qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty

uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd
fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx
Συνταγματικό Δίκαιο
cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
Οργάνωση Κράτους

wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
Ζούζια Ευμορφίλη

opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbn
mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert
yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas
 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Ο ΛΑΟΣ
Ι. ΤΟ ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ

292. Τι είναι ο λαός;

Η καθολική ψηφοφορία καθιστά τον λαό όργανο του κράτους αν κ δεν αναφέρεται
ρητά στο Σύνταγμα.
Η λαϊκή κυριαρχία τον καθιστά κυρίαρχο όργανο.
Όργανο συλλογικό, αυτοτελές (ή απλό).
Μη αυτοτελές μόνο στο νομοθετικό δημοψήφισμα (αρ44§ 2)

293. Συγκρότηση:
Λαός εν στενή εννοία (ή εκλογικό σώμα)→ Όσοι έχουν ελληνική ιθαγένεια εκτός:
1. <18 ετών.
2. Όσοι σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα βρίσκονται σε πλήρη στερητική
δικαστική συμπαράσταση.
3. Αμετάκλητα ποινικά καταδικασμένοι σε στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, για
όσο χρόνο διαρκεί η στέρηση.

294. Αρμοδιότητες λαού:

Από Σύνταγμα:
1. Εκλογή βουλευτών (αρ51§3).
2. Δημοψήφισμα (αρ44§2).
Από νόμο:
3. Εκλογή αντιπροσώπων Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

295. Εκλογικοί κατάλογοι:

Προϋπόθεση ψήφου η εγγραφή σε εκλογικό κατάλογο, δε δημιουργεί το δικαίωμα
αλλά είναι μέσο για τη γνησιότητα.

296. Χαρακτηριστικά ψήφου:

Άμεση, μυστική, ατομική, ίση, προσωπική, υποχρεωτική.
Ισότητα συνάγεται από τη γενική αρχή της ισότητας (αρ4§1-2) κ δεν έχει γραφεί στο
Σύνταγμα, για να μη χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα υπέρ άκρατου αναλογικού
συστήματος. Ισότητα ≠ Ισοδυναμία.
Άσκηση ψήφου είναι υποχρεωτική, αποτελεί δικαίωμα κ λειτούργημα.
Η εκλογική νομοθεσία προβλέπει κυρώσεις (εξαιρούνται >70 κ εβρισκόμενοι στο
εξωτερικό) αλλά δεν εφαρμόζονται.

1
 ΙΙ. ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ

297. Λαός κ κόμματα:

(αρ29) στο μέρος «οργάνωση κ λειτουργίες Πολιτείας κ στο τμήμα «Σύνταξη της
Πολιτείας».
 Ιδρύει ειδικό δικαίωμα Ελλήνων (ατομικό κ πολιτικό) να ιδρύουν κ να
συμμετέχουν σε κόμματα.
 Θέτει κανόνες για οικονομικά κομμάτων κ εκλογικών δαπανών κομμάτων κ
υποψηφίων.
 Απαγορεύει εκδηλώσεις υπέρ ή κατά πολιτικών κομμάτων σε ομάδες πολιτών
που βρίσκονται στον κρατικό μηχανισμό.

298. Ρύθμιση με νόμο:

Τα κόμματα αποκτούν νομική προσωπικότητα μόλις το 2002.
Το πολιτικό κόμμα (Πρόεδρος ή Διοικούσα Επιτροπή) πριν αναλάβει δραστηριότητα
καταθέτει ιδρυτική δήλωση στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου που δηλώνει ότι η
οργάνωση κ η δράση του εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού
πολιτεύματος.
Δεν ιδρύεται χωρίς τη δήλωση, μπορεί όμως να προκύπτει σιωπηρώς κ δεν
προβλέπεται κύρωση για την παράλειψη.
Τα κόμματα διαλύονται αποκλειστικά μόνα του δεν προβλέπεται τέτοια δυνατότηα με
απόφαση κρατικού μηχανισμού.

Η ΒΟΥΛΗ
Ι. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ

299. Τι είναι η βουλή;

Άμεσο συλλογικό όργανο του κράτους, απολαμβάνει το τεκμήριο της αρμοδιότητας,
αποτελεί το κανονικό (ή τακτικό) νομοθετικό όργανο κ ψηφίζει τους νόμους.
Συγκροτείται από τους βουλευτές, που αναδεικνύει ο λαός με εκλογές. Ο βουλευτής
δεν εκφράζει ποτέ μόνος του την κρατική βούληση, αλλά συμπράττει στις εργασίες
της βουλής.
Κύριες αρμοδιότητες→ Ψηφίζει νόμους κ προϋπολογισμό κράτους. Ελέγχει την
Κυβέρνηση κ διαμέσου των υπουργών όλη την εκτελεστική εξουσία.

300. Αριθμός βουλευτών κ εκλογικές περιφέρειες:

Μεγαλύτερος από 200 κ μικρότερος από 300 (αρ51§1). Νόμος→μέγιστο αριθμό, 300.
Βουλευτικές έδρες κατανέμονται σε εκλογικές περιφέρειες κ προβλέπονται πλέον κ
βουλευτές Επικρατείας (είδος έμμεσης εκλογής διότι το κόμμα επιτελεί λειτουργία
εκλέκτορα).
Εκλογικές περιφέρειες ορίζονται με νόμο.
Περιφέρεια για εκλογή βουλευτών ορίζεται ο νομός εκτός από Αττική.

2
Ο αριθμός βουλευτών κάθε εκλογικής περιφέρειας ορίζεται με προεδρικό διάταγμα,
με βάση απογραφή (αρ54§2).
Το διάταγμα αναλογισμού βουλευτικών εδρών εκδίδεται πριν από κάθε γενικές
εκλογές. Σύνταγμα παρέχει απευθείας αρμοδιότητα για την έκδοση αυτού του
κανονιστικού διατάγματος ώστε οι ρυθμίσεις του να μπορούν να ελεγχθούν δικαστικά
πριν από τις εκλογές με αίτηση ακυρώσεως.
Ο αναλογισμός των βουλευτικών εδρών γίνεται με τη μέθοδο Χάγκενμπαχ-Μπίσοφ
(χωρίς + 1) κ κατά τα μεγαλύτερα υπόλοιπα.
Το Σύνταγμα προβλέπει ότι εκλογικό σύστημα κ περιφέρειες ορίζονται με νόμο κ ότι
αυτός ισχύει από τις μεθεπόμενες εκλογές (αρ54§1).

301. Το εκλογικό σύστημα:

Είναι κ το σημερινό σύστημα ενισχυμένης αναλογικής.
Στην κατανομή εδρών συμμετέχουν συνδυασμοί κομμάτων, συνασπισμοί κομμάτων
κ ανεξαρτήτων, μεμονωμένοι υποψήφιοι που συγκεντρώνουν τουλάχιστον 3% των
έγκυρων.
Τα λευκά δεν προσμετρούνται στα έγκυρα!!! Αντισυνταγματικό.
Οι 260 (συμπεριλαμβάνονται οι 12 Επικρατείας) κατανέμονται αναλογικά στους
εκλογικούς σχηματισμούς σε επίπεδο επικράτειας κατά το σύστημα Χάγκενμπαχ-
Μπίσοφ χωρίς + 1. Οι αδιάθετες παραχωρούνται κατά τη μέθοδο των μεγαλυτέρων
υπολοίπων. Οι υπόλοιπες 40 με σχετική πλειοψηφία.

302. Το εκλογικό σύστημα δεν μπορεί να δώσει την απόλυτη πλειοψηφία των
βουλευτικών εδρών στο δεύτερο σε ψήφους κομματικό σχηματισμό.

ΙΙ. ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ
Α. ΠΟΙΟΙ ΑΝΑΔΕΙΚΝΎΟΝΤΑΙ

303. Προσόντα εκλογιμότητας: Νόμιμη ικανότητα εκλέγειν κ ηλικία άνω των 25

(αρ55§1).

304. Είδη κωλυμάτων εκλογιμότητας:

 Απόλυτο κώλυμα: Μόνο ένα→ πολιτικοί υπάλληλοι κ στρατιωτικοί που
έχουν αναλάβει υποχρέωση να παραμείνουν στην υπηρεσία για ορισμένο
χρόνο. (αρ56§4).
 Σχετικά που αίρονται με παραίτηση: Μόνο με γραπτή παραίτηση.
στρατιωτικοί δεν μπορούν να επανέλθουν στο σώμα αν παραιτηθούν σε
αντίθεση με πολιτικούς υπαλλήλους (αρ56§1). Εξαιρούνται καθηγητές ΑΕΙ.
 Τοπικά κωλύματα: Δεν αίρονται με παραίτηση. Για ορισμένους που
υπηρέτησαν έστω κ μια μέρα κατά τους τελευταίους 18 μήνες πριν από το
χρονικό σημείο που λήγει η τετραετής βουλευτική περίοδος. Δεν υπάγονται οι
βουλευτές Επικρατείας αφού δεν εκλέγονται άμεσα άρα δεν μπορούν να
επηρεάσουν (αρ56§3).

3
305. Η βουλευτική ιδιότητα αποκτάται με την ανακήρυξη, αλλά condition juris για
την άσκηση των καθηκόντων είναι η ορκωμοσία. Βουλευτής που αρνείται να
ορκισθεί δεν μπορεί να κηρυχθεί έκπτωτος, διότι δεν υπάρχει σχετική πρόβλεψη στο
Σύνταγμα, δε δικαιούται όμως βουλευτική αποζημίωση σε αντίθεση με βουλευτή που
δεν πρόλαβε να ορκισθεί πριν από διάλυση βουλής (αρ59§1).

309. Απώλεια βουλευτική ιδιότητας:

1. Θάνατος
2. Παραίτηση
3. Διάλυση Βουλής ή λήξη βουλευτικής περιόδου
4. Απόφαση Α.Ε.Δ. (είτε ακυρώνει την εκλογή είτε διαπιστώνει έκπτωση από το
αξίωμα).

310. Αναπληρωματική εκλογή:

Τις βουλευτικές έδρες που κενώνται τις καταλαμβάνουν οι αναπληρωματικοί του
ίδιου συνδυασμού στην ίδια περιφέρεια. Αν δεν υπάρχουν→ αναπληρωματική
εκλογή. Αν μόνο μια έδρα κενή→ σύστημα σχετικής πλειοψηφίας.

Β. ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ.

311. Σήμερα τον βουλευτή τον ελέγχει το κόμμα κ κυρίως ο αρχηγός του, που
μπορούν να αποτρέψουν την επανεκλογή του ακόμα κ κρατώντας τον στον
συνδυασμό του κόμματος.

Πως διασφαλίζεται;
312. Βουλευτικές ασυλίες:
o Ανεύθυνο: Απεριόριστο το δικαίωμα της γνώμης κ ψήφου κατά συνείδηση
(αρ60§1 κ αρ61§1). Με αυτό + «Οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Έθνος»
(αρ51§2) αποκλείεται η επιτακτική εντολή. Έχει περιορισμένο πεδίο
εφαρμογής. Ισχύει κ μετά την απώλεια της βουλευτικής ιδιότητας. Δεν ισχύει
για συκοφαντική δυσφήμηση (αλλά η διαδικασία είναι τέτοια που στην πράξη
δε θα λειτουργήσει ποτέ).
o Το ακαταδίωκτο: ΟΛΑ τα εγκλήματα! Παραμένει υπεύθυνος αλλά η ποινική
του δίωξη μπορεί να γίνει μόνο με άδεια της βουλής. Καλύπτει κ εγκλήματα
πριν την απόκτηση βουλευτικής ιδιότητας. Μπορεί να εξετασθεί ως μάρτυρας
αλλά απαγορεύεται η βίαιη προσαγωγή του. Προστατεύεται ποινικώς, όχι
αστικώς ή πειθαρχικώς έξω από τη Βουλή (αρ6§1).

