫עיזעאפ‪/‬ןעמארג ‪137...........................................................................................................................................‬‬

‫וואס טיפער דו וועסט ווערן באגראבן‬

‫ב‪.‬‬
‫נאכדעם וואס דו וועסט פונעם בוים פאלן‪,‬‬
‫איר זעט קיין וועג ארויס‬
‫אלס גרעסערע שאנסן טוסטו האבן‬
‫אין ענקער שווערע צייט‪,‬‬
‫פון דיר זאל א נייע בוים שפראצן און שטראלן‪.‬‬
‫א סוד זאג איך ענק אויס‬
‫אין 'טבע הבריאה' ס'שטייט‪.‬‬
‫ג‪.‬‬
‫מיין שמועס מיט בלעטער‬ ‫א לאנגע צייט וועט לויפן‬
‫איז א שמועס צום מין אנושי‪,‬‬ ‫אפשר א האלבע יאר‪,‬‬
‫ס'קומט אמאל א וועטער‬ ‫אויף א וואונדערבארער אופן‬
‫א בייזע‪ ,‬און פול מיט קושי‪.‬‬ ‫וועט זיין 'תחיית המתים' גאר‪.‬‬

‫דער מענטש צאנקעט‬ ‫גרין וועט ווערן איבעראל‬

‫און ער פאלט אנידער‪,‬‬ ‫די ביימער וועלן שטיין מיט שטאלץ‪,‬‬
‫א צווייטער מאכט א באנקעט‬ ‫מיט א פעסטקייט פון שטאל‬
‫פון יענעמ'ס צרות מאכט לידער‪.‬‬ ‫וועט שטיין דער אומבויגזאמער האלץ‪.‬‬

‫ער זעט נאר וואלקענעס‬ ‫די בלעטלעך וועלן לאכן‬

‫שווארץ‪ ,‬אה שווארצע טעג‪,‬‬ ‫זיך דערמאנענדיג שווערע צייטן‪,‬‬
‫אלס פיינפולע צייטן ער קען‪-‬עס‬ ‫דער זון וועט ווארעם מאכן‬
‫זעט קיין ענדע אינעם געיעג‪.‬‬ ‫אן אנגענעמען וועטער פארשפרייטן‪.‬‬

‫ענדגילטיג שפירט אין די ערד‬ ‫בלעטעלע הער צו‬

‫יעדער טוט אים אנטרעטן‪,‬‬ ‫מיין לעצטע געדאנק‪,‬‬
‫ער טראגט קיין שום ווערד‬ ‫אסאך נוצן דערצו‬
‫'טוב מותי מחיי' טוט ער בעטן‪.‬‬ ‫נעם מיט אלס געשאנק‪.‬‬
‫‪...........................................................................................................................................138‬עיזעאפ‪/‬ןעמארג‬

‫וואס טיפער דו פאלסט‬ ‫ווארט נאר ווארט‬

‫האסטו גרעסערע שאנסן‪,‬‬ ‫ס'וועט קומען א טויש‪,‬‬
‫א שורש דו שפאלסט‬ ‫ווער נישט פארנארט‬
‫א שענערע בוים איינפלאנצן‪.‬‬ ‫פון א צייטווייליגע גערויש‪.‬‬

‫געדענק נאר געדענק‬ ‫וועסט פריש אויפבליען‬

‫די ווערטער די גראדע‪,‬‬ ‫שטיין שטארק און קראפטיג‪,‬‬
‫א פסוק איך מיט‪-‬שענק‪:‬‬ ‫איבערן זון זיך גליען‬
‫"כי האדם עץ השדה"!‬ ‫געבן פרוכט גאר זאפטיג‪.‬‬

‫***‬ ‫והביאור‪:‬‬
‫*אגב‪ ,‬כ'טראכט יעצט אז אפשר דערפאר איז דא דער אידישער‬ ‫נקודה ע"ג נקודה‪.‬‬
‫אויסדרוק‪' :‬לאמיר אנהייבן א נייע בלעטל'‪ .‬דהיינו‪ ,‬א פרישע‬ ‫קודם כל ‪' -‬אל תתייאש'‪ ,‬ווייל גלגל חוזר בעולם‪ .‬היינט אין‬
‫התחדשות כדרך ה'בלעטל'‪ .‬אבער ס'איז נאר ע"ד דרך הפלפול‪,‬‬ ‫בלאטע‪ ,‬מארגן א נייע *בלעטל [אגב‪ ,‬בלאטע‪-‬בלעטל‪.]...‬‬
‫ווייל פשוט פשט מיינט א 'נייע פעידזש' הנקרא 'בלאט‪-‬‬
‫בלעטל'‪[ ...‬אזויפיל איז יא מעגליך ע"ד ההשערה‪ ,‬אז ס'הייסט‬ ‫צווייטנס ‪ -‬וואס טיפער אין בלאטע אלס מער שאנסן פאר א‬
‫'בלאט‪-‬בלעטל' על שם די בלעטל פון בוים‪ ,‬וואס פון זיי פלעגט‬ ‫בעסערע פרישע אנהייב‪.‬‬
‫מען אויסארבעטן אמאליגע סארט פאפיר‪ .‬אדרבה‪ ,‬מי יודע פשר‬
‫אזוי ווערט געברענגט א שארפע טייטש אויפן פסוק‪ :‬שבע יפול‬
‫דבר?]‪.‬‬
‫צדיק וקם‪ .‬קודם כל ‪ -‬פשוט פשט‪ ,‬זארג דיך נישט פון די בלאטע‪,‬‬
‫ווייל צום סוף קומט דער קימה‪ .‬אבער די טיפע טייטש איז ‪ -‬שבע‬
‫יפול צדיק‪ ,‬און נאר דורכדעם איז דער 'וקם'‪.‬‬
‫עיזעאפ‪/‬ןעמארג ‪139...........................................................................................................................................‬‬

‫קאלטע סטעפעס‪...‬‬
‫דער אייזיגער ווינטער‪ ,‬שווארצע נעכט‪ ,‬געבן די הרגשה פון ביטערן ענדע‪ .‬אבער געדענק אז מארגן וועט צוריק ליכטיג זיין‪ .‬און וואס איז‬
‫מיט כלל ישראל?! ‪- - -‬‬

‫פליכט‪.‬‬ ‫שאקלן צווייגן‪,‬‬ ‫טונקעלע יארן‪,‬‬

‫א‪.‬‬
‫ווארימען זעהלן‬ ‫קעלטן שפיזיגע‬ ‫טוען נישט בייטן‬ ‫קאלט אין ביינער‬
‫ווארימען לייבן‪,‬‬ ‫פרירן און בייגן‪.‬‬ ‫נישט צוריקפארן‪.‬‬ ‫קאלט אומעטום‪,‬‬ ‫קא`לטע סטעפעס‬

‫מיר אויסוועהלן‬ ‫זענען‬ ‫קאלט‬ ‫פרירנדע נעכט‪,‬‬

‫שלעכטס טרייבן‪.‬‬
‫האפענונגס שטראלן‬
‫קעלטן אוועקפאלן‬
‫שנייען אפציען‪,‬‬
‫זון וועט שטראלן‬
‫וועטער'ן‬
‫ביימער בליען‪.‬‬
‫דודי ירד לגן‬
‫לנפשות כמהים‪,‬‬
‫כי 'שמש' ומגן‬
‫ה' א‪-‬להים‪.‬‬
‫***‬
‫מה טוב ומה נאה‪,‬‬
‫וכאן הבן שואל‪:‬‬
‫מתי אבוא ואראה‪,‬‬
‫'ובא לציון גואל'‪.‬‬
‫שיינען איז איר‬
‫ג‪.‬‬
‫זיך באווייזן‪,‬‬
‫טוען שאלן‬
‫אינעם‬
‫בייזן‪.‬‬
‫זון וועט קומען‬
‫זון וועט ווארימען‪,‬‬
‫אויפן שויס גענומען‬
‫פארוואגלטן‬
‫ארימען‪.‬‬
‫שיינען מיט פרייד‬ ‫אן איילבירט ביטער‬
‫שיינען מיט ליכט‪,‬‬
‫שיינען אן אפשייד‬
‫שטיינער‬ ‫זאג עפעס‬
‫קאלטע גופים‬
‫קאלט אבער שטום‪.‬‬ ‫וואס ביזטו שלעכט‪.‬‬
‫פרירנדע נשמות‪,‬‬
‫שנים רצופים‬
‫קיין ליבע פארהאן‬
‫מיעוטי איכות וכמות‪.‬‬ ‫ווינטן בלאזן‬
‫נאר שלאקס רעגן‪,‬‬
‫שאקלן ביימער‪,‬‬
‫זון אנע שיין‬
‫שטארקע פראסט‬ ‫ציטערן גראזן‬
‫פינסטערע וועגן‪.‬‬ ‫וואו אהין גיימער‪.‬‬
‫לאנגע נאכט‪,‬‬
‫פינסטער און פראסט‬
‫פ י נ ס ט ע ר ‪,‬‬ ‫אנע רחמנות‬
‫פארמאכט‪.‬‬ ‫ב‪.‬‬ ‫שניידט קעלט‪,‬‬
‫יאר נאך יאר‬ ‫שיינע מתנות‬
‫סקרוך און ציטער‬ ‫פארן וועלט‪.‬‬
‫באלד אן אלפיים‪,‬‬
‫כסדר פון פריש‪,‬‬
‫קומט דאס פאר‬
‫ווייסע טעפיכער‬
‫מנה אחת אפיים‪.‬‬
‫טרערן איך וויש‪.‬‬ ‫קומען שנייען‪,‬‬
‫וואס גיכער‬
‫שלעכטע צייטן‬
‫ווינטן אייזיגע‬ ‫סיביר'ע געשרייען‪.‬‬
‫‪...........................................................................................................................................140‬עיזעאפ‪/‬ןעמארג‬

‫דער דירות קריזיס‬

‫אבער למעשה מ'טוט זיך נישט רירן‬
‫יעדן טאג זאגט מען 'הגיע השעה'‬ ‫איך לאך און איך וויין‬
‫אבער דערווייל 'אין קץ לימי הרעה'‪.‬‬ ‫ווי נאריש און געמיין‬
‫שוין דורך אזויפיל יאר‬
‫צו די ווייבער קלאגט מען‪ :‬וואס ארט‪-‬דיך‬ ‫זיך נישט געריקט קיין האר‪.‬‬
‫ארויסצוקריכן פונעם מאמע'ס פארטוך‬
‫אבער ווען וועט מען שוין טאקע ארויס‬ ‫נאכאלס אינעם שמעלץ‪-‬טאפ‬
‫פון אונזער אייגן געמאכטע געטא'ס?!‬ ‫אן א אייגענעם דאך איבערן קאפ‬
‫ווער האט געמאכט א כישוף‬
‫החותם בצער ‪ -‬באין עזר‬ ‫אז אונז בלייבן אינעם סרוח'דיגן ישוב‪.‬‬
‫הצעיר שבחבורה ‪ -‬שש משזר‪.‬‬
‫נייע געגנטער מטוט שפעקולירן‬
‫עיזעאפ‪/‬ןעמארג ‪141...........................................................................................................................................‬‬
‫דזשוירסי סיטי‪...‬‬
‫וואו איז דאס אויפן מאפע‬
‫זיי'זשע אויף גארנישט מחפה‬
‫נעווער מיינד‪ ,‬ס'איז א שאד‬
‫פארוואס גייט מען נישט קיין לעקוואד‪.‬‬
‫און וואס איז שלעכט מיט עירמאנט‬
‫מקום רחבת ידים בזיל הזול ווי באקאנט‬
‫און באפאל מיר נישט מיט אינטריגעס און שטיקעס‬
‫אז דארטן וואוינען נאר באמעס מיט שטריקעס‪.‬‬
‫הרי ליפא הצדיק איז שוין אויסגעשפילט‬
‫און מיט נארמאלע מענטשן ווערט די געגנט‬
‫אנגעפילט‬
‫אנשטאטס זיך צו שפירן ווי חלק פון די 'מיירעס'‬
‫לאמיר שפירן א טעם אינעם 'חג החירות'‪.‬‬
‫ארויסגיין פון די ב"פ‪-‬וומס"ב חומה בצורה‬
‫דאן וועלן מיר זינגען שירה בשפה ברורה‪.‬‬
‫א גערויש און געטומל און געפילדער‬
‫מענטשן דיסקוסירן ‪ -‬די טענער ווערן ווילדער‬
‫מאסנווייז לאזן זיך ארויס שיירות‬
‫לויפן קיין דזשערסי סיטי כאפן דירות‪.‬‬
‫ווילאנג ס'נאך דא פאר ביליג צו באקומען‬
‫החכם עיניו בראשו טוט יעדער איינשטימען‬
‫"א מינוט" ‪ -‬שרייט מען צום יונגערמאן‬
‫איר שרייט אז ס'איז פון שטאט ממש א שפאן‪.‬‬
‫ווי אויך א שפאן אוועק פון אפסטעיט‬
‫זעט אויס ס'זיצט פונקט צווישן אלע שטעט‬
‫כ'וויל נישט ווארפן א שטיין אינעם 'בירא מיניה‬
‫שתית'‬
‫אבער‪' :‬אי מלכא אנא עד השתא אמאי לא קאתית'‪.‬‬
‫וואס טוט זיך פונקט יעצט ענדערן‬
‫אז מען קען אהין אריינוואנדערן‬
‫נאכמער‪ ,‬רבותי ‪ -‬הערט און שטוינט‬
‫איך ווייס נישט צו די געגנט איז באוואוינט‪.‬‬
‫‪...........................................................................................................................................142‬עיזעאפ‪/‬ןעמארג‬

‫ריטשקעלעך‬
‫מיט א לויטערע בליק איך פלעג‬
‫זען אין רוחניות איר שיינקייט‪.‬‬ ‫וואו הייבט מען אן?‪...‬‬
‫איך קען שרייבן און שרייבן‬
‫חדש ימינו כקדם‪ ,‬ווי א קליין קינד‬ ‫און ס'וועט כסדר איבערבלייבן‬
‫וואס באטראכט אלס אזוי ערליך‬ ‫נאך נושאים אויסצורייבן‬
‫פון מיינע 'פרייהייט' קייטן מיך אויפבינד‬ ‫איך ווייס נישט וואס אויסצוקלייבן‬
‫וועסטו זען ווי איך גלאנץ אזוי הערליך‪.‬‬ ‫און וואס וועלן אנדערע פארטרייבן‬
‫איך ווייס נישט וואו אנצוהייבן‬
‫טול קיסם? ‪ -‬טול קורה!‬ ‫טו מיר בנאמנות גלייבן‪...‬‬
‫פון קיין גאט‪ ,‬פון קיין בורא‪,‬‬
‫האט ער גארנישט מורא‪.‬‬
‫אפאר דאלער איז די סחורה‪,‬‬ ‫חדש ימינו כקדם‪.‬‬
‫פון דעם 'מנורה הטהורה'‪.‬‬ ‫צעקה הנערה ואין מושיע לה‬
‫טרעט אויף גופי התורה‪,‬‬ ‫דאס קומט מיר אין געדאנק‬
‫אבער רירט זיך נישט פון מסורה‪.‬‬ ‫חקור חקרה נשמתי וכשלה‬
‫אויף אים איז די שכינה שורה?‬ ‫און יעצט טוט מיר אלס באנק‪.‬‬
‫'נתמלא הבית כולו אורה'?‬
‫שרייטס צום שורש פורה‪:‬‬ ‫געב מיך צוריק די ריינע טעג‬
‫טול קיסם? ‪ -‬טול קורה‬ ‫די תמימות‪ ,‬דאס ציכטיגקייט‬
 ‫חלק ה'‬

‫מילי‬
‫דעלמא‬
‫‪..................................................................................................................................................144‬אמלעד ילימ‬
‫כל המהנה את חבירו הוא‬
‫'נהנה' תחילה‪...‬‬
‫אין יאר תשס"ז‪ ,‬ביי די זעקס און צוואנציג ‪ -‬א שארפע נומער‬
‫ביי א טיפישער חסיד'ישער בחור‪ ,‬האט ער זיך געטראפן מיט א‬
‫צוואנציג יעריגע מיידל‪ .‬ווי עס האט פאסירט מיט אלע אנדערע‪,‬‬
‫האט זי געקוקט מיט א קרום אויג אויף זיין געבויטער גוף‪ ,‬און אין‬
‫איינוועגס נתפעל געווארן פון זיין גוטסקייט און בא'טעמ'טקייט‪.‬‬
‫און דאן האט עס פאסירט ‪---‬‬
‫ב‪.‬‬
‫שלמה חיימאוויטש איז געווען זיין נאמען‪ .‬א הויכער‪ ,‬פעסט‬
‫צען יאר פריער‪ ,‬שנת תשנ"ז‪.‬‬
‫אין שפיטאל 'מעייני הישועה' אין בני ברק‪ ,‬איז פארגעקומען‬
‫א 'בלוט‪-‬דרייוו'‪ .‬אלע בחורים פון ישיבות‪ ,‬מיידלעך פון שולעס‪,‬‬
‫יונגעלייט פון כוללים‪ ,‬און פרויען פון הויז זענען געקומען טון‬
‫די געוואלדיגע חסד פון געבן בלוט‪ .‬דארטן איז דאס סאך מער‬
‫איינגעפירט און וויכטיג ווי דא אין אמעריקע‪ ,‬וויבאלד עס קומען‬
‫ליידער פאר פיל מאל מלחמות וואו מען נויטיגט זיך פאר בלוט‬
‫פאר די סאלדאטן אויף די שלאכטפעלדער‪ ,‬און דארט זענען‬
‫סאך מער מענטשן איבערצייגט צו געבן זייער בלוט‪ ,‬וויסנדיג אז‬
‫כמעט אייביג וועט א צווייטע איד נהנה זיין פון אים‪ ,‬און אפשר‬
‫וועט ער גאר ראטעווען א צווייטענ'ס לעבן‪ .‬וכל המציל נפש אחת‬
‫מישראל כאילו קיים עולם מלא‪.‬‬
‫שלמה חיימאוויטש איז אויך געווען פון די בחורים'לעך וואס זענען‬
‫געקומען געבן אביסל בלוט‪ .‬א יונגער בחור'ל‪ ,‬זעכצן יאר אלט‪ ,‬פול‬
‫מיט לוסט און לעבן איז ער געווען‪ ,‬ווען מען האט ארויסגענומען‬
‫די פאר פלעשעלעך בלוט פון זיין געבויטן גוף‪ .‬קוקנדיג אויף זיין‬
‫סעמפל בלוט‪ ,‬האט א מיני‪-‬מהומה אויסגעבראכן אין שפיטאל‪.‬‬
‫דאקטוירים זענען געקומען צו לויפן מיט איין אטעם צו שלמה'ן‪,‬‬
‫אים איינמעלדנדיג אז ער האט יעצט א געלעגנהייט צו ראטעווען‬
‫א אידיש קינד פון טויט ממש!‬
‫לאמיר אייך דערציילן א ווירקליכע פאסירונג (נעמען און יארן‬
‫פארדרייט) וואס האט זיך אפגעשפילט אפאר יאר צוריק [און‬
‫איז דערציילט געווארן דורך לימנוב'ער רב פון וומסב"ג במקהלות‬
‫עם בביהמ"ד סטאלין ב"פ‪ ,‬ביי א דרשה פון 'ארגון שיעורי תורה']‪,‬‬
‫און מען זעט וויאזוי א וועלטל דרייט זיך‪:‬‬
‫א‪.‬‬
‫געבויטער‪ ,‬ברייט ביינערדיגער בחור‪ ,‬וואס איז געווען היבש‬
‫דיק און נאך עלטער‪ ,‬און קיין שידוך איז אים נישט געגאנגען‪.‬‬
‫אין אמת'ן אריין‪ ,‬איז שלמה נישט געווען דער גרעסטער תנא‬
‫קמא אין ישיבה‪ ,‬אבער ער איז געווען א וואויל בחור'ל וואס איז‬
‫נאכגעגאנגען דעם נארמאלן [?] פראטאקאל פונעם ישיבה‬
‫סיסטעם‪ ,‬אבער די ישועה איז פשוט נישט אנגעקומען‪ .‬יודעי‬
‫דבר האבן געוואוסט איבערצוגעבן‪ ,‬אז אפילו שלמה האט‬
‫געמאכט א בא'טעמ'טער איינדרוק אויף די מיידלעך מיט וועם‬
‫ער האט זיך געהאט געטראפן‪ ,‬זייענדיג א פיינער מענטש מיט‬
‫מאניערן‪ ,‬האט אבער זיין אויסערליכער דיקקייט איבערגעוואויגן‬
‫[תרתי משמע] דעם וואגשאל לכף חובה‪ ,‬און אזוי האט ער זיך‬
‫געטראפן אויסגעשפילט איינמאל נאכן אנדערן‪.‬‬
‫די יארן זענען געלאפן‪ ,‬און שלמה איז געווארן גאר אן אלטער‬
‫בחור‪ .‬זיינע חברים האבן אנגעהויבן האבן קינדער‪ ,‬איינס נאכן‬
‫אנדערן‪ ,‬קדישים‪ ,‬ברית'ן‪ ,‬און פדיון הבן'ס‪ ,‬זענען אפגעראכטן‬
‫געווארן מיט פרייד דורך זיינע נאנסטע חברים‪ ,‬אבער אויף שלמה‬
‫האט דער מזל ווי איבערגעהיפט‪ .‬כסדר האט ער זיך געטראפן‬
‫מיט נאך מיידלעך‪ ,‬און כסדר האט זיך דאס אפגעשטעלט נאכן‬
‫ערשטן פגישה‪ .‬שלמה איז געווען היבש אנגעזעצט‪ ,‬אבער האט‬
‫באוויזן אנצוהאלטן א נארמאלע סדר היום‪ ,‬און מיט דעם ‪ -‬אויך‬
‫זיין גוטן נאמען‪.‬‬
 ‫אמלעד ילימ ‪145..................................................................................................................................................‬‬

‫***‬ ‫ג‪.‬‬
‫פארוואס ער האט דאס דערציילט פארן מיידל ביים 'בעשאו'‪,‬‬ ‫א יונג מיידל פון צען יאר אלט‪ ,‬איז רבקי ווייסבערג געווען‪ ,‬ווען‬
‫איז מיר אומבאקאנט‪ .‬יש אומרים אז ער האט געוואלט‬ ‫מען האט איר ל"ע דיאגנאזירט מיט א שרעקליכער קראנקייט‬
‫ארויסברענגען אז אפילו זיין 'חסרון' קען זיין א מעלה‪ ,‬און יש‬ ‫אין די בלוט‪ .‬איר גאנצע בלוט איז געווען פאר'סמ'ט‪ ,‬און מ'האט‬
‫אומרים אז אן אצבע מן השמים האט געפירט דערצו אז ער‬ ‫דריגענד געדארפט ארויסנעמען איר גאנצע בלוט און אריינגלייגן‬
‫זאל דאס דערציילן‪ .‬וואס איז זיכער איז‪ ,‬אז דאס מיידל האט‬ ‫פרישע ריינע בלוט [אין אן ענדליכן שריט ווי ביים מחלה ממארת‬
‫אנגעהויבן וויינען זאגנדיג‪" :‬איך בין דאס מיידל וואס דו האסט‬ ‫לוקימיע רח"ל]‪ .‬דער פראבלעם איז נאר געווען‪ ,‬אז זי איז געווען א‬
‫געראטעוועט"!!! דער ראטעווער מיטן געראטעוועטער‪ ,‬האבן‬ ‫'בלוט טייפ זיראו'‪ ,‬און דאס איז כמעט נישט געווען בנמצא אינעם‬
‫צוזאמען אויפגעשטעלט זייער לעכטיג אידיש שטוב‪ ,‬וואס מיר‬ ‫בלוט באנק פונעם שפיטאל‪ .‬דעמאלס איז נאכנישט געווען אזוי‬
‫קענען זיך ניטאמאל פארשטעלן די הייליגע יסוד אויף וואס דאס‬ ‫גרינג צו באקומען בלוט‪ ,‬און אודאי נישט פון דעם אומ'שכיח'דיגן‬
‫איז געשטעלט געווארן‪.‬‬ ‫בלוט טייפ ‪ ,0‬אויף אזא ברייטע פארנעם ווי אנפולן א גאנצע גוף‬
‫האט זיך שלמה אויסגעדריקט‪" :‬געמיינט האב איך‪ ,‬אז איך‬ ‫מיט נייע בלוט‪ .‬דאס מיידל איז נעבעך אפגעלעגן אין שפיטאל‬
‫ראטעווע א פרעמדע אידיש קינד‪ ,‬כ'בין זיך מקריב חלבי ודמי‬ ‫וואך נאך וואך‪ ,‬און איר מצב האט זיך דראסטיש פארערגערט‪ ,‬ביז‬
‫פאר א 'צווייטן'‪ ,‬בין איך צום סוף געוואויר געווארן אז געהאלפן‬ ‫די דאקטוירים האבן געזאגט אז אויב ס'וועט נישט אפירקומען‬
‫האב איך גאר מיך זעלבסט‪ .‬כ'האב געראטעוועט מיין אייגן 'פלג‬ ‫קיין פאסיגע בלוט אין די נעקסטע וואך‪ ,‬וועט זי דאס ליידער‬
‫גופא'‪ ,‬און בעצם ‪ -‬ווען נישט דעם פארליר איך מיין זיווג הגון מן‬ ‫נישט איבערלעבן‪.‬‬
‫השמים"‪.‬‬ ‫און דאס איז ווען שלמה חיימאוויטש האט אריינשפאצירט‬
‫וואס מען טוט‪ ,‬טוט מען פאר זיך‪...‬‬ ‫תמימות'דיגערהייט אין שפיטאל‪ .‬נעמענדיג בלוט פון אים‪,‬‬
‫האט מען געזען אז ער איז א בלוט טייפ זיראו‪ ,‬און ער איז‬
‫'קעניינעהארע' פעסט געבויט‪ ,‬אזוי אז מ'קען נעמען פון אים‬
‫בלוט אז ס'זאל גיין א רויעך‪ .‬מ'האט דאס איינגעמאלדן פאר‬
‫ד‪.‬‬ ‫שלמה‪ ,‬צולייגנדיג אז אפילו ער וועט ווארשיינליך ראטעווען‬
‫אן אידיש נפש‪ ,‬וועט ער אבער היבש דארפן ליידן פאר דעם‪.‬‬
‫דרייט זיך דא עפעס א 'שש משזר' אויפן געוועב‪ ,‬אנגעלאדנט‬ ‫מ'וועט אים דארפן אריינלייגן אין שפיטאל‪ ,‬וואו מ'וועט צובינדען‬
‫מיט סחורה‪ :‬היסטאריע‪ ,‬ביאגראפיעס‪ ,‬וויסנשאפט‪ ,‬פאליטיק‪,‬‬ ‫מאשינען צו אים‪ ,‬און מ'וועט פשוט 'סאקן' בלוט פון אים‪ ,‬צוליב‬
‫פאעטן‪ ,‬הומאר‪ ,‬אביסל פילאזאפיע און אביסל תורה ומחשבה‪.‬‬ ‫זיין אויסערגעווענליכע 'מעלה' אז ער איז דיק און געבויט און האט‬
‫על כל פנים אזוי האט ער געמיינט‪ .‬קריכנדיג איבער שטעט‬ ‫אסאך בלוט וואס מ'קען ארויסנעמען‪ .‬ער וועט זיין מער טויט ווי‬
‫און דערפלעך אין ווערטואלן וועלט‪ ,‬האט ער אנגעטראפן‬ ‫לעבעדיג פאר צוויי וואכן!! ווייל מ'וועט אים קוים איבערלאזן‬
‫פארשידענע מענטשן מיט פארשידענע מיינונגען‪ ,‬וואו ער‬ ‫עפעס בלוט כדי לחיות‪ ,‬און ער וועט דארפן ליגן אין בעט פאר‬
‫האט משפיע געווען אביסל‪ ,‬ביז ער איז אנגעקומען צום נייעם‬ ‫צוויי וואכן אין א ציה‪ ,‬אבער דורכדעם וועט ער ראטעווען א מיידל‬
‫דעסטינאציע‪ :‬שערי ה‪'-‬קאווע שטיבל'‪.‬‬ ‫פון ‪-‬בפשטות‪ -‬זיכערן טויט‪.‬‬
‫מיטן גאנצן שטאלץ און פראכט‪ ,‬האט ער געעפנט די טירן פון‬ ‫און שלמה איז איינגעגאנגען אויף דעם ‪ -‬נאכן איינמעלדן די‬
‫זיין פרעכטיגן קארעטע‪ ,‬ארויסגעשפאנט ווי אן עלעגאנטן פריץ‪,‬‬ ‫עלטערן‪ .‬ער האט זיך מוסר נפש געווען‪ ,‬מקריב געווען חלבו‬
‫און זיך געגרייט און געשארפט די פעדער צו 'משפיע' זיין‪' ,‬מהנה'‬ ‫ודמו בפשיטות‪ ,‬צו ראטעווען א צווייטן‪ .‬אפגעלעגן צוויי וואכן אין‬
‫זיין‪ ,‬און 'משמיע' זיין מיינע געדאנקען און מיינונגען פאר די‬ ‫שפיטאל‪ ,‬ניטאמאל געוואוסט ווער די חולה איז‪ ,‬און אודאי זיך‬
‫חברים דא‪ .‬האב איך געמיינט‪...‬‬ ‫נישט טרעפנדיג מיט די געראטעוועטע‪ ,‬איז ער אהיימגעגאנגען‬
‫צו מיין וואונדער‪ ,‬האט זיך אנטפלעקט פאר מיינע אויגן אן‬ ‫מיט א סיפוק אז ער האט 'מציל געווען נפש אחת מישראל'‪.‬‬
‫ערהאבענעם בילד‪ :‬חכמים ונבונים‪ ,‬בעלי תריסין בהשקפה‪,‬‬
‫בעלי מחשבה ביהדות‪ ,‬פילאזאפן און משכילים‪ ,‬מאמינים און‬
‫‪..................................................................................................................................................146‬אמלעד ילימ‬

