You are on page 1of 39

I.

Konstituisaun Repúblika Demokratika Timor-Leste

1) Artigu 13 hosi konstituisaun, lian ofisial iha hira?


Lian ofisial iha rua mak hanesan:
a) Tetun
b) Português

2) Artigu 14 hosi konstituisaun, simbulu nasionál mak saida deit?


Simbulu nasionál mak hanesan:
a) Bandeira
b) Hino nasionál
c) Emblema

3) Artigu 15 hosi konstituisaun, bandeira nasionál iha kor hira no kada kor reprezenta
saida?

a) Bandeira nasionál iha kor hat (4)


1. Kinur-kolonialismu nia ain-fatin
2. Metan-nakukun ne’ebé presiza halakon
3. Mean-funu ba libertasaun
4. Mutin-dame

4) Artigu 72, hosi konstituisaun, poder lokal nian mak hanesan:

1. Sei hari’i kbi’it lokal ho ema ne’ebé koletivu iha rai laran ne’ebé iha orgaun
reprezentativu, ho kna’ar atu organiza partisipasaun sidadaun ida idak nian kona ba
solusaun problema rasik iha sira nia komunidade no atu promove dezenvolvimentu lokal,
no la afeta partisipasaun estadu nian.
2. Organizasaun, kompeténsia, funsionamentu no kompozisaun orgaun kbi’it lokal nian sei
define tuir lei.

5) Kapitulu II Artigu 85 to’o 88 hosi konstituisaun, kompeténsia prezidente repúblika


nian mak saida deit?

a) Kompeténsia rasik
b) Kompeténsia kona ba orgaun sira seluk
c) Kompeténsia iha relasaun internasionál
d) Promulgasaun no veto
6) Artigu 85 hosi konstituisaun, kompeténsia rasik prezidente nian mak saida deit?
Prezidente repúblika deit mak iha kompeténsia hanesan tuir mai ne’e:
a) Promulga diploma lejislativa no haruka publika rezulusaun hosi parlamentu nasionál
ne’ebé aprova akordu no ratifika tratadu konvensaun internasionál
b) Halao kompeténsia kona ba kna’ar komandante supremu forsa armada
c) Halao direitu veto kona ba diploma lejislativu, iha prazu loron 30 nia laran hahu husi
loron ne’ebé prezidente simu.
d) Foti no fó posse ba primeiru-minstru ne’ebé partidu eh aliansa sira ho maioria
parlamentar, bainhira rona tia partidu polítiku sira ne’ebé iha parlamentu nasionál
(aliansa nee forma antes ka depois eleisaun no ka rezultadu eleisaun fó sai).
e) Husu tribunal supremu justisa kona-ba apresiasaun preventiva no fiskálizasaun abstrata
norma konstitusionalidade, no mos haree inkonstitusionalidade tan komisaun.
f) Deklara referendu ba problema boot interese nasionál nian
g) Deklara estadu sitiu ka estadu emerjensia, tuir parlamentu nasionál haruka, bainhira rona
tia ona conselho-estado, governo no conselho superior defesa no segurança
h) Deklara funu ka halo dame, tuir proposta governu nian, bainhira rona tia ona conselho-
estado, governo no conselho superior defesa no segurança, tuir parlamentu nasionál
haruka.
i) Rona tuir governu, atu fo perdaun ka hamenus kastigu
j) Konfere, tuir lei, titulu onorífiku, kondekorasaun no mos distinsaun.

7) Artigu 86 hosi konstituisaun, prezidente nia kompeténsia ba orgaun sira seluk mak
hanesan saida?
Prezidente repúblika nia kompeténsia kona ba orgaun sira seluk mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Prezide conselho superior defesa no segurança
b) Prezide conselho estado
c) Marka, tuir lei, loron eleisaun ba prezidente no parlamentu nasionál
d) Halo konvokasaun extraordinariu parlamentu nasionál nian, bainhira iha razaun boot
kona ba interese nasionál
e) Fo sai mensajem ba parlamentu nasionál no nasaun
f) Hakotu parlamentu nasionál, iha kazu krize boot institusional nian ne’ebé labele iha
formasaun governu ka aprovasaun orsamentu jerál estadu nian, iha tempu naruk liu loron
60, bainhira rona tia ona partidu politiku sira ne’ebé hetan kadeira iha parlamentu
nasionál, no rona conselho estado, iha tempu ne’ebé inexistência jurídika atu hala’o
disolusaun, tenke haree tuir regra artigu 100
g) Hatun governu no exonera primeiru ministru, bainhira parlamentu nasionál la simu
programa dala rua tutuir malu.
h) Foti, fo pose no hasai membru governu, tuir proposta primeiru ministru nian iha termu
n0.2 artgu 105
i) Foti membru rua ba conselho superior defesa no segurança
j) Foti prezidente tribunal supremu justisa no fo pose ba prezidente tribunal superior
administrativa, fiskál no kontas
k) Foti prokuradór-jerál repúblika hodi halao kna’ar iha tinan hat nia laran
8) Artigu 86 hosi konstituisaun, promulgasaun no Veto

1. Iha prazu loron hat nulu nia laran, hahu hosi simu diploma naran ida hosi parlamentu
nasionál atu promulga hanesan lei, prezidente repúblika bele promulga ka uza nia direitu
veto, hodi husu apresiasaun foun kona ba mensajem ne’e ho fundamentu.
2. Maka parlemantu nasionál, iha prazu loron sia nulu nia laran, konfirma karik votu tuir
maioria absoluta deputadu sira nian, ne’ebé servisu hela, prezidente repúblika sei
promulga diploma ida ne’e, iha prazu loron ualu (8) nia laran, hahu hosi loron ne’ebé nia
simu
3. Ne’e mos sei presiza, maioria dois-terços (2/3) deputadu sira ne’ebé prezente, no tenki liu
maioria absoluta deputadu sira ne’ebé servisu hela, atu konfirma diploma sira ne’e iha
materia artigu 95
4. Iha prazu loron hat nulu nia laran, sura hosi simu diploma naran ida governu nian atu
promulga, prezidente repúblika bele promulga ka uza ninia direitu veto, hakerek ba
governu hodi fo hatene kona ba razaun veto nian.

9) Kapitulu II, artigu 95 to’o 98, kompeténsia Parlamentu Nasionál mak hanesan?

a) Kompeténsia parlamentu nasionál nian


b) Autorizasaun lejislativa
c) Inisiativa lei nian
d) Parlamentu nia apresiasaun kona ba lejislasaun

10) Tuir artigu 95 hosi konstituisaun, kona ba kompeténsia Parlamentu Nasionál

1. Kompete ba parlamentu nasionál halo lei kona-ba asuntu báziku polítika interna no
externa nasaun nian
2. Parlamentu nasionál deit mak bele halo lejislasaun kona ba:
a) Rai-ketan RDTL, tuir artigu 4
b) Lemite be’e tasi laran timor no mos zona ekonomia ezkluziva ho tan direitu timor-leste
ba zona tatutan no plataforma continental
c) Simbolu nasionál tuir no. 2 artigu 14
d) Sidadaun
e) Direitu, liberdade no garantia
f) Regra ba defeza no seguransa
g) Regra fiskál
h) Rejime orsamentu
i) Fo autorizasaun ba prezidente repúblika atu halo vizita ba rai liur
j) Aprova no mos fó sai akordu no ratifika tratadu no konvensaun internasionál sira
k) Foti nia prezidente no membru da meza
11) Kapitulu III, artigu 115 to’o 117 tuir konstituisaun, kompeténsia governu mak
hanesan tuir mai ne’e:

a) Kompeténsia governu nian


b) Kompeténsia conselho ministro
c) Kompeténsia membro governo

12) Artigu 115 hosi konstituisaun, governu nia kompeténsia mak hanesan saida?

a) Defini no halao polítika jerál nasaun nian, bainhira hetan tia aprovasaun hosi parlamentu
nasionál
b) Garante sidadaun sira nia direitu no liberdade fundamental
c) Prepara planu no orsamentu jerál estadu nian hodi halao bainhira hetan tia ona
aprovasaun hosi parlamentu nasionál
d) Halo regulamentu ba kna’ar ekonomia no mos setor sosiál
e) Prepara, negosia tratadu no akordu, selebra, aprova, adere no fó sai akordu internasionál
sira ne’ebé laos parlamentu nasionál ka prezidente repúblika nia kompeténsia
f) Define no halao polítika interna nasaun nian
g) Hametin RDTL nia reprezentasaun iha relasaun internasionál
h) Dirije setor sosiál no ekonomia estadu nian
i) Diriji polítika servisu no seguransa sosiál
j) Fo garantia defeza no hametin riku soin publiku no mos riku soin estadu nian
k) Diriji no kordena kna’ar ministériu sira no instituisaun sira seluk ne’ebé iha conselho
ministro nia okos
l) Haburas dezenvolvimentu setor koperativa no mos fo tulun ba produsaun familia nian
m) Fo tulun ba inisiativa ekonomia privadu

13) Artigu 116 hosi konstituisaun, kompeténsia conselho ministro nian mak hanesan
saida?

a) Fo sai hahalok jerál polítika governu no mos oinsa atu halao polítika ne’e
b) Delibera kona ba uzu votu konfiansa ida ba parlamentu nasionál
c) Aprova proposta lei no mos rezulusaun
d) Aprova diploma lejislativu no mos akordu internasionál sira ne’ebé la liu hosi parlamentu
nasionál
e) Aprova lei governu nian ne’ebé kona ba aumentu no hamenus reseita ka despeza publiku
sira nian

14) Artigu 117 hosi konstituisaun, kompeténsia membru governu sira nian mak
hanesan:

1. Primeiru ministru nia kompeténsia:


a) Xefe governu
b) Preside conselho ministro
c) Diriji no orienta polítika jerál governu no mos kordena ministro sira nia kompeténsia
maibe labele prejudika ida idak nian responsabilidade ba departamentu governu nian
2. Ministros nia kompeténsia:
a) Halao polítika sira ne’ebé kona ba sira nia ministeriu
b) Hametin relasaun governu no orgaun estadu iha ministeriu ida idak nian
3. Diploma lejislativu governu nian, primeiru ministro mak sei asina no mos ministru sira
mak iha kompeténsia atu halao kona ba asuntu ne’e

15) Artigu 137 hosi konstituisaun, prinsipiu jerál administrasaun publika nian mak
hanesan:

a) Administrasaun publika hare’e ba prosekusaun interese publiku, respeita ba interese


lejitimu sidadaun no instituisaun konstitusional sira nian
b) Administrasaun publika nia estrutura iha dalan ida atu ses husi birokratizasaun, buka
dada besik populasaun sira nia servisu no kaer metin interese partisipasaun nian iha
jestaun efetivu
c) Lei hari’i administradu sira nia direitu no garantia, liu liu hasoru hahalok sira ne’ebé
viola sira nia direitu no interese lejitimu

16) Artigu 138 hosi konstituisaun, organizasaun ekonomika


Organizasaun ekonomika timor-leste nian hatur iha konjugasaun forma komunitaria sira ho
liberdade ba inisiativa no jestaunn emprezarial no nia koezistensia ho setor publiku, setor privadu
no setor kooperativu no social iha propriedade meiu produsaun nian
17) Artigu 142 hosi konstituisaun, sistema finansas
Lei mak halo sistema finansas nia estrutura atu bele garante formasaun, kaptasaun no seguransa
poupansa no mos aplikasaun meiu finanseiru sira ne’ebé presiza ba dezenvolvimentu ekonomiku
no social.
18) Artigu 144 hosi konstituisaun, sistema fiskál

1) Estadu tenki hari’i sistema fiskál ida ne’ebé fo satisfasaun ba nesesidade finanseira sira
no mos justa kontribuisaun riku soin hosi rendimentu nasionál
2) Lei mak hamosu impostu no taxa, ne’ebé estabelese nia insidensia, benefisiu fiskál no
kontribuinte sira nia garantia

19) Artigu 145 hosi konstituisaun, orsamentu jerál estadu

1) Governu mak elabora orsamentu jerál estadu nian no parlamentu nasionál mak sei fo
aprovasaun
2) Lei orsamentu nian tenki preve, ho baze iha efisiensia no efikasia, diskriminasaun reseita
no despeza, no mos ses hosi dotasaun ka fundu sekretu sira.
3) Ezekusaun orsamentu sei iha fiskálizasaun hosi tribunal superior administrativu fiskál no
kontas no mos hosi parlamentu nasionál

20) Artigu 159 hosi konstituisaun, lian servisu nian mak mak hanesan:
Lian Indonesia no Inglês nudar lian servisu nian, ne’ebé uza iha administrasaun publika hamutuk
ho lian ofisial sira, bainhira presiza.
21) Tuir konstituisaun RDTL artigu 170, konstituisaun RDTL tama iha vigor iha sa
tinan?
Repúblika Demokratika Timor-Leste nia konstituisaun tama iha vigor iha loron 20 fulan Maiu
tinan 2002
22) Repúblika Demokratika Timor-Leste nia konstituisaun iha artigu hamutuk iha
hira?
Repúblika Demokratika Timor-Leste nia konstituisaun iha artigu hamutuk 170.