316. Ασυμβίβαστα:
Τον προφυλάσσουν από εξαρτήσεις. Έχει δικαίωμα επιλογής μεταξύ του αξιώματός
του κ ορισμένων έργων ή ιδιοτήτων που μπορούν να τον θέσουν σε θέση μειονεκτική
έναντι κάποιας οικονομικής εξουσίας ή να τον κάνουν να δρα με βάση συγκεκριμένα
συμφέροντα. Πρέπει να επιλέξει σε 8 ημέρες (αρ57§1).

4
318. Βουλευτική αποζημίωση (αρ63§1).

ΙΙΙ. ΧΡΟΝΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΗΣ

Βουλευτική περίοδος: χρονικό διάστημα για το οποίο εκλέγονται οι βουλευτές.

Σύνοδος: χρονικό διάστημα κατά το οποίο μπορεί να συνεδριάζει σε ολομέλεια.
Συνεδριάσεις: συναντήσεις βουλευτών κατά τις οποίες η βουλή ασκεί τις
αρμοδιότητες της (γίνονται μόνο σε σύνοδο).

Μεταξύ περιόδων αρχή ασυνέχειας. Μεταξύ συνόδων αρχή συνέχειας.

320. Βουλευτική περίοδος: 4ετής. Τελειώνει είτε κανονικά είτε με διάλυση βουλής
(αρ53§1).

321. Είδη συνόδων:

1. Τακτικές: η βουλή έχει κάθε αρμοδιότητα, δλδ ακόμη κ να εγκρίνει τον
προϋπολογισμό του κράτους (αρ64,53§1 κ 79§1). Η ίδια η βουλή μπορεί να
διακόπτει τις εργασίες της οποτεδήποτε, αλλά η τακτική σύνοδος δε λήγει
παρά με προεδρικό διάταγμα ή έναρξη της επόμενης. Ratio της αναστολής
είναι η εκτόνωση των πολιτικών παθών.
2. Έκτακτες: προκαλεί κατά το δοκούν η εκτελεστική εξουσία με προεδρικό
διάταγμα φυσικά προσυπογραμμένο. Κάθε αρμοδιότητα εκτός από έκκριση
προϋπολογισμού (αρ40§1). Λήγει με προεδρικό διάταγμα ή έναρξη τακτικής.
3. Ειδικές: για συγκεκριμένες αρμοδιότητες.

IV. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ

Α. Η ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ
Κατοχυρώνεται με:
1. Κανονισμός: το Σύνταγμα θέτει τις αδρές γραμμές για την εσωτερική
οργάνωση της βουλής κ ιδρύει αρμοδιότητά της να τις συμπληρώνει με τον
Κανονισμό (αρ65§1). Αρμοδιότητα για ψήφιση ανήκει στην Ολομέλεια της
βουλής μόνο. Αποτελεί ιδιότυπο νόμο. Δημοσιεύεται με παραγγελία του
προέδρου της βουλής κ όχι του ΠτΔ. Έχει δύο μέρη, το κοινοβουλευτικό κ το
προσωπικό.
2. Προϋπολογισμός βουλής: ψηφίζεται κ εκτελείται χωρίς ανάμειξη του
υπουργού οικονομικών (αρ72§1).
3. Εκλογή προεδρείου: η εκτελεστική εξουσία δεν διορίζει το προεδρείο της
βουλής (αρ65§2-3).
4. Πειθαρχικός έλεγχος: πειθαρχική εξουσία πάνω στους βουλευτές έχει μόνον η
ίδια η βουλή ή όργανό της, που εκλέγει αυτή η ίδια (αρ65§4).

5
Β. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

327. Ολομέλεια κ σχηματισμοί βουλής:

Εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των μελών της κ της πληθώρας των καθηκόντων της,
η βουλή κατανέμει τα έργα της σε επί μέρους σχηματισμούς της. Αυτοί όμως πρέπει
να περιορίζονται στην προπαρασκευή των εργασιών της βουλής, που δεν μπορεί να
απεμπολεί τις αρμοδιότητές της. Οφείλει να τις ασκεί η ίδια, δλδ σε ολομέλεια εκτός
αν το Σύνταγμα ρητά προβλέπει ή επιτρέπει κάτι άλλο (αρ70§4).

328. Τμήμα διακοπής των εργασιών:

Κατά τη διάρκεια διακοπής εργασιών της βουλής, το νομοθετικό έργο, εκτός από τα
νομοθετήματα ασκείται από Τμήμα της (αρ71). Διακοπή όταν η Βουλή δεν είναι σε
σύνοδο ή όταν το αποφασίζει η ίδια η βουλή. Τμήμα ασκεί επίσης περιορισμένο
κοινοβουλευτικό έλεγχο με επίκαιρες ερωτήσεις.

329. Κοινοβουλευτικές επιτροπές:

Το Σύνταγμα επιβάλλει να υπάρχουν διαρκείς επιτροπές για σωστή επεξεργασία
νομοσχεδίων (αρ68§1). Ο Κανονισμός προβλέπει 6 τέτοιες επιτροπές με καταρχήν 50
μέλη η καθεμία κατανέμει την αρμοδιότητα μεταξύ τους κατά υπουργεία (αρ70§3).
Οι συνεδριάσεις τους είναι καταρχήν δημόσιες. Για μεγάλης σημασίας νομοσχέδια
μπορούν να καλούν σε ακρόαση οποιοδήποτε πρόσωπο θεωρούν χρήσιμο.

330. Κοινοβουλευτικές ομάδες:

Είναι η έκφραση του κόμματος μέσα στη βουλή. Τις προϋποθέτει το Σύνταγμα κ τις
ρυθμίζει ο Κανονισμός. Το Σύνταγμα στηρίζεται στην αριθμητική δύναμη των
ομάδων για να ορίσει τους κανόνες της δεδηλωμένης.

331. Διάσκεψη των προέδρων:

Την ημερήσια διάταξη των εργασιών της βουλής την καταρτίζει ο πρόεδρός της, αλλά
ο Κανονισμός προβλέπει κ ένα όργανο, τη διάσκεψη των προέδρων, για να συντονίζει
τις εργασίες λαμβάνοντας υπόψη τις επιτροπές κ κοινοβουλευτικές ομάδες.

Γ. Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
332. Γενικοί κανόνες:
Η βουλή συνεδριάζει δημόσια ή μυστικά (αρ66§1). Πρακτικά από κάθε συνεδρίαση.
Δεν προβλέπεται απαρτία. Για να αποφασίσει απαιτείται πλειοψηφία που όμως δεν
ελέγχεται αν δεν αμφισβητηθεί (αρ67). Προσωπική η ψήφος αλλά επιτρέπεται κ
επιστολική όταν βρίσκονται στο εξωτερικό. Ο ΠτΔ εκλέγεται με ονομαστική
ψηφοφορία (αρ32§1). Βουλευτές που είναι κ υπουργοί ψηφίζουν όπως οι άλλοι
(αρ66§2-3).

6
333. Κοινοβουλευτικός έλεγχος:
Σύνταγμα ορίζει εμπιστοσύνη κ δυσπιστία προς την Κυβέρνηση κ περιλαμβάνει
κάποιους κανόνες για τα άλλα μέσα, για τα οποία ο Κανονισμός δεν περιορίζεται από
κλειστό αριθμό. Ασκείται από Ολομέλεια της Βουλής, Τμήμα (αρ70§6).
Μέτρα κοινοβουλευτικού ελέγχου χωρίς κύρωση:
1. Ερωτήσεις.
2. Επίκαιρες ερωτήσεις.
3. Αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων.
4. Επερωτήσεις.
5. Επίκαιρες επερωτήσεις.
6. Εξεταστικές επιτροπές.

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Ι. ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

334. Τι είναι ο ΠτΔ?

Το αιρετό όργανο που βρίσκεται στη θέση του βασιλέα. Άμεσο μονοπρόσωπο όργανο
αλλά όχι ανώτατο (ή κυρίαρχο). Δρα σχηματίζοντας σύνθετο όργανο με τους
υπουργούς, αν κ υπάρχουν εξαιρέσεις. Αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των
τριών εξουσιών.
Το πολίτευμα της Ελλάδας είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία
(αρ1§1)

335. Ρυθμιστής του πολιτεύματος:

Το Σύνταγμα ορίζει τι κάνει κ τι είναι ο ΠτΔ (ρυθμιστής του πολιτεύματος) (αρ30§1).
Ο χαρακτηρισμός αυτός εμπεριέχει κανόνες δικαίου. Πρέπει να είναι:
 Υπεράνω κομμάτων κ εκάστοτε κυβερνητικής πολιτικής.
 Να παρεμβάλλεται νομικά ανάμεσα στη βουλή κ την Κυβέρνηση, ώστε να
διατηρείται η τριγωνική κοινοβουλευτική σχέση.
 Να παρεμβαίνει άτυπα ανάμεσα στην πλειοψηφία κ τη μειοψηφία.

336. Η εκλογιμότητα:
 Έλληνας πολίτης για τουλάχιστον 5 έτη.
 Να έχει από πατέρα ή μητέρα ελληνική καταγωγή, όχι ιθαγένεια.
 Να έχει συμπληρώσει τα 40 έτη.
 Να έχει τη νόμιμη ικανότητα του εκλέγειν (αρ31).
Δίνει όρκο για να αναλάβει καθήκοντα (αρ33§2). Ωστόσο δεν εξαρτάται από
θρησκευτικές πεποιθήσεις (αρ13§1)

7
337. Η θητεία:
5ετής κ αρχίζει από την ορκωμοσία (αρ30§1 κ 3).
Ο εκλεγόμενος αναλαμβάνει την επομένη της ημέρας που έληξε η θητεία του
απερχόμενου, ή από την επομένη της εκλογής του (αρ33§1).
Αν η διαδικασία δεν περατωθεί εγκαίρως ο ήδη ΠτΔ εξακολουθεί να ασκεί τα
καθήκοντά του (αρ32§6).
Σε πόλεμο παρατείνεται ως τη λήξη του, δλδ όχι προεδρική εκλογή.

338. Κωλύματα εκλογιμότητας:

Επανεκλογή επιτρέπεται μόνο μια φορά (αρ30§5).
Ο ΠτΔ που παραιτείται πριν τη λήξη της θητείας του δεν μπορεί να λάβει μέρος στην
εκλογή που επακολουθεί εξαιτίας της παραίτησής του, μπορεί όμως σε άλλη (αρ32).