‫החיים‪ ,‬גראדעמעכעלע'ס איידלקייט און אריסטאקראטיע‪,‬‬ ‫הומאריסטן‪ ,‬סאטמארע ווי בעלזע‪ ,‬סקווערע ווי איזשביצע‪,‬‬
‫חקרן'ס היסטאריע‪ ,‬דער געוואגטער יונגעל'ס געוואגטקייט‪,‬‬ ‫חסידים ווי ליטאים‪ ,‬זיצן דא און זענען משפיע דברי חכמה אויף‬
‫איך אויך מיט זיינע זאפטיגע תגובות‪ ,‬כוכב וואס איז אן‬ ‫אן אבנארמאלן שטאפל‪ .‬די מ"ט שערי בינה ווערן אנטשידן אויף‬
‫אינטערנאציאנאלער כוכב‪ ,‬דעת תורה און ראש הישיבה מיט‬ ‫מייסטערהאפטיגע אופנים‪ ,‬אזש די שבע חכמות פארשטעקן‬
‫זייער קלארע אמונה‪ ,‬מאטי'ס כליל המעלות‪ ,‬און איך קען גיין‬ ‫זיך אין די ווינקלן פאר בושות‪.‬‬
‫אזוי ‪ on and on‬מיט יעדן איינעם‪ ,‬הזמן יכלו והם ושבחיהם לא‬
‫יכלו [ויסלחו לי אלו שלא נזכרו כאן‪ ,‬כולם אהובים כולם ברורים]‪.‬‬ ‫צו לעיקוואד זי"ע און כעלמער מגיד מיט זייערע טיפזיניגע‬
‫געדאנקען‪ ,‬צו יאיר מיט זיין איפכא מסתברא‪ ,‬צו ונבנתה‬
‫האב איך געמיינט אז כ'וועל זיין דער משפיע‪ ,‬בין איך צו מיין‬ ‫העיר מיט זיינע הימל שפאלטנדע ידיעות‪ ,‬יואליש מיט זיינע‬
‫גרויס פרייד געוואויר געווארן אז דאס איז אן עיר מלאה חכמים‬ ‫ברייטע קענטעניסן געמישט מיט הומאר‪ ,‬אפטעמיסט ‪-‬‬
‫וסופרים‪ ,‬הוגי דעות ויודעי ספר‪ ,‬פון וואו איך קען נאשן און נאשן‬ ‫און זיינע פארגייער קופערניקוס און משה געציל ‪ -‬מיט זיין‬
‫נאכאנאנד‪ ,‬בא ללמד ונמצא לומד ולומד‪ .‬אז אין די אונטער‬ ‫בייסיגע הומאר‪ ,‬מאראנצןזאפט מיט זיינע ביאגראפיעס‪,‬‬
‫צוויי חדשים דא‪ ,‬האב איך קונה געווען אן א שיעור ידיעות בכל‬ ‫שמעקעדיג ארומנעמענדיג יעדן נושא און אשכול‪ ,‬געוואלדיג‬
‫מכמני התורה והויות העולם‪ .‬זאל דאס זיין א דאנק אשכול פאר‬ ‫מיט זיינע געוואלדיגע הערות‪ ,‬געפילטע פיש און הוגה מיט‬
‫די טייערע חברים דאהי‪ ,‬וואס זענען מוסיף ‪ -‬יעדער כפי כוחו ‪-‬‬
‫זייער פילאזאפיע‪ ,‬ראשעקאל מיט זיין איידעלע צוגאנג‪,‬‬
‫דברי חכמה אין דעם געשמאקן קאווע שטיבל‪ .‬ווי האט מען נאר‬
‫טאמבל סאס מיט זיין אוואנטורע‪ ,‬בערל בעל עגלה מיט זיינע‬
‫פריער געזאגט‪:‬‬
‫הערות מחכימות‪ ,‬רויטע וואנצעס' הומאר און פאעט‪ ,‬יואב'ס‬
‫וואס מען טוט‪ ,‬טוט מען פאר זיך!‬ ‫געשמאקקייט‪ ,‬ליטוואק'ס ליטווישקייט‪ ,...‬ברסלבער'ס השקפת‬
‫אמלעד ילימ ‪147..................................................................................................................................................‬‬

‫ווען דער אפיציעלער 'מנוול'‬

‫איז גאר געווארן א קרבן!‬
‫הקדמה‪.‬‬
‫ווי באקאנט הערשט אין די היימישע גאס די לעצטע פאר יאר‪ ,‬א געוואלדיגע אויפוואכונג איבערן נושא פון נישט צורירן קינדער‬
‫[מאלעסטערן בלע"ז‪ .‬כ'וועל ווייטער נאר נוצן לשון רמיזה]‪ .‬יהיו שיאמרו אז דער דאנק קומט זיך פאר נחום ראזענבערג‪ ,‬יהיו‬
‫שיאמרו אז מ'דארף אים אראפהאקן די קאפ‪ ,‬און יהיו שיאמרו אז אלו ואלו דברי אלקים חיים [ותפוס לשון אחרון]‪ .‬אבער נישט‬
‫דאס איז דער ציל פון מיין ארטיקל‪.‬‬
‫פאקט איז פאקט‪ ,‬און ס'איז א פאזיטיווע זאך אז היינט איז שוין נישט אזוי 'הפקר פעטרישקע' ווי עס פלעגט ליידער זיין‪ ,‬און‬
‫כאטש עדיין הדבר צריך תיקון‪ ,‬איז עס אבער ווייט נישט אזוי געפערליך ווי אמאל‪ .‬און שוין אפגערעדט אז מצד עלטערן איז‬
‫היינט די וואכזאמקייט שטאפל ב"ה סאך סאך העכער ווי עס פלעגט צו זיין‪.‬‬
‫היינט צוטאגס‪ ,‬האט דאס שוין גענומען א ווענדונג אלס 'שלש חמורות'‪ ...‬נעמליך‪ ,‬אז דער מושג פון צורירן א קינד קען אים‬
‫אוועק'הרג'ענען זיין גאנצן לעבן וכו'‪ .‬כ'ווייס נישט צו מ'טרייבט דאס איבער‪ ,‬צו מ'טרייבט דאס אונטער‪ ,‬אבער דאס איז זיכער‬
‫אז א מנוול דארף מען שיקן אין רייקער'ס פשוט אלס 'ועשו לו כאשר זמם ועשה לאחיו'‪.‬‬
‫אבער דאס אלעס איז נאר א הקדמה צום נושא פון וואס איך וויל דא רעדן‪ .‬דהיינו‪ ,‬אז די סכנה איז צווייזייטיג‪ :‬פונקט ווי‬
‫מ'קען אוועקלייגן א קינד‪ ,‬דורכן אים טשעפענען‪ .‬אזוי אויך קען מען אוועקלייגן אן ערוואקסענעם‪ ,‬דורכן אים חושד זיין אז‬
‫ער האט געטשעפעט א קינד‪ .‬און דערפאר זאל מען זיך צוריקהאלטן פון באשמוצן איינעם‪ ,‬ביז מ'איז נישט הונדערט‪-‬און‪-‬איין‬
‫פראצענט זיכער אז יענער איז טאקע א מנוול‪.‬‬
‫און אט אזא מעשה וויל איך דערציילן‪ ,‬וואס האט פאסירט מיט מיינס א נאנטע חבר‪ ,‬אומגעפער א האלבע יאר צוריק‪ .‬א‬
‫האר אויפשטעלנדע מעשה פון אן אומשולדיגער איד וואס האט געליטן ציפקע צרות‪ ,‬פון א ריכטיגער בלבול [וואס איז ב"ה‬
‫אויפגעוויזן געווארן קלאר גאנץ שנעל‪ .‬אבער נישט גענוג שנעל צו פארריכטן אלע שאדנס]‪.‬‬

‫געטון בנאמנות צו יעדנ'ס צופרידנהייט‪.‬‬ ‫א באס דרייווער‪.‬‬

‫ביז א האלבע יאר צוריק‪...‬‬
‫איר קענט דעם פיינעם געשמאקן יונגערמאן אין ביסמעדריש?‬
‫ווען מ'האט אנגערופן פון פאליציי סטאנציע אז מ'וויל אז ער‬ ‫אקעי‪ ,‬פון אזא איינעם רעדט מען דא‪ .‬א באשיידענע יונגערמאן‪,‬‬
‫זאל אריבערקומען צו זיי‪ ,‬ווייל זיי ווילן אים עפעס אויספרעגן‪,‬‬ ‫א בעל מידות‪ ,‬א בא'טעמ'טער מענטש וואס באאיינדרוקט יעדן‬
‫האט ער נישט גע'חלומ'ט אז מ'מיינט טאקע אים זעלבסט‪ .‬ער‬ ‫מיט זיין נח לשמים ונח לבריות'דיגע התנהגות‪ .‬אפאר יאר נאכן‬
‫איז א זיידענע יונגערמאן וואס קען כפשוטו נישט טשעפענען‬ ‫חתונה‪ ,‬מטופל בבנים‪ ,‬האט ער מחליט געווען צו ווערן א באס‬
‫קיין פליג‪ ,‬אזא איידעלע נחבא אל הכלים‪ .‬ער האט פארשטאנען‬ ‫דרייווער [א ווען דרייווער‪ ,‬ליתר דיוק]‪ ,‬צו פירן פיצלעך קינדער‬
‫אז מסתמא רופט מען אים בתורת עדות אויף עפעס‪ ,‬און נישט‬ ‫אין חדר אריין‪ .‬א פרנסה נקיה ‪ -‬אבער נישט קלה‪ ,‬וואס ער האט‬
‫‪..................................................................................................................................................148‬אמלעד ילימ‬

‫די מאמע וויל עפעס הערן‪ ,‬איז ער איין טאג אהיימגעקומען און‬ ‫וויסנדיג קלאר ‪ -‬איז ער פשוט געגאנגען אין סטאנציע פרעגן‬
‫געענטפערט אויפן טאג‪-‬טעגליכן פראגע ‪' -‬יא'‪ .‬די מאמע איז‬ ‫וואס זיי ווילן‪.‬‬
‫געווארן היסטעריש‪' :‬ווער האט דיך גע'טאטש'ט'?‪ ,‬אויף וואס‬
‫דאס קינד האט געענטפערט אז די באס דרייווער האט אים‬ ‫אנקומענדיג אין סטאנציע‪ ,‬האבן זיי אים געפרעגט צו ער הייסט‬
‫צוגערירט‪.‬‬ ‫כך וכך‪ ,‬און ער האט געענטפערט יא‪ .‬זייער תשובה צו דעם איז‬
‫געווען‪ ,‬אז מ'האט אים באלד באשולדיגט אין טאטשן איינער פון‬
‫די מאמע‪ ,‬אנגע'פאביע'ט כדבעי‪ ,‬און אבוויעסלי אביסל גערירט‬ ‫די קינדער אויפן באס‪ ,‬און מ'האט אים אויפן פלאץ איינגעזעצט‬
‫אויך‪ ,‬האט אן קיין לענגערע משא ומתן גלייך אנגערופן פאליציי‬ ‫דארטן אין פאליציי סטאנציע‪ .‬דער יונגערמאן האט נאכנישט‬
‫זאגן אז דאס קינד האט 'מסיח לפי תומו' דערציילט אז די‬ ‫געקענט צו זיך קומען פון שאק‪ ,‬נישט כאפנדיג וואס‪-‬וואו‪-‬ווען‪,‬‬
‫באס דרייווער האט אים געטאטשט אין די פריוואטע מקומות‪.‬‬ ‫נאכדערצו ווען לפי ידיעתו האט ער ניטאמאל געהאט קיין שונא‬
‫און אזויווי די סדומ'ע אמעריקאנע געזעצן לויטן‪ ,‬האט מען‬ ‫וואס זאל זיך וועלן אפרעכענען מיט אים אזוי געמיין‪ ,‬אבער‬
‫אים גלייך איינגעזעצט 'על חשד'‪ .‬נוסח‪' ,‬גילטי אנטיל פראוון‬ ‫ערגער פון דעם איז געווען ‪ -‬וויאזוי איז מען מודיע פאר זיין ווייב‪/‬‬
‫אנגילטי'‪[ .‬אגב‪ ,‬אפגעהיטן זאל מען ווערן‪ .‬אבער טעכניש קען‬ ‫משפחה אז ער געפונט זיך פשוט אין תפיסה‪ ,‬צוליב‪...‬‬
‫דיר סיי וואספארא פרוי אנקלאגן אין סעקונדעס‪ ,‬ואכמ"ל]‪.‬‬
‫כמובן האט זיין ווייב גארנישט געוואוסט‪ ,‬און נאר זעענדיג אז‬
‫אבער דאס קינד האט דאך נישט 'אויפגעמאכט' א גאנצע מעשה‪,‬‬ ‫דער העכסט‪-‬נארמאלער מאן ‪ -‬וואס איז גענוג רעספאנסיבל‬
‫ס'איז געווען באזירט אויף אן אמת'ער מעשה [נוסח לעהמאן'ס‬ ‫מודיע צו זיין יעדעס מאל עפעס אויסערארדנטליך פאסירט‬
‫לעגענדעס וואס זענען געווען באזירט אויף היסטארישע‬ ‫‪ -‬רופט נישט אהיים‪ ,‬האט זי זיך אנגעהויבן ערנסט זארגן וואו‬
‫מעשיות‪ .]...‬היות דער קינד קומט נעבעך פון א טראבלד‬ ‫ער איז פארשוואונדן געווארן‪ .‬כמדומה אז ער האט יא מודיע‬
‫שטוב‪ ,‬איז ער א היבש צעווילדעוועט קינד‪ ,‬וואס איז היבש‬ ‫געווען אז ער גייט גיין אין פאליציי סטאנציע פאר 'עפעס‬
‫אונטערשטעליג פון זיין עידזש קינדער אין התנהגות וכו'‪ .‬אויפן‬ ‫א קלייניגקייט' וואס זיי ווילן‪ ,‬און דורכדעם האט מען בכלל‬
‫באס ווילדעוועט ער אויך‪ ,‬אבער דארט איז עס ‪ -‬פארשטייט‬ ‫אנגעהויבן צאמשטעלן די מעשה‪ ,‬אז ער איז פשוט געבליבן אין‬
‫זיך ‪ -‬אויך מסוכן‪ .‬יענע טאג איז ער געווען אביסל צו 'אאוט אף‬ ‫פאליציי סטאנציע‪ .‬אויב כ'געדענק גוט‪ ,‬איז ער דארט פארבליבן‬
‫הענד'‪ ,‬און ווען דער דרייווער ‪ -‬א העכסט רעספאנסיבל מענטש‬ ‫איבערנאכט [כ'דארף פריש מברר זיין]‪.‬‬
‫‪ -‬האט געזען אז ס'איז פשוט א סכנה ער זאל ארומטאנצן ווען‬
‫מ'פארט‪ ,‬האט ער גע'סטאפ'ט די באס און צוגעגאנגען צום‬
‫קינד‪ ,‬און ארויפגעלייגט די הענט אויף די אקסלן פונעם קינד און‬ ‫נו‪ ,‬וואס איז טאקע געשען?‬
‫'אראפגעזעצט אויפן פלאץ' [שווער אויסצו'משל'ן אן א בילד]‪,‬‬
‫און האט אים געזאגט שארף 'זעץ דיך אראפ'‪.‬‬ ‫איינער פון די קינדער אויפן באס‪ ,‬קומט פון א צובראכענע שטוב‪.‬‬
‫דער יונגל האט גראדע פארשטאנען דעם דרייווער‪ ,‬און נישט‬ ‫זיין טאטע און מאמע האבן זיך אפגע'גט אין שווערע אומשטענדן‪.‬‬
‫געהאט קיין טענות אויף אים [דער דרייווער האט אים ניטאמאל‬ ‫כפי השמועה איז דער מאן געווען היבש אביוזיוו כלפי זיין ווייב‪.‬‬
‫באוואשן אדער וויי געטאן]‪ ,‬אבער צו בארואיגן זיין נערוועזע‬ ‫דאס קינד איז געבליבן ‪ -‬ווי רוב מאל ‪ -‬ביים מאמען‪ .‬זעט אויס‬
‫מאמע וואס פרעגט אויב איינער האט אים געטאטשט‪ ,‬איז‬ ‫אז צוליב איר שווערע טראומע‪ ,‬האט זי פארלוירן טראסט אין‬
‫דאס שוין געווען גענוג‪ .‬און דאס איז וואס האט גורם געווען ‪ -‬די‬ ‫מענטשהייט‪ ,‬און האבנדיג איין אוצר'ל האט זי אים אפגעהיטן ווי‬
‫פאלגענדע‪:‬‬ ‫דאס שווארצאפל פון אויג‪ .‬אבער באופן מוגזם מאוד‪.‬‬
‫יעדן טאג ווען דאס קינד איז אהיימגעקומען‪ ,‬האט די מאמע ‪-‬‬
‫מיינענדיג אז יעצט טוט זי דאס בעסטע פארן קינד ‪ -‬געפרעגט‬
‫פונעם קינד אויב איינער האט אים געטאטשט ביי די פריוואטע‬
‫מורא פון אייגענעם שאטן‪.‬‬ ‫פלעצער‪ ,‬און יעדן טאג האט דאס קינד געענטפערט אז ניין‪.‬‬
‫דער יונגערמאן‪ ,‬א זיסע מענטש מיט הארץ פון פוטער‪ ,‬איז‬ ‫אבער דאס פלעגט זיין אזא טאג טעגליכער ערשיינונג‪ ,‬און דאס‬
‫ממש נישט געמאכט פאר אזעלכע סיטואציעס‪ .‬למזלו‪ ,‬האט‬ ‫קינד ‪ -‬א יונג קינד פון ארום ‪ 4‬יאר אלט [צו יונגער] ‪ -‬האט נישט‬
‫פארשטאנען על מה החרי האף הגדול הזה‪ .‬אבער מיינענדיג אז‬
‫אמלעד ילימ ‪149..................................................................................................................................................‬‬

‫גאנצע פראצעדור‪ ,‬ביז זיי זענען אריבער צו איר אינדערהיים‪,‬‬ ‫יעדער וואס האט אים געקענט פארשטאנען אז עפעס א‬
‫אויסגעפרעגט‪ ,‬אראפגעשריבן די עדות'שאפט‪ ,‬וכו' וכו' ביז‬ ‫מיספארשטענדעניש איז דא פארגעקומען‪ ,‬אבער דאס איז‬
‫מ'האט ענדליך מחליט געווען ‪ -‬נאך אפאר חדשים ‪ -‬אז לא היו‬ ‫געווען צו ווייניג‪ .‬יא‪ ,‬מ'האט אים נעקסטן טאג ארויסגעלאזט אויף‬
‫דברים מעולם‪ ,‬לא דובים ולא יער‪ .‬נישט איידער מ'האט חרוב‬ ‫בעיל‪ ,‬אבער חרוב געמאכט האט מען אים‪ .‬זיין דזשאב האט מען‬
‫געמאכט א מענטשנ'ס לעבן‪ ,‬און צוגענומען זיין פרנסה פאר‬ ‫אים צוגענומען גלייך‪ ,‬כאטש די מוסד האט אויך פארשטאנען אז‬
‫אפאר חדשים‪.‬‬ ‫ער איז מסתמא ריין‪ ,‬אבער מ'נעמט נישט קיין שאנסן‪ .‬חוץ מזה‪,‬‬
‫האט ער ע"פ חוקי הממשלה נישט געמעגט זיין קיין דרייווער‬
‫פארשטייט זיך אז די מוסד האט אים גלייך צוריקגענומען‪ ,‬און‬ ‫פאר קינדער‪ ,‬צוליב זיין אומגעשלאסענע קעיס‪.‬‬
‫ליתר שאת ‪ -‬זעענדיג וואספארא משוגע'נער די מאמע איז ‪-‬‬
‫האבן זיי מודיע געווען פארן מאמען סוף יאר‪ ,‬אז דאס קינד האט‬ ‫גענוג האט ער געהערט שמועות אין גאס‪ ,‬אז ער איז יא אדער‬
‫נישט פארוואס צוריקצוקומען נעקסטעס יאר‪ ,‬ווייל ער איז היבש‬ ‫נישט קיין מנוול‪ .‬און ווי דער באליבטער שפריך ווארט פון אלע‬
‫'דילעיד' [קיינער זוכט נישט קיין קאנפראטאציעס מיט מענטשן‬ ‫אלסווייסער'ס [און אסאך ק"ש ניקס] גייט‪ :‬אז מ'איז פונקט‬
‫וואס זענען אזוי משוגע]‪.‬‬ ‫אים חושד‪ ,‬מסתמא איז דא א סיבה דערצו‪ ...‬און מ'פארענדיגט‬
‫מיטן מיסטעריעזן שמייכל כאילו מ'האט דא געזאגט א שטיקל‬
‫וואס זאגט די מאמע? זי האט נישט געקענט פארשטיין די מוסד‪:‬‬ ‫איינשטיין תורה‪ .‬ער האט מורא געהאט צו גיין אין גאס‪ ,‬ווייל מי‬
‫'כ'האב געטאן די ריכטיגע זאך פארן קינד‪ ,‬ניין?'‪.‬‬ ‫יודע אויב איינער וועט אים באשולדיגן‪ .‬אזוי אויך‪ ,‬האט ער זיך‬
‫יא‪ ,‬זי איז א רחמנות‪ .‬אליינס א קרבן פון אביוז‪ ,‬האט זי געמאכט‬ ‫פשוט געשעמט צו באווייזן דאס פנים אין גאס‪ ,‬מרוב בושה‪ .‬נאך‬
‫א צווייטן א קרבן פון איר אביוז‪ .‬און ווי די מחקרים זאגן‪ ,‬אז‬ ‫דאס פעלט אים אויס‪ ,‬אז יעדער זאל טייטלן מיטן פינגער לאמר‬
‫רוב מאלעסטער'ס זענען געוועזענע קרבנות‪ ,‬אזוי האט זי ‪ -‬א‬ ‫'כי הוא זה'‪...‬‬
‫געוועזענע קרבן ‪' -‬מאלעסטער'ט א צווייטן‪ .‬און טאקע אט מיט‬ ‫ער האט אנטוויקלט א פחד כפשוטו פון מענטשן‪ ,‬און איז געזעצן‬
‫דעם טענה‪ ,‬אז ער האט מאלעסטירט איר קינד‪.‬‬ ‫אינדערהיים פארביטערט און דערשראקן אן קיין פרנסה גאר א‬
‫לאנגע צייט‪ .‬רבותי‪ ,‬עטס ווייסטס נישט וואס דאס מיינט‪ ,‬און‬
‫עטס זאלטס נישט דארפן וויסן‪ .‬אבער אזויפיל יא‪ ,‬די פצעים‬
‫צום שלוס‬ ‫דערפון לעקט ער נאך היינט‪ ,‬נאכן צוריקבאקומען די זעלבע‬
‫דזשאב‪ ,‬און ארויסווארפן די קעיס‪ ,‬און יעדער ווייסט שוין וואס‬
‫דאס איז טאקע א פחד פון א מעשה‪ ,‬און כ'וואונטש ענק אלע אן‬ ‫האט פאסירט‪ .‬אזא איבערלעבעניש לאזט איבער אן אפעקט‬
‫אז ענק זאלן קיינמאל נישט אדורגיין דאס אדער עפעס ענדליכס‬ ‫לעולמי עד!!!‬
‫אין ענקער לעבן‪ ,‬אבער ס'איז גוט איינצוקריצן אין הארץ אזא‬
‫מעשה‪ ,‬כדי נישט צו משפט'ן יענעם צו שנעל‪ ,‬ווען די תוצאות‬
‫קענען זיין פאטאל‪ .‬מ'דארף קענען וועגן און מעסטן גאר שטארק‬
‫ביז מען איז מחליט גופא דעובדא היכי הוי‪.‬‬
‫והייתם נקיים‪...‬‬
‫למעשה איז דאס ב"ה געווען א פארהעלטנמעסיג גרינגע קעיס‪.‬‬
‫ווען די שטאטישע אינסטאנצן זענען אריבער רעדן מיטן קינד‬
‫נספח‪.‬‬ ‫דירעקט‪ ,‬איז ער שוין נישט געווען אונטערן דירעקטן השפעה‬
‫פון זיין מאמע'ס שגעון‪ ,‬און ער האט געוויזן ווי מ'האט אים‬
‫שוידערליך איז צו א שוואכע ווארט אויסצודריקן די אנטריסטונג‬ ‫געטאטשט אויפן אקסל‪ ,‬און גארנישט מער‪ .‬אזוי אז זיי האבן‬
‫איבער אזעלכע משוגעים וואס מיינען אז זיי זענען גאר מקנא‬ ‫געזען גלייך אז די מאמע איז פשוט אביסל 'אווער‪-‬פראטעקטיוו'‪.‬‬
‫קנאת ה' צבאות‪.‬‬
‫אזוי אויך‪ ,‬איז אלס געווען א באס‪-‬טיטשער אויפן באס‪ .‬און‬
‫דאס געשעט ווען מ'גייט פון איין עקסטרעם צום צווייטן‪.‬‬ ‫זי האט טאקע מעיד געווען וואס פונקטליך האט פאסירט‬
‫יענעם טאג‪ .‬אבער דאס האט נישט געהאלפן אז זיי זאלן‬
‫יארן לאנג האט מען געווישט די זאכן אונטערן קארפעט‪ ,‬ביז‬ ‫דאס ארויסווארפן די טאג זיי האבן געעפנט די קעיס‪ .‬ס'איז א‬
‫‪..................................................................................................................................................150‬אמלעד ילימ‬

‫מיר נאכאמאל און נאכאמאל ווי שטארק מ'דארף בודק זיין די‬ ‫ס'איז געווארן אן אויפוואכונג איבער דעם‪ ,‬און זייט דעמאלס‬
‫מעשה פון אלע זייטן‪ ,‬און זען צו ס'דא לעכער‪.‬‬ ‫ווישט מען נארישקייטן העכערן קארפעט‪ .‬דעמאלס האט מען‬
‫גע'שחט'ן קינדער‪ ,‬היינט שחט מען עלטערע מיט זינלאזע‬
‫גוט איז צו געדענקן וואס חז"ל זאגן‪ ,‬אז מ'קען נישט הרג'ענען‬ ‫באשולדיגונגען‪.‬‬
‫קיין רוצח וואס קומט ארויס מיט א פארבלוטיגטע מעסער‪ ,‬אויב‬
‫ס'נישטא קיין עדות צום אקטועלן מארד‪ .‬אודאי דא דארף מען‬ ‫מענטשן כאפן נישט ווי א ווארט נישט אין פלאץ‪ ,‬קען ממית'ן‬
‫חושש זיין‪ ,‬אבער פאר מ'מאכט איינעם פאר רוצח זאל דאס זיין‬ ‫א צווייטן גאר שנעל‪ ,‬און ווי דער חפץ חיים האט ממליץ געווען‬
‫אויפן לשון הפסוק 'כי באפם הרגו איש'‪ ,‬מיט א דריי מיטן נאז‬
‫באזירט אויף עפעס מער ווי הרהורי הלב!‬ ‫קען מען אפ'הרג'ענען א מענטש‪ .‬פון די אלע מעשיות דא זעען‬
 ‫אמלעד ילימ ‪151..................................................................................................................................................‬‬

‫ליבעראלן‪ ,‬גענוג איז גענוג!‬

‫איך האב כעת קיין שייכות מיטן פאליטיק פון 'קאנסערוואטיווע' לעומת 'ליבעראלע'‪ ,‬כאטש איך שפיר מער שייכות מיט‬
‫געוויסע קאנסערוואטיווע דעות זייענדיג א גלויביגער מענטש‪ .‬נאר איך וויל דא ארויסברענגען איין ‪ -‬גאר וויכטיגע ‪ -‬נקודה‪:‬‬
‫די היימישע ליבעראלן‪ ,‬האבן קיין טענות מוצדקות! ערגער פון דעם‪ ,‬זיי זענען געפערליך איינזייטיג מיט זייערע טענות!‬

‫זיי שטייען נישט אין אזא קנה מידה'דיגע סכנה ווי די אידן ‪70‬‬
‫יאר צוריק‪.‬‬ ‫א‪.‬‬

