Güç Transfo Test

Test Temel Eğitimi ve AFGANĠSTAN
Elektrik ve Su Bakanlığı Personeli

Teknik Eğitimi
(16-20 EYLÜL 2013/SETGEM-SOMA)
Güç Transformatörleri Üzerinde

Uygulanan Saha Testleri
Mustafa PUSTU
TEĠAġ 20. ĠTĠGM
Test Grup BaĢmühendisi
Mustafa PUSTU/TEİAŞ 20 İTİGM Test Grup Başmühendisi
Güç Transformatörleri Üzerinde Uygulanan Saha Testleri
I. Bölüm: Transformatör AC İzolasyon Testleri

II. Bölüm: Transformatör Buşinglerinin Testleri
III. Bölüm: İkaz (Mıknatıslanma) Akımı Testleri
IV. Bölüm: Transformatör DC İzolasyon Direnci Testleri
V. Bölüm: Transformatör Sargı DC Direnç Testleri
VI. Bölüm: Transformatör Çevirme Oranı Testleri
2
I. TRANSFORMATÖR AC ĠZOLASYON TESTLERĠ
1. AC ĠZALASYON TESTLERĠNĠN TEORĠK TEMELLERĠ
İzolasyon denince akla herhangi bir elektrik makinası ve teçhizatının enerjili kısımları ile toprak arasının ya da farklı gerilimli
kısımları arasının izolasyon malzemeleri (katı, sıvı, gaz veya bunların karışımı) ile yalıtılması gelir. Örneğin, transformatör
sargılarının kâğıt ve yağla, jeneratörlerin mika veya plastik bantla, kesicilerin kuru hava, gaz veya yağla yatılması gibi...
İzolasyonu elektriksel olarak modelleyecek olursak; farklı gerilimli iki elektrot arasına izolasyon malzemesi konmuş bir kapasite
şeklinde modelleyebiliriz. Bilindiği gibi ideal bir kapasite (mutlak yalıtkan/watt kaybı sıfır olan) mümkün değildir. Fakat mümkün
olduğu kadar kayıpları düşük kapasite oluşturulabilir. Bu durumda kapasite bir devre elemanı olarak, Şekil 1’de ki gibi gösterilebilir.
Şekil 1 İzolasyonun Elektriksel Modellenmesi

Kayıpların minimize edilmesi izolasyonun kalitesini artırmaktadır. İyi bir izolasyon sisteminde kayıpların minimum olması istenir.
Böyle bir kapasitenin ideale yaklaşımı,  açısının büyütülmesi ile mümkün olabilir. Burada ki  açısı, kapasitenin güç açısı olarak
adlandırılır. Bu açının kosinüsü ise güç faktörü (cos) olarak tanımlanır.
3
Güç (kayıp) Açısı, yalıtım malzemesinin kalınlığına, yüzeyine, malzeme içerisindeki iyonizasyona, yabancı madde ve partiküllere,
hava boşlukları v.b. etkenlere bağlıdır. Bu nedenle güç açısı ölçümleri, yalıtım malzemelerinin yalıtkanlığını değerlendirebileceğimiz
sonuçlar verir.
İzolasyonu bir kapasite (kondansatör) olarak elektriki olarak modelledik. Şimdi ise kondansatörlerin elektrik devrelerinde ki
davranışlarını ve özelliklerini inceleyelim.
1.1. Kapasite Ve Kapasitif Akım Değerine Etki Eden Büyüklükler
Kapasite değeri kondansatör levhaları arasında kalan yalıtkanın dielektrik sabitesi (ε), iletken levhaların alanları (A) ile doğru
orantılı levhalar arasında ki mesafe (d) ile ters orantılardır.
C= ε.A/d= εr.εo.A/d
IC=E.2πfC
IC=E.2πfC formülünden de görüldüğü gibi kapasite değeri (C) ile kapasitif akım (IC) doğru orantılıdır. Kapasite artığında, kapasitif
akım artar azaldığında azalır.
Aşağıda kondansatörlerin kapasite değerine etki eden büyüklükler, detaylı bir şekilde örneklerle anlatılmaktadır. Örnekler, paralel
düzlemsel levhalı kondansatörler üzerinden verilmektedir.
4
a. ‘ε’ ve ‘d’ Sabitken
ε →Dielektrik Sabitesi
d →Plakalar Arası Mesafe
Şekil 2’de gösterilen paralel levhalı kondansatörde; yüzey alanı A’nın iki kat büyümesi ile kapasite değeri de iki kat büyür. Aşağıdaki
formüllerde yüzey alnındaki (A) değişmenin, kapasiteyi ve kapasitif akımı ne yönde etkilediği gösterilmektedir. IC=E.2πfC
formülünden de görüldüğü gibi kapasite (C) değeri ile kapasitif akım (IC) doğru orantılıdır. Kapasite artığında artar azaldığında
azalır.
C=ε.A/d→2C=ε.2A/d
A C Ic 
A C Ic 
Şekil 2 Kondansatör Levhaları Yüzey Alanında Değişme
5
b. ‘A’ ve ‘ε’ Sabitken
A = Plaka Alanları
 = Dielektrik Sabitesi
Şekil 3’de gösterilen paralel levhalı kondansatörde; levhalar arasındaki mesafenin (d) iki kat büyüyerek 2d olması durumunda,
kapasite değerinin levhalar arası mesafe ile ters orantılı olarak iki kat azaldığı bilinmektedir. Aşağıdaki formüllerde d büyüklüğünde
ki değişmenin kapasiteyi ve kapasitif akımı ne yönde etkilediği gösterilmektedir. IC=E.2πfC formülünden de görüldüğü gibi kapasite
(C) değeri ile kapasitif akım (IC) doğru orantılıdır. Kapasite artığında artar azaldığında azalır.
C=.A/d →C/2=.A/2d
d C Ic 
d C Ic 
Şekil 3 Kondansatör Levhaları Arasındaki Mesafede Değişiklik
6
Bu duruma uygulamadan bir örnek verecek olursak; sargıları deformasyona uğramış bir transformatörü inceleyebiliriz.
Şekil 4 Transformatör Sargılarının Deformasyona Uğramadan Önceki Ve Sonraki Görünümü
Şekil 4'de transformatör sargılarının deformasyona uğramadan ve uğradıktan sonra ki temsili şekilleri görülmektedir. Temsili
şekilden de görüldüğü gibi sargılarda deformasyon meydana geldiğinde, sargıların nüve, tank ve birbirleri ile aralarında olan
mesafelerinde değişmeler meydana gelmektedir. Bu değişimler, sargıların birbirlerine ve nüve/tanka karşı olan kapasite
değerlerinde (CH, CHL, CL) artma ya da azalmalara neden olmaktadır.
Yapılan ölçümlerde, sargı kapasite değerlerinin fabrika değerlerine göre değişimi bize sargı deformasyonunu (sargılardaki destek
veya takozların gevşemesi, kayması veya hasar görmesi gibi durumlar dahil), nüve toprak irtibatı kopukluğunu ve sargıların ya da
izolasyon yağının aşırı rutubet alması gibi durumların tespitinde yardımcı olur.
7
c. ‘A’ ve ‘d’ Sabitken
A = Plaka Alanları
d = Plakalar Arası Mesafe
Şekil 5’de gösterilen paralel levhalı kondansatörde, levhalar arasına dielektrik malzeme konulmadan önce ve konulduktan sonra ki
resimleri verilmektedir. Aşağıdaki formüller de kondansatör levhaları arasına konulan dielektrik malzemenin dielektrik geçirgenliğinin
(ε) kapasiteyi ve kapasitif akımı ne yönde etkilediği gösterilmektedir. IC=E.2πfC formülünden de görüldüğü gibi kapasite (C) değeri
ile kapasitif akım (IC) doğru orantılıdır. Kapasite artığında artar azaldığında azalır.
εrYağ=2,24, εrVak=1 ise CYağ = εrYağ.ε0.A/d CVak = εrVak. ε0.A/d
CYağ / CVak = εrYağ / εrVak =2,24
 C Ic 
 C Ic 
Şekil 5 Kondansatör Levhaları Arasındaki Dielektrik Malzemede Değişiklik
8
Bu duruma sahadan bir örnek olarak; transformatör izolasyon yağının ve sargı izolasyon kağıdının nemlenmesi durumunda
izolasyonun bağıl dielektrik sabitesinin değişmesi ile sargıların kapasitelerinin ve kapasitif akımlarının değişmesi verilebilir.
1.2. Power Faktör (Güç Faktörü)
Bir alternatif akım devresindeki gerçek (aktif) gücün, görünür güce oranına devrenin Güç Faktörü denir. Alternatif akım devrelerinde
güç ölçmelerinde, devre endüktif veya kapasitif ise böyle devrelerde akım ile gerilim arasında faz farkı vardır. Bu fark açı ile
gösterilip bu açının kosinüsüne (Cos θ) güç kat sayısı veya güç faktörünü verir. Şekil 6’da güç üçgeni üzerinden aktif (P), reaktif (Q)
ve görünür güç (S) gösterilmektedir.
9
1.3. AC Ġzolasyon Güç Faktörü (%PF) Ölçümü
Pratikte transformatör imalatında kullanılan yalıtım malzemelerinin hiç biri mutlak yalıtım sağlamamakta, transformatörler anma
geriliminde işletmede çalışırken yalıtım malzemelerinden çok küçük mertebelerde de olsa kaçak akımlar geçmekte ve bu akımlar
çok küçük mertebelerde yalıtım kayıpları meydana getirmektedirler. Bu kayıplar aslında transformatörün boşta ve yükte kayıplarının
yanında hiçbir anlam ifade etmezler, ancak bu kayıpların ölçülmesi ve %PF denen izolasyon kayıp faktörünün hesaplanarak
bulunması bize transformatörün izolasyon durumu hakkında yorum yapma fırsatı verir. Transformatörün, gerek sargılarının toprağa
ve gerekse sargılar arasındaki izolasyonun durumunun belirlenmesi ve işletme sırasında yapılacak ölçümler için referans
oluşturması amacı ile güç faktörü (%PF/Cos) ölçümleri yapılır. Şekil 7’de izolasyon da güç faktörü ölçümü prensip devresi
görülmektedir.
Şekil 7 Güç Faktörü Ölçümü Prensip Devresi
Yalıtkanın güç kayıplarının artmasına neden olan koşullar çoğunlukla, yalıtkanın dayanımının azalması sonucunu da oluştururlar.
Bu nedenle belirli bir işletme frekansında, kayıp açısı ya da güç faktörü ölçümü yalıtkan malzeme hakkında değerlendirme yapmaya
yarayan kriterlerden biridir. İşletme sırasında da yapılacak periyodik ölçümler de yalıtımın genel durumunu gösterecek olan önemli
göstergelerden biridir. Yalıtımı oluşturan katı malzemelerin yaşlanması ve yağın bozulması hakkında böylelikle bilgi sahibi olunabilir.
10
1.4. AC Ġzolasyon Testlerinde Power Faktörün (%PF) Matematiksel Ġfadesi
Şekil 8’de güç faktörü ölçümü (%PF) prensip devresi görülmektedir. Bu devre üzerinden sahada yapılan ölçümler de alınan akım ve
watt değerlerinden yararlanarak güç faktörünün (%PF) basitçe hesaplanabileceği formüller verilmektedir.
Şekil 8 Güç Faktörü Ölçümü Prensip Devresi
Power Faktör (PF)=Aktif Güç/Görünür Güç
Aktif Güç (Watt)=P=E.IT.Cos= E.IR
Görünür Güç (VAr)=S=E.IT
PF=Cos= P/S= E.IR / E.IT= IR /IT
11
AC izolasyon testlerinde yaygın olarak kullanılan, Doble test cihazının ölçüm prensibi üzerinden güç faktörü (%PF) ölçümlerini
formülize edersek;
Aktif Güç→ W= E.IR (cihazımızdan okuduğumuz watt kaybı)
IT→(Cihazdan okuduğumuz miliamper cinsinden akım değeri)
Görünür Güç→ S= E.IT olsun,
Uygulanan Gerilim→ E=10 kV ise bu durumda,
Power Faktör=Aktif Güç/Görünür Güç= W/ S= W/ E.IT
𝟏𝟎𝟎𝒙𝑾 𝒘𝒙𝟏𝟎
%PF=
𝒎𝑨𝒙𝟏𝟎−𝟑 𝒙 𝟏𝟎𝒙𝟏𝟎 𝟑= 𝒎𝑨
olur.
% Power Faktor = Watt x 10/Milliamper
Elde edilen formülde, cihazın ölçme prensibi gereği ölçülen aktif güç (P) watt cinsinden, ölçülen toplam akım (IT) ise miliamper
cinsinden yerine yazılır. Ölçülen, watt değerini 10 ile çarpıp, miliamper cinsiden akıma bölersek yüzde Power Faktörü (%PF)
buluruz. AC izolasyon testlerinde ölçülen watt değerlerine, dielektrik kayıp da denir. Miliamper cinsinden ölçülen akım izolasyon
üzerinden akan toplam akımdır. Toplam akım (IT), aktif (IR) ve kapasitif (IC) akımların vektörel toplamından oluşur.
12
Genel olarak izolasyon sistemlerinde, çok düşük Power Faktör (%PF) ve çok küçük aktif akımlar (IR) gözlenir. Çoğu izolasyon
sisteminde IR<<IC olur. Yani aktif akımlar, kapasitif akımlara göre çok çok küçük ve ihmal edilebilecek düzeydedir (Şekil 9). Toplam
akım (IT), yaklaşık olarak kapasitif akıma (IC) eşittir. Dolayısıyla IT ≅ IC olur.
Şekil 9 İzolasyonlarda Genel Olarak Aktif Akımın Toplam Akım İçerisindeki Etkisi
Özetleyecek olursak; olağan dışı durumlar haricinde, IR ihmal edilebilecek kadar küçüktür. Dolayısıyla IT≅IC=EωC=E.2πfC olur. Buda
bize toplam akım üzerinden kapasiteyi hesaplama imkânı verir. IT≅E.2πfC formülden kapasite çekilirse, C≅IT/E.2πf bulunur.
Formülde, E=10kV, f=50 olarak yerine yazılırsa, C≅318xIT ifadesini elde ederiz. Buda bize, ölçtüğümüz miliamper değerini 318 ile
çarparak kapasite değerine ulaşma imkânı sağlar. AC izolasyon test cihazıyla ölçtüğümüz miliamper değeri toplam akım IT dir.
13
2. AC ĠZOLASYON TEST CĠHAZI ÖLÇÜM MODLARI