339. Πώς εκλέγεται;

Τον εκλέγει η βουλή. Ονομαστική ψηφοφορία σε ειδική συνεδρίαση, που
συγκαλείται από τον προέδρου της βουλής, ένα τουλάχιστον μήνα πριν λήξει η θητεία
του ΠτΔ (αρ32§1). Αν η προεδρική θητεία λήξει πρόωρα η συνεδρίαση συγκαλείται
μέσα σε 10ημέρες (αρ32§1). Το σύνταγμα δεν προβλέπει διαδικασία υποβολής
υποψηφιοτήτων. Ο Κανονισμός ορίζει ότι η Βουλή ψηφίζει ύστερα από προτάσεις
που μπορούν να γίνουν από τις Κοινοβουλευτικές Ομάδες…Άλλες υποψηφιότητες
δεν ανακοινώνονται στη Βουλή.

1η βουλή
1η ψηφοφορία: 200/300
2η ψηφοφορία: 200/300
3η ψηφοφορία: 180/300
Διάλυση & εκλογές
2η βουλή
4η ψηφοφορία: 180/300
5η ψηφοφορία: 151/300
6η ψηφοφορία: όποιος έρθει 1ος από τους 2 της 5ης
Αν ισοψηφία στην 6η, κλήρωση

340. Η αναπλήρωση:
Περιπτώσεις:
 Απουσία στο εξωτερικό >10 ημέρες.
 Θάνατος
 Παραίτηση
 Αν κηρυχθεί έκπτωτος.
 Αν κωλύεται να ασκήσει τα καθήκοντά του.
Αναπλήρωση προσωρινά από Πρόεδρο της Βουλής, αν δεν υπάρχει βουλή ο
Πρόεδρος της τελευταίας βουλής κ αν αυτός αρνείται η Κυβέρνηση (αρ34§1).
Αδυναμία ΠτΔ να ασκήσει τα καθήκοντα του >30 ημέρες→ Συγκαλείται
υποχρεωτικά η Βουλή για να αποφασίσει με πλειοψηφία 2/5 αν συντρέχει περίπτωση
εκλογής νέου Προέδρου. Η εκλογή νέου ΠτΔ δεν μπορεί να καθυστερήσει >6 μήνες
αφότου άρχισε η αναπλήρωση (αρ34§2). Όσο διαρκεί η αναπλήρωση δεν
εφαρμόζονται οι διατάξεις για διάλυση βουλής κ για δημοψήφισμα (αρ34§1, 32§4,
44§2).

8
 ΙΙ. ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΟΥ

342. Το Σύνταγμα επιτρέπει στον ΠτΔ να δρα μόνον ως μέρος ενός σύνθετου
οργάνου. Ο Πρόεδρος εκφράζει την κρατική βούληση κ παράγει κανόνες δικαίου, με
πράξεις που λέγονται πάντα προεδρικά διατάγματα, μόνο εφόσον συμπράττει
αρμόδιος υπουργός, που μαζί με τον Πρόεδρο εκφράζει βούληση με το ίδιο
περιεχόμενο. Αν δεν προσυπογραφούν ή δε δημοσιευθούν στην Εφημερίδα της
Κυβέρνησης, δεν υπάρχουν. Τότε είναι απλά σχέδια (αρ35§1).
Ο ΠτΔ έχει το δικαίωμα να ελέγξει το διάταγμα ως προς τη νομιμότητα κ να
εκφράσει εμπιστευτικά τη γνώμη του στον υπουργό.

343. Διάγγελμα: Οι τυπικές πράξεις του Προέδρου που δεν περιέχουν κανόνες
δικαίου (αρ44§3).

344. Εξαιρέσεις από την προσυπογραφή:

Ενεργεί ως απλό όργανο.
1. Διορισμός πρωθυπουργού (αρ37§1).
2. Ανάθεση διερευνητικής εντολής (αρ37§2-3).
3. Διάλυση βουλής αν δεν την προσυπογράψει ο πρωθυπουργός (αρ32§4, 41§1),
κ προκήρυξη εκλογών μόλις λήξει η βουλευτική περίοδος αν δεν την
προσυπογράψει το υπουργικό συμβούλιο (αρ53§1).
4. Αναπομπή ψηφισμένου νομοσχεδίου ή πρότασης νόμου (αρ42).
5. Διορισμός τους προσωπικού της Προεδρίας της Δημοκρατίας.
6. Απαλλαγή από τα καθήκοντα της Κυβέρνησης που παραιτήθηκε ή από την
οποία η βουλή απέσυρε την εμπιστοσύνη της, αν δεν προσυπογράψει ο
πρωθυπουργός (αρ35§1).

ΙΙΙ. Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ

346. Πότε ευθύνεται ποινικά;

Σε αντίθεση με το βασιλέα, ο ΠτΔ είναι κατά γενικό κανόνα υπεύθυνος για τις
πράξεις του. Εξαίρεση→ Πράξεις που έχει ενεργήσει κατά την άσκηση των
καθηκόντων του ΕΚΤΟΣ από έσχατη προδοσία ή παραβίαση, με πρόθεση, του
Συντάγματος (αρ49§1). Για άσχετες πράξεις όπως όλοι οι άνθρωποι αλλά η δίωξη
αναστέλλεται εωσότου λήξει η προεδρική θητεία (αρ49§1). Σε σοβαρά εγκλήματα η
αναστολή θα οδηγήσει ηθικά τον Πρόεδρο σε παραίτηση.

348. Η πρόταση για κατηγορία κ παραπομπή του ΠτΔ σε δίκη υποβάλλεται στη
Βουλή υπογραμμένη από το 1/3 τουλάχιστον των μελών της κ γίνεται αποδεκτή με
απόφαση που λαμβάνεται με πλειοψηφία 2/3. Αν γίνει αποδεκτή παραπέμπεται στο
δικαστήριο του αρ86, δλδ στο ειδικό δικαστήριο που δικάζει τους υπουργούς.
Αναπλήρωση κ ανάληψη καθηκόντων αν εκδοθεί απαλλακτική απόφαση (αρ49§2-4).

9
 IV. ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΟΥ,
ΙΔΙΩΣ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΣΥΠΟΓΡΑΦΗ

Α. Ο ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ
Σκοπός Κυβέρνησης
Να εμφανισθεί στη βουλή
Εκλογές μετά από διάλυση βουλής →Κυβέρνηση από όλα τα κόμματα.
(αρ37§2-3, 35§2)
Καθήκοντα ΠτΔ
Αν κόμμα με απόλυτη πλειοψηφία:
→ο Π διορίζει τον αρχηγό πρωθυπουργό.
Αν κανένα κόμμα με απόλυτη πλειοψηφία:
→1η διερευνητική εντολή σε αρχηγό 1ου
κόμματος.
→2η διερευνητική εντολή σε αρχηγό 2ου
κόμματος.
→3η διερευνητική εντολή σε αρχηγό 3ου
κόμματος.
→Σύσκεψη αρχηγών:
→Κυβέρνηση που να έχει εμπιστοσύνη
βουλής.
→Κυβέρνηση υπό πρόεδρο ανώτατου
δικαστηρίου.

Β. Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

Είδος Προϋποθέσεις Ευθύνη
Με κυβερνητική πρόταση Η Κυβέρνηση έχει λάβει Προσυπογραφή
(αρ41§2) ψήφο εμπιστοσύνης. υπουργικού συμβουλίου
Με προεδρική 2 πτώσεις Κυβέρνησης κ
πρωτοβουλία (αρ41§1) σύνθεση βουλής δεν
εξασφαλίζει κυβερνητική Αν ο πρωθυπουργός
σταθερότητα. αρνείται, χωρίς
Υποχρεωτική εκ του Με εκλογή ΠτΔ προσυπογραφή
Συντάγματος
(αρ32§4 κ 37§3)

Η σύσκεψη δε δίνει Προσυπογραφή

Κυβέρνηση με Πρωθυπουργού
δεδηλωμένη

358. Χρονικό περιορισμός στη διάλυση:

Η Βουλή που εκλέχθηκε μετά τη διάλυση της προηγούμενης δεν μπορεί να διαλυθεί
πριν περάσει ένα έτος αφότου άρχισε τις εργασίες της (αρ41§4). Αποκλείεται η
διάλυση της νέας Βουλής για το ίδιο θέμα (αρ41§2).

10
Γ. Η ΑΝΑΠΟΜΠΗ ΨΗΦΙΣΜΕΝΟΥ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΥ

359. Τι προβλέπει το Σύνταγμα;

Ο ΠτΔ μπορεί χωρίς προσυπογραφή, μέσα σε 1 μήνα από την ψήφισή του, να
αναπέμψει στη βουλή νομοσχέδιο ή πρόταση νόμου που έχει ψηφισθεί από αυτή
εκθέτοντας κ τους λόγους. Τότε αυτό εισάγεται στην Ολομέλεια της Βουλής κι αν
επιψηφιστεί κ πάλι με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών…ο
ΠτΔ το εκδίδει κ το δημοσιεύει υποχρεωτικά σε 10 ημέρες από επιψήφιση (αρ42).
Αλλά ισχύει συνθήκη του πολιτεύματος κατά την οποία ο ΠτΔ δεν ασκεί ποτέ
αναπομπή. Το δικαίωμα είναι σαν να μην υπάρχει.

Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Ι. ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΤΗΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

361. Τι είναι;
Άμεσο συλλογικό όργανο, από νομική άποψη το ανώτατο όργανο της εκτελεστικής
εξουσίας μετά τον ΠτΔ. Από ουσιαστική είναι το κύριο όργανο για τη διακυβέρνηση
του κράτους, διότι ο ΠτΔ δε συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων για χάραξη πολιτικής.

362. Συγκρότηση:
Αποτελείται από το Υπουργικό Συμβούλιο που απαρτίζεται από τον Πρωθυπουργό κ
τους Υπουργούς (αρ81§1) καθώς κ τους αντιπροέδρους. Υπό ευρεία έννοια
περιλαμβάνει κ τους αναπληρωτές υπουργούς, τους υπουργούς χωρίς χαρτοφυλάκιο
(ή επικρατείας) κ του υφυπουργούς. Όταν το προβλέπει ο νόμος, οι υφυπουργοί
μπορεί να αποτελούν μέλη του υπουργικού συμβουλίου.

363. Αρμοδιότητες:
Καθορίζει κ κατευθύνει τη γενική πολιτική της χώρας, σύμφωνα με τους ορισμούς
του Συντάγματος κ των νόμων (αρ82§1). Για αυτό διαθέτει τη νομοθετική
πρωτοβουλία, όπως κ τα άλλα μέλη του νομοθετικού οργάνου (αρ73§1).

364. Πρωθυπουργός:
Χαρακτηρίζεται primus solus κ όχι primus inter partes (πρώτος μεταξύ ίσων). Τον
διορίζει ο ΠτΔ αλλά δεν μπορεί ποτέ να τον παύσει (αρ37§1). Η σύνθεση του
υπουργικού συμβουλίου είναι στην απόλυτη διακριτική του ευχέρεια. Πρέπει να
σχηματίσει Κυβέρνηση που θα ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη βουλή (αρ84§1).

365. Προσόντα κ ασυμβίβαστα: (αρ81).

366. Υπουργική αλληλεγγύη:

Όλοι οι υπουργοί είναι συλλογικώς υπεύθυνοι για τη γενική πολιτική της
Κυβέρνησης (αρ85) κ η υπουργική αλληλεγγύη του επιβάλλει να μην ασκούν ο ένας
στον άλλο δημόσια κριτική, διότι αυτό σημαίνει κριτική προς τον πρωθυπουργό.
Όποιος δεν την τηρεί κανονικά παύεται.

