10

Edukasyon sa
Pagpapakatao
Unang Markahan – Modyul 3:
Ang Mapanagutang
Paggamit ng Kalayaan
Edukasyon sa Pagpapakatao – 10
Self-Learning Module
Unang Markahan–Modyul 3: Ang Mapanagutang Paggamit ng Kalayaan
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon
ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman,
kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng
akda kung ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o
tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito
upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga
tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban
sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga
ito.

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Angelita Y. Malunes
Editor: Julius D. Barrientos
Tagasuri: Aiza B. Plantinos, Mark G. Arriesgado
Tagaguhit: Mary Grace U. Mananquil, Rey Jane A. Soria
Tagalapat: Anna Viel L. Parcon
Tagadisenyo ng Pabalat: Reggie D. Galindez
Tagapamahala: Allan G. Farnazo, CESO IV – Regional Director
Fiel Y. Almendra, CESO V – Assistant Regional Director
Romelito G. Flores, CESO V – Schools Division Superintendent
Mario M. Bermudez, CESO VI – ASDS
Gilbert B. Barrera – Chief, CLMD
Arturo D. Tingson Jr. – REPS, LRMS
Peter Van C. Ang-ug – REPS, ADM
Cynthia Diaz – REPS, EsP
Juliet F. Lastimosa - CID Chief
Sally A. Palomo – Division EPS In-Charge of LRMS
Gregorio O. Ruales - Division ADM Coordinator
Luzviminda R. Loreno – Division EPS-EsP

Printed in the Philippines by Department of Education – SOCCSKSARGEN Region

Office Address: Regional Center, Brgy. Carpenter Hill, City of Koronadal

Telefax: (083) 2288825/ (083) 2281893
E-mail Address: region12@deped.gov.ph
 10

Edukasyon sa
Pagpapakatao
Unang Markahan – Modyul 3:
Ang Mapanagutang
Paggamit ng Kalayaan
Paunang Salita
Para sa tagapagdaloy:

Malugod na pagtanggap sa asignaturang Edukasyon sa Pagpapakatao 10 ng

Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa araling Ang Mapanagutang
Paggamit ng Kalayaan!

Ang modyul na ito ay pinagtulungang dinisenyo, nilinang at sinuri ng mga

edukador mula sa pambuliko at pampribadong institusyon upang gabayan ka, ang
gurong tagapagdaloy upang matulungang makamit ng mag-aaral ang pamantayang
itinakda ng Kurikulum ng K to12 habang kanilang pinanagumpayan ang pansarili,
panlipunan at pang-ekonomikong hamon sa pag-aaral.

Ang tulong-aral na ito ay umaasang makauugnay ang mag-aaral sa

mapatnubay at malayang pagkatuto na mga gawain ayon sa kanilang kakayahan,
bilis at oras. Naglalayon din itong matulungan ang mag-aaral upang makamit ang
mga kasanayang pan-21 siglo habang isinasaalang-alang ang kanilang mga
pangangailangan at kalagayan.

Bilang karagdagan sa materyal ng pangunahing teksto, makikita ninyo ang

kahong ito sa pinakakatawan ng modyul:

Mga Tala para sa Guro

Ito'y naglalaman ng mga paalala,
panulong o estratehiyang magagamit sa
paggabay sa mag-aaral.

Bilang tagapagdaloy, inaasahang bibigyan mo ng paunang kaalaman ang

mag-aaral kung paano gamitin ang modyul na ito. Kinakailangan ding subaybayan
at itala ang pag-unlad nila habang hinahayaan silang pamahalaan ang kanilang
sariling pagkatuto. Bukod dito, inaasahan mula sa iyo na higit pang hikayatin at
gabayan ang mag-aaral habang isinasagawa ang mga gawaing nakapaloob sa
modyul.

ii
Para sa mag-aaral:

Malugod na pagtanggap sa Edukasyon sa Pagpapakatao 10 ng Alternative

Delivery Mode (ADM) Modyul ukol sa Ang Mapanagutang Paggamit ng Kalayaan!

Ang kamay ay madalas gamiting simbolo ng kakayahan, aksyon at layunin.

Sa pamamagitan ng ating mga kamay tayo ay maaaring matuto, lumikha, at
magsakatuparan ng gawain. Ang kamay sa tulong-aral na ito ay sumisimbolo na
ikaw, bilang isang mag-aaral, ay may angking kakayahang matutuhan ang mga
kaugnay na kompetensi at kasanayan. Ang iyong pang-akademikong tagumpay ay
nakasalalay sa iyong sarili o sa iyong mga kamay.

Ang modyul na ito ay ginawa bilang tugon sa iyong pangangailangan.

Layunin nitong matulungan ka sa iyong pag-aaral habang wala ka sa loob ng silid-
aralan. Hangad din nitong madulutan ka ng mga makabuluhang oportunidad sa
pagkatuto.

Ang modyul na ito ay may mga bahagi at icon na dapat mong maunawaan.

Alamin Sa bahaging ito, malalaman mo ang mga

dapat mong matutuhan sa modyul.

Subukin Sa pagsusulit na ito, makikita natin kung

ano na ang kaalaman mo sa aralin ng
modyul. Kung nakuha mo ang lahat ng
tamang sagot (100%), maaari mong
laktawan ang bahaging ito ng modyul.

Balikan Ito ay maikling pagsasanay o balik-aral

upang matulungan kang maiugnay ang
kasalukuyang aralin sa naunang leksyon.

Tuklasin Sa bahaging ito, ang bagong aralin ay

ipakikilala sa iyo sa maraming paraan tulad
ng isang kuwento, awitin, tula, pambukas
na suliranin, gawain o isang sitwasyon.

Suriin Sa seksyong ito, bibigyan ka ng maikling

pagtalakay sa aralin. Layunin nitong
matulungan kang maunawaan ang bagong
konsepto at mga kasanayan.

