Professional Documents
Culture Documents
देव पूजा विधि Part-18 हवन विधि PDF
देव पूजा विधि Part-18 हवन विधि PDF
sanskritbhasi.blogspot.com/2014/03/part-18.html
आधार सं क हवन
शाि तर तु पु ि टर तु य पापं रोगम्, अक याणं त रेू ितहतम तु , ि पदे चतु पदे सु शाि तभवतु , पढ़कर
यजमान के िसर पर जल िछड़क द।
1/8
वाहा।। इदं व णायािद यायािदतये न मम।।5।।
पढ़कर यथा म बारह आहुितय को दान कर ो णीपा म ु वाविश ट घृ त का े प कर। इित प च
वा णी ( ायि च सं क) होम।
तदुपरा त च दन, पु प, अ त ारा वाय यकोण म बिहरि न की पूजा कर गह होम पु र सर धान होम
कर।
नवगह होम
ू घी, च , साक य के
6 इं च (एक िव ा) ल बा अं गुिल के समान मोटा अकवन आिद सिमधाओं को दिध , दध,
साथ येक दे वताओं के िलए आठ-आठ बार आहुित दान कर।
अक- ॐ आकृ णे न रजसा व तमानो िनवे शय नमृ तं म यं च िहर यये न सिवता रथे ना दे वो याित भु वनािन
प यन् वाहा। इदं सूयाय न मम।।1।।
खिदर- ॐ अि नमूद्धा िदवः ककु पितः पृिथ याऽयम् अपाỦ रे ताỦ िस िज वित वाहा। इदं भौमाय न
मम।। 3।।
उदु बर- ॐ अ ना पिर ु तो रसं ब णा यिपब ं ◌ा पयः सोम जापितः ऋते न स यिमि दयं
िवपानỦशु म धसऽइ द ये ि दयिमदं पयोऽमृ तं मधु वाहा। इदं शु ाय न मम।।6।।
शमी- ॐ श नोदे वीरिभ टय आपो भव तु पीतये शं योरिभ व तु नः वाहा। इदं शनै चराय न मम।। 7।।
कुश- ॐकेतु ं कृ व नकेतवे पे शो म या अपे शसे समु षिद्भरजायथाः वाहा। इदं केतवे न मम।। 9।।
इित नवगह होम।।
2/8
ई वरािद यः पलाशसिमधं िम टा निमि तचवा यािदद यै ः सह (4-4)
चतु चतु ःसं याकािभराहिु तिभजु हुयात्। ॐ ÿ य बकं यजामहे सु गि ध पु ि टव नम् उवा किमव
ब धना मृ योमु ीय मामृ तात् वाहा। इदमी वराय0।। 1।। ॐ ी च ते ल मी च प यावहोरा ो पा वे
न ािण पमि वनौ या म्। इ णि नषाणामु मऽइषाणसवलोक मऽइषाण वाहा इदमु मायै।।2।। ॐ
यद दः थमं जायमानः उ समु दादुत वा पु रीषात्। ये न य प ा हिरण य बाहऽ
ू उप तु यं मिहजात ते
अ व वाहा। इदं क दाय।। 3।। ॐ िव णोरराटमिस िव णो न ो थो िव णोः यूरिस िव णो वोिस
वै णवमिस िव णवे वा वाहा। इदं िव णवे ।। 4।। ॐ ब य ानं थमं पु र ताि सीमतः सु चो वे नऽआवः।
सबु या उपमाऽअ य िव ठाः सत च योिनमस च िववः वाहा। इदं ब णे ।। 4।। ॐ सजोष इ द सगणो
म िद्भः सोमि पब वृ ाहा शूर िव ान् जिह श ाू ँ रपमृधो नु द वाथाभयङ्कृणु िह िव वतो नः वाहा।
इदिम दाय।। 6।। ॐ यमाय वां िगर वते िपतृ मते वाहा ध माय वाहा ध मः िप ो वाहा। इदं यमाय।।
7।। ॐ कािषरस समु द य वाि याऽउ नयािम समापोऽअिद्भर- मतसमोषधीिभरोषधीः वाहा। इदं
कालाय।। 8।।ॐ िच ावसो वि त ते पारमशीय वाहा। इदं िच ागु ताय।।9।। अनेन सघृत-ितल-यव-
च सिम ोमेन ई वरािधदे वताः ीय तां न कहकर जल छोड़ दे । यथा बाण हाराण0 यजमान के िसर पर