‫ב‪.‬‬ ‫סיריער פליטים = אידישע האלאקאוסט!‬

‫קודם כל‪ ,‬פאר די אלע וואס זענען מדמה די סיריער פליטים צו‬
‫די אידישע פליטים בעפארן וועלט מלחמה‪ .‬ביטע נוצט נישט‬
‫די פחד פונעם מוסולמענער עקסטרעמיסט‪.‬‬ ‫טענות וואס שטימען ענדערש פאר א פי האתון‪ .‬ווער איז דער‬
‫אתון וואס פארגלייכט די פליטים מיט די פליטים? איז דען‬
‫צוריק צום סכנת חיים וואס 'מיר' שטייען אויס פון 'סיריער' פליטים‪.‬‬ ‫געווען א פאטענציעלע שרעק אז די אידישע פליטים וועלן‬
‫קען מיר איינער מסביר זיין די הגיון אין אזא זאך‪ ,‬איך זאל אריינגיין‬ ‫שרייען אללא אכבאר און הרג'ענען אפאר מענטשן מיט זיך?!‬
‫אין א ספק סכנה צוליב זייער סכנה [אפילו זייער סכנה איז מער‬ ‫קום מיר נישט מיט אראגאנטע חוצפה זאגן‪ ,‬אז דעמאלס זענען‬
‫נאנט‪ ,‬מער זיכער‪ ,‬און אין א גרעסערע צאל]? אז איך האב א ספק‬ ‫אויך געווען 'פחדים' איבער קאמוניסטן וכדומה‪ .‬ווען איך רעד‬
‫ספיקא אז דו וועסט שטארבן צוליב'ן ארייננעמען א משוגע'נער‬ ‫איבער הרג'ענען מענטשן‪ ,‬ענטפער מיר נישט מיט שפיאנען!‬
‫עקסטרעמיסט‪ ,‬דארף איך ארייננעמען די חברה? איך צייל עפעס‬ ‫ס'ארא חוצפה צו מאכן א פארגלייך! וועסטו מיר זאגן‪ ,‬אז די‬
‫קעפ? איך צייל עפעס מיינע קרבנות לעומת זייערע קרבנות?‬ ‫פאליטישאנס האבן דעמאלס געזאגט אזוי? מה לי ולהם?! איך‬
‫אמעריקע דארף זיך זארגן פארן וועלט‪ ,‬בעפאר'ן זיך זארגן פאר‬ ‫בין עפעס שולדיג פאר די קאנסערוואטיוון‪/‬ליבעראלן פון היינט‬
‫יעדן יחיד ויחיד אין אמעריקע? וואספארא נאנ‪-‬סענס מען קען אלס‬ ‫צו פון ‪ 70‬יאר צוריק? איך רעד פון דיין שכל הישר וואס זאל קובע‬
‫צאמרעדן בשם 'ליבעראלע'‪' ,‬אויפגעקלערטע'‪' ,‬הומאנע'‪ ,‬שיטות‬ ‫זיין‪.‬‬
‫[שטיות‪ ,‬כצ"ל]!‬
‫נאך א זאך‪ ,‬זיי נישט מדמה די מצב היינט און די מצב דעמאלס‪,‬‬
‫און יא‪ ,‬ווען מ'כאפט אן דעם אלטן לינקער אידעאלאג ביים גארגל‪,‬‬ ‫ווייל דעמאלס איז געווען א סיסטעמאטישע ראסן מארד אויף‬
‫און מ'שרייט אים אריין אין אויער‪ :‬הערט גוט וואס מ'רעדט צו אייך‪,‬‬ ‫דאס אידישער פאלק‪ ,‬א זאך וואס קומט נישט פאר אין סיריע‬
‫איר לייגט זיך אריין אין א ספק סכנה‪ ,‬צוליב'ס יענעם ספק ‪ -‬צו וודאי‬ ‫לכולי עלמא‪ .‬אודאי איז דארט אויך א סכנת חיים‪ ,‬אפשר ערגער‬
‫‪ -‬סכנה‪ ,‬וואס ענטפערט ער? הערט א מין ענטפער‪:‬‬ ‫ווי אפריקע'ס הונגער וואס לייגט אוועק מיליאנען יאר יערליך‬
‫און משום איזה סיבה שלינגט דאס יעדער אראפ ‪ -‬ליבעראלן‬
‫איינער האט געשריבן‪:‬‬ ‫אריינגערעכנט‪ ,‬אבער קיין דמיון צום האלאקאוסט איז עס נישט‪.‬‬
‫און כ'מיין עס גאנץ אמת'דיג‪ .‬אויב זאגט מען זיך אפ פון אנטייל‬ ‫סאו זיי נישט מדמה מילתא למילתא ווען ס'איז פשוט נישט‬
‫דומה‪ .‬כאטש איך וואלט זיי סייווי געקענט ארייננעמען ‪ -‬אפילו‬
‫‪..................................................................................................................................................152‬אמלעד ילימ‬
‫צואה וואס זיי האבן זעלבסט געמאכט אויפן ציבור! איינס פון צען‬
‫פראנצויזן איז אן אראבער‪ ,‬און זיי האבן סיי געבויט די עקאנאמיע‪,‬‬
‫און סיי זיך אהערגעשטעלט אלס ציווילע בירגער‪ ,‬אמת? ווער‬
‫ווייסט פון טולוז צו זאגן‪ ,‬ווער ווייסט פון די אומצאליגע ראיאטן‬
‫און פארברענטע קארס‪ ,‬ווער ווייסט פון די לאנדאנע סאלדאט‬
‫וועם מ'האט גע'שחט'ן אין לאנדאן נוסח אייסיס‪ ,‬ווער ווייסט פון‬
‫אלע אנדערע ענליכע זאכן וואס זענען א דירעקטע [דרעק'טע‪,‬‬
‫כצ"ל] תוצאה פון די ליבעראלע לאקשן וואס מ'האט געפיטערט די‬
‫אויפגעקלערטע אייראפעאישע יארן לאנג!‬
‫סימפאטיזירן מיט די סכנה אין וואס די סיריע פליטים גייען דורך‪.‬‬
‫גייט מען קומען שרייען 'ראסיסט'‪ ,‬צו 'איסלאמאפאביע'‪ ,‬צו‬
‫'ראסע‪-‬פרופיילן'‪ ,‬צו עפעס ענליכס‪ .‬איך האב נייעס פאר אייך‪ :‬דאס‬
‫איז א לופטיגע‪ ,‬ליידיגע‪ ,‬דעמאגאגישע ווארט‪ ,‬וואס איז ענדערש‬
‫געמאכט פאר ליבעראלע בת היענה'ס ‪ -‬וואס שטעקן זיך אריין די‬
‫קאפ אין זאמד ווען זיי זעען א לייב אנטקעגן קומען ‪ -‬וואס ווילן מיט‬
‫דעם זיך מתעלם זיין פונעם פאקט אז ס'איז נישט מעגליך צו האבן‬
‫א פערפעקטע‪ ,‬גערעכטע‪ ,‬וועלט! אויב איך שטיי אין א ספק סכנה‪,‬‬
‫גיי איך מאכן ראסע פראפיילונג‪ ,‬גיי איך האבן א פאביע פון יעדער‬
‫מוסולמענער‪ ,‬און דו קענסט שרייען ראסיסט וויפיל דו ווילסט‪.‬‬
‫אין פאקט‪ ,‬האסטו נישט קיין סעלושאן און איך האב יא! דיין‬
‫סעלושאן איז 'לאמיר האפן אויף דאס בעסטע'‪ ,‬און מיין סעלושאן‬
‫איז 'לאמיר פארזיכערן דאס מערסטע'! דיין סעלושאן קען דיך‬
‫ברענגען אין קבר‪ ,‬וואו מ'וועט לייגן א קראנץ בלומען זאגנדיג 'יא‪,‬‬
‫ער איז געווען אן ארנטליכער מענטש‪ ,‬וואס האט מקריב געווען זיין‬
‫לעבן ביודעים פאר יענעמ'ס לעבן'‪ ,‬און איך גיי לעבן ווען דו שרייסט‬
‫'איסלאמאפאב'!‬
‫און אין א זייטיגן נאטיץ‪ :‬קיין ראסיסט בין איך נישט ‪ -‬כלליות'דיג‬
‫גערעדט‪ ,‬ביי די לעצטע שארפע אשכולות איבער שווארצע און‬
‫איבער אראבער‪ ,‬האב איך געשריגן דעם קול פון אנטי‪-‬ראסיזם‪.‬‬
‫די פראבלעם הייבט זיך אן‪ ,‬ווען לינקע עלעמענטן נעמען איבער‬
‫קאנטראל פונעם ווארט‪ ,‬און נוצן דאס ווען אימער איינער רעדט‬
‫פון לאגיק אנשטאט פון געפיל‪ .‬יא יא‪ ,‬דיין געפיל לאזט דיך נישט‬
‫אנקוקן די זאך ריכטיג‪ ,‬נאר רחמנות'דיג‪ ,‬און דערנאך איבערצייגסטו‬
‫דיך אליינס ‪ -‬און דו מיינסט אז איך גיי מיך אויך איבערצייגן דערין‬
‫‪ -‬אז דיין מהלך איז 'אמת' און די אנדערע מהלך איז רשעות'דיג און‬
‫קליינקעפיג‪.‬‬
‫קום אויך נישט מיט די אויסגעדראשענע טענה‪ ,‬איבער אונז‬
‫ארטאדאקסן וואס מישן זיך נישט אויס מיטן אלגעמיינער‬
‫באפעקערונג‪ ,‬לעומת די אראבער הדומים לזה‪ .‬אין כאן דמיון‬
‫ולא חצי דמיון‪ ,‬און א חוץ זיין א סעלף העיטינג חרדי [אדער שוין‬
‫נישט‪ ]...‬איז דאס נישט גערעדט צום זאך‪ .‬קיינער האט נישט מורא‬
‫געפרעדיגט זייט די צווייטע וועלט מלחמה‪ ,‬און יעצט עסן זיי די‬
‫נעמען אין די לינדערן די פליטים קריזיס צוליב פחד פון טעראריזים‬
‫ברויך מען גיין סך ווייטער פון דעם‪ .‬מ'ברויך אפשטעלן אימיגראציע‬
‫פון מיטל מזרח‪ ,‬צפון אפריקע און אפי' פון איירופע (צוליב זייער‬
‫מיטל מזרח דעמאגראפיקס)‪ .‬צו זיך אויסדרייען די ריקן אויף די‬
‫סיריע פליטים איז א ראדיקאלע מאוו וואס איז פאפולער אין די‬
‫פאולס אבער האט זייער ווייניג פאליסי מעריטס‪.‬‬
‫אבער אלס א איד‪ ,‬אן אפשטאמיגער פון אימיגראנטן און א‬
‫פערסעקיודעט קלאס‪ ,‬שפיר איך א פליכט צו ארויסהייבן און‬
‫ס'איז די זשאב פון די רעגירונגס אנגעשטעלטע צו דיעלן מיט די‬
‫סעקיוריטי חשש‪ .‬ווען סאטמאר‪ ,‬למשל‪ ,‬פראטעסטירט ישראל'ס‬
‫באהאנדלונג פון די אראבער קומען זיי מיט א קאמפריהענסיוו‬
‫פאליסי פאר די מיטל מזרח סומעטאכע? ניין‪ .‬זיי זענען דא אלס‬
‫אדוואקאטן פאר א פואנט אוו וואיו‪ .‬כ'שפיר דאס זעלבע איז מיט‬
‫מיר‪ ,‬כ'ברויך זיין די אדוואקאט פאר די הומאנטארישע נקודה‪,‬‬
‫וואס ווערט פארלוירן אין די דעבאטע‪ .‬כ'בין נישט דא צו אפערען‬
‫קאמפרעהענסיוו סעלושענס‪.‬‬
‫א מין ענטפער דאס‪ .‬איך בין טאקע ווי דער סאטמארע בהמה וואס‬
‫איז מוחה אין מאנהעטן קעגן מדינת ישראל‪ ,‬וואס ווייסט נישט‬
‫וואס יא צו טון‪ ,‬נאר ער ווייסט נאר 'וואס נישט'‪.‬‬
‫דו ביזט נישט גוט‪ ,‬דו ביזט א שייגעץ‪ ,‬דו ביזט א קאנסערוואטיווע‪-‬‬
‫שמאלקעפיגע‪-‬ראסיסטישע‪-‬מיטל‪-‬אלטער‪-‬סטיל‬
‫אויסגעוועפטער פייפער‪ ,‬אבער איך? איך בין נישט דא צו מאכן‬
‫סעלושענס‪ ,‬איך גיי אפילו נישט געבן א בלינק מיטן אויג אויב דער‬
‫סיריער פליט וועט איין טאג דורכפירן א בלוט באד אין אמעריקע‪,‬‬
‫איך בין 'ליבעראל'‪ .‬איך בין פון די אויפגעקלערטע‪ ,‬אאוט אוו די‬
‫באקס‪ ,‬פראפעסארישע‪ ,‬פארגעשריטענע מענטשן! איך דארף‬
‫ניטאמאל האבן א פלאן‪ ,‬איך דארף נאר שרייען 'געוואלד'‪ ,‬דער‬
‫סיריער דארף א היים‪ ,‬טאקע דא אין אמעריקע!‬
‫ג‪.‬‬
‫מוסולמענער וואוינען אין די מערב וועלט‪.‬‬
‫יעצט צום נעקסטן שטאפל‪ :‬וואס ווייזט די היסטאריע פון לאנדאן‬
‫און פאריז? אז די ליבעראלן דארט האבן געפרעדיגט וואס זיי האבן‬
 ‫אמלעד ילימ ‪153..................................................................................................................................................‬‬

‫ווידער דער מוסולמענער ‪ -‬קען מחליט זיין צו שרייען אללא אכבאר‪.‬‬
‫און אפילו אן די טענה‪ ,‬כבר אמרנו לעיל אז דער מישט זיך אויס מיטן‬
‫אמעריקאנער און דער נישט‪ .‬אויב שוין ארייננעמען‪ ,‬פארוואס נישט‬
‫ווער ס'פאסט ענדערש אריין אין דעם קולטור?‬
‫קיין אללא אכבאר'ס אין אמעריקע‪ .‬צו מאכן פשוט'ער‪ ,‬באקאנט‬
‫אה‪ ,‬דו האסט א 'מעדזשיק קארד' הנקרא‪ :‬איסלאמאפאביע‪,‬‬
‫ראסיזם‪ ,‬בלא בלא בלא‪ .‬נו אויב אזוי‪ ,‬איז ער אפגעפרעגט און זיין‬
‫טענה איז פארענטפערט‪ .‬און א רגע‪ ,‬ווער דארף ענטפער'ס? סך‬
‫הכל "כ'ברויך זיין די אדוואקאט פאר די הומאנטארישע נקודה‪,‬‬
‫וואס ווערט פארלוירן אין די דעבאטע‪ .‬כ'בין נישט דא צו אפערען‬
‫קאמפרעהענסיוו סעלושענס"‪.‬‬
‫צו וואוינען לעבן א איד‪ ,‬איבער גענוג כאסידישע אידן האבן געבויט‬
‫די עקאנאמיע [כ"ש ווען מ'איז אנגעקומען קיין אמעריקע פון‬
‫אייראפע]‪ ,‬מיר מאכן נישט אראבישע סטיל מחאות מיט ביליאנען‬
‫שאדענס יעדן שני וחמישי‪ ,‬און קיין איד האט נאכנישט דורכגעפירט‬
‫איז דער אלטער זאפטיגער ארטיקל פון יענעם גוי'אישער שרייבער‬
‫איבער אייראפע'ס אויפטוישן אידן פאר אראבער‪ ,‬אנשטאט אידן‬
‫וואס האבן געבויט ‪ -‬האבן זיי באקומען אראבער וואס האבן נאר‬
‫חרוב געמאכט‪.‬‬

‫ד‪.‬‬
‫ה‪.‬‬
‫די רעפובליקאנע קאנדידאטן‪.‬‬
‫גאנס ביי קאנסערוואטיוון‪.‬‬ ‫ווייטער קומט איינער מיט הימל שרייענדע לינקס אנטקעגן די‬
‫רעפובליקאנע פרעזידענטליכע קאנדידאטן‪ .‬איך בין נישט אויסן צו‬
‫קומט אן אנדערע חכם אין שרייט‪ :‬די זעלבע קאנסערוואטיוון וואס‬ ‫פארענטפערן קיין רעפובליקאנער‪ ,‬און כ'בין נישט זייער אדוואקאט‪,‬‬
‫האלטן אז יעדער מוז האבן די רעכט צו פארמאגן א גאן‪ ,‬כאטש א‬ ‫און כ'האב ניטאמאל געעפנט די לינקס‪ ,‬כ'האב סך הכל געליינט וואס‬
‫גאן איז א פאטענציעלע מארד מאשין און ווערט כסדר גענוצט דורך‬ ‫ער ברענגט דא אראפ זייער 'שארפע סטעיטמענט'‪ .‬אבער למען ה'‪,‬‬
‫משוגעים אויף ציווילע‪ ,‬זיי האלטן גאר אז מ'טאר נישט ארייננעמען‬ ‫וואס זענען די טענות?‬
‫די סיריע פליטים וואס קענען 'אפשר' ווערן מערדער איין טאג אין‬
‫אמעריקע‪ .‬אויבערפלעכליך ‪ -‬א שטארקע טענה‪ .‬אבער טאקע נאר‬ ‫אז טעד קרוז [א זון פון א קובאנער אימיגראנט‪ .‬א גאר 'וויכטיגער'‬
‫אויבערפלעכליך! קודם כל‪ ,‬איך געב עפעס גערעכט פאר דעם?! מיין‬ ‫פאקטאר ארויסצוברענגען]‪ ,‬האט געזאגט אז זיי זאלן גיין צו‬
‫טענה איז איבער סיריע‪ ,‬ענטפערסטו מיך מיט די קאנסערוואטיווע‬ ‫איסלאמישע לענדער‪ .‬דו פארשטייסט אים נישט? זיי געהערן דא‬
‫חברה וואס זענען זיך סותר‪ ,‬נו נו‪ ,‬א כפרה די קאנסערוואטיוון‪ ,‬א כפרה‬ ‫אין אמעריקע? נישט זייער קולטור שטימט מיט אמעריקע‪ ,‬נישט‬
‫די גאנס‪ ,‬האסט עפעס וויאזוי מיך צו פארענטפערן מיין פראבלעם‬ ‫זייער רעליגיע שטימט מיט אמעריקע‪ ,‬און נישט די ראדיקאלע‬
‫מיט די סיריער פליטים? אויב נישט‪ ,‬שווייג! פון צוריקשרייען וועגן‬ ‫מענטשן וואס סיריע האט ‪ -‬שטימט מיט אמעריקע‪ .‬וואס זוכן זיי‬
‫גאנס‪ ,‬ווער איך נישט געהאלפן‪.‬‬ ‫דא? דאס אז ער איז א זון פון אן אימיגראנט‪ ,‬נעמט נישט אוועק‬
‫די תוקף פונעם טענה! גראדע‪ ,‬אויב עפעס‪ ,‬איז דאס א ראי' אויף‬
‫יעצט לאמיר צולייגן די נושא‪ .‬ווען איך האנדל מיך איין א גאן‪ ,‬האב‬ ‫פארקערט‪ :‬אמעריקע קען ארייננעמען‪ ,‬און אין פאקט נעמט‬
‫איך יעצט 'באקומען' עפעס וואס איך האב געוואלט‪ .‬נעמליך‪ ,‬א‬ ‫אמעריקע אריין‪ ,‬אימיגראנטן וואס שטעלן נישט קיין געפאר צו‬
‫גאן‪ .‬איי צוליב דעם קען מארגן א צווייטער משוגע'נער הרג'ענען‬ ‫אמעריקע‪.‬‬
‫ציווילע? נו נו‪ ,‬אבער איך האב מיין גאן‪ ,‬מיר לוינט זיך עס‪[ .‬גראדע‬
‫האלט איך נישט אזוי‪ ,‬כ'בין נאר מסביר דעם קאנסערוואטיווער]‪.‬‬ ‫נעקסטע לינק‪ ,‬אז דזשעב בוש האט געזאגט‪ ,‬אז מ'דארף ענדערש‬
‫אבער ארייננעמען דעם סיריער פליט‪ ,‬וואס ברענגט עס מיר? איך‬ ‫ארויסהעלפן קריסטליכע פליטים פון סיריע ווי מוסולמענע פליטים‪.‬‬
‫האב דען די טובת הנאה פון האבן 'מיין אייגענע גאן' אז צוליב דעם‬ ‫ממש אן עוון חמור! אבער חוץ פון א פארריקטע לינקע מח‪,‬‬
‫זאל איך נעמען א שאנס פון א פאטענציעלע רוצח?!‬ ‫פארשטייט יעדער גלייך אז א קריסט אין סיריע געפונט זיך אין א‬
‫פילפאכיגע גרעסערע סכנה ווי א מוסולמענער‪ .‬און אפילו אן די‬
‫אבער אפילו אן דעם‪ ,‬נניח דאס איז נישט קיין סיבה צו האלטן‬ ‫טענה‪ ,‬איז פשוט אז דער קריסט איז נישט מסוכן פאר אמעריקע‪,‬‬
‫‪..................................................................................................................................................154‬אמלעד ילימ‬

‫נישט אריין‪ ,‬איז אומדערהערבאר‪ .‬און אז מ'רעדט שוין‪ ,‬בעפאר‬ ‫אזוי‪ ,‬איז דאך דא א סיבה פארוואס זיי עקשנ'ען זיך צו מעגן האבן‬
‫איינער ווערט נתפעל פונעם ממזר ערדאגאן‪ ,‬אז ער האט‬ ‫גאנס‪ .‬צוליבן הייליגן קאנסטעטוציע‪ ,‬די הייליגע מנהג פון האבן‬
‫אריינגענומען צוויי מיליאן פליטים‪ ,‬דארף מען נאר מאכן די פשוט'ע‬ ‫א פאטענציעלע מיליציע בלא‪-‬בלא‪-‬בלא‪ .‬איי מענטשן ווערן‬
‫קאלקולאציע וואס דער בריה האט געמאכט בשעת מעשה‪ .‬ער‬ ‫גע'הרג'עט צוליב דעם?! לשיטתם‪ ,‬איז עס פארט ווערד צוליב די‬
‫האט גע'חלומ'ט פון זיין גרויסן וועלטס מאכט וואס ער גייט האבן‪,‬‬ ‫חוב קדוש פון האבן א מעגליכקייט אנצוהאלטן א דעמאקראטישע‬
‫פארשפרייטנדיג איינפלוס אין מיטל מזרח איבערנעמענדיג מצרים‬ ‫אמעריקע ‪ -‬לויט זייער פארטייטשונג‪ .‬אבער וואס האט עס מיט‬
‫און איראן‪ .‬זיין חשבון איז געווען‪ ,‬אז אסאד גייט גאר שנעל פליען‪,‬‬ ‫ארייננעמען א פאטענציעלע איסלאמישע רוצח אין אמעריקע?‬
‫און היות ער גייט צייטווייליג האבן אריינגענומען די פליטים‪ ,‬גייט ער‬
‫זיין וועלטס העלד‪ .‬חשבונות לחוד ופאקטן לחוד‪ ,‬און ער איז סטאק‬ ‫יעצט וועסטו מיר מוכיח זיין ווי אפגעפרעגט זייער שיטה אנצוהאלטן‬
‫אין די מאד‪ ...‬זאל זיך נאר קיינער נישט איינרעדן אז דער בריה איז‬ ‫גאנס איז‪ ,‬נו נו‪ ,‬כ'בין אפילו מסכים צו דיך‪ .‬גראדע האט דאס מיר‬
‫יא לש"ש נתכוין‪[ .‬בנוגע לבנון‪ ,‬האם כוונתך צו פאלעסטיניענס?‬ ‫פערזענליך פארעקלט פונעם קאנסערוואטיווער לאגער ‪ -‬וואס‬
‫אויב יא‪ ,‬איז היבש חוצפה דאס אריינצוריקן דא בהבלעה]‪.‬‬ ‫פונקט ווי די ליבעראלע ‪ -‬האקן זיי קאפ אין וואנט מיט לעכערליכע‬
‫שיטות‪ .‬אבער קענסט שוין נישט זאגן אז דער קאנסערוואטיוו איז‬
‫בנוגע דער קריסט אין כאליפאט‪ .‬דו רעדסט אין טעאלאגישע‬ ‫א היפאקריט‪ .‬לשיטתו‪ ,‬האט ער גאנץ פיין מחלק געווען צווישן זיין‬
‫טעאריע‪ ,‬איך רעד פון פאקט‪ .‬וואס זיי האבן געטון מיט די קריסטליכע‬ ‫רעכט פאר א גאן‪ ,‬צום שמועס איבער ארייננעמען מוסולמענער‬
‫שטעט אין סיריע‪ ,‬איז וואויל באקאנט‪ .‬פשוט אפגעווישט און‬ ‫פליטים‪.‬‬
‫אויסגע'שחט'ן [ווידער אסאך יאזדיס זענען פארקויפט געווארן‬
‫פאר קנעכט‪ .‬אויב צו גלייבן אויסלענדישע קוואלן]‪ .‬בין כך ובין כך‪,‬‬
‫איך האב נישט גערעדט פון קריסטן ווס‪ .‬יאזדיס און שאיאטן‪ ,‬איך‬
‫האב גערעדט פון סתם פליטים וואס זענען לאו דווקא יאזדיס‪,‬‬ ‫נספחים‪.‬‬
‫רוב פליטים ווילן פשוט נישט פארבלייבן אין די מלחמה צוריסענע‬
‫שטחים‪ ,‬אפילו זיי זאלן זיין הייסע סוניס‪ .‬איבער דעם האב איך‬ ‫איך בין נישט קיין ליבעראל‪ ,‬און כ'האב נישט קיין [איינגערעדטע]‬
‫געזאגט‪ ,‬אז דער קריסט געפינט זיך אין א שטענדיגע גרעסערע‬ ‫'אלטוועלטליכער' אויסקוק‪ .‬איך זאג נישט אז איך דארף האבן א‬
‫סכנה ווי דער געווענליכער אראבער [סוני]‪ .‬אגב‪ ,‬שאיאטן אין סיריע‬ ‫מהלך‪ ,‬ביי מיר איז עס אדער קען איך זיי ארייננעמען אדער נישט‪.‬‬
‫געפונען זיך עפ"ר אין אסאד באשיצטע שטחים‪ ,‬זייענדיג אן אלאווי‬ ‫אויב נישט ‪ -‬איז עס נישט מיין דאגה קיין כי הוא זה‪ .‬יא‪ ,‬ס'איז נישט‬
‫‪ -‬משבט השיעים‪.‬‬ ‫הומאניטעריש לשיטתך‪ ,‬אבער ס'טוישט נישט די מציאות‪ :‬איך‬
‫דארף נישט קיין סעלושען [גראדע איז דא א פשוטע סעלושען‪,‬‬
‫אפיציעל איז איינע פון די פראנצויזישע טעראריסטן יא א סירישער‪.‬‬ ‫מצד ההומאניטערישע געפילן‪ .‬האמערן אויף די אראבישע מדינות‬
‫אבער אפילו אז נישט‪ ,‬האט מען שוין מעיר געווען במקו"א‪ ,‬אז‬ ‫זיי אריינצונעמען]‪ .‬סך הכל‪ ,‬אויב ס'איז אין מיינע אויגן נישט‬
‫היא הנותנת‪ .‬יארן וואס מ'נעמט זיי אריין‪ ,‬און צום סוף בריט מען‬ ‫פראבלעמאטיש ‪ -‬קען איך העלפן‪ ,‬אויב ס'איז יא פראבלעמאטיש‬
‫זיך אפ‪ .‬דאס מיינט‪ ,‬אז עווענטועל וועט מען ליידן פון זיי אזויווי אין‬ ‫‪ -‬בין איך נישט זייער פארזארגער‪.‬‬
‫פראנקרייך‪.‬‬
‫דו ווידער‪ ,‬פארקויפסט אן אידעאלאגיע אז 'מ'מוז' זיי ארויסהעלפן‬
‫מיין דמיון איז נאר איבער די דמיון פון פחד פון באלשעוויקן‪/‬‬ ‫און ארייננעמען‪ .‬דו האסט נאר א פראבלעם וויאזוי עס דורכצופירן‪,‬‬
‫שפיאנען אין די ‪'1930‬ס‪ ,‬צו די פחד פון רוצחים ממש אין ‪ .2015‬איך‬ ‫צוליב די זעלבע אדער ענליכע פראבלעמען‪ ,‬ווי איך האב‬
‫רעד נישט כלפי די 'באגלייבטקייט' פון די פחד‪ ,‬נאר פון די דמיון‪.‬‬ ‫אנגעצייגט‪ .‬קומסטו ווי א חכם שרייען 'איך דארף נישט טרעפן‬
‫ס'איז א חוצפה מדמה צו זיין מלתא למלתא‪.‬‬ ‫קיין קאמפרעהענסיוו סעלושען'‪ .‬דאס מיינט ליבעראליזם במיטבו‪.‬‬
‫כ'וועל מאכן א חורבן‪ ,‬כ'וועל איבערלאזן מיסט ביזן הימל‪ ,‬אבער‬
‫כ'בין א פיינער מענטש פארן זיך זארגן פאר 'יענעם'‪.‬‬

‫***‬ ‫דערפאר‪ ,‬דארף איך נישט קיין 'קאמפריהענסיוו סעלושען'‪ ,‬און דו‬
‫יא!‬
‫די פאקט איבער די אראבישע רעזשימען קומט שוין איינמאל‬
‫די חוצפה‪ ,‬פון מחייב זיין אמעריקע‪ ,‬ווען אייגענע ברידער נעמען‬
 ‫אמלעד ילימ ‪155..................................................................................................................................................‬‬