II. Lei no.5/2009, 15 de julho kona ba Estatutu Funsaun Publika

1) Estatutu funsaun publika serve atu halo saida?


Estatutu funsaun publika define direitu no dever funsionariu publika no estabelese regra ne’ebé
mak promove integridade, meritu no excelensia. Ho lejislasaun ida ne’e hakarak mos atu jere no
uza ho didiak rekursus humanus sira ne’ebé iha funsaun publika, atu halo administrasaun publika
ida izenta, efisiente no efikas. Estatutu ida ne’e aplika ba funsionariu publika, ajente
administrasaun publika sira ne’ebé mak halo nia atividade iha orgaun no instituisaun
administrasaun publika nian ne’ebé mak iha rai laran no rai liu nomos ba pessoal sivil sira iha
forsa defesa no polisia, pessoal administrativu iha prezidensia da repúblika, parlamentu nasionál,
tribunal, ministeriu publiku, defensoria publika, provedoria direitus humanus no justisa no
instituisaun sira seluk.
2) Sa diferensa entre funsionariu no ajente administrasaun publiku?
Funsionariu publiku mak ema ida ne’ebé rekrutadu no nomeadu ba funsaun ida permanente iha
administrasaun publika hodi hetan dever no direitu oioin rasik, banati ba norma sira ne’ebé lao
hela.
Ajente administrasaun publika mak ida ne’ebé la iha estatutu hanesan funsionariu publiku, maibe
administrasaun publika iha nesesidade atu kontrata tuir termu sertu hodi dezenpeña kna’ar ne’ebé
tipikamente publika. (ne’e laos funsionariu publiku maibe kontratadu termu fixu ne’ebé uza atu
halao funsaun publiku ne’ebé mak nia natureza ne’e la posivel atu halao)
3) Se mak la abranje iha estatutu funsaun publika?
Prezidente repúblika, membru governu, membru parlamentu nasionál no sira seluk ne’ebé
nomeadu ka eleitu ba kargu politiku, majistradu judicial, majistradu hosi ministeriu publiku,
membru FALINTIL-FFDTL, membru PNTL no defensoria publika.
4) Prinsipiu jerál
Funsionriu publiku sira tenke tuir prinsipiu hirak tuir mai ne’e: deskrisaun no konfidensialidade,
imparsialidade, honestidade, integridade no igualidade.
Bainhira halao selesaun no rekrutamentu pessoal ba funsaun publika, tenke liu hosi konkursu
publiku ida ne’ebé avalia kualifikasaun, esperiensia no kompeténsia professional kandidatu ne’e
nian la ho diskriminasaun. Funsionariu publiku simu salariu tuir servisu ne’ebé nia halao.
5) Saida mak rejime eskluzividade tuir artigu 9?
Rejime eskluzividade signifika katak funsionariu publiku labele akumula servisu oioin ne’ebé
simu osan hosi funsaun publika no labele halao atividade ne’ebé maka halo nia independente ka
hakuran ninia dezempeñu profissional hanesan funsionariu publiku. Iha esepsaun ba regra ida
ne’e bele hare iha n0. 2 artigu 9.
6) Saida mak konflitu interese tuir artigu 10?
Signifika esensialmente katak funsionariu publiku labele iha interese diretu ba organizasaun sira
ne’ebé mak kontrola ka iha ligasaun komersial ho servisu publiku nian no iha organizasaun
publiku ka privadu ne’ebé bele hamosu konflitu interese entre ninia interese privadu no dever
professional. Funsionariu publiku hotu hotu no kandidatu sira ba kargu iha funsaun publika tenke
deklara situasaun professional hosi nia kaben
7) Hau nia kaben bele sai hau nia superior hirarquico tuir artigu 11?
Labele. Ema ne’ebé iha ligasaun kazamentu ka hanesan aman ho oan, entre sira bele servisu deit
iha seksaun hanesan, departementu ka ministeriu bainhira ida la hatan diretamente ba ida, ho
esepsaun se iha aprovasaun ida hosi entidade kompetente.
8) Rekezitu importante saida mak tenke kumpri atu konkore ba pozisaun permanente
iha funsaun publika tuir artigu 14, (rekezitu ba nomeasaun) kandidatu ba
rekrutamentu ba pozisaun permenante iha administrasaun publiku tenke priense
rekizitu minimu hanesan tuir mai ne’e:

a. Tenke sidadaun timor oan


b. Tenke otas ki’ik liu 17 no boot liu 55
c. Nunka hetan kondenasaun ba kadeia to’o tinan rua (2) eh pratika hahalok ne’ebé la tuir
ho nia kna’ar iha administrasaun publika
d. Iha kbiit matenek ka kualifikasaun ne’ebé regulamentu husu atu bele halao knar sira.
e. La hetan demisaun ruma hosi instituisaun estadu nian
f. Prontu atu koloka iha kualker parte iha teritoriu nasionál eh mos iha reprezentante ofisial
sira iha rai liur
g. Iha isin diak ho kbiit fiziku no mental atu halao funsaun ne’ebé nia konkore ba
h. Priense rekezitu espesial sira ba organismu ida ne’ebé nia kandidata a’an ba

9) Dokumentu saida deit maka sai hanesan komprovativu atu intrega hodi konkore ba
pozisaun permanente iha administrasaun publika tuir artigu 14, n0.2?

a. Sertidaun batismu ka RDTL


b. Boletim rejistu kriminal ikus liu
c. Sertifikadu abilitasaun akademika no profissional
d. Deklarasaun katak la hetan demisaun hosi organismu estadu no simu atu koloka iha fatin
ne’ebé deit iha rai laran ka reprezenta ita nia rain iha rai liur
e. Atestadu mediku
f. Dokumentu sira ne’ebé eziji iha regulamentu espesifiku
10) Administrasaun publika iha konkursu oin hira tuir artigu 15?
Iha konkursu oin rua (2):
a. Konkursu publiku, nakloke ba kandidatu hotu hotu
b. Konkursu internu, nakloke ba funsionariu publiku hotu

11) Nomeasaun katak sa?


Nomeasaun mak lalaok unilateral ida iha administrasaun publika nia laran hodi priense fatin
mamuk ruma ho objetivu atu bele funsiona nafatin ho karakter profissional
12) Dever no direitu funsionariu nian mak saida deit?
Artigu 40, funsionariu publiku no ajente administrasaun sira iha dever jerál hodi transmite
konfiansa iha asaun ba administrasaun publiku hamutuk ho komunidade. Dever jerál hosi
funsionariu publiku no ajente administrasaun nian mak hanesan tuir mai ne’e:
a. Lealdade
b. Obidiensia
c. Zelu
d. Sizilu
e. Izensaun
f. Asiduidade
g. Pontualidade

13) Dever espesial funsionariu publiku no administrasaun publika tuir artigu 41


Dever espesial hosi funsionariu publiku no ajente administrasaun nian mak hanesan tuir mai
ne’e:
a. Respeita no fo honra ba konstituisaun, simbulu nasionál, lei no prinsipiu Governu
Repúblika Demokratika Timor-Leste
b. Utiliza no promove ho kbiit tomak utilizasaun lian portugues no lian tetun nudar lian
administrasaun publika nian.
c. Halao knaar ho efetivu no efikas, la halis ba ema ida, profissinal nomos ho hahalok diak
d. Tama servisu fatin ho hatais kaber no mos
e. Tau interese nasaun nian as liu interese pessoal ka grupu
f. Fo fatin as ba dignidade governu no administrasaun publika
g. Hatan ho biban kedas ba buat hotu hotu ne’ebé governu husu
h. Hatudu transparansia bainhira halo kna’ar
i. Responsável ba kna’ar administrativa no finanseiru
j. Servisu ho laran mos, ordenadu, kompetente no efisiente hodi defende estadu nia interese
k. kaer metin no hadia unidade nasionál, integridade, solidariedade no harmoniozu iha
funsaun publiku
l. hato’o kedas ba nia ulun boot informasaun hotu hotu ne’ebé bele halo a’at ba estadu, liu
liu kona ba seguransa, osan no sasan riku soin material sira
m. sai nudar banati diak ba komunidade nomos respeita sidadaun sira, hodi la halo
diskriminasaun
n. halo juramentu no halo tuir juramentu funsaun publika
o. rai segredu profissional
14) Tuir artigu 42, funsionariu publiku no ajente administrasaun proibidu halo
atividaade balun mak hanesan:

a. halo atividade ne’ebé bele predujika estadu nia naran diak no dignidade
b. abuzu poder
c. uza estadu nia sasan riku soin, osan no buat seluk la tuir lei
d. hela ho sasan estadu, sosa, fan ka aluga la tuir lei
e. simu prezente ka lembransa hosi ema ruma bainhira buat hirak bele iha relasaun ho
kna’ar publika ne’ebé sira halo

15) Artigu 44, Auzensia la ho justifikasaun mak hanesan saida deit?


Auzensia la ho justifikasaun maka kualker falta sira funsionariu/a halo iha servisu fatin ne’ebé la
iha aprovasaun hosi superior hirarquico. Auzensia la ho justifikasaun bele hetan asaun disiplinar.

16) Artigu 45: kodigu etika


Funsionaariu publiku halo tuir iha nia atuasaun, kodigu etika ba funsaun konsta iha nia aneksu
estatutu funsaun publika.
17) Saida mak kodigu etika?

a. Kodigu etika ne’e hanesan normas ka regras lubun ida


b. Kodigu etika ne’e halo distinsaun entre ida ne’ebé los no ida ne’ebé la lo’os ba
konviviensia iha sosiedade, estabele buat ida ne’ebé mak los, la lo’os ne’ebé liga ona ho
karater ba asaun no desizaun. Etika mos bele define hanesan siensia komportamentu
moral nian, tamba estuda no determina forma tuir saida maka elementus integrantes hosi
grupu ka hosi sosiedade ida tenke halo tuir.
c. Kodigu etika hatudu regras ne’ebé mak kontrola hahalok ba ema hotu iha organizasaun
ida, iha kazu konkretu, hahalok funsionariu publiku no ajente administrasaun publiku iha
funsaun publiku timor-leste nian. Maske etika la aplika pena legal, kodigu etika halo
listajem ida kona ba normas internas kumprimentu obrigatoriu.