11
 II. Η ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

368. Τα 3 είδη ευθύνης:

Ενώ τους βουλευτές τους προστατεύει το ανεύθυνο για γνώμη κ ψήφο, οι υπουργοί
έχουν ευθύνη κοινοβουλευτική, ποινική κ αστική.

369. Η πολιτική ευθύνη έχει γίνει κοινοβουλευτική:

Η Κυβέρνηση οφείλει να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής (αρ84§1), ειδεμή
υποχρεούται να παραιτηθεί. Την παραίτηση την υποβάλλει ο πρωθυπουργός μόνος
του κ όχι το υπουργικό συμβούλιο.
Κυβέρνηση ζητά πρόταση εμπιστοσύνης από τη βουλή.
Αριθμός ζητά από βουλή πρόταση δυσπιστίας ή μομφής.
Όταν αποδοκιμάζεται οφείλει να παραιτηθεί. Αποδοκιμάζεται επίσης κι όταν η βουλή
δεν εγκρίνει τον προϋπολογισμό ή όταν η βουλή απορρίψει οποιοδήποτε νομοσχέδιο.
Επίσης όταν παύσουν να τη στηρίζουν 151 βουλευτές. Τότε, κανονικά, ο
πρωθυπουργός δεν περιμένει έκφραση δυσπιστία αλλά σπεύδει κ παραιτείται ή
προκαλεί με προεδρικό διάταγμα διάλυση βουλής κ εκλογές. Ο πρωθυπουργός δεν
έχει υποχρέωση να παραιτηθεί για ενέργειες, παραλείψεις, ή δηλώσεις του ΠτΔ.
Αρκεί να εκφράσει δημόσια τη διαφωνία του, οπότε η υπουργική ευθύνη δεν
καλύπτει τον ΠτΔ.

370. Η απαλλαγή της Κυβέρνησης από τα καθήκοντά της:

Η Κυβέρνηση δεν είναι πλέον Κυβέρνηση όταν ο ΠτΔ την απαλλάξει από τα
καθήκοντά της με προεδρικό διάταγμα (αρ35§1).

371. Η πρόταση εμπιστοσύνης:

Μέσα σε 15ημέρες από την ορκωμοσία του πρωθυπουργού, η Κυβέρνηση
υποχρεούται να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής (αρ84§1).
Μπορεί να την ζητήσει κ οποτεδήποτε άλλοτε.

372. Η πρόταση δυσπιστίας:

Η Βουλή μπορεί με απόφασή της να αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την
Κυβέρνηση ή από μέλος της. Πρόταση δυσπιστίας μπορεί να υποβληθεί μόνο μετά
την πάροδο εξαμήνου αφότου η Βουλή απέρριψε πρόταση δυσπιστίας.
Η πρόταση δυσπιστίας πρέπει να είναι υπογραμμένη από το ένα έκτο τουλάχιστον
των βουλευτών και να περιλαμβάνει σαφώς τα θέματα για τα οποία θα διεξαχθεί η
συζήτηση (δλδ 50/300). Κατ' εξαίρεση μπορεί να υποβληθεί πρόταση δυσπιστίας και
πριν από την πάροδο εξαμήνου, αν είναι υπογραμμένη από την πλειοψηφία του όλου
αριθμού των βουλευτών (δλδ 151/300) (αρ84§2-3)

373. Συζήτηση κ αναγκαία πλειοψηφία: (αρ84)

Η συζήτηση για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας αρχίζει μετά δύο ημέρες
από την υποβολή της σχετικής πρότασης, εκτός αν η Κυβέρνηση, σε περίπτωση

12
πρότασης δυσπιστίας, ζητήσει να αρχίσει αμέσως η συζήτηση, η οποία δεν μπορεί να
παραταθεί πέρα από τρεις ημέρες από την έναρξή της.
Η ψηφοφορία για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας διεξάγεται αμέσως μόλις
τελειώσει η συζήτηση, μπορεί όμως να αναβληθεί για σαράντα οκτώ ώρες, αν το
ζητήσει η Κυβέρνηση. (αρ84§4-5).
Η ψηφοφορία για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας διεξάγεται αμέσως μόλις
τελειώσει η συζήτηση, μπορεί όμως να αναβληθεί για 48 ώρες, αν το ζητήσει η
Κυβέρνηση.
Πρόταση εμπιστοσύνης δεν μπορεί να γίνει δεκτή, αν δεν εγκριθεί από την απόλυτη
πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών, η οποία όμως δεν επιτρέπεται να είναι
κατώτερη από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών (120).
Πρόταση δυσπιστίας γίνεται δεκτή, μόνο αν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία
του όλου αριθμού των βουλευτών (151/300).
Κατά την ψηφοφορία για τις πιο πάνω προτάσεις ψηφίζουν οι Υπουργοί και
Υφυπουργοί που είναι μέλη της Βουλής.

ΙΙΙ.Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ

374. Οι υπουργοί είναι ποινικά υπεύθυνοι σε αντίθεση με τους βουλευτές ωστόσο

υπόκεινται σε ειδικούς κανόνες (αρ86). Για την αστική τους ευθύνη δεν υπάρχουν
ειδικές διατάξεις.

375. Ουσιαστικές ρυθμίσεις:

Απαγορεύεται η θέσπιση ιδιώνυμων υπουργικών αδικημάτων (αρ86§1).

376. Ειδικές ρυθμίσεις:

Η εξαιρετική μεταχείριση των υπουργών είναι κυρίως δικονομική κ αφορά τα
πλημμελήματα ή κακουργήματα που αυτοί τελούν κατά την άσκηση των καθηκόντων
τους. Δεν αφορά τα πταίσματα ούτε τα πλημμελήματα ή κακουργήματα που δεν
τελέσθηκαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους (αυτά δικάζονται από αρμόδια
δικαστήρια σύμφωνα με γενικές αρχές).
Πρώτα η ίδια η βουλή κ όχι εισαγγελέας διενεργεί προκαταρκτική εξέταση κ ασκεί
την ποινική δίωξη κ ύστερα επιλαμβάνεται το Ειδικό Δικαστήριο.

377. Αν η βουλή αποφασίσει την άσκηση δίωξης, η υπόθεση περιέρχεται στην

αρμοδιότητα του Ειδικού Δικαστηρίου. Η διαδικασία προχωρεί μόνο εφόσον το θέλει
η βουλή (φαίνεται η πολιτική σημασία θεσμού).

378. Η ενδιάμεση διαδικασία:

Στα πλαίσια του Ειδικού Δικαστηρίου δικαστικό συμβούλιο κ ανακριτής, που
διεξάγει κύρια ανάκριση. Τα μέλη του κληρώνονται από τα μέλη του Αρείου Πάγου κ
του Συμβουλίου Επικρατείας. Η προδικασία λήγει με βούλευμα, παραπεμπτικό ή
απαλλακτικό.

13
379. Στο ακροατήριο:
Αν το βούλευμα είναι παραπεμπτικό, γίνεται κλήρωση για τα μέλη του Ειδικού
Δικαστηρίου πάλι από τα μέλη των ίδιων δικαστηρίων. Η διαδικασία γενικώς
διεξάγεται κατά τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας κ η απόφαση είναι αμετάκλητη.

381. παραγραφή κ αποσβεστική προθεσμία:

Τα πλημμελήματα ή κακουργήματα που τελούνται από υπουργό κατά την άσκηση
των καθηκόντων του παραγράφονται με τη συμπλήρωση 5 ετών από την ημέρα που
τελέστηκαν.
Αναστέλλεται:
1. Όσο διαρκεί η βουλευτική περίοδος, κατά τη διάρκεια της οποίας τελέστηκε η
πράξη.
2. Όσο διαρκεί η κύρια διαδικασία.
3. Όσο ισχύει η απόφαση της Ολομέλειας της Βουλής, για την αναστολή της
δίωξης, της προδικασία ή της διαδικασίας…Σε κάθε περίπτωση η παραγραφή
επέρχεται με τη συμπλήρωση 10 ετών από την τέλεση της πράξης.
Πολιτική παραγραφή ή αποσβεστική προθεσμία→ Το αξιόποινο των ίδιων πράξεων
εξαλείφεται με το πέρας της 2ης τακτικής συνόδου της βουλευτικής περιόδου που
αρχίζει μετά την τέλεση της αξιόποινης πράξης, εάν ως τότε η Βουλή δεν έχει
αποφασίσει να ασκήσει ποινική δίωξη.

382. Ειδική επιτροπή:

Αν για οποιονδήποτε άλλο λόγο, στον οποίο περιλαμβάνεται και η παραγραφή, δεν
περατωθεί η διαδικασία που αφορά δίωξη κατά προσώπου που είναι ή διετέλεσε
μέλος της Κυβέρνησης ή Υφυπουργός, η Βουλή μπορεί, ύστερα από αίτηση του ίδιου
ή των κληρονόμων του, να συστήσει ειδική επιτροπή στην οποία μπορούν να
μετέχουν και ανώτατοι δικαστικοί λειτουργοί για τον έλεγχο της κατηγορίας
(αρ86§5). Έχει ηθική σημασία.

383. Η χάρη σε υπουργό:

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μόνο με τη συγκατάθεση της Βουλής έχει το δικαίωμα
να απονέμει χάρη σε Υπουργό που καταδικάστηκε κατά το άρθρο 86 (αρ47§2).

ΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ
Ι. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥΣ

384. Τι είναι τα δικαστήρια;

Τα άμεσα κ απλά όργανα του κράτους που είναι αρμόδια για την απονομή
δικαιοσύνης κ συγκροτούνται από τακτικούς δικαστές που απολαμβάνουν
λειτουργική κ προσωπική ανεξαρτησία (αρ87§1).
Απονομή δικαιοσύνης: η επίλυση των διαφορών με δύναμη δεδικασμένου κ ο
ποινικός κολασμός.
Δικαστική λειτουργία: αρμοδιότητα δικαστηρίων είναι η θέσπιση εξατομικευμένων
κανόνων δικαίου με την έκδοση δικαστικών αποφάσεων.

14
385. Εξαιρέσεις:
Σύνταγμα ή νόμος τους αναθέτουν κ ορισμένες αρμοδιότητες εκτός από την απονομή
δικαιοσύνης (αρ94§2 κ 4). Υπάρχουν κ λίγες εξαιρέσεις όπου η δικαιοσύνη δεν
απονέμεται από τα δικαστήρια (πχ. βουλή ποινική δίωξη κατά υπουργών κ ΠτΔ,
άδεια για δίωξη βουλευτή…(αρ61§2).
5 περιπτώσεις που μετέχουν στη συγκρότηση δικαστηρίων κ μη τακτικοί δικαστές:
Ένορκοι, καθηγητές κ δικηγόροι στο ΑΕΔ, μάχιμοι αξιωματικοί στα στρατοδικεία,
δικαστήριο λειών (μη τακτικοί από τη διοίκηση).

