22

Zašto su američki liberali pristali na katastrofalnu spoljašnju politiku predsjednika Busha? Zašto
imaju tako malo da kažu o Iraku, o Libanu, ili o skorašnjim navodnim izvještajima o planiranom
napadu na Iran? Zašto je stalan napad administracije na građanske slobode i međunarodno
pravo proizveo tako malo opozicije ili gnjeva od onih koji bi najviše trebali da brinu o ovim
stvarima? Zašto je, ukratko, liberalna inteligencija SAD u zadnjih nekoliko godina spustila glavu i
zaboravila gledati oko sebe?

U jednom članu iz New York Timesa, „A Reaffirmation of Principle“, liberali su itekako napali
predsjednika Reagana zbog njegovog sramotnog korištenja termina „liberali“ i „liberalizam“.
Liberalni principi, kako to u tekstu stoji jesu bezvremenski:

Extremists of the right and of the left have along attacked liberalism as their greatest
enemy. In our own time liberal democracies have been crushed by such extremists.
Against any encouragament of this tendency in our own country, intentional or not, we
fell obliged to speak out.

Ali ko bi danas iznio jedan takav protest protiv spoljašnje politike? Liberalizam u SAD danas
predstavlja politiku koja ne smije pominjati imena.

Kolaps liberalne samouvjerenosti u savremenoj SAD može biti objašnjen na različite načine.
Djelimično je riječ o posljedici izgubljene iluzije generacije 60-ih, povlačenja iz radikalnih tajnih
lijekova mladih u sveobuhvatnom biznisu materijalne akumulacije i lične sigurnosti. Nestanak
liberalnog centra u američkoj politici je isto tako direktan ishod topljenja Demokratske partije. U
domaćoj politici liberali su nekad vjerovali u mjere welfarea, dobrog upravljanja i socijalne
pravde. U spoljašnjim odnosima oni su imali dugotrajnu obavezu poštovanja međunarodnog
prava, pregovora i značenja moralnog primjera. Danas je druga priča.

Ovaj proces je započeo mnogo prije 11. septembra 2001. godine – i u unutrašnjim pitanjima
barem, Bill Clinton i njegova proračunata politika „trijangulacije“ mora da nosi određenu
odgovornost za evisceraciju liberalne politike. Ali od tada, moralne i intelektualne arterije
američke politike, još više su otežane. Plašljiv konformizam obuzeo je mainstrema medije. I
američki liberalni intelektualci su barem pronašli novi uzrok.

Ili radije, stari uzrok u novom odijelu. Jer ono što je razlikovalo pogled na svijet liberalnih
podržavalaca George Busha od onoga što su dijelili neokonzervativni saveznici jeste da oni ne

1
gledaju na „rat protiv Terora“, ili rat u Iraku, ili rat u Libanu ili eventualni rat u Iranu, samo kao
vježbe ponovnog uspostavljanja američke vojne dominantnosti. Oni ih vide radije kao
prepucavanja u novoj globalnoj konfrontaciji: i to dobru borbu, poprilično uporedivu sa onom
njihovih pradjedova protiv fašizma i njihovih roditelja iz perioda Hladnog rata protiv
međunarodnog komunizma. Ponovo, kako oni naglašavaju, stvari su poprilično jasne. Svijet je
ideološki podijeljen. Kao i prije, mi moramo zauzeti stav po pitanju toga. Duga nostalgija ovakve
navodne ideološke podjele je dovela do toga da su liberalni intelektualci barem otkrili novi
smisao: oni su u ratu protiv „islamo-fašizma“.

Kako bi današnja „borba“ imala političkog smisla, ona isto tako mora imati jedinstvenog
univerzalnog neprijatelja čije ideje mogu da se studiraju, teoretišu i da im se suprostavi; i nova
konfrontacija mora biti svodljiva, kao i ona njegovih prethodnika iz XX vijeka na poznatu
usporednu liniju koja eliminiše ezgotičnu kompleksnost i konfuziju: demokratija v. totalitarizam,
sloboda v. fašizma, oni v. mi.

