You are on page 1of 8

देव पूजा िव￸ध Part-18 हवन िव￸ध

sanskritbhasi.blogspot.com/2014/03/part-18.html

जगदान द झा 2:22 am 4 िटप्पिणयां


आधारािद हवन-
कुशकि डका की िविध पूण करने के बाद कुशा ारा ब ा का पश कर अि न के उ र भाग म घी से आहुित
द-ओं जापतये वाहा मन ही मन इदं जापतये न मम ऊँचे वर म पढ़कर आहुित से अितिर त घृ त को
ो णी पा म छोड़। अि न के दि ण भाग म-अ नये वाहा, इदम नये न मम। ओं सोमाय वाहा, इदं
सोमाय न मम केवल िववाह म (ॐ इ दाय वाहा इदिम दाय न मम) इ या यभागौ। इित

आधार सं क हवन

ॐ भूः वाहा, इदम नये न मम।


ओं भु वः वाहा, इदं वायवे न मम।
ओं वः वाहा, इदं सूयाय न मम, एता महा या तयः।
जापित और इ द दोन आधार सं क और अि नसोम आ य भाग ह। ‘ॐ भूः भूवः वः’ को महा या ित
कहते ह।
इसके बाद आचाय कह- ओं यथा बाण हाराणां कवचं वारकं भवे त।्

त े वोपघातानां शाि तभवित वािरका।।

शाि तर तु पु ि टर तु य पापं रोगम्, अक याणं त रेू ितहतम तु , ि पदे चतु पदे सु शाि तभवतु , पढ़कर
यजमान के िसर पर जल िछड़क द।

प चवा ण होम (सव ायि च सं क)-

ॐ वं नोऽअ ने व ण य िव ा दे व य हे डोऽअवयािससी ठाः। यिज ठो वि तमः शोशु चानो िव वा


े षाỦिस मु मु य मत् वाहा।। इदम नीव णा यां न मम।।1।।
ॐ स वं नो अ ने ऽवमो भवोती नेिद ठोऽअ या उषसो यु टौ अवय व नो व ण Ủ रराणो वीिह मृ डीकỦ
सु हवो नऽएिध वाहा।। इदम नीव णा यां न मम।।2।।
ॐ अया चा नेऽ यनिभशि तपा च स य- िम वमया ऽअिस। अयानो य Ủ वहा ययानो धे िह भे षजỦ
वहा।। इदम नये न मम।।3।।
ॐ ये ते शतं व णं ये सह ं यि याः पाशा िवतता महा तः। ते िभनो ऽअ सिवतोत िव णु िव वे मु च तु
म तः वकाः वाहा।। इदं व णाय सिव ो िव णवे िव वे यो दे वे यो म द् यः वक य च न मम।।4।।
ॐ उदु मं व ण पाशम मदवाधमं िवम यमỦ थाय। अथा वयमािद य वते तवानागसो ऽअिदतये याम

1/8
वाहा।। इदं व णायािद यायािदतये न मम।।5।।
पढ़कर यथा म बारह आहुितय को दान कर ो णीपा म ु वाविश ट घृ त का े प कर। इित प च
वा णी ( ायि च सं क) होम।

तदुपरा त च दन, पु प, अ त ारा वाय यकोण म बिहरि न की पूजा कर गह होम पु र सर धान होम
कर।

गणप￸त-नव ह-अ￸धदेवता- य￸धदेवता-प लोकपाल होम-

एक या दश आहुित गणे श के िलए दान कर-(अ वार धं िवना)


ॐ गणाना वा गणपितỦ हवामहे ि याणा वा ि यपितỦ हवामहे िनधीना वा िनिधपितỦ हवामहे वसो
मम। आहमजािन गभधमा वमजािस गभधम् वाहा। इदं गणपतये न मम। गणेश पूजन के बाद आये अ य शे ष
दे वताओं के िलए यथाशि त हवन कर।

नवगह होम

ू घी, च , साक य के
6 इं च (एक िव ा) ल बा अं गुिल के समान मोटा अकवन आिद सिमधाओं को दिध , दध,
साथ येक दे वताओं के िलए आठ-आठ बार आहुित दान कर।

