2

Health
Unang Markahan – Modyul 3:
Kamahinungdanon sa Pagkaon
(Sinugbuanong Binisaya)
Health – Ikalawang Baitang
Alternative Delivery Mode
Unang Markahan – Modyul 3: Kamahinungdanon sa Pagkaon
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.
Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa
anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: May Bernadeth R. Cuzon
Editor: Amelia F. Bulaong
Tagasuri: Jocelyn DR. Canlas, Neil Omar B. Gamos
Tagaguhit: Mary Rose G. Ga
Tagalapat: Melissa M. Santiago
Tagapamahala: Nicolas T. Capulong Librada M. Rubio
Ma. Editha R. Caparas Nestor P. Nuesca
Fatima M. Punongbayan Arneila R. Trajano
Salvador B. Lozano
Tagasalin sa Sinugbuanong Binisaya: Cleer V. Carmelotes, Agape N. Coronado
Naome M. Esmero
Tagasuri ng Sinugbuanong Binisaya na Bersyon: Kristine Ann B. Villafuerte
Jewelyn Q. Cadigal, Romeo G. Poyogao
Mary Helen M. Bocol, Junry M. Esparar

Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________

Department of Education – Region VI

Office Address: Duran Street, Iloilo City

Telefax: (033) 336-2816, (033) 509-7653
E-mail Address: region6@deped.gov.ph
 2

Health
Unang Markahan – Modyul 2:
Kamahinungdanon sa Pagkaon
(Sinugbuanong Binisaya)
Pasiuna
Alang sa tigdumala:
Malipayong pagdawat sa asignaturang Health 2 sa
Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul alang sa leksyong
Kamahinungdanon sa Pagkaon!
Kini nga modyul, gitabangan og disenyo, gipalambo ug
gituki-tuki sa mga edukador gikan sa publiko ug pribadong
institusyon aron giyahan ka, ang magtutudlong tigdumala,
aron matabangan nga makab-ot sa mga tinun-an ang
sukdanang gitakda sa Kurikulum sa K to12 samtang ilang
gidaog ug gilupig ang pangkaugalingon,
pangkatilingbanon ug pang-ekonomikong hagit sa
pagtungha.
Kini nga tabang sa pagtuon naglaum sa mga tinun-an sa
magiyahon ug gawasnong pagtuon sa mga buluhaton
sumala sa ilang katakos, kapaspason ug oras. Tumong
usab niini ang makatabang sa mga tinun-an aron
maangkon ang mga kahanas nga pang-21 siglo samtang
gitan-aw ang ilahang mga panginahanglan ug
kahimtang.
Isip dugang nga materyal sa nahaunang teksto, makita
ninyo kining kahon isip timailhan niining modyul:

Mga Talamdan alang sa Magtutudlo

Kini naglakip og mga pahimangno, mga
estratehiyang magamit sa paggiya sa
mga tinun-an.

ii
Isip tagdumala, ginalauman nga imong mahatagan og
pasiunang kaalam ang mga tinun-an kung unsaon
paggamit niining modyul. Kinahanglan usab nga
masundan ug marekord ang ilahang kalamboan samtang
gipasagdan sila nga dumalahan ang ilahang
kaugalingong pagkat-on. Gawas pa niini, ginalauman
gikan nimo nga imo pang agnihon ug giyahan ang tinun-
an samtang iyang gibuhat ang mga buluhatong anaa sa
modyul.

Para sa tinun-an:
Malipayon nga pagdawat sa Health 2 sa Alternative
Delivery Mode (ADM) Modyul para sa sa leksyong
Kamahinungdanon sa Pagkaon!
Gihimo kini nga modyul isip tubag sa imong
panginahanglan. Ang katuyuan niini nga matabangan ka
sa imong pagtuon samtang wala ka sa sulod tunghaan o
klasrum. Tumong usab niini nga mahatagan ka og
mahinungdanong kahigayonan sa pagkat-on.
Ang modyul adunay bahin o icon nga angay nimong
masabtan.