‫אפגעפרעגט ליבעראליזם איז‪ .‬פון איין זייט מעג יעדער טראכטן‬ ‫אריין דא‪ .‬אויב פון אייראפע האבן די אידן נישט געהאט וואו צו גיין‪,‬‬
‫און זאגן וואס ער וויל‪ ,‬פון די אנדערע זייט איז עס נאר כל זמן‬ ‫און קיינער האט נישט געהאט קיין 'מחוייבות' זיי אריינצונעמען‬
‫מ'טשעפעט נישט די רחמנות'דיגע מוסולמענער רעליגיע‪[ .‬אגב‪ ,‬אני‬ ‫[ענליך צו די אמעריקאנער היינט וואס האבן קיין פליכט צו זיי‪.‬‬
‫כשלעצמי וואלט איך נישט געלאזט טשארלי העבדא פארשפרייטן‬ ‫לאפוקי דבריך‪ ,‬וכדלהלן]‪ ,‬איז אבער פון סיריע יא דא א פליכט‬
‫זייערע העסליכע קאריקאטורן וכדומה‪ ,‬אבער לדידך קמבעי לי]‪.‬‬ ‫אויף די אראבישע שכנים בגוף ובדעה ובדת ובכל המסתעף‪ ,‬זיי‬
‫אריינצונעמען‪ .‬אויב זיי לאכן זיך אויס‪ ,‬לייגט דאס א דילעמא אויפן‬
‫איך ווייס נישט פארוואס כ'דארף צום לעצט זיך מתייחס זיין צו אן‬ ‫גאנצן מאראלישן פליכט אריינצונעמען די פליטים אין אמעריקע‪.‬‬
‫אמווייניגסטנס‪-‬צום‪-‬זאך טענה‪ ,‬אבער אז מ'מוז מוז מען‪ :‬מיינע‬
‫ווערטער איבער חוצפה‪ ,‬איז די חוצפה צוצוגלייכן די שרעק פון האקן‬ ‫אמעריקע'ס אינווארדירן איראק איז אפשר געווען א פאטאלע‬
‫קעפ צו די שרעק פון ארייננעמען א באלשעוויק‪/‬שפיאן‪ .‬איך רעד‬ ‫טעות‪ ,‬אבער דאס צוריקציען זיך פון איראק האט לויט אסאך‬
‫אפילו נישט פון ארייננעמען גענוג מוסולמענער צו מאכן א היימישע‬ ‫עקספערטן אויפגעבויט אייסיס‪ .‬די דאנק איז פארן ליבעראלן‬
‫כאליפאט לעומת גענוג באלשעוויקן צו מאכן א קאמוניסטישע‬ ‫פרעזידענט אונזערע‪ .‬אבער בין כך ובין כך‪ ,‬כאפ איך נישט וואו די‬
‫רעזשים‪ .‬איך רעד פון יחידים‪ ,‬וואס אלס באלשעוויק קען ער מאכן‬ ‫פליכט ליגט אויף אמעריקע זיך צו ספראווען דערמיט‪ .‬אמעריקע‬
‫אין די הויזן‪ ,‬אבער אלס פונדאמענטעליסט קען ער דורכפירן מאסן‬ ‫האט געגאסן ביליאנען אויפצובויען זייער עקאנאמיע‪ ,‬אויב די‬
‫מארד‪ ,‬ווי יעצט אין פראנקרייך [אפגעזען ווער ס'האט עס למעשה‬ ‫חברה דארט זענען גענוג קרופטירט אז ס'זעט היינט אויס ווי‬
‫דורכגעפירט‪ .‬כ'האב עס יעצט גענוצט אלס דוגמא בלבד‪.]...‬‬ ‫ס'זעט אויס‪ ,‬איז עס זייער דאגה‪ .‬אמעריקע'ס אריינגיין איז נישט‬
‫געווען זיי אויסצומענטשלען וואס דאן דארף מען בלייבן ביז זאכן‬
‫זענען מסודר‪ ,‬אמעריקע איז אריין אויף [שוואכע] באווייזן אויף‬
‫סאדאמ'ס מאסן פארניכטונגס וואפן‪ ,‬דא קומט שוין נישט אריין‬
‫***‬ ‫דאס בלייבן דארט עד הסוף‪ .‬דוק היטב בכוונתי‪.‬‬
‫ליינט און שטוינט‪ ,‬ווי משוגע ליבעראלן קען זיין‪ ,‬און ווי ווייט זיי‬ ‫דאכצעך אז דיין גאנצע שיעור איבער 'וויאזוי' די אראבער זענען‬
‫קענען גיין מיט ליבעראליזם‪ .‬באלד וועט מען נאך זאגן‪ ,‬אז זיי זענען‬ ‫אנגעקומען קיין פראנקרייך‪ ,‬איז גאנץ קנאפ נוגע ווען אונז רעדמיר‬
‫'פארגעשריטן' און 'אויפגעקלערט'‪.‬‬ ‫פון די תוצאה פון זיי ארייננעמען ביי זיך‪ ,‬אויף סיי וואספארא‬
‫פארנעם [סך הכל קענסטו זאגןן שאני אמעריקא מכולא עלמא‪,‬‬
‫אין די נייעס‪:‬‬
‫אז זיי וואטשן בעסער וועם זיי נעמען אריין]‪ .‬אריינווארפן אז זיי‬
‫פילע אמעריקאנע פאליטישאנס האבן נעכטן פארדאמט‪ ,‬דאס וואס‬ ‫וואוינען אין סלאמס‪ ,‬איז טיפישע ליבעראלע פראפאגאנדע‪ ,‬אייביג‬
‫ליבעראלע סטודענטן אין די יונעווערסיטי אוו מינעסאטע האבן‬ ‫איז דער שייגאץ א רחמנות פארן האבן א שווערע אויפגאנג‪ .‬נישט‬
‫געמאלדן‪ ,‬אז זיי וועלן בלאקירן דאס אוועקשטעלן א 'מאמענט‬ ‫א באנדיט פלוס‪ ,‬פארן ווערן אויפגענומען אין א לאנד וואס האט קיין‬
‫אוו סיילענס' פאר די סעפטעמבער עלעווען אומגעקומענע‪ .‬די‬ ‫שייכות מיט זייער מהות [כמשנת"ב בארוכה בדבריי הראשונים]‪,‬‬
‫סטודענטן טענה'ן‪ ,‬אז דער 'מאמענט אוו סיילענס' איז א טשעפע‬ ‫און שפייען אינעם טעלער וואס מ'האט זיי סערווירט‪.‬‬
‫פאר מוסולמענע סטודענטן‪ ,‬וויבאלד די אטאקע איז דורגעפירט‬
‫אויך איז אינטרעסאנט די ליבעראלע בלבול אנטקעגן די‬
‫געווארן דורך מוסולמענע טעראריסטן‪.‬‬
‫פראנצויזישע אי פאליטיקל קארעקטנעס‪ .‬מ'קען מיינע אז די‬
‫לא יאומן כי יסופר ווי משוגע‪ ,‬שלעכט‪ ,‬און פארריקט לינק געוויסע‬ ‫תקנות וועגן פאטשיילעס איז שוין אלט ‪ 15‬יאר‪ .‬סך הכל האט מען‬
‫קענען גיין!!!‬ ‫געזען אז נאך צענדליגע יארן וואס זיי זענען אינעם 'ליבעראלן'‬
‫פראנקרייך‪ ,‬ווערן זיי נישט אויסגעמישט מיטן פראנצויזישן‬
‫געמיינדע‪ ,‬און נאך ערגער‪ ,‬זענען דא אסאך עקסטרעמיסטן ‪ -‬וואס‬
‫האבן שוין טעראריזירט אן א שיעור מאל אין פראנקרייך גופא‪ ,‬האט‬
‫מען פרובירט זיי צו צווינגען זיך אויסצומישן‪ .‬קענסט דיך דינגען‬
‫דערויף‪ ,‬אבער דיין שטילע פלאקן וואס דו ווילסט אריינווארפן אז‬
‫דאס איז גורם זייער עקסטרעמיזם‪ ,‬איז אבסורד און אפגעפרעגט‬
‫היסטאריש‪ .‬די טשארלי העבדא פרשה ווייזט אממערסטנס ווי‬
‫‪..................................................................................................................................................156‬אמלעד ילימ‬
‫ווען דער חוט 'הלבן' איז‬
‫געווארן 'רויט' ‪ -‬לכפרת עוונות‬
‫אויב ער דארף הילף‪ ,‬וועלנדיג הערן וואס האט פאסירט‪ .‬אבער‬
‫ער האט נאך אויסגעזען אביסל אנקאנטשעס און דערנאך‬
‫פארלוירן‪ ,‬נישט וויסנדיג וויאזוי ער האט געלאנדעט אויף‬
‫די סיידוואלק [ער האט גע'טריפ'ט ביים עק סיידוואלק‪ ,‬פון‬
‫גאס ארויף צום סיידוואלק]‪ .‬כ'האב אים געמאכט אביסל‬
‫באקוועמער‪ ,‬און ער האט זיך צוביסלעך אויפגעכאפט און‬
‫שפעטער האט ער זיך אויפגעשטעלט למרות דער עולם האט‬
‫אים געבעטן צו בלייבן זיצן רואיג‪.‬‬
‫ביני לביני זענען אנגעקומען אנדערע אידן‪ ,‬וואס האבן גלייך‬
‫מודיע געווען פאר די גוים די נומער פון הצלה‪ ,‬וועמען זיי האבן‬
‫אנגערופן‪ .‬הצלה איז אנגעקומען אונטער א מינוט פון ווען‬
‫מ'האט זיי גערופן‪ ,‬און פארשטייט זיך ‪ -‬בעפאר די שטאטישע‬
‫אמבולאנס‪ .‬די חברי הצלה האבן ארויסגעשפרינגען פון טראק‬
‫נאך אנגעטון דעם קיטל ומעוטר בטלית‪ ,‬אז ס'איז געווען א‬
‫מחזה הוד‪ ...‬עט דיס פוינט איז שוין דער אלטער גערער געווען‬
‫ביי זיך‪ ,‬און זעענדיג וואס דא קומט פאר האט ער געוואלט גיין‬
‫ווייטער‪ ,‬זאגנדיג אז ער איז שוין אקעי און 'ס'איז דאך יו"כ'‪...‬‬
‫אבער די הצלה מעמבער'ס האבן אים געפרעגט אויב ער‬
‫געדענקט וואס האט פאסירט‪ ,‬און וויבאלד ער האט גארנישט‬
‫געדענקט איז שוין געווען גענוג סיבה צו דארפן מאכן א‬
‫טשעק‪-‬אפ‪ .‬ליתר זהירות האבן זיי אים געפרעגט אויב ער האט‬
‫שוין אמאל געליטן פון די און יענע מחלה‪ ,‬אויף וואס ער האט‬
‫געענטפערט מיטן טיפישן גערע שארפקייט‪ :‬כ'האב שוין אלס‬
‫געהאט‪ ,‬אבער ווי קומט עס דא אהער? לאטס מיר גיין‪ ...‬אבער‬
‫די חברי הצלה האבן אים געזאגט אז זיי ווייסן אויך פון קדושת‬
‫היום‪ ,‬און זיי זאגן אים פארט אז ער זאל כאטש אריינגיין אין‬
‫טרעקל אים אויסצוטשעקן‪.‬‬
‫למעשה האב איך לכתחילה זיך באנוצט מיט וואסער‬
‫אפצושווענקן די 'גאנצע' צוויי הענט פון די בלוט‪ ,‬וואס איז‬
‫שוין געווען פארקלעבט אויף מיר ביז היבש ארויף‪ ,‬און כ'האב‬
‫געהערט אפאר יודעלעך זאגן 'אה‪ ,‬האמיר שוין אן אייגענעם‬
‫הערט א מעשה וואס איז פארלאפן נעכטן ‪ -‬באמצע יוה"כ‬
‫‪ -‬אינמיטן טאג‪.‬‬
‫נאכן פארענדיגן דאווענען מוסף אין איין ביהמ"ד‪ ,‬בין איך‬
‫געגאנגען ממשיך זיין אין א צווייטן ביהמ"ד‪ ,‬וואס געווענליך‬
‫האב איך א ספעציפישע אויסגעטרעטענע וועג וויאזוי איך גיי‬
‫צום צווייטן ביהמ"ד‪ .‬אבער משום מה‪ ,‬האב איך נעכטן געמאכט‬
‫אן אומוועג זעענדיג שפעטער א ספעציעלער סייעתא דשמיא‬
‫מיך צו פירן אין יענעם דירעקציע‪.‬‬
‫הכלל‪ ,‬איך גיי אפאר גאסן און פלוצים דערזע איך א שוידערליך‬
‫בילד‪ :‬אויף די אנדערע זייט גאס ‪ -‬ביים קארנער פון אן עוועניו‬
‫‪ -‬ליגט אויסגעשטרעקט [בפישוט ידים ורגלים]‪ ,‬אן עלטערער‬
‫גערער איד‪ ,‬זיין ספאדיק און גלעזער זענען פארווארפן‪ ,‬און‬
‫דער איד ריקט זיך נישט! לעבן אים שטייען אפאר גוים און‬
‫האלטן אינמיטן קלערן וואס צו טון‪ ,‬צו העלפן צו גיין ווייטער‬
‫[ער איז אומגעפאלן ממש יענע סעקונדע]‪ .‬איך בין שנעל‬
‫אריבערגעלאפן דעם עוועניו מיט איין אימפעט‪ ,‬צוגעלאפן‬
‫צום עלטערן איד‪ ,‬וואס האט אויסגעזען ווי א בן שישים‪-‬‬
‫שבעים אדער אפילו עלטער‪ ,‬וועם איך האב געפונען ליגן אין א‬
‫קאלוזשע בלוט רח"ל‪.‬‬
‫ב"ה כ'האב מיך שנעל אריענטירט‪ ,‬און געקוקט פון וואו די‬
‫בלוט קומט‪ ,‬זעענדיג אז ער האט א טיפע שניט לעבן זיין אויג‪,‬‬
‫און ער האט נעבעך פארלוירן אסאך בלוט‪ .‬אן קיין טישו'ס‬
‫וכדומה האב איך מיט מיינע הענט געהאלטן יענע פלאץ אז‬
‫ס'זאל נישט קומען מער בלוט‪ ,‬בשעת ווען די גוים האבן גערופן‬
‫‪ ,911‬ווייל כ'האב נישט געדענקט הצלה'ס נומער אויסענווייניג‪.‬‬
‫קיין איד איז נישט געווען בנמצא פונקט יענע מינוטן מיך‬
‫ארויסצוהעלפן‪ .‬שפעטער האבן גוים געברענגט פעיפער‬
‫טאועל‪ ,‬און ס'איז מיר געווען גרינגער צו האלטן ביי זיין קאפ‪,‬‬
‫אפווישנדיג זיין בלוט פארשמירטער געזיכט‪.‬‬
‫לכתחילה ווען כ'בין צוגעלאפן צום איד‪ ,‬האב איך אים געפרעגט‬
‫אמלעד ילימ ‪157..................................................................................................................................................‬‬

‫איבערקערט אויף ווייס‪ ,‬אלס סימן אז זיי האבן שוין זוכה‬ ‫היראו אויך'‪ ...‬און כ'בין זיך געגאנגען ווייטער זיך פרייענדיג‬
‫געווען צו כפרת עוונות‪ .‬איך ווידער‪ ,‬האב געזען ווי די ווייסע‬ ‫אויפן זכות וואס איז מיר צוגעפאלן צו העלפן ראטעווען א איד‬
‫בגדים מיינע זענען געווארן איבערגעקערט אויף א רויטן‬ ‫בעצם יום הכיפורים‪ .‬דער 'בלוטיגער' פרייז איז געווען‪ ,‬מיינע‬
‫קאליר‪ ,‬און כ'האף אז אינעם זכות פון העלפן דעם איד האב‬ ‫הענט‪ ,‬מיין העמד‪ ,‬מיין קיטל‪ ,‬און מיין טלית‪ .‬אלעס איז געווארן‬
‫איך זוכה געווען צו כפרת עוונות‪.‬‬
‫פארשמירט מיט בלוט‪.‬‬
‫פרעגט איר מיר פארוואס איך דערצייל עס אייך? נוהגים‬
‫האב איך געטראכט צו מיר‪ ,‬אז בזמן שביהמ"ק היה קיים האט‬
‫במדינותינו לומר‪ :‬ווייל איך וויל איר זאלט וויסן‪...‬‬ ‫דער עולם געווארט צו זען ווען דער חוט השני איז געווארן‬
‫‪..................................................................................................................................................158‬אמלעד ילימ‬

‫איבער וואקסינען‪:‬‬

‫שאטס אנטקעגן דעם‪.‬‬ ‫א‪.‬‬

‫למשל עובדא ידענא‪ ,‬אז ארום ‪ 6‬יאר צוריק איז געווען א 'מאמפס'‬
‫אויסברוך אין די היימישע געגענטער‪ .‬האב איך געהאט א קרוב וואס‬ ‫איך האב אביסעלע אדורכגעטון די נושא פון וואקסינען‪ ,‬און כ'קען מעיד‬
‫נעמט נישט קיין שאטס און האט באקומען די מאמפס‪ .‬פארשטייט זיך‬ ‫זיין באופן ברור אז ס'איז דא אסאך טענות אנטקעגן די 'עסטעבלישמענט'‬
‫אז יעדער האט געלאכט פון אים אז וויבאלד ער האט נישט גענומען די‬ ‫פון חסידי הוואקסינאציע‪ .‬פון צוויי שטאנדפונקטן‪:‬‬
‫‪ MMR‬שאטס‪ ,‬האט ער באקומען די מאמפס‪ .‬דערציילט מיר יענער‪ ,‬אז‬ ‫‪ .1‬וויפיל אמת ליגט אין דעם אז די וואקסינען באהיטן די קרענק וואס עס‬
‫מה עשה הקב"ה‪ ,‬זיין שוועגערין האט באקומען די מאמפס‪ ,‬זיין חתונה‬ ‫קומט פארמיידן‪.‬‬
‫געהאטע שוואגער האט באקומען די מאמפס‪ ,‬ולא נחה דעתו ביז זיין‬
‫שווער האט אויך באקומען די מאמפס‪ ,‬כאטש זיי אלע דריי זענען געווען‬ ‫‪ .2‬וויפיל סכנות ליגט אין די וואקסינען זעלבסט‪.‬‬
‫וואקסינירט‪...‬‬
‫טויזענטער ביכער פון געערטע פראפעסארן זענען ארויסגעקומען‬
‫פארוואס? ווייל דאס האט אויסגעבראכן אין א ברעקעלע‪-‬אנדערע‬ ‫מסביר זיין די צוויי זייטן פון די מטבע‪ ,‬און כ'זאג קלאר אז כ'גיי זיך נישט‬
‫ווערזשען פון די קאוד פונעם וואקסין‪.‬‬ ‫אוועקשטעלן ווי א מוכיח בשער אויפווייזן די אמת לכאן או לכאן‪ .‬און‬
‫אודאי נישט ווען מענטשן זענען נישט אינטרעסירט אנצונעמען זאכן‬
‫זאת ועוד‪ ,‬אז דערפאר יאווען זיך אזויפיל נייע קרענק‪ ,‬ווי שוויין פלו וכו'‪.‬‬ ‫וואס זעען אויס ווילד פרעמד‪ ,‬און זענען נישט עקסעפטעד געווארן דורך‬
‫ווייל בסך הכל קומט עס אין א טראפעלע אנדערע קאוד ווי דער וואקסין‪.‬‬ ‫דעם אדער יענעם דאקטאר‪.‬‬
‫און יעצט קען מען שוין געבן א נייע וואקסין‪ ,‬וחוזר וחלילה‪.‬‬

‫אבער פטור בלא כלום אי אפשר‪ ,‬וועל איך בקוצר אמרים ארויסברענגען‬
‫ג ‪ -‬און דאס איז נאך בעפאר'ן רעדן איבער אן אנדערע חשש‪ ,‬אז די‬ ‫צוויי דריי נקודות‪.‬‬
‫וואקסינען זעלבסט זענען א גורם צו פארשידענע קרענק און שוואכקייטן‪,‬‬
‫פון אוטיסטן ביז מענטעלי שוואכע מענטשן‪ .‬וכמו כן שוואכע קערפער‪,‬‬ ‫א ‪ -‬ס'זענען דא ערנסטע ספיקות אין דעם נידון אז דאס האט פארמינערט‬
‫וואס דארפן לויפן צום דאקטער דריי מאל אין ווינטער‪ .‬וואס ‪ -‬עכ"פ די‬ ‫די סארט קראנקהייטן ווי פאליא וכו'‪ .‬מאנכע טענה'ן [ווי דער פראפעסאר‬
‫העלטבאגס וואס פארפירן אנטקעגן וואקסינען טענה'ן אז ‪ -‬די וואקסינען‬ ‫האט אראפגעברענגט פריער]‪ ,‬אז די קראנקהייטן זענען סייווי געווען‬
‫זענען א דירעקטע גורם צו דעם‪ ,‬און די וואס וואקסינירן זיך נישט זענען‬ ‫אויפן וועג אראפ‪ .‬איינער פון די שטארקע נקודות איז‪ ,‬אז היות מען האט‬
‫שטערקער בגופם ובנפשם‪ ,‬פיזיש און גייסטיש‪ .‬ועוד‪ ,‬אז די סארט‬ ‫געלעבט אן קיין ריינקייט און באקוועמליכקייט וכו'‪ ,‬האט מען שנעלער‬
‫שוואכקייטן ווי אוטיזם איז ממש נישט געווען מצוי זיבעציג יאר צוריק‪.‬‬ ‫געקענט כאפן טויטליכע אדער שעדליכע קרענק‪ .‬והיינו טעמא דאפריקע‬
‫בזמנינו‪ ,‬וואס לעבן אזויווי אונז האבן געלעבט הונדערט יאר צוריק‪ .‬אבער‬
‫ד ‪ -‬צום לעצט וויל איך רעדן איבער א סכנה ודאית וואס איז דא מיטן‬ ‫איינמאל ס'איז דא נארמאלע היגיענע או ריינקייט‪ ,‬פאלט ממילא די‬
‫נעמען וואקסינען‪ .‬אז אסאך מענטשן האבן ליידער געליטן דערפון גלייך‬ ‫מעגליכקייט צו ווערן קראנק מיט די טויטליכע קרענק‪.‬‬
‫נאכדעם‪ .‬מער איבער דעם‪ ,‬אינעם קומענדיגן תגובה‪.‬‬
‫ב ‪ -‬ס'איז אויך דא א שטארקע טענה אויף וואקסינען‪ ,‬אז די וואקסין‬
‫האט נאר א געוויסע קאוד וויאזוי דאס איז צאמגעשטעלט געווארן‪ ,‬כדי‬
‫צו פייטן א ספעציפישע קרענק מיט דעם ספעציפישן קאוד‪ ,‬אבער אויב‬
‫די קראנקייט באקומט א נייע די‪ .‬ען‪ .‬עי‪ ,.‬אפילו נאר למחצה שליש ורביע‪,‬‬
‫וועט די קראנקהייט אריבערקומען צו אים אפילו ער האט גענומען די‬
 ‫אמלעד ילימ ‪159..................................................................................................................................................‬‬

‫נישט געליינט די צווייטע זייט פונעם נושא‪ .‬אשר על כן‪ ,‬זאל א יעדער‬
‫רעכטדענקענדן מענטש אליינס צוקומען צום הכרה נאכן דורכטון די נושא‬ ‫ב‪.‬‬
‫בטוב טעם ודעת‪ .‬און כ'בין דא נאר געקומען בהערה והארה בעלמא צו זען‬
‫אז די זאך איז נישט אזוי פשוט ווי דיין לאקאלע דאקטער פארקויפט‪.‬‬ ‫און צו אלע וואס זאגן אז דאס איז דומה צו אלע אנדערע קאנספיראציעס‬
‫אן קיין באזיס‪ ,‬וויל איך ארויסברענגען קלאר‪:‬‬
‫‪ .1‬בשונה פון סתם קאנספיראציעס וואס זענען פארקניפט און פארבינדן‬
‫ג‪.‬‬ ‫מיט דעם וואס ס'זענען דא 'קאנספיראציע ליבהאבער'‪ ,‬און זיי זענען די‬
‫וואס גלייבן אדער קומען אויף מיט די קאנספיראציע טעאריעס‪ ,‬שאני‬
‫איינער פון די טענות אנטקעגן וואקסינען‪ .‬אז וויבאלד ס'איז א סכנה‬ ‫הכא אז רוב עולם וואס האלט נישט פון וואקסינען זענען מענטשן וואס‬
‫מוחשית פון עפעס וואס קען געשען‪ ,‬איז 'שב ואל תעשה עדיף'‪[ .‬אגב‪,‬‬ ‫לייקענען בד"כ אין קאנספיראציעס‪ .‬הוה אומר‪ ,‬אז מ'רעדט פון נארמאלע‬
‫כן דעת הגאון ר' שמואל קאמינעצקי‪ .‬זיין רעביצין האט גוט אדורכגעטון‬ ‫דורכגעטראכטע מענטשן‪.‬‬
‫די נושא‪ ,‬און איז צוגעקומען צום מסקנא אז נעמען וואקסינען איז סאך‬ ‫‪ .2‬בשונה פון סתם קאנספיראציעס‪ ,‬זענען דא טויזענטער פראפעסארן‬
‫מער שעדליך]‪.‬‬ ‫און דאקטוירים וואס שרייען חי וקיים אנטקעגן וואקסינאציעס‪ ,‬און‬
‫איך האב א גאר נאנטע קרוב וואס האט געגעבן געוויסע וואקסינען פאר‬ ‫טויזענטער ביכער זענען ארויסגעקומען ארויסברענגען די טענות‪ ,‬וואס‬
‫זיין צוויי יעריג קינד‪ .‬דאס קינד האט זיך גלייך אנגעהויבן פילן נישט גוט‪,‬‬ ‫ווערן נישט פארשטילט‪ .‬און כאטשיג זיי זענען טאקע א מיעוט‪ ,‬זענען זיי‬
‫און א טאג שפעטער האט ער אנגעהויבן זיך אויפפירן ווי א בעיבי פון‬ ‫אבער נישט קיין פשוטע נערוון צורידערטע קאנספיראציע טעאריקער‪.‬‬
‫אפאר חדשים אלט‪ .‬אויפהערנדיג צו רעדן וכו'‪ .‬היינט צוטאגס ‪ -‬ארום ‪10‬‬ ‫[און אגב‪ ,‬די סיבה פארוואס רוב דאקטוירים גלייבן יא אין וואקסינען‪,‬‬
‫יאר שפעטער ‪ -‬איז דאס קינד ליידער נאך אלס אביסל צוריקגעשטאנען‪,‬‬ ‫איז פאר די פשוטע סיבה אז זיי אליין האבן אויך נישט געליינט די צוויי‬
‫אבער ב"ה מאכט פארשריט‪.‬‬ ‫זייטן פונעם מטבע‪ .‬און אפילו ווען יא‪ ,‬פאלאוען זיי דעם פראטאקאל‬
‫פון וואס זיי האבן געלערנט אין יונווירסיטי‪ ,‬וואס זענען חלק פונעם‬
‫דאס איז שוין גאלד‪ ,‬ווייל איך האב א קרוב וואס האט געגעבן פאר זיין‬ ‫עסטעבלישמענט]‪.‬‬
‫טאכטער די שאטס‪ ,‬און דאס קינד איז ליידער געווארן א וועדזשטעבל‬
‫אויפן פלאץ‪ ,‬עד היום הזה‪ .‬איבער אכצן יאר שפעטער!‬ ‫‪ .3‬בשונה פון סתם קאנספיראציעס‪ ,‬וואס דו קענסט נישט אויפווייזן לכאן‬
‫או לכאן‪ ,‬איז אבער דא הכל מודים אז נעמען וואקסינען האט א שטיקל‬
‫ריזיקע‪ .‬די שאלה איז נאר ווי שטארק‪.‬‬
‫און אז מרעדט שוין‪ ...‬כאטש יעדער ווייסט אז אן 'עפידורל' פאר אן עומדת‬ ‫‪ .4‬בשונה פון סתם קאנספיראציעס‪ ,‬וואס איז דיר א קנאפע נפקא מינא‬
‫ללדת איז מער מסוכן ווי וואקסינען‪ ,‬ווייסן מענטשן נישט ווי ווייט‪ .‬כ'האב‬ ‫צו מאיז יא אדער נישט אנגעקומען צום לבנה‪ ,‬און ווער ס'האט גע'הרג'עט‬
‫א [צוגעקומענע] מומע‪ ,‬וואס האט שוין געהאט ‪ 12‬קינדערלעך בליעה"ר‪,‬‬ ‫קענעדי‪ ,‬איז אבער דא חייך וחיי בניך תלוים בזה‪ .‬דערפאר איז נוגע לכל‬
‫און נאך קיינמאל נישט גענומען קיין עפידורל כאטשיג ס'איז אפאר מאל‬ ‫אחד ואחד צו וויסן די מציאות און נישט זאגן סתם 'קאנספיראציע'‪.‬‬
‫נישט אנגעקומען גרינג‪ .‬פארוואס? ווייל איר שוועסטער האט גענומען אן‬
‫עפידורל און איז ליידער אוועק פון דעם‪ .‬ה"י‪.‬‬ ‫‪ .5‬ואחרון אחרון חביב‪ .‬בשונה פון סתם קאנספיראציעס‪ ,‬וואס וואסא‬
‫יאר ס'גייט אדורך ווערן אלס ווייניגער און ווייניגער מאמינים אין די‬
‫אבער די דאקטוירים וועלן דאס רעקאמענדירן 'נאו פראבלעם'!‬ ‫קאנספיראציע‪ .‬איז אבער דא מיט די 'קאנספיראציע' איבער וואקסינען‬
‫פונקט פארקערט‪ .‬אויב אין אנהייב האט יעדער געגלייבט חוב קדוש אין‬
‫הכלל‪ ,‬די וואקסינען זענען דרכן להזיק‪ .‬די שאלה איז נאר צו דאס איז‬
‫די נויטיגקייט פון וואקסינען‪ ,‬ווערט די חשש און די כח ה'קאנספיראטארן'‬
‫מונע א גרעסערע היזק אדער נישט‪ .‬והרבה קולמוסים נשברו על זה‪.‬‬
‫גרעסער פון יאר צו יאר‪ .‬און דערפאר פירן די דאקטוירים למיניהם אזא‬
‫אבער ס'כדאי צו וויסן אז 'יא נעמען' איז אויך נישט אזוי גלאטיג‪.‬‬
‫מערכה איבער דעם‪ ,‬וויבאלד מער און מער מענטשן הערן די צווייטע זייט‬
‫וכנ"ל‪ ,‬כ'האלט נישט ביים פירן קיין וויכוחים‪ ,‬נאר כ'וויל אז די צוויי צדדים‬ ‫מטבע‪ ,‬און זענען מחליט אז 'שב ואל תעשה עדיף'‪ .‬און טאקע דערפאר‪,‬‬
‫זאלן זיין באלאנסירט‪ .‬נישט גלייבן ווי נאראנים כל מוצא פיו הקדוש של‬ ‫איז דאס נישט קיין קאנספיראציע בעלמא‪.‬‬
‫הדאקטאר ירום הודו‪.‬‬ ‫טרם אפנה לדרכי‪ ,‬וויל איך נאר מודיע זיין‪ .‬אז מיינע ווערטער האבן זיך‬
‫טאקע פארצויגן פי עשר פון וואס כ'האב גע'חלומ'ט צו שרייבן‪ ,‬אבער‬
‫כ'האלט נישט ביים פירן קיין ויכוחים ‪ -‬וויבאלד מענטשן האבן דאך‬
‫‪..................................................................................................................................................160‬אמלעד ילימ‬