अक- ॐ आकृ णे न रजसा व तमानो िनवे शय नमृ तं म यं च िहर यये न सिवता रथे ना दे वो याित भु वनािन
प यन् वाहा। इदं सूयाय न मम।।1।।

पलाश- ओं इमं दे वाऽअसप नỦ सु व वं महते ाय महते ये ठ् îय महते जानरा याये द ये ि दयाय


इमममु य पु मु यै पु म यै िवशऽएष वोमी राजा सोमो माकं बा णाना Ủ राजा वाहा। इदं च दमसे न
मम।। 2।।

खिदर- ॐ अि नमूद्धा िदवः ककु पितः पृिथ याऽयम् अपाỦ रे ताỦ िस िज वित वाहा। इदं भौमाय न
मम।। 3।।

अपामाग- ॐ उ ु य वा ने ित जागृ िह विम टापूत स Ủ सृ जेथामयं च


अि म सध थे ऽअ यु रि मि व वे देवा यजमान च सीदत वाहा। इदं बु धाय न मम।। 4।।

अ व थ- ॐ बृ ह पते ऽअितयद योऽअहा ु मि भाित तु म जने षु य ीदय छवसऽऋत जात तद मासु


दिवणं धे िह िच ाỦ वाहा। इदं गु रवे न मम।।5।।

उदु बर- ॐ अ ना पिर ु तो रसं ब णा यिपब ं ◌ा पयः सोम जापितः ऋते न स यिमि दयं
िवपानỦशु म धसऽइ द ये ि दयिमदं पयोऽमृ तं मधु वाहा। इदं शु ाय न मम।।6।।

शमी- ॐ श नोदे वीरिभ टय आपो भव तु पीतये शं योरिभ व तु नः वाहा। इदं शनै चराय न मम।। 7।।

ू ा- कयानि च ाऽआभु वदत


दव ू ी सदावृ धः सखा। कया शिच ठया वृता वाहा। इदं राहवे न मम।। 8।।

कुश- ॐकेतु ं कृ व नकेतवे पे शो म या अपे शसे समु षिद्भरजायथाः वाहा। इदं केतवे न मम।। 9।।
इित नवगह होम।।

हाथ म जल ले कर अने न सिमधािदकृते न होमे न सू यादयो गहाः ीय तां न मम कहकर जल छोड़ द।

अिधदे वता- यिधदे वता होम-

2/8
ई वरािद यः पलाशसिमधं िम टा निमि तचवा यािदद यै ः सह (4-4)
चतु चतु ःसं याकािभराहिु तिभजु हुयात्। ॐ ÿ य बकं यजामहे सु गि ध पु ि टव नम् उवा किमव
ब धना मृ योमु ीय मामृ तात् वाहा। इदमी वराय0।। 1।। ॐ ी च ते ल मी च प यावहोरा ो पा वे
न ािण पमि वनौ या म्। इ णि नषाणामु मऽइषाणसवलोक मऽइषाण वाहा इदमु मायै।।2।। ॐ
यद दः थमं जायमानः उ समु दादुत वा पु रीषात्। ये न य प ा हिरण य बाहऽ
ू उप तु यं मिहजात ते
अ व वाहा। इदं क दाय।। 3।। ॐ िव णोरराटमिस िव णो न ो थो िव णोः यूरिस िव णो वोिस
वै णवमिस िव णवे वा वाहा। इदं िव णवे ।। 4।। ॐ ब य ानं थमं पु र ताि सीमतः सु चो वे नऽआवः।
सबु या उपमाऽअ य िव ठाः सत च योिनमस च िववः वाहा। इदं ब णे ।। 4।। ॐ सजोष इ द सगणो
म िद्भः सोमि पब वृ ाहा शूर िव ान् जिह श ाू ँ रपमृधो नु द वाथाभयङ्कृणु िह िव वतो नः वाहा।
इदिम दाय।। 6।। ॐ यमाय वां िगर वते िपतृ मते वाहा ध माय वाहा ध मः िप ो वाहा। इदं यमाय।।
7।। ॐ कािषरस समु द य वाि याऽउ नयािम समापोऽअिद्भर- मतसमोषधीिभरोषधीः वाहा। इदं
कालाय।। 8।।ॐ िच ावसो वि त ते पारमशीय वाहा। इदं िच ागु ताय।।9।। अनेन सघृत-ितल-यव-
च सिम ोमेन ई वरािधदे वताः ीय तां न कहकर जल छोड़ दे । यथा बाण हाराण0 यजमान के िसर पर
जल छीट।