Hibalu-a Niining bahina, imong mahibaloan

ang angay nimong makat-una sa
modyul.

Tinguha-i Niining pagsulay, atong makita kon

unsa na ang imong nahibaloan
kabahin sa leksiyon sa modyul. Kung
imong nakuha ang tanang

iii
 insaktong tubag (100%) mahimo
nimong laktawan kini nga bahin.

Mubalik Kini mao ang mubong

pagbansaybansay aron ikaw
matabangan sa pagsumpay sa
leksiyon karon ug sa miagi leksiyon.

Diskubreha Niining bahina, ipaila-ila diha kanimo

ang bag-ong leksiyon sa daghang
pamaagi sama sa pag- estorya,
kanta, balak, suliran, buluhaton o
sitwasyon.

Tun-i Dinhing bahina, hatagan ka o

hamubong paghisgot kabahin sa
leksiyon. Ang katuyuan niini mao
nga matabangan ka aron
masabtan og maayo ang bag-ong
konsepto ug mga
pagbansaybansay.

Naglangkob kini sa mga buluhaton

Hanasa
alang sa paggiya ug gawasnong
pagbansaybansay aron sa paglig-
on sa imong nasabtan ug kahanas
kabahin sa leksiyon. Mahimo nimong
korehian ang imong mga tubag sa
pagbansaybansay gamit ang Yawe
sa Pagtul-id sa kataposang bahin sa
modyul.

iv
 Tanda-i Naglangkob kini sa mga pangutana
o pagtubag sa mga blangko sa
hugpulong o parapo aron masuta o
mahibaloan kon unsa ang imong
nakat-onan gumikan sa leksiyon.

Himua Naglangkob og mga buluhaton nga

makatabang kanimo aron magamit
ang bag-ong nakat-unan o kahanas
sa tinuod nga sitwasyon o realidad
sa kinabuhi.

Taksa Kini mga buluhaton nga ang

katuyoan mao ang pagsukod sa
ang-ang sa kahibalo sa nakat-
onang kompetensi.

Dugang Niining bahina, adunay ihatag

Buluhaton kanimo nga mga lain pang
buluhaton aron mapalambo ang
imong kahibalo o kahanas gumikan
sa nakat- onang leksiyon.

Sa katapusan niining modyul, imo usab nga makita ang:

Pakisayran Mao kini ang listahan sa tanang

gikuhaan sa sinulat o nag-andam
niining modyul.

Ang mosunod mga mahinungdanong pahinumdom sa

paggamit sa modyul:

v
 1. Gamita ang modyul nga adunay pag-amping. Ayaw
og sulati o markahi ang bisan asa nga bahin sa
modyul. Gamit og laing papel sa pagtubag sa mga
buluhaton.
2. Ayaw kalimot sa pagtubag ang Sulayi sa dili pa
mobalhin sa uban pang bahin niining modyul.
3. Basaha pag-ayo ang mga direksyon una tubagon
ang mga buluhaton.
4. Obserbahan ang pagkamatinud-anon sa paghimo
sa mga bulahaton ug sa pag tsek sa mga tubag.
5. Humana una ang imong gibuhat nga buluhaton sa
dili pa mobalhin sa laing buluhaton.
6. Ibalik kining modyul sa tigdumala o sa imong
magtutudlo kon nahuman na og tubag ang tanang
mga buluhaton dinhi.

Kon naglisod ka sa pagtubag sa mga buluhaton nga anaa

dinhi, ayaw kaulaw nga mangutana sa imong magtutudlo
o sa tigdumala. Pwede usab ikaw mangayo og tabang sa
imong papa o mama, o sa imong magolang nga igsuon o
kinsa man sa imong kuyog sa balay nga mas labaw og
edad kanimo. Kanunay nimong ibutang sa imong
hunahuna nga wala ka nag-inusara.