386. Διακρίσεις:
Τακτικά→ (ή γενική δικαιοδοσίας). Προβλέπονται από πάγιες διατάξεις (ή διαρκούς
ισχύος) κ έχουν αρμοδιότητα να δικάζουν όλες τις διαφορές κ όλες τις αξιόποινες
πράξεις, εκτός από όσες το Σύνταγμα αναθέτει σε ειδικά δικαστήρια.
Κλάδοι (με κριτήριο τη δικαιοδοσία τους σε υποθέσεις ορισμένης κατηγορίας):
Πολιτικά→ ειρηνοδικεία, πρωτοδικεία, εφετεία, Άρειος Πάγος.
Ποινικά→ πταισματοδικεία, πλημμελειοδικεία, εφετεία, μεικτά ορκωτά, Άρ. Πάγος.
Διοικητικά→ διοικητικά πρωτοδικεία, διοικητικά εφετεία, Συμβούλιο Επικρατείας.
Ειδικά→ Μόνο για ορισμένες υποθέσεις. Το Σύνταγμα αναφέρει περιοριστικώς τα
ειδικά δικαστήρια κ ο κοινός νομοθέτης δεν μπορεί να ιδρύσει άλλα (αρ94§1 κ 96§1):
Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο, Ελεγκτικό Συνέδριο, Ειδικό Δικαστήριο ευθύνης
υπουργών κ Προέδρου Δημοκρατίας, το Δικαστήριο Αγωγών Κακοδικίας κ
«Μισθοδικείο», τα δικαστήρια ανηλίκων, τα διαρκή στρατοδικεία, ναυτοδικεία,
αεροδικεία κ τα δικαστήρια λειών (αρ 100,98,86,96).
Έκτακτα→ Δικαστήρια που συγκροτούνται εκ των υστέρων για να δικάσουν
ορισμένο πρόσωπο ή ορισμένη υπόθεση. Το Σύνταγμα το απαγορεύει.
Εξαιρετικά→ Δικαστήρια που μπορεί να συσταθούν όταν εφαρμόζεται ο νόμος περί
καταστάσεως πολιορκίας.

387. Το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο:

Συγκρότηση (αρ100§2). Αρμοδιότητες:
1. Εκδίκαση ενστάσεων κατά του κύρους των βουλευτικών εκλογών
(νομολογιακά επέκταση κ στις ευρωεκλογές).
2. Έλεγχος του κύρους κ των αποτελεσμάτων δημοψηφίσματος.
3. Η κρίση για τα ασυμβίβαστα ή την έκπτωση βουλευτή (κ ευρωβουλευτή).
4. Η άρση των συγκρούσεων μεταξύ των δικαστηρίων κ των διοικητικών αρχών
ή μεταξύ του Συμβουλίου Επικρατείας κ των τακτικών διοικητικών
δικαστηρίων αφενός κ των αστικών κ ποινικών δικαστηρίων αφετέρου, ή,
τέλος, μεταξύ του Ελεγκτικού Συνεδρίου κ των λοιπών δικαστηρίων.
5. Η άρση της αμφισβήτησης για την ουσιαστική αντισυνταγματικότητα ή την
έννοια διατάξεων τυπικού νόμου, αν εκδόθηκα για αυτές αντίθετες αποφάσεις
του Συμβουλίου Επικρατείας, του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού
Συνεδρίου.
6. Η άρση της αμφισβήτησης για το χαρακτηρισμό κανόνων του διεθνούς
δικαίου ως γενικά παραδεδεγμένων.

15
 ΙΙ. Η ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

388. Τακτικοί δικαστές: Οι λειτουργοί που κατ’επάγγελμα απονέμουν δικαιοσύνη.

Διορίζονται με διαδικασία που προβλέπει το Σύνταγμα (αρ88§1 γενικά για
δικαστικούς λειτουργούς) κ απολαμβάνουν λειτουργική κ προσωπική ανεξαρτησία,
ώστε να επιτελούν τα δικαιοδοτικά τους καθήκοντα εφαρμόζοντας τους κανόνες
δικαίου αποκλειστικά με δική τους ανεπηρέαστη κρίση κ γνώμονα τη συνείδηση
τους.

389. Η λειτουργική ανεξαρτησία:

Η ανεξαρτησία από τις 2 άλλες εξουσίες, νομοθετική κ εκτελεστική. Έλεγχος
συνταγματικότητας νόμων (αρ93§4). Συνέπεια της ανεξαρτησίας από τη νομοθετική
είναι ότι αποκλείεται ανάμειξη της νομοθετικής στα καθήκοντα της δικαστικής.
Καταρχήν αποκλείεται η εξαφάνιση των δικαστικών αποφάσεων κ η κατάργηση των
εκκρεμών δικών με νομοθετικές πράξεις.
Η ανεξαρτησία από την εκτελεστική εξουσία αποκλείει κάθε ιεραρχικό έλεγχο,
προληπτικό ή κατασταλτικό, διοικητικού οργάνου πάνω στους δικαστές κατά την
άσκηση των δικαιοδοτικών τους καθηκόντων κ στα δικαστήρια ως δικαιοδοτικά
όργανα.
Επιθεώρηση των τακτικών δικαστών από δικαστές ανώτερου βαθμού καθώς κ από
Εισαγγελέα Αρ. Πάγου (αρ87§3), ποτέ από διοικητικά όργανα. Οι δικαστικές
αποφάσεις δεν υπόκεινται στην έγκριση κανενός διοικητικού οργάνου.
Όλα τα δικαστήρια κ οι δικαστικοί λειτουργοί είναι ανεξάρτητοι κ από τα ανώτερα
δικαστήρια κ δικαστές (αρ87§2).

390. Η προσωπική ανεξαρτησία:

Ισοβιότητα→ βάση της προσωπική ανεξαρτησίας. Ο δικαστικός λειτουργός
μισθοδοτείται ακόμη κ στην απίθανη περίπτωση που καταργηθεί η θέση του.
Την υπηρεσιακή κατάσταση των δικαστικών λειτουργών την κρίνουν δικαστήρια ή
συλλογικά όργανα που συγκροτούν δικαστικοί λειτουργοί (ανώτατα δικαστικά
συμβούλια κ πειθαρχικά συμβούλια, που χαρακτηρίζονται δικαστικές αρχές ή όργανα
κ ανήκουν στη δικαστική εξουσία). Διορισμός, παύση, σταδιοδρομία (αρ88§4, 90).
Οι εγγυήσεις που καλύπτουν την πειθαρχική εξουσία στους δικαστικούς λειτουργούς
είναι παρόμοιες με τις εγγυήσεις για την υπηρεσιακή τους εξέλιξη. Ασυμβίβαστα για
δικαστικούς λειτουργούς (αρ89).

391. Η φαλκίδευσή της:

1. . Η εγγύηση του ανώτατου δικαστικού συμβουλίου δεν ισχύει για την
προαγωγή στις 34 σήμερα θέσεις της ηγεσίας της δικαιοσύνης. Αυτές γίνονται
με προεδρικό διάταγμα από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου. Οι
αποφάσεις ή πράξεις για την υπηρεσιακή εξέλιξη των δικαστικών λειτουργών,
καθώς κ οι πειθαρχικές αποφάσεις που τους αφορούν δεν προσβάλλονται από
το Συμβούλιο Επικρατείας (αρ90§6,91§4).
2. Όριο ηλικίας συνταξιοδότησης→ ισόβιοι ανώτατοι 67 ετών, υπόλοιποι 65.

16
 3. Αποδοχές ανάλογες με το λειτούργημά τους (αρ88§2).
4. Μπορούν να εκλέγονται μέλη του διδακτικού προσωπικού ΑΕΙ, γεγονός που
μπορεί να οδηγήσει σε εξαρτήσεις.

392. Οι εγγυήσεις για τα άτομα:

1. Συμμετοχή λαϊκού στοιχείου στη συγκρότηση ορισμένων δικαστηρίων
(αρ97§1).
2. Δημοσιότητα συνεδριάσεων δικαστηρίων (αρ93§2).
3. Αιτιολογημένο των δικαστικών αποφάσεων (αρ93§3).
4. Δικαίωμα παροχής έννομης προστασίας (αρ20§1).

ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟΥ
Ι. Η ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ

397. Τα επίπεδα της πυραμίδας των κανόνων δικαίου είναι κ των άνω προς τα κάτω τα
εξής:
1. Ευρωπαϊκό δίκαιο.
2. Σύνταγμα.
3. Γενικώς παραδεδεγμένοι κανόνες διεθνούς δικαίου κ διεθνείς συμβάσεις.
4. Εφάπαξ νόμοι (άρ107).
5. Νομοθετικές πράξεις (νόμοι κ πράξεις νομοθετικού περιεχομένου).
6. Κανονιστικές πράξεις εκ του Συντάγματος (αρ54§2 κ 83).
7. Εφάπαξ κανονιστικά διατάγματα.
8. Κανονιστικά διατάγματα με νομοθετική εξουσιοδότηση (αρ43§2 κ 4).
9. Κανονιστικές πράξεις άλλων οργάνων διοίκησης με νομοθετική
εξουσιοδότηση (αρ43§2).
10. Εκτελεστικά κανονιστικά διατάγματα (αρ43§1).

ΙΙ. ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

398. Πρωτογενές→ Κανόνες ιδρυτικών συνθηκών των τριών Κοινοτήτων, όπως

ισχύουν μετά τη συνθήκη της Νίκαιας.
Παράγωγο→ (ή δευτερογενές) περιλαμβάνει του κανόνες τους οποίους παράγουν τα
ευρωπαϊκά όργανα σύμφωνα με το πρωτογενές.
Πηγές του παράγωγου είναι οι κανονισμοί, οι οδηγίες κ οι αποφάσεις.
Και οι 3 θεσπίζονται από το Συμβούλιο (είτε μόνο του είτε μαζί με το Κοινοβούλιο) κ
από την Επιτροπή, εφόσον το Συμβούλιο δεν κρατεί για τον εαυτό του τη σχετική
εκτελεστική αρμοδιότητα. Οι κανονισμοί είναι άμεσης εφαρμογής στα κράτη μέλη κ
δεν χρειάζονται ενσωμάτωση. Οι οδηγίες δεσμεύουν κάθε κράτος μέλος όσον αφορά
τα αποτελέσματα που πρέπει να επιτευχθούν, αλλά αφήνουν σε κάθε κράτος μέλος
την αρμοδιότητα να επιλέξει το νομικό ένδυμα. Οι αποφάσεις έχουν ατομικό ή
κανονιστικό χαρακτήρα κ άμεση εφαρμογή.

17
399. Η ισχύς του: Γενικά, η ελληνική έννομη τάξη περιλαμβάνει ως μέρος της το
ευρωπαϊκό δίκαιο. Ορισμένοι απρόσωποι κανόνες του πρωτογενούς δικαίου έχουν
άμεση εφαρμογή κ παρέχουν δικαιώματα στα άτομα. Το ίδιο συμβαίνει κ με τις
διατάξεις του παράγωγου δικαίου, με τις αναγκαίες βέβαια διαφοροποιήσεις.

400. Η υπεροχή του: Οι κανόνες του ευρωπαϊκού δικαίου είναι ανώτεροι από όλους
τους κανόνες του εθνικού δικαίου.

ΙΙΙ. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

Α. ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΗΥΞΗΜΕΝΗΣ ΤΥΠΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ

401. Διάταξη→ Περιορισμένο μέρος του συνταγματικού κειμένου με αυτοτελές

νόημα κ δεν ταυτίζεται κατ’ανάγκη με το άρθρο, την παράγραφο ή το εδάφιο. Μπορεί
ένα άρθρο ή εδάφιο να έχει μία ή περισσότερες διατάξεις, όπως μπορεί περισσότερα
να έχουν διατάξεις για το ίδιο θέμα.