Pagyamanin Binubuo ito ng mga gawaing para sa

malayang pagsasanay upang mapagtibay
ang iyong pang-unawa at mga kasanayan sa
paksa. Maaari mong iwasto ang mga sagot
mo sa pagsasanay gamit ang susi sa
pagwawasto sa huling bahagi ng modyul.

iii
 Isaisip Naglalaman ito ng mga katanungan o
pupunan ang patlang ng pangungusap o
talata upang maproseso kung anong
natutuhan mo mula sa aralin.

Isagawa Ito ay naglalaman ng gawaing

makatutulong sa iyo upang maisalin ang
bagong kaalaman o kasanayan sa tunay na
sitwasyon o realidad ng buhay.

Tayahin Ito ay gawain na naglalayong matasa o

masukat ang antas ng pagkatuto sa
pagkamit ng natutuhang kompetensi.
Karagdagang Sa bahaging ito, may ibibigay sa iyong
Gawain panibagong gawain upang pagyamanin ang
iyong kaalaman o kasanayan sa natutuhang
aralin.

Susi sa Pagwawasto Naglalaman ito ng mga tamang sagot sa

lahat ng mga gawain sa modyul.

Sa katapusan ng modyul na ito, makikita mo rin ang:

Ito ang talaan ng lahat ng pinagkuhanan sa

Sanggunian
paglikha o paglinang ng modyul na ito.

Ang sumusunod ay mahahalagang paalala sa paggamit ng modyul na ito:

1. Gamitin ang modyul nang may pag-iingat. Huwag lalagyan ng anumang
marka o sulat ang anumang bahagi ng modyul. Gumamit ng hiwalay na
papel sa pagsagot sa mga pagsasanay.
2. Huwag kalimutang sagutin ang Subukin bago lumipat sa iba pang gawaing
napapaloob sa modyul.
3. Basahing mabuti ang mga panuto bago gawin ang bawat pagsasanay.
4. Obserbahan ang katapatan at integridad sa pagsasagawa ng mga gawain at
sa pagwawasto ng mga kasagutan.
5. Tapusin ang kasalukuyang gawain bago pumunta sa iba pang pagsasanay.
6. Pakibalik ang modyul na ito sa iyong guro o tagapagdaloy kung tapos nang
sagutin lahat ng pagsasanay.
Kung sakaling ikaw ay mahirapang sagutin ang mga gawain sa modyul na ito,
huwag mag-aalinlangang konsultahin ang inyong guro o tagapagdaloy. Maaari ka
rin humingi ng tulong sa iyong mga magulang, sa nakatatanda mong kapatid o
sino man sa iyong mga kasama sa bahay na mas nakatatanda sa iyo. Laging
itanim sa iyong isipang hindi ka nag-iisa.

Umaasa kami, sa pamamagitan ng modyul na ito, makararanas ka ng

makahulugang pagkatuto at makakakuha ka ng malalim na pang-unawa sa
kaugnay na mga kompetensi. Kaya mo ito!

iv
 Alamin

Kakabit ng buhay na ipinagkaloob sa tao ay ang kapangyarihang pamahalaan ito,

ito ay katangian ng kilos-loob ng tao ang KALAYAAN. Ano ang tinuturing na tunay
na kalayaan at paano ito napapatunayan? Alin sa iyong mga kilos o gawi ang
nagpapakita ng tunay na kalayaan? Ang mga sagot sa mga tanong na ito ay ilan
lamang sa mga dapat mong malalaman kung paano natutukoy ang mga pasya at
kilos na tumutugon sa tunay na gamit ng kalayaan.

Sa araling ito, inaasahang makamit mo itong kasanayang pampagkatuto:

Natutukoy ang mga pasya at kilos na tumutugon sa tunay na gamit ng
kalayaan (EsP10MP-Id-3.2).

Subukin

Ngayon, subukin mong sagutin ang paunang pagsusulit upang matukoy ang lawak
ng iyong kaalaman tungkol sa mga paksang tatalakayin.

Panuto: Basahin at unawain ang mga sumusunod na pahayag at piliin at bilugan

ang titik ng pinakawastong sagot.

1. Bakit may kakayahan ang taong kumilos ayon sa sariling kagustuhan at

ayon sa pagdedesisyon kung ano ang gagawin?
a. dahil ang tao ay may malayang kilos-loob
b. may likas na batas-moral na gumagabay sa kanya
c. may kakayahan ang taong gamitin ang kanyang konsiyensiya
d. sapagkat ang tao ay may kakayahang pag-isipan ang mag ito

2. Alin sa sitwasyon ang nagpapakita ng tunay na kalayaan?

a. Nagagawa ni Alice ang umuwi ng bahay anumang oras niya
gustuhin.
b. Inamin ni Rosa ang kanyang pagkakamali at humingi ng
paumanhin sa ginawa.
c. Palabiro at madaldal si Angela kaya nasasabi niya ang gusto niyang
sabihin sa isang tao.
d. Kahit pagod na galing sa trabaho, sinamahan pa rin ni Jose ang
kapitbahay na isinugod sa ospital.