जल छीट।
ॐ अि नदत ू ं पु रो दधे ह यवाहमु पबु वे दे वाँ 2 ऽआसादयािदह वाहा। इदम नये ।।1।। ॐ आपो िह ठा
मयोभु व तानऽऊ जे दधातन महे रणाय च से यो वः िशवतमो रस त य भाजयते ह नः उशतीिरव मातरः।
त माऽअरङ्गमामवो य य याय िज वथ आपो जनयथा च नः वाहा। इदमद्भî् ◌ः ।। 2।। ॐ योना
पृिथवी नो भवानृ रा िनवे शनी य छा नः शम स थाः वाहा। इदं पृिथ यै।।3।। ॐ इदं िव णु िवच मे ोधा
िनदधे पदम्, समूढम य पा Ủ सु रे वाहा। इदं िव णवे ।। 4।। ॐ ातारिम दमिवतारिम द Ủ हवे हवे सु हव Ủ
शूरिम दम्, ायािम श पु हत ू िम द Ủ वि त नो मघवा धाि व दः वाहा। इदिम दाय0।। 5।। ॐ
अिद यै रा नासी दा याऽउ णीयपूषािस धमायदी व वाहा। इदिम दा यै 0।। 6।। ॐ जापते
न वदे ता नय यो िव वा पािण पिरता बभूव। य कामा ते जु हम ु त नोऽ तु वय Ủ याम पतयो रयीणाम्
वाहा। इदं जापतये 0।। 7।। ॐ नमो तु सप यो ये के च पृिथवीमनु येऽ अ तिर े ये िदिव ते यः सप यो
नमः वाहां । इदं सप यः।।8।। ॐ ब य ान थम पु र ताि सीमतः सु चो वे नऽआवः
सबु याऽउपमाऽअ य िव ठाः सत च योिनमसत च िववः वाहा। इदं ब णे ।। 9।। अने न
िवनायकािदप चलोकपाल के िलए और इ दािददशिद पाल के िलए येक को पूवो त द य ारा दो-दो
आहुित द ॐ गणाना वा गणपित Ủ हवामहे ि याणा वां ि यपित Ủ हवामहे िनधीना वा िनिधपितỦ
हवामहे वसो मम
धान दे व का हवन
गह म डल दे वता के होम के प चात् धान दे वता का यान, ाणायाम कर हवन कर। त था-ॐ
(मूलम ा) वाहा0 यिद आवरण पूजा िकये हो तो य ा थ आवरण दे वता के िलए एक-एक आहुित दे व।
दुगा होम-
माक डे य उवाच ( थम म ) से ार भ कर येक म के बाद वाहा कह। अ याय पूण होने पर उठकर
ु व म आ य ले कर उसम गं ध, पु प, सु पारी, ता बूल, भोजप ा रखकर-
‘ॐ अ बे अि बके अ बािलके नमानयित क चन। सस य वकः सु भिदकां कां पील-वािसनी वाहा हवन कर।
ॐ अ बे वाहा, ॐ अि बके, ॐ अ बाििलके वााहा।
अि नपूजन-
4/8
(आयतना िहवाय यां िदिश) ॐ वाहा वधा यु ता नये वै वानराय नमः इससे प चोपचार (सवोपचाराथ
ग धा तपु पािण समपयािम, इित वा) पूजा कर, ॐ अनया पूजया वाहा वधायु तोि नः ीयताम्, इित जल
छोड़ दे । (होमतपणािभषे कानां म ये यदे वं न सं भवित त थाने ति गु णो जपः कायः)
ि व टकृद् होम-
ॐ अ नये ि व टकृते वाहा (चवािदद ये तदा पा तरम्) इदम नये ि व टकृते न मम। घी ारा 9 आहुित
दे व-ॐ भूः वाहा इदम नये न मम।। 1।। ॐ भुु वः वाहा इदं वायवे न मम।। 2।। ॐ वः वाहा इदं सूयाय
न मम।। 3।। ॐ व नो अ ने व ण य िव ान् दे व य हे डो अवयािससी ठाः। यिज ठो वि तमः शोचानो
िव वा े षा Ủिस मु मु य मत् वाहा इदम नी- व णा यां 0।।4।। ॐ स व नो अ ने ऽवमो भवोती
ने िद ठो अ या उषसो यु टौ। अवय व नौ व णỦरराणो वीिह मृ ळीकỦसु हवो न एिध वाहा।