402. Συντακτικές πράξεις→ Οι πράξεις με τις οποίες η εκτελεστική εξουσία θέτει

κανόνες δικαίου με τυπική ισχύ ίση με του Συντάγματος. Τις υπογράφει ο αρχηγός
του κράτους με προσυπογραφή του υπουργικού συμβουλίου ή μόνο το υπουργικό
συμβούλιο. Εκδίδονται σε ανώμαλες περιόδους ή κατά de facto Κυβερνήσεις. Κάθε
Σύνταγμα αποκλείει την έκδοσή τους.
Ψηφίσματα→ Πράξεις συντακτικών ή αναθεωρητικών βουλών με τις οποίες αυτές οι
βουλές ασκούν τη συντακτική ή αναθεωρητική τους αρμοδιότητα. Έχουν τυπική ισχύ
ίση με του Συντάγματος. Υπό το ισχύον Σύνταγμα ψηφίσματα μπορούν να εκδώσουν
μόνον αναθεωρητικές βουλές κ μόνον εφόσον έχουν αναθεωρητική αρμοδιότητα, δλδ
εφόσον τους το επιτρέπουν οι ουσιαστικές κ διαδικαστικές προϋποθέσεις για την
αναθεώρηση του Συντάγματος.

403. Ερμηνευτικές δηλώσεις→ Στο παρελθόν η προσθήκη τους σε άρθρα του

Συντάγματος ήταν ένας ντροπαλός τρόπος για την άσκηση συντακτικής εξουσίας. Οι
ερμηνευτικές δηλώσεις έχουν ακριβώς την ίδια τυπική ισχύ με τις παραγράφους των
άρθρων. Είναι παράγραφοι με άλλο όνομα κ εξηγούνται πλέον από τη δύναμη της
αδράνειας.

405. Εκκλησιαστικά κείμενα: Το Σύνταγμα αναγνωρίζει ηυξημένη τυπική ισχύ σε

ορισμένα κείμενα της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

406. Εφάπαξ νόμοι→ όταν το Σύνταγμα προβλέπει την έκδοση εφάπαξ νόμου
(αρ107), ο συντακτικός νομοθέτης αναθέτει αρμοδιότητα στον κοινό νομοθέτη, που
όμως μπορεί να την ασκήσει μόνο μια φορά. Έχουν ηυξημένη τυπική ισχύ κ δεν
καταργούνται ούτε τροποποιούνται με νεότερο κοινό νόμο. Για κάτι τέτοιο χρειάζεται
προηγουμένως αναθεώρηση της συνταγματικής διάταξης που τους προβλέπει. Είναι
νόμοι κ πρέπει να είναι σε αρμονία με τους ανώτερους κανόνες δικαίου.

18
Β. Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ

407. Δεν υπόκεινται σε αναθεώρηση αφενός οι διατάξεις που καθορίζουν τη βάση κ

τη μορφή του πολιτεύματος κ αφετέρου οι διατάξεις για την αξία του ανθρώπου, την
ισότητα ενώπιον του νόμου, το ότι καταρχήν μόνο Έλληνες πολίτες είναι δεκτοί σε
όλες τις δημόσιες λειτουργίες, την απαγόρευση των τίτλων ευγένειας, το δικαίωμα
στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, την προσωπική ελευθερία, τη
θρησκευτική ελευθερία κ τον χωρισμό των εξουσιών.
Οι διατάξεις που αναφέρονται με το άρθρο τους δεν αναθεωρούνται, αλλά η
διατύπωση τους μπορεί να τροποποιηθεί, αρκεί να διασώζεται το ουσιώδες
ρυθμιστικό τους περιεχόμενο.

408. Χρονικό περιορισμός: Δεν επιτρέπεται αναθεώρηση Συντάγματος πριν περάσει

πενταετία από την περάτωση της προηγούμενης (αρ110§6). Μπορεί να αρχίσει πριν
αρκεί να τελειώσει μετά.

409. Η διαδικασία: Αρμόδιο όργανο είναι η βουλή μόνη. Από τη διαδικασία

αποκλείεται κάθε όργανο εκτελεστικής εξουσίας.
2 φάσεις στις οποίες παρεμβάλλονται εκλογές, ώστε ο λαός να κρίνει με την ψήφο
του τις θέσεις των υποψηφίων κ των κομμάτων για αναθεώρηση. Στην 1η φάση η
βουλή διαπιστώνει την ανάγκη αναθεώρησης. Μετά τις εκλογές η επόμενη βουλή
(αναθεωρητική) αποφασίζει σχετικά με τις αναθεωρητικές διατάξεις. (αρ110, 119).

410. Το εύρος της αρμοδιότητας της αναθεωρητικής βουλής: οι προς αναθεώρηση

συνταγματικές διατάξεις προσδιορίζονται μόνο αριθμητικά χωρίς οποιοδήποτε
λεκτικό περιορισμό. Μόνο με λεκτικό περιορισμό μπορεί η προηγούμενη βουλή να
περιορίσει την αρμοδιότητα της αναθεωρητικής.

Γ. ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

411. Δικαστικός έλεγχος συνταγματικότητας νόμων: (αρ93§4). Όλα τα δικαστήρια

(διάχυτος έλεγχος κ όχι συγκεντρωτικός) εξετάζουν αυτεπαγγέλτως τη
συνταγματικότητα των νομοθετικών πράξεων που πρέπει να εφαρμόσουν στη
συγκεκριμένη περίπτωση (συγκεκριμένος έλεγχος κ όχι αφηρημένος) κ δεν
εφαρμόζουν όσες θεωρούν αντισυνταγματικές, χωρίς όμως να τις καταργούν
(παρεμπίπτων έλεγχος κ όχι ad hoc). Έρευνα αφορά αφενός το αν τις νομοθετικές
πράξεις τις έχουν εκδώσει τα αρμόδια όργανα που ορίζει το Σύνταγμα (εξωτερικά
τυπικά στοιχεία νόμου) κ αφετέρου αν οι κανόνες των νομοθετικών πράξεων δεν
είναι αντίθετοι με τους αντίστοιχους συνταγματικούς (ουσιαστική
συνταγματικότητα).

413. Και η συνταγματική αναθεώρηση ελέγχεται δικαστικά (αρ87§2). Ο έλεγχος της

ουσιαστικής συνταγματικότητας αφορά το αν οι νέες διατάξεις ανήκουν στο

19
ρυθμιστικό πεδίο των συνταγματικών διατάξεων που δεν υπόκεινται σε αναθεώρηση.
Τέτοιες δεν είναι μόνον όσες αναφέρει το άρθρο110§1 αλλά κ όλες όσες κάθε φορά
δεν κηρύσσει αναθεωρητέες η 1η βουλή.

IV. ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

414. Ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ των κρατών κ μόνο κατ’εξαίρεση, κ τις τελευταίες
δεκαετίες, αναγνωρίζει το άτομο ως υποκείμενο του. Οι εθιμικοί του κανόνες
δεσμεύουν όλα τα κράτη, ενώ οι κανόνες των διεθνών συμβάσεων μόνο τα
συμβαλλόμενα.

415. Η συνταγματική ρύθμιση:

Με το αρ28 το Σύνταγμα εντάσσει το διεθνές δίκαιο στην έννομη τάξη κ έχει
επιτρέψει την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας χωρίς συνταγματική αναθεώρηση. Οι
διεθνώς παραδεδεγμένοι κανόνες δικαίου, δλδ το εθιμικό διεθνές δίκαιο, αποτελούν
μέρος της έννομης τάξης χωρίς να απαιτείται πράξη για την ενσωμάτωση τους. Οι
συμβατικοί όμως κανόνες πρέπει να κυρωθούν με νόμο κ να επικυρωθούν κατά το
διεθνές δίκαιο.
Όλοι αυτοί οι κανόνες υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμων. Δλδ, το
Σύνταγμα ιδρύει μια βαθμίδα κανόνων δικαίου ανάμεσα στους δικούς του κ τους
κανόνες των τυπικών νόμων.

416. Αφανής συνταγματική αναθεώρηση:

Στο μέτρο που μπορεί να αναγνωρισθούν με συνθήκη ή συμφωνία σε όργανα διεθνών
οργανισμών αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα (αρ28§2)
καθιερώνεται ειδική διαδικασία για την αναθεώρηση του Συντάγματος. Αυτή ισχύει
παράλληλα με τη διαδικασία του αρ110, είναι απλούστερη κ δε θίγει το συνταγματικό
κείμενο. Την αναθεώρηση επεξεργάζεται 1 βουλή. Απαιτείται πλειοψηφία 180/300
βουλευτών.

V. ΟΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ

Α. ΟΙ ΝΟΜΟΙ

417. Ενώ η εκτελεστική κ η δικαστική εξουσία έχουν αρμοδιότητες που

προβλέπονται ειδικά (αρ50 κ 94επ), η νομοθετική απολαμβάνει το τεκμήριο της
αρμοδιότητας. Η λαϊκή κυριαρχία κ το αντιπροσωπευτικό σύστημα επιβάλλουν τα
όργανα της νομοθετικής εξουσίας να είναι αρμόδια να θεσπίζουν κανόνες δικαίου
καταρχήν με οποιοδήποτε περιεχόμενο.
Νομοθετική εξουσία→ Η ομάδα των κρατικών οργάνων με το τεκμήριο της
αρμοδιότητας.
Το Σύνταγμα ιδρύει δύο νομοθετικά όργανα:
1. Κανονικό→ η Βουλή κ οι πράξεις του λέγονται νόμοι.

20
 2. Εξαιρετικό→ σύνθετο, ΠτΔ κ υπουργικό συμβούλιο, δρα υπό προϋποθέσεις κ
εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου (αρ44§1, 48§5). Ως νομοθετικές
πράξεις νοούνται οι νόμοι κ οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου.

418. Τυπικός νόμος→ η πράξη που ψηφίζει η βουλή σύμφωνα με την συνταγματική
διαδικασία κ εκδίδει κ δημοσιεύει ο ΠτΔ.
Όλοι οι τυπικοί έχουν την ίδια τυπική ισχύ ασχέτως με τον σχηματισμό της βουλής που
τους ψηφίζει κ τη διαδικασία που ακολουθείται. Εξαιρούνται οι εφάπαξ νόμοι.
Ουσιαστικός νόμος→ οποιοσδήποτε κανόνας δικαίου που έχει εγκύρως παραχθεί
μονομερώς σύμφωνα με την έννομη τάξη.