‫ריטשקעלעך‪:‬‬

‫'דארמאי'‪ .‬ואיכא למימר דהיינו דבעית למימר‪ ,‬דהאי לישנא הוי‬ ‫לישנא דארמיתא‪.‬‬
‫מהאי עיירא דארם‪ .‬ולא ידענא מחשבתא דמר]‪.‬‬
‫כתבת 'וזה'‪ .‬בעינא למיכתב‪' :‬ודא'‪ .‬אי נמי‪' ,‬והא'‪.‬‬ ‫צפרא חדא הוי קאזילנא בשוקא ועלה בליביה דההוא גברא‬
‫דכדהא מילתא ליכא‪ ,‬דלמללי אינשא לחבריה בלישנא דארמאי‪.‬‬
‫כתבת 'בהא'‪ .‬בעית למיכתב‪' :‬בהאי'‪ .‬אי נמי‪ ,‬בלישנא 'הדא'‪.‬‬ ‫וזה מילתא בלא טעמא דכיון דבכל יומא איירי בהא לישנא כד‬
‫אי נמי‪ ,‬בלישנא 'הדין'‪.‬‬ ‫עסקין בריתחא דאורייתא ולמה חש דעתייהו דלהוי מלחשין‬
‫שפתייהו בהא לישנא כד מפטפטי בין גברא לגברא?‪..‬‬
‫כתבת 'מעליה'‪ .‬בעית למיכתב‪' :‬מעליא'‪.‬‬
‫מיד גמרי בליביה דהוי מילתא מעליה‪ ,‬ולא שהה אלא מיד פתח‬
‫כתבת 'שהה'‪ .‬בעית למיכתב‪' :‬אישתהה'‪.‬‬
‫ואמר איזל גבי ההוא פונדק דיתבא בהון אינשא ומפטפטי‬
‫כתבת 'דיתבא בהון אינשא'‪ .‬בעית למיכתב‪' :‬דיתבי ביה אינשי'‪.‬‬ ‫במילי דעלמא‪ ,‬ופתחנא אשכולתא דלהוי כל חד וחד מספר בהון‬
‫בלישנא דארמאי‪.‬‬
‫ואטו כי רוכלא ליחשב וליזיל‪...‬‬
‫ותקותנא דלהוי נייחא נפשאי דכל מאן דחזי להו ולא להוי האי‬
‫שמע מינה‪ ,‬דכולא גברי לא ידעין האיך למיכתב האי לישנא‬ ‫אשכולתא כאבנא דלא מהפכי בה אינשא‪.‬‬
‫יקירא ‪ -‬שפירא‪ .‬וטעמא דמילתא‪ ,‬משום דלא ידעין כללין דהאי‬
‫לישנא‪.‬‬ ‫מאי דקבעית למיעבד‪ ,‬מילתא חשיבא הויא‪.‬‬
‫וטעמא דהאי מילתא‪ ,‬משום דהאי לישנא אישתנית כולא‬ ‫ברם‪ ,‬כבר בעא מאן דהוא למיעבד האי מילתא‪ ,‬ולא אשגחי‬
‫זמני‪ .‬דתרגומא דאוקלוס לאו לישנא דתרגומא דהאי תנא‬ ‫ביה‪.‬‬
‫קדישא יונתן‪ .‬ותרי תרגומין הדין‪ ,‬אישתני מלישנא דבספרא‬
‫וכיון דמטאן להכא‪ ,‬בעינן למיחשב מאי טעמא דכולי עלמא‬
‫דנחמיה‪ ,‬ודניאל‪ .‬וכולהו לא דמי ללישנא דתלמודא דהני בבלאי‪.‬‬
‫כד יתבי ועסקי באורייתא‪ ,‬יכלי למללא בהאי לישנא ארמיתא‪,‬‬
‫ותלמודא דבבלאין לא דמיא לתלמודא דארעא קדישא [היינו‬
‫וכד בעי למללא בהאי לישנא יקירא בלחוד [דגברא קדמאה קא‬
‫תלמודא דמערבא]‪ .‬וכל הני לישני‪ ,‬הוי מילתא אחריתא מלישנא‬
‫ממללא ביה‪ ,‬כדגלי לן רבנן בתלמודא‪ ,‬בגמרא סנהדרין]‪ ,‬תו לא‬
‫דספרא קדישא דדהרא‪.‬‬
‫יכלין‪ .‬והוי מילתא דתמיה‪.‬‬
‫והשתא דאתינן להכי‪ ,‬נימא טעמא דמילתא הדא‪ .‬דכולא‬
‫ואי לא סגי לן בהכי‪ ,‬תא חזי מאי אית לי למימר אלישנא דידך‪:‬‬
‫לישנא הדא‪ ,‬לישנא משבשתא היא דהויא‪ .‬דהוי לישנא קדישא‬
‫דאישתביש בפומא דאינשי‪ ,‬ומשבתא כיון דעל על‪ ,‬ולהכי‬ ‫כתבת 'קאזילנא'‪ .‬בעית למיכתב‪' :‬אזילנא' בלחוד‪.‬‬
‫אישתנית כולא האי‪ ,‬זימנין סגיאין‪ .‬ומהאי טעמא לא יכלין‬
‫למללא בהאי לישנא דהא כללין ליכא כדבעית למיהוי‪.‬‬ ‫כתבת 'דכדהא'‪ .‬בעית למיכתב‪' :‬דהא' בלחוד‪.‬‬

‫וטעמי אחריני אית בהאי מילתא‪ ,‬ברם כיון דאינשין ממילא לא‬ ‫כתבת 'אינשא'‪ .‬בעית למיכתב‪' :‬אינש' בלחוד [ואי מילתא‬
‫ממללין בהאי לישנא‪ ,‬אמאי טרחנא למיכתב בהאי לישנא‪ ,‬ולא‬ ‫דידך קאי אציבורא‪ ,‬בעינן למיכתב‪' :‬אינשי']‪.‬‬
‫הוינא אלא יהירא ותו לא מידי‪...‬‬ ‫כתבת 'דארמאי'‪ .‬בעינא למיכתב‪' :‬דארמיתא' [דהא לישנא דא‪,‬‬
‫איתקריא 'ארמית'‪ .‬ואי הוי קאי אכרכא דארם‪ ,‬יכלית למיכתב‬
‫אמלעד ילימ ‪161..................................................................................................................................................‬‬

‫פריערדיגן גלגול]‪ .‬און אזויווי הלל האט געזאגט צום קאפ וואס‬
‫איז געשווימען אין וואסער על 'דאטפת אטפייך‪ ,‬וסוף מטופייך‬ ‫ראובן שמעון לוי וכו' אלס משל אין ש"ס‪.‬‬
‫יטופון'‪.‬‬
‫פארוואס ווען איך וועל מסביר זיין א משול אין גמרא אז פאפא‬
‫משא"כ א קליין קינד שלא טעם טעם חטא וואס ליידט נעבעך‬ ‫רב האט געבארגט געלט פון סאטמארער רב זצ"ל און עס איז‬
‫צאם‪ ,‬שפירט מען מער א הרגשה פון למה יחרה אפך ביונקי‬ ‫געקומען קלויזענבורגע רב אין געמאנט (בשבודיה דרבי נתן) די‬
‫שדיים שלא חטאו וגמולי חלב שלא פשעו‪ .‬און וואס יונגער מען‬ ‫געלט וואס סאטמאר רב האט איהם קיינמאל באצאלט וכו‪ .‬וועט‬
‫איז‪ ,‬אלס מער שפירט מען א רחמנות געפיל צו אים‪.‬‬ ‫מען מיר אנשרייען פוי בוסט מבזה קדושי ישראל‪ .‬מיט וואס איז‬
‫דאס אנדערש ווי די הייליגע נעמען ווי ראובן שמעון לוי יהודה‬
‫אבער אפילו היינטצוטאגס ‪ -‬וואס דער וועלט איז מער‬ ‫(וואס מען מיינט נישט אבי נעמען ‪ ,‬מען באציט זיך דייקא אויף‬
‫ליבעראל געשטימט‪ ,‬און ס'דא גענוג אפיקורסים‪ ,‬איז נאכאלס‬ ‫זייערע נעמען כסדרו) ??‬
‫דא דער זעלבער בליק צוליב דעם זעלבן טעם‪ .‬אן עלטערער‬
‫מענטש ווערט אנגעקוקט ווי איינער וואס האט שוין מן הסתם‬ ‫ולא זו אף זו‪ ,‬נאר ווען מ'רעדט אין יבמות פון אלע דוגמאות פון‬
‫בא'עוול'ט אנדערע מענטשן אין זיין לעבן‪ ,‬און האט שוין‬ ‫נואפים‪ ,‬כאפט מען גאר אן די נעמען פון די אבות הקדושים און‬
‫אנגעמאכט גענוג הארץ ווייטאג פאר אנדערע בחייו‪ ,‬אזוי אז מען‬ ‫אמהות הקדושות‪ ,‬יצחק האט מזנה געווען מיט שרה און מוליד‬
‫שפירט ‪ -‬סוב‪-‬קאנטשעסלי ‪ -‬אז ס'קומט זיך יענעם למחצה‬ ‫געווען רבקה‪ ,‬און נאכאמאל מזנה געווען מיט רבקה וכו'‪ .‬רח"ל‪...‬‬
‫לשליש ולרביע (פארשטייט זיך‪ ,‬אז דאס איז נאר ווילאנג מען‬
‫***‬
‫קען נישט יענעם פערזענליך‪ ,‬און היות די יחיד'ס בליק אויפן רבים‬
‫איז נישט אינגאנצן אפטעמיסטיש‪ ,‬דערפאר שפירט מען אזוי‬ ‫די תירוץ איז לכאורה פשוט‪ .‬ווייל דאס זענען די מערסט‬
‫במושכל ראשון‪ .‬אבער ווען מ'קען יענעם פערזענליך און אויף א‬ ‫באוואוסטע נעמען אין די תורה מיט א גאנג‪ ,‬דהיינו אפאר נעמען‬
‫פאזיטיווע וועג‪ ,‬איז טאקע אנדערש)‪ ,‬אבער א יונג קינד שפירט‬ ‫פון מענער און פרויען וואס האבן א משפחה קירבה‪ ,‬פונקט‬
‫מען גלייך אז ער איז נאך אינגאנצן ריין און דער מיטגעפיל איז‬ ‫געאייגנט פאר יבמות וכדומה‪ ,‬און נעמען פון אסאך מענטשן‬
‫סאך שטערקער‪.‬‬ ‫וואס מיר געדענקן גרינג זייערע נעמען ‪ -‬די שבטים ‪ -‬פונקט‬
‫געאייגנט פאר סוגיות אין נזיקין‪.‬‬
‫והנלענ"ד כתבתי‪.‬‬
‫אדרבה‪ ,‬פרוביר אויסצו'משל'ן אז שמערל האט געבארגט‬
‫הכלל‪ ,‬דו זאגסט אז הגם דער געפיל איז פונעם‬
‫פון זרח אין פראנט פון צוויי עדים יענקל מיט פישל‪ ,‬און זכריה‬
‫אונטערבאוואוסטזיין וואס דער מענטש קען נישט ערקלערן‪,‬‬
‫וואס איז געווען שולדיג געלט פאר שמערל האט באצאלט פאר‬
‫איז עס אבער א בארעכטיגטע געפיל‪.‬‬
‫זרח מטעם שעבודא דרבי נתן‪ .‬דו האסט נאך אן אנונג ווער איז‬
‫אבער מיין עפיזאד פון די התנזרות מבשר גורי בעלי חיים צייגט‬ ‫ווער?‪...‬‬
‫אז נישט דאס איז די סיבה פארוואס קינדער טראגעדיעס‬
‫ערוועקט מער די הרגישים‪ ,‬ווייל ערוואקסענע שאף זענען פונקט‬
‫אזוי אומשולדיג ווי ניי געבוירינע‪( .‬חוץ טאמער איך וועל זאגן‬
‫אז די רחמנות אויף גורי בעלי חיים איז געבויט אויף די רחמנות‬
‫מאדעל אויף מענטשן)‪.‬‬ ‫פארוואס טוט מער וויי אויף א קינד שנרצח‬
‫כ'האמיך אויך געמוטשעט מיט דעם‪ ,‬און כ'האב געטראכט‬ ‫ווי אויף אן ערוואקסענער‪.‬‬
‫אזויווי דיין סוגריים‪.‬‬
‫אין מיינע אויגן זעט אויס די תשובה דערצו‪ ,‬וויבאלד די וועלט‬
‫למעשה יעצט טראכט איך‪ ,‬אז ס'איז אפשר א תוצאה פון‬ ‫אמאל איז געווען גלויביג‪ ,‬האט יעדער פארשטאנען אז אויב‬
‫די ליבשאפט געפיל וואס מענטשן שפירן צו א ניי געבוירן קינד‪.‬‬ ‫איינער ווערט גע'הרג'עט אדער געשעדיגט‪ ,‬איז עס אן עונש מן‬
‫און כנ"ל‪ ,‬וואס יונגער דער מענטש איז‪ ,‬אלס מער האט מען אים‬ ‫השמים וואס איז געקומען צוליב זיין זינד [און נאכן התפשטות‬
‫ליב‪ .‬און דאס זעלבע איז גראדע ביי חיות אויך‪ ,‬ווען מ'זעט א ניי‬ ‫'תורת הגלגולים' איז דאס אסאך פארגרינגערט געווארן‪ ,‬ווייל ביי‬
‫געבוירן עלעפאנט אדער שעפעלע‪ ,‬שפירט א מענטש עפעס‬ ‫יעדן צדיק ורע לו קען מען ענטפערן אז ער קומט אפ צוליב א‬
‫‪..................................................................................................................................................162‬אמלעד ילימ‬

‫אירע האבן נאר געוואלט אז די ערשטע פאר יאר פון א ניי‪-‬‬ ‫מער ליבשאפט וכדו' ווי צו אן עלטערע חיה‪ .‬אפשר איז דאס די‬
‫געגרינדעטע מדינה זאל נישט אויפקומען קיין דיקטאטור‪ ,‬און‬ ‫סיבה פאר די הרגש פון נישט וועלן הרג'ענען א יונגע חיה אויך‪,‬‬
‫דערפאר האבן זיי זיך באווארנט אז מ'זאל מעגן מאכן א כמו‪-‬‬ ‫און ה"ה א יונג קינד‪.‬‬
‫מיליציע אז אזא דיקטאטור זאל נישט קענען בעל בית'ווען אויפן‬
‫לאנד‪ .‬אבער נאך א שטיק צייט פארט א לאנד אין א נארמאלע‬ ‫הרבה יש להאריך בענינים אלו ע"פ תורת הפסיכולוגיה‪,‬‬
‫ריכטונג‪ ,‬און ס'פעלט מער נישט אויס‪ .‬פונקט ווי מיר זעען אין‬ ‫וכנראה שהכל מקשה אחד יעשה להם‪ .‬השאלה היא‪ ,‬מה תוצאה‬
‫אלע אייראפעאישע מדינות וכו'‪ ,‬אז מ'דארף נישט האבן קיין‬ ‫ממה‪ ,‬ודו"ק‪.‬‬
‫רעוואלווער צו פארזיכערן דעמאקראטיע‪.‬‬
‫נו‪ ,‬מילא ‪ -‬החרשתי‪ .‬מ'מעג אנהאלטן אן אלטע געזעץ‪ .‬אבער‬
‫'כי אין הצר שוה בנזק המלך'‪ ,‬ווען ס'קומט אונטער א מצב אז‬
‫ס'פעלן נישט משוגעים‪/‬רוצחים וואס זאלן דורכפירן א בלוט‪-‬‬
‫באד יעדע שטיק צייט‪ ,‬נאר צוליב דעם וואס דא דרייען זיך‬
‫זעלבסטמארד ביי די א‪.‬ט‪.‬ד‪ .‬געמיינדע‪.‬‬
‫אזויפיל רעוואלווערן ווי אין גאנץ אייראפע‪ ,‬דאן איז דער שגעון‬ ‫די חקירה איז‪:‬‬
‫פון 'געזעץ' ממש אבסורד‪ .‬וכדברי ‪ ...‬שדבריו עולים כריח הניחוח‪:‬‬
‫עס איז אן עבודה זרה! מ'קען זיך נעבעך נישט אפטרייסלן פונעם‬ ‫די היימישע זענען שולדיג פארן אויסשפייען‪/‬רודפ'ן‪/‬נישט‬
‫הייליגן אמענדמענט וואס האט זיי געזאגט במסורה איש מפי‬ ‫אנערקענען און העלפן?‬
‫פיש עד גלגולתו של גלית‪ ,‬אז מען 'מוז' האבן א רעוואלווער‪.‬‬
‫די אפגעפארענע זענען שולדיג פארן נישט קעירנעמען‪/‬שאפן‬
‫דאס איז שוין א שטאפל ארויף אינעם עבודה זרה‪ .‬דאס איז‬ ‫קהילות‪/‬ארויסהעלפן אנשטאטס באשמוצן פרומע?‬
‫שוין די ע"ז פון 'מולך'! נעמליך‪ ,‬מ'איז גרייט מקריב צו זיין די‬
‫צו גאר איז דאס א 'סימן' אויף די וואס נעמען זיך דאס לעבן‪,‬‬
‫משפחה און אייגענע זיכערקייט‪ ,‬אלס אנצוהאלטן א נארישע‬
‫אז זיי זענען קיינמאל נישט געווען סטאביל?‬
‫ע"ז‪-‬געזעץ‪ ,‬וואס איז שוין לאנג נישט וואליד און האט טאקע‬
‫נישט געברענגט קיין גוטס אין אמעריקע מאז עד עצם היום‬ ‫שטייצעך אז יעדער וואס האט געענטפערט ‪ -‬אדער וועט דא‬
‫הזה!‬ ‫ענטפערן ‪ -‬אויפן שאלה‪ ,‬קומט שוין מיט הנחות מוקדמות וואס‬
‫זיין הארץ ציט דערצו‪ ,‬און ממילא איז יעדער א נוגע בדבר און‬
‫ס'איז א שאד די שפייעכץ צו מסביר'ן כפי הנראה לעניות דעתו‪.‬‬

‫גאן קאנטראל‪.‬‬
‫כ'וואלט טאקע אויסגענוצט די געלעגענהייט צו ברענגען נאך א‬
‫דוגמא‪ ,‬ווען מיר זעען ווי די נארישע געזעצן פארטעמפן די מוחות‬
‫פון דורכשניטליכע אמעריקאנער‪ ,‬וואס קוקן אויף א געזעץ ‪-‬‬
‫ווער רעדט נאך פון איינע פון די 'אמענדמענדס' ‪ -‬ווי דאס וואלט‬
‫געווען מפי הגבורה‪ ,‬עד כדי כך אז ס'קאסט באשיינפערליך אפ‬
‫אומצאליגע קרבנות ‪ -‬יא‪ ,‬טויטע ‪ -‬יאר יערליך!‬
‫דאס איז דער געזעץ פון מעגן האבן א רעוואלווער ביי זיך‪,‬‬
‫ללא שום סיבה‪ .‬כאטשיג דאס איז פון די כלומר'שטע יסודות‬
‫פון אמעריקאנע געזעץ‪ ,‬איז אבער א דבר פשוט אז די גרינדער‬
 ‫חלק ו'‬

‫ווערטלעך‪,‬‬
‫סאטירע‬
‫‪.......................................................................................................................................164‬עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו‬

‫שנונות ומשונות ‪ -‬לבית בריסק‬

‫א‪.‬‬
‫ווי באקאנט‪ ,‬איז דער גרי"ז געווען א היבשער מתנגד [אנדערש‬
‫ווי רבי חיים און די בית הלוי]‪ .‬פארשידענע וויצן זענען געזאגט‬
‫געווארן איבער דעם‪.‬‬
‫[חרדי'שן] אידישקייט‪ .‬ס'זענען דא חסידים‪ ,‬ליטאים‪ ,‬ספרדים‪,‬‬
‫איינמאל איז איינער אריין צו אים פרעגן‪ ,‬פארוואס ביי די חסידים‬
‫ארבעט עס אז די גדלות פון די אדמורי"ם מעסט זיך לויט די צאל‬
‫חסידים זיי האבן‪ .‬האט אים דער 'רב' געענטפערט‪ :‬דו זעסט דא‬
‫אויפן טיש אז לעבן מיר ליגט א בעכער‪ ,‬און אויף די אנדערע זייט‬
‫טיש ליגן די לייכטער? זאגט אים יענער‪ :‬יא‪ ,‬אודאי‪.‬‬
‫הקדמה‪.‬‬
‫א גוטן טייערע ידידים‪.‬‬
‫ווי באקאנט זענען דא פארשידענע עדות‪ ,‬און מהלכים‪ ,‬אין‬
‫תימנים‪ ,‬ליובאוויטשע‪ ,‬חזון‪-‬איש'ניקעס‪ ,‬און 'בריסקע'‪...‬‬
‫נארט אייך נישט‪' .‬בריסק'‪ ,‬איז א בריה בפני עצמה‪ .‬טאקע‬
‫נענטער צום ליטווישן וועלט‪ ,‬אבער פארט אן אייגנארטיגער‬
‫מהלך המחשבה‪ ,‬מהלך הלימוד‪ ,‬מהלך הפסק‪ ,‬און מהלך החיים‪.‬‬

‫פרעגט אים דער רב‪ :‬אויב ס'וועלן אריינקומען צען מענטשן און‬ ‫דא אינעם 'שמייכל' אפטיילונג גיי איך מיך נישט אריינלאזן‬
‫זאגן אז די בעכער ליגט לעבן די לייכטער‪ ,‬וועסטו זיי גלייבן?‬ ‫אדורכצואקערן די פילאזאפיע פון 'בריסק'‪ .‬אבער דער וואס‬
‫זאגט אים יענער‪ :‬אודאי נישט! פרעגט דער רב ווייטער‪ :‬און אויב‬ ‫פארשטייט די יסודות פון זייער שפראך [און אפילו ווער נישט]‪,‬‬
‫‪ 100‬מענטשן וועלן דיר זאגן אז זיי ליגן איינס לעבן די אנדערע‪,‬‬ ‫וועט זיכער געפונען אינטערעסע דערינען‪.‬‬
‫וועסטו זיי גלייבן? ענטפערט אים יענער‪ :‬ניין‪ ,‬אבער כ'וועל מיך‬ ‫שוין א לענגערע וויילע וואס איך בין מלקט ווערטלעך וואס האבן‬
‫וואונדערן וויאזוי ס'קען זיין אזויפיל מענטשן זאלן מאכן א טעות‪.‬‬ ‫א שייכות מיט 'בריסק'‪ .‬דאס נעמט אריין ווערטלעך וואס די‬
‫בריסקע גדולים האבן געזאגט במשך הדורות‪ ,‬צו גאר ווערטלעך‬
‫אויף זייער חשבון‪ .‬ווערטלעך וואס ברענגען ארויס לשבח די‬
‫פרעגט אים דער רב‪ :‬און אויב טויזנט‪ ,‬צו צען טויזנט מענטשן‬ ‫בריסקע געדאנקנסגאנג‪ ,‬און ווערטלעך וואס מאכן ליצנות פונעם‬
‫וועלן דיר אזוי זאגן‪ ,‬וואס וועסטו דעמאלס זאגן? זאגט אים‬ ‫בריסקן קו‪ .‬ווערטלעך וואס זענען באשטעטיגט אלס ריכטיגע‬
‫יענער‪ :‬כ'וועל חושש זיין אז אפשר האב איך אן אילוזיע און‬ ‫בדיחות וואס זענען געזאגט געווארן‪ ,‬און ווערטלעך וואס‬
‫כ'זע נישט גוט‪ .‬ווייל ס'נישט מסתבר אז טויזנט מענטשן מאכן‬ ‫זענען 'עממי' אן קיין מקור‪ ,‬אבער פאסן אריין אינעם בריסקן‬
‫א טעות‪.‬‬ ‫שניט‪ .‬פשוט אז די נאמען 'שנונות ומשונות' איז אממערסטנס‬
‫צוגעפאסט פארן בריסקן מהלך‪ ,‬והמבין יבין‪.‬‬
‫זאגט אים דער רב‪ :‬אט אזוי ארבעט עס‪ .‬דו קענסט זען די פאקטן‬
‫קלאר‪ ,‬אבער אז אפאר טויזנט מענטשן זאגן א שקר אין פנים‬ ‫על כן אמרתי‪ ,‬אל תמנע טוב מאנ"ש‪ ,‬און וואו דען זאל מען‬
‫אריין‪ ,‬וועסטו גלייבן די שקר ענדערש ווי דער אמת וואס דו‬ ‫דערציילן אזעלכע געהויבענע ענינים ווי דא אין קאווע שטיבל‪.‬‬
‫זעסט מיט דיינע אייגענע אויגן‪...‬‬ ‫אי"ה וועל איך ארויפלייגן כסדר פרישע ווערטלעך ‪ -‬בתנאי אז‬
‫דער עולם וועט צייגן אינטערעסע‪ ,‬און ווילאנג דער עולם וועט‬
‫הנאה האבן וועל איך אי"ה אנגיין‪ .‬יעדע ווערטל וועט אי"ה‬
‫באקומען א נומער פאר זיך‪.‬‬
‫אזוי אויך‪ ,‬ווער עס האט א גוטס פון 'בריסקע ווערטלעך'‪ ,‬זאל עס‬
‫אויך ארויפלייגן‪.‬‬
 ‫עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו ‪165.......................................................................................................................................‬‬

‫האט ער זיי געזאגט‪ :‬זאגטס מיר וואס זענען די יסודות החסידות‪,‬‬

‫און איך וועל ענק זאגן פשט אין די התנגדות‪...‬‬ ‫ב‪.‬‬
‫האבן די חסידים זיך אפגעפעקלט פון דארטן אנעם זאגן א‬ ‫דער גרי"ז איז אמאל געגאנגען אין גאס אליינס‪ ,‬און לעבן אים‬
‫ווארט‪...‬‬ ‫איז אדורך אן אדמו"ר באגלייט מיט א גאנצע פמליא‪ .‬פונקט איז‬
‫אדורך א איד‪ ,‬האט ער א פרעג געטאן דער רב‪ :‬פארוואס דער‬
‫אדמו"ר דארף האבן א גאנצע סטאדע וואס באגלייט אים‪ ,‬און‬
‫דער רב גייט אליינס אין גאס?‬
‫ה‪.‬‬
‫האט אים דער גרי"ז געענטפערט‪ :‬דער זון וואס איז גרויס‪ ,‬איז‬
‫דער בריסקער ראש ישיבה‪ ,‬רבי בערל [הגרי"ד בהגרי"ז]‪ ,‬האט‬ ‫אליינס‪ .‬די לבנה‪ ,‬וויבאלד מ'האט איר קליין געמאכט‪ ,‬דארף זי‬
‫אמאל דערציילט ווי פאלגענד‪ :‬איינמאל בין איך געפארן פון‬ ‫האבן אסאך שטערנס אלס באגלייטער'ס‪...‬‬
‫בריסק קיין ווארשע‪ ,‬און כ'בין אריין אין א חסיד'ישע שטיבל‪.‬‬
‫הער איך ווי איינער זאגט צום צווייטן וואס ער האט געהערט פון‬
‫זיין רבי‪ ,‬אז נישט אומזיסט ליגט אדמו"ר פלוני לעבן די חוזה פון‬
‫לובלין‪ ,‬ווייל ער איז געווען פון די שורש נשמה פונעם חוזה וכו'‪.‬‬
‫ג‪.‬‬
‫האב איך זיך אנגערופן צו זיי‪ :‬רבותי‪ ,‬איך קום יעצט פון בריסק‪,‬‬ ‫דער גרי"ז האט געזאגט‪ ,‬אז דער גרעסטער תלמיד חכם צווישן‬
‫און אויפן וועג בין איך אדורכגעפארן די ביה"ח פון לובלין און‬ ‫די אדמורי"ם‪ ,‬איז געווען דער אבני נזר פון סאכאטשאוו‪ ,‬און‬
‫כ'האב געזען אז יענער אדמו"ר ליגט גאר לעבן דער אייזערנער‬ ‫טאקע דערפאר האט ער קוים געהאט חסידים‪ ...‬איי דער שפת‬
‫קאפ ‪ -‬רבי עזריאל אבד"ק לובלין! האט זיך דער חסיד אנגעהויבן‬ ‫אמת פון גור האט געהאט א ריזן ציבור‪ ,‬כאטש ער איז געווען א‬
‫צו דינגען‪ ,‬אז ער האט אליינס געהערט פון זיין רבי'ן אז יענע‬ ‫ריזן תלמיד חכם‪ ,‬איז דער סיבה ‪ -‬ווייל זיינע חסידים האבן נישט‬
‫אדמו"ר ליגט לעבן דער חוזה! און ר' בערל טענה'ט צוריק 'איך‬ ‫געוואוסט אז ער קען לערנען‪...‬‬
‫קום יעצט פון דארט'! אזוי אהין און צוריק‪.‬‬
‫[הערה‪ :‬ער איז טאקע געווען א פארביסענער‪ ,‬אבער קיין‬
‫בקיצור‪ ,‬רבי בערל האט געזאגט פאר יענעם חסיד‪ :‬ווייסטו וואס?‬ ‫היסטאריקער אין חסידות איז ער נישט געווען‪ .‬דער צאנזער רב‪,‬‬
‫לאמיר יעצט ביידע אהינפארן און מ'וועט זען צו ער ליגט לעבן‬ ‫און אפילו דער שפ"א'ס פאטער ‪ -‬דער חידושי הרי"ם‪ ,‬זענען געווען‬
‫די חוזה אדער לעבן רבי עזריאל דער מתנגד'ישער רב‪ .‬קוקט‬ ‫ריזיגע ת"ח לכו"ע‪ .‬חוץ מזה האבן נישט געפעלט אנדערע רבי'ס‬
‫אים יענער חסיד אן מיט אזעלכע בליקן‪ ,‬און זאגט אים‪ :‬וואס‬ ‫ת"ח‪ .‬איך האב געמאכט א רשימה וואס האלט דערווייל ביי קרוב צו‬
‫האקסטו אין קאפ אריין? דער רבי האט אליינס אזוי געזאגט‪,‬‬ ‫הונדערט רבי'ס‪ ,‬וואס איך האב געזען ספרים פון זיי עהש"ס וכדומה‪,‬‬
‫וואס וועט העלפן וואס מיר וועלן זען אין בית החיים אליינס?!‪...‬‬ ‫אדער לפחות קטעים וואס זענען פארבליבן פון זיי]‪.‬‬

‫***‬
‫די מעשה איז נאכנישט פערטיג‪ ,‬עס האט א שענערע סוף‪:‬‬
‫ער האט געדאווענט אין א גערע שטיבל וואו אסאך חשוב'ע‬
‫רבי בערל'ס זון‪ ,‬דער היינטיגער [גרויסע] בריסקער ראש ישיבה‪,‬‬
‫ר' אברהם יהושע‪ ,‬איז הולך בדרכי אבותיו אפצולאכן פון חסידים‪,‬‬
‫און איינמאל האט ער בתוך הדברים איבערדערציילט די מעשה‬
‫פון זיין טאטן‪ .‬איז דארטן געווען א חסיד'ישע בחור‪ ,‬און ער האט‬
‫זיך אנגערופן צו רא"י אז ער איז אליינס געווען אין לובלינע בית‬
‫החיים‪ ,‬און ער האט געזען ווי יענער צדיק ליגט טאקע לעבן דער‬
‫חוזה‪ ,‬און נישט לעבן רבי עזריאל!‬
‫ד‪.‬‬
‫דער גרי"ז האט געוואוינט אין ווארשע אלס יונגערמאן‪ ,‬און‬
‫גערע חסידים האבן געדאווענט‪ ,‬און זיי פלעגן אים שטענדיג‬
‫מוטשענען מסביר צו זיין וואס איז פשט פון די גרויסע התנגדות‬
‫פון די ליטווישע גדולים צו חסידות‪ ,‬און דער גרי"ז פלעגט זיך‬
‫ארויסדרייען פון ענטפערן‪.‬‬
‫איינמאל האבן אים די חשוב'ע חסידים ארומגערינגלט און‬
‫געפרעגט דערוועגן‪ ,‬און ער האט זיך נישט געקענט ארויסדרייען‪.‬‬
‫‪.......................................................................................................................................166‬עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו‬