18) Tamba sa maka importante tebes hamosu kodigu etika ba funsaun publika iha
timor leste?
Tamba hanesan maneira ida atu aumenta integrasaun entre funsionariu sira no atu ajuda sira
ne’ebé maka sente katak iha komitmentu ho administrasaun publika. Kodigu etika nee mos fo
dalan ba uniformizasaun kriterius iha funsaun publika no tulun sira ne’ebé maka tenke foti
desizaun. Serve mos hanesan perametrus ba solusaun konflitu sira nian no hahalok la diak ruma
hosi funsionariu balun. Karik sira n’e hotu respeita ona, kodigu etika sei lori harmonia, ordem,
transparensia no trankuilidade iha administrasaun publika.
19) Prinsipiu hosi kodigu etika nian maka saida deit?
Tuir previstu ona iha kodigu etika funsaun publika nian prinsipiu ne’e iha 15, ezemplu
balun mak hanesan tuir mai ne’e:
a. Tau iha as liu interese nasaun nian, defende independensia nasionál ne’ebé proklama ona
iha loron 28 fulan novembru tinan 1975 no respeita valor moral no kultural iha timor
leste.
b. Halo tuir lei jerál no lei sira ne’ebé relasiona ho funsaun publika
c. Implementa no promove respeitu ba direitus humanos, estadu direitu no prinsipiu
demokratiku
d. Sai modelu ba integridade pessoal, autentisidade no laran mos, buka nafatin atu kontribui
ba reputasaun diak funsaun publika nian liu hosi hahalok diak lor-loron nian.
e. Servi publiku sira ho delikadeza, no tau interese publiku iha as liu hotu hosi interese
privadu sira.
f. Servi publiku sira la ho diskriminasaun ka intimidasaun, inklui abuzu seksual, no la halo
abuzu verbal ka fiziku ne’ebé iha relasaun ho servisu
g. La simu favor ruma, oferta, suporta ka prenda seluk hodi troka atu halo ezekusaun ka
omisaun ba atividade ofisial.

20) Dever sira seluk tuir artigu 46-48 mak hanesan:


Funsionariu publiku iha obrigasaun atu halao nia funsaun ba fatin ne’ebé nomeadu ba iha prazu
loron 30 nia laran hahu hosi loron nomeasaun nian. Iha ezersisiu ba funsaun, funsionariu sira
proibi atu subar ka foti dokumentu, hanesan mos halo impedimentu ba prosesu legal iha ezersisiu
funsaun publika nian. Bainhira funsionariu ida iha koñesimentu katak iha violasaun ruma kona
ba estatutu ka regulamentu, obrigatoriamente tenke hato situasaun ida ne’e ba nia superior
hirarquico.
21) Funsionaariu ka ajente administrasaun publika iha direitu tuir artigu 49-56 mak
hanesan tuir mai ne’e:
a. Halao funsaun ba iha fatin ne’ebé nia hetan nomeasaun ba
b. Simu vensimentu no remunerasaun tuir lei ne’ebé iha
c. Hetan kondisaun servisu ne’ebé naton no iha protesaun ba nia a’an rasik
d. Iha intervalu ruma lorloron atu bele ba han no deskansa oituan
e. Iha direitu ba lisensa anual

f. Sei hetan avaliasaun hosi servisu fatin hosi tempu ba tempu


g. Tuir kursu formasaun professional hodi hasae kapasidade no kualidade funsionariu nian
h. Hetan asesu iha kareira ida idak tuir regulamentu ne’ebé iha
i. Hetan tratamentu ho lolos no ho respeitu
j. Hetan abonu no ajuda de kustu tuir lei ne’ebé iha
k. Iha kazu transferensia medika ka destakamentu tuir estadu nia nesesidade, funsionariu iha
direitu atu hetan transporte ba sira nia a’an no sira nia familia ne’ebé hatur ona iha
estatutu funsaun publika.
l. Hetan asistensia medika no aimoruk ba sira nia a’an no sira nia familia, tuir lejislasaun
espesifika ne’ebé iha.
m. Hetan reforma no simu pensaun hotu ne’ebé tuir lei
n. Hetan biban atu hato lia fuan rasik, molok hetan kastigu
o. Ba hasoru ulun boot, bainhira sente katak la hetan direitu ruma

22) Oinsa maka ita bele kandidata a’an ba tuir formasaun profissional no atu hasae ita
nia kualifikasaun?
Instituisaun ne’ebé mak ita servisu ba bele promove, iha tinan nia laran kona ba asaun ba
formasaun, workshop, reuniaun no painel ba diskusaun sira ne’ebé bele hasae funsionariu nia
kualifiksaun.
23) Oinsa ita bele hatene katak ita nia salariu ne’e koresponde ho ita nia ketegoria no
kareira professional tuir artigu 65-72?
Funsionariu no ajente administrasaun publika sira iha direitu ba remunerasaun tanba servisu sira
ne’ebé sira halao no ida ne’ebé konstitui ona hosi salariu, bele mos aumenta hosi suplementu
sira, bainhira iha direitu ba sira atu hetan.

24) Se ita la kumpri ita nia dever, abuza ita nia funsaun sira hanesan funsionariu ka
prejudika estadu, konsikuensia saida maka ita sei hetan tuir artigu 73-106?
Hanesan trabalhador estadu nian tenke iha konsekuensia hanesan, se viola dever sira, bele hetan
kastigu. Violasaun ba dever jerál no espesial sira hanaran “infrasaun disiplinar” no pena sira
ne’ebé bele aplika ba maka hanesan tuir mai n’e:
a. Represaun
b. Represaun por escrita
c. Multa
d. Suspensaun
e. Inatividade
f. Apozentasaun kompulsiva
g. Demisaun

III. Lei no.7/2009, iha 5 julho, kona ba Hari Komisaun Funsaun Publika

1. Bainhira mak kria komisaun funsaun publika?


Komisaun funsaun publika (KFP) hari iha loron 15 fulan julho tinan 2009, hosi parlamentu
nasionál ho proposta IV Governu Konstitusional nian
2. Tuir artigu 8, kompozisaun hosi KFP nian oinsa?
KFP iha membru nain 5. Rua (2) eleitu hosi parlamentu nasionál no restante, inklui prezidente
nomeia hosi governu
3. Tuir artigu 9, se mak bele sai komisariu/a?
Sidadaun timor oan ne’ebé iha koñesimentu no esperiensia iha área hanesan Polítika Publika,
Jestaun, Administrasaun Publika, Direitu, Relasoens Industriais no Empregu.
4. Tuir artigu 9, se mak la bele nomeia sai hanesan komisariu?

a. Prezidente Repúblika
b. Membru Parlamentu Nasionál
c. Membru Governu
d. Majistradu Judisiais no Majistradu Ministeriu Publiku ne’ebé halao hela funsaun
e. Kandidatu ba kargu eletivu
f. Funsionariu setor publiku ne’ebé halao hela funsaun
g. Dirijentes partidu politiku

5. KFP serve atu halo sa?


Hanesan entidade independente ne’ebé ho objetivu atu garante funsaun publika ida izenta,
imparsial, bazeia ba meritu, ho profissionalismu ida as ne’ebé fornese servisu ida ho kualidade
ba estadu no ba populasaun timor leste. Tenke halo jestaun efisiente, efetiva no dezempeñu
ekonomiku hosi setor publiku ne’ebé funsionariu no ajente administrasaun publika sira hotu
hetan tratamentu ida justu no adekuadu.
6. Tuir artigu 1, KFP hatan diretamente ba se?
KFP tutela no superintendensia ba Primeiru Ministru, maske iha autonomia administrativa,
finanseira no teknika. Iha funsaun hanesan hodi foti desizaun, fo orientasaun, dezenvolve
polítika no prosedimentu, aplika pena no apresia rekursu ne’ebé iha relasaun ho setor publika
7. Tuir artigu 5 KFP nia funsaun no atribuisaun mak sai?
Funsaun no atribuisaun KFP mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Garante katak rekrutamentu no selesaun halao ho baze por meritu
b) Promove respeitu ba kodigu etika ne’ebé previstu iha estatutu funsaun publika
c) Hadia jestaun no administrasaun planeamentu, dezempeñu organizasaun no pratika forsa
trabalho
d) Garante dezenvolvimentu kapasidade no formasaun professional
e) Dezenvolve no implementa estratejia ba jestaun no dezenpeñu ba servisu sira ne’ebé iha
setor publiku
f) Instaura, lori no deside prosesu disiplinar no aplika pena
g) Deside rekursus no deside kona ba reabilitasaun
h) Akonselha governu kona ba remunerasaun no termu kondisaun empregu no nia benefisiu
i) Realiza rekrutamentu, nomeasaun no promosaun iha setor publika, mos bele delega tuir
termu lei.
j) Enkamiña asuntu sira ho konsiderasaun provedor ba direitus humanus no justisa,
prokurador jerál repúblika, inspector jerál no entidades kompetentes
8. Tuir artigu 19, saida mak selesaun por meritu?
Meritu katak excelensia, superior, matenek badaen as liu, no mos ideia atu hetan rekompensa ida.
Selesaun por meritu, iha relesaun ho rekrutamentu no promosaun ba trabalhador sira iha setor
publika, ne’ebé mak halibur kondisaun ba halo sira sai diferente no merese dunik atu sai
funsionariu publiku.
Kuantidade no kualidade ba kompeténsia, aptidaun, kualifikasaun, koñesimentu, esperiensia no
karakteristika ema ida nian ne’ebé relevante atu kumpri obrigasaun sira iha funsaun publika.
Karik ekipa juri hare katak relevante bele mos tau iha dezempeñu servisu sira ne’ebé halao tia
ona, dezempeñu uluk nian no potensia evolusaun ema ida idak nian.

9. Tuir artigu 6, orientasaun, desizaun no kompeténsia KFP nian mak saida deit?
orientasaun, desizaun no kompeténsia mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Rekrutamentu no selesaun
b) Formasaun no dezenvolvimentu kapasidade
c) Nomeasaun ba substituisaun
d) Kualifikasaun professional
e) Klasifikasaun ba funsaun sira
f) Termus no kondisaun servisu nian
g) Pratika administrativa no jestaun iha setor publika
h) Infrasaun disiplinar, rekursus no konsolidasaun laboral
i) Asuntu sira seluk iha relasaun ho kompeténsia komisaun ne’ebé estabelese ona iha lei
kriasaun KFP

10. Sekretariadu komisaun funsaun publika (SKFP) nia funsaun atu halo sai tuir
artigu 13?
SKFP nia funsaun atu jere no sertifika dezempeñu diak pessoal komisaun nian no mos atu
implementa desizaun KFP nian.