AC İzolasyon testlerine geçmeden önce, AC İzolasyon test cihazı ölçüm modlarını açıklayalım. AC İzolasyon test cihazının 1 adet
HV (yüksek gerilim) ve 2 adet LV (alçak gerilim) kablosu mevcuttur. Ölçüm modlarını, tek LV kullanarak basitleştirilmiş olarak ve iki
LV kullanarak daha detaylı şekilde, aşağıdaki gibi açıklayabiliriz.
2.1. AC Ġzolasyon Test Cihazı Ölçüm Modları (Tek LV İçin)

Tek LV kullanılan ölçümler için test modları aşağıda verilmiştir. AC İzolasyon test cihazının iki tane LV çıkışı bulunmaktadır.
Ölçümlerde tek LV kullanacaksak GST-Ground RB, GST-Guard RB ve UST RB modlarını seçerek, aşağıda anlatıldığı şekilde
basitleştirebiliriz.
a. GST-Ground Modu
Şekil 10’da ki devrede ölçü aletinde okunan değer, ölçü devresine giren toprak kablosundan gelen (IB) ve LV kablosundan gelen (IA)
akımlarının toplamıdır. Toprak ve LV kablolarından akan akımların her ikisi de ölçü devresine girdiğinden, ölçü aleti bu iki akımın
toplamını (IA+IB) göstermektedir.
Şekil 10 GST-Ground Modu Ölçü Devresi
14
b. GST-Guard Modu
Şekil 11’de ki devrede ölçü aletinde okunan değer, ölçü devresine giren toprak kablosundan gelen akım olan IB değeridir. LV
kablosundan da bir IA akımı akmaktadır. Ancak bu akım ölçü devresinin dışına atılmıştır, ölçü devresine girmediği için de ölçülmez.
Şekil 11 GST-Guard Modu Ölçü Devresi
15
c. UST Modu
Şekil 12’de ki devrede ölçü aletinde okunan değer, ölçü devresine giren LV kablosundan gelen akım olan IA değeridir. Toprak
kablosundan da bir IB akımı akmaktadır. Ancak bu akım ölçü devresinin dışına atılmıştır, ölçü devresine girmediği için de ölçülmez.
Şekil 12 UST Modu Ölçü Devresi
2.2. AC Ġzolasyon Test Cihazı Ölçüm Modları (Çift LV İçin)
Üç sargılı transformatörler, çok kesme hücreli kesiciler, kaplin kapasitör tip gerilim transformatörleri vb. yüksek gerilim şalt
teçhizatlarının AC İzolasyon testlerinde, çift LV kullanarak ölçüm yapmak pratiklik sağlamaktadır.
Tek LV için verilen ölçüm modları, çift LV için aşağıda verilen ölçüm modlarının basitleştirilmiş biçimidir. Çift LV kullanılarak yapılan
ölçümler için test modları aşağıda verilmiştir.
16
a. GST-Ground Red-Blue Modu (Ground Kırmızı-Mavi)
Şekil 13’de ki devrede ölçü devresi dışına atılmış Guard’lı herhangi bir akım değeri yoktur.
Ölçü devresine Kırmızı LV, Mavi LV ve Toprak kablolarından gelen akımlar girdiğinden dolayı, ölçü aletinde okunan değer bu üç
akımın (IA+IB+IC) toplamı olacaktır.
Şekil 13 GST-Ground Red-Blue Modu Ölçü Devresi
17
b. GST-Guard Red Modu (Guard Kırmızı)
Şekil 14’de ki ölçü devresine, Mavi LV ve Toprak kablolarından gelen akımlar girdiğinden dolayı, ölçü aletinde okunan değer bu iki
akımın toplamı (IB+IC) olacaktır.
Kırmızı LV kablosundan da bir IA akımı akmaktadır. Ancak bu akım Guard engeli ile ölçü devresinin dışına atılarak, ölçüm dışı
edilmiştir.
Şekil 14 GST-Guard Red Modu Ölçü Devresi
18
c. GST-Guard Blue Modu (Guard Mavi)
Şekil 15’de ki ölçü devresine, Kırmızı LV ve Toprak kablolarından gelen akımlar girdiğinden dolayı, ölçü aletinde okunan değer bu
iki akımın toplamı (IA+IC) olacaktır.
Mavi LV kablosundan da bir IB akımı akmaktadır. Ancak bu akım Guard engeli ile ölçü devresinin dışına atılarak, ölçüm dışı
edilmiştir.
Şekil 15 GST-Guard Blue Modu Ölçü Devresi
19
d. GST-Guard Red-Blue Modu (Guard Kırmızı-Mavi)
Şekil 16’da ki ölçü devresine, sadece Toprak kablosundan gelen akım (IC) girdiğinden dolayı, ölçü aletinde okunan değer sadece IC
olacaktır.
Mavi LV ve Kırmızı LV kablolarından IA ve IB akımları akmaktadır. Ancak bu akımlar Guard engeli ile ölçü devresinin dışına atılarak,
ölçüm dışı edilmişlerdir.
Şekil 16 GST-Guard Red-Blue Modu Ölçü Devresi
20
e. UST Red-Ground Blue Modu (UST Kırmızı-Ground Mavi)
UST ölçüm modunda, Toprak kablosundan akan akımlar daima ölçüm devresi dışına atılır. Bir nevi toprak kablosu Guard’lı gibi
düşünülebilir. Şekil 17’de ki ölçü devresine, sadece Kırmızı LV kablosundan gelen akım (IA) girdiğinden dolayı, ölçü aletinde okunan
değer sadece IA olacaktır.
Mavi LV ve Toprak kablolarından IB ve IC akımları akmaktadır. Ancak bu akımlar Guard engeli ile ölçü devresinin dışına atılarak,
Şekil 17 UST Red-Ground Blue Modu Ölçü Modu
21
f. UST Blue-Ground Red Modu (UST Mavi-Ground Kırmızı)
Şekil 18’de ki ölçü devresine, sadece Mavi LV kablosundan gelen IB akımı girmektedir.
Kırmızı LV ve Toprak kablolarından IA ve IC akımları akmaktadır. Ancak bu akımlar Guard engeli ile ölçü devresinin dışına atılarak,
Şekil 18 UST Blue-Ground Red Modu Ölçü Devresi
22
g. UST Blue-Red Modu (UST Mavi-Kırmızı)
Şekil 19’da ki ölçü devresine, Mavi LV ve Kırmızı LV kablosundan gelen IA ve IB akımları girmektedir.
Toprak kablosundan gelen IC akımı ölçüm devresi dışına atılarak, ölçüm dışı bırakılmıştır, bir nevi guard’lanmıştır.
Şekil 19 UST Blue-Red Modu Ölçü Devresi
23
3. TRANSFORMATÖR AC ĠZOLASYON TESTLERĠ
Testlere başlamadan önce transformatör, giriş-çıkış kesicileri ve ayırıcıları açılarak enerjisiz hale getirilir. Transformatörün diğer tüm
şalt teçhizatları (hatlar, baralar, nötr direnç v.b.) ile olan bütün bağlantıları, buşing terminallerinden sökülerek transformatör teste
hazırlanır. Transformatör tankı topraklı olmalıdır. Daha sonra, sargı endüktansının etkisini kaldırmak için Şekil 20’de gösterildiği
şekilde transformatörün buşingleri kendi aralarında ayrı ayrı (alçak ve yüksek gerilim sargıları kendi aralarında, yıldız bağlı sargılar
mevcutsa nötr dahil) kısa devre edilir. Buşing yüzeyleri tozlu, kirli ve yağlı ise çok iyi bir şekilde temizlenir. Bu temizliğin amacı
yüzeysel kaçaklara mahal vermemektir.
Şekil 20 AG-YG Buşinglerin Kısa Devre Edilmesi
24
Buzun hacimsel direncinin sudan 144 kat büyük olmasından dolayı, test edilecek teçhizatın sıcaklığının, 00C’nin (donma
sıcaklığının) altında olması durumunda, teçhizatta AC izolasyon testleri (nem varlığının tespiti için) yapılmamalıdır. 00C’nin altında ki
sıcaklıklarda bir irca 1 katsayısı yoktur. Ayrıca yağ içerisindeki nem buz haline gelebilir, bu nedenlerden dolayı 00C’nin altında
ölçülen değerler yanlış yorumlanabilir.
%70 nemin (yüksek nem) üzerinde ki hava koşulları ise buşinglerin dış yüzeylerini etkileyerek yüzeysel kaçaklara sebebiyet verip,
yanlış sonuçlar elde edilmesine neden olur. Böyle durumlarda yüzeysel kaçakları elimine etmek için kuşaklı ölçüm yapıp, kuşak
Guard’lanmalıdır. Yağışlı havalarda AC İzolasyon testlerinin yapılamayacağı da unutulmamalıdır.
►Uyarı
Transformatör içerisindeki izolasyon yağı boşaltılmışken ölçüm yapmak gerekiyorsa, tank içi iyice havalandırılmalıdır. Çünkü,
izolasyon yağı boşaltıldıktan sonra tank içerisinde kalabilecek yağ buharı ve yanıcı gazlar, ortam da oksijen de bulunması halinde
küçük bir kıvılcımla tutuşarak, istenmeyen durumların (selüloz kısımların yanması gibi) ortaya çıkmasına neden olabilir. Özelliklede,
işletmede bir müddet çalışmış ya da arıza geçirmiş, yağı boşaltılmış bir transformatörde yapılan testlerde bu konuya daha da dikkat
edilmelidir.
Transformatör kazanı içerisindeki oksijen miktarını en aza indirmek için en etkili yöntem, transformatör tankına kuru azot gazı
basılmasıdır. Bu işlem transformatör tankı içerisindeki gazların vakumlanmasından sonra, vakumun kuru azot gazı ile kırılmasıyla
da yapılabilir. Böylece oksijen ve varsa yanıcı gazlar dışarıya atılmış olur. Vakum altındaki bir transformatöre test gerilimi
uygulanmaz. Tank basıncı, dış basınca eşit ya da daha fazla olmalıdır. Çünkü vakum, dielektrik dayanımı azaltıcı yönde etki
yapmaktadır.
Düşük test gerilimleri transformatörün genel olarak kuruluk seviyesini belirlemek için yeterli olmaktadır.
1
Türk Dil Kurumu (TDK) tanımına göre irca etmek; çevirmek, indirgemek anlamındadır.
25
3.1. Ġki Sargılı Transformatörlerde Power Faktör (%PF) Testleri
Şekil 21’de iki sargılı transformatörün dielektrik şeması ve nüve sargı yerleşimi gösterilmektedir. Burada; CH (YG/Tank-Nüve), CL
(AG/Tank-Nüve) ve CHL (YG/AG) izolasyonlarını simgeler.
Şekil 21 İki Sargılı Transformatör Dielektrik Şeması
Bu izolasyonlar, aslında sargılar üzerine dağılmış olduğu halde, basitliği sağlamak amacıyla çizimde tek kapasite olarak
gösterilmiştir. Örneğin, YG sargısı ile topraklı tank/nüve arasındaki izolasyon CH; YG buşinglerini, yüksek gerilim sargısı ile toprak
arasındaki yapısal izolasyon elemanlarını, kademe değiştirici izolasyonunu ve sargı ile tank arasındaki izolasyon yağını kapsar.
Testler aşağıda verilen dielektrik şemaları ve bağlantı şekillerine göre yapılır.
26
a. I. Bağlantı Ve Ölçümler
Şekil 22 Transformatör Üzerinde I. Bağlantı ve Dielektrik şeması
Şekil 22’de ki I. bağlantıda HV kablosu yüksek gerilim (YG) sargısına, LV kablosu alçak gerilim (AG) sargısına bağlanır. Toprak
kablosu ise toprak terminaline irtibatlandırılır. Daha sonra, Şekil 23’de gösterildiği şekilde, GST-Ground, GST-Guard ve UST ölçüm
modlarında ölçümler gerçekleştirilir. Yapılan ölçümler Tablo 1’de verilmektedir.
TEST MODU TEST GERĠLĠMĠ ÖLÇÜLEN