Galaom kami, nga pinaagi niining modyul, makasulay ka

sa mabulukong pagkat-on ug makakuha ka og lawom
nga pagsabot mahitungod sa mga kompetensi.

Mahimo nimo ni!

vi
Gihisgutan ang kahinungdanon sa pagkaon (H2N-Icd-7).

Panudlo: Pilia ang hustong tubag. Isulat ang tubag sa

imuhang papel.

1. Ang among mga kaunuran nagkinahanglag igong

suplay sa ____________ aron ayohon ang mga nadaot
nga bahin sa atong lawas tungod sa adlaw-adlaw nga
kalihokan.

a. lab-as nga mga utanon

b. protina

c. carbohydrates

1
2. Ang balanse nga pagkaon nagagikan sa pagpili sa
mga pagkaon nga adunay daghang hinungdanon
nga sustansya, ____________ ug mineral.

a. bitamina c. carbohydrates

b. protina

3. Ang mga lugas sama sa ____________, mais ug harina,

mao ang panguna nga gigikanan sa kusog alang sa
atong lawas.

a. keso c. isda

b. bugas

4. Ang pag-inom sa gatas ug mga produkto sa pagkaon

nga gihimo gikan niini sama sa keso ug ____________
makahatag og calcium sa atong mga bukog.

a. yogurt c. banilya

b. mantikilya

5. Ang grabe nga mga sakit sama sa sakit sa

kasingkasing, taas nga presyon sa dugo, ug kanser
mahimo’g kung ang lawas kulang sa husto nga
nutrisyon ug pagkaon sa ____________.

a. kakulang

b. balance

c. sobra kayo

2
 Aralin
Ang Kamahinungdanon sa
1 Pagkaon

Kini hinungdanon ang pagkaon sa usa ka balanse ug

balanse nga pagkaon tungod kay:

✓ Gipadayon niini ang kalig-on ug kusog sa lawas

✓ Makatabang sa pagpugong sa kasakit

✓ Gipreserbar niini ang mahait sa atong panumduman

✓ Gihimong matahum ang atong panit

✓ Nagpalambo kini sa atong pagkatulog

3
Panudlo: Basaha ang istorya ug tubaga ang mga
nagsunod nga mga pangutana.

Mobile Lebin

Si Lebin naa sa ikaduhang grado apan wala

gihapon niya mahibal-an kung giunsa ang pag-atiman sa
iyang kaugalingon ug ang labing gikabalak-an niya labi
pa ang gipili niya nga pagkaon. Dili siya ganahan sa mga
utanon, isda ug prutas. Gusto lang niya nga mokaon og
pinirito nga hotdog tungod kay giingon nga dali na kini
nga mokaon, tungod kay kanunay siya nagdali nga
gipadula ang iyang paborito nga mga dula sa mobile.
Game dinhi, dula didto. Tibuok adlaw bisan gabii nga siya
nagmata.

Gikan sa bintana sa kwarto sa Lebin, makita nimo

ang dako nga kahoy nga Katmon diin pagkabuhi a
grupo sa mga kaanyag, kinsa bungol pagbadlong sa
bata. Naa sila ang magtiayon elf, kapre, tikbalang ug
nindot nga engkanto.

4
 “Anak, nganong imong gilabay ang pinggan nga
utanon?” ang inahan ni Lebin nangutana.

“Dili ko gusto! Dili kaayo nindot! Dili ko ganahan sa

papaya!” gisinggit ni Lebin samtang hapit na niyang
isalibay ang prutas sa bintana.

“Gibuhat kini sa bata,” sulti sa tikbalang.

“Oo, naluoy ako sa iyang Inahan,” hinay nga tubag

sa engkanto.

“Kinahanglan namon nga mangita usa ka paagi

aron mahibal-an niya ang kahinungdanon sa pagkaon,”
gisugyot ni kapre.