IV. Dekretu Lei n0.20/2011, iha 8 Junho, kona ba Rejime Kareira ba Kargu Diresaun no
Xefia iha Administrasaun Publika.

1. Tuir artigu 3, se mak iha direitu atu hola parte iha kareira administrasaun publika?
Funsionariu publiku permanente mak bele hola parte iha kareira administrasaun publika
2. Tamba sa mak funsionariu kontratadu estadu nian halo kontratu ho termu sertu
maibe refere mos ba kategoria, grau no eskalaun?
Atu bele define salariu no regalia sira seluk (espesialmente suplementu), hare mos ba abilitasaun
akademika no esperiensia funsionariu kontratadu nian. Ne’e la signifika katak sira mos bele hola
parte iha kareira administrasaun publika.
3. Tuir artigu 5, presiza saida deit mak bele tama iha kareira administrasaun publika?
Kandidatu tenke tama iha prosesu rekrutamentu tuir meritu, halo prova no halo estajiu bainhira
ezize.
4. Tuir artigu 6, abilitasaun no koñesimentu saida deit mak presiza iha rekrutamentu
ba administrasaun publika?
Abilitasaun no koñesimentu sira ne’e presiza dunik no mos depende ba kategoria no grau ne’ebé
mak kandidata a’an ba.
5. Tuir artigu 8, atu tama iha adminitrasaun publika tenke domina didiak lian ofisial
rua (2) tetun no portuges?
Tenke iha koñesimentu minimu lian ofisial ida portugues ka tetun, labele haluha katak iha
estatutu funsaun publika, artigu 41, alinea b, dehan katak funsionariu no ajente
administrasaun publika tenke “utiliza no promove lian portugues no tetun hanesan lian
administrasaun publika nian”. Ne’e dehan katak, molok atu hili sai funsionaariu publiku, tenke
hatene lian rua ne’e hotu no laos ida deit. Ba funsaun balun presiza dunik hatene lian sira seluk
hanesan lian Ingles no Indonesia.
6. Sa diferensa entre kareira rejime jerál no kareira rejime espesial?
a) Kareira rejime jerál hanesan indikadu ba funsionariu komun iha administrasaun publika
b) Kereira rejime espesial dirijidu ba funsionariu publiku sira ne’ebé halao kna’ar
profissional ho karaterístika espesifiku. Kareira sira ne’e orienta hosi Diploma Ministerial
ida.
Ezemplu mak hanesan tuir mai ne’e:
 Kareira dosente universitariu
 Kareira professional saude
 Estatutu ofisial justisa
 Kareira especial guarda prizional

7. Tuir artigu 18, kargu ba diresaun no xefia mak hanesan?


i. Kargu ba diresaun mak hanesan:
a. Director-jerál
b. Director nasionál
c. Director distrital
ii. Kargu ba xefia mak hanesan:
a. Xefe departamentu
b. Xefe seksaun
V. Dekretu Lei n0.19/2011, kona ba Rejime Avaliasaun Dezempeñu ba Funsionariu
Administrasaun Publika

1. Tuir artigu 1 no 2, Funsionariu publiku no ajente administrasaun hotu,


obrigatoriamente hetan avalisaun dezempeñu
Sim, obrigatoriu atu halo avalisaun dezempeñu ba dirijentes, funsionariu no ajente sira iha
orgaun administrasaun direta estadu nian, hanesan mos institutu publiku no entidade autonoma
sira seluk, la depende ba titulu juridiku relasaun ho servisu nian, maske kontratu ne’e ho prazu
boot liu fulan nen (6).
2. Tuir artigu 7, oinsa ho periodu avalisaun dezempeñu nian?
Avalisaun dezempeñu halao tinan tinan hahu iha fulan janeiru no iha marsu.
3. Tuir artigu 3, tamba sa maka presiza halo avalisaun dezempeñu ba funsionariu no
ajente aministrasaun publika?
Avalisaun dezempeñu serve atu avalia, responsabiliza no rekoñese meritu dirijente, funsionariu
no ajente administrasaun publika sira nian, hodi halao kna’ar ida produtivu no konkretizasaun
objetivu servisu no organismu públiku.
Serve mos atu avalia funsionariu sira iha periodu probatoriu atu satisfas kondisaun sira hodi
integra ba kareira ida iha funsaun publika. Serve mos atu atinje objetivu sira tuir mai ne’e:
a. Atu motiva funsionariu no ajente sira
b. Atu hadia funsionariu nia dezempeñu profissional
c. Atu insentiva komunikasaun entre xefia no nia subordinadu sira
d. Atu hadia jestaun iha rekursus humanus
e. Atu promove kualidade prestasaun servisu sira ba publiku
f. Atu identifika nesesidade sira kona ba kapasitasaun ne’ebé bele atu hadia dezempeñu no
atu ajuda halao objetivu instituisaun nian.

4. Tuir artigu 5, ema seluk bele asesu ba ita nia prosesu avalisaun ka?
Lae, ba deit sira ne’ebé tama iha prosesu avalisaun dezempeñu nian (avaliador no avaliadu)
maka bele hetan asesu ba prosesu avalisaun, tamba sira sujeitu ba dever sijilu, avalisaun tenke
konfidensial.

5. Tuir artigu 11, sa konsekuensia mak ita hetan iha avalisaun?


Efeitu ba Avalisaun dezempeñu mak hanesan:
a) Promosaun no progresaun ba kareira no kategoria
b) Konversaun nomeasaun provizoria ba definitiva/permanente
c) Renovasaun ba kontratu
d) Atu orienta asaun iha kapasitasaun no dezenvolvimentu
6. Tuir artigu 14, eskala ba avalisaun mak oinsa?
Avalisaun dezempeñu hetan hosi soma global ba fator sira hotu, mak hanesan tuir mai ne’e:
a. Muito Bom ----pontus 33 ka liu
b. Bom ----pontus 24 to 32
c. Sufisiente ----pontus 15 to 23
d. Insufisiente ----pontus 14

7. Tuir artigu 17, se mak iha direitu atu halo avaliasaun dezempeñu ba funsionariu?
Avalisaun halo hosi superior hirarquico imediatu ba funsionariu avaliadu ka hosi funsionariu
ne’ebé iha responsabilidade ba kordenasaun servisu. Ema ne’ebé halo avalisaun hanaran
avaliador.
8. Tuir artigu 20 no 21, avalisaun dezempeñu ordinaria no estraordinaria iha nia
diferensa iha ne’ebé?

a) Avalisaun dezempeñu ordinaria maka tinan tinan halo ba funsionariu sira ne’ebé okupa
kargu diresaun, xefia no funsionariu publiku sira ne’ebé halo ona servisu durante tinan
kotuk.
b) Avaliasaun dezempeñu estraordinariu halo ba direjentes, funsionariu, no ajente sira
ne’ebé la iha kondisaun atu hetan avalisaun ordinaria no ba funsionariu sira ne’ebé maka
atu hotu periodu probatoriu.

9. Tuir artigu 22, oinsa mak atu halo avaliasaun ba diretor no xefe sira?

a. Diretor-jerál mak avalia diretor nasionál no diretor munisipal


b. Diretor nasionál mak avalia xefe departamentu
c. Diretor-jerál la hetan avalisaun, maibe hetan klasifikasaun iha tinan ikus tuir kedas ninia
nomeasaun. Maibe diretor-jerál mos bele husu avaliasaun estraordinaria ida.

10. Tuir artigu 23 to 29, faze saida deit mak ba prosedimentu iha avaliasaun?
Prosedimentu ba avalisaun iha faze hanesan tuir mai ne’e:
a) Avaliasaun
b) Homolgasaun no komunikasaun ba funsionariu avaliadu
c) Rekursus ba komisaun funsaun publika. funsionariu bele halo kona ba ninia avaliasaun
maibe justifikasaun ba rekursus ne’e labele fali sai hanesan sasukat ho avaliasaun
funsionariu sira seluk nian ka ho avaliasaun tinan sira liu ba.
VI. Dekretu Lei no.21/2011, 8 junho, kona ba Rejime Lisensa no Falta Trabalhador sira
iha Administrasaun Publika

1. Tuir artigu 3 to 10, sa diferensa entre lisensa no falta?

a) Lisensa maka auzensia funsionariu ka ajente ida halo ho forma previstu, nia komunika no
hetan ona autorizasaun antes.
b) Falta maka auzensia iha loron tomak ka loron sorin deit iha periodu normal servisu nian.
Nune mos auzensia la ho autorizasaun iha oras servisu ka la mosu iha fatin nia desloka ba
bainhira halao nia misaun servisu ida.

2. Tuir artigu 3, lisensa sai deit maka funsionariu no ajente administrasaun publika
sira iha direitu?
Funsionariu no ajente administrasaun publika sira iha direitu ba lisensa sira mak hanesan tuir mai
ne’e:
a) Lisensa anual
b) Lisensa médika
c) Lisensa ba lutu
d) Lisensa ba maternidade
e) Lisensa ba paternidade
f) Lisensa ba efeitu kazamentu
g) Lisensa ba fins estudu
h) Lisensa la ho vensimentu
i) Lisensa especial la ho vensimentu

3. Tuir artigu 12, falta ho justifikasaun saida deit maka funsionariu sira iha direitu?
Falta ho justifikasaun ka konsidera hanesan mos lisensa maka falta sira hanesan tuir mai ne’e:
a) Ba kazamentu
b) Ba lutu (familia rasik mate)
c) Ba maternidade
d) Ba paternidaade
e) Ba halo konsulta médika
f) Tamba moras
g) Tamba asidente trabalho
h) Ba kumpri obrigasaun legal sira
i) Ba halo prova konkursu ruma
j) Ba halo ezame obrigatóriu ruma atu ba tuir formasaun akadémika ka profissional

4. Tuir artigu 32, saida mak falta la ho justifikasaun?


Maka falta sira ne’ebé halao ho motivu la hatur iha rejime falta no lisensa no la iha justifikasaun
ho prova ezejidu ida ka bainhira iha jusifikasaun maibe lalos/falsu
5. Tuir artigu 5, bainhira iha hela ferias funsionariu estadu sira iha direitu ba salariu
ka lae?
Sim, funsionaariu sira iha direitu ba salariu hanesan halao hela servisu. Iha periodu ferias
funsionariu la lakon sira nia direitu no regalias.
6. Tuir artigu 7, saida mak mapa de ferias?
Hanesan planeamentu ba ferias iha determinadu servisu no/ka iha instituisaun publika. Iha tempu
markasaun ferias ba funsionariu sira, departamentu rekursus humanus instituisaun publika nian
tenke verifika no delega servisu hirak ne’e ba ema ruma bele halao nafatin.

7. Tuir artigu 7, obrigatoriamentu ka lae elabora mapa de ferias? Tamba sa?


Sim, ne’e obrigatoria. Atu funnsionariu sira labele foti ferias iha tempu hanesan no servisu sira
bele lao nafatin. Nune’e mos obrigatoria atu fo koñesimentu mapa ferias ba funsionariu no
ajente administrasaun publika sira.
8. Tuir artigu 7, to bainhira maka presiza prepara mapa de ferias?
Obrigatoriamente to loron 30 fulan novembro tinan tinan ba tinan oin mai.

9. Se funsionariu ida foti ona ninia lisensa anual iha tinan ne’e, será nia sei iha direitu
ba ferias sira seluk hanesan: lisensa ba kazamentu, lisensa medika no lisensa lutu?
Sim, justifikasaun sira ba falta tamba lisensa ba kazamentu, ho razaun medika, ka tamba parente
ruma mate bele hato no direitu ba loron hirak ne’ebé fo labele hasai fali loron ferias nian.
10. Tuir artigu 12, oin sa atu justifika falta sira?
Funsionariu ka ajente tenke aprezenta komprovativu ne’ebé lolos molok hosi loron atu falta ka
loron 5 hafoin akontesimentu ne’e. Dokumentu sira ne’ebé atu aprezenta mak hanesan:
a. Iha kazu kazamentu nian mak kopia sertidaun kazamentu hosi igreja ka sertidaun RDTL.
b. Iha kazu moras nian maka atestadu médiku
c. Iha kazu ba kumpri obrigasaun legal, maka tenke aprezenta karta notifikasaun hosi
tribunal

11. Tuir artigu 13, funsionariu ida bele falta loron hira ho motivu atu ba kaben?
Funsionariu ka ajente ida bele falta loron lima (5) tuir loron servisu normal

12. Tuir artigu 12 no 13, funsionariu no ajente administrasaun publika sira iha direitu
ba lisensa kazamentu ka kazamentu barlakeadu (kazamentu tradisional)?
Kodigu sivil fo dalan (legal) ba kazamentu barlakeadu no kazamentu katoliku. Ho nune’e,
funsionariu no ajente administrativu sira iha direitu ho efeitu ba kazamentu tradisional (barlake),
kazamentu reliziozu ka kazamentu sivil. Atu hateten katak lisensa ida ne’e so bele goza deit
bainhira noivu ne’e nafatin.
13. Tuir artigu 3 no 12, funsionariu no ajente administrasaun publika sira iha direitu
ba lisensa ba koremetan (hasai lutu) ka lae?
Lae, iha deit direitu ba lisensa ka falta ho justifikasaun ho motivu funsionariu ka ajente ne’e rasik
nia parente ruma ka ninia kaben mate. “lia kore metan” maske hanesan serimonia tradisional ida
importante relasiona ho atu hasai lutu maibe la enkuadra iha lisensa sira ne’ebé hatur ona iha lei”
14. Tuir artigu 3 no 13, funsionariu publiku iha direitu ba lisensa lutu?
Lisensa ba lutu ne’e fo ho motivu tamba familia ruma hosi fen ka laen mate. Loron lisensa ba
funsionariu ne’e depende ba parentesku hosi funsionariu ho ema ne’ebé mate, hanesan deskreve
tuir mai ne’e:
a) To loron 5 (hahu hosi loron servisu normal): fen ka laen, aman, inan, banin mane, banin
feto, abo feto, abo mane (hosi konjuge rasik), oan mane, oan feto, bei oan, nan no feton.
b) Loron 1 deit: tiu, tia no sobriñu/a,