इदम नीव णा यां 0।। 5।। ॐ अया चा ने यनिभश तपा च स विम वमयाऽअिस। अयानो य ं वहा यया
नो धे िह भे षजỦ वाहा। इदम नये न मम।। 6।। ॐ ये ते शतं व ण ये सह ं यि याः पाशा िवतता
महा तः। ते िभ नो अ सिवतोत िव णु िव वे मु च तु म तः वकाः वाहा। इदं व णाय सिव ो िव णवे
िव वे यो दे वे यो म द्मî् ◌ः वक य च न0।।7।। ॐ उदु मं व णपाशम मदवाधमं िवम यमỦ थाय।
अथावयमािद यवते तवानागसो अिदतये याम वाहा। इदं व णायािद यायािदतये न0।।8।। ओं जापतये
वाहा, इदं जापतये न0।।9।।
ब लदान
हाथ म जल अ त ले कर-ॐ त सद अमु कगो ाः अमु कश मा (व मा गु तोहं) कृत य कमणः
साङ्तािस îथं दशिद पालपूवकम् आिद यािद- गहम डल थािपतदे वता यो बिलदान च किर ये। अि न के
चार ओर 10 िदशाओं म दही िमि त उड़द को दोना म रखकर एवं ये क के समीप दीप रखकर-ॐ
इ दािददशिद पाले यो नमः सवोपचाराथ ग धा तपु पािण समपयािम, अ त, जल को भूिम पर छोड़ द।।
भो भो इ दािददशिद पालाः वां वां िदशं र त बिल भ त कृपां िवतरत मम सकुटु ब य सपिरवार य
आयु ःकतारः े मकतारः शाि तकतारः पु ि टकतारः तु ि टकतारो वरदा भवत, ाथना। िशरिस करौ कृ वा
भूमौ जानु यां पित वा म विमितवदे िदित सव ा। एिभबिलदानै ः इ दािददशिद पालाः ीय ताम्। ततो
गहवे दीसमीपे प ाव यु पिर बिलं िनधाय आिद यािदगहाथं बिलद याय नमः सवोपचाराथ ग धा तपु पािण
समपयािम। ॐसूयािदनवगहे यः साङ्गे यः सपिरवारे यः सायु धे यः सशि तके यः
अिधदे वता यिधदे वतागणप यािदप चलोकपाल-वा तो पितसिहते यः एतं सदीपमाषभ तबिलं
समपयािम इित जलमु सृ जेत।् भो भो सूयािदनवगहा साङ्गाः सपिरवाराः सायु धाः सशि तका अिधदे वता-
यिधदे वता- गणप यािदप चलोकपालवा तो पितसिहताः इमं बिलं मम सकुटु ब य सपिरवार य
आयु ःकतारः े मकतारः शाि तकतारः तु ि टकतारः पु ि टकतारो वरदा भवत। अने न बिलदाने न सूयािदगहाः
ीय ताम्। मातृकाओं के िलए भी एक बिल द ीगौयािदमातृ यः इमं सदीपदिधमाषभ तबिलं समपयािम,
इित जलमु सृ जेत।् भो भो गौयािदमातर इमं बिलं गृीीत आयु ःक यः े मक यः, शाि तक यः,
पु ि टक यः, वरदा भवत। अने न बिलदाने न ीगौयािदमातरः ीय ताम्।
योिगिन वेिद के समीप-ॐ चतु ःषि टयोिगनी यः साङ् यः सपिरवारा यः सायु धा यः सशि तका यः इमं
सदीपदिघमाषभ तबिलं समपयािम, इित जलमु सृ जेत।् भो भो चतु ःषि टयोिग यः इमं बिलं गृ ीत मम
सकुटु ब य सपिरवार य आयु ःक यः े मक यः शाि तक यः तु ि टक यः पु ि टक यो वरदा भवत। अने न
बिलदाने न ीचतु ःषि टयोिग यः ीय ताम्। उसके बाद मूल मं के अ त म कू मा डरसे ना यायताम्0 यह
कह। धान दे वता के िलए सु पिूजत कु मा ड बिल दे कर पै र धो ल। आचमन कर शाि तः शाि तः शाि तः
कहे ।
5/8
े पाल बिल-
एक बांस के पा म कुश िबछा कर भोजन के दो गु णा या चार गु णा उड़द ,दिध और जलपा रखकर ह दी,