यिधदे वता होम-

ॐ अि नदत ू ं पु रो दधे ह यवाहमु पबु वे दे वाँ 2 ऽआसादयािदह वाहा। इदम नये ।।1।। ॐ आपो िह ठा
मयोभु व तानऽऊ जे दधातन महे रणाय च से यो वः िशवतमो रस त य भाजयते ह नः उशतीिरव मातरः।
त माऽअरङ्गमामवो य य याय िज वथ आपो जनयथा च नः वाहा। इदमद्भî् ◌ः ।। 2।। ॐ योना
पृिथवी नो भवानृ रा िनवे शनी य छा नः शम स थाः वाहा। इदं पृिथ यै।।3।। ॐ इदं िव णु िवच मे ोधा
िनदधे पदम्, समूढम य पा Ủ सु रे वाहा। इदं िव णवे ।। 4।। ॐ ातारिम दमिवतारिम द Ủ हवे हवे सु हव Ủ
शूरिम दम्, ायािम श पु हत ू िम द Ủ वि त नो मघवा धाि व दः वाहा। इदिम दाय0।। 5।। ॐ
अिद यै रा नासी दा याऽउ णीयपूषािस धमायदी व वाहा। इदिम दा यै 0।। 6।। ॐ जापते
न वदे ता नय यो िव वा पािण पिरता बभूव। य कामा ते जु हम ु त नोऽ तु वय Ủ याम पतयो रयीणाम्
वाहा। इदं जापतये 0।। 7।। ॐ नमो तु सप यो ये के च पृिथवीमनु येऽ अ तिर े ये िदिव ते यः सप यो
नमः वाहां । इदं सप यः।।8।। ॐ ब य ान थम पु र ताि सीमतः सु चो वे नऽआवः
सबु याऽउपमाऽअ य िव ठाः सत च योिनमसत च िववः वाहा। इदं ब णे ।। 9।। अने न

सिमधािदकृते न होमे न अ यािद यिधदे वताः ीय तां न मम इ यु सृ जेत।्

प चलोकपालदे वता होम-

िवनायकािदप चलोकपाल के िलए और इ दािददशिद पाल के िलए येक को पूवो त द य ारा दो-दो
आहुित द ॐ गणाना वा गणपित Ủ हवामहे ि याणा वां ि यपित Ủ हवामहे िनधीना वा िनिधपितỦ
हवामहे वसो मम

आहमजािनगभधमा वमजािस गभधं वाहा। इदं गणपतये।। 1।।

ॐ अं बेऽअं िबकेऽ बािलके न मानयित क चन सस य वकः सु भिदकां का पीलवािसनीỦ वाहा। इदं


दुगायै ।। 2।। ॐ आ नो िनयु िद्भःशितनीिभर वर Ủ सहि णीिभ पयािह य म्, वायो अि म सवने
मादय व यूय पात वि तिभः सदा नः वाहा। इदं वायये।।3।। घृतं घृतपावानः िपबत वसा वसापावानः
िपबता तिर य हिवरिस वाहा िदशः िदशऽआिदशो िविदशऽउि शो िद यः वाहा। इदमाकाशाय।। 4।।
यावां कशामधु म यि वनासूनृतावती तया य ि मिम ताम् वाहा। इदमि व याम्।। 5।। अनेन होमेन
प चलोकपालदे वता ीय ताम् न मम कहकर जल छोड़ दे यथा बाण हाराणा0 मं ारा यजमान के िशर पर
जल छोड़।
3/8
दशिद पाल होम-

ॐ ातारिम दमिवतारिम द Ủ हवे हवे सु हव Ủ शूरिम दं ◌्र यािम श पु हत ू िम दỦ वि त नो मघवा