15. Tuir artigu 15, funsionaria no ajente administrasaun publika sira iha direitu atu
hetan lisensa maternidade ka lae? No ba loron hira?
Sim, funsionaria no ajente administrasaun publika sira iha direitu atu hetan lisensa ba loron 65,
sura hosi loron servisu normal nian, ho motivu ba partu
16. Tuir artigu 15 pontu 2, obrigatoriu ka lae funsionaria sira atu goza kedas loron 65
ne’e hafoin partu?
Lae. Obrigatoriu atu goza kedas deit loron 40, sura hosi loron servisu normal nian, restu ne’e
bele goza hosi antes ka hafoin partu.
17. Tuir artigu 15 pontu 3, inan isin rua no nia iha hela ferias nia laran maka ninia
bebe moris iha periodu ida ne’e, será que nia lakon direitu ba loron restante hosi
ferias ka lisensa sorin hosi partu nian?
Lae, lisensa sira ba partu interompe ka suspende hela, nune’e karik bebe ne’e moris periodu
ferias, inan ne’e tama kedas ba lisensa maternidade. Ferias sira interompidu hela ne’e no loron
restu ne’e bele goza fali iha loron ikus mai tuir funsionariu nia deside

18. Se funsionaria ida isin rua no hetan abortu, ka labarik mate iha kabun laran ka
labarik moris mai isin mate ona, mantem nafatin ninia direitu ba lisensa
maternidade ka lae?
Situasaun ida ne’e hakerek espesifikamente iha rejime ba lisensa no falta sira. Maibe iha kualker
sirkunstansia sira (abortu, bebe mate iha kabun laran moris mai la iha ona vida), funsionaria ne’e
hosi prinsipiu direitu atu hetan lisensa maternidade ba periodu tempu ne’ebé deside ona, hafoin
hosi analise ba situasaun ne’e rasik, hosi komisaun funsaun publika ka instituisaun ne’ebé KFP
delega kompeténsia ba efeitu ida ne’e. atu klarifika kona ba signifikadu hosi:
a) Abortu: hanesan final natural ba gravidades ida ne’ebé ho termu mediku hateten katak
abortu espontanea
b) Nado-morto ka natimorto: mak naran ne’ebé fo ba bebe moris mai la ho vida ona
c) Nado-vivo ka nativivo: maka naran ne’ebé fo ba bebe sira ne’ebé moris mai ho sinal
moris hela (ezemplu: bebe ne’e dada is hela, fuan tuku hela, bebe ne’e tanis hela hafoin
moris mai, maibe mate fali hafoin liu tiha loron hirak.
19. Tuir artigu 16 pontu 1, funsionariu no ajente mane iha direitu loron hira ba lisensa
paternidade?
Bainhira funsionariu ka ajente ida nia oan moris, funsionariu ne’e iha direitu ba lisensa loron
3 konta husi loron normal servisu nian.
20. Tuir artigu 21, bainhira moras, oinsa atu justifika falta sira ne’e?
Falta tamba moras justifika liu hosi aprezentasaun dokumentu hirak mak hanesan tuir mai ne’e:
a. Atestadu mediku
b. Deklarasaun hosi baixa hospitalar
c. Deklarasaun moras hosi sentru saude
d. Deklarasaun hosi junta medika

21. Tuir artigu 32, saida mak akontese ba funsionariu ne’ebé maka aprezenta
dokumentu falsu hodi justifika falta?
Iha kazu ida ne’e konsidera injustifikada. Ho nune’e maka sei foti prosesu disiplinar. Ho
konsekuensia sira seluk maka KFP sei deside, funsionariu lakon ninia vensimentu ba loron sira
nia falta no deskonta nia antiguidade servisu iha efeitu ba promosaun no apozentasaun.

VII. Dekretu lei no. 22/2011, iha 8 junho, kona ba Rejime ba Konkursu, Rekrutamentu,
Selesaun no Promosaun Pessoal iha Administrasaun Publika

1. Rejime ba Konkursu, Rekrutamentu, Selesaun no Promosaun Pessoal iha


Administrasaun Publika atu halo saida?
Rejime ida ne’e atu regula prosesu iha rekrutamentu, selesaun no promosaun pessoal ba kuadru
sira iha administrasaun publika. Objetivu ikus hosi lejislasaun ne’e maka atu hadia jestaun iha
rekursus humanus no hato dinamizasaun iha kareira no satisfasaun iha espetativa professionais
hosi funsionariu no ajente administrasaun publika.

2. Tuir atigu 5, Tipu konkursu iha oin hira?


Tipu konkursu iha oin rua: konkursu publiku no konkursu internu
3. Tuir artigu 5, saida maka konkursu publiku?
Hanaran konkursu publiku ba ida ne’ebé nakloke ba individu hotu hotu ne’ebé mak priense
rekezitu jerál sira iha estatutu funsaun publika no rekezitu espesifiku sira iha kuadru avizu loke
konkursu nian.
4. Tuir artigu 6, saida maka konkursu internu?
Konkursu internu loke los deit ba funsionariu publiku sira no destina ba promosaun pessoal.
5. Artigu 23 to 43, prosedimentu saida deit maka instituisaun publika sira tenke
respeita bainhira loke konkursu?
Iha prosedimentu fundamental tolu mak hanesan:
a) Abertura ba konkursu
b) Kandidatura no admisaun
c) Klasifikasaun no provimentu

6. Tuir artigu 27, avizu abertura ba konkursu sira ne’e fo sai ka publika iha ne’ebé?
Avizu sira kona ba loke konkursu publiku ka internu publika obrigatoriamente iha fatin hanesan
tuir mai ne’e?
a) Jornal repúblika (II serie)
b) Orgaun imprensa nian atu informasaun ne’e bele to iha teritoriu nasionál (ezemplu:
jornal, radio no televizaun)
c) Bele mos fo sai ka taka iha kuadru avizu instituisaun publika nian no website.

7. Tuir artigu 29 to 30, saida mak sei akontese, bainhira ita entrega dokumentu sira la
kompletu ka la iha dokumentu komprovativu?
Kazu hanesan ne’e, sei la simu ita nia rekerimentu ba admisaun, no ita sei la liu iha konkursu

8. Tuir artigu 19, prova kona ba koñesimentu nian atu halo saida?
Prova kona ba koñesimentu atu serve hodi avalia kandidatu sira nia nivel koñesimentu
akademiku no professional ba funsaun sira ne’ebé kandidata a’an ba.

9. Tuir artigu 19, prova koñesimentu ne’e sempre halo ho hakerek?


Laos ho hakerek, prova koñesimentu ne’e bele halo ho hakerek, bele mos halo ho koalia. Nune’e
mos bele teorika ka pratika. Prova sira ne’e bele halao liu hosi faze ida no sira ne’e naran ida
bele sai eliminatoriu

10. Saida mak prova koñesimentu eliminatoriu


Espresaun prova koñesimentu eliminatoriu signifika katak, bainhira kandidatu ida la hetan
klasifikasaun iha prova koñesimentu, nia la liu kedas.
VIII. Dekretu lei n0. 20/2010, 1 dezembru, kona ba Rejime Suplementu Remuneratoriu
iha Administrasaun Publika no Dekretu lei n0. 23/2008, 21 de Julho, kona ba Ajuda
Kustu ba Deslokasaun servisu iha Rai Liur.

1. Tuir artigu 1, rejeme suplementu remuneratoriu iha administrasaun publika atu


halo saida?
Rejime ida ne’e atu regula atribuisaun suplementu remuneratoriu sira ba servisu iha rejime turnu
no nokturnu, servisu iha horas estraordinaria no iha lokal remota ka defisil asesu, hanesan mos
subsidiu ba ajuda kustu.

2. Dekretu lei kona ba ajuda kustu ba deslokasaun servisu iha estranjeiru atu halo
saida?
Dekretu lei n0. 23/2008, 21 de julho, hodi regula atribuisaun iha ajuda kustu ba deslokasaun
servisu publiku ba rai liur, tamba titular no membru orgaun soberania, funsionariu no ajende
administrasaun publika, kontratadu ekiparadu bainhira iha servisu ofisial.
3. Ajuda kustu kona ba deslokasaun ba rai liur atu halo saida?
Ajuda kustu ne’e ho finalidade atu fo atribuisaun ba kompensasaun ida ba funsionariu publiku no
membru orgaun soberania, hodi suporta despeza hanesan alojamentu, hahan, transporte,
telephone, lavandaria no asosiadu sira seluk ho estadia, iha konsikuensia ba deslokasaun iha
estranjeira, ba servisu estadu nian. Tamba ne’e tenke hatene ida ne’e hanesan komplementu ida
ba remunerasaun.
4. Tuir artigu 2, funsionariu no ajente administrasaun publika sira hotu iha direitu ba
suplementu hirak ne’e?
Laos funsionariu no ajente administrasaun sira hotu, rejime ne’e la aplika ba pessoal iha kargu no
xefia sira. Karik ba rejime especial kareira nian la bele kria suplementu remuneratoriu tamba
suplementu ne’e la abranje iha dekretu lei ne’e.

5. Tuir artigu 3, saida mak servisu estraordinariu?


Servisu ne’e fo ba funsionariu no ajente administrasaun publika sira atu halao iha administrasaun
publika, liu fali horas servisu normal nian
6. Tuir artigu 4, horas estraordinariu hira maka funsionariu ida bele hetan iha fulan
ida?
Funsionariu no ajente administrasaun publika sira bele servisu masimu iha horas hat nulu (40)
iha fulan ida nia laran. Atu bele hetan pagamentu ba horas hirak ne’e, supervisor imediatu tenke
aprezenta ba Diretor-Jerál lista prezensa ho rejistu mensal horas estraordinaria nian no hetan
aprovsaun hosi superior hirarquico.
7. Tuir artigu 8, saida mak servisu tuir turnu?
Servisu tuir turnu mak halao iha horas servisu tuir eskala ida kontinua, ka servisu la para durante
horas 24, iha loron 7 semana ida nia laran. Ne’e implika katak iha sabadu, domingu no feriadu
mos servisu nafatin no horas servisu fahe tuir periodu, atu nune’e loron no horas servisu normal
lor-loron nian iha funsionariu atu asegura nafatin servisu.

8. Tuir artigu 8, turnu saida deit maka eziste?

a) Diurnu(dader): hahu hosi horas tuku 6:00 ba to tuku 10:00 (dader)


b) Vespertinu (lorokraik): hahu hosi horas tuku 13:00 to tuku 17:00 (lorokraik)
c) Noturnu (kalan): hahu hosi horas tuku 20:00 to tuku 22:00 (kalan)

9. Ajuda kustu ba rekolokasaun


Funsionariu publiku sira ne’ebé mak transfere ka destaka ba fatin seluk ne’ebé la hanesan uluk
nia ezerse funsaun, iha direitu transporte ba nia a’an no mos nia familia ne’ebé nia responsabiliza
no bagajem, hanesan mos pagamentu ba subsidiu fulan fulan ba selu uma ho valor 100 USD
(dolar atus ida), karik estadu la desponibiliza habitasaun. Funsionariu hirak ne’e hetan mos
direitu ba ajuda kustu ida proporsional tuir distansia hosi fatin servisu nian.
10. Suplementu ba servisu iha fatin remota ka defisil asesu
Suplementu ida ne’e selu deit bainhira funsionariu sei moris no servisu iha fatin ne’ebé konsidera
remota ka defisil asesu. KFP aprova ona iha fulan novembru 2012, tabela kompleta ba lokalidade
hotu ne’ebé konsidera remota, remota los no estremamente remota.