‫ַחמן מאומן!‬
‫דער ברסלבער‪ :‬נ ַ‬ ‫רבי אברהם יהושע האט אים געענטפערט מיניה וביה‪ :‬וואס‬
‫רעדסטו? איך האב אליינס געהערט פונעם טאטן אז יענער צדיק‬
‫דער בריסקער‪ :‬ששששששששששששששמע ישראל‪...‬‬ ‫ליגט לעבן רבי עזריאל און נישט לעבן דער חוזה!‪ ...‬ויהי לפלא‪.‬‬
‫[יענער האט געמיינט אז ער שישקעט‪ .‬ער האט פשוט אנגעהויבן‬ ‫[ודו"ק]‪.‬‬
‫ליינען ק"ש‪.]...‬‬
‫כ'האב געהערט‪ ,‬אז דער בחור האט עפעס צוריקגעענטפערט מעין‬
‫אז אט דאס האט ער געוואלט הערן פונעם ראש ישיבה‪ ,‬אז יעדער‬
‫גלייבט וועם ער וויל גלייבן‪ ,‬אפילו א צווייטער זאגט אז ער האט געזען‬
‫מיט די אייגענע אויגן פארקערט‪ .‬און רא"י האט ארויסגעווארפן‬
‫ח‪.‬‬ ‫דעם בחור פאר זיין חוצפה [צו גוט געענטפערט טויג אויך נישט‪.]...‬‬
‫ווי באקאנט מאכט רבי אברהם יהושע סאלאווייטשיק גאנצע‬
‫דינים ביז מ'קען זיך אריינבאקומען אין זיין ישיבה [חוץ ‪-‬‬
‫שטייצעך ‪ -‬אויב דער טאטע האט אפאר דאלער‪ .‬הכסף יענה‬ ‫ו‪.‬‬
‫את הכל]‪ .‬חלק פון די נוסח איז 'ס'נישטא קיין פלאץ'‪ ,‬צו סתם‬
‫אזוי האקט ער צו די טיר אויף דער וואס בעט אים אז ער וויל‬ ‫פאר די פאלגענדע ווערטל דארף מען פארשטיין די חילוק פון די‬
‫אריינקומען אין ישיבה‪.‬‬ ‫ישיבות‪:‬‬
‫צוויי מעשה'לעך האב איך געהערט וויאזוי בחורים האבן‬ ‫געווען אמאל א חברונ'ער‪ ,‬א פאנאוויזשער‪ ,‬און א בריסקער‪,‬‬
‫'איבערגעקלוגט' די סיסטעם‪ ,‬און רעדנדיג בריסקע שפראך‬ ‫בחור‪ ,‬וואס זענען געוואויר געווארן בעצם יום השבת אז זייער‬
‫האבן זיי זיך אריינבאקומען אין ישיבה‪:‬‬ ‫מאמע איז א גוי'טע‪ ,‬און לויט דעם זענען זיי גוים וואס טארן‬
‫נישט היטן שבת ווייל 'גוי ששבת חייב מיתה'‪.‬‬
‫איינער האט אמאל אריינגעקלאפט ביי רא"י אינדערהיים‪ ,‬רא"י‬
‫האט אויפגעמאכט די טיר‪ ,‬און דער בחור האט אים געבעטן אז‬ ‫דער חברון'ער בחור איז גלייך געפארן צום ביטש‪ ,‬דער‬
‫ער וויל אריינקומען צו אים אין ישיבה‪ .‬רא"י האט 'געענטפערט'‬ ‫פאנאוויזשער בחור האט אנגעצינדען א צוגארעטל און‬
‫מיט א טיפישע ניין‪ ,‬און פארהאקט די טיר אויפן פלאץ‪ .‬דער בחור‬ ‫פאררייכערט איבער א שווערע רמב"ם‪ ,‬און דער בריסקער בחור‬
‫האט ווידעראמאל געקלאפט אויפן טיר‪ .‬רא"י האט נאכאמאל‬ ‫איז גלייך אהיימגעלאפן עפענען א פלאש סאדע‪...‬‬
‫געעפנט די טיר און געפרעגט 'וואס'?‬
‫דער בחור ענטפערט אים‪ :‬כ'וויל פרעגן דעם ראש ישיבה פשט‬
‫אין די משנה‪' :‬והוי מקבל את כל האדם בסבר פנים יפות'‪ !...‬רא"י‬ ‫ז‪.‬‬
‫‪ -‬געכאפט אין שאק ‪ -‬האט אים געענטפערט אויפן פלאץ‪ :‬איר‬
‫זענט אנגענומען אין ישיבה‪!...‬‬ ‫א בריסקער איז געזעצן פאר'דביקות'ט אין ביהמ"ד‪ ,‬ווען עפעס‬
‫א ברסלבער נ‪-‬נח האט מחליט געווען דארט צו מאכן התבודדות‪.‬‬
‫דער ברסלבער הייבט אן מיטן נ‪-‬נח סלאגאן‪ :‬רבינו נַ!‬
‫ט‪.‬‬ ‫דער בריסקער מאכט‪ :‬ששששששש!‬
‫א צווייטע מאל וואס א בחור האט אים צוגע'פיקסט איז געווען‪,‬‬ ‫דער ברסלבער‪ :‬נַח!‬
‫ווען דער בחור האט געוואלט אריינקומען אין ישיבה‪ ,‬אבער רא"י‬
‫האט אים געזאגט אז ער האט נישט קיין פלאץ‪ .‬דער בחור איז‬ ‫דער בריסקער‪ :‬שששששששששש!‬
‫אריין אין ישיבה‪ ,‬זיך געזעצט לערנען כאילו לא היה‪.‬‬ ‫ַחמ!‬
‫דער בסלבער‪ :‬נ ַ‬
‫נאך אפאר טעג קומט רא"י אריין אין ביהמ"ד‪ ,‬און צו זיין גרויס‬ ‫דער בריסקער‪ :‬שששששששששששששש!‬
‫וואונדער זעט ער דער בחור לערנט דארט כאילו ער איז נתקבל‬
‫עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו ‪167.......................................................................................................................................‬‬

‫דער בית הלוי איז טאקע געווען א חריף ובקי נפלא‪ ,‬אבער‬ ‫געווארן‪ .‬גייט ער צו צום בחור און פרעגט אים הלמאי ער זיצט אין‬
‫ס'קומט נישט צו צום זון רבי חיים וואס האט מחדש געווען‬ ‫ישיבה‪ ,‬ווען ער האט אים קיינמאל נישט אנגענומען‪ .‬דער בחור‬
‫דער דרך עמקות וכו'‪ .‬רבי חיים איז טאקע רבי חיים‪ ,‬אבער די‬ ‫האט אים געענטפערט מיט געמאכטער תמימות‪ ,‬אז היות דער‬
‫טיפע דקות'דיגע סברות‪ ,‬די הבחנות דקות פונעם 'רב' [הגרי"ז]‪,‬‬ ‫ראש ישיבה האט אים געזאגט אז ס'נישטא קיין פלאץ‪ ,‬איז ער‬
‫זענען פארט שטערקער‪ .‬און דער רב איז טאקע דער רב‪ ,‬אבער‬ ‫אריין אין ביהמ"ד און ער האט געטראפן אן איבעריג פלאץ‪ ,‬האט‬
‫די 'חריפות' פון רבי בערל איז פארט באין דוגמתו בעולם‪ .‬און צום‬ ‫ער געטראכט אז ווילאנג די פלאץ איז ליידיג קען ער דארט זיצן‪,‬‬
‫לעצט‪ ,‬רבי בערל איז טאקע געווען גאר א שטארקע חריף‪ ,‬אבער‬ ‫ווייל די פראבלעם איז נאר אז 'ס'נישטא קיין פלאץ'‪...‬‬
‫צום שלימות פון רבי אברהם יהושע'ן‪ ,‬די חריפות ועמקות וכו'‪,‬‬
‫קומט עס גארנישט צו‪.‬‬ ‫רא"י האט הנאה געהאט פון די אויבער'חכמ'ישע ענטפער‪ ,‬און‬
‫האט אים גלייך געזאגט‪ :‬דא זאלט איר בלייבן‪!...‬‬
‫און יעצט‪ ,‬קען מען זיך נאר פארשטעלן וואספארא ריזן עם הארץ‬
‫דער בית הלוי איז געווען‪...‬‬
‫יא‪ ,‬ס'איז גאר שארף‪.‬‬ ‫י‪.‬‬
‫ווי באקאנט הערשט אן אנגעשטרענגטקייט צווישן חצר רבי‬
‫דוד‪ ,‬און חצר רבי אברהם יהושע [בן רבי בערל‪ ,‬ר' דוד'ס עלטערע‬
‫יב‪.‬‬ ‫ברודער]‪.‬‬

‫איינמאל ביי די באוואוסטע חומש רש"י שיעורים פון רבי אברהם‬ ‫האט מען געזאגט בבית מדרשו של רבי דוד‪ ,‬פארוואס עפעס‬
‫יהושע'ן‪ ,‬האט ער געהאקט אנטקעגן רבי משה פיינשטיין‪,‬‬ ‫זאגט מען פארן בין 'לא מדובשך ולא מעוקצך'? זאל מען יא הנאה‬
‫[לכאורה קעגן זיינע קולות]‪ ,‬זאגנדיג‪ :‬ס'דא עפעס א 'פיינשטיין'‬ ‫האבן פון די האניג און נישט כאפן קיין ביס‪ ,‬ס'מוז עפעס זיין אן‬
‫אין אמעריקע‪ ,‬וואס האט פשוט חרוב געמאכט אמעריקע‪.‬‬ ‫ביידע?! נאר וואס דען‪ ,‬מ'זאגט צום צרעה אזוי‪ :‬די האניג וואס‬
‫דו געבסט‪ ,‬איז נישט פון דיר זעלבסט‪ ,‬סך הכל קלויבסטו צאם‬
‫איז דארט געזעצן אן אמעריקאנער ליטוואק וואס האט דאס‬ ‫נעקטאר פון די בלומען און אזוי געבסטו ארויס האניג‪ .‬משא"כ די‬
‫נישט אויסגעהאלטן‪ ,‬און זיך אנגערופן ברבים‪ :‬ס'איז נישט קיין‬ ‫שטעך וואס דו געבסט‪ ,‬דאס קומט שוין פון דיר זעלבסט‪ .‬זאגט‬
‫'פיינשטיין' וואס האט חרוב געמאכט אמעריקע‪ ,‬דער וואס‬ ‫מען צום בין‪ ,‬דו ערווארטסט נאך א ייש"כ פארן געבן האניג ‪-‬‬
‫האט חרוב געמאכט אמעריקע הייסט גאר 'סאלאווייטשיק'‪...‬‬ ‫וואס דאס שאפסטו פון אנדערע מקורות‪ ,‬ווען בשעת מעשה‬
‫[מיינענדיג הגרי"ד מבאסטאן]‪.‬‬ ‫שטעכן ‪ -‬שטעכסטו פון דיר אליינס‪ ...‬דאס איז נישט 'פעיר'‪.‬‬
‫אגב‪ ,‬דער וואס האט אפגעענטפערט רא"י‪ ,‬איז דער וואס געבט‬ ‫והנמשל העמוק‪ :‬רא"י זאגט נישט אייגענע חידושים‪ ,‬נאר פונעם‬
‫ארויס דער 'יתד נאמן' אין עגליש‪ ,‬כפי השמועה‪.‬‬ ‫טאטן און ארויף‪ .‬אבער זיינע באוואוסטע חומש רש"י שיעורים‬
‫ווען ער פליקט אריין אויף אלע באקן‪ ,‬דארט זאגט ער שוין יא‬
‫אייגנס‪ .‬אויף דעם איז די נקודה הנ"ל‪ ,‬האניג נעמסטו פון יענעם‬
‫און שטעכן שטעכסטו אייגנס? 'לא מדובשך ולא מעוקצך'‪!...‬‬
‫יג‪.‬‬
‫געהערט אויף אפאר‪ ,‬אבער אויך אויף הגאון רבי חיים בריסקער‪.‬‬
‫אז איינמאל איז א איד געקומען צום שטאט בריסק אינמיטן‬ ‫יא‪.‬‬
‫נאכט‪ ,‬און זוכנדיג וואו איינצושטיין האט ער געזען איין שטוב‬
‫וואו ס'נאך ליכטיג‪ ,‬ער האט אריינגעקלאפט און דער בעה"ב האט‬ ‫נאך א ווערטל וואס מ'האט געזאגט בבית מדרשו של רבי דוד‬
‫אים שיין אויפגענומען‪ .‬דאס איז געווען די שטוב פון רבי חיים‬ ‫בהגרי"ז‪ .‬אז כידוע ביי חסידי רבי אברהם יהושע'ן פרובירט מען‬
‫זעלבסט‪ .‬רבי חיים האט אים אנגעהויבן באדינען‪ ,‬און אינמיטן‬ ‫גרעסער צו מאכן די נייע פון די עלטערע‪ ,‬ועפ"ז גייט די ווערטל‬
‫האט דער אורח געכאפט אז דער איז ווארשיינליך דער גאון‬ ‫אזוי‪:‬‬
‫‪.......................................................................................................................................168‬עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו‬

‫ישראל]‪ :‬אז לו יצוייר רבי חיים וואלט געזאגט‪ ,‬אז די 'טיש' איז‬ ‫הגאונים דער בריסקער רב‪ .‬האט ער זיך איינגעבעטן ביים גר"ח‬
‫א 'קיה'‪ ,‬דאן וואלט רבי שמעון שקאפ געזאגט אז ס'איז נישט‬ ‫אז ער וויל נישט די רב זאל זיך מטריח זיין פאר אים‪ ,‬ער'ט שוין‬
‫ממש א קיה‪ ,‬נאר ס'האט א געוויסע פילאזאפישע דמיון צו א‬ ‫אליינס קעירנעמען פון זיך‪.‬‬
‫קיה‪ ,‬און דאס מיינט זיין רבי‪.‬‬
‫רבי חיים האט אים גארנישט געענטפערט‪ ,‬אבער האט זיך נישט‬
‫זיין זוהן‪ ,‬דער גרי"ז וואלט געזאגט‪ :‬אז דער טאטע זאגט אז די‬ ‫געלאזט‪ ,‬נאר ער האט ווייטער באדינט זיין גאסט‪.‬‬
‫טיש איז א קיה‪ ,‬דאן איז עס א קיה‪ ,‬אפילו מיר פארשטייען נישט‬
‫וויאזוי ס'קען זיין‪.‬‬ ‫צומארגנס אין שול‪ ,‬האט מען געליינט די תורה‪ .‬רבי חיים האט‬
‫געזאגט פארן גבאי'ן‪ ,‬אז ער זאל געבן פארן אורח 'הגבה'‪ .‬ווען‬
‫ווידער רבי ברוך בער‪ ,‬וואלט גלייך געלאפן מיט א שיסל‬ ‫דער גאסט האט 'אויפגעהויבן' די ספר תורה פון באלעמער‪ ,‬האט‬
‫ארויסמעלקן די מילך פונעם קיה‪...‬‬ ‫רבי חיים זיך צוגעריקט צו אים‪ ,‬און אים געזאגט‪ :‬רבי איד‪ ,‬איר‬
‫דארפט זיך נישט מטריח זיין‪...‬‬
‫[כלומר‪ ,‬פונקט ווי דיין מצוה יעצט איז צו גיין הגבה‪ ,‬האב איך‬
‫טז‪.‬‬ ‫געהאט א מצוה פון הכנסת אורחים‪ .‬ער האט אים עס נאר 'מסביר'‬
‫געווען אויפן בריסקער שטייגער‪.]...‬‬
‫ווען רבי חיים בריסקער איז נאך געווען א קינד‪ ,‬האט ער זיך‬
‫איינמאל צוקלאפט [וי"א דער טאטע האט אים דערלאנגט א‬
‫פראסק] און ער האט אנגעהויבן צו וויינען‪ .‬אינמיטן וויינען לויפט‬
‫ער צו צום שאנק‪ ,‬נעמט ארויס א תהלימ'ל און הייבט אן צו זאגן‬ ‫יד‪.‬‬
‫תהלים‪.‬‬
‫כידוע איז ביי תלמידי הגרי"ז געווען א שטיקל פראבלעם מיט‬
‫אויפן פראגע פארוואס ער האט זיך גענומען זאגן תהלים האט‬ ‫הגאון רבי ברוך בער לייבאוויץ זצוק"ל‪ ,‬ראש ישיבת קאמעניץ‪,‬‬
‫ער געענטפערט‪ :‬אז איך וויין שוין ממילא‪ ,‬זאל שוין זיין אויף א‬ ‫וואס איז געווען א תלמיד מובהק פון רבי חיים בריסקער‪ ,‬אבער‬
‫תהלימ'ל‪...‬‬ ‫איז געפארן איגאנצן אין אן אנדערע שניט ווי דער 'רב' [‪-‬הגרי"ז]‪.‬‬
‫כאטש ער האט זיין תורה אנגעהאנגען אויף רבי חיים'ן‪ ,‬און אלעס‬
‫נאכגעזאגט בשמו‪.‬‬
‫יז‪.‬‬ ‫אין בריסק האט מען געזאגט אויפן 'ברכת שמואל'‪ :‬ער זאגט‬
‫אמאל האט א חסיד'ישע רבי דערציילט פארן גרי"ז‪ ,‬די‬ ‫גוט‪ ,‬אבער פארוואס האט ער דאס געדארפט ארויפלייגן אויף‬
‫באקאנטע מעשה איבערן אדמו"ר וואס האט אויפגעטוישט‬ ‫רבי חיים'ן?!‪...‬‬
‫זיינע מהודר'דיגע ערב פסח מצות ‪ -‬וואס ער האט געבאקן‬
‫מיט חומרות ע"ג חומרות ‪ -‬מיט די מצות פון א פשוט'ער איד‪,‬‬
‫וויבאלד ער האט געזען אז יענער איז מתפלל אז ער וויל האבן‬
‫מצות מהודרות אזויווי דער רבי‪ ,‬אפילו ער האט נישט די יכולת צו‬
‫טו‪.‬‬
‫באקן מיט אלע הידורים‪ ,‬און דערפאר האט יענער רבי געהאלטן‬ ‫די דריי באקאנטע תלמידים פון רבי חיים בריסקער זענען געווען‪,‬‬
‫אז צוליב זיין תפילה האט ער זוכה געווען צו גאר מהודר'דיגע‬ ‫זיין זוהן ‪ -‬רבי וועלוועלע בריסקער‪ ,‬און הגאון רבי שמעון שקאפ‪,‬‬
‫מצות‪ ,‬און ער האט זיך אפילו אויפגעטוישט מיט יענע איד'ס‬ ‫און הגאון רבי ברך בער לייבאוויץ‪ .‬זיי דריי זענען געגאנגען אין‬
‫מצות‪.‬‬ ‫דריי אנדערע מהלכים‪ ,‬כאטש זיי זענען אלע געקומען פונעם‬
‫ווען בריסקע רב האט עס געהערט‪ ,‬האט ער איינפאך מגיב‬ ‫זעלבן שורש‪.‬‬
‫געווען‪ :‬ווער זאגט אז יענער איד האט לכתחילה געהאט מער‬ ‫האט מען זיך געווערטלט איבער דעם [דאס צו פארשטיין‪,‬‬
‫מהודר'דיגע מצות? ער האט טאקע געהאטן פשוט'ע מצות‪ ,‬נאר‬ ‫דארף מען פארשטיין די חילוק אין דרך הלימוד פון די דריי גדולי‬
‫היות ער האט מתפלל געווען אמת'דיגערהייט זוכה צו זיין אין‬
 ‫עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו ‪169.......................................................................................................................................‬‬

‫ווען רבי דוד האט געהערט די מעשה‪[ ,‬שמעתי אז ער האט זיך‬ ‫מצות מהודרות‪ ,‬האט דער מסבב כל הסיבות גורם געווען אז ער‬
‫צואוויינט‪ ,‬צוקרעכצט]‪ ,‬האט ער געזאגט‪ :‬איר מיינט אודאי אז‬ ‫זאל אויפטוישן זיינע מצות מיטן רבי'ס מצות‪ ,‬און אזוי האט ער‬
‫איר האט געמאכט א 'שפיצל' אויפן גוי‪ ,‬אבער למעשה איז נישט‬ ‫טאקע זוכה געווען צו די מהודר'דיגע מצות ‪ -‬פונעם רבי‪...‬‬
‫אזוי‪ .‬דער גוי האט אויסגעפירט‪ .‬ער האט געבעטן א בקשה פון‬
‫טיפן הארץ אן קיין חכמות‪ ,‬און 'ענק' זענען טאקע געווען שליחים‬
‫מן השמים אים צו ערפילן זיין פארלאנג‪ .‬איר האט געמיינט אז‬ ‫יח‪.‬‬
‫איר מאכט חוזק פון אים‪ ,‬אבער סך הכל זענט איר געווען כחומר‬
‫ביד היוצר צו טון אלעס וואס פעלט זיך אויס אז דער גוי זאל וויסן‬ ‫אן ענליכן מעשה האט פאסירט ביי רבי דוד [בהגרי"ז]‪ ,‬אז‬
‫וואס ער האט געוואלט‪ !...‬און ער האט אויסגעפירט‪ :‬ווען מיר‬ ‫געוויסע תלמידים זיינע [פון אמעריקע] זענען אמאל געווען‬
‫וואלטן מתפלל געווען אזוי אמת'דיג און תמימות'דיג ווי יענע גוי‪,‬‬ ‫ביים כותל‪ ,‬און זיי האבן געזען א גוי פון אמעריקע‪ ,‬אזא ריכטיגע‬
‫וואלטן מיר אויך גע'פועל'ט אזוי שנעל ווי יענע גוי‪!...‬‬ ‫טאם‪-‬דיק‪-‬ענד‪-‬העררי‪ ,‬שטיין ביים כותל און מתפלל זיין אויף‬
‫ענגליש‪ ,‬דערנאך האט ער עפעס אפגעשריבן אין אריינגעלייגט‬
‫די 'קוויטל' אין כותל וואנט‪ .‬די בחורים האבן געוואלט וויסן די‬
‫יט‪.‬‬ ‫השגות פון א מגושמ'דיגער אמעריקאנער‪ ,‬האבן זיי נאכגעקוקט‬
‫וואס ער האט געשריבן‪ ,‬און זיי האבן געזען אז האט ער געבעטן‬
‫עס איז דא א באקאנטע [קאנטראווערסיעלע] שטיקל 'מי‬ ‫אז היות ער איז אין ארץ ישראל ווייסט ער נישט די נייעס ביי זיך‬
‫השילוח' פונעם איזשביצער‪ ,‬וואו ער איז מסביר די מעשה פון‬ ‫אין שטאט [לאמיר זאגן 'ארקענסאו']‪ ,‬און ער וויל זייער שטארק‬
‫זמרי בן סלוא אז ער איז געווען א צדיק נשגב‪ ,‬וואס היות ער האט‬ ‫וויסן ווער ס'האט געווינען די ספארט געים‪ ,‬וועלכע צד וכו'‪ ,‬אויב‬
‫געשפירט א תאוה ‪ -‬א זאך וואס איז געווען גענצליך אפגעפרעגט‬ ‫גאט קען אים העלפן‪ ...‬הכו"ח פלוני אלמוני‪.‬‬
‫ביי אים ‪ -‬האט ער פארשטאנען אז ס'דא א חיוב ער זאל דאס‬
‫טון [עיעו"ש בדבריו העמוקים‪ ,‬וכ"כ בעלי מקובלים‪ ,‬ואכמ"ל]‪.‬‬ ‫די בחורים האבן מחליט געווען צו מאכן א שפיצל‪ ,‬און זיי האבן‬
‫ער האט צוגעלייגט‪ ,‬אז פנחס האט דאס נישט פארשטאנען‪ ,‬און‬ ‫שנעל אנגערופן זייערע חברים אין דירה אז זיי זאלן נאכקוקן‬
‫האט טאקע געטון א מעשה נערות מיטן הרג'ענען זמרי‪ ,‬כאטש‬ ‫די נייעס ווער ס'האט געווינען אין יענע ספעציפישע שטאט‪,‬‬
‫וואס לש"ש נתכוין‪.‬‬ ‫און די זעלבע צייט זענען זיי נאכגעגאנגען דעם גוי ביז זיי האבן‬
‫צוריקבאקומען די פונקטליכע ענטפער פון זייערע חברים‪ ,‬ווער‬
‫ווערט דערציילט‪ ,‬אז ווען רבי אברהם יהושע סאלאווייטשיק האט‬ ‫ס'האט געווינען‪ ,‬מיט וויפיל פראצענט‪ ,‬וכו'‪ .‬דאן איז איינער פון‬
‫געזען דעם שטיקל‪ ,‬האט ער אריינגעשטורעמט אין ביהמ"ד‪,‬‬ ‫די בחורים צוגעגאנגען צום גוי און אים געפרעגט‪ :‬אנטשולדיגס‪,‬‬
‫און צוגעגאנגען צו א בחור‪ ,‬אן אייניקל פונעם איזשביצער‪ ,‬און‬ ‫הייסט איר אפשר נישט 'פלוני אלמוני'? דער גוי ענטפערט מיט א‬
‫אים געפרעגט‪ :‬איר זענען אן אייניקל פונעם מי השילוח? אויף‬ ‫פארוואונדערטע בליק‪ :‬יא‪' .‬איר וואוינט אפשר אין ארקענסאו?'‬
‫וואס יענער האט געזאגט אז יא‪ .‬האט ער אים געפרעגט אויפן‬ ‫‪ -‬פרעגן זיי ווייטער‪ .‬און דער גוי ‪ -‬מיט ברייט צועפנטע אויגן‬
‫שטיקל מי השילוח‪ :‬ווער זאגט אז זמרי האט געשפירט א תאוה‬ ‫ענטפערט זיי‪ :‬יא‪.‬‬
‫און פנחס האט געטון א מעשה נערות‪ ,‬אפשר גאר האט פנחס‬
‫געשפירט א 'תאות רציחה'‪ ,‬און וויבאלד דאס איז געווען גענצליך‬ ‫דער בחור האט גלייך צוגעלייגט‪" :‬זייט וויסן‪ ,‬אז צד פלוני האט‬
‫אפגעפרעגט ביי אים האט ער פארשטאנען אז פון הימל וויל‬ ‫געווינען די ספארטס אין ארקענסאו‪ ,‬מיט אזויפיל און אזויפיל‬
‫מען ער זאל רצח'ענען זמרי?! מהיכי תיתי אז ס'געווען א מעשה‬ ‫פוינטס‪ ,‬וכו'‪' ,‬העוו עי נייס דעי'"‪ ,‬און דער בחור איז גלייך‬
‫נערות?!‪...‬‬ ‫אוועקגעגאנגען‪ .‬דער בחור האט נאך אספיעט צו זען ווי דער גוי‬
‫שטייט מיט אן אפן מויל‪ ,‬פארגלייזטע אויגן‪ ,‬מלא שבח והודיה‬
‫פאר גאט וואס האט אים צוגעשיקט א 'שליח מן השמים' צו‬
‫שטילן זיין נייגער‪ ,‬א קנאפע פאר מינוט נאכן עס פרעגן פון גאט‬
‫כ‪.‬‬ ‫ביים כותל‪ .‬די בחורים האבן זיך גוט צולאכט אויפן שפיל אויפן‬
‫גוי'ס חשבון‪ ,‬וואס מיינט שוין אז ער האט דא געזען א מחזה‬
‫ווי באוואוסט זאגט מען נישט קיין תחנון ביי חסידים‪ ,‬די צוויי‬ ‫שמימי‪ ,‬און ס'איז געווען דער שמועס פון טאג אין בריסק‪.‬‬
‫טעג נאך שושן פורים‪' ,‬שיתסר און שיבסר'‪ .‬וויבאלד אין די גמרא‬
‫‪.......................................................................................................................................170‬עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו‬

‫אין בית החיים‪ .‬אנקומענדיג אהין‪ ,‬האט רבי חיים אויפגעזוכט‬
‫א צווייגל‪/‬שטעקן‪ ,‬און זיך גענומען האקן אויף מצבות‪ ,‬און ער‬
‫איז געווען זייער פרייליך‪ .‬נאכדעם איז ער אוועקגעגאנגען אן טון‬
‫עפעס אנדערש אין בית החיים‪ .‬האט אים זיין חבר געפרעגט‪,‬‬
‫פארוואס ער איז געגאנגען אין בית החיים‪ ,‬און אנגעהאקט‬
‫מצבות?‬
‫אצבעות‪ .‬נו‪ ,‬אויב אזוי ‪ -‬פרעגט רא"י ‪ -‬פארוואס ווען איינער‬
‫האט אים ר"ח געענטפערט‪ ,‬אז ער האט ליידער אן אומגליקליך‬
‫לעבן און ער שפירט אסאך מאל זייער אראפגעקלאפט‪ ,‬איז ער‬
‫געגאנגען אין בית החיים האקן מצבות‪ ,‬און מיט דעם האט ער‬
‫זיך בארואיגט‪ .‬ווייל 'קוק‪ ,‬די חברה דארט זענען טויט און קענען‬
‫אפילו נישט מוחה זיין און איך קען זיי אנקלאפן די מצבות‪ ,‬נו‬
‫איז דא א 'הוי אמינא' אז מ'זאל מעגן ליינען מגילה אין די טעג‪,‬‬
‫ווערט דאס גענוג הייליג נישט צו זאגן תחנון אין אזעלכע טעג‪.‬‬
‫האט רבי אברהם יהושע סאלאווייטשיק געזאגט‪ ,‬אז די גמרא‬
‫האט א דיון וואו די מקום המילה איז‪ ,‬וואס מיינט דאס אן 'ערלה'‪,‬‬
‫און איינע פון די סברות זענען צו זאגן אז ס'מיינט די ראשי‬
‫כאפט א פליק אין די ראשי אצבעות און ס'קומט ארויס בלוט‪,‬‬
‫זאגט מען נאכאלס תחנון? ס'איז דאך א 'הוי אמינא' אין די גמרא‬
‫אז דאס איז א ברית מילה‪ ,‬און ווען מ'מאכט א ברית מילה זאגט‬
‫מען נישט קיין תחנון?!‪...‬‬