1
3. Bakit kailangang lumaya ang tao mula sa makasariling interes,
pagmamataas, katamaran at iba pang negatibong pag-uugali?
a. dahil nakasentro lamang siya sa kanyang sarili kaya hindi
makakamit ang kalayaan
b. upang magkakaroon ng kabuluhan ang buhay kung walang
ganitong katangian
c. dahil nag-iiwan ito ng hindi magandang imahe sa pagkatao ng tao
d. sapagkat nilalayuan ng ibang tao ang may ganitong mga pag-uugali

4. Para saan ang pagkakaroon ng kalayaan ng tao?

a. upang matamo ang layunin ng kanyang buhay sa mundo
b. para maging malaya ang tao sa pansariling kahinaan at maging
malayang tumugon sa pangangailangan ng sitwasyon
c. para maging masaya ang tao sa buhay niya dahil nagagawa niya
ang kanyang nais na walang nakahahadlang dito
d. mahalaga ito upang malinang ang kakayahan ng taong piliin ang
mabuti kaya ibinigay sa kanya ang kalayaan

5. Si Ana ay nasa Grade-10 na, hindi niya maunawaan ang leksiyon ng

kanyang guro sa Edukasyon sa Pagpapakatao at nakakabagot sa
pakiramdam kaya nawalan siya ng interes na makinig sa guro. Dahil dito,
wala siyang natutuhan sa itinuro nito, sinisi niya ang kanyang guro. Sang-
ayon ka ba sa kanya?
a. Sang-ayon, dahil responsibilidad ng guro ang maipaunawa sa mga
mag-aaral ang leksiyon.
b. Sang-ayon, dahil kailangang mapaganda ang leksiyon para hindi
nakakabagot sa mag-aaral.
c. Di sang-ayon, dahil may pananagutan ang tao sa kanyang kilos.
d. Di sang-ayon, dahil may kakayahan kang piliin ang iyong kilos.

“ Kung ang pagiging mapanagutan ay

hindi makapagbibigay sa akin ng
kakayahang ipaliwanag ang aking
kilos, gayundin ang pagkakaroon ng
malayang kilos loob, hindi
masisigurong ako ay totoong Malaya”

6. Ano ang ibig sabihin ng mensaheng ito?

a. Malaya ka kung magagawa mo lahat ng iyong nais na walang
limitasyon.
b. Ang kalayaan ay nanganghulugan ng pagkakaroon ng kakayahang
kumilos ayon sa aking kagustuhan.
c. Ang makatuwirang kilos ay hindi makasarili (egoism) at naka pokus
sa pagpapahalaga sa kapwa bago ang sarili.
d. Ang pagiging malaya ay hindi nangangahulugang kailangan akong
kumilos nang rasyonal o naaayon sa katuwiran.

2
7. Napasailalim sa Enhanced Community Quarantine ang lungsod na
kinabibilangan ng pamilya ni Cherry. Kailangang manatili lamang sa loob
ng bahay para makaiwas sa kumakalat na virus. Kaya nawalan ng trabaho
ang kanyang mga magulang at kapos sila sa pagkain. Dahil dito sinisi niya
ang pamahalaan sa mga pangyayari. Sang- ayon kaba kay Cherry?
a. Sang-ayon, dahil responsibilidad ng pamahalaan na maging ligtas
ang lahat ng mamamayan.
b. Sang-ayon, dahil kailangang bigyang pansin ng pamahalaan ang
pagbibigay ng ayuda sa bawat mamamayang nagutom at nawalan
ng trabaho.
c. Di sang-ayon, dahil may pananagutan ang tao sa kanyang kilos.
d. Di sang-ayon, dahil may kakayahan kang piliin ang iyong kilos.

8. Sino ang may pahayag na ito “Ang kalayaan ay ang katangian ng kilos-loob
na itinakda ng tao ang kanyang maaaring hantungan at ang itakda ang
paraan upang makamit ito”?
a. Santo Tomas de Aquino c. Sigmund Freud
b. Max Scheler d. Felicidad Lipio

9. Ayon kay Johann, kakabit ng pananagutan ang kakayahan ng taong

tumugon sa obhektibong tawag ng pangangailangan ng sitwasyon. Ang ibig
sabihin ng pahayag na ito ay ang mga sumusunod maliban sa?
a. Ang tao ay dapat managot sa kanyang mga kilos.
b. Kailangan niyang harapin ang kinahihinatnan ng kanyang ginawa.
c. Ang tao ay walang pananagutan sa kalalabasan ng kaniyang
ginawa.
d. Ang tao ay karaniwang pinananagot sa paggawa ng isang bagay na
hindi niya mabigyan ng mapangangatwirang dahilan.

10. Alin sa mga pahayag na ito ang nagpapakita na tunay na malaya ang isang
tao?
a. kapag makita niya ang lampas sa kaniyang sarili
b. kapag wala siyang pakialam sa nakapalibot sa kanya
c. kapag may makakayahan siyang magmalasakit ng tunay
d. kapag siya ay nakakulong sa pansarili lamang na interes

11. Ang kalayaan ay hindi lamang nangangahulugan ng pagkakaroon ng

kakayahang kumilos ayon sa kagustuhan, ang katagang ito ay
____________?
a. Tama, dahil ang kalayaan ay may kaakibat na responsibilidad.
b. Tama, dahil ang pagiging malaya ay ang kakayahang kumilos nang
rasyonal o naaayon sa katuwiran.
c. Mali, dahil hindi ka tunay na malaya kung hindi mo magagawa ang
lahat ng gusto mo.
d. Mali, dahil kailangang maipahayag mo ang iyong saloobin kahit
may masasaktang ibang tao.

12. Sa pagtulong sa kapwa ay maipakita mo ang iyong pananagutan, lumalaya

at naliligtas ka mula sa makasariling mga interes, pagmamataas,
katamaran at iba pang hindi kaayaayang ugali. Binubuksan nito ang iyong
kamalayan na gamitin ang kalayaan para maglingkod sa kapwa at
palalimin ang iyong pagkatao. Ito ay ayon kay _____________?
a. Felicidad Lipio c. Sigmund Freud
b. Max Scheler d. Santo Tomas de Aquino

3
13. Bilang mag-aaral paano mo maipakita na may kakayahan kang kumilos
nang may katuwiran maliban sa?
a. Sumunod at galangin ang mga magulang, huwag igiit ang sariling
pagnanais at kapritso.
b. Pahalagahan ang kapuwa at paglalagay sa kanila na una bago ang
sarili.
c. Mag-aral ng mabuti at tumugon sa kung ano ang kailangan ng
sitwasyon.
d. Kapag wala ang aking mga magulang sa aming tahanan,
ipinagagawa ko ang lahat ng gawain sa aking nakakabatang
kapatid.