Kako bismo bili sigurni, Bushovi liberalni podržavaoci su bili razočarani njegovim trudom. Kao i
Staljinovi zapadni poštovaoci koji su u trenutku Hruščovljevih otkrića negodovali sovjetskom
diktatora ne toliko zbog njegovih zločina već zbog diskreditacije marksizma; isto tako
intelektualni podržavaoci rata u Iraku – među kojima su i Michael Ignatieff, Leon Wieseltier,
David Remnick i druge poznate figure liberalnog establišmena Sjeverne Amerike – fokusirali su
svoja kajanja ne na samu katastrofalnu invaziju, već radije ne nekompetentno izvršavanje iste.
Oni su bili iritirani Bušom jer je dao pogrešan naziv za „preventivan rat“.

Na sličan načine, oni centristički glasovi koji su gonili najviše za krv pred početak rata u Iraku
danas su najsigurniji kada pretpostavljaju svoj monopol uvida u svjetske odnose. Upravo je ovo
ironija, da je „Klintonova generacija“ američkih liberalnih intelektualaca preuzela poseban ponos
u svojoj „žilavosti“, u svom uspjehu što su odbacili iluzije i mitove stare Ljevice. Jer upravo isti ovi
„žilavi“ novi liberali zapravo reprodukuju neke od najgorih karakteristika stare Ljevice. Oni sebe
mogu vidjeti kao nekog ko je migrirao sa suprotnih obala; ali oni pokazuje precizno isti spoj
dogmatske vjere i kulturnog provincijalizma, da ne pominjemo bujan entuzijazam oko nasilnih
političkih transformacija nauštrb drugih ljudi, koji su označili njihove kolege koje su oni napustili
u toku ideološke podjele Hladnog rata. Korisna vrijednost takvih osoba za ambiciozne, radikalne
režime je jedna stara priča. Zaista, intelektalni kamp ove vrste je prvi put identifikovan od strane
samog Lenjina, koji je skovao termin koji ih i dan-danas dobro opisuje. Danas, američkih liberalni
ratnici iz stolica su „korisni idioti“ rata protiv Terora.

2
Da budemo pošteni, američki ratoborni intelektualci nisu sami. U Evropi, Adam Michnik, heroj
poljske intelektualne revolucije protiv komunizma, jasno se divio otvoreno islamofobičnoj Oriani
Fallaci; Vaclav Havel se pridružio komitetu baziranog u Washingtonu oko Neposrednih
opasnosti (Present Danger Organisation); Andre Gluckmann u Parizu dao je doprinos u vidu
agitatorskih eseja Le Figaro grdeći „univerzalni džihad“, iransku „požudu za vlast“ i radikalnu
islamsku strategiju „zelene subverzije“. Sve tri su entuzijastično podržale invaziju na Irak.

U evropskom slučaju, ovaj trend je nesrećna posljedica intelektualne revolucije 1980-ih, posebno
na bivšem komunističkom Istoku, gdje su „ljudska prava“ zamijenila konvencionalne političke
saveze na bazi kolektivne akcije. Dobici iskovani kroz ovu transformaciju u retorici suprotnih
politka su bile značajne. Ali cijena je bila jednaka za sve. Posvećenost apstraktnom univerzalizmu
„prava“ – i beskompromisnom etičkom stavu protiv malignih režima – može dovesti do toga da
se svaki politički izbor svede na binarne moralne termine. U ovom svjetlu rat Georgea Busha
protiv terora, zla i islamo-fašizma se pokazuje primamljivim i čak poznatim: samoobmanjujući
stranci spremno griješe kada miopijsku rigidnost američkog predsjednika povezuju sa vlastitom
moralnom ispravnošću.

Ali kod kuće, američki liberalni intelektualci brzo postaju servisna klasa, njihova mišljenja su
determinisana kroz njihove saveze i kalibrisana da opravdaju određeni politički cilj. Mi smo
upoznati sa intelektualcima koji govore samo u ime njihove države, klase, religije, „rase“, „pola“,
ili „seksualne orijentacije“, i koji oblikuju svoje mišljenje prema onom šta oni smatraju da je
interes njihovog afiniteta rođenja ili sklonosti. Ali distinktivna karakteristika liberalnih
intelektualaca u prošlosti je bila precizno potraga za univerzalnošću; ne nesvjetska ili neiskrena
vrsta odbacivanja regionalne identifikacije, već održivi trud da se prevaziđe takva identifikacija u
potrazi za istinom i opštim interesom. U današnjoj Americi, neokonzervativci generišu teške
mjere za koje liberali pružaju etički smokvin llist. Prosto ne postoji razlika među njima.