IX. Dekretu Lei n0.38/2012, 1 de agosto, kona ba Rejime ba Formasaun no


Dezenvolvimentu iha Funsaun Publika no Dekretu Lei n0. 12/2009, 18 de fevereiru,
kona ba Rejime Kapasitasaun ba Rekursus Humanus iha Funsaun Publika.

1. Tuir artigu 1, rejime formasaun no dezenvolvimentu ba funsaun publika atu halo


saida?
Rejime ida ne’e atu tulun hodi reforsa kapasidade funsionariu sira iha funsaun publika ho dalan
atu funsionariu sira bele halao kna’ar ida diak liu tan, hadia kualidade iha jestaun no lideransa,
hadia atetude no komportamentu no atu prepara funsionariu ba funsaun sira ho responsabilidade
ne’ebé boot liu.
2. Dekretu lei n0.12/2009, 18 de fevereiru, kona ba rejime kapasitasaun rekursus
humanus ba funsaun publika atu halo saida?
Rejime ba kapasitasaun rekursus humanus regulamenta atribuisaun bolsa estudu ba funsionariu
publiku no nudar resposta administrasaun publika ba problema principal balun iha funsaun
publika: ne’ebé menus husi professional espesializadu iha area interese estadu nian. Guvernu
hakarak avansa ba hari administrasaun publika ida kualifikada, liu hosi adaptasaun polítika
kapasitasaun rekursus humanus. Administrasaun publika hakarak katak professional sira iha
funsaun publika hetan kualifikasaun ne’ebé apropriadu, teknika no efisiente, atu hari korpu
professional ho kualidade ida deit, hodi hatan ba nesesidade sidadaun nian. Ho motivu ida ne’e
rejime ba kapasitasaun permite implementa konsesaun bolsa estudu ba funsionariu sira, desde ke
sira kompremete atu fila mai funsaun publika hodi tau iha pratika koñesimentu ne’ebé sira hetan.
3. Saida mak rejime kapasitasaun ka Rekursus Humanus iha funsaun publika preve?
Rejime ida ne’e preve direitu no dever ba bolseiru sira, indika prosesu no rekezitu ba kandidatu
sira, prosesu ba atribuisaun no renovasaun bolsa estudu, hanesan mos termu no kanselamentu
bolsa estudu.
4. Tuir atigu 8, saida mak kompeténsia Komisaun Funsaun Publika nian ba
intervensaun iha atividade formasaun no dezenvolvimentu?
Komisaun Funsaun Publika iha kompeténsia sira hanesan: aprova polítika no prosedimentu,
aprova lisensa, apoia iha identifikasaun nesesidade ba formasaun, recolha no mantem
informasaun kona ba formasaun
5. Tuir artigu 9, saida mak INAP nia kompeténsia ba atividade formasaun no
dezenvolvimentu?
INAP iha nia kompeténsia mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Atu dezenvolve no implementa atividade ba formasaun pre-servisu no servisu
b) Atu dezenvolve no implementa formasaun seluk no atividade ba forsa trabalho iha
funsaun publika
c) Atu kordena asaun ba formasaun no dezenvolvimentu iha area administrasaun publika
ne’ebé oferese ba INAP hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu sira.

6. Tuir artigu 10, saida mak kompeténsia kada diretores-jerais iha liñas ministeriais
kona ba formasaun no dezenvolvimentu?
Diretor-jerál sira tenke dezenvolve no publika planu formasaun no dezenvolvimentu ba nia
instituisaun, autoriza pessoal subordinadu frekuenta asaun formasaun no dezenvolvimentu, no
identifika nesesidade ba formasaun no dezenvolvimentu.

7. Tuir artigu 11, saida mak supervisor sira nia kompeténsia?


Supervisor sira tenke: jere dezenpeñu pessoal sira nian, monitoriza nafatin servisu ne’ebé
funsionariu sira dezenvolve, orienta servisu ba funsionariu sira foun no fo apoio ba membru iha
ekipa hodi identifika nesesidade individual ba formasaun no dezenvolvimentu.
8. Tuir artigu 13, saida deit mak direitu no dever funsionariu nian relaciona ho
atividade formasaun no dezenvolvimentu?
Funsionariu sira tenke: partisipa iha atividade formasaun, halo planu dezenvolvimentu ba nia
kompeténsia professional, hamutuk ho nia superior no partisipa iha minimu horas hat nulu (40)
kada tinan iha nia formasaun no dezenvolvimentu.
9. Tuir artigu 15, kondisaun saida mak funsionariu ida tenke iha hodi bele selesionadu
ba formasaun?
Kandidatu ida atu tuir formasaun tenke: prenxe rekezitu jerál sira ba empregu no tempu servisu
ezizidu, prenxe rekizitu espesifiku ba kapasidade teknika no kompeténsia linguistika, frekuenta
kursu ida ne’ebé relevante ba servisu no iha kapasidade atu aprende no aplika saida mak nia
aprende ona iha formasaun.
10. Tuir artigu 16-18, saida mak dezenvolvimentu ho baze iha servissu?
Dezenvolvimentu ho baze iha servisu relasionadu ho pratika no inklui indusaun (sesaun
instrusaun aprezenta ba funsionariu foun sira kona ba sira nia direitu no dever) orientasaun sira
ne’ebé relasiona ho servisu, obrigatoriu ba fulan dahuluk servisu nian.
11. Tuir artigu 19, saida deit maka atividade sira kona ba formasaun iha rai laran?
Ne’e mak atividade sira ne’ebé realiza kona ba formasaun iha timor-leste, ho tempu tomak ka
tempu balun deit ka formasaun dezenvolvimentu ba aptidaun teknika principal ba area sira
ne’ebé funsionalismu publiku nian.
12. Tuir artigu, 19, 20, 21 no 22, formasaun iha rai laran ne’e obrigatoria ka lae?
Formasaun iha rai laran ne’e bele obrigatoria no mos bele opsional mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Obrigatoria: bainhira determina hosi Komisaun Funsaun Publika ka ba instituisaun
ne’ebé nia servisu ba. Funsionariu hotu tenke frekuenta formasaun obrigatoria tuir nia
kategoria, grau ka funsaun teknika.
b) Opsional: bainhira funsionariu sira tuir hela kondisaun jerál ba selesaun ne’ebé hakerek
ona iha artigu 15, ka bainhira iha relasaun ho abilidade prioritaria funsionariu ida nian
kona ba servisu ne’ebé nia halao ba.

13. Tuir artigu 25, funsionariu hotu bele kandidata a’an ba rejime formasaun no
dezenvolvimentu iha rai liur?
Laos funsionariu hotu bele kandidata a’an: funsionariu sira ne’ebé servisu ona tinan ida (1) maka
bele kandidata a’an ba formasaun.

14. Tuir artigu 28 no 29, obrigasaun saida mak funsionariu tenke halo bainhira remata
ona formasaun iha rai liu?
Bainhira konklui ona formasaun iha rai liu funsionariu tenke:
a) Hahu viajem fila iha loron tuir kedas
b) Fila ba servisu hafoin to ona iha timor-leste
c) Aprezenta relatoriu retornu nian

15. Tuir aartigu 29, saida mak relatoriu retornu nian?


Relatoriu retornu maka relatoriu ida permenorizadu ba buat hotu ne’ebé funsionariu frekuenta
iha formasaun ka atividade seluk ba dezenvolvimentu iha rai liur tenke aprezenta ba entidade
ne’ebé autoriza ona formasaun. Relatoriu ne’e tenke prepara kedas atu remata formasaun ka
atividade no entrega iha prazu maximu semana rua (2) hafoin fila ona ba servisu. Relatoriu ne’e
tenke inklui:
a) Diskrisaun kona ba materia ne’ebé mak funsionariu ne’e hetan iha formasaun
b) Proposta ida kona na abilidade no koñesimentu sira ne’ebé funsionariu ne’e bele fahe iha
servisu fatin
c) Proposta ida oinsa informasaun ne’e bele fahe ho pessoal ne’ebé relavante iha
instituisaun

16. Tuir artigu 30 to 42, kualker funsionariu publiku bele kandidata a’an ba bolsa
estudu?
Lae, funsionariu tenke servisu nu minimu tinan rua (2) tu-tuir malu no tenke kandidata a’an ba
bolsa estudu iha kursu ne’ebé iha relasaun direta ho area servisu funsionariu ne’e nian.
Tenke mos husu ba Komisaun Funsaun Publika konsesaun lisensa la ho vensimentu ka ho
vensimentu no halo kontratu adezaun ida. Bainhira estuda remata, tenke hatama relatoriu fila mai
servisu fatin.
17. Tuir artigu 35, saida mak kontratu adezaun?
Kontratu adezaun mak dokumentu ida ne’ebé kandidatu aprovadu atu hetan lisensa ho
vensimentu ba fins estudu tenke asina molok hahu kursu. Liu hosi kontratu ne’e, funsionariu iha
obrigasaun atu fila ba servisu iha funsaun publika hafoin konklui ka termina tiha nia kursu ba
periodu ne’ebé determinadu ona tuir kontratu adezaun nian.
18. Tuir artigu 44 no 45, se mak bele kandidata a’an ba rejime asistensia estudu
akademika?
Funsionariu publiku sira ne’ebé servisu iha durante tinan tolu (3) la kotu kotu no hetan avalisaun
dezempeñu minimu “BOM”. Konsesaun rejime ne’e nian depende ba previzaun orsamental no
autorizasaun hosi Komisaun Funsaun Publika, Diretor-Jerál ka Diretor Nasionál, ne’ebé tuir
kategoria professional kandidatu nian.
19. Tuir artigu 43, rejime ne’e preve iha saida deit?
Rejime ne’e preve mak hanesan tuir mai ne’e:
a) Dispensa semana ida ba horas hat (4) hodi atende aula no exame
b) Auxiliu monitariu ba despeza edukasional ( ho montante varia tuir nivel akademika
ne’ebé funsionariu hakarak atu halo graduasaun)

X. Historia Nasionál Timor-Leste

1. Timor-leste proklama nia independensia unilateral iha data, fulan, tinan no iha
fatin ne’ebé?
Timor-leste proklama nia independensia iha loron 28 fulan novembru tinan 1975, iha sidade dili,
fatin proklamasaun nian mak iha Palasiu Governu nian oin.
2. Se mak proklamador independensia unilateral 28 novembru 1975?
Autor ba proklamasaun independensia unilateral mak Senhor Francisco Xavier do Amaral
3. Se mak prezidente repúblika RDTL ba dahuluk?
Prezidente repúblika RDTL dahuluk mak Senhor Francisco Xavier do Amaral
4. Se mak primeiru ministru RDTL ba dahuluk?
Primeiru ministru RDTL dahuluk mak Senhor Nicolau dos Reis Lobato
5. Indonesia hahu invade timor-leste iha data, fulan no tinan saida?
Indonesia hahu invade timor-leste iha loron 7 fulan dezembru tinan 1975
6. Conselho nacional resistensia maubere/CNRM hahu organiza iha sa tinan?
Conselho nacional resistensia maubere/CNRM hahu organiza a’an iha tinan 1987
7. Conselho nacional resistênsia timorense/CNRT hahu organiza iha sa tinan?
Conselho nacional resistênsia timorense/CNRT hahu organiza iha tinan 1998
8. Funu ba ukun rasik a’an Timor nian ita fahe ba frente tolu (3), frente tolu ne’e mak
saida deit?