14. Ano ang itinuturing na kakambal ng kalayaan?

a. kilos-loob c. konsensiya
b. pagmamahal d. responsibilidad

15. Alin sa mga sitwasyong ito ang nagpapaliwanag sa mensaheng ito?

Ang larawan na ito ay gawa ni Angelita Y. Malunes.

a. Kung lalabas ako ng bahay na walang paalam maaring ako

mapagalitan ng aking mga magulang.
b. Maaring bumagsak ang marka ng isang mag-aaral na hindi
pumapasok sa klase.
c. Wala akong kasalanan dahil hindi ko naman alam ang batas.
d. Hindi ko na malayan na curfew hour na pala.

4
Aralin
Ang Mapanagutang
2 Paggamit ng Kalayaan
Ang tunay na kalayaan ay ang kakayahan ng taong pumili at gumawa ng desisyon
kung saan tumutugon sa kabutihan di lamang ng sarili ngunit maging ng kapwa.
Ito ay pagpiling gawin ang mabuti sa kahit anumang sitwasyong kinasusuungan.

Balikan

Alamin natin ngayon kung may natutunan ka ba sa nakaraang aralin sa

pamamagitan ng pagtugma sa mga salitang may kaugnayan sa kalayaan. Handa
ka na ba?

Kalayaan Mo, Itugma Mo!

Panuto: Itugma ang mga salitang may kaugnayan sa tunay na kahulugan ng
KALAYAAN.

LIMITASYON

KABUTIHAN
KALAYAAN
RESPONSIBILIDAD

KAGUSTUHAN KO

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang iyong natuklasan sa natapos na gawain? Ipaliwanag.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

2. Sa inyong palagay, bakit kailangang may limitasyon ang pagkakaroon ng

kalayaan?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

5
 3. Ano-ano ang responsibilidad mo dahil ikaw ay malaya?
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

4. Para sa iyo, ano ang tunay na kahulugan ng kalayaan?

__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________

Mga Tala para sa Guro

Ang modyul na ito ay may layuning iparating sa mga mag-aaral ang mga
kaalaman at kasanayan tungkol sa mga pasya at kilos na tumutugon sa
tunay na gamit ng kalayaan. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsagawa
at pagsagot sa iba’t ibang gawain.Paalalahanan na maging tapat sa
kanyang sarili sa lahat ng pagkakataon ang mga mag-aaral.

Tuklasin

Kamusta? Handa ka na ba sa bagong aralin? Sa nakaraang aralin ay natutunan

mo ang tunay na kahulugan ng kalayaan. Ngayon naman ay pag-aralan mo ang
mga tamang pasya at kilos sa paggamit ng tunay na kalayaan.

Gawain 1:Which-Pics?
Panuto: Tukuyin ang mga larawan sa ibaba, isulat kung ito ba ay nagpapakita ng
kalayaan o kawalan ng kalayaan at ipaliwanag ang inyong kasagutan sa nakalaang
patlang.

1. May kalayaan ba o wala bakit?

_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
6
 2. May kalayaan ba o wala bakit?

__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
3. May kalayaan ba o wala bakit?

__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
4. May kalayaan ba o wala bakit?

__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
5. May kalayaan ba o wala bakit?

__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
Ang mag larawan ay kuha ni Angelita Y. Malunes.

7
 Suriin

Ngayon ay tatalakayin natin kung paano natutukoy ang mga pasya at kilos na
tumutugon sa tunay na gamit ng kalayaan.

Ang Tunay na Kalayaan

Ang salitang kalayaan ay karaniwang gumigising sa puso ng bawat tao.

Ipinaglalaban ng bawat tao ang kanyang karapatang mabuhay at magpasya ayon
sa kanyang nais, sa pangangatuwirang walang panlabas na hadlang na sisirain sa
paggawa niya nito. Ito ang madalas na iniisip ng tao tungkol sa kalayaan – ang
paggawa ng isang bagay na nais niyang gawin o ang karapatang sabihin ang
anumang bagay na nais niyang sabihin. Karaniwang sa pag-asam at pagsisikap na
makamit ang kalayaan, nakaliligtaan ang mahalagang hakbang sa pagkamit nito.

Karaniwang tinitingnan ang kalayaan bilang kawalan ng panlabas na

hadlang sa pagkamit ng ninanais ng tao. Bibihirang kinikilala na ang
pinakamalaking hadlang sa kalayaan ay hindi ang nagmumula sa labas kundi ang
nagmumula mismo sa loob ng tao. Ito ay hiwalay sa ginagawa o kilos ng iba kaya’t
kailangan ng tao ng “higit” pa sa malayang kilos-loob upang maging malaya. Ang
tinutukoy na “higit” ay makikita kung titingnan ang kalayaan sa aspektong
mayroon itong kakambal na responsibilidad o sa madaling sabi, ang kalayaan ay
may kasunod na responsibilidad.

Naalala mo ba ang paliwanag ni Johann sa nakaraang aralin kung ano ang

dalawang pakahulugan sa pananagutan na nakaaapekto sa ideya ng kalayaan?
Ngayon, palalimin natin ang ideya ni Johann upang maunawaan ang tunay na
kalayaan.

1. Simulan natin sa pagsasabing ang malayang kilos ay kilos na “mananagot

ako.” Ito ay kilos na nagmula sa akin. Sa puntong ito, ang kalayaan ay
nakakabit sa aking sarili (sa pagiging ako), sa aking kakayahang kumilos,
sa aking sariling kagustuhan, sa pagsasabi ng oo o hindi sa mga
nakapalibot sa akin, sa pagpapasya ko kung ano ang aking gagawin. Ito
ang kalayaang kaugnay ng malayang kilos-loob at mayroon ako nito dahil
ako ay tao, likas ito sa akin. Sapagkat ang tao ay tao, siya ang
pinagmumulan ng kanyang kilos. Kaya may pananagutan siya sa
kalalabasan ng kanyang ginawa. Nangangahulugan itong kailangan niyang
harapin ang kahihinatnan ngkanyang ginawa. Halimbawa, maaaring
bumagsak ang marka ng isang mag-aaral na hindi pumapasok sa klase.
Hindi niya maiiwasang harapin ang resulta ng pagliban niyang ito. Ang tao
ay karaniwang pinananagot sa paggawa ng isang bagay na hindi niya
mabigyan ng mapangangatuwiranang dahilan (justifiable reason). Siya ay
dapat managot (be accountable) sa mga kilos na ito.