GST-Ground RB 10 kV CH+CHL
GST-Guard RB 10 kV CH
UST RB 10 kV CHL
Tablo 1 I. Bağlantı Ölçümleri Tablosu
27
Şekil 23 I. Bağlantı Ve Ölçümler
28
b. II. Bağlantı Ve Ölçümler
Şekil 24’de ki II. bağlantıda HV kablosu alçak gerilim (AG) sargısına, LV kablosu yüksek gerilim (YG) sargısına bağlanır. Toprak
kablosu ise toprak terminaline irtibatlandırılır. Daha sonra, Şekil 25’de gösterildiği şekilde, GST-Ground, GST-Guard ve UST ölçüm
modlarında ölçümler gerçekleştirilir. Yapılan ölçümler Tablo 2’de verilmektedir.
Şekil 24 Transformatör Üzerinde II. Bağlantı ve Dielektrik şeması

GST-Ground RB 10 kV CL+CHL
GST-Guard RB 10 kV CL
UST RB 10 kV CHL
Tablo 2 II. Bağlantı Ölçümleri Tablosu
29
Şekil 25 II. Bağlantı Ölçümleri
►Not
Testin bir parçası olmayan iletkenler (bara gibi) ile test edilen ekipman arasında en az 5 cm boşluk bırakılmalıdır.
30
3.2. Üç Sargılı Transformatörlerde Power Faktör (%PF) Testleri
Şekil 26’da üç sargılı transformatörün dielektrik şeması ve nüve sargı yerleşimi gösterilmektedir. Burada; CH (YG/Tank-Nüve), CL
(AG/Tank-Nüve), CT (Ter./Tank-Nüve), CHL (YG/AG), CHT (YG/Ter.) ve CLT (AG/Ter.) izolasyonlarını simgeler. AC İzolasyon testleri
ile bu izolasyonların %PF ve kapasite değerleri ölçülür.
Şekil 26 Üç Sargılı Transformatörün Prensip İç Yapısı Ve Dielektrik Şeması
Üç sargılı transformatör testlerinde, AC İzolasyon test cihazının her iki alçak gerilim kablosu da (kırmızı ve mavi LV) kullanılır.
Testler yapılırken üç ayrı bağlantı yapılarak ölçümler gerçekleştirilir. Aşağıda ki şekillerde yapılan bağlantılar ve ölçüm modları
detaylı biçimde verilmektedir.
31
a. I. Bağlantı Ve Ölçüm
Şekil 27’de ki I. bağlantıda HV kablosu yüksek gerilim (YG) sargısına, kırmızı LV kablosu alçak gerilim (AG) sargısına, mavi LV
kablosu tersiyer (Ter.) sargıya bağlanır. Toprak kablosu ise toprak terminaline irtibatlandırılır. Daha sonra Tablo 3’de ki ölçüm
modlarında ölçümler gerçekleştirilir.
Şekil 27 Üç Sargılı Transformatör I. Bağlantı Şekli

GST Guard RB 10 kV CH
UST R 10 kV CHL
UST B 10 kV CHT
UST RB 10 kV CHL+CHT
Tablo 3 I. Bağlantı Ölçümleri Tablosu
32
b. II. Bağlantı Ve Ölçümü

Şekil 28’de ki II. bağlantıda HV kablosu alçak gerilim (AG) sargısına, kırmızı LV kablosu yüksek gerilim (YG) sargısına, mavi LV
kablosu tersiyer (Ter.) sargıya bağlanır. Toprak kablosu ise toprak terminaline irtibatlandırılır. Daha sonra Tablo 4’de ki ölçüm
Şekil 28 Üç Sargılı Transformatör II. Bağlantı Şekli

GST Guard RB 10 kV CL
UST R 10 kV CLH
UST B 10 kV CLT
UST RB 10 kV CLH +CLT
Tablo 4 II. Bağlantı Ölçümleri Tablosu
33
c. III. Bağlantı Ve Ölçümü

Şekil 29’da ki III. bağlantıda HV kablosu tersiyer (Ter.) sargıya, kırmızı LV kablosu yüksek gerilim (YG) sargısına, mavi LV kablosu
alçak gerilim (AG) sargısına bağlanır. Toprak kablosu ise toprak terminaline irtibatlandırılır. Daha sonra Tablo 5’de ki ölçüm
Şekil 29 Üç Sargılı Transformatör III. Bağlantı Şekli

GST- Guard RB 10 kV CT
UST R 10 kV CTH
UST B 10 kV CTL
UST RB 10 kV CTH+CTL
Tablo 5 III. Bağlantı Ölçümleri Tablosu
34
3.3. Oto Transformatörlerde Power Faktör (%PF) Testleri
İki ve üç sargılı transformatörlerde primer ve sekonder sargılar bulunurken, oto transformatörler de tek bir sargı bulunur. Bu sargı
hem primer hem de sekonder görevi yapar. Gerilim dönüşümü bu sargı üzerinden yapılır.
Sekonder sargı bu sargının bir ara noktasından çıkarılan uçla nötr arasındadır. Dolayısı ile eğer tersiyer sargı mevcut değil ise %PF
testlerini yaparken primer ve sekonder sargılar komple bir sargı gibi düşünülür.
Teste başlamadan önce, Şekil 30’da gösterildiği gibi primer ve sekonder sargı buşingleri nötr buşingi de dahil olmak üzere tekbir
iletkenle kısa devre edilir.
Şekil 30 Oto Transformatör Test Bağlantısı
35
Bu durumda; bir bütün halinde ki sargının nüve ve tanka karşı izolasyonu olan CH değeri GST-Ground modunda ölçülmüş olur. Şekil
31’de oto transformatör sargılarının dielektrik ölçüm şeması gösterilmektedir. Ölçüm şemasından da görüleceği gibi, HV kablosu
kısa devre edilmiş sargılara, toprak ve LV kabloları ise toprak terminaline bağlanmıştır. Yapılan ölçümler Tablo 6’da verilmektedir.
Şekil 31 Oto Transformatörün Dielektrik Ve Ölçüm Şeması