च दन, िस दरू , काजल, द य, पताका, चै मुख दीप से उसे सजाकर सं क प कर।
ॐ अ े यादॉि सकलािर टशाि तपूवक ािरि सतकमणः साङ्ता- िस îथं े ापालपूजनं बिलदानझ्
किर ये ।
ी े ापालाय सां गाय भूत े तिपशाचडािकनीिपशािचनी- मारीगण- वे तालािदपिरवारयु ताय सायु धाय
सशि तकाय सवाहनाय इमं सचतु मु खदीपदिधमाषभ तवबिलं समपयािम।
6/8
असु रा यातु धाना च िपशाचोरगरा साः।
पूणाहुित होम-
म ाµॐ मूधानं िदवो अरितं पृ िथ या वै वानरमृत आजातमि नम्। किव Ủसमाजमितिथ जनानामास ना
ू ा पु नरापत व ने व िव ीणा वहा इषमूजỦ शत तो
पा ां जनय त दे वाः।। ॐ पूणा दिव परापत सु पण
वाहा, अि न म दोन हाथ से छोड़ द।
ततो यजमानःµइदम नये वै वानराय वसु दािद ये यः शत तवे स तवते अ नये अभः पु षाय ि यै च न
मम। ॐ वसोः पिव ामिस शतधारं वसोः पिव ामिस सह धारम्। दे व वा सिवता पु नातु वसोः पिव ोण
शतधारे ण सु वा कामधु ः वाहा, इदं वाजािद योऽ नये िव णवे दाय सोमाय वै वानराय च न मम।
कामधु ः वाहा, इदं वाजािद योऽ नये िव णवे दाय सोमाय वै वानराय च न मम।
7/8
भ मव दन- यायु षकरण -
कु ड म द ध पूणाहुित के नािरयल के राख को ु व के पृ ठ भाग से ले कर दािहने हाथ के अनािमका
अं गुिल से आचाय वयं ितलक करे । पु नः यजमान को िन न म से भ म अं िकत करे । म ाµॐ यायु षं
जमद ने िरित ललाटे । क यप य यायु षिमित िद वाम क धे च। यजमानप े ‘त नो’ इ य य थाने ‘त े ’
इित वा यम्।
बिह होम-
िबछाये गये बिह कुश को घी म डुबाकर-ॐ दे वा गातु िवदो गातु िव वा गातु िमत मनस पत इमं दे व
य Ủ वाहा वातेधाः वाहा। पढ़कर हवन
कर द।
ॐ साङ्◌ं सपिरवारम् अमु कदे वतां तपयािम ऐसा कहकर तपण कर। तपण के दशां श मूल मं के बाद
आ मानमिभिषझ्◌ािम नमः इतना कहे। तपण एवं िसंचन के अितिर त शु जल से यजमान के िसर पर या
पृ वी पर माजन कर।
जगदान द झा
लखनऊ म शासिनक अिधकारी के पदभार गहण से पूव सामियक िवषय पर किवता,िनब ध ले खन करता
रहा। सं कृत के सामािजक सरोकार से जु डा रहा। सं कृत िव ा म महती अिभ िच के कारण अबतक चार
ग थ का स पादन। सं कृत को अ तजाल के मा यम से ये क लाभाथी तक पहुँचाने की िजद। सं कृत के
सार एवं िवकास के िलए लॉग तक चला आया। मेरे अपने ि य शतािधक वै चािरक िनब ध, िह दी
किवताएँ , 21 हजार से अिधक सं कृत पु तक, 100 से अिधक सं कृत िव ान की जीवनी, याकरण आिद
शा ीय िवषय की पिरचचा, िश ण- िश ण और भी बहुत कुछ मु झे एक दस ू री ही दुिनया म खींच ले जाते
है । सं कृत की वतमान सम या एवं वृह म सािह य को अपने अ दर महसूस कर अपने आप को अिभ य त
करने की इ छा बलवती हो जाती है। मु झे इस े म काय करने एवं सं कृत िव ा अ ययन को उ सु क
समु दाय को ने तृ व दान करने म अ य त सु खद आन द का अनु भव होता है । दरू भाष - 73 8888 33 06
8/8