8
 2. Subalit, ako ay responsable sa aking ginawa, hindi ito nangangahulugan
na ang kilos ko ay mapanagutang kilos. Bilang tao, ako ay responsable sa
aking mga kilos, subalit hindi ito nangangahulugang ako ay isang
responsableng tao. Ang responsibilidad sa sukdulang kahulugan nito ay
hindi lamang pananagutan kundi ito ay kakayahan o abilidad na magbigay
paliwanag (give account). Ibig sabihin, may kakayahan akong bigyang
dahilan kung bakit kailangan kong gawin ang aking kilos ayon sa hinihingi
ng pagkakataon o sitwasyon. Ibig sabihin, kakabit ng pananagutan ang
kakayahan ng taong tumugon sa obhektibong tawag ng pangangailangan
ng sitwasyon.

Ang responsableng tao kung gayon ay ang taong tinutuon ang kanyang kilos
bilang tugon sa obhektibong tawag ng pangangailangan. Kaya nga kapag
isinaalang-alang niya ang mga salik sa konteksto ng sitwasyon bago ang
pagsasagawa ng kanyang kilos, may pagsisikap siyang tumugon ayon sa mga salik
na ito at hindi ang pagpapairal ng sariling kagustuhan; kaya hindi siya
mahihirapang ipaliwanag at bigyang katuwiran ang kanyang ginawang kilos.

Kung ang pagiging mapanagutan ay hindi makapagbibigay sa akin ng

kakayahang ipaliwanag ang aking kilos, gayundin ang pagkakaroon ng malayang
kilos-loob, hindi masisigurong ako ay totoong malaya. Ang kalayaan ay hindi
lamang nangangahulugan ng pagkakaroon ng kakayahang kumilos ayon sa aking
kagustuhan, ang pagiging malaya ay nangangahulugang mayroon akong
kakayahang kumilos nang rasyonal o naaayon sa katuwiran.

Kaugnay ng tunay na kalayaan, ang malayang kilos-loob ay paraan lamang

upang makamit ito, sapagkat ang makatuwirang kilos ay humihingi ng pagiging
malaya sa pagiging makasarili (egoism). Ang kakayahang kumilos nang may
katuwiran ay nangangailangan o humihingi ng pagpapalit ng pokus sa buhay. Ang
pokus na ito ay ang pagpapahalaga sa kapwa at paglalagay sa kanila na una bago
ang sarili; ang tumugon sa kung ano ang kailangan ng sitwasyon kaysa sa
magpaalipin sa sariling pagnanais at kapritso.

Sinang-ayunan ito ni Lipio (2004) sa kanyang paliwanag na ang tunay na

kalayaan ay hindi sariling kalayaan ng tao na hiwalay sa sambayanan kundi isang
kalayaang kabahagi ang kanyang kapwa sa sambayanan. Dahil nabubuhay ang
tao sa isang sambayanan, ginagamit ang kalayaan sa pakikipagkapwa-tao
sapagkat ang tunay na kalayaan ay ang pagpapahalaga sa kapwa: ang magmahal
at maglingkod.

Mula sa mga naunang paliwanag, makikitang may dalawang aspekto ng

kalayaan: ang kalayaan mula sa (freedom from) at kalayaan para sa (freedom for).

1. Kalayaan mula sa (freedom from). Karaniwang binibigyang katuturan ang

kalayaan bilang kawalan ng hadlang sa labas ng tao sa pagkamit ng
kanyang ninanais. Sa ganitong pag-unawa ng kalayaan, masasabing malaya
ang tao kapag walang nakahahadlang sa kaniya upang kumilos o gumawa

9
 ng mga bagay-bagay. Subalit kailangang kilalanin na ang tunay na
nakahahadlang sa kalayaan ng tao ay hindi ang nagaganap sa labas niya o
sa kanyang paligid kundi ang nagmumula sa kanyang loob.

Ang nagaganap sa labas ng kanyang sarili ay pangyayaring wala siyang

kontrol at wala siyang kalayaan upang pigilan ito. Samantalang ang nagaganap sa
loob ng tao ay kaya niyang pigilin at pamahalaan upang maging ganap siyang
malaya. Ano kung gayon ang nakahahadlang sa kalayaan mula sa loob ng tao? Ito
ay ang mga negatibong katangian at pag-uugaling ipinaiiral ng tao kaya’t kahit
mayroon siyang kilos-loob, pumipigil ito sa kaniya sa pagkamit at paggamit ng
tunay na diwa ng kalayaan.

Kailangang maging malaya ang tao mula sa makasariling interes,

pagmamataas, katamaran, kapritso at iba pang nagiging hadlang upang magawa
niya ang ikalawang uri ng kalayaan.

2. Kalayaan para sa (freedom for). Ang tunay na kalayaan ayon kay Johann ay
ang makita ang kapwa at mailagay siyang una bago ang sarili. Kung malaya
ang tao mula sa pagiging makasarili at maiwasang gawing sentro ng
kanyang buhay ang kanyang sarili lamang, magkakaroon ng puwang ang
kanyang kapwa sa buhay niya. Gagamitin niya ang kanyang kalayaan para
tumugon sa hinihingi ng sitwasyon at pagkakataon. Ito ang diwa ng
pagmamahal sa kapwa. Samakatuwid, kailangang maging malaya ang tao
mula sa mga pansariling hadlang upang maging malaya siya para sa
pagtugon sa pangangailangan ng kanyang kapwa - ang magmahal at
maglingkod.