GST Ground RB 10 kV CH
Tablo 6 Oto Transformatör Ölçüm Tablosu
Oto transformatörde eğer tersiyer sargı mevcut ise tersiyer sargı alçak gerilim (AG) sargısı olarak kabul edilir. Testler sırasında,
tersiyer sargı buşingleri kendi aralarında kısa devre edilir. Diğer sargılar yani oto transformatör sargıları da yine komple kısa devre
edilir (primer ve sekonder uçları nötr dahil) ve bu sargı yüksek gerilim (YG) sargısı olarak kabul edilerek, iki sargılı
transformatörlerde olduğu şekilde testler gerçekleştirilir.
►Not
Transformatörler üzerinde ölçülen tüm sargı izolasyonu (CH, CL, CHL) %PF değerleri, transformatörün üst yağ sıcaklık değeri
kullanılarak 20 0C’ye irca edilir.
36
3.4. Ġzolasyon Yağı Power Faktör (% PF) Testleri
Transformatör izolasyon yağları üzerinde gerçekleştirilen %PF testleri, AC izolasyon test cihazları kullanılarak yapılır. Bunun için,
AC izolasyon test cihazının yağ numunesi ölçüm kabı kullanılır. Ölçüm kabı iç içe, iki metal silindirden oluşmaktadır.
İzolasyon yağı %PF testi için yağ numunesi ölçüm kabı, yağ numunesi alma kurallarına uygun şekilde alınan yağ numunesi ile
doldurulur. Eğer yağ kabı daha önce başka yağ numunelerinin testleri için kullanılmış ise, yeni yağ numunesi ile yıkanarak
temizlenmelidir. Bu şekilde, eski yağ numunesinin kalıntılarının test değerlerini bozması engellenmiş olur. Yağ kabı üst silindir
seviyesine kadar yağ ile dolu olmalıdır. Kap içerisindeki yağ miktarının yetersiz olması durumunda, yağ seviyesi üzerinde kıvılcımlar
meydana gelebilir.
Numune kabı kesinlikle nemli, tozlu ve hava kabarcıkları yapacak sarsıntılı ortamlarda bırakılmaz. Yağ alım sırasında oluşabilecek
kabarcıklar, duruluncaya kadar belli bir süre beklendikten sonra, HV kablosu yağ kabının cam kapaklı tasının çemberine, LV
kablosu yağ dolu kabın yanında bulunan tutturma çengeline, HV kablosunun guard terminali de bir krokodille üst fiber kapağa
monte edilmiş, yüzey kaçaklarını toplayıcı vidaya bağlanır. Ölçüm yapılırken, HV kablosunun bağlı olduğu çengele devamlı irtibatı
sağlanmalıdır. Gerilim yavaş yavaş artırılarak nihai değerine çıkarılmalıdır.
37
İzolasyon yağı %PF ölçümü bağlantı şekli, Resim 1’de gösterilmektedir. Gösterildiği şekilde bağlantılar yapıldıktan sonra, ölçüm
UST-RB modunda gerçekleştirilir.
Resim 9.2 Yağ Ölçümü İçin Bağlantı Resmi
38
Şekil 32’de yağ numunesi %PF testi dielektrik şeması ve bağlantı şekli görülmektedir. Yapılan ölçümler Tablo 7’de verilmektedir.
Şekil 32 Yağ Ölçümü Dielektrik Şeması ve Bağlantı Şekli

UST-RB 10 kV CYağ
Tablo 7 İzolasyon Yağı Ölçüm Tablosu
Test bittikten hemen sonra, yağ kabındaki yağ numunesinin sıcaklık değeri alınmalı ve ölçülen %PF değeri bu sıcaklık değerine
göre 200C’ye ircalanmalıdır.
39
3.5. Sargı Kapasite Ölçümleri
AC İzolasyon test cihazı, %PF değeri ölçülen sargıların kapasite değerini de gösterir. Sargıların kapasite değeri, %PF ölçümleri
esnasında cihazda okunan miliamper (mA) değerinin 318 ile çarpımından da yaklaşık olarak elde edilebilir.
Cihazda okunan akımın toplam akım (IT) olduğu ve bu akımın yaklaşık olarak kapasitif akıma (IC) eşit olduğunu daha önceki
bölümde belirtmiştik.
Bu durumda;
IT≅IC= EωC=E.2πfC
IT≅ E.2πfC
C≅IT/E.2πf
E=10kV (Test Gerilimi)
f=50 (Test Frekansı)
C≅318xIT olur.
%PF değeri ölçülen sargıların, kapasite değerinin de ölçülmesi ya da miliamper (mA) değerinden hesaplanması, test sonuçlarının
değerlendirilmesi açısından oldukça önemlidir. Transformatör sargılarının birbirlerine karşı ya da toprağa karşı dizayn esnasında
belirlenen bir kapasite değeri vardır. Bu kapasite değeri, sargıların geometrik yapısına ve dielektrik malzemenin dielektrik
katsayısına bağlıdır. Dolayısı ile bu iki etmenden biri değişmedikçe kapasite değeri değişmez.
40
II. TRANSFORMATÖR BUġĠNG TESTLERĠ