धाि व दः वाहा। इदिम दाय0।।1।। व नोऽअ ने तव पायु िभ मघोनो र त व च ब ध। ाता तोक य
तनये गवाम य िनमे ष Ủर माण तव वते वाहा। इदम नये ।।2।। ॐ यमाय वां िगर वते िपतृ मते वाहा
धमाय वाहा ध मे ः िप ो वाहा। इदं यमाय।।3।। ॐ असु नव तमयजमानिम छ ते न-
ये यामि विहत कर य अ यम मिद छ- सातऽइ यानमो दे िव िनर्ऋते तु यम तु वाहा। इदं िनर्ऋतये।।
4।। ॐ त वा यािम ब णा व दमान तदाशा ते यजमानो हिविभः अहे ळमानो व णे ह
बो यु Ủसमानऽआयु ः मोषीः वाहा। इदं व णाय।।4।। ॐ आ नो िनयु िद्भः शितनीिभर वरः
सहि णीिभ पयािह य म्। वायोऽअि म सवने मादय व यूय पात वि तिभः सदा नः वाहा। इदं
वायवे।। 6।। ॐ वय Ủ सोमवते तव मन तनूषु िबभतः जाव तः सचे मिह वाहा। इदं कुबेराय।।7।। ॐ
तमीशान जगत त थु ष पितं िधयञ्ि◌ज वमवसे हम ू हे वयं । पूषा नो यथा वे दसामस ध ृ े रि ता पायु रद ध
व तये वाहा। इदमीशानाय।। 8।। ॐ अ मे दा मेहना पवतासो वृ ाह ये भरहत ू ो सजोषः यश Ủ सते
तु वते धािय व ऽइ द ये ठाऽअ माँ ऽअव तु दे वाः वाहा। इदं ब णे ।।9।। ॐ योना पृिथिव नो
भवानृ रािनवे शनी य छा नः समस थाः वाहा। इदमन ताय।।10।। अनेन होमेन इ दादयो िद पालदे वताः
ीय तां न ममेित जलमु सृ जेत।् इित िद पालहोम।

अथ िपतामहािददे वानामेकैकयाहु या होमः।।


ॐ ब य ानं थमं पु र ताि सीमतः सु चो वे नऽआवः सबु या उपमाऽअ य िव ठाः सत च
योिनमसत च िववः वाहा। इदं ब णे ।। 1।। ॐ इदं िव णु िवच मे ोधा िनदधे पदम् समूढम य पाỦसु रे
वाहा। इदं िव णवे ।। 2।। ÿ य बकं यजामहे 0 इदं िशवाय।। 3।। गणाना वा0 वाहा। इदं गणपतये।।4।।
ॐ ी च ते ल मी च0 वाहा। इदं ल यै ।।5।। ॐ प च न ः सर वतीमिपयि त स ोतसः सर वती तु
प चधा सो दे शे भव सिरत् वाहा। इदं सर व यै।।6।। ॐ अ बे अि बकेऽ बािलके न मा नयित क चन।
सस य वकः सु भिदकां का पीलवािसनी Ủ वाहा। इदं दुगायै ।।7।। ॐ निह पशमिवद न य-
म मा ै वानरा पु रऽएतारम ने ः एमे नम वृ ध नमृ ता अम यवै वानरं ै ािज याय दे वाः वाहा। इदं
े ापालाय।।8।। ॐ भूताय वानारातये वरिभिव ये ष दृ Ủ हतादुयाः पृ िथ यामु व तिर म वे िम
पृ िथ या वानाभौ सादया यिद या ऽउप थे ऽ ने ह य Ủ र वाहा। इदं भूते यः।।9।। वा तो पते ित
जािन मा ववे शोऽअनमीवो भवा नः य वे महे ितत नो जु ष व श नो भविद् पदे श चतु पदे वाहा।
इदं वा तो पतये ।।10।। ॐ िव वक म हिवषा व ने न ातारिम दमकृणोरव îम् त मै िवशः समनम त
पूवीरयमु गो िवह योषथासत् वाहा। इदं िव वकमणे ।। 11।।