Narito ang halimbawa ng paliwanag tungkol sa dalawang aspekto ng

kalayaan:

Isang matanda ang nakatayo sa kanto at naghihintay ng tutulong sa kaniya

upang makatawid. Maaari ko siyang tulungang tumawid o kaya’y huwag pansinin.
Ngunit mayroon siyang pangangailangang nagsusumiksik sa aking kamalayan at
humihimok sa akin na siya’y tulungan. Hindi ko siya tinutulungan para
pasalamatan niya ako o kaya’y sa magandang pakiramdam na nagmumula sa
pagtulong sa kapwa. Bagkus nakikita ko ang kanyang pangangailangan at kung
hindi ko ito papansinin ay alam kong hindi ako karapat-dapat bilang ako. Ngunit
hindi ko rin makikita ang kanyang pangangailangan at hindi ako makatutugon
kung sarili ko lang ang iniintindi ko. Kung paiiralin ko ang aking katamaran hindi
ko nanaising gambalain ako ng iba.

Ang nasa kalooban kong pagpapakatao ang nagpapakilos sa akin upang

tumugon sa tawag na magmahal ng kapwa. Sa pagtugon ko ng “oo” rito, inakay ko
at tinutulungang tumawid ang matanda sa kalsada. Sa pagtulong sa kaniya,
ipinakikita ko ang aking pananagutan sa kaniya, lumalaya at naliligtas ako mula
sa aking makasariling mga interes, pagmamataas, katamaran at iba pang hindi
kaayaayang ugali. Binubuksan nito ang aking kamalayan na gamitin ang aking

10
kalayaan para maglingkod sa kapwa at palalimin ang aking pagkatao. (Lipio, F,
2004 ph.14.)

Pamprosesong Tanong

1. Para saiyo, ano ang karaniwang katuturan ng kalayaan?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
2. Ano ang responsibilidad at pananagutan?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
3. Paano nauugnay ang kalayaan sa pananagutan?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
4. Ano ang tinatawag na tunay na kalayaan?

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________

11
 Pagyamanin

Sa pagkakataong ito, nais kong damhin at pag-isipan ninyong mabuti kung gaano
kahalaga ang pagtukoy sa tamang pasya at kilos ng tunay na paggamit ng
kalayaan sa pamamagitan ng pagsagot sa mga gawain na nasa ibaba.
Gawain 2: Kalayaan Mo, Iguhit Mo!
Panuto: Kung ipagpalagay na ikaw ay binigyan ng libreng limang oras upang gawin
ang iyong gustong gawin, saan at paano mo ito gugugulin. Iguhit ang mga gustong
gawin sa limang libreng oras sa loob ng kahon. Gawing malikhain ang iyong
paggawa. Ipaliwanag kung alin sa iyong mga kilos o gawi ang nagpapakita ng tunay
na kalayaan at isulat ito sa patlang na nasa ibaba.
Panuto: Sa loob ng bilog ilagay mo ang mga kilalang tao na nagpakita ng tunay na
kahulugan ng kalayaan at paano nila ito napatunayan.

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

12
 Pamantayan para sa Pagguhit

Pamantayan Indikador Puntos Natatamong

Puntos

Naipakita at naipaliwanag
nang maayos ang ugnayan
Nilalaman 5
ng lahat ng konsepto sa
pagguhit

Maliwanag at angkop ang

Kaangkupan ng
mensahe sa paglalarawan ng 5
Konsepto
konsepto

Gumamit ng tamang
kombinasyon ng kulay
Pagkamalikhain upang maipahayag ang 5
nilalaman, konsepto at
mensahe

Kabuuang Malinis at maayos ang

5
Presentasyon kabuuang presentasyon

Kabuuang Puntos

Isaisip

Matapos mong nabasa at nasuri ang mga sanaysay ukol sa tunay na gamit ng
kalayaan. Batay sa iyong natutunan buuin mo ang mga talata na nasa ibaba.

Gawain 3: Ibubuod Ko!

Panuto: Piliin ang tamang salita na nasa loob ng kahon na kukumpleto sa talata.
Isulat ang wastong salita sa patlang.
mabuti kalayaan kapakanan pananagutan gawin

Ang tunay na (1)____________________ ay ang kakayahan ng taong pumili

at gumawa ng desisyon kung saan tumutugon sa kabutihan di lamang ng sarili
ngunit maging ng kapwa. Ito ay pagpiling gawin ang (2)____________________ sa
kahit anumang sitwasyong kinasusuungan. Sa bawat pagpili na gagawin,
kinakailangang isaalang-alang hindi lamang ang sariling kagustuhan kundi
maging ang (3)____________________ ng mga taong maaaring maapektuhan ng
ating mga desisyon. Hindi dahil tayo ay malaya, maaari na nating
(4)____________________ ang kahit anong naisin natin. Ang tunay na kalayaan ay
Gawain 4: Ang Tunay
ang pagkakaroon din ngna Kalayaan
(5)____________________ sa ating bawat kilos-loob.

13
 Isagawa

Ngayon, masusukat mo kung tama ba o mali ang iyong mga desisyon sa bawat
sitwasyon sa buhay sa pamamgitan ng pagsagot sa mga gawain sa ibaba.
Gawain 4: TAMA O MALI
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga sitwasyon. Piliin at isulat sa
nakalaang patlang kung alin ang tama at mali. Kung ang pahayag ay mali,
salungguhitan ang bahaging nagpamali at isulat sa baba nito ang nararapat na
kasagutan.

_______________ 1. Dahil ako ay may kalayaan, maaari akong hindi sumunod sa

utos ng aking mga magulang.

______________________________________________________________
______________________________________________________________

_______________ 2. Sa aking mga libreng oras, maaari ko itong gamitin kasama ng

ang aking mga kaibigan sa paglalaro ng basketbol sa gym ng
may pahintulot ng aking mga magulang.