Power faktör (%PF) testleri, buşinglerdeki kirlenmenin ve bozulmanın erken teşhisi için bilinen en etkili saha testidir. Ayrıca bu
ölçümler esnasında kapasite değeri ile doğru orantılı olan, test akım (AC miliamper) değeri de ölçülür.
1. TEP ĠZOLASYON TESTLERĠ (TEP UCU OLAN BUġĠNGLER)
Tep izolasyon testleri, tep ucu olan buşingler üzerinde yapılan testlerdir. Bu testler C1 testi, C2 testi ve C1+C2 testi olmak üzere üç
çeşittir.
Testlere başlamadan önce, alçak gerilim (AG) ve yüksek gerilim (YG) sargı buşingleri ayrı ayrı kendi aralarında kısa devre edilir.
Buşingler kısa devre edilmez ise, fazlar arasında sargı endüktansı nedeni ile bir potansiyel fark oluşur. Bu potansiyel fark, watt
kayıplarında ve dolayısıyla da %PF değerlerinde artışa neden olur.
Tep ve buşing yüzeylerinin temiz olmasına dikkat edilir. Böylece yüzeysel kaçaklar minimize edilmiş olur. Buşing yüzeyleri
temizlenirken, alkol ya da çabuk buharlaşan maddeler kullanılmamalıdır. Bu maddeler, uygulandıkları yüzeylerde çabuk buharlaşıp
ani soğumaya neden olurlar. Bu durum, yüzeylerde nem yoğuşması gibi istenmeyen durumlara neden olabilir. Buşingin porselen
yüzeyleri temizlenirken amonyaklı su kullanılabilir. Temizlik sonrası, ısı uygulanarak ya da bir müddet beklenerek buşing yüzeyinin
tamamen kuruması beklenir. Buşing contaları ve porselen eklemlere, çözücü özelliği olan sıvılar uygulanmamalıdır.
Test edilmeyen taraf buşingleri topraklanır. Bağlantılar yapılırken, kısa devre iletkenlerinin, toprak bağlantılarının ve test kablolarının
bağlantı noktalarına iyi temas etmesi sağlanmalıdır. Boyalı ve oksitlenmiş metal uçlar varsa temizlendikten sonra bağlantılar yapılır.
Kullanılan kısa devre iletkenlerinin çapı, 16 mm2 ya da daha fazla olmalıdır.
41
1.1. BuĢing C1 Testleri
Buşing C1 testi, merkez iletken ile tep/C2 katmanı arasındaki izolasyonu kapsar. Ölçülen, %PF değerleri referans bir sıcaklığa (200C)
irca edilir. Ortam ve transformatör üst yağ sıcaklığının ortalaması alınarak, ircalama işlemi bu ortalama sıcaklık değerine göre
yapılır. Bu işlem için, buşing marka ve tipine göre değişen üreticiler tarafından verilen, irca tabloları kullanılır.
Şekil 33-34’de C1 ölçümleri test bağlantıları gösterilmektedir. HV kablosu, ölçüm yapılacak taraftaki sargının kısa devre edilmiş
buşinglerine bağlanır. Daha sonra, test edilecek olan buşingin tep kapağı açılarak, LV kablosu tep ucuna bağlanır. Toprak kablosu,
toprak terminaline irtibatlıdır.
Şekil 33 C1 Ölçümü
42
Ölçümler, UST RB modunda gerçekleştirilir. Test gerilimi 10 kV’dur. Ölçüm tamamlanıp diğer buşinge geçildiğinde, ölçümü
tamamlanan buşingin tep kapağının kapatılması kesinlikle unutulmamalıdır.
43
Şekil 35’de C1 ölçümü, buşing dielektrik şeması üzerinden gösterilmektedir.
Şekil 35 C1 Ölçümü Dielektrik Şeması
44
Yüzeysel kirliliğin ve yüksek nemin (>70%) neden olduğu yüzeysel kaçakların, test sonuçları üzerindeki bozucu etkilerini yok etmek
için, Şekil 36’da gösterildiği şekilde, kuşaklı ölçümler yapılır. Buşing dış yüzeyine uygun şekilde bağlanan kuşak, HV kablosu guard
terminaline bağlanarak yüzeysel kaçakların etkisi ölçüm dışı edilir.
Ölçümler UST RB modunda gerçekleştirilir. Test gerilimi 10 kV’dur.
Şekil 36 Kuşaklı C1 Ölçümü
45
C1 ölçümlerinde negatif %PF, genellikle yüzeysel kirlilik sonucu meydana gelen yüksek yüzeysel kaçlardan kaynaklanmaktadır.
Ters C1 ölçümü, rutin C1 ölçümüne göre yüzeysel kaçaklardan daha az etkilendiğinden dolayı, yüzeysel kaçakların neden olduğu
negatif %PF araştırmalarında kullanışlı bir test yöntemidir.
Şekil 37’de ters C1 ölçümü bağlantı şekli gösterilmektedir. Ölçüm yapılırken HV kablosu tep ucuna, LV kablosu ise kısa devre
edilmiş buşinglere bağlanır. Toprak kablosu toprak terminaline irtibatlıdır. Ölçümler yine UST RB modunda gerçekleştirilir. Test
gerilimi, tep’in izolasyon seviyesine göre 500 V veya 2 kV olarak seçilir. Aksi halde testler esnasında, tep izolasyonunun
bozulmasına sebebiyet verilebilir.
Şekil 37 Ters C1 Ölçümü
46
1.2. BuĢing C2 Testleri
Buşing C2 kapasitesi, genel olarak tep/C2 katmanı ile toraklı flanş ve tank arasındaki izolasyonu kapsar. Şekil 38’de C2 izolasyonu
ölçüm alanı gösterilmektedir.
Şekil 38 C2 Testi Ölçüm Alanı
C2 kapasitesi, tep/C2 katmanının uzunluğuna, buşingin topraklı tank duvarına olan uzaklığına, kâğıt nüvenin fiziksel hareketine, tep
ucunun tep/C2 katmanıyla olan bağlantısına ve buşing flanşı ile topraklı tank arasındaki bağlantının durumuna göre değişir.
Tep ucunun nemli olması durumundan şüphelenilmesi halinde, C2 %PF testlerini yapmadan önce, tep ucunun kurutulması
gerekebilir. Kurutma işlemi için bir hava kurutucusu kullanılmalıdır. Kurutma işleminden sonra yapılacak testler, tep bölgesinin ortam
sıcaklığına gelmesi beklendikten sonra yapılmalıdır.
47
Ölçülen, %PF değerlerine sıcaklık ircalaması yapılmaz. Şekil 39-40’da C2 ölçümleri test bağlantıları gösterilmektedir. LV kablosu,
ölçüm yapılacak tarafta ki sargının kısa devre edilmiş buşinglerine bağlanır. Daha sonra test edilecek olan buşingin tep kapağı
açılarak, HV kablosu tep ucuna bağlanır. Toprak kablosu toprak terminaline irtibatlıdır.
Buşing tep ucuna test gerilimi uygulanmadan önce, tep’in maksimum güvenli test gerilim seviyesinin (izolasyon seviyesinin)
bilinmesi gerekir. Buşing, etiket bilgilerinden ya da üretici kataloglarından bu bilgilere ulaşılabilir. Ancak, ölçümler için uygulanacak
herhangi bir test gerilim değerine ulaşılamaz ise yanlışlıkla tep izolasyonunu bozmamak için 500 V test gerilimi aşılmamalıdır.
48
Ölçümler, GST-Guard RB modunda gerçekleştirilir. Test gerilimi, tep’in izolasyon seviyesine göre 500 V veya 2 kV olarak seçilir.
Ölçüm tamamlanıp diğer buşinge geçildiğinde, ölçümü tamamlanan buşingin tep kapağının kapatılması kesinlikle unutulmamalıdır.
49
Şekil 41’de C2 ölçümü, buşing dielektrik şeması üzerinden gösterilmektedir.
Şekil 41 C2 Ölçümü Dielektrik Şeması
50
1.3. BuĢing C1 +C2 Testleri
C1+C2 testi, genel olarak tep/C2 katmanı ile merkez iletkeni ve toprak arasındaki izolasyonu kapsar. Ölçülen, %PF değerleri referans
bir sıcaklığa (200C) irca edilir. Şekil 42-43’de C1+C2 ölçümleri test bağlantıları gösterilmektedir. LV kablosu, ölçüm yapılacak
taraftaki sargının kısa devre edilmiş buşinglerine bağlanır. Daha sonra test edilecek olan buşingin tep kapağı açılarak, HV kablosu
tep ucuna bağlanır. Toprak kablosu toprak terminaline irtibatlıdır.
Şekil 42 C1+ C2 Ölçümü
51
Ölçümler, GST-Ground RB modunda gerçekleştirilir. Test gerilimi, tep’in izolasyon seviyesine göre 500V veya 2kV olarak seçilir.
Ölçüm tamamlanıp diğer buşinge geçildiğinde, ölçümü tamamlanan buşingin tep kapağının kapatılması kesinlikle unutulmamalıdır.
Şekil 43 C1+C2 Ölçümü
52
Şekil 44’de C1+C2 ölçümü, buşing dielektrik şeması üzerinden gösterilmektedir.
Şekil 44 C1+C2 Ölçümü Dielektrik Şeması
53
2. ENERJĠLĠ KUġAK TESTLERĠ (TEP UCU OLMAYAN BUġĠNGLER)
Test tepi olmayan (katı porselen, gaz ve yağ dolgulu) buşinglere, uygulanan bir testtir. Ayrıca yağ gözlem camı olmayan ve yağ
seviye düşüklüğünden şüphelenilen kondenser buşinglerde de uygulanabilecek kullanışlı bir testtir.
İletken lastik (kauçuk) kuşaklar kullanılarak yapılır. Bu lastik kuşaklar, buşing peticot yüzeylerine sıkı bir şekilde, çıkıntı
oluşturmayacak şekilde sarılmalıdır. HV kablosu, buşing eksenine yaklaşık 900C olacak şekilde, tutulmalıdır. Şekil 45’de iletken
lastik (kauçuk) kuşak gösterilmektedir.
Şekil 45 Kuşaklamada Kullanılan İletken Lastik Kuşak
Bu testlerde en çok dikkat edilecek husus, buşing yüzey kaçaklarının azaltılması olmalıdır. Kirli yüzeylerde yüzeysel kayıplar
oldukça fazladır. Bu yüzeysel kaçaklar nemin fazla olması ile de artmaktadır. Yüzeysel kaçaklar nedeni ile test değerlerinin yanıltıcı
olmasını önlemek için, testler öncesi buşing yüzeyinin temizlenmesi ve kurutulması yerinde olacaktır.
54
Şekil 46’da enerjisi kuşak ölçümü, test bağlantısı gösterilmektedir. LV kablosu, ölçüm yapılacak taraftaki sargının kısa devre edilmiş
buşinglerine bağlanır. Daha sonra, buşing yüzeyine bağlanan kuşağın iletken halkasına, HV kablosu bağlanarak 10 kV uygulanır.
Ölçümler, GST-Ground RB modunda yapılır. Ölçülen, %PF değerlerine sıcaklık ircalaması yapılmaz.
Şekil 46’da mavi ile gösterilen izolasyonlar kuşak ile merkez iletkeni arasındaki, yeşil ile gösterilen izolasyon ise kuşak ile topraklı
flanş arasındaki izolasyonu göstermektedir.
Şekil 46 Enerjili Kuşak Testi (Hot-Collar) Ölçümü
Enerjili kuşak (hot-collar) testleri, isteğe ve ihtiyaca bağlı olarak AC izolasyon test cihazının UST modunda da gerçekleştirlebilir.
UST RB modunda yapılan ölçümlerde, Şekil 46’da yeşil ile gösterilen izolasyon devre dışıdır. Ölçülen, mavi ile gösterilen
izolasyonlardır.
55
►Uyarı Lastik (kauçuk) kuşak kullanılarak, tekli ya da çoklu enerjili kuşak (hot-collar) testleri gerçekleştirilirken, lastik (kauçuk)
kuşağın bir iletken olduğunun ve test esnasında test geriliminde olduğunun bilincinde olunmalıdır.
►Uyarı Buşing yatay olarak depolanmış ise servise alınıp enerjilenmeden en az 12 saat önce, dikey konuma getirilmelidir. Yine
aynı şekilde, buşing yatay konumda depolanmış ise test edilmeden en az 24 saat önce dikey konuma getirilmelidir. Buşing eğer bir
yıldan fazla yatay konumda saklanmış ise enerjilenmeden önce en az 1 hafta dikey konumda bekletilir. Buşing iç yüzeyinde
oluşabilecek hava kabarcıklarının yol açacağı kısmi deşarjlar ve arklardan kaçınmak için bu bekleme gereklidir.
►Not Buşinglerde yapılan ölçümler esnasında, %PF değerlerinin yanında watt ve miliamper (ya da kapasite) değerlerinin de
alınması unutulmamalıdır.
56
III. ĠKAZ (MIKNATISLANMA) AKIMI TESTLERĠ

Bu testler ile nüveyi mıknatıslamak ve sargılarda manyetik akı oluşturmak için gerekli olan akım değeri ölçülür. Ölçülen ikaz
(mıknatıslanma) akımları, sargının uzunluğu, kalınlığı ve cinsi ile nüvenin yapısıyla bağlantılıdır.
İkaz akımı testlerine başlamadan önce, transformatör buşingleri eğer %PF ölçümleri için kısa devre edilmiş ise mutlaka kısa
devreler kaldırılır. Transformatör kademesi, bütün sargıları içine alacak şekilde en büyük kademeye alınarak testler gerçekleştirilir.
Ancak gerek görülmesi halinde, ölçümler farklı kademelerde de tekrarlanabilir. Üçgen (∆) ve yıldız (λ) bağlı transformatör
sargılarında, ikaz akımı ölçümlerinin nasıl yapılacağı aşağıda gösterilmektedir.
►Not Transformatör dizaynına göre ayar sargılarının tamamının devreye girdiği kademe farklılık gösterebilir. Genelde en yüksek
kademe değerinde bütün ayar sargıları devreye girerken, bazen en küçük kademede ayar sargılarının tamamı devrede olabilir.
Transformatör etiketine bakarak buna karar verilir.
►Not
Sistemde kullanılan transformatörlerde yüksek gerilim (YG) fazları;
A: H1, 1A, U, 1U
B: H2, 1B, V, 1V
C: H3, 1C, W,1W
Alçak gerilim (AG) fazları;
a: h1, 1a, u, 1u
b: h2, 1b, v, 1v
c: h3, 1c, w,1w şeklinde adlandırılmış olabilir.
57
a. Üçgen Bağlı Sargılarda Ġkaz Akımı Ölçümü
Şekil 47’de gösterildiği gibi HV kablosu ikaz akımı ölçülecek sargının bir ucuna, LV kablosu ise diğer ucuna bağlanır. Boşta kalan
uca ise toprak kablosu bağlanır. Ölçümler, UST RB modunda, 10 kV gerilim uygulanarak gerçekleştirilir. Her faz için bağlantı ve
ölçümler Tablo 8’de verilmektedir.
Şekil 47 Üçgen Bağlı Sargı İkaz Akımı Ölçümü
UST-RB MODU
HV Kab. LV Kab. TOPRAK AKIMLAR ÖLÇÜLEN
A B C A-B, A-C A-B
B C A B-C, B-A B-C
C A B C-A, C-B C-A
Tablo 8 Her Sargı İçin Bağlantı Ve Ölçümler
58
b. Yıldız Bağlı Sargılarda Ġkaz Akımı Ölçümü
Şekil 48’de gösterildiği gibi HV kablosu ikaz akımı ölçülecek sargının ucuna, LV kablosu ise yıldız noktasına (nötre) bağlanır.
Ölçümler UST RB modunda, 10 kV gerilim uygulanarak gerçekleştirilir. Her faz için bağlantı ve ölçümler Tablo 9’da verilmektedir.
Şekil 48 Yıldız Bağlı Sargının İkaz Akımının Ölçümü
UST-RB MODU
HV Kab. LV Kab. TOPRAK AKIMLAR ÖLÇÜLEN
A N - A-N A-N
B N - B-N B-N
C N - C-N C-N
Tablo 9 Her Sargı İçin Bağlantı Ve Ölçümler
59
İkaz akımı ölçmeleri için kullanılan test setinin, gücü nispetinde her gerilim seviyesi için belli bir akım akıtma kapasitesi vardır. Örnek
olarak; Doble M4100 AC izolasyon test setini inceleyelim; test setinin dâhili jeneratörü 3 kVA gücündedir. Test seti bu güç (3kVA)
nispetinde Tablo 10’da verilen gerilim seviyelerinde, belli bir akım akıtma kapasitesine sahiptir.
(Test Gerilimi)x(Test Akımı) = 3 kVA (Test Seti Gücü)
Doble M4100/Gerilim Seviyelerine Göre Akım Akıtma Kapasiteleri