a) Frente armada
b) Frente clandestina
c) Frente diplomatica

9. Autor ba Hino Nasionál “Patri-Patria” maka:


- Francisco Borja da Costa

10. Iha 10 de Dezembro de 1996 Comite Nobel da Paz iha Norwegia-Oslo atribui nobel ba
timor oan nain rua mak hanesan:

1. Mgr. Dom Carlos Filipe Ximenes Belo, SDB


2. Dr. Jose Manuel Ramos Horta

11. Dia 7 de dezembro de 1975, heroi timor oan ne’ebé mate iha ponte kais dili maka:

- Maria Rosa Bonaparte alias Muki Bonaparte

Data historica ne’ebé relaciona ho luta ba libertasaun Timor-Leste nian

1. 7 de dezembro de 1975, hanesan loron invazaun indonesia mai timor-leste


2. 31 de dezembro de 1978, presidente Nicolau dos Reis Lobato mate iha kombate, iha fatin
Mindelo-Turiskai
3. 12 de outubro de 1989, visita Santo Padre João Paulo II mai timor-leste no primeira
manifestasaun ema Timor oan halo hodi hatudu ba mundo katak eziztensia funu iha
timor-leste sei iha.
4. 12 de novembro de 1991, massacre santa cruz
5. 20 de novembro de 1992, militar Indonesia kaptura Kay Rala Xanana Gusmão
6. 21 de maio de 1998, presidente soeharto resigna a’an hosi nia kargu nudar presidente no
nomeasaun ba substituisaun soeharto nian mak B.J. Habibie
7. 5 de agosto de 1998, governu Indonesia aseita hodi diskute kona ba proposta autonomia
alargada entre Portugal no Indonesia ho kontrola Nações Unidas nian
8. 27 de janeiro 1999, presidente Habibie deklara ba publiku katak bainhira proposta
autonomia alargada ne’e hetan rejeisaun hosi povo timor leste mak ne’e signifika katak
independencia
9. Abril 1999, milisia aitarak hahu atake kontra populasaun sira iha liquiça no dili
10. 5 de maio de 1999, akordu entre Portugal no Indonesia iha Nova Iorque ho Nações
Unidas nia kontrolu kona ba konsulta popular ba povo timor-leste.
11. 11 de maio de 1999, misaun UNAMET hahu tama iha timor-leste
12. Julho-agosto UNAMET hahu halo resensiamentu ba povo timor oan hotu iha rai laran no
rai liur
13. 30 de agosto 1999, UNAMET desidi hanesan data ba votasaun povo timor oan sira
14. 4 de setembro de 1999, UNAMET halo anunsia ba rezultadu votasaun ema timor oan sira
nian, hosi rezultadu votasaun ne’e hodi timor ba ukun rasik a’an
15. 5 de setembro 1999, milisia pro autonomia halo atake jeneralizadu no sistematika hasoru
povo timor leste no misaun UNAMET nian iha Timor-Leste
16. 6 de setembro de 1999, governu Indonesia halo libertasaun ba Kay Rala Xanana Gusmão
hosi prisão domiciliario iha Salemba Jakarta-Indonesia.
17. 12 de setembro de 1999, presidente Habibie aseita ba mundo internasionál kona ba forsa
INTERFET hodi tama mai timor-leste
18. 15 de setembro de 1999, ONU liu hosi Conselho Segurança hasai Resolução 1265 hodi fo
mandato ba forsa INTERFET hodi tama mai timor-leste
19. 17 de setembro 1999, forsa militar Indonesia hahu retira iha timor-leste
20. 20 de setembro de 1999, forsa INTERFET tama iha timor-leste
21. 27 de setembro de 1999, forsa INTERFET ofisialmente assume responsabilidade ba
seguransa iha timor-leste
22. 19 de outubro 1999, DPR/MPR indonesia retira timor-leste hosi lei Indonesia nian kona
ba timor-leste hanesan provinsia ba 27
23. 21 de outubro de 1999, Kay Rala Xanana Gusmão fila mai timor-leste, hafoin governu
Indonesia liberta iha dia 6 de setembro de 1999
24. 6 de março de 2018, assina akordu delimitasaun fronteira entre timor leste no Australia
25. Agio Pereira representa timor leste, Julie Bishop representa Australia no testamunhado
hosi sekretariu jerál nasões unidas António Guterres hodi assina akordu delimitasaun
fronteira entre timor leste no Australia iha nova Iorque.
26. Misaun UNAMET lideradu hosi Senhor Ian Martin
27. Forsa INTERFET lideradu hosi Senhor Peter Cosgrove
28. UNTAET lideradu hosi Senhor Sergio Vieira de Melo
29. UNMISET (United Nation Organitation in East Timor) lidera hosi: Khamal Sharma
30. UNOTIL ( United Nation Organitation in East Timor) lidera hosi: Sukehiro Hasegawa
31. UNMIT(United Nations Mission in East Timor) lidera hosi: Atull Khare no Amira Hagh
XI. Koñesimentu Jerál kona ba Jestaun, Lideransa, Planu no Orsamentu

A. Jestaun:

1. Jestaun signifika katak abilidade ema ida idak nian hodi orienta ema seluk, atu servisu
hamutuk hodi atinje objetivu komun iha organizasaun nia laran
2. Funsaun prinsipal jestaun nian mak hanesan: Planning, Organizing,
Actuating/Directing and Controlling

B. Tipo Lideransa:
a) Autocratico
b) Democratico
c) Carismatico
d) Paternalistico
e) Militaristico
f) Laissez-Faire

1. Lideransa signifika katak: kapasidade ema ida idak nian atu influensia ema seluk no
mos sai hanesan ezemplar ida ba nia seguidores sira atu servisu hamutuk hodi atinji
objetivu organizasaun nian
2. Lideransa ida presiza iha: personalidade, abilidade, kapasidade, integridade no
imparsialidade

C. Administrasaun:

1. Saida mak reforma adminitrativa: Atu hadia sistema administrasun sira ne’ebe mak sedauk
diak no buka atu halo diak liu tan sistema ne’ebe mak iha ona

2. Tamba sa mak presija iha administrasaun?

a. Presija tamba ho administrasaun mak ita bele jere atividade hot-hotu iha organizasaun ou
iha eskritoriu ida nia laran
b. Servisu administrasaun mak hanesan hala’o atividade kona ba supervisaun hodi kontrola
disiplina asiduidade servisu administrasaun nian.

3. Funsaun administrasaun nian saida?

a. Rejistu dokumentu tama no sai iha area administrasaun


b. Arkivu dokumentu ne’ebé mai husi xefi departentu haruka atu arkiva.
c. Halo relatoriu mensal, trimestral no anual.
d. Halo lista prejensa fulan fulan
4. Saida mak ita bo’ot hatene kona ba administrasaun no arkivu?
a. Administrasaun katak : Prosesu hodi hala’o atividades husi individu ne’ebe hala’o
servisu iha servisu fatin ne’ebe liu husi individu ou grupu hodi bele atinji no alkansa
objektivu ne’ebe determina tia ona.

b. Knar administrasaun: Hala’o atendementu, rejista karta tama no sai, organiza arkivu
tuir data no asuntu.

c. Arkivu iha oin hira: Arkivu iha oin rua arkivu Manual no Arquivu Eletroniku
d. Arkivu manual maka : dokumentus fiziku ne’ebé ita arkiva tuir nia asuntu, data, fulan
no tinan no tau tuir pasta ida ida idak nian

e. Arkivu eletronika: mak hanesan arkivu sira ne’ebé ita rai iha komputador, USB no
server

D. Planeamentu

1. Prosesu planeamentu:
Vizaun: vizaun nudar imajem organizasaun nian husi momentu ne’ebé propriu ba futuru
organizaasaun nian, trata hanesan mundu ida ba nia, nudar mehi, serve mos hanesan fonte
inspiradora, atu estimula no motiva ita ema, atu nune’e bele realiza ita nia susesu ba misaun
ne’ebé deklara ona; hodi indika ba orientasaun ne’ebé atinji ona durante periodu tinan ida iha
kuadru estratejiku nia laran
Misaun: misaun nudar elementu ne’ebé sai hanesan responsabilidade no hola fatin hamutuk iha
ambiente ida hodi define “organizasaun” nian, limite iha atuasaun, oinsa organizasaun ne’e atu
bele konkretiza nia vizaun, durasaun hodi responde ba nia kuadru estratejiku
Metas: nudar alvu ne’ebé amplu organizasaun nian atu oinsa konkretiza iha nia vizaun longu
prozu.
Objetivu: organizasaun buka atu halo tuir simultaneamente ho objetivu oi oin ne’ebé iha irarkia
ida atu atinje meta organizasaun nian iha longu prazu
Diagnostiku esternu: buka atu antesipa ba oportunidade no ameasa hodi konkretija vizaun,
misaun no objetivu organizasaun nian, hodi responde ba analize diferente dimensaun iha
ambiente ida ne’ebé bele influensia organizasaun.
Diagnostiku internu: hodi analise ba situasaun organizasaun nia dinamika, relasiona ho forsa
no frakeza, atu hari’i kondisaun hodi formula estratejia ne’ebé reprezenta ba ajustamentu ne’ebé
diak organizasaun nian iha nia atuasaun.
Estratejia: nudar kombinasaun kuidadoza ida entre planu no metudu sira ne’ebé mak konsentra
ba realizasaun objetivu-meta nian
Polítika: nudar opsaun ida hodi aseita atu selesiona oinsa mak bele alkansa objetivu, hanesan
justifikativa ida atu eskolla opsaun sira seluk.
Programa: hanesan buat ida ne’ebé boot, lao hela, nia operasaun nudar funsaun governu nian.
Projetu: nudar atividade ida iha ligasaun ho tempu, ne’ebé sai hanesan programa ida, ho nia
fundu espesifiku atu bele realiza tarefa venkula ba tempu.
2. Prinsipiu planeamentu
Prinsipiu planeamentu iha nen (6) mak hanesan:
1. Simplisidade
2. Klareza
3. Analitiku no klasifikasaun
4. Fleksibilidade
5. Ekilibriu
6. Aproveitamentu ba rekursu sira ne’ebé eziste

3. Pleneamentu ida ne’ebé ideal mak hanesan:


Iha karakteristika perspetividade, futuristiku no antesipativu

E. Orsamentu

1. Kategoria orsamentu jerál estadu

a) Kategoria orsamentu jerál estadu iha lima (5) maka hanesan:

1. Salariu no vensimenttu
2. Bens no servisu
3. Transferensia publika
4. Kapital menor
5. Kapital dezenvolvimentu

b) Salario wages gasta ba :

1. Salario/ Salary
2. Horas Extraordinarias/ Overtime
3. Abonos/ allowances
c) Iha kategoria bens no servisu orsamentu sei gasta ba:

1. Viagem Local/ Local Travel


2. Viagem Estrangeiros/ Oversas Travel
3. Formação professional e Seminarios / Trening and Workshop
4. Material Fornecimento de Escritorio
5. Materiais e Fornecimento operasionais no Despesasa operasionais
6. Outras servisus Diversus
7. Manutensaun e equip Edificios/
8. Combustivel Operasaun de Veiculos/Vehicle operation fuel

d) Kapital minor sei gasta ba:

1. Compra de Veiculos/ Purchase of Vehicies


2. Equip de informatika/Edp Equipment
3. Equipamentos de Seguransa Equip de komunikasaun/ communicatinoEquipment
4. Outras Equipamentos Diversos/ other Miscellaneous Equipment
5. Equipamento Escritorio/Office Equipment

e) Kapital Desenvolvimento sei gasta ba:

1. Aquisição de Edificio/ Acquisition of building


2. Activos de Infra- estruturas/infrastructure Assets
3. Injecção de Capital/ injection of Capital
4. Equipamentos de capital minor/ major Capital

f) Transferensia sei gasta ba:

1. Pagamentos Pessoais/ personal Benefit payments


2. Concessões publicas /Public Grants
3. Concessões publicas/public Grants Capital

2. Orsamentu duo decimo

a) Jestaun financeira rejime Duo-Decimo:


Iha jestaun financeira publika timor-leste nian, aplika mos rejime duo-decimo nudar meios ida
hodi halo tranzisaun. Rejime orsamentu duo-decimo ne’e aplika bainhira orsamentu jerál estadu
ba tinan fiskál ida seidauk aprova
b) Objetivu aplikasaun rejime duo-decimo:
Objetivu aplikasaun rejime duo-decimo tamba atu asegura katak funsionamentu makina estadu
kontinua bele lao normal.
c) Forma aplikasaun rejime duo-decimo:
Ho orsamentu ba duo-decimo, ba kada instituisaun ida iha fulan ida, só bele gasta deit 1/12 husi
nia total orsamentu OJE tinan kotuk. Ezemplu: instituisaun “A” iha 12 milhões husi OJE 2017
nian, ba fulan janeiru 2018, Instituisaun “A” ne’e só bele gasta deit maximu 1 milhão.

d) Durasaun ba utilizasaun orsamentu rejime duo-decimo:


Orsamentu duo-decimo normalmente utiliza deit ba fulan rua (2) husi fulan janeiru-fevereiru.
Ba ita nia situasaun agora, orsamentu duo-decimo bele aplika iha tinan oin, bainhira orsamentu
ratifikativu maka la aprova no to’o fulan janeiru oin seidauk iha OJE 2018, orsamentu duo-
decimo bele aplika, maibe aplika tuir organika VI governu nian, labele aplika bazeia ba organika
VII nian.