______________________________________________________________
______________________________________________________________

_______________ 3. Ginagawa ko pa ring magsuot ng panlalaking uniporme kahit na

hindi ako komportable at ayaw ko, alinsunod sa alituntunin ng
aming paaralan.

______________________________________________________________
______________________________________________________________
_______________ 4. Kapag wala ang aking mga magulang sa aming tahanan,
ipinagagawa ko ang lahat ng ayaw kong gawain sa aking
nakababatang kapatid.

______________________________________________________________
______________________________________________________________
_______________ 5. Dahil galit ako sa aking kaibigang nagsisinungaling sa akin,
hinding-hindi ako gagawa ng unang hakbang upang kami ay
magkabati.
______________________________________________________________
______________________________________________________________

14
 Tayahin

Binabati kita! Ngayong natapos mo na ang aralin, subukin mong sagutin ang
sumusunod na pahayag.

Pangwakas na Pagtataya

Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga katanungan. Bilugan ang titik ng
tamang sagot.

1. Ang tunay na kalayaan ay ang kakayahan ng taong pumili at gumawa ng

desisyon kung saan tumutugon sa kabutihan di lamang ng sarili ngunit
maging ng kapwa. Alin sa mga pahayag na ito ang nagpapakita na tunay
na malaya ang isang tao?
a. kapag may pakialam siya sa nakapalibot sa kanya
b. kapag wala siyang kakayahang magmalasakit ng tunay
c. kapag siya ay nakakulong sa pansarili lamang na interes
d. kapag sarili lang niya ang iniisip

2. Alin sa mga sitwasyong ito ang nagpapaliwanag sa mensaheng “I am

responsible for…”?
a. Kung lalabas ako ng bahay na walang paalam maaring ako ay
mapagalitan ng aking mga magulang.
b. Maaring bumagsak ang marka ng isang mag-aaral na hindi
pumapasok sa klase.
c. Wala akong kasalanan dahil hindi ko naman alam ang batas.
d. Hindi ko na malayan na curfew hour na pala.

3. Ang kalayaan ay hindi lamang nangangahulugan ng pagkakaroon ng

kakayahang kumilos ayon sa kagustuhan, ano ang ipinahihiwatig ng
katagang ito?
a. Tama, dahil ang kalayaan ay may kaakibat na responsibilidad.
b. Tama, dahil ang pagiging malaya ay ang kakayahang kumilos nang
rasyonal o naaayon sa katuwiran.
c. Mali, dahil hindi ka tunay na malaya kung hindi mo magagawa ang
lahat ng gusto mo.
d. Mali, dahil kailangang maipahayag mo ang iyong saloobin kahit
may masasaktang ibang tao.

4. Si Maria ay nasa Grade-10 na ,hindi niya maunawaan ang leksiyon ng

kanyang guro sa Edukasyon sa Pagpapakatao at nakakabagot sa
pakiramdam kaya nawalan siya ng interes na makinig sa guro. Dahil dito,
wala siyang natutuhan sa itinuro nito, sinisi niya ang kanyang guro. Sang-
ayon ka ba sa kanya?
a. Sang-ayon, dahil responsibilidad ng guro ang maipaunawa sa mga
mag-aaral ang leksiyon.
b. Sang-ayon, dahil kailangang mapaganda ang leksiyon para hindi
nakakabagot sa magaaral.
c. Di sang-ayon, dahil may pananagutan ang tao sa kanyang kilos.

15
 d. Di sang-ayon, dahil may kakayahan kang piliin ang iyong kilos.

5. Saan nagtatapos ang kalayaan ng isang tao?

a. kapag naaapakan na niya ang karapatan ng iba
b. kapag ito ay hindi naaayon sa utos ng Diyos
c. kapag ayaw niyang sumusunod sa batas
d. lahat ng mga nabanggit

6. Ano ang ibig sabihin ng mensaheng ito? “ Kung ang pagiging mapanagutan
ay hindi makapagbibigay sa akin ng kakayahang ipalliwanag ang aking
kilos, gayundin ang pagkakaroon ng malayang kilos loob, hindi
masisigurong ako ay totoong malaya”
a. Ang kalayaan ay nanganghulugan ng pagkakaroon ng kakayahang
kumilos ayon sa aking kagustuhan.
b. Ang pagiging malaya ay hindi nangangahulugang mayron akong
kakayahang kumilos nang rasyonal o naaayon sa katuwiran.
c. Ang makatuwirang kilos ay hindi makasarili (egoism) at nakapokus
sa pagpapahalaga sa kapuwa bago ang sarili.
d. Totoong malaya ka kung magagawa mo lahat ng iyong nais na
walang limitasyon.

7. Ano ang itinuturing na kakambal ng kalayaan?

a. kilos –loob c. pagmamahal
b. konsiyensiya d. responsibilidad

8. Ang kalayaan ay ang katangian ng kilos-loob na itinakda ng tao ang

kanyang maaaring hantungan at ang itakda ang paraan upang makamit
ito, sino ang may pahayag ng katagang ito?
a. Felicidad Lipio c. Sigmund Freud
b. Max Scheler d. Santos Tomas de Aquino

9. Kakabit ng pananagutan ang kakayahan ng taong tumugon sa obhektibong

tawag ng pangngailangan ng sitwasyon. Ang ibig sabihin ng pahayag na ito
ay ang mga sumusunod, maliban sa?
a. Ang tao ay dapat managot sa kanyang mga kilos.
b. Kailangan niyang harapin ang kinahihinatnan ng kanyang ginawa.
c. Ang tao ay walang pananagutan sa kalalabasan ng kaniyang
ginawa.
d. Ang tao ay karaniwang pinananagot sa paggawa ng isang bagay na
hindi niya mabigyan ng mapangangatwirang dahilan.