धान दे व का हवन

गह म डल दे वता के होम के प चात् धान दे वता का यान, ाणायाम कर हवन कर। त था-ॐ
(मूलम ा) वाहा0 यिद आवरण पूजा िकये हो तो य ा थ आवरण दे वता के िलए एक-एक आहुित दे व।

दुगा होम-

माक डे य उवाच ( थम म ) से ार भ कर येक म के बाद वाहा कह। अ याय पूण होने पर उठकर
ु व म आ य ले कर उसम गं ध, पु प, सु पारी, ता बूल, भोजप ा रखकर-

‘ॐ अ बे अि बके अ बािलके नमानयित क चन। सस य वकः सु भिदकां कां पील-वािसनी वाहा हवन कर।
ॐ अ बे वाहा, ॐ अि बके, ॐ अ बाििलके वााहा।

अि नपूजन-

4/8
(आयतना िहवाय यां िदिश) ॐ वाहा वधा यु ता नये वै वानराय नमः इससे प चोपचार (सवोपचाराथ
ग धा तपु पािण समपयािम, इित वा) पूजा कर, ॐ अनया पूजया वाहा वधायु तोि नः ीयताम्, इित जल
छोड़ दे । (होमतपणािभषे कानां म ये यदे वं न सं भवित त थाने ति गु णो जपः कायः)

ि व टकृद् होम-

हवन से अविश ट हिव द य को ले कर ि व टकृद् होम कर।

ॐ अ नये ि व टकृते वाहा (चवािदद ये तदा पा तरम्) इदम नये ि व टकृते न मम। घी ारा 9 आहुित
दे व-ॐ भूः वाहा इदम नये न मम।। 1।। ॐ भुु वः वाहा इदं वायवे न मम।। 2।। ॐ वः वाहा इदं सूयाय
न मम।। 3।। ॐ व नो अ ने व ण य िव ान् दे व य हे डो अवयािससी ठाः। यिज ठो वि तमः शोचानो
िव वा े षा Ủिस मु मु य मत् वाहा इदम नी- व णा यां 0।।4।। ॐ स व नो अ ने ऽवमो भवोती
ने िद ठो अ या उषसो यु टौ। अवय व नौ व णỦरराणो वीिह मृ ळीकỦसु हवो न एिध वाहा।
इदम नीव णा यां 0।। 5।। ॐ अया चा ने यनिभश तपा च स विम वमयाऽअिस। अयानो य ं वहा यया
नो धे िह भे षजỦ वाहा। इदम नये न मम।। 6।। ॐ ये ते शतं व ण ये सह ं यि याः पाशा िवतता
महा तः। ते िभ नो अ सिवतोत िव णु िव वे मु च तु म तः वकाः वाहा। इदं व णाय सिव ो िव णवे
िव वे यो दे वे यो म द्मî् ◌ः वक य च न0।।7।। ॐ उदु मं व णपाशम मदवाधमं िवम यमỦ थाय।
अथावयमािद यवते तवानागसो अिदतये याम वाहा। इदं व णायािद यायािदतये न0।।8।। ओं जापतये
वाहा, इदं जापतये न0।।9।।