1. KFP nia funsaun no atribuisaun maka: garante katak rekrutamentu no selesaun halao ho
baze iha meritu, promove respeitu ba kodigu etika, hadia jestaun no administrasaun
planeamentu no pratika forsa trabalho
2. Grau A ho B : Tekniku Superior : Ne’be ninia funsaun hatudu grau responsabilidade
no autonomia signifikativu ba desizaun no Presiza hatudu koñesimentu tekniku
espesializadu, ho kapasidade atu halo analize pratika, etika, no lideransa.

3. Grau C no D : Tekniku Profesional = Ne’ebe hatudu ninia funsaun grau


responsabilidade no autonomia atu hola desizaun, iha area ne’ebe iha relasaun direta ba
servisu no rekere demonstrasaun signifikativa ba koñesimentu tekniku, lideransa
professional, pratika no etika.

4. Grau E : Tekniku Administrativu = Ne’ebe nia funsaun mak administrasaun, presiza


iha responsabilidade pratika no etika bainhira halo implementasaun rotina konaba
prosidimentu administrativu.

5. F no G : Asistente Administrativo = Ne’ebe nia funsaun mak ezekuta ka servisu


pratika/manual, presiza aplika koñesimentu pratiku no abilidade manual

Meritu katak Rekrutamentu ba promosaun bazeia ba abilidade, kualifikasaun, esperiensia,


kualidade pesoal no padraun iha desempeñu servisu ne’ebe sei avalia ho forma objetivu, tuir
prova sira ne’ebe mak iha no iha relasaun ba posizaun funsaun nian.
Orgaun Soberania nia kompeténsia mak hanesan

1. Presidensia da repúblika nia knar mak: Chefe Estadu, Komandante Supremu no halo
direitu ba promulgasaun no veto lejislasaun

2. Primeiro Ministro nia knar mak: define no halo polítika jerál nasaun nian, prepara
planu no orsamentu jerál estadu no dirigi governu

3. Parlamentu Nasionál nia knar mak :


Halo lei, aprova lei, no diside politicas no Fiskáliza

4. Tribunal nia knar mak: tribunal maka orgaun soberania ho nia kompeténsia atu halo
justisa hodi povu nia naran

Multipla escolha

1. Lejislasaun numeru hira maka regula funcionario publiku ninia knar ?


A. Lei No 05/2009
B. Lei No 10/2004
C. Lei No 09/2004
D. Lei No 05/2004
E. Lei No 03/2004
2. Funcionariu publiku make ema ne’ebé’e?
A. Hetan kontratu atu servisu iha Administrasaun publiku;
B. Rekrutadu no nomeadu ba pozisaun permanente iha administrasaun
publiku
C. Rekrutado no nomeado atu servisu iha PNTL
D. Rekrutado no nomeado atu servisu iha F-FDTL
E. Buat hotu ne’ebé’e temi iha leten
3. Ajente administrativa mak ema ida ne’ebé’e?
A. Rekrutado no nomeado ba pozisaun permanente iha administrasaun publiku
B. Kontratadu ho tempu sertu
C. Kontratado ho tempu sertu / indeterminadu
D. Servisu iha prokuradoria
4. Oras servisu minimu obrigatoriu ba funcionariu no ajente administrasaun publiku ba
semana ida hira?
A. Kuarenta (40) oras iha semana ida nia laran
B. Kuarenta e duas oras iha semana ida nia laran
C. Kuarenta e kuatru oras iha semana ida nia laran; lo’os ida ne’e
D. 24Xoras / semana
E. 12X2 oras pur semana
5. Timor-leste proklama nia independensia iha loron sa?

A. 28 Novembro 1975
B. 20 de maiu 2002,
C. 30 Agosto 1999
D. 12 Novembro 1991

6. Kay Rala Xanana Gusmao hahu ka’er komandu da luta iha Rezistensia hasoru
Indonezia hafoin?

A. Hafoin Prezidenti Nicolau Lobato Mate iha 31 Dezembru 1978


B. Hahu kedas 7 Dezembru 1975.
C. Iha konferensia Aitana iha 1981
D. Iha kontak Dame iha Larigutu iha 1983

7. Misasun Nasoens Unidas ne’ebé’e organiza konsulta popular iha Timor-Leste naran?
A. UNMISET
B. INTERFET
C. UNAMET
D. UNTAET
E. UNMIT

8. Tuir konstituisaun Republik Demokratika Timor-Leste Orgaun Soberania iha hat (4)
mak hanesan
A. Prezidencia da Repúblika, Parlamentu Nasionál, Primeiru Ministeriu
B. Prezidencia da Repúblika, Parlamentu Nasionál, Governo, Tribunal sira;
C. Ministeriu Finansas, Defeza no Seguransa, Saude
D. Tribunal Rekursu, Prokuradoria Jerál Repúblika, F-FDTL
E. Komisaun Funsaun Publika, CAVR,CVA

9. VIII Governo Konstitusional simu posse iha loron?


A. 16 de Fevereiro 2015
B. 20 de Maiu 2007
C. 28 de Novembru 2007
D. 11 de Agostu 2007
E. 22 de junho de 2018
1. La inklui iha dever especial funcionariu no ajente administrasaun Publika maka?

1. Respeita no fo honra ba konstituisaun, simbolu nasionál, lei no prinsipiu


Governo RDTL
2. Utilize no promove lian portuges no lian tetun hanesan lian ne’ebé’e uza
iha administrasaun publika
3. Asegura transparensia, wainhira hala’o ninia funsaunm
4. Pontualidade

2. Funsionariu publiku ida proibi ka labele halo?


1. Hala’o atividade ne’ebé halo foer onra dignidade estadu nian
2. Abuzu poder
3. Abuza sasan, osan ka propriedade seluk estadu nian
4. Rejeita prezente ka simu lembransa husi ema ne’ebé’e hakarak husu favor ruma

5. Konverjensia Nasionál
1. Mosu iha 1975
2. Mosu tamba timor-oan sira hakarak hamutuk hodi liberta timor-leste
3. Halibur indonezia ho CNRM
4. Halibur UDT-FRETILIN no partidu politiku seluk nia militante ne’ebé’e
hakarak liberta timor-leste

6. Akordu 5 de maiu 1999 kona ba konsulta popular iha timor Nova Iorque halo entre?
1. PORTUGAL ho ONU
2. ONU ho INDONEZIA
3. INDONEZIA ho CNRT
4. PORTUGAL ho INDONEZIA

7. Konsulta popular iha 30 Agostu de 1999


1. Mosu tamba indonezia laran luak ba timor oan sira
2. Hala’o tanba onu laran diak
3. Hala’o tanba military indonezia mak hakarak fo’o
4. Mosu hanesan rezultadu rezistensia tinan 24 anos timor oan nian hodi hasoru invazor
8. Afirmasaun ne’ebé’e lo’os konaba periodu tranzisaun molok timor leste restaura
independensia 20 de maiu 2002?

1. Hala’o liu husi prezensa UNTAET


2. Asembleia konstituinte prepara no aprova konstituisaun repúblika
3. FALINTIL transforma ba FDTL
4. Partidu politiku sira mak kaer funsaun ezekutiva;

9. Konstituisaun Repúblika Demokratika Timor-Leste hahu vigora iha loron?


1. Aprova iha 22 Marsu 2002
2. Hahu vigora iha 20 de maiu 2002
3. Deklara RDTL hanesan estadu de direitu demokratiku
4. Deklara katak Governo mak elebora Orsamentu jerál Estadu no
Parlamentu Nasionál mak iha poder atu aprova

10. Lisensa sem vencimento bele fo ba ?


1. Funcionario nomeacao politica.
2. Funcionario Temporario
3. Funcionario Casual
4. Funcionario Publiku

11. La tama hanesan Simbolu Nacional RDTL mak hanesan?


1. Bandeira RDTL
2. Hino Nacional
3. Emblema
4. Estandarte Falintil

12. Funcionarius nudar aparelho do Estadu signifika katak?


1. Funcionarios hanesan makina do Estadu
2. Funciorios hanesan nomeacao polítika
3. Funcionarios hanesan servidor do estado
4. Funcionarios hanesan servidor ba Instituisaun ida
1. Konstitusaun RDTL iha artigu hamutuk hira?
- 170
2. IV-V Governu Konstitusional se mak diriji?
José Alexandre Kay Rala Xanana Gusmão
3. Legislasaun ne’ebe regula funsionariu publiku ninia knar maka :
Lei No. 05/2009
4. Komemorasaun Independensia, 20 Maiu 2019 ba dala :
- 17 ( Sanulu resin hitu)
5. Proklamasaun Independênsia Repúblika Demokratika Timor Leste hala’o iha
- 28 Novembro 1975
6. Restaurasaun ba Independensia Repúblika Demokratika Timor –Leste mak
- 20 fulan Maiu 2002
7. Orario serviso minimum obrigatoriu ba funcionario publika no agente administrasaun
publika maka
- Oras ha’at nulu (40) iha semana ida nia laran
8. Funcinario publika ema ne’ebe:
- Rekrutadu no nomeadu ba pozisaun Permanente iha Administrasaun publika
9. Tuir konstitusaun RDTL, orgaun soberania sira mak hanesan tuir mai nee
- Presidensia Repúblika, Parlamento nasionál, Governo no Tribunal
10. Misaun Nasoes Unidas ne’ebe organiza konsulta popular iha timor leste
- UNAMET
11. VIII Governu Konstitusional simu posse iha loron;
- 22 juñu 2018
12. Dever Jerál balun ba funcinario no ajente Administrasaun publika nian hanesan tuir mai
ne’e :
- Obediensia, Sijilu no Pontualidade
13. Komponente husi Administrasaun maka :
- Rejista Karta tama no karta sai, arkiva karta no halo relatoriu
14. Direitu balun ba funcinario no agente Administrasaun publika mak hanesan tuir mai ne;e;
- Simu salario no deskansa iha loron sabadu no domingu
15. Hanesan Assistente ida iha Administrasaun publika, grau F, eskalaun 1 ita bo;ot nia
salariu fulan ida hira ;
- $. 136
16. Funcinario ida wainhira la tama servisu durante loron tomak sei konsidera nudar;
- Falta
17. Funcinario ida tenki hala’o nia kna’ar tomak iha loron ida nia laran ho horas hamutuk;
- Oras 8 nia laran

18. Lei estatutu funsaun publika ita bele habadak ba rua deit (2) mak hanesan:
- Dever no direitu

You might also like