10. Bilang kabataang Pilipino paano mo maipakita na may kakayahan kang

kumilos nang may katuwiran, maliban sa?
a. Sumunod at galangin ang mga magulang, huwag igiit ang sariling
pagnanais at kapritso.
b. Pahalagahan ang kapuwa at paglalagay sa kanila na una bago ang
sarili.
c. Mag-aral ng mabuti at tumugon sa kung ano ang kailangan ng
sitwasyon.
d. Kapag wala ang aking mga magulang sa aming tahanan,
ipinagagawa ko ang lahat ng gawain sa aking nakakabatang
kapatid.

16
11. Ano ang dahilan bakit may kakayahan ang taong kumilos ayon sa sariling
kagustuhan at ayon sa pagdedesisyon kung ano ang gagawin?
a. dahil ang tao ay may malayang kilos-loob
b. may likas na batas moral na gumagabay sa kanya
c. may kakayahan ang taong gamitin ang kanyang konsiyensiya
d. sapagkat ang tao ay may kakayahang pag-isipan ang mga ito

12. Alin sa mga sumusunod na mga sitwasyon ang nagpapakita ng tunay na

kalayaan?
a. Nagagawa ni Alice ang umuwi ng bahay anumang oras niya
gustuhin.
b. Inamin ni Rosa ang kanyang pagkakamali at humingi ng
paumanhin sa ginawa.
c. Palabiro at madaldal si Angela kaya nasasabi niya ang gusto niyang
sabihin sa isang tao.
d. Dahil pagod na galing sa trabaho, hindi sinamahan ni Jose ang
kapitbahay na isinugod sa ospital.

13. Ang responsibilidad ay ang kakayahang tumugon sa tawag ng

pangangailangan ayon sa sitwasyon. Ang pahayag ay:
a. Tama, dahil ang tunay na responsableng kalayaan ay ang
pagtulong sa kapwa.
b. Tama, dahil may kakayahan ang taong magbigay paliwanag sa kilos
na ginawa.
c. Mali, dahil ang responsibilidad ay palaging kakambal ng kalayaan
ang ginagamit ng tao.
d. Mali, dahil ang responsibilidad ay ang pagtanggap sa kahihinatnan
ng kilos na ginawa.

14. Bakit kailangang lumaya ang tao mula sa makasariling interes,

pagmamataas, katamaran at iba pang negatibong pag-uugali?
a. nakasentro lamang siya sa kanyang sarili kaya hindi makakamit
ang kalayaan
b. magkakaroon ng kabuluhan ang buhay kung walang ganitong
katangian
c. nag-iiwan ito ng hindi magandang imahe sa pagkatao ng tao
d. nilalayuan ng ibang tao ang may ganitong mga pag-uugali

15. Ang kalayaan ay may kasunod na reponsibilidad. Para saan ang

pagkakaroon ng kalayaan ng tao?
a. Dahil kailangang malinang ang pagkatao ng tao sa pamamagitan
nito upang matamo ang layunin ng kanyang buhay sa mundo.
b. Para maging malaya ang tao sa pansariling kahinaan at maging
malayang tumugon sa pangangailangan ng sitwasyon.
c. Para maging masaya ang tao sa buhay niya dahil nagagawa niya
ang kanyang nais na walang nakahahadlang dito.
d. Mahalaga ito upang malinang ang kakayahan ng taong piliin ang
mabuti kaya ibinigay sa kanya ang kalayaan.

17
 Karagdagang Gawain

Sanay naintindihan mo at nakatulong sa iyo ang buong modyul na ito. Gawin mo

itong gabay sa pang-araw-araw na buhay. Bilang panghuli nais kong gawin mo ang
karagdagang gawain na ito.

Panuto: Bumuo ng isang sanaysay na may sampu o higit pang pangungusap

tungkol sa iyong mga kilos at pagpapasyang nagpapakita ng maling pananaw
tungkol sa kalayaan at kung ano ang nararapat mong gawin upang maitama ito.
Isulat ang sanaysay sa loob ng kahon.

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________

18
 19
Tayahin Pagyamanin Subukin
1. c 1. kalayaan 1. a
2. b 2. mabuti 2. d
3. a 3. kapakanan 3. a
4. d 4. gawin 4. d
5. d 5. panagutan 5. d
6. c 6. c
7. d 7. d
8. a 8. a
9. c 9. c
10.d 10.c
11.a 11.a
12.b 12.a
13.a 13.d
14.a 14.d
15.d 15.b
Susi sa Pagwawasto
Sanggunian
Covey, S. (1998) The 7 Habits of Highly Effective Teens: The Ultimate Teenage
Success Guide. Ontario: Fireside

Dy, Manuel Jr. B. (2012). Philosophy of Man (Selected Readings). Quezon City:
Katha Publishing Co., Inc.

Lipio, F. (2004). Konsiyensiya Para sa mga Katolikong Filipino. Mandaluyong City.

National Bookstore

Philip, J. (2006). I Choose to Be Free: The Power of Faith Hope & Charity. Manila:
Sinag-Tala Publishers

20
 PAHATID-LIHAM
Ang Sariling Pagkatutong Modyul na ito ay nilinang ng Kagawaran ng
Edukasyon, Rehiyong SOCCSKSARGEN na may pangunahing layunin na
ihanda at tugunan ang pangangailangan sa bagong normal. Ang nilalaman
ng modyul na ito ay batay sa Most Essential Learning Competencies (MELC)
ng Kagawaran ng Edukasyon. Ito ay pantulong na kagamitan na gagamitin
ng bawat mag-aaral sa pampublikong paaralan ng Rehiyon XII simula sa
taong panuruan 2020-2021. Ang proseso ng paglinang ay sinunod sa
paglimbag ng modyul na ito. Ito ay Bersyong 1.0. Malugod naming
hinihimok ang pagbibigay ng puna, komento at rekomendasyon.

Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph * blr.lrpd@deped.gov.ph