419. Τακτική νομοθετική διαδικασία: 3 στάδια:

 Νομοθετική πρωτοβουλία→ η αρμοδιότητα για την υποβολή στη βουλή
σχεδίων ή προτάσεων νόμου (αρ73§1). Κείμενα από βουλευτές→ προτάσεις,
από υπουργούς→ σχέδια νόμου. Σχεδόν όλοι οι νόμοι προέρχονται από
νομοσχέδια. Σχέδια κ προτάσεις συνοδεύονται από εκθέσεις για να
ενημερωθούν οι βουλευτές. Υπογράφονται από αυτόν που ασκεί τη
νομοθετική πρωτοβουλία.
 Επεξεργασία, συζήτηση κ ψήφιση στη βουλή (ή σε σχηματισμό της)→ 3
τουλάχιστον ημέρες πριν αρχίσει η συζήτηση, οι βουλευτές κ υπουργοί
μπορούν να καταθέτουν τροπολογίες. Για τις τροπολογίες ισχύουν ίδιοι
κανόνες με νομοθετική πρωτοβουλία. Νομοσχέδια κ προτάσεις νόμων
παραπέμπονται από τον Πρόεδρο της Βουλής για επεξεργασία κ εξέταση στην
αρμόδια διαρκή επιτροπή ή στην ειδική, για αυτό το σκοπό, επιτροπή. Η
επιτροπή συντάσσει κ υποβάλλει προς τη Βουλή έκθεση. Μετά ο πρόεδρος
της βουλής εγγράφει το σχέδιο ή την πρόταση στην ημερήσια διάταξη της
Ολομέλειας της βουής (αρ70§1). Αν η βουλή δεν είναι σε σύνοδο,
επιλαμβάνεται το Τμήμα διακοπής των εργασιών. Για κάποια θέματα
αρμοδιότητα μόνο η Ολομέλεια (αρ72§2). Συζητιέται μόνο μια φορά
(αρ74§2). Στη συνέχεια μιλούν οι εισηγητές πλειοψηφίας κ μειοψηφίας, οι
τυχόν ειδικοί αγορητές των κοινοβουλευτικών ομάδων κ τέλος οι βουλευτές
που έχουν εγγραφεί στον κατάλογο των ομιλιτών (αρ95§2). Η ψήφιση
αναβάλλεται για 24 ώρες.
Νομοσχέδιο ή σχέδιο νόμου που ψηφίσθηκε σε επιτροπή εισάγεται στην
Ολομέλεια σε μια συνεδρίαση κ συζητείται κ ψηφίζεται ενιαία. Στην
Ολομέλεια επιτρέπονται νέες τροπολογίες. Αν γίνουν δεκτές, εδώ ειδικώς δεν
αναβάλλεται η ψήφιση στο σύνολο (αρ76§3).
Ταχείες διαδικασίες: δυνατότητα να ψηφίσουν επιτροπές. Οργανωμένη
συζήτηση. Συνοπτικές νομοθετικές διαδικασίες κ ψήφιση χωρίς ή με
περιορισμένη συζήτηση.
Ψήφιση: Η βουλή δεν μπορεί να ψηφίσει χωρίς την απόλυτη πλειοψηφία των
παρόντων μελών, που πρέπει >1/4 βουλευτών. Σε ισοψηφία επαναλαμβάνεται
κ σε νέα ισοψηφία απορρίπτεται.
 Τελείωση του νόμου (έκδοση κ δημοσίευση) από τον ΠτΔ.

21
425. Εκτελεστικοί νόμοι→ επειδή το Σύνταγμα παρέχει μόνο το σκελετό των
ρυθμίσεων, παραπέμπει συχνά για λεπτομέρειες σε «τυπικούς» νόμους ή η εφαρμογή
του τους απαιτεί. Συνήθως χαρακτηρίζονται εκτελεστικοί. Θεωρείται ότι εκτελούν
επιταγές του.
Εκτελεστικοί είναι κ όλοι οι οργανικοί νόμοι. Επιπλέον αυτοί ρυθμίζουν κ τη
συγκρότηση των άμεσων οργάνων του κράτους ή την οργάνωση της λειτουργίας
συνταγματικών θεσμών.

Β. ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ

428. Το αποφασιστικό κ νομοθετικό: Αυτό το πάντοτε προαιρετικό δημοψήφισμα

αποτελεί εμβόλιμη φάση στη νομοθετική διαδικασία κ προϋποθέτει ψηφισμένο
νομοσχέδιο. Άρα αποκλείονται οι προτάσεις νόμου κ οι προτάσεις για αναθεώρηση
του Συντάγματος. Το ψηφισμένο νομοσχέδιο πρέπει να ρυθμίζει «σοβαρό κοινωνικό
ζήτημα, εκτός από τα δημοσιονομικά».
Ύστερα από συζήτηση η πρόταση εγκρίνεται με ηυξημένη πλειοψηφία 3/5 συνόλου
βουλευτών (180/300). Απόφαση βουλής πρέπει να περιέχει με σαφήνεια το ερώτημα.
Δημοσιεύεται με παραγγελία του προέδρου της βουλής στην Εφημερίδα της
Κυβέρνησης. Από την πρόταση των βουλευτών αναστέλλεται η αρμοδιότητα του
ΠτΔ να εκδώσει τον νόμο. Ο Πρόεδρος την ανακτά αφού η βουλή απορρίψει την
πρόταση για δημοψήφισμα ή αφότου το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος γίνει
οριστικό. Δεν νοείται ο ΠτΔ να αναπέμψει στη βουλή νομοσχέδιο εγκεκριμένο από το
κυρίαρχο όργανο. Οφείλει να το εκδώσει κ να το δημοσιεύσει, ώστε να γίνει νόμος.
Το διάταγμα με το οποίο προκηρύσσεται δημοψήφισμα για νομοσχέδιο
προσυπογράφεται από τον ΠτΔ (αρ35§3).

429. Το συμβουλευτικό: Το αποτέλεσμα της λαϊκής ψηφοφορίας πάνω στο ερώτημα

δεν παράγει κανόνες δικαίου. Αποτελεί απλή γνώμη που ο λαός απευθύνει προς τα
αρμόδια όργανα. Αυτά οφείλουν πολιτικά να τη σεβαστούν. Αντικείμενό του μπορεί
να είναι κ κάποιο «κρίσιμο εθνικό θέμα». Η διαδικασία αρχίζει με πρόταση του
υπουργικού συμβουλίου προς τη βουλή. Η πρόταση δεν μπορεί να υποβληθεί από
βουλευτές. Συζητείται στην Ολομέλεια της βουλής. Διαμορφώνεται η πρόταση με
απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών (151/300). Ούτε Σύνταγμα
ούτε νόμος ορίζει ποιος προσυπογράφει. Το ορθότερο είναι το υπουργικό συμβούλιο.
Η ετυμηγορία – κ όχι απόφαση, λαμβάνεται από τα μισά +1 των έγκυρων.

Γ. ΠΡΑΞΕΙΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ

430. Είναι οι πράξεις του δεύτερου νομοθετικού οργάνου που προβλέπεται στο
Σύνταγμα. Αυτό το εξαιρετικό νομοθετικό όργανο παράγει κανόνες δικαίου που
βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο της πυραμίδας με τους κανόνες του κανονικού
νομοθετικού οργάνου, της βουλής, εφόσον ακολουθηθεί η συνταγματική διαδικασία.
Έχουν τυπική ισχύ νόμου.

22
«Σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης ο Πρόεδρος
της Δημοκρατίας μπορεί, ύστερα από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου, να εκδίδει
πράξεις νομοθετικού περιεχομένου. Οι πράξεις αυτές υποβάλλονται στη Βουλή για
κύρωση σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 72 παράγραφος 1, μέσα σε σαράντα
ημέρες από την έκδοσή τους ή μέσα σε σαράντα ημέρες από τη σύγκληση της Βουλής σε
σύνοδο. Αν δεν υποβληθούν στη Βουλή μέσα στις προαναφερόμενες προθεσμίες ή αν
δεν εγκριθούν από αυτή μέσα σε τρεις μήνες από την υποβολή τους, παύουν να ισχύουν
στο εξής.»(αρ44§1)
Μπορούν να τροποποιηθούν ή να καταργούν κανόνες τυπικού νόμου. Οι ίδιες
μπορούν να τροποποιηθούν ή να καταργηθούν αναδρομικώς μόνο με νομοθετική
πράξη ή διοικητική πράξη ύστερα από νομοθετική εξουσιοδότηση.

VI. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ

432. Ο θεσμός:
Η κατάσταση πολιορκίας αποτελεί τη θεσμοποίηση του λεγόμενου δικαίου της
ανάγκης. Όταν μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν το κράτος κ το δημοκρατικό πολίτευμα,
γίνεται ανεκτή κάποια προσωρινή κάμψη των δημοκρατικών κανόνων, για να
συντηρηθούν το κράτος κ το πολίτευμα. Συγκεκριμένα, συγκεντρώνονται μεγάλες
αρμοδιότητες στην εκτελεστική εξουσία, κ μάλιστα στη στρατιωτική αρχή κ για να
είναι αυτό δυνατό αναστέλλονται συνταγματικές διατάξεις για κατοχύρωση ατομιών
δικαιώματων. Δημοκρατική εγγύηση για την ταχεία αποκατάσταση των κανονικών
συνταγματικών θεσμών είναι ο συνεχής έλεγχος από τη βουλή.
Εφαρμόζεται σε (αρ48§1):
1. Πόλεμο.
2. Επιστράτευση εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων.
3. Άμεσης απειλής εθνικής ασφάλειας.
4. Ένοπλο κίνημα για ανατροπή δημοκρατικού πολιτεύματος.
Η συνδρομή αυτών των προϋποθέσεων δεν ελέγχεται δικαστικά με αίτηση
ακυρώσεως, διότι η προσφυγή στα μέτρα της κατάστασης πολιορκίας με προεδρικό
διάταγμα θεωρείται κυβερνητική πράξη. Ισχύουν όμως κ τότε, η αρχή νομιμότητας κ
το δικαίωμα παροχής έννομης προστασίας από τα δικαστήρια (αρ50 κ 20§1). Αν
ληφθούν κατά παράβαση του Συντάγματος ή του νόμου που τα προβλέπουν,
ευθύνονται ποινικά ο ΠτΔ κ οι υπουργοί που τα υπογράφουν κ προσυπογράφουν.
Ίσως ευθύνεται αστικά κ το Δημόσιο.

433. Τα μέτρα:
1. Αναστέλλεται η ισχύς του συνόλου ή μέρους αρκετών συνταγματικών
διατάξεων, που προστατεύουν ατομικά δικαιώματα.
2. Τίθεται σε εφαρμογή, σε ολόκληρη την Επικράτεια ή σε τμήμα της ο νόμος
για κατάσταση πολιορκίας.
3. Συνιστώνται εξαιρετικά δικαστήρια.

23
434. Η διαδικασία:
Αρμόδιο όργανο για τα μέτρα είναι καταρχήν η βουλή κ επικουρικώς ο ΠτΔ. με
προσυπογραφή. Πρόταση Κυβέρνησης. Απόφαση βουλής με 3/5 των συνολικών
βουλευτών. Σε περίπτωση απουσίας με προεδρικό διάταγμα ύστερα από πρόταση του
Υπουργικού Συμβουλίου κ υποβάλλεται από την Κυβέρνηση στη βουλή όταν είναι
δυνατή η σύγκλησή της. Για έγκριση προεδρικού διατάγματος (151/300).
Για διάρκεια των μέτρων >15 ημέρες πρέπει να προαποφασίσει η βουλή (αρ48§3). Η
σύγκληση της βουλής σημαίνει αυτοδίκαιο σύνοδο, που είναι ειδική, διότι
προβλέπεται ρητά.