10 kV 300 mA
9 kV 333 mA
8 kV 375 mA
7 kV 429 mA
6 kV 500 mA
5 kV 600 mA
Tablo 10 Doble M4100/Gerilim Seviyelerine Göre Akım Akıtma Kapasiteleri
İkaz akımı ölçülecek sargıya, test gerilimi uygulandığında eğer test setinden, bu gerilim seviyesinde ki akım akıtma kapasitesinden
daha yüksek bir akım çekilirse test seti açar. Bu gibi bir durum söz konusu olduğunda, sargıya uygulanan test gerilimi düşürülerek
test setinin akım akıtma kapasitesi artırılır.
Her faz sargısı için uygulanacak test geriliminin aynı olması, kıyaslamalar açısından önemlidir. Testlere en fazla akım çeken
sargıdan başlanmalıdır. İkaz akımı ölçmeleri, mümkün olduğunca yüksek test gerilimi ile gerçekleştirilmelidir. Ancak, anormal test
değerleri ile karşılaşıldığında, testler farklı gerilimler ile tekrarlanarak sorun araştırılmalıdır.
60
►Uyarı
Transformatörlerin ikaz akımı testlerinde, primer sargıya 10 kV test gerilimi uygulandığında, 10 kV’luk bu test gerilimi sekonder
sargıya dönüştürme oranı nispetinde küçültülerek bu test gerilimi primer sargıya dönüştürme oranı nispetinde yükselerek yansır.
Örnek olarak; 154/33,6 kV primer ve sekonder gerilim seviyesine sahip bir transformatörü inceleyelim. Bu transformatörün
dönüştürme oranı, yaklaşık olarak 4,58 dir. Primer sargıya 10 kV test gerilimi uygulanırsa, sekonder sargıda yaklaşık olarak 10
kV/4,58≅2,18 kV bir gerilim oluşur. Sekonder sargıya 10 kV test gerilimi uygulandığında ise primer sargıda yaklaşık olarak
10kVx4,58≅45,83 kV gibi bir gerilim oluşur.
Testler esnasında, test edilmeyen sargı tarafına yansıyan bu gerilim değerleri (özellikle sekonder sargı testleri yapılıyor iken) hayati
tehlike oluşturacak seviyelerdedir. Bu durumu göz önünde bulundurarak, testleri yapan ekibin dikkatli olması ve enerjili uçlardan
kendini sakınması gerekmektedir.
Özetle; test edilen transformatörün tüm terminalleri, topraklanmadıkça, test devam ederken enerjili olarak değerlendirilmelidir ve
tedbirli olunmalıdır.
61
IV. TRANSFORMATÖR DC ĠZOLASYON DĠRENCĠ TESTLERĠ
1. DC ĠZOLASYON DĠRENCĠ TESTLERĠNĠN TEORĠK TEMELLERĠ
Transformatörün, gerek sargılarının toprağa ve gerekse sargıları arasındaki izolasyon durumunun belirlenmesi ve işletme sırasında
yapılacak ölçümler için referans oluşturması amacı ile izolasyon direnci ölçümleri yapılır. İzolasyon direncinin değeri,
transformatörün yapısına, izolasyonun kuruluk/nemlilik durumuna, kullanılan izolasyon malzemelerinin özelliğine ve sıcaklığa
bağlıdır. İzolasyon direnci testi verileri; izolasyonda kirlenme, nem veya ciddi çatlama gibi bazı sorunların varlığının tespitinde yararlı
bilgiler verir. İzolasyon direnci ölçümlerinde elde edilen sonuçlarla birlikte, periyodik aralıklarla yapılan ölçmelerin karşılaştırılması
yoluyla, izolasyonun durumu ile ilgili değerlendirmelerin yapılması gereklidir. Ölçme sırasında izolasyonun oluşturduğu dirençten,
akan akımlar (şarj, absorbsiyon ve kaçak akımlar) ölçülür. Şekil 49’da S1 anahtarı kapatılıp izolasyona DC gerilim uygulandığında,
izolasyondan akan toplam akım It;
It= Ic+Ida+Ir
 Kapasitif Şarj Akımı Ic,
 Dielektrik Absorbsiyon Akımı Ida,
 Kaçak (İletkenlik) Akımı Ir, olmak üzere üç bileşenden oluşur.
Şekil 49 Şarj, Absorbsiyon Ve Kaçak Akımlar
62
İzolasyona, AC gerilim uygulandığında izolasyon üzerinden akan toplam akımı (IT), Ic ve Ir olmak üzere iki akım bileşeni (IT=Ic+Ir)
oluşmaktaydı. Ancak, izolasyona DC gerilim uygulandığında, izolasyon üzerinden Ic ve Ir akımlarına ek olarak, Şekil 49’da kesikli
çizgilerle gösterilen Ida dielektrik absorbsiyon akımı da akar.
Grafik 1’de kaçak, kapasitif şarj, absorbsiyon akımları ve bunların oluşturduğu toplam akımın zamana göre değişimi verilmektedir.
Grafik 1 DC İzolasyon Akım Zaman Eğrileri
63
1.1. Kapasitif ġarj Akımı (Ic)

Kapasitif Şarj Akımı, izolasyonun kapasitif özelliğinden kaynaklanır. İzolasyona DC gerilim uygulandığında, bir patlama şeklinde
izolasyonun geometrik kapasitesinin şarj edilmesi ile oluşan ve kapasitesinin tam şarj olması ile en fazla birkaç saniye içinde
sıfırlanan bir akımdır. Transformatörün yapısına ve kapasitesine bağlı olan kapasitif şarj akımının sıfırlanma zamanı,
transformatörün kapasitesi ile doğru orantılı olarak değişir.
Kapasitif şarj akımı aşağıda verilen formülle ifade edilir.
Ic=(VDC/IR).e-t/IR.C
Burada;
VDC→DC Test Gerilimi
IR→İzolasyon Direnci (İnsulation Resistance)
C→İzolasyon Kapasitesi
t→Zaman
e→Logaritmik Taban, olarak tanımlanır.
Kapasitif şarj akımı, zamanın bir fonksiyonudur ve zamana bağlı olarak azalır. İzolasyon direnci okumaları bu akım değerinin
sönümlenmesinden sonra yapılmalıdır.
64
1.2. Dielektrik Absorbsiyon (Emme) Akımı (Ida)
Dielektrik Absorbsiyon Akımı, izolasyon içinde azda olsa bulunan serbest elektronların ve dipollerin kutuplaşması ile oluşan bir
akımdır.
Şekil 50 DC Test Gerilimi Uygulanan İzolasyonda Kutuplaşma

Şekil 50’de gösterildiği üzere, ilk durumda izolasyona gerilim uygulanmamıştır, dipoller ve serbest elektronlar rastgele bir şekilde
izolasyon içerisinde dağılmış biçimdedir. İkinci durumda ise izolasyona, DC test gerilimi uygulamış ve oluşan elektrik alanının
etkisiyle serbest elektronlar ve dipoller kutuplaşıp polarize olmuştur.
Dielektrik absorbsiyon akımı da zamanın bir fonksiyonudur ve zamanla (kısa süre içerisinde) yani kutuplaşma tamamlanıncaya
kadar akmaya devam eder. Kapasitif şarj akımına nispeten daha uzun bir süre içerisinde sıfırlanır. Bu süre, birkaç saniyeden birkaç
dakikaya kadar çıkabilir.
65
1.3. Kaçak Ve Ġletkenlik Akımı (Ir)

Bu akım, yüzeysel kirlenme, nem gibi etmenlerden kaynaklı yüzeysel kaçak akımlarından ve izolasyon malzemesinin mükemmel
yalıtkan olmamasından dolayı çok azda olsa iletkenlik özelliği göstermesi nedeniyle, izolasyon içerisinden akan iletkenlik
akımlarından oluşmaktadır. Kapasitif şarj ve dielektrik absorbsiyon akımlarının aksine, hızla artarak kararlı hale gelir. Rezistif bir
akım olarak kabul edilir.
İzolasyonun iyi (kaliteli) oluşu ile doğrudan ilişkilidir. İyi izolasyonlar da küçüktür ve zamanla sabit bir değer alır. Kötü izolasyonlar da
ise oldukça büyük değerlere çıkar ve zaman içerisinde artan bir seyir izler.
İzolasyona DC gerilim uygulanıp, kapasitif şarj (Ic) ve dielektrik absorbsiyon (Ida) akımlarının sıfırlanacağı yeteri kadar bir süre
beklendikten sonra ölçülen toplam akım (It), yaklaşık olarak bu süre içerisinde artarak stabil hale gelen kaçak akıma (Ir) eşit olur.
It=Ic+Ida+Ir→DC Gerilimin ilk uygulandığı anda izolasyondan akan toplam akım.
It≅Ir→DC Gerilim uygulanıp yeteri kadar süre beklendikten (kapasitif şarj Ic ve dielektrik absorbsiyon Ida akımları sönümlendikten)
sonra, izolasyondan akan toplam akım.
Ohm Kanunu gereği;
VDC = It.IR→ Ohm Kanunu

IR = VDC/It
IR→İzolasyon Direnci (Insulation Resistance)
VDC→İzolasyona Uygulanan DC Gerilim
It→ İzolasyondan Akan Toplam Akım
İzolasyona uygulanan DC gerilim (VDC), izolasyondan geçen toplam akıma (It) bölündüğünde, izolasyon direnci (IR) elde edilir.
66
2. DC ĠZOLASYON DĠRENCĠ TEST ÇEġĠTLERĠ

2.1. Kısa Süreli Nokta Okuma Testi
Bu test, basit bir DC izolasyon testidir. Test gerilimi, test edilecek numuneye belli bir süre uygulanır ve bu süre sonunda izolasyon
direnci okunur. Gerilimin uygulanma süresinin, en az 60 saniye olması tavsiye edilir. 60 saniye sonrasında kapasitif şarj (Ic) ve
dielektrik absorbsiyon akımı (Ida) sıfırlanmış olacaktır. Bu süre sonunda okunan izolasyon direnci kaydedilir ve daha önceki testlerde
alınan (200C ircalı) değerlerle kıyaslanarak izolasyon durumu hakkında yorum yapılır. Grafik 2’de ölçüm gösterilmektedir.
Grafik 2 Nokta Okuma Test Eğrisi
İzolasyon Direnci (Insulation Resistance)→IR=VDC/It
IRilk= VDC/(Ic+Ida+Ir)→(Gerilimin ilk uygulandığı anda izolasyon direnci)
IR60sn= VDC/Ir→(Gerilim uygulandıktan 60 saniye sonra izolasyon direnci)
67
 Transformatörlerde Minimum Ġzolasyon Direnci