‫קעגן די טויטע בין איך יא עפעס ווערט'‪...‬‬

‫כא‪.‬‬
‫רבי חיים דער 'משוגענער' [כך קראו להגאון העילוי והבחור בן‬
‫הגרי"ז]‪ ,‬האט אמאל געבעטן פון איינעם מיטצוקומען מיט אים‬
‫עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו ‪171.......................................................................................................................................‬‬

‫די נייע עשרת הדברות‬

‫הקדמה קצרה‪.‬‬
‫נאכן צווייטן וועלט מלחמה‪ ,‬האט דער באשעפער געזען אז די אלטע תורה‪ ,‬און די שפיץ דערפון ‪ -‬די עשרת‬
‫הדברות‪ ,‬זענען צו ווייניג פאר אונז קריגס געליטענע‪ ,‬האט דער באשעפער ברוב רחמיו וחסדיו אונז געגעבן‬
‫אן אויסגעבעסערטע ווערסיע פונעם עשרת הדברות‪ ,‬דורך גרויסע צדיקים קדושי עליון נבג"ם וזצוק"ל‪ ,‬און‬
‫הייליגע אכשר דרא'דיגע עסקנים למיניהם‪.‬‬
‫אויב איז אייך נישט אויסגעקומען צו ליינען דעם אינהאלט פון די נייע צען געבאטן‪ ,‬האט איר דא די שטיקל‬
‫לוחות וואס כ'האב אפירגעקראצט פון אונטערן בארג סיני שב'וויליאמסבורג הבירה‪.‬‬
‫הרי שלך לפניך‪:‬‬

‫פרק א'‪.‬‬
‫(א) און גא‪-‬ט האט איבערגעגעבן זיינע געבאטן אין די מויל פון‬
‫דיבור א' ‪ -‬אנכי ה' אלקיך‪.‬‬ ‫רבינו זיין קנעכט‪ ,‬און אינעם מויל פון נאך רבי'ס אזוי צו זאגן‪( :‬ב)‬
‫רעד צו די אידישע קינדער און זאג צו זיי‪ ,‬איך האב מחליט געווען‬
‫(א) איך בין אייער גא‪-‬ט‪ ,‬און די גא‪-‬ט פון אברהם יצחק און יעקב‪,‬‬ ‫צו געבן א פרישע עשרת הדברות פאר די אידישע קינדער‪( :‬ג)‬
‫פון תנאים אמוראים און רבנן סבוראי‪( :‬ב) דער גא‪-‬ט פון גאונים‬ ‫גיי און זאג פאר זיי אז די נייע געזעצן שטימען נישט מיטן שכל‪,‬‬
‫ראשונים און אחרונים‪( :‬ג) דער גא‪-‬ט פון בעלי מחשבה און בעלי‬ ‫אבער דאס זענען 'חוקים בלא טעם'‪( :‬ד) איז רבינו געגאנגען צו די‬
‫קבלה‪( :‬ד) דער גא‪-‬ט פון בעל שם טוב‪ ,‬און גא‪-‬ט פון אייער רבי‪:‬‬ ‫אידישע קינדער און געזאגט צו זיי אלעס וואס דער אייבעשטער‬
‫(ה) וואס איז דער שליח פון אייבערשטן צו נעמען קוויטלעך‬ ‫האט אים באפוילן‪( :‬ה) האבן די אידן געענפערט 'נעשה ונשמע'‪,‬‬
‫פונעם עולם‪ ,‬זאגן שאלעשידעס תורה‪ ,‬גיין מיט א זילבערנעם‬ ‫אלעס וואס דער רבי בעט וועלן מיר טון און הערן‪( :‬ו) און רבינו‬
‫שטעקן‪ ,‬און טיילן שיריים‪( :‬ו) דינט דעם צדיק און גלייבט אין‬ ‫האט צוריקגעקערט די ווערטער פון די אידן צו גא‪-‬ט‪ ,‬און עליונים‬
‫אים‪ ,‬און גלייבט נישט אין זיך זעלבסט‪:‬‬ ‫ששו ותחתונים עלזו‪( :‬ז) דאס זענען די צען געבאטן וואס דער‬
‫אייבערשטער האט איבערגעגעבן פאר די אידישע קינדער‪,‬‬
‫אינעם מויל פון דער רבי און אנדערע זקני העדה‪:‬‬

‫דיבור ב' ‪ -‬לא יהי' לך אלהים אחרים‪.‬‬

‫(ז) גלייבט נישט אין קיין אפגעטער וואס האבן נישט די ריכטיגע‬ ‫פרק ב'‪.‬‬
‫מסורה‪ ,‬פון ליטוואקעס ביז יעקעס‪ ,‬פון ספרדים ביז תימנים‪,‬‬
‫פונעם עקידה ביזן רמב"ם‪( :‬ח) גלייבט נישט ח"ו אינעם ערגסטן‬ ‫נוהגין לקרות בטעם עליון‪ ,‬לשון כעס‪.‬‬
‫‪.......................................................................................................................................172‬עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו‬

‫נישט פארפאלן ווערן‪ ,‬און ווער ס'עסט נישט קיין קוגל וועט אים‬
‫דער קרעטשניפער נישט פארצייען דעם חילול שבת‪( :‬כג) מען‬
‫מוז עסן אייער מיט צוויבל‪ ,‬ווייל אן צוויבל גייט ער צו די קליפות‬
‫‪ -‬אזויווי די רבי'ס האבן מעיד געווען‪( :‬כד) שאלעשידעס עסן איז‬
‫א גרויסע מצוה ‪ -‬ספעציעל נאך א טשולנט פון קישקע‪/‬מארך‪/‬‬
‫ושאר מרעין בישין‪( :‬כה) הערטס שאלעשידעס תורה ובפרט אין‬
‫שובבי"ם‪ ,‬מתקן צו זיין חטאת זקנים‪:‬‬
‫אפגאט ‪ -‬דער בעל פעור‪ ,‬דער מדינה הציונות‪ ,‬ווייל בעסער זיך‬
‫צו ביקן צו א צלם זיבעציג מאל ווי זיך צו לערנען איין ווארט פון‬
‫זייער טריפה'נעם שפראך‪( :‬ט) דער וואס שרייט נישט קוק ימ"ש‬
‫וועט פון גיהנום קיינמאל נישט ארויסגיין‪( :‬י) איך בין א פארכט‪-‬‬
‫צימליכער גא‪-‬ט‪ ,‬און איך בין נוקם דער וואס לייקענט אין די‬
‫צדיקים‪ ,‬ווייל זייער 'קפידא' טוט אייביג שאטן‪:‬‬

‫דיבור ג' ‪ -‬לא תשא את שם ה' לשוא‪.‬‬

‫דיבור ה' ‪ -‬כבד את אביך ואת אמך‪.‬‬
‫(יא) איך לאז נישט דערמאנען מיין נאמען אומזיסט‪ ,‬אויב איינער‬
‫(כו) גיבטס אפ כבוד פאר אייער עלטערן‪ ,‬וואס וועלן זיך שעמען‬
‫אויב דו ווערסט נמאס פון 'סאסייעטי'‪( :‬כז) דערפאר זאלסטו‬
‫אייביג טון וואס איז אין נארמע‪ ,‬אין די אויגן פון קליינקעפיגע‬
‫שלעכטגייציגע מענטשן‪( :‬כח) פאר נישט מיט קיין בייק איינמאל‬
‫דו האסט בר מצוה‪ ,‬וכל המחמיר תבוא עליו ברכה‪( :‬כט) דיין ווייב‬
‫טאר נישט דרייוון קיין קאר‪ ,‬און אויב יא האסטו נישט קיין מוסד‬
‫פאר דיינע קינדערלעך‪( :‬ל) גיי מיטן טלית קטן אויפן העמד‪ ,‬און‬
‫ס'זאל זיין וואלענע ציצית דווקא‪ ,‬שעם דיך נישט אז דו ביזט א‬
‫שוטה‪( :‬לא) שטיצן די בארד אז אן עוון בל יכופר‪ ,‬באלד ווי א פרוי‬
‫וואס גייט מיט אייגענע האר אדער מיט ביי‪-‬האר‪( :‬לב) אבער‬
‫אויב איינער פון די עלטערן אנדערש ווי דיין גאר פרומע השקפה‬
‫און איז געקומען לידי גט‪ ,‬איז הותר דמו בטל כבודו‪ ,‬און מ'טאר‬
‫אים נישט מכבד זיין אדער אפילו ליב האבן‪:‬‬
‫דערמאנט מיין נאמען ‪ -‬למשל דורך א תהלים'ל‪ ,‬מוז דאס זיין פאר‬
‫געלט צו שטיצן די מוסדות הקדושים‪( :‬יב) אזוי אויך איז בעסער‬
‫אפצולאזן דעם תהלים'ל אינגאנצן‪ ,‬און אנשטאטס דעם זאל מען‬
‫זאגן פרשת המן דינסטאג בשלח‪ ,‬צינדן לעכט לע"נ ר' מענדלע‬
‫רימנובער‪ ,‬זאגן אלקא דמאיר ענני‪ ,‬אריינלייגן א פרוטה אין קופת‬
‫העיר‪ ,‬זאגן נשמת ביים כותל‪ ,‬אנטון א רינגל מיט איינגעקריצטע‬
‫שמות‪ ,‬און זאגן פרק שירה פערציג טעג נאכאנאנד‪( :‬יג) ווען‬
‫איינער פאר'עקשנ'ט זיך צו זאגן א פסוק תהלים‪ ,‬זאל דאס‬
‫נישט זיין נארמאלערהייט‪ ,‬נאר אדער זאגן תמניא אפי‪ ,‬אדער‬
‫תהלים החיד"א‪( :‬יד) אויב שוין יא דערמאנען א קאפיטל תהלים‬
‫נארמאלערהייט‪ ,‬זאל דאס נישט זיין אומזיסט‪ ,‬זייט מוחל און‬
‫זאגטס דאס בחצות הלילה‪ ,‬אדער געבט דאס געלט פארן תהלים‬
‫כולל‪:‬‬

‫דיבור ו' ‪ -‬לא תרצח‪.‬‬ ‫דיבור ד' ‪ -‬זכור את יום השבת לקדשו‪.‬‬
‫(לג) הרג'עטס נישט קיין איראנער‪ ,‬נאר קישט זיי און האלזט‬ ‫(טו) ווי באקאנט זענען די אבות'ן געגאנגען מיט שטריימלעך‬
‫זיי‪ ,‬ווילאנג מיר זענען נאך אין גלות‪( :‬לד) הרג'עטס נאר ענקערע‬ ‫מיט זשופיצעס‪ .‬געדענקט צו גיין מיט שטריימלעך און האלט‬
‫ברודער וואס גייען נישט אין שפאן‪ ,‬על דרך הסלולה הברורה‬ ‫דאס "טייער"‪( :‬טז) גייטס צו די טישן פרייטיג צו נאכטס‪ ,‬ווייל‬
‫והמסורה‪( :‬לה) הרג'עטס אויך די וואס גייען צום 'ברודער'‪,‬‬ ‫מצות עונה שטייט נישט אין די עשרת הדברות אבער 'טיש גיין'‬
‫ובפרט שמיני עצרת ווען מ'ווארפט אוועק די אלטע תורה‪( :‬לו)‬ ‫יא‪( :‬יז) אויב עטס ווילטס גיין צו א צדיק אמת זאלטס עטס וויסן‬
‫הרג'עטס אבער נישט קיין פארגוואלטיגער און שמוציאנען‪ ,‬זיי‬ ‫די סימנים מובהקים‪( :‬יח) א זילבערנע בעקיטשע מיינט א צדיק‪,‬‬
‫זענען אומשולדיג ווייל זיי זענען קרבנות פון זייערע מלמדים‪:‬‬ ‫א גאלדערנע בעקיטשע מיין א גרויסע צדיק‪ ,‬א ווייסע בעקיטשע‬
‫(לז) א ציוני איז א מצוה צו באווארפן מיט שטיינער שיש בהם‬ ‫מיינט א הייליגער צדיק‪ ,‬און א בלויע בעקיטשע מיינט אן ענדע‬
‫כדי להמית‪ ,‬און א ציוניסטישע מיידל דארף מען אנשפייען און‬ ‫צדיק‪( :‬יט) די תורה וואס א רבי זאגט דארף מען נישט אויסהערן‪,‬‬
‫אנשרייען פרוצה‪:‬‬ ‫ווייל דער עיקר איז צו 'זיין' ביים צדיק און נישט מער‪( :‬כ) און אויך‬
‫וויבאלד דער רבי אליינס הערט עס אויך נישט אויס‪( :‬כא) ביי די‬
‫סעודות געדענקטס צו לייגן א דגוש אויף עסן פיש מיט די הענט‬
‫דוקא‪( :‬כב) ווער ס'עסט נישט קיין פערפל וועלן זיינע עבירות‬
 ‫עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו ‪173.......................................................................................................................................‬‬

‫געשען'‪( :‬נה) אויף ציונים‪ ,‬ליטאים‪' ,‬גייסטישע ספרד'ישע‬

‫מנהיגים'‪ ,‬און לינקע מעג מען מאלן וואסער‪ ,‬ווייל אויב די אמת‬ ‫דיבור ז' ‪ -‬לא תנאף‪.‬‬
‫וועט ארויפשווימען וועט נישט טויגן‪( :‬נו) אלעס וואס טעלער‬
‫(לח) מען טאר נישט האבן קיין אינטערנעט אינדערהיים‪ ,‬דער‬
‫דערציילט איז אמת‪ ,‬און קייןן ליגנט איז פארהאן אין דער בלאט‪:‬‬
‫עצם אינטערנעט איז יחוד מיט זונות‪( :‬לט) די פרוי מוז גיין מיט א‬
‫סינטעטישע שייטל‪ ,‬און אייגענע האר איז פון די שלש חמורי"ם‪:‬‬
‫(מ) א פרוי טאר נישט גיין מיט שמאלע‪ ,‬געפאסטע‪ ,‬רעש'יגע‪,‬‬
‫דיבור י' ‪ -‬לא תחמוד‪.‬‬ ‫דורכזיכטיגע‪ ,‬קורצע‪ ,‬אויפרייסערישע‪ ,‬שיינע קליידער‪ ,‬מ'מעג‬
‫נאר גיין מיט ברוין אדער שווארץ‪( :‬מא) ווער עס פאטשקעט מיט‬
‫(נז) מען טאר נישט גלוסטן צו קיין שטיקל סטעיק‪ ,‬ווייל דאס‬ ‫יונגלעך איז נישט קיין נואף‪ ,‬אבער ווער ס'גייט א לאנגע שייטל‬
‫איז תאוות‪ ,‬מ'מעג נאר גלוסטן שלישקעס מיט קוגל‪( :‬נח) ווער‬ ‫איז א נואפת‪( :‬מב) א בחור'ל מיט שיינע גלעזער אדער גלאנציגע‬
‫עס גלוסט דעם רבי'נס קעדילעק‪ ,‬גבאים‪ ,‬טשערילייט‪ ,‬מיליאנען‪,‬‬ ‫פיאות‪ ,‬איז בלתי שום ספק עובר אויף דאס 'ארגסטע'‪( :‬מג)‬
‫ביל געיט'ס הויז‪ ,‬גאלדענע בעקיטשע‪ ,‬פוסטקייט‪ ,‬אדער‬ ‫ס'איז אויך כדאי נישט צו רעדן מיט א שוויגער נארמאל‪ ,‬ווייל‬
‫קינדערישקייט‪ ,‬לא ינוקה פון זיינע חסידים‪( :‬נט) אבער רבי'ס‬ ‫מאנכע רבי'ס באקומען הרהורים‪:‬‬
‫מעגן גלוסטן דיין פדיון און זיין ברודער'ס חסידים‪( :‬ס) מען טאר‬
‫אפילו נישט גלוסטן צו פארשטיין גא‪-‬ט‪ ,‬ווייל דעמאלס וועסטו‬
‫וועלן פארשטיין דיין רבי‪( :‬סא) גלייב מיט אמונה פשוטה אינעם‬
‫צאדיק‪ ,‬אפילו ווען זיינע חסידים טוען לשמו כל דבר אסור‪( :‬סב)‬ ‫דיבור ח' ‪ -‬לא תגנוב‪.‬‬
‫רבנים מעגן אלעס גלוסטן‪ ,‬כדי צו וויסן די פירצות הדור‪( :‬סג) מען‬
‫טאר נישט גלוסטן ארויסצוקריכן פון נארע ‪ -‬דערפאר איז 'קאווע‬ ‫(מד) כולל יונגעלייט טארן נישט גנב'ענען‪ ,‬אבער גבירים וואס‬
‫שטיבל' טריף‪ ,‬און ליינען דעם אשכול איז דער אבי אבות רח"ל‪:‬‬ ‫די רבי'ס זענען מכבד מעגן בא'גנב'ענען א האלבע שטאט‪:‬‬
‫(מה) פון די אמעריקאנע רעגירונג מעג מען גנב'ענען‪ ,‬און פון‬
‫די איזרעאל'ישע רעגירונג איז א 'מצוה' צו גנב'ענען [‪-‬לדעת‬
‫סאטמאר הגירסא‪ :‬טאר מען נישט נהנה זיין‪ ,‬משולחן איזבל]‪:‬‬
‫(מו) די הייליגע מוסדות מעגן רויבן סיי פון די שטאט און סיי פון‬
‫וכל העם רואים את הקולות ואת הלפידים ואת וויליאמסבורג‬ ‫ענקער טאש' און סיי מאכן אומשולדיגע מלוה מלכה'ס‪( :‬מז) עס‬
‫עשן‪,‬‬ ‫איז א מצוה צו גנב'ענען קינדער פון עלטערנ'ס שויס‪ ,‬אויב זיי‬
‫גייען נישט אינגאנצן אין שפאן‪( :‬מח) דיינים וואס נעמען נישט‬
‫וירא כל העם וינועו ויעמדו‪...‬‬ ‫קיין שוחד‪ ,‬מעגן 'נעמען' וויפיל זיי ווילן פון וועמען זיי ווילן פאר‬
‫שכר בטילה‪:‬‬

‫דיבור ט' ‪ -‬לא תענה ברעך עד שקר‪.‬‬

‫מ‪---‬ר‪---‬ח‪---‬ו‪---‬ק‪.‬‬ ‫(מט) מען טאר נישט רעדן שלעכטס אויף איינער וואס גלייבט‬
‫שטארק אינעם רבי'ן‪( :‬נ) ווער עס רעדט אויפן רב'ין אפילו נאר‬
‫במחשבה‪ ,‬וועט ער קיינמאל נישט זען פני משיח‪( :‬נא) אבער‬
‫אויפן צד שכנגד איז א מצוה צו רעדן שקרים‪ ,‬ווייל זיי זענען נישט‬
‫בכלל 'רעך'‪( :‬נב) מען מעג בארעדן א בחור וואס האלט נישט ביים‬
‫לערנען‪ ,‬אז ער טוט כל דבר אסור‪( :‬נג) שקר איז נאר אסור אין‬
‫בית דין‪ ,‬דערפאר קען מען זיך פטר'ן דורך גיין אין ערכאות‪( :‬נד) א‬
‫רבי זאגט קיינמאל נישט קיין ליגנט‪ ,‬און אלע חסיד'ישע מעשיות‬
‫זענען אמת לאמיתה‪ ,‬און מ'דארף גלייבן אז 'ס'וואלט געקענט‬
‫‪.......................................................................................................................................174‬עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו‬

‫די קאשמארן ערב תשעה באב‪,‬‬

‫אן נר מצוה'ס אש‪...‬‬
‫כדי צו כאפן גאר אסאך קונים‪ ,‬וואס זאלן קויפן מערערע פעקלעך‪,‬‬
‫וועל איך צושטעלן עפעס א חיד"א וואס שרייבט אז ס'דא א‬
‫מנהג צו לייגן אש אויפן שטערן בשעת'ן זאגן די קינות‪ ,‬אלס 'אם‬
‫לא אעלה את ירושלים על ראש' [איי ס'שטייט שמחתי‪ ,‬איז צוויי‬
‫תשובות בדבר‪ ,‬א' ‪ -‬אויב על ראש שמחתי‪ ,‬איז דאך כל שכן ביום‬
‫החורבן‪ .‬ב' ‪ -‬תשעה באב איז דאך אויך יום שמחתי‪ ,‬ס'דאך 'קרא‬
‫עלי מועד']‪ .‬כ'וועל אויפזוכן עפעס אן אדמו"ר זצוקללה"ה וואס‬
‫שרייבט אז ס'איז א מנהג הקדמונים זיך מתפולש צו זיין אין אש‬
‫בשעת'ן זאגן איכה‪ .‬און ליתר שאת וועט מען צולייגן‪ ,‬אז רבי חיים‬
‫פלאג'י ברענגט אין איינע פון זיינע ספרים א תפילה נוראה וואס‬
‫מ'האט זיך געפירט צו זאגן בשעת'ן לייגן די אש אויפן שטערן‪,‬‬
‫פארשטייט זיך מיטן אויספיר פון א ספר ישן ונושן וואס ברענגט‬
‫א הבטחה פון רבי שמשון מאסטראפאלע‪' :‬והוא מסוגל לרחמים‬
‫גדולים‪ ,‬ויזכה להיות בין מקבלי פני משיח צדקינו'‪.‬‬
‫זיך אפ אינדערמיט‪ .‬דאס איז שוין נאכן זיך אפמוטשענען צו‬
‫און היידא‪ ,‬ס'וועט זיך יאווען אש קויפער'ס לרחצה‪ ,‬און אינעם‬
‫נעקסטן מהדורה פון ספר נטעי גבריאל אויף הלכות תשעה באב‬
‫וועט אראפגעברענגט ווערן דעם מנהג וואס איז 'יסודתו בהררי‬
‫קודש'‪ ,‬וכן מנהג עדת טורקמעניסטאן ויהדות קורדיסטאן‪ ,‬וכן‬
‫נהג מו"ר מ'פאפא‪ ,‬וכן הוא במנהגי חב"ד‪ .‬און האבמיר שוין א‬
‫באוואוסטע הלכה ומנהג שאין לזוז ממנו כמלוא נימה ח"ו‪.‬‬
‫וואס וועט אייך דערמאנען פון די פייער שמעק ביים חורבן בית‬
‫צום לעצט וועלן מיר זוכה זיין צו א בירור פון רבי ישראל דוד‬
‫הארפענעס‪ ,‬צו דער ענין איז צו לייגן א שיעור כזית אש אויפן‬
‫שטערן‪ ,‬אדער נאר ס'זאל זיין ניכר‪ .‬לאחר בירור עמוק וועט‬
‫ארויסקומען אז מ'קען מקיל זיין‪ ,‬אבער 'המחמיר תבוא עליו‬
‫ברכה'‪ .‬א צווייטע דיון וועט זיין‪ ,‬צו מ'איז מתפולש אין אש‬
‫ביז די קניען‪ ,‬לענדן‪ ,‬אדער נאר שמוציג צו מאכן די קליידער‬
‫זיינע‪ .‬בקיצור‪ ,‬נר מצוה וועט האבן אסאך מקורות פאר זייער‬
‫סוקסעספולע מערכה איבער פארקויפן אש לרבים‪ ,‬בבחינת 'שק‬
‫ואפר' [=א זעקעלע אש] יוצע לרבים‪.‬‬
‫אז יתרבו עליו הקופצים ובזכות זה נזכה להיגאל בביאת משיח‬
‫נו‪ ,‬רבותי‪ ,‬כ'בין שוין הונגעריג פאר א שטיקל אש!!!‪...‬‬
‫איבער וואס נר מצוה קען נאך מתקן זיין אויף דער וועלט‪ ,‬האב‬
‫איך מחליט געווען צו זאגן ווי פאלגענד‪:‬‬
‫ווי ס'שטייט אין שו"ע פירן מיר זיך אלע ערב תשעה באב צו‬
‫עסן אייער מיט אש‪ ,‬אלס זכר לחורבן‪ .‬יעדער מוטשעט זיך אפ‬
‫צו אפירקומען מיט א רעכט שטיקל אש‪ .‬די מחמירים זענען‬
‫מחמיר עד כביצ"ה‪ ...‬אפילו די מקילים עסן דאס אויך מיט עפעס‬
‫אן אומפארשטענדליכן אפעטיט‪ ,‬זעט אויס כדי צו געפעלן גאט‬
‫ב"ה אז זיי וויינען אויך מיט מיטן חורבן‪.‬‬
‫אבער דאס ארגסטע איז‪ ,‬דאס עצם באשאפן די גרויסע מאס אש‬
‫וואס ס'פעלט זיך אויס פארן גאנצן משפחה‪ .‬קודם כל‪ ,‬די פייער‬
‫כאפט זיך נישט גוט צו‪ ,‬אייביג הייבט עס אן ברענען און שטעלט‬
‫כאפן וועלכע מאטריאל איז דאס בעסטע געאייגנט צו האקן‬
‫שטיקער פון דעם‪ ,‬צו פעיפער טאועל‪ ,‬סתם פאפיר‪ ,‬צייטונג‬
‫פאפיר‪ ,‬אדער טישא'ס‪.‬‬
‫ענדליך ברענט שוין דאס פייער‪ ,‬און פארלענדט מיט אירע צינגען‬
‫די פאפיר‪ ,‬איז מען זוכה צו א גאר בא'טעמ'טער שמעק אין הויז‪,‬‬
‫המקדש‪ .‬די שמעק זיצט און לאזט נישט נאך‪ ,‬ס'דאך ערב תשעה‬
‫באב‪ ,‬מעג מען אביסל שפירן דעם שמעק פון פייער‪ .‬אבער דאס‬
‫אלס איז נאר א הכנה צום העכסט אינטרעסאנטן 'קאץ און מויז'‬
‫שפיל‪ ,‬ווען מ'פרובירט צו האלטן די אש אין איין פלאץ‪ ,‬אז ס'זאל‬
‫זיך נישט אוועקבלאזן ווי אש מיטן ווינט‪...‬‬
‫אשר על כן‪ ,‬אפעליר איך דא צו נר מצוה‪ ,‬אז אפשר זאלן זיי‬
‫פארקויפן אזעלכע קליינע אש סקיטס פאר א דאלער א שטיקל‪,‬‬
‫אזויווי די צען ברעקלעך וואס ווערט פארקויפט‪ ...‬כ'בין זיכער‬
‫צדקינו‪ .‬אופס‪ ,‬דעמאלס איז די ביזנעס דערנאך‪...‬‬
‫עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו ‪175.......................................................................................................................................‬‬