ब लदान
हाथ म जल अ त ले कर-ॐ त सद अमु कगो ाः अमु कश मा (व मा गु तोहं) कृत य कमणः
साङ्तािस îथं दशिद पालपूवकम् आिद यािद- गहम डल थािपतदे वता यो बिलदान च किर ये। अि न के
चार ओर 10 िदशाओं म दही िमि त उड़द को दोना म रखकर एवं ये क के समीप दीप रखकर-ॐ
इ दािददशिद पाले यो नमः सवोपचाराथ ग धा तपु पािण समपयािम, अ त, जल को भूिम पर छोड़ द।।
भो भो इ दािददशिद पालाः वां वां िदशं र त बिल भ त कृपां िवतरत मम सकुटु ब य सपिरवार य
आयु ःकतारः े मकतारः शाि तकतारः पु ि टकतारः तु ि टकतारो वरदा भवत, ाथना। िशरिस करौ कृ वा
भूमौ जानु यां पित वा म विमितवदे िदित सव ा। एिभबिलदानै ः इ दािददशिद पालाः ीय ताम्। ततो
गहवे दीसमीपे प ाव यु पिर बिलं िनधाय आिद यािदगहाथं बिलद याय नमः सवोपचाराथ ग धा तपु पािण
समपयािम। ॐसूयािदनवगहे यः साङ्गे यः सपिरवारे यः सायु धे यः सशि तके यः
अिधदे वता यिधदे वतागणप यािदप चलोकपाल-वा तो पितसिहते यः एतं सदीपमाषभ तबिलं
समपयािम इित जलमु सृ जेत।् भो भो सूयािदनवगहा साङ्गाः सपिरवाराः सायु धाः सशि तका अिधदे वता-
यिधदे वता- गणप यािदप चलोकपालवा तो पितसिहताः इमं बिलं मम सकुटु ब य सपिरवार य
आयु ःकतारः े मकतारः शाि तकतारः तु ि टकतारः पु ि टकतारो वरदा भवत। अने न बिलदाने न सूयािदगहाः
ीय ताम्। मातृकाओं के िलए भी एक बिल द ीगौयािदमातृ यः इमं सदीपदिधमाषभ तबिलं समपयािम,
इित जलमु सृ जेत।् भो भो गौयािदमातर इमं बिलं गृीीत आयु ःक यः े मक यः, शाि तक यः,
पु ि टक यः, वरदा भवत। अने न बिलदाने न ीगौयािदमातरः ीय ताम्।

योिगिन वेिद के समीप-ॐ चतु ःषि टयोिगनी यः साङ् यः सपिरवारा यः सायु धा यः सशि तका यः इमं
सदीपदिघमाषभ तबिलं समपयािम, इित जलमु सृ जेत।् भो भो चतु ःषि टयोिग यः इमं बिलं गृ ीत मम
सकुटु ब य सपिरवार य आयु ःक यः े मक यः शाि तक यः तु ि टक यः पु ि टक यो वरदा भवत। अने न
बिलदाने न ीचतु ःषि टयोिग यः ीय ताम्। उसके बाद मूल मं के अ त म कू मा डरसे ना यायताम्0 यह
कह। धान दे वता के िलए सु पिूजत कु मा ड बिल दे कर पै र धो ल। आचमन कर शाि तः शाि तः शाि तः
कहे ।

5/8
े पाल बिल-

एक बांस के पा म कुश िबछा कर भोजन के दो गु णा या चार गु णा उड़द ,दिध और जलपा रखकर ह दी,
च दन, िस दरू , काजल, द य, पताका, चै मुख दीप से उसे सजाकर सं क प कर।

ॐ अ े यादॉि सकलािर टशाि तपूवक ािरि सतकमणः साङ्ता- िस îथं े ापालपूजनं बिलदानझ्
किर ये ।

सं क प कर-ॐ न िह पशमिवद न यम मा ै वानरा पु र एतारम ने ः। एमे नमवृ ध नमृ ता अम यवै वानरं


े ािज याय दे वाः। ॐ ी े ापालाय नमः े ापालम् इस मं से (बिल म रखे सु पारी म) आवाहयािम
थापयािम। सवोपचाराथ ग धा तपु पािण समपयािम दि णाझ् ी े ापालाय नमः।

पूजा कर यान कर-

भाज व ाजटाधरं ि नयनं नीला}नािद भं

दोद डा तगदाकपालम णं ग धव ावृतम्।

घ टाघु घु मे खला विनिमल ं क


ु ारभीमं भुं

व दे सं िहतस पकु डलधरं ी े ापालं सदा।।

ाथना-ॐ नमो े ापाल वं भूत े तगणै ः सह।

पूजां बिलं गृ हाणे मं सौ यो भवतु सवदा ।।1।।

दे िह मे आयु रारो ये िनिव नं कु सवदा।

अने न पूजने न ी े ापालः ीयताम्।

हाथ म जल लेकर- ॐ े ापाल महाबाहो! महाबलपरा म!।

े ाणां र णाथाय बिलं नय नमो तु ते ।।

ी े ापालाय सां गाय भूत े तिपशाचडािकनीिपशािचनी- मारीगण- वे तालािदपिरवारयु ताय सायु धाय
सशि तकाय सवाहनाय इमं सचतु मु खदीपदिधमाषभ तवबिलं समपयािम।