Transformatörlerde yapılan DC izolasyon direnci testlerinde, okunan direnç değerlerini yorumlamak için bir minimum izolasyon
direnci değeri tanımlanır. Minimum bir dakika süre sonunda, okunan izolasyon direnç değerinin (200C’ye ircalandıktan sonra),
hesaplanan minimum izolasyon direnci değerinden yüksek olması istenir.
Farklı gerilim seviyesindeki her bir sargının, tanka karşı DC izolasyon direnç değerleri ayrı ayrı ölçülür ve hesaplanan minimum
izolasyon direnci ile kıyaslanarak yorum yapılır.
Ölçülen DC izolasyon direnç değeri, hesaplanan minimum izolasyon direnci değerinin altına düşerse, transformatör sargılarına
kurutma işlemi ya da izolasyon yağının değişimi önerilir.
Rmin=C.E/√kVA→ Minimum İzolasyon Direnci
 Rmin: Minimum İzolasyon Direnci (200C’de)
 C: 200C’ye İrca İçin Düzeltme Faktörü (Kuru tip transformatörlerde 30, yağlı transformatörlerde 1,5 olarak alınır.)
 E: Test Edilen Sargı Gerilimi (Yıldız bağlı sargılarda faz-nötr gerilimi, üçgen bağlı sargılarda faz-faz gerilimi yazılır.)
 √kVA: Test Edilen Sargının Nominal Gücü (kVA cinsinden)
►Uyarı Büyük güçlü, yüksek gerilimli transformatörlerde 10 dakikalık beklemeden sonra izolasyon direnç okumaları yapılır.
68
2.2. Zaman-Direnç Metodu

Bu ölçüm metodunun avantajı, sıcaklıktan bağımsız olması ve daha önceki test verilerine ihtiyaç duyulmadan, test değerlerini
yorumlamaya imkân sağlamasıdır. Ayrıca, ölçülen izolasyon sisteminin büyüklüğünden de bağımsızdır. Absorbsiyon (emme)
etkisinin nemli, kirli bir izolasyon ile iyi bir izolasyon üzerindeki etkilerinin karşılaştırılması prensibine dayanır. Belli zaman aralıkları
ile izolasyon direncinin okunması ve oranlanması şeklinde uygulanır. Dielektrik Absorbsiyon Oranı (DAR) ve Polarizasyon İndeksi
(PI) ölçümleri, direnç-zaman metoduna örnektir.
a. Dielektrik Absorbsiyon Oranı (DAR)
Grafik 3’de gösterildiği şekilde Dielektrik Absorbsiyon Oranı (DAR); 60. saniye de okunan izolasyon direnç değerinin, 30. saniyede
okunan direnç değerine oranı olarak tanımlanır.
Grafik 3 Dielektrik Absorbsiyon Oranı Ölçümleri
IR30sn= VDC/(Ida+Ir) →Absorbsiyon akımları ve Kaçak akımlar etkili

IR60sn= VDC/Ir → Kaçak akımlar etkili, absorbsiyon akımları etkisi hemen hemen yok
DAR=IR60sn/IR30sn= (Ida+Ir)/Ir
69
b. Polarizasyon Endeksi (PI)

Grafik 4’de gösterildiği şekilde Polarizasyon İndeksi (PI); 10. dakikada okunan izolasyon direnç değerinin, 1. dakikada okunan
direnç değerine oranı olarak tanımlanır. Bu ölçüm metodu daha uzun süreli olduğundan dolayı, DAR testinden daha sağlıklı
sonuçlar verir.
Grafik 4 Polarizasyon İndeksi Ölçümleri
PI=IR10dk/IR1dk
İyi izolasyonlar da Polarizasyon İndeksi (PI) değeri büyük olur. Eğer izolasyon nemli, kirli, karbonize olmuş, yaşlı, sert ve kırılgan ise
herhangi bir polarizasyon (kutuplaşma) olmayabilir veya kısmi olabilir. Bu durumda, Polarizasyon İndeksi (PI) düşük çıkacaktır.
70
2.3. Adım Gerilim Testi

Adım Gerilim Testi, ‘’Maddelerin elektriki dirençleri fiziksel bir karakteristiktir, uygulanan gerilimle değişmez.’’ prensibine dayanır.
Adım Gerilim Testi, Grafik 5’de gösterildiği şekilde, çeşitli gerilim seviyelerinde izolasyon direncinin ölçülmesi şeklinde
gerçekleştirilir. Önerilen test gerilim seviyeleri, 1kV ve 5kV’dur. İzolasyona uygulanan her gerilim seviyesi için, 1 dakika beklenir ve
izolasyon direnç değerleri okunur.
Grafik 5 Adım Gerilim Testi

İzolasyonlara yüksek seviyede DC gerilim (5kV) uygulanması, zayıf izolasyonlar üzerinde iç çatlaklar, yaşlanma ve izolasyon
hataları kaynaklı nedenlerden dolayı zorlanmalar oluşturur ve kaçak akımlar oluşmasına neden olur. Bu durum, izolasyon
dirençlerinde düşmelere yol açar. İzolasyonlara düşük seviyede DC gerilim (1kV) uygulandığında izolasyon fazla
zorlanmayacağından, izolasyon zayıflıklarından kaynaklı kaçak akımlar belirgin olmayacaktır. Dolayısı ile izolasyon direnç
değerlerindeki düşmeler, ciddi oranda olmayacak ve izolasyondaki problem maskelenmiş olacaktır.
71
3. DC ĠZOLASYON DĠRENCĠ ÖLÇÜM BAĞLANTILARI
Testler gerçekleştirilirken transformatörün yalıtım seviyesi üst gerilimi bilinmeli ve uygulanacak test gerilimi ona göre seçilmelidir.
Aksi takdirde transformatörün izolasyonuna zarar verilebilir. Ayrıca, transformatör buşingleri kuru ve temiz durumda olmalıdır. Aksi
takdirde test sağlıklı yapılamaz ve çıkan sonuçlar yanıltıcı olur.
Testlere başlamadan önce, Şekil 51’de gösterildiği şekilde transformatörün yüksek gerilim (YG) ve alçak gerilim (AG) sargıları varsa
nötr uçları da dahil olmak üzere bakır bir iletkenle kendi aralarında ayrı ayrı birbirine köprülenir.
Şekil 51 Buşinglerinin Kısa Devre Edilmesi
72
Ölçümler, YG-AG, YG-Tank, AG-Tank ve çekirdek topraklama ucu dışarıya çıkartılmışsa Nüve-Tank arasında yapılır. Bunun için,
DC izolasyon test cihazının Line (-) ve Earth (+) polariteli uçları ayrı ayrı ölçüm yapacağımız uç çiftine bağlanır. Guard (ekran) ucu
da boşta kalan uca irtibatlandırılır. Üç sargılı transformatörlerde yukarıdaki ölçümlere ilaveten üçüncü sargının tanka ve diğer
sargılara karşı DC izolasyon direncinin de ölçülmesi gerekir.
 İzolasyon direnci testleri;
 Üretim sırasındaki kalitenin belirlenmesi,

 Kullanılan malzemelerin standartların gerekliliklerini karşılayıp karşılamadığının tespiti,
 Periyodik bakım,
 Arıza tespiti,
 İzolasyon malzemesinin zaman içerisindeki durumu, tespitleri için yapılır.
 Testler esnasında dikkat edilecek hususlar;
 Testlere başlamadan önce, tüm buşingler iyice temizlenmeli ve kurulanmalıdır. Böylelikle buşing yüzeylerinden akabilecek
kaçak akımlar en aza indirilmiş olur.
 Testler süresince transformatör tankı, topraklı bulundurulmalıdır.
 Absorbsiyon ve Şarj akımları nedeniyle, transformatörde enerji birikmesi meydana gelir. Bu nedenle, güvenli bir şekilde
dokunmak ve tekrar ölçüm yapmak için transformatörün deşarj edilmesi gerekir. Bunun için ölçümler öncesi ve sonrası tüm
terminaller yeterli bir süre boyunca topraklanmalıdır.
 Ani bir şekilde gerilim uygulama ve kesme işlemi izolasyon üzerinde zorlanmalara neden olacağından, test gerilimi kademeli
olarak uygulanmalı ve kesilmelidir.
 Testler esnasında test kablolarına dokunulmamalı ve basılmamalıdır.
 Testler esnasında test kabloları bir birlerine ve başka nesnelere dokunmamalıdır. Bu durum kaçak akım için yollar oluşturup,
yanlış değerler almamıza neden olabilmektedir.
73
3.1. Ġki Sargılı Transformatörlerde DC Ġzolasyon Direnci Ölçümü
a. YG-Tank Ġzolasyon Direnci Ölçümü
DC izolasyon test cihazı Line (-) terminali, yüksek gerilim (YG) sargısına, Earth (+) terminali tanka ve Guard terminali de ölçüm dışı
olan alçak gerilim (AG) sargısına bağlanır.
Şekil 51’de YG-Tank arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 51 YG-Tank Arası İzolasyon Direnci Ölçümü Dielektrik Şeması
74
b. AG-Tank Ġzolasyon Direnci Ölçümü
DC izolasyon test cihazı Line (-) terminali, alçak gerilim (AG) sargısına, Earth (+) terminali tanka ve Guard terminali de ölçüm dışı
olan yüksek gerilim (YG) sargısına bağlanır.
Şekil 52’de AG-Tank arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 52 AG-Tank Arası İzolasyon Direnci Ölçümü Dielektrik Şeması
75
c. YG-AG Ġzolasyon Direnci Ölçümü
DC izolasyon test cihazı Line (-) terminali, yüksek gerilim (YG) sargısına, Earth (+) terminali alçak gerilim (AG) sargısına ve Guard
terminali de ölçüm dışı olan tanka bağlanır.
Şekil 53’da YG-AG arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 53 YG-AG Arası İzolasyon Direnci Ölçümü Dielektrik Şeması
76
3.2. Üç Sargılı Transformatörlerde DC Ġzolasyon Direnci Ölçümü
Üç sargılı transformatörlerin yüksek gerilim (YG), alçak gerilim (AG) ve tersiyer (TER.) sargıları, varsa nötr uçları da dahil olmak
üzere bakır bir iletkenle kendi aralarında ayrı ayrı birbirine köprülenir.
a. YG-Tank Ġzolasyon Direnci Ölçümü
DC izolasyon test cihazı Line (-) terminali, yüksek gerilim (YG) sargısına, Earth (+) terminali tanka ve Guard terminali de ölçüm dışı
olan alçak gerilim (AG) ve tersiyer (TER.) sargılara bağlanır.
Şekil 54’de YG-Tank arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 54 YG-Tank Arası İzolasyon Direnci Ölçüm Bağlantısı Ve Dielektrik Şeması
77
b. AG-Tank Ġzolasyon Direnci Ölçümü
DC izolasyon test cihazı Line (-) terminali, alçak gerilim (AG) sargısına, Earth (+) terminali tanka ve Guard terminali de ölçüm dışı
olan yüksek gerilim (YG) ve tersiyer (TER.) sargılara bağlanır.
Şekil 55’de AG-Tank arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 55 AG-Tank Arası İzolasyon Direnci Ölçüm Bağlantısı Ve Dielektrik Şeması
78
c. Tersiyer-Tank Ġzolasyon Direnci Ölçümü
DC izolasyon test cihazı Line (-) terminali, tersiyer (TER.) sargıya, Earth (+) terminali tanka ve Guard terminali de ölçüm dışı olan
yüksek gerilim (YG) ve alçak gerilim (AG) sargılarına bağlanır.
Şekil 56’da TER.-Tank arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 56 TER.-Tank Arası İzolasyon Direnci Ölçüm Bağlantısı Ve Dielektrik Şeması
79
d. YG-AG Ġzolasyon Direnci Ölçümü