‫דאס הייסט‪ ,‬אז זיי מוזן קויפן טשאטשקעלעך פאר חתן און כלה‬
‫מער פון די נארמע‪ .‬א מנורה איז דאך א ‪ must‬פארן ארימער‬ ‫נספח א'‪.‬‬
‫אויך‪ ,‬אן אתרוג פושקע איז דאך א דבר פשוט אז 'יעדער' מוז‬
‫אגב‪ ,‬בנוגע די צען ברעקלעך וואס נר מצוה פארקויפט היינט צו‬
‫דאס קויפן פארן חתן‪ ,‬אפילו א מגילה געבן דאך מענטשן וואס‬
‫טאגס‪ ,‬און ס'איז א 'גוד גאואינג אייטעם'‪ ,‬וויל איך אייך דערציילן‬
‫קענען זיך דאס ערלויבן‪ ,‬א טאבאק פושקעלע איז היינט שוין‬
‫דברים כהוויתן‪:‬‬
‫נישט אין סטייל ‪ -‬ווער שמעקט נאך טאבאק יעדן שבת מיט אן‬
‫ערנסטקייט?‬ ‫פאר צוואנציג יאר צוריק‪ ,‬האט מיין פעטער געשמועסט מיט מיין‬
‫טאטן‪ ,‬און בין השיחים האט ער געזאגט בנימה של בדיחה‪ ,‬אז די‬
‫און ער הייסט דאך א פיינער בעל הבית וואס 'קען זיך ערלויבן'‪.‬‬
‫וועלט ווערט אזוי פויל אז ס'וועט נאך קומען א טאג וואס מ'וועט‬
‫איז דא א גאלאפ ווי אויף א מאראטאן‪ ,‬צו אויפקומען מיט נייע‬ ‫'פארקויפן' צען ברעקלעך חמץ‪ ,‬און יתרבו עליו הקופצים‪.‬‬
‫שמאנטשקעס וואס מ'קען קויפן‪ .‬איינער וועט אויפקומען מיט א‬
‫מיין טאטע האט געלאכט פון דעם ווארט זיינעם‪ ,‬כלומר 'דו‬
‫זילבערנע אינוועטעישן‪ ,‬א צווייטער וועט אפירקומען מיט א צוויי‬
‫מיינסט טאקע אז די וועלט וועט גיין אזוי ווייט?'‪ ...‬אבער‬
‫טויזנט דאלער'דיגע פען מיט וואס צו חתמ'ענען די מערידזש‬
‫למעשה‪ ,‬קוקטס וואו דער מצב האלט היינט!‬
‫לייסענס‪ ,‬א דריטער וועט טון ביידע‪...‬‬
‫אלזא מיין איידיע איז‪ ,‬צו קויפן פארן חתן א זילבערנעם 'אש‬
‫פושקעלע'‪ .‬און קוקטס מיר נישט אן מיט בייז וואונדער‪,‬‬
‫כ'רעד טאקע פון אן אש פושקעלע [נישט אן אש טעצל פאר‬ ‫נספח ב'‪.‬‬
‫צוגארעטלעך]‪ .‬נוצן וועט מען דאס איינמאל אין לעבן (חוץ פון‬
‫ערב תשעה באב הנ"ל)‪ ,‬ביום החופה‪ ,‬ווען מ'לייגט אש אויפן‬ ‫בדומה צום אויבנדערמאנטן מאמר‪ ,‬איבער פארקויפן אש פאר‬
‫קאפ פונעם חתן‪ .‬דעמאלס וועט מען ארויסנעמען די אש פונעם‬ ‫מקיימי המנהג צו עסן אש מיט די אייער ערב תשעה באב‪ .‬האב‬
‫זילבערנעם 'אש פושקע'‪ ,‬כראוי וכיאות פארן חתן הדומה למלך‪...‬‬ ‫איך שוין פונלאנג אן אנדערע געדאנק‪ ,‬וואס קען נאך ווערן‬
‫אקצעפטירט אין אונזער פארריקטע געמיינדע‪:‬‬
‫נו‪ ,‬נר מצוה האט שוין נאך א זאך צו פארקויפן‪...‬‬
‫ווי באקאנט‪ ,‬איז דא אן ערנסטער פראבלעם מיט בעל בית'שע‬
‫מענטשן וואס מאכן חתונה‪ ,‬אז זיי לויפן אויס פון 'איידיעס'‪.‬‬
‫‪.......................................................................................................................................176‬עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו‬
‫יום המר‪ ,‬לחסידי סאטמר‬
‫צו וואס צימבלען דעם רבי'ן? צו וואס לייגן דעם ויואל משה אמת‬
‫צו שאנד און צו שפאט? צו וואס נעמען זיין גרעסטע טעות‪ ,‬און‬
‫זיך איינ'עקשנ'ען אז דאס ‪ -‬און נאר דאס ‪ -‬איז געווען מפעל‬
‫חייו?! לאזט אים שוין לעבן אין רוה! לאז די וועלט פארן ווייטער!‬
‫האט איינער אמאל געזען א חסיד פון א צווייטן רבי'ן רעדן כל‬
‫ימי חייו פון זיין רבי זצ"ל'ס עסקנות וואס איז שוין נישט נוגע?‬
‫מ'רעדט פון צדקות‪ ,‬עבודת ה'‪ ,‬חסד פאר א צווייטן‪ ,‬כח התורה‪,‬‬
‫מידות נשגבות‪ ,‬צו קפידות מיט מופתים‪ ,...‬אבער צו רעדן‬
‫‪ 80%‬פון קנאות וואס געבט נישט צו צום דערהאבן בילד און‬
‫פילפארביגקייט פון סאטמארער רב‪ ,‬איז אבסורד! ס'גרעניצט‬
‫זיך זאגאר מיט רשעות‪ ,‬צו נעמען א איד וואס האט געקאנט‬
‫לערנען‪ ,‬געדאוונט אש להבה‪ ,‬געווען א שארפזיניגע מח און נאך‬
‫שארפערע צינגל‪ ,‬איינער וואס האט באשיינפערליך מחזק און‬
‫מעודד געווען אן א שיעור מענטשן נאכן קריג‪ ,‬וכו' וכו'‪ ,‬אויף‬
‫אים גייען זיינע חסידים נאר פארקויפן זיין שוואכקייט אלס יסוד‬
‫היסודות ועיקר העיקרים פון זיין לעבן???!!!‬
‫וואס? 'דערקוויקן'? זיי האבן פשוט מער נישט געוואלט‬
‫בין איך געקומען צום החלטה‪ ,‬אז ס'מוז זיין אז די סיבה איז ווייל‪:‬‬
‫וזרעו מבקש לחם ‪ -‬נאר פון דעם האט סאטמאר א כח הישרדות‪.‬‬
‫נאר צוליב דעם מדינה הטמאה‪ .‬נאר וויבאלד דער באשעפער‬
‫האט נאך איבערגעלאזט ברוב רחמיו וחסדיו אפאר ציונים‬
‫אויפן וועלט‪ ,‬קען סאטמאר נאך האבן א תירוץ פארוואס צו‬
‫האבן א קיום‪ .‬שטעלטס ענק פאר משיח קומט מארגן‪ .‬וויזשניץ‬
‫גייט נישט אונטער‪ ,‬זיי גייען ווייטער פארקויפן זייער יסוד אין‬
‫אידישקייט וואס רופט זיך 'שבת קודש'‪ .‬גור גייט נישט אונטער‪,‬‬
‫זיי גייען ווייטער פארקויפן זייער יסוד אין אידישקייט וואס‬
‫רופט זיך 'קדושה'‪ .‬באבוב גייט נישט אונטער‪ ,‬זיי גייען ווייטער‬
‫פארקויפן זייער יסוד אין אידישקייט וואס רופט זיך 'נגינה'‪...‬‬
‫חב"ד גייט נישט אונטער‪ ,‬זיי גייען ווייטער פארקויפן זייער יסוד‬
‫אין אידישקייט וואס רופט זיך 'חסידות'‪ .‬און אזוי מיט אלע‬
‫אנדערע חסידות'ן‪ ,‬וואס קענען זיך באהאלטן אונטערן גרויסן‬
‫פארטוך וואס רופט זיך תורת החסידות [איין גאט ווייסט וואס‬
‫דאס באדייט‪.]...‬‬
‫איידער צו זאגן אז אלע אנדערע האבן געמאכט א טעות]‪ .‬אבער‬
‫ה' אייר‪.‬‬
‫היינט פאלט אויס דער יו"ט 'חג העצמאות' ‪ -‬ה' אייר‪ ,‬וואס דער‬
‫רבנות הראשית האט קובע געווען אלס יום משתה ושמחה‪ ,‬מיט‬
‫זאגן הלל‪ ,‬וכן נוהגין רבבות אלפי ישראל בארצינו הקדושה ‪-‬‬
‫מדינת ישראל‪.‬‬
‫עהההההההה‪ ,‬זייער א שוואכע אנהייב‪.‬‬
‫אלזא‪ ,‬לאמיר גיין צום נקודה‪:‬‬
‫'נער הייתי' ‪ -‬א יונגע נאר בין איך געווען‪ ,‬גלייבנדיג היבש וואס‬
‫סאטמאר האט פארקויפט‪ ,‬גלייבנדיג אז די באשעפער האט‬
‫נישט וואס צו טון ווי צו קלאגן אויף די 'מרידה' פון אפאר‬
‫פארריקטע פרייע אדער גאר צובראכענע שארבנס נאך קריג‪,‬‬
‫וואס האבן זיך געוואלט דערקוויקן מיט אן אייגענעם מדינה‪.‬‬
‫'שטארבן על קידוש השם' אזויווי ביז די התייסדות המדינה‪.‬‬
‫אבער שוין ווייטער פארקריך איך פון די נקודה‪.‬‬
‫'גם זקנתי' ‪ -‬אין זקן אלא מי שקנה חכמה‪ ,‬און אז מ'קריכט ארויס‬
‫פונעם סאטמארן נארע [ב"ה איך בין קיינמאל נישט געווען] ‪-‬‬
‫איז מען שוין א חכם‪ ,‬ווייל ס'שטייט שוין אין קדמונים אז‪' :‬אין‬
‫השיטה הק' בוער אלא בלב הפנוי מן החכמה'‪ .‬אלענפאלס‪ ,‬דאס‬
‫ביסל השפעה וואס סאטמאר האט געהאט אויפן אמעריקאנעם‬
‫אידנטום איז שוין אויך אונטערגעגאנגען‪ ,‬און האקן אויף ציונות‬
‫איז ‪ ,Out of style‬ס'איז געבליבן א נחלת הצימערמאנים‬
‫ופיליפאנים‪.‬‬
‫'ולא ראיתי צדיק נעזב' ‪ -‬כ'זע נישט אז מ'זאל שוין צורו לאזן‬
‫דעם סאטמארן רב‪ .‬כ'מיין כ'פארשטיי אז ער האט געקענט ‪ -‬און‬
‫געמעגט ‪ -‬האבן עקסטרעמע שיטות‪ ,‬פונקט ווי ער האט געקענט‬
‫‪ -‬און געמעגט ‪ -‬האבן א טעות אין זיינע שיטות [וואס זאל איך‬
‫טון אז ס'מיר מער ניחא צו זאגן אז ער האט געמאכט א טעות‪ ,‬ווי‬
 ‫עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו ‪177.......................................................................................................................................‬‬

‫מלכות פון די פרייע יונגען‪ ,‬וואס ווילאנג זיי האבן שליטה אין‬ ‫אבער סאטמאר‪ ,‬למען ה'‪ ,‬סאטמאר גייט גיין ב‪-‬א‪-‬נ‪-‬ק‪-‬ר‪-‬‬
‫ארץ ישראל קען מען ב"ה מוחה זיין מיט גאר געלונגענע נטרונא‬ ‫א‪-‬ט‪ !!!-‬זיי ‪ -‬וואס זענען דאך מודה אז נשתכחה תורת הבעל‬
‫רעקלאמעס וואס שוידערן אויף יעדן רעכטדענקנדן מענטש וכו'‪,‬‬ ‫שם טוב ‪ -‬וואס פארקויפן יעצט נאר קנאות קעגן די קליפה‬
‫און סאטמאר קען ווייטער אנגיין‪.‬‬ ‫הארורה של הציונות‪ ,‬זיי וועלן פשוט נישט האבן קיין ציל ברעט‬
‫וואס זאל נאך בארעכטיגן זייער עקזיסטענץ‪ .‬דערפאר‪ ,‬טוט‬
‫סאטמאר ארויסהייבן כסדר דער נקודת הקנאות פון סאטמארער‬
‫אסיים מעין הפתיחה‪ :‬צוויי קרייזן געדענקן נאך אז דער טאג 'ה'‬ ‫רב‪ ,‬וויבאלד נאר דאס איז דער בארעכטיגונג פאר די מציאות‬
‫אייר' צייכנט אפ דעם התייסדות המדינה‪ :‬די מזרח'יסטן‪ ,‬און די‬ ‫התקיימות החסידות הלז‪.‬‬
‫סאטמערע‪ .‬אלע אנדערע אינטרעסירט דאס נישט‪ .‬יעצט זעען‬ ‫נו‪ ,‬ממילא טייערע ברודערלעך‪ ,‬טעלע"רלעך און פילי"פינען‪ ,‬היינט‬
‫מיר אז כאטש די מקור פון זיי צוויי שטאמט פון פארקערטע‬ ‫ביום המר והנמהר ה' אייר הידוע לשמצה‪ ,‬הערט אויף צו וויינען‬
‫שטרעמונגען‪ ,‬זענען זיי ביידע יעצט גלייך מיט זייער אגענדע‪ :‬די‬ ‫און קלאגן‪ ,‬און גענוג געווען מיט די תעניתים און אראפגעלאזטע‬
‫מדינה זאל ווייטער אנגיין‪ ,‬פאר יעדע פרייז אין די וועלט!‪...‬‬ ‫נעזער‪ .‬פרייטס ענק טייערע פריינד‪ ,‬מיט דעם יום הנבחר‪ ,‬און‬
‫און יעצט‪ ,‬ווען מ'שלעפט שוין אוועק די מייק‪ ,‬און מ'גרייט זיך‬ ‫לויבטס און דאנקטס דעם באשעפער וואס שטעלט צו קעפלעך‬
‫שוין מיך אנצוהאקן די ביינער‪ ,‬בין איך שנעל מוסר ומודעה‪:‬‬ ‫יעדע וואך אין די אידיש"ע‪-‬שונד‪-‬בלעטע"ר‪ ,‬דורכן לאזן די‬
‫כ'האב גארנישט געמיינט‪ ,‬ס'איז אלעס נאר ליצונותא דע"ז פון‬ ‫מדינה הטמאה אנגיין‪ ,‬אפילו ווען דער רבי ניבא ‪ -‬וידע מה ניבא‬
‫ה' אייר‪ ,‬און 'ויואל משה אמת ותורתו אמת'!‬ ‫‪ -‬זאגנדיג אז די מדינה וועט נישט האבן קיין קיום פאר קיין‬
‫יובל יארן‪ ,‬והדברים ידועים ואסור להעתיק בספרו של געלבמאן‬
‫לחיים‪ ,‬לחיים!‪...‬‬ ‫אזאנע דברי קפירע‪ .‬און זייטס ווייטער מתפלל לשלומה של‬
‫‪.......................................................................................................................................178‬עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו‬

‫מאכלי שבת‬

‫כ' ~ כריין‬ ‫הנה רשימה חדשה אשר עין לא שזפתה מעולם‪ ,‬עם הוספות‬
‫רבות ונכבדות מכת"י הראשונים‪ ,‬ע"פ דפו"ר ואמשטרדם‬
‫ל' ~ לאקשן‪/‬לאקשן קוגל‪/‬לעבער‪/‬לימא‪-‬בונדלעך‪/‬לאקס [ביי‬ ‫וקושטא‪.‬‬
‫של"ס]‪/‬ליקער‬
‫מ' ~ מעיל‪-‬קוגל‪/‬מייערן‪/‬מייאנעז‪/‬מארך‪/‬מצה‪/‬מאנדלען‬
‫א' ~ אייער‪/‬אליוו‪-‬איילבירטן דיפ‪/‬איגערקעס‬
‫נ' ~ נאשעריי‬
‫ב' ~ בילקעלעך‪/‬באבאגענוש‪-‬דיפ‪/‬ביר‪/‬בארכעס‪/‬בעבלעך‪/‬‬
‫ס' ~ סעלמאן‪-‬פיש‪/‬סאדע‪/‬סעלערי‪/‬סעלצער‪/‬סטעיק‪/‬סעיבל‬
‫בראנפן‪/‬בהמה פלייש‬
‫[ביי של"ס]‪/‬סקוואש‬
‫ג' ~ גרעיפ‪-‬דזשוס‪/‬גאלע‪/‬גריוון‬
‫ע' ~ עגגפלענט‪-‬דיפ‪/‬עפל‪-‬פיי‬
‫ד' ~ דילל‪-‬דיפ‪/‬דיפס בכללליות‬
‫פ' ~ פיש‪/‬פיש זאפט‪/‬פלייש‪/‬פערפל‪/‬פאטעטא‪-‬קוגל‪/‬פצעי‪/‬‬
‫פרוכט‪/‬פעטרישקע‬ ‫ה' ~ האט‪-‬פעפער‪-‬דיפ‪/‬הערינג‬
‫צ' ~ צוויבל‪/‬צוויבל‪-‬קוגל‪/‬צימעס‬ ‫ו' ~ וויין‪/‬ווייהט‪-‬פיש‪/‬וואסער‬
‫ק' ~ קניידל‪/‬קוגלען‪/‬קאולסלאו‪/‬קאמפאט‪/‬קרוטאנס‪/‬קארפ‪-‬‬ ‫ז' ~ זופ‪/‬זויערע‪-‬פיקל‬
‫פיש‪/‬קושקע‪/‬קאלד‪-‬קאטס‬
‫ח' ~ חלות‪/‬חריף‪/‬חומוס‪/‬חצילים‬
‫ר' ~ רעטעך‬
‫ט' ~ טשולענט‪/‬טאמעטא‪-‬דיפ‪/‬טשיק‪-‬פיעס‪/‬טחינה‪/‬טערקישע‬
‫ש' ~ שיריים‪/‬שאלעשידעס בילקעלעך‬ ‫סאלאט‪/‬טורקי‪/‬טונא [ביי של"ס]‪/‬טשאקלעד‬
‫ת' ~ תורה‬ ‫י' ~ יאפטשיק‪/‬ירושלים‪-‬קוגל‬
‫עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו ‪179.......................................................................................................................................‬‬

‫מסתמא ביזטו א חסיד‪...‬‬

‫אויב דיין יום טוב איז דיין רבי'ס יארצייט‬
‫אויב ווייסטו פונקטליך די חילוק פון א שייטל‪/‬שפיצל‪/‬פראנט‪/‬‬ ‫מסתמא ביזטו א חסיד‬
‫אראפגעבינדן‪/‬בענדענע‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬
‫אויב מקוה גיין איז אפיליאירט מיט פיס רייבעריי‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬
‫אויב דיין מורה דרך'ס ברודער איז דיין פיינט‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬
‫אויב דיין טעלער פיש האט נישט געזען קיין גאפל‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬
‫אויב רעדסטו פון 'טועם זיין' ווען ס'ווארט דיר אפ א שטיקל‬
‫סטעיק‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬ ‫אויב דו 'באווייזט' אפצו'פטר'ן א תחנון מאנטאג און דאנערשטאג‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬

‫אויב דיין ווייב שלעפט די קערידזש מיט אלע קינדער און דו‬
‫גייסט פאראויס‬ ‫אויב דו ווייסט פונעם רמז אז מקוה איז נוטריקון מ'ילך קו"ה‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬ ‫[‪-‬קאווע]‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬

‫אויב דו שעמסט דיך נישט צו פלוידערן נאקעט אין מקוה‬

‫מסתמא ביזטו א חסיד‬
‫אויב פארסטו ארויס א שעה פון היימישן געגענט צו קענען פארן‬
‫מיט א בייק‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬
‫אויב דו לערנסט נישט קיין ווארט כדי די קליפות זאלן עס נישט‬
‫צו כאפן‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬
‫אויב פת שחרית ווערט אידענטיפיצירט מיט לעקעך אין ביהמ"ד‬
‫מסתמא ביזטו א חסיד‬
‫‪.......................................................................................................................................180‬עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו‬

‫ריטשקעלעך‬

‫אנגעשטאפט אזש ער קען נישט שטעלן פיר טריט בנשימה‬ ‫איך רעג מיך אין שול‪.‬‬
‫אחת‪ ,‬געט ער זיך א קוילער אריין אין בעט [אויב קומט ער אן‬
‫אהין‪ ,‬אויב נישט טראסקעט ער אריין אין קאוטש כמין דומם]‪ ,‬ווי‬ ‫ווען דער לעבן מיר ליידט אויף די מעיים‪ ,‬און מיינט אז א‬
‫ער שנארכעצט אפ אן עבודה רבה אפאר שעה לקיים מצות שינה‬ ‫פאבליק בית המדרש איז א פריוואטע ביהכ"ס‪...‬‬
‫בשבת תענוג‪.‬‬
‫ווען איך טרעף אויף מיין פלאץ די פיצינקע שטיקלעך 'פאום‬
‫אבער ס'גוף פאדערט זיך זיינס‪ .‬און נאך לאנגע מחאות וואס‬ ‫קאפ'‪ ,‬וואס א נערוועזע מענטש האט אראפגעבראכן [מיט זיין‬
‫שפילן זיך אפ אין בעט‪ ,‬איז צייט צו מוחה זיין אין סמעדריש‪ .‬זיינע‬ ‫מויל] פונעם קאווע‪-‬קאפ און נישט אויפגעקלינט‪...‬‬
‫מחאות קומען בקול‪ ,‬און אודאי געוויס בריח‪ .‬לקיים מה שנאמר‪:‬‬
‫לריח ניחוח‪ ,‬אז ס'גייט א רויעך‪ ,‬און מיט א קול גאר הויעך‪ .‬און ווען‬ ‫ווען דער פארנט פון מיר טרעט אויס ביי שמו"ע אזעלכע‬
‫די כעמישע וואפן [קישקע‪-‬גאלע‪-‬הערינג‪-‬אייערצוויבל‪-‬וכו']‬ ‫גרויסע טריט‪ ,‬אז ער מוז אריינ'באמפ'ען אין מיר‪...‬‬
‫מישן זיך צונויף‪ ,‬ווערט פון דעם טויטליכע מאסנשטערבליכע‬ ‫ווען איך זע אז פונקט ווען איך האלט אינמיטן מאכן א קאווע‬
‫ביאלאגישע וואפן‪ ,‬וואס שיסן הייסע פולווער אין די לופטן‪ ,‬אזש‬ ‫האט זיך די מילך געענדיגט‪ ,‬און כ'זע א בחור'ל אוועקשפאצירן‬
‫מענטשנס נשמות שאקלן זיך ווירבליך אין שטיבל‪ ,‬נאך אזא‬ ‫מיט א פילן גלעזל מילך‪...‬‬
‫איינעמ'ס ריח ניחוח‪.‬‬
‫איז מילא סתם די שמעק‪ ,‬אבער וואסע פשט 'דוקא אינמיטן‬
‫שמונה עשרה'?! פונקט ווען איך קען מיך נישט ריקן פון פלאץ‪,‬‬ ‫מענג את השבת‪...‬‬
‫פונקט יעצט איז צייט איבערצולאזן דיין פייער‪-‬אפפער פארן‬
‫עולם? נישט נאר דאס‪ ,‬נאר ניטאמאל קען איך ממשיך זיין צו‬ ‫ס'דא וואס זענען עקלדיג‪ ,‬אבער ס'דא וואס נעמען דאס צו א‬
‫דאווענען צוליב דיין שמעק‪ .‬דארף איך שטיין מיט א פארשטאפטע‬ ‫'למהדרין'דיגע שטאפל‪ .‬יעדן שבת נאכמיטאג קומענדיג אין שול‬
‫נאז און ווארטן צוויי מינוט אז יענעמ'ס אטאם זאל אוועקפארן פון‬ ‫דאווענען מנחה‪-‬של"ס‪ ,‬האב איך אייביג דעם פראבלעם‪ .‬נעמליך‪,‬‬
‫מיין ריכטונג‪.‬‬ ‫איינער האט ביים קידוש שבת אינדערפרי זיך נישט געקענט‬
‫איינהאלטן פון עסן קעיק‪ ,‬ראגעלעך‪ ,‬הערינג צוויי מינים‪ ,‬אייער‬
‫בריה איינער‪ ,‬נעקסטיים פרעס נישט ביים קידוש אין סמעדריש‪.‬‬
‫קיכלעך‪ ,‬און נאכהער די 'מעין מעניו'‪ :‬פאטעיטא קוגל‪ ,‬לאקשן‬
‫געדענק אז אין צוויי מינוט ארום חזר'ט זיך אלעס איבער‬
‫קוגל‪ ,‬טשאלנט‪ ,‬קישקע‪ ,‬גאלע‪ .‬און אלעס פארענדיגט מיט צוויי‬
‫אינדערהיים‪ .‬און פליז‪ ,‬שטינק נישט אן דאס סמעדריש אלס הכרת‬
‫גלעזער בראנפן‪.‬‬
‫הטוב אז דארטן האסטו דיך חרוב געמאכט דאס מאגן!‪...‬‬
‫קומט ער אהיים‪ ,‬אנגעפראסן ווי א געשטאפטע גאנז‪ ,‬רויט פון‬
‫בראנפן ווי א בוריקע‪ ,‬און ס'ווייבל וועט זיך נאך באליידיגן אויב‬
‫אין סקווירא‪ :‬לא נשתכחה תורת הבעל שם‪.‬‬ ‫ר'עסט נישט‪ .‬קיין צוויי ברירות האט נישט דער חזיר‪ ,‬און האקט‬
‫אריין צום צווייטן מאל א סעודת שלמה בשעתו‪ :‬חלה‪ ,‬פיש‪,‬‬
‫אהא! ביי ענק איז גארנישט פארגעסן געווארן!‬ ‫כריין‪ ,‬דיפס‪ ,‬אייער‪ ,‬צוויבל‪ ,‬לעבערלעך‪ ,‬גריוועלעך‪ ,‬טשאלנט‪,‬‬
‫קאלד קאטס‪ ,‬קישקע‪ ,‬און‪-‬וואס‪-‬נישט‪ .‬און פון פריש איז מען‬
‫נו זיי זשע מסביר פונקטליך וואס די עיקרי חסידות זענען‪ .‬מיר‬ ‫דאס אלעס מקנח מיט א פלאש אייזיגע ביר‪.‬‬
‫אלע שטייען מיט אנגעשפיצטע אויערן גרייט צו הערן וואסערע‬
 ‫עריטאס ‪,‬ךעלטרעוו ‪181.......................................................................................................................................‬‬

‫עיקרי חסידות סקווירא האט צו פארקויפן‪ ,‬שלא נשתכח מהם‬

‫וואס וועט זיין ווען משיח וועט קומען?‬ ‫תורת הבעש"ט‪.‬‬
‫די ווערטל גייט אזוי‪:‬‬ ‫זאלץ‪ ,‬געברעטשעט ֶקץ‪,‬‬‫דער בעש"ט האט מסתמא געגאסן ָ‬
‫און גע'כיפער'ט תהלים שבת אינדערפרי‪ .‬און פארשטייט זיך‪,‬‬
‫ווען משיח‪ ,‬דער ליובאוויטשער רבי‪ ,‬גייט נתגלה ווערן‪ ,‬וועט ער‬
‫פארברענט די מעזיבוז'ע איינוואוינער וואס האבן געהאלטן‬
‫קודם אריינגיין אין משיח'ס שטיבל אין סאדיגורא‪ ,‬דערנאך וועט‬
‫אנדערש פון אים‪.‬‬
‫מען בויען דעם בית המקדש אדוכגייענדיג דעם בעלזן מקדש‬
‫מעט‪.‬‬
‫די גערע וועלן צושטעלן די מקוה זיך צו טובל'ן איידערן אריינגיין‬
‫אין ביהמ"ק‪ ,‬וואס וועט אויפגעבויט ווערן מיט סאטמארע קרן‬
‫הצלה געלטער‪ ,‬און די כיור וועט געמאכט ווערן מיט די באבוב'ע‬ ‫א איד האט פרנסה‪.‬‬
‫שפיגלען‪.‬‬
‫וויזשניצע רבי וועט אנפירן די קאפעליע פון די לוים‪ ,‬בשעת'ן‬ ‫ביי די באן סטאנציעס שטייען אסאך מאל גוים און שנארען פאר‬
‫מקריב זיין די קרבנות מיטן קלויזנבורגן הכשר‪ ,‬דער סקווערער‬ ‫געלט‪ ,‬יעדער פאר זיין וויכטיגע צוועק‪ .‬איין טאג איז יענקל געווען‬
‫רבי וועט גיסן די זאלץ אויף די קרבנות‪ ,‬און קאשויער רב וועט‬ ‫אין באן סטאנציע‪ ,‬וואו ער האט געזען א מענטש פארשטעלט‬
‫קעירנעמען פון די חלק הניקור‪.‬‬ ‫אין א רויטע 'סענטא קלאוס'‪ ,‬שנארעט געלט פארן קירכע‪.‬‬
‫פארשטייט זיך אז גוים האבן נישט דעם מושג פון טיילן צדקה מיט‬
‫די ליטוואקעס גייען באיקאטירן די גאנצע ביהמ"ק‪ ,‬וויבאלד‬ ‫א ברייטהארציגקייט‪ ,‬און מ'האט אים קוים צוגעוואפן ניקלס מיט‬
‫ס'וועט נישט זיין אויסגעארבעט מיט די בריסקע שיטות און‬ ‫קוואדער'ס‪.‬‬
‫שיעור חזו"א‪...‬‬
‫יענקל טראכט אבער ווי א איד‪ ,‬ער זעט גלייך א גאלד מינע‬
‫פון פרנסה קלה ונקיה‪ ,‬און איז מחליט צו טון דאס זעלביגע‪ .‬ער‬
‫שטעלט זיך אוועק לעבן דעם גוי‪ ,‬לייגט אראפ א פושקע מיט א מגן‬
‫דוד דערויף‪ ,‬און שרייבט אויף דעם אז די געלט גייט פאר ארימע‬
‫ניגון 'ימים על ימי מלך' ביי די ליטאים‪.‬‬ ‫קינדער אין ארץ ישראל‪...‬‬
‫ווי נאר יענקל האט דאס געטון‪ ,‬האט א יעדער גוי וואס איז‬
‫ביי די ליטוואקעס איז דאך באקאנט אז ווען א בחור האט‬
‫דורכגעגאנגען לעבן זיי‪ ,‬געגעבן א דאללער צו אפילו א פינפער‬
‫חתונה און זיין מגיד שיעור קומט‪ ,‬זינגט מען 'ימים' על ימי מלך‬
‫צום גוי‪ ,‬און מיט א רשעות'דיגן בליק ארויסגעזידט צווישן די ציין‬
‫וכו'‪ .‬איז געווען איינמאל א מעשה אז דער ראש ישיבה בכבודו‬
‫צום איד‪ ,‬אז פאר א שמוציגן איד געבט ער נישט! אזוי איז פלוצים‬
‫ובעצמו איז אנגעקומען צום חתונה‪ ,‬און אזוי אריינגייענדיג צום‬
‫געווארן א גאנצע געווירבל לעבן זיי‪ ,‬דער גוי מאכט גרויס געלט און‬
‫זאל הערט ער ווי די מוזיק שפילט 'ימים על ימי מלך'‪ .‬טראכט ער‬
‫יענקל באקומט קללות‪.‬‬
‫צו זיך‪ ,‬אז דער 'ימים' האט שוין א צווייטער באקומען‪ ,‬איז דאך‬
‫שוין גארנישט געבליבן פאר אים‪ .‬דרייט ער זיך אויס און הייבט‬ ‫שטייט דארט א איד‪ ,‬ר' משה‪ ,‬אין א זייט‪ .‬ער זעט וואס דא‬
‫אן ארויסצגיין פון זאל‪.‬‬ ‫גייט פאר‪ ,‬קומט ער צו יענקל'ן און זאגט אים‪ ,‬אז נישט נאר ער‬
‫מאכט נישט קיין געלט נאר ער איז גאר גורם אז די גוי'אישע קירכע‬
‫דער חתן זעט וואס דא גייט פאר‪ ,‬הייבט ער אן נאכצולויפן‬
‫שארט מעלאנעס‪“ .‬דו מאכסט דיך נאר בושות" ‪ -‬שרייט ר' משה‬
‫דעם ראש ישיבה‪ ,‬און זאגט אים‪ :‬ראש ישיבה‪ ,‬פאר אייך האב‬
‫מיט ווייטאג‪.‬‬
‫איך סאך בעסערס‪ .‬און לויפט צו צום מוזיקאנט‪ ,‬און מ'הייבט אן‬
‫צו זינגען‪' :‬כי אתה הוא מלך מלכי המלכים'‪...‬‬ ‫דרייט זיך יענקל אויס צום פארשטעלטן 'סענטא קלאוס' און‬
‫זאגט אים‪“ :‬ברוך‪ ,‬דו הערסט? 'ער' גייט אונז קומען אויסלערנען‬
‫וויאזוי צו מאכן ביזנעס!‪. "...‬‬