435. Πράξεις νομοθετικού περιεχομένου:

Αφότου ισχύσουν τα μέτρα κατάστασης πολιορκίας, ο ΠτΔ ύστερα από πρόταση της
Κυβέρνησης, μπορεί να εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, για να
αντιμετωπισθούν επείγουσες ανάγκες ή για να αποκατασταθεί ταχύτερα η λειτουργία
των συνταγματικών θεσμών. Οι πράξεις αυτές υποβάλλονται για κύρωση στη βουλή
κ παύουν να ισχύουν στο εξής, αν δεν υποβληθούν στη βουλή στην προθεσμία ή δεν
εγκριθούν από αυτή σε 15 ημέρες (αρ48§5). Είναι όμοιες με αυτές του αρ44§1.
Διαφέρουν μόνο στις προϋποθέσεις για την έκδοσή τους κ στις προθεσμίες για την
υποβολή κ έγκρισή τους από την Ολομέλεια της βουλής.

VII. ΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

436. Στη φύση της εκτελεστικής εξουσίας είναι η παραγωγή κανόνων δικαίου με
κανονιστικό περιεχόμενο, υπό την αρχή πάντοτε της νομιμότητας κ με τυπική ισχύ
κατώτερη από του νόμου, που ψηφίζει η βουλή. Υπό δημοκρατικό πολίτευμα,
κανόνες δικαίου με τυπική ισχύ νόμου δεν μπορούσε καταρχάς να παράγει η
εκτελεστική εξουσία. Ωστόσο οι ανάγκες οδήγησαν να επιτρέπεται στο
αντιπροσωπευτικό σώμα να αναθέτει την παραγωγή τέτοιων κανόνων στην
εκτελεστική. Αυτό πρέπει να προβλέπεται ρητά από το Σύνταγμα, που ορίζει το
νομοθετικό όργανο, κ όχι από το νομοθετικό όργανο μόνο του. Το Σύνταγμα μπορεί
να της αναθέτει την κανονιστική αρμοδιότητα απευθείας ή να επιτρέπει στο
νομοθετικό όργανο να της τη δίνει με πράξη του (νομοθετική εξουσιοδότηση).

437. Κανονιστική αρμοδιότητα από το Σύνταγμα: Προβλέπει μόνο δύο ελάσσονες

εξαιρέσεις στις οποίες η διοίκηση δρα χωρίς νόμο.
1. Τα διατάγματα αναλογισμού των βουλευτικών εδρών.
2. Ο καθορισμός των αρμοδιοτήτων των υπουργών χωρίς χαρτοφυλάκιο με
απόφαση του πρωθυπουργού κ των υφυπουργών με κοινή απόφαση του
πρωθυπουργού κ του οικείου υπουργού (αρ54§2 κ 83).

438. Τα λεγόμενα εκτελεστικά διατάγματα: όταν μια νομοθετική πράξη περιέχει

διατάξεις με κάποιες ατέλειες κ δεν προβλέπει νομοθετική εξουσιοδότηση, τότε πως
θα την εφαρμόσει η εκτελεστική εξουσία; Τότε ο ΠτΔ εκδίδει ειδικά διατάγματα που
είναι αναγκαία για την εκτέλεση των νόμων (αρ43§1). Αυτά τα διατάγματα

24
καλύπτουν τα κενά του νόμου. Περιέχουν μόνο δευτερεύοντες ή συμπληρωματικούς
κανόνες προς τις ρυθμίσεις της νομοθετικής πράξης κ όχι πρωτεύονται, δλδ δεν
μπορούν να επιβάλουν νέες υποχρεώσεις. Έχουν κατώτερη τυπική ισχύ από αυτή των
νομοθετικών πράξεων κ παύουν να ισχύουν μαζί της.

439. Νομοθετική εξουσιοδότηση: Ο θεσμός με τον οποίο το νομοθετικό όργανο

αναθέτει με πράξη του σε ορισμένο διοικητικό όργανο την αρμοδιότητα να θεσπίζει
με κανονιστικές πράξεις του πρωτεύοντες απρόσωπους κανόνες δικαίου. Οι κανόνες
αυτοί ρυθμίζουν υποχρεώσεις ή δικαιώματα των διοικουμένων. Χωρίς νομοθετική
εξουσιοδότηση, αρμοδιότητα για τη ρύθμισή τους έχει αποκλειστικά το νομοθετικό
όργανο. (2 είδη: συνήθη, με νόμο πλαίσιο αρ43§2 κ 4).

440. Συνήθης νομοθετική εξουσιοδότηση: ύστερα από πρόταση του αρμόδιου

Υπουργού επιτρέπεται η έκδοση κανονιστικών διαταγμάτων, με ειδική
εξουσιοδότηση νόμου κ μέσα στα όρια της (αρ43§2). Πρέπει να είναι ειδική κ
ορισμένη. Τη νομοθετική εξουσιοδότηση τη δίνει το νομοθετικό όργανο, τη λαμβάνει
καταρχήν ο ΠτΔ κ έχει αντικείμενο τη θέσπιση κανόνων δικαίου στο επίπεδο του
τυπικού νόμου. Δλδ. Εφόσον το επιτρέπει η εξουσιοδότηση, οι κανονιστικές
διοικητικές πράξεις μπορούν να τροποποιούν ή να καταργούν διατάξεις νομοθετικών
πράξεων. Αντικείμενο ρυθμίσεων με κανονιστικές διοικητικές πράξεις ύστερα από
νομοθετική εξουσιοδότηση μπορεί να είναι κάθε θέμα, εκτός αν το Σύνταγμα απαιτεί
«τυπικό» νόμο (αρ27 κ άλλα). Το Σύνταγμα καθιστά καταρχήν φορέα της νομοθετική
εξουσιοδότησης τον ΠτΔ, επειδή αυτός δρα με προεδρικά διατάγματα κ όλα τα
κανονιστικά διατάγματα τα επεξεργάζεται το Συμβούλιο Επικρατείας (αρ95§1). Έτσι
οι κανόνες δικαίου που παράγονται ύστερα από νομοθετική εξουσιοδότηση
υπόκεινται καταρχήν σε αυτό τον προληπτικό έλεγχο συνταγματικότητας κ
νομιμότητας. Κατ’εξαίρεση νομοθετική εξουσιοδότηση σε άλλα όργανα, των οποίων
οι πράξεις δεν υπόκεινται σε επεξεργασία από το Συμβούλιο της Επικρατείας.

441. Νομοθετική εξουσιοδότηση με νόμο-πλαίσιο: Με νόμους που ψηφίζονται από

την Ολομέλεια της Βουλής μπορεί να παρέχεται εξουσιοδότηση έκδοσης
κανονιστικών διαταγμάτων για τη ρύθμιση των θεμάτων που καθορίζονται σ' αυτούς
σε γενικό πλαίσιο. Με τους νόμους αυτούς χαράσσονται οι γενικές αρχές και οι
κατευθύνσεις της ρύθμισης που πρέπει να ακολουθηθεί και τίθενται χρονικά όρια για
τη χρήση της εξουσιοδότησης (αρ43§4).
Πρέπει να είναι κ αυτή ειδική κ ορισμένη. Διαφέρει από τη συνήθη σε 4 σημεία:
 Δεν απαιτείται μεγάλη εξειδίκευση των θεμάτων.
 Πρέπει να ψηφισθεί από την Ολομέλεια της βουλής.
 Τίθενται χρονικά όρια για τη χρήση της εξουσιοδότησης.
 Θέματα της αρμοδιότητας της Ολομέλειας της Βουλής δεν μπορεί να
αποτελέσουν αντικείμενο εξουσιοδότησης με νόμο πλαίσιο, ενώ μπορεί τη
συνήθους. (αρ43§5 κ 72§1)

25
 VIII. Η ΧΑΡΗ Κ Η ΑΜΝΗΣΤΙΑ

442. Χάρη→ Η ολική ή μερική άρση της εκτελέσεως ποινής που έχει καταγνωσθεί
από δικαστήριο (αρμοδιότητα ΠτΔ).
Αμνηστία→ Η αναδρομική εξάλειψη του αξιοποίνου για κάποια πράξη (αρμοδιοτητα
βουλής).
Και οι δύο αποτελούν τη χάρη υπό ευρεία έννοια.

443. Η χάρη:
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει το δικαίωμα, ύστερα από πρόταση του Υπουργού
Δικαιοσύνης και γνώμη συμβουλίου που συγκροτείται κατά πλειοψηφία από
δικαστές, να χαρίζει, μετατρέπει ή μετριάζει τις ποινές που επιβάλλουν τα
δικαστήρια, καθώς και να αίρει τις κάθε είδους νόμιμες συνέπειες ποινών που έχουν
επιβληθεί και εκτιθεί (αρ47§1). Δίδεται για κάθε έγκλημα κ προϋποθέτει αμετάκλητη
ποινική καταδίκη. Αποτελεί εξαίρεση του (αρ43§1). Είναι πράξη ατομική. Αίρεται
μόνο η υλική έκτιση της ποινής κ όχι μέτρα ασφαλείας. Δεν καταλαμβάνει ποινές που
έχουν εκτιθεί. Είναι ολική ή μερική ή μεταβάλλεται το είδος της ποινής. Είναι
κυβερνητική πράξη. Αποκλείεται η ανάκλησή της. Δεν την εξαφανίζει από το ποινικό
μητρώο.

444. Η αμνηστία:
Αμνηστία παρέχεται μόνο για πολιτικά εγκλήματα, με νόμο που ψηφίζεται από την
Ολομέλεια της Βουλής με πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των
βουλευτών (180/300 αρ47§3).
Είναι καταρχήν απρόσωπη κ αφορά κολάσιμες πράξεις. Το έγκλημα θεωρείται ότι δεν
υπήρξε ποτέ. Εξαφανίζει το αξιόποινο για όλους τους συμμέτοχους, δλδ αυτουργούς
κ συνεργούς. Μπορεί να δοθεί σε κατηγορίες προσώπων ή να αφαιρεθούν
κατηγορίες. Ποτέ όμως ονομαστικά γιατί αυτό αντιβαίνει προς την αρχή της
ισότητας. Δίδεται πριν ή μετά την καταδίκη αλλά ποτέ για το μέλλον. Διαγράφεται
από το ποινικό μητρώο. Καταλαμβάνει κ ποινές που έχουν εκτιθεί. Δεν αίρει
πειθαρχικές ποινές. Εξαφανίζει το αξιόποινο, όχι όμως τον άδικο χαρακτήρα των
πράξεων (δεν αίρει αστικές συνέπειες). Δεν ανακαλείται.

ΙΧ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ ΠΗΓΩΝ

445. Γενικώς, η έννομη τάξη ανέχεται τη δημιουργία συμπληρωματικών κ όχι

καταργητικών εθίμων σε διάφορες βαθμίδες της πυραμίδας.

446. γενικές αρχές δικαίου: Συμπληρωματικό χαρακτήρα κ ισχύουν όταν δεν υπάρχει
σχετικός κανόνας με την απαιτούμενη τυπική ισχύ. Δεν είναι διατυπωμένες σε
συγκεκριμένο κείμενο αλλά προκύπτουν από σύνολο κανόνων δικαίου.

447. Νομολογία: μόνο στο πεδίο διοικητικού δικαίου, δεχόμαστε ότι η νομολογία
ιδίως του Συμβουλίου Επικρατείας παράγει κανόνες δικαίου.

26