Jedan od posebno depresivnih načina kroz koje su liberalni intelektualci abdicirali svoju ličnu i
etičku odgvornost za akcije koje sada podržavaju mogu biti viđene u neuspjehu da misle
nezavisno o Bliskom istoku. Nije svaki liberalni navijač za Globalni rat protiv islamo-fašizma ili
protiv Terora, ili protiv globalnog džihada, podržavalac Likuda: Christopher Hitchens je kritičar
Izraela. Ali označeni entuzijazam oko koga „oborio je“ toliko mnogo američkih stručnjaka,
komentatora i esejista usljed Bushove doktrine preventivnog rata; oni nisu ponudili nikakvu
kritiku za neproporcionalno korištenje vazdušne moći nad civilnim metama u Iraku i Libanu; i
ostali su utišani u slučaju entuzijazma Condleezza Rice za krvave „ratne muke novog Bliskog
istoka“, ima više smisla ako se sjetimo njihovog podržavanje Izraela: države koja je 50 godina

3
počivala na cjelokupnoj nacionalnoj strategiji preventivnih ratova, neproporcionalne osvete i
truda da iscrta ponovo kartu cijelog Bliskog istoka.

Strategija Bliskog istoka Georga Busha sada se može blisko povezati sa ovim izraelskim
precedentima. Upravo je u ovim nadrealnim događajima moguće objasniti konfuziju i ćutanje
američkih liberalnih mislioca. Istorijski, liberali nisu bili simpatetični prema „ratovima izbora“
kada su oni sprovedeni ili predloženi od strane njihovih vlada. Rat, u liberalnoj mašti (ali ne samo
u liberalnoj), jeste poslednje utočište, a nikako prva opcija. Ali SAD ima izraelski stil spoljašnje
politike i prema tome ga nevjerovatno podržavaju američki liberalni intelektualci.

Kontradikcije do kojih ovo može da vodi su nevjerovatno velike. Prema tome, uzmimo samo
jedan primjer: postoji nevjerovatna diskrepancija između proklamovane želje predsjednika
Georga Busha da donese demokratiju na Bliski istok, i njegovog odbijanja da interveniše kada je
jedna postojeća instanca krhke demokratije postojala u arapskom svijetu – u Palestini i Izraelu –
koji su bili sistematsko uništene od američkog saveznika Izraela. Ova diskrepancija, i male fidae
kao i licemjerstvo bili su osnove stvaranja antiameričkog sentimenta širom svijeta. Ali američki
vodeći liberalni intelektulaci su ostali tihi.

Ako američki liberali „nisu shvatili“ zašto bi za njihov rat u Iraku bio predviđeni efekat
promovisanja terorizma, dajući koristi iranskom ajatolahu, i pretvaranja Iraka u Liban, onda ne
bismo trebali očekivati od njih da razumiju (ili da ih je briga) da je izraelska brutalna reakcija
rizikovala da od Libana stvori Irak.

U svojoj novoj knjizi (Give Germanys I Have Known) Fritz Stern – koautor teksta New York
Timesa iz 1988. godine u kome brani liberalizam – piše oko svoje brige oko uslova u kome se
liberalni duh sada nalazi u Americi. Upravo sa istrebljenjem tog duha, kako on naglašava, smrt
republike započinje. Stern, istoričar i izbjeglica iz Nacističke Njemačke, govori iz pozicije
autoriteta. I on je nesumnjivo u pravu. Mi ne očekujemo od desnih političara da brinu oko
zdravlja republike, posebno kada oni unilateralno promovišu carstvo. I ideološka Ljevica, koja
povremeno vično analizira nedostatke liberalne republike tipično nije zainteresovana da je brani.

Upravo su liberali ti koji su bitni. Oni su kanarinci u sumpornom rudarskom oknu savremene
demokratije. I prema tome živahnost sa kojom su se mnogi najpoznatiji američki liberali
autocenzurisali u ime „rata protiv terora“, entuzijazma sa kojim su oni osmislili ideološko i
moralno pokriće za rat i ratne zločine i ponudili taj zaklon vlastitim političkim neprijateljima: sve
je ovo loš znak. Liberalni intelektualci su se raspoznavali upravo prema njihovom trudu da misle
za sebe, radije nego da služe drugima. Intelektualci ne trebaju da samozadovoljno teoretišu o

4
beskonačnom ratu, a još manje da ga promovišu ili sprovode. Oni trebaju biti uključeni zbog
toga što neko sprečava mir – iznad svega, njihov vlastiti mir.