जल छोड़कर ाथना कर-भो भोः े ापाल ! वं े ां र बिलं भ य ं पिरर मम सकुटु ब या यु दयं


कु -आयु ःकता े मकता शाि तकता पु ि टकता तु ि टकता िनिव नकता वरदो भव ॐ अने न बिलदाने न
ी े ापालः ीयताम्।

भूत के िलए बिलदान

ू काजल, जल, च दन, लालफू ल रखकर सपिरवार चै राहे पर


शु सूप म दीप , उड़द, दिध, ह दी, िस दर,
जाकर ग ध पु प से सूप की पूजा कर इन मं से थािपत कर-

ॐ बिलं गृीि वमे दे वा आिद या वसव तथा।

म त चाि वनौ दाः सु पणाः प नगा गहाः ।।1।।

6/8
असु रा यातु धाना च िपशाचोरगरा साः।

शािक यो य वे ताला योिग यः पूतना िशवाः ।।2।।

जृ भकाः िस ग धवा नानािव ाधरा नगाः।

जगतां शाि तकतारः मा ा चैव मातरः ।।3।।

मा िव नं मा च मे रोगो मा स तु पिरपि थनः।

सौ या भव तु तृ ता च भूताः े ताः सु खावहाः।।4।।

ते सव तृ ि तमाया तु र ां कुव तु मे ऽ वरे ।

दे वता यः िपतृ य च भूते यः सह ज तु िभः ।।5।।

ौलौ ये यािन भूतािन थावरािण चरािण च।

एत थानािधवािस यः य छािम बिलं नमः।।6।।

एते यो भूते यो ग धािदकं वः वाहा इित बिलदानम्।

पूणाहुित होम-

सं क प-ॐ अ े यािददे शकालौ सङ्की य मम मनोऽिभलिषत-धमाथकामािदयथे ि स-तायु रारो यै वयपु -


पशु सिख-सु स बि धब- वािद ा तये बा ण ारा म कािरते अमु ककमिण ीगणपितगौया ावािह-
ते टदे वता ीतये च वैम ौयवितलत डुला याहिु तिभः पिरपूणतािस ये -वसोधारासमि वतं
पूणाहुितहोममहं किर ये । ु वा म पान सु पारी, अ त, घी एवं व से िलपटा नािरयल, पु पमाला ले कर
च दन लगाकर पूणाहु यै नमः से प चोपचार पूजन कर सप नीक यजमान पूणाहुित कर।

म ाµॐ मूधानं िदवो अरितं पृ िथ या वै वानरमृत आजातमि नम्। किव Ủसमाजमितिथ जनानामास ना
ू ा पु नरापत व ने व िव ीणा वहा इषमूजỦ शत तो
पा ां जनय त दे वाः।। ॐ पूणा दिव परापत सु पण
वाहा, अि न म दोन हाथ से छोड़ द।

ततो यजमानःµइदम नये वै वानराय वसु दािद ये यः शत तवे स तवते अ नये अभः पु षाय ि यै च न
मम। ॐ वसोः पिव ामिस शतधारं वसोः पिव ामिस सह धारम्। दे व वा सिवता पु नातु वसोः पिव ोण
शतधारे ण सु वा कामधु ः वाहा, इदं वाजािद योऽ नये िव णवे दाय सोमाय वै वानराय च न मम।

पूणाहुित से शे ष को सं व पा म छोड़ द। ु िच ले कर पूणाहुित पर अटू ट

घृ तधारा छोड़े । म -ॐ वसोः पिव ामिस शतधारं वसोः पिव ामिस

सह धारम्। दे व वा सिवता पु नातु वसोः पिव ोण शतधारे ण सु वा

कामधु ः वाहा, इदं वाजािद योऽ नये िव णवे दाय सोमाय वै वानराय च न मम।

अि न ाथनाµॐ ा मे धां यशः ां िव ां पु ि टं ि यं बलम्। ते ज आयु यमारो यं दे िह मे


ह यवाहन!।1।। भो भो अ ने ! महाश ते ! सवकम साधन! कमा तरे ऽिप स ा ते साि न यं कु सवदा।।