Samtang lawom ang nahunahuna sa magtiayon

nga duwende, nagkauyon ang mga fairies sa usa ka

5
plano. Magpakita sila hangtod sa Lebin aron matudloan
siya usa ka leksyon.

“Boom! Oh! Yan! Pagdagan! Sulitsulit nga singgit ni

Lebin samtang gigakos niya ang iyang cellphone nga
hugot ug gipilit nga bug-at.

“Lebin, sumulod ka ug maulahi ka sa klase!” kalmado

nga gisulti sa iyang Inahan samtang si Lebin dalidali nga
naglakaw sa eskuylahan bisan unsa pa ang mangga ug
suman nga nangandam aron ilubong siya. Pagkahuman
sa klase, imbis nga mag-ilis sa sinina, iya dayon nga
gipunit ang iyang cellphone ug nakigdula.

Boom! Kusgan nga pagbuto iyang nadunggan ug

baga nga aso naglibut sa iyang kwarto. Hinay-hinay
nakita niya ang mga binuhat gikan sa pagdula sa iyang
mobile games.

6
 Kini adunay nabuhi sama sa mga kinaiya ug
kalihokan sa dula sa iyang obsession. Nahadlok si Lebin.
Ang mga gamit sa iyang kuwarto nanguba tungod niini
nabalaka siya nga madungog ug mahibal-an sa iyang
Mama ang nahitabo sa iyang kuwarto.

“Hunong kini! Alis!” gibaliwala siya sa mga binuhat

busa siya nakasinggit na usab. “Dili ako magdula kanimo,
sundon ko si Mama. Mokaon ako sa sustansiyadong
pagkaon nga lisod maandam alang kanako.

Pagkadungog niini, kalit sila mihunong ug mipahiyom

kaniya ug sa samang higayon miingon, “Bitaw, kana ang
husto nga butang nga kinahanglan buhaton. Sukad
karon, ayaw usba kung unsa ang kaniadto nakadaotan
nimo buhaton”.

Tungod niini, siya nakaamgo nga ang ang mga

panghitabo nahimong bunga lang sa iya fiction nga
gidala sa dili na kaayo gutom.

Sukad niadto
nangaon na niya
ang tanan
pagkaon nga
giandam sa iyang
Inahan nga
gibase sa Filipino
Food Pyramid,
nga siya natun-an
sa mga leksyon sa
eskuylahan.

7
Mga pangutana:

1. Kinsa ang panguna nga kinaiya sa istorya?

a. Debin b. Kebin c. Lebin

2. Unsa man ang iyang gusto nga buhaton?

a. pagdula paglukso sa baka
b. pagsakay og bisikleta
c. dula nga mga dula nga mobile

3. Unsa ang importanti nga leksyon nga nakat-unan ni

Lebin?
a. unahon ang pagkaon sa sustansya nga pagkaon
b. ayaw pagsinggit sa ginikanan
c. nindot nga magdula sa tibuok adlaw ug sa tibuok
gabii

4. Ngano nga hinungdanon nga gamiton ang Food

Pyramid?
a. makatabang sa pag-amuma sa lawas
b. gipahaas ang hunahuna
c. kusgan nga ngipon

5. Giunsa niya nahibal-an ang kahinungdanon nga

gidala niini sa hustong pagkaon?
a. gipatin-aw sa iyang inahan
b. sulti sa iyang classmate
c. base sa iyang fiction

8
Panudlo: Basaha ang mga tudling-pulong. Susiha (  )
ang kahon kung ang pahayag sa gihunahuna husto ug
ekis ( X ) kung kini dili sakto.

_______ 1. Hinuon wala mobati nga gigutom si Hoswe

panahon sa paniudto mao nga wala siya
mukaon.

_______ 2. Mga kalingawan sa mga bata sa Barangay

Mabolo manguha ug mopaambit sa bunga
ng Mabolo samtang nagpahuway sa likod
balay.