DC izolasyon test cihazı Line (-) terminali, yüksek gerilim (YG) sargısına, Earth (+) terminali alçak gerilim (AG) sargısına ve Guard
terminali de ölçüm dışı olan tersiyer (TER.) sargıya bağlanır.
Şekil 57’de YG-AG arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 57 YG-AG Arası İzolasyon Direnci Ölçüm Bağlantısı Ve Dielektrik Şeması
80
e. AG-Tersiyer Ġzolasyon Direnci Ölçümü

DC izolasyon test cihazı Line (-) terminali, alçak gerilim (AG) sargısına, Earth (+) terminali tersiyer (TER.) sargıya ve Guard
terminali de ölçüm dışı olan yüksek gerilim (YG) sargısına bağlanır.
Şekil 58’de AG-TER. arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 58 AG-TER. Arası İzolasyon Direnci Ölçüm Bağlantısı Ve Dielektrik Şeması
81
f. YG-Tersiyer Ġzolasyon Direnci Ölçümü
DC izolasyon test cihazı Line (-) terminali, yüksek gerilim (YG) sargısına, Earth (+) terminali tersiyer (TER.) sargıya ve Guard
terminali de ölçüm dışı olan alçak gerilim (AG) sargısına bağlanır.
Şekil 59’da YG-TER. arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 59 YG-AG Arası İzolasyon Direnci Ölçüm Bağlantısı Ve Dielektrik Şeması
82
3.3. Oto Transformatörlerde DC Ġzolasyon Direnci Ölçümü
Oto transformatörler de alçak gerilim (AG) ve yüksek gerilim (YG) sargıları bir bütün olduğundan, teste başlamadan önce, alçak
gerilim (AG) ve yüksek gerilim (YG) sargı uçları nötr ucu da dahil olmak üzere komple (yedisi birden) kısa devre edilir.
Şekil 60’da YG/AG-Tank arası DC izolasyon direnci ölçüm bağlantısı ve dielektrik şeması gösterilmektedir.
Şekil 60 YG/AG-Tank Arası İzolasyon Direnci Ölçüm Bağlantısı Ve Dielektrik Şeması
►Not
Oto transformatörlerde eğer tersiyer sargı varsa, aynen iki sargılı transformatörler de olduğu gibi ölçüm yapılır. Oto
transformatörlerde alçak gerilim (AG) ve yüksek gerilim (YG) sargı uçları nötr dahil olmak üzere komple (yedisi birden) kısa devre
edilir. Kısa devre edilen bu sargı kütlesi birinci sargı olarak kabul edilir. Tersiyer sargı uçları da kendi aralarında kısa devre edilir.
Kısa devre edilen bu sargı kütlesi ise ikinci sargı olarak kabul edilir ve testler iki sargılı transformatörlerde olduğu şekilde
gerçekleştirilir.
83
V. TRANSFORMATÖR SARGI DC DĠRENÇ TESTLERĠ

1. TRANSFORMATÖR SARGI DĠRENCĠ ÖLÇÜLMESĠ SIRASINDA DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR
 Bağlantıları yapılan transformatörün terminalleri, temiz bir yüzeye sahip (yağdan, kirden ve oksidasyondan arındırılmış)
olmalıdır.
 Ölçümler sırasında hataların oluşumunu önlemek için dört uçlu bağlantı yöntemi uygulanmalıdır.
 Transformatörün sargıları DC direnç ölçümü sırasında yüksek değerde doğru akımla beslendiğinden, bağlantıların kuvvetli
yapılması ve akım devam ettiği sürece aniden sökülmemesi gerekir. Aksi durumda akımın değişimi ark oluşturacak ve endüktif
özellikten dolayı meydana gelen aşırı gerilimler gerek ölçme cihazları ve gerekse iş güvenliği açısından da büyük tehlikeler
oluşturacaktır. Aynı şekilde besleme anahtarı (S) ani şekilde (akım sıfırlanmadan) açılacak olursa, yukarıda sözü edilen tehlikeler
meydana gelecektir.
 Ölçme sırasında akımın artırılması ve azaltılması yavaş yapılmalıdır. Aksi halde transformatörün boşta endüktansının büyük
olması ve nüvenin doymuş olması nedeniyle de aşırı gerilimler endüklenir.
 Kullanılan ölçme akımı, ya bir sabit akım kaynağından ya da bir bataryadan elde edilir. Eğer elektronik cihazlarla
oluşturuluyor ise, bu durumda doğru akımın pürüzsüz (salınımsız tam doğru akım) olması sağlanmalıdır.
 Ölçmeler transformatör nüvesinin doyma bölgesinde yapılmalıdır. Böylelikle akım değerlerindeki küçük değişimlerin
oluşturacağı salınımların etkileri, az olacağından ölçme sonuçları daha doğru olacaktır.
 Ölçme akımının artması ile çekirdek doyacak endüktans azalacaktır. Böylelikle akımın doyma durumuna daha kısa sürede
erişmesini sağlanacaktır. Devreye akım verildikten sonra ölçüm değerlerinin okunması için akımın stabil (doymanın tamamlanması)
duruma gelmesi beklenilmeli, aksi takdirde ölçüm hataları ortaya çıkacaktır.
84
►Not Transformatörün kademe şalteri veya komütatörü uzun süre değiştirilmediği durumlarda, kontak yüzeyleri okside
olacağından, direnç ölçümleri etkilenir. Bu nedenle DC direnç ölçmelerinden önce tüm ayar sahası boyunca birkaç defa kademe
değiştirilmelidir.
2. TRANSFORMATÖR SARGI DC DĠRENCĠNĠN ÖLÇÜLMESĠ
a. Yıldız Bağlı Nötr Ucu DıĢarıya ÇıkartılmıĢ Sargıların DC Direnç Ölçümü (YN)
Yıldız bağlı nötr ucu dışarıya çıkartılmış transformatörlerde, sargı DC direnç ölçümleri, Şekil 61’de gösterildiği gibi A-N, B-N, C-N
şeklinde, faz-nötr arasında yapılır. DC direnci ölçülen sargının bir ucu topraklanır. Ölçümlere, transformatörün tüm sargılarını içine
alan en yüksek kademeden başlanarak tüm kademelerde tekrarlanır. Ölçülen DC direnç değerleri ve sargı sıcaklığı kaydedilir.
Şekil 61 Yıldız Bağlı Nötr Ucu Dışarıya Çıkartılmış Sargı DC Direnç Ölçüm Bağlantısı
Şekil 61’de A faz-Nötr (A-N) DC direnç ölçüm şekli gösterilmiştir. Ölçümler, B-N ve C-N sargıları içinde aynı şekilde tekrarlanır.
85
b. Yıldız Bağlı Nötr Ucu DıĢarıya ÇıkartılmamıĢ Sargıların DC Direnç Ölçümü (Y)
Yıldız bağlı nötr ucu dışarıya çıkartılmamış transformatörlerde, DC direnç ölçümleri Şekil 62’de gösterildiği gibi A-B, B-C, C-A
şeklinde, fazlar arasında yapılır. DC direnci ölçülen sargının bir ucu topraklanır. Ölçümlere, transformatörün tüm sargılarını içine
alan en yüksek kademeden başlanarak tüm kademelerde tekrarlanır. Ölçülen DC direnç değerleri ve sargı sıcaklığı kaydedilir.
Şekil 14.7 Yıldız Bağlı Nötr Ucu Dışarıya Çıkartılmamış Sargı DC Direnç Ölçüm Bağlantısı
Şekil 62’de A-C faz arası DC direnç ölçüm şekli gösterilmiştir. Ölçümler A-B ve B-C faz sargıları içinde aynı şekilde tekrarlanır.
86
c. Üçgen Bağlı Transformatör Sargıları DC Direnç Ölçümü (∆)
Üçgen bağlı transformatörlerde, sargı DC direnç ölçümleri Şekil 63’de gösterildiği gibi A-B, B-C, C-A şeklinde, fazlar arasında
yapılır. DC direnci ölçülen sargının bir ucu topraklanır. Ölçümlere, transformatörün tüm sargılarını içine alan en yüksek kademeden
başlanarak tüm kademelerde tekrarlanır. Ölçülen DC direnç değerleri ve sargı sıcaklığı kaydedilir.
Şekil 63 Üçgen Sargı DC Direnç Ölçüm Bağlantısı
Şekil 63’de A-B faz arası DC direnç ölçüm şekli gösterilmiştir. Ölçümler B-C ve C-A faz sargıları içinde aynı şekilde tekrarlanır.
►Not
Yıldız bağlı nötr ucu dışarıya çıkartılmamış (Y) ve üçgen (∆) bağlı sargıların DC direnç ölçümlerinde, her bir fazın sargısı müstakil
olarak ölçülemez. İstenirse hesaplama yaparak her fazın direnç değerleri bulunur. Özellikle, sargı kopukluğu, sipir kısa devresi gibi
hadiselerde, arızalı sargının hangi fazda olduğu hesapla tespit edilir.
87
VI. TRANSFORMATÖR ÇEVĠRME ORANI TESTLERĠ
Transformatör yalın (buşing bağlantı terminalleri sökülü) hale getirildikten sonra testler yapılır. Ölçme sırasında, aynı manyetik
akının aktığı sargı çiftleri (aynı fazlar) arasındaki çevirme oranı ölçülebilir. Yani vektör diyagramında birbirine paralel olan sargı
çiftleri arasında ölçümler yapılır. Transformatör fazlarında tek tek veya üç fazda birden aynı anda ölçüm yapabilen cihazlar
mevcuttur.