7/8
भ मव दन- यायु षकरण -
कु ड म द ध पूणाहुित के नािरयल के राख को ु व के पृ ठ भाग से ले कर दािहने हाथ के अनािमका
अं गुिल से आचाय वयं ितलक करे । पु नः यजमान को िन न म से भ म अं िकत करे । म ाµॐ यायु षं
जमद ने िरित ललाटे । क यप य यायु षिमित िद वाम क धे च। यजमानप े ‘त नो’ इ य य थाने ‘त े ’
इित वा यम्।

सं व ाशन- ो णी पा म छोड़े गये घी को यजमान अनािमका एवं अं गठ ू ा से पीये ।


म ाµॐय मा पु रोडाशा वानो ब िपणः। तं सं वपु रोडाशं ा नािम सु खपु यदम्। आचमन कर
णीता पा म ि थत दोन पिव ाी का गि थ खोलकर उसे िशर पर लगाकर अि न म छोड़ द।

ब ा के िलए पूण पा दान-


ॐअ े यािदकृतैतदमु क-होम-कमणः ित ठाथिमदं त डुलपूिरतं पूणपा ां सदि णं जापितदै वतं ब णे
तु यमहं सं ददे । ॐ व तीित ितवचनम्। ब ग थी खोल द। जल यु त णीता पा को अि न के पीछे से
लाकर ॐ आपः िशवाः िशवतमाः शा ताः शा ततमा ता ते कृ व तु भे षजम्। उपयमन कुशा ारा यजमान
के िसर पर जल िछड़क।

ॐ दुिमि या त मै स तु योऽ मा े ि ट य च वयं ि मः। इ यै शा यां णीतां यु जीकुयात्। उपयमन


कुशा को अि न म छोड़ द।

बिह होम-

िबछाये गये बिह कुश को घी म डुबाकर-ॐ दे वा गातु िवदो गातु िव वा गातु िमत मनस पत इमं दे व
य Ủ वाहा वातेधाः वाहा। पढ़कर हवन

कर द।

ू एवं तीथों का जल उसम िमला ल।


दशां श तपण माजन िविध-होम पूण कर पा थ जल की पूजा कर दध
तदन तर होम के दशां श तपण कर। मूल मं के बाद

ॐ साङ्◌ं सपिरवारम् अमु कदे वतां तपयािम ऐसा कहकर तपण कर। तपण के दशां श मूल मं के बाद
आ मानमिभिषझ्◌ािम नमः इतना कहे। तपण एवं िसंचन के अितिर त शु जल से यजमान के िसर पर या
पृ वी पर माजन कर।

जगदान द झा
लखनऊ म शासिनक अिधकारी के पदभार गहण से पूव सामियक िवषय पर किवता,िनब ध ले खन करता
रहा। सं कृत के सामािजक सरोकार से जु डा रहा। सं कृत िव ा म महती अिभ िच के कारण अबतक चार
ग थ का स पादन। सं कृत को अ तजाल के मा यम से ये क लाभाथी तक पहुँचाने की िजद। सं कृत के
सार एवं िवकास के िलए लॉग तक चला आया। मेरे अपने ि य शतािधक वै चािरक िनब ध, िह दी
किवताएँ , 21 हजार से अिधक सं कृत पु तक, 100 से अिधक सं कृत िव ान की जीवनी, याकरण आिद
शा ीय िवषय की पिरचचा, िश ण- िश ण और भी बहुत कुछ मु झे एक दस ू री ही दुिनया म खींच ले जाते
है । सं कृत की वतमान सम या एवं वृह म सािह य को अपने अ दर महसूस कर अपने आप को अिभ य त
करने की इ छा बलवती हो जाती है। मु झे इस े म काय करने एवं सं कृत िव ा अ ययन को उ सु क
समु दाय को ने तृ व दान करने म अ य त सु खद आन द का अनु भव होता है । दरू भाष - 73 8888 33 06

8/8

You might also like