_______ 3. Ang inahan ni Rina nag-andam ug

Kangkong balls para sa ilang pamahaw
pero wala nagkaon kay di na man siya
gusto unsang mga utanon.

_______ 4. Panahon sa recess, si Abram dali nga

miadto canteen sa eskwelahan aron
makapalit barato ug mga pagkaon nga
sustansya.

_______ 5. Sa wala pa matulog nag-inum usa ka baso

nga gatas sa kalabaw ang anak ni Mang
Lilo.

9
Buluhaton 1

Panudlo: Ipares ang litrato sa angay nga ngalan.

1. • • puso ng Saging burger

2. • • Malunggay pandesal

3. • • Veggie kwek-kwek

4. • • Kangkong chips

5. • • Tiyesa ice cream

10
Buluhaton 2

Panudlo: Pun-a ang pagkaon sa estante sa pyramid sa

husto nga grupo sa pagkaon. Kinutlo ang tubag sa papel.

11
Panudlo: Pilia sa kahon ang husto nga pulong.

himsog sangkap hustong pagkaon

buhay makaya

Ang pagkaon ang labing hinungdanon

(1)___________________ sang atong (2)___________________
sa (3)___________________ mokigan ang atong kusog sa
(4)___________________ nga gabuhat ug mga butang, kini
ang hinungdan para makalikay sa masakit ug
makaagom sang (5)___________________ nga panglawas.

12
Panudlo: I-shade ( ) ang lingin kung ang tudling-
pulong nagapakita sa mga benepisyo sa pagkaon.

1. Ang pagkaon naghatag kabaskog ug

kusog sa lawas.

2. Ang pagkaon mao ang sukaranan nga

mahimong himsog.

3. Nagpalig-on sa among panumduman.

4. Magpahuyang sa atong resistensya.

5. Magpadayon ang hustong timbang.

6. Nagpanindot kutis.

13
Panudlo: Kompletuhon ang lista sa mga ngalan sa
pagkaon nga nahilakip sa gipahayag nga tipo.

Mga Prutas ug
Mga Butil Isda ug Karne
Utanon

1. 1. 1.

2. 2. 2.

3. 3. 3.

4. 4. 4.

5. 5. 5.

14
Tandaan:

1. Ang Filipino Food Pyramid usa ka girekomenda nga

giya sa pagpili sa tama nga mga pagkaon nga kan-on
aron makuha ang husto nga kantidad sa protina,
bitamina, mineral, ug carbohydrates nga magpabilin
nga lig-on ug himsog ang lawas.

2. Katmon - usa ka taas nga kahoy nga kasagaran

nagtubo sa kalasangan ug sa mga bukid. Kini adunay
mabaga nga mga dahon ug mga pangpang nga
mga sulab ug adunay puti nga mga bulak nga adunay
halapad nga mga petals ang bunga nabantog sa
maasim nga lami niini. Nagtubo lang kini sa kalasangan
sa Pilipinas.

3. Hinay – hinay

4. Food Pyramid - mga estante sa mga grupo sa

pagkaon.

5. Tiyesa - usa ka klase nga usisaon ug gamay nga prutas

nga ligid o oval nga porma ug adunay mga liso. Itandi
kini sa linuto nga kamote.

6. Pagsipi - kopyahon

15
 16
https://businessmirror.com.ph
https://www.multisport.ph
https://www.doh.gov.ph
www.chp.gov.hk
Edition from BCD
Most-Essential-Learning-Competencies-Matrix Latest
Hanasa Hanasa
Buluhaton 2 Buluhaton 1
Himua Tun-i Diskubreha Tinguha-i
1. shaded 1. X 1. b 1. b
2. shaded 2.  2. a 2. a
3. shaded 3. X 3. b 3. b
4. not shaded 4.  4. a 4. a
5. shaded 5. b 5. b
5. 
6. shaded
Para sa mga pangutana o komento, mosulat o motawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph * blr.lrpd@deped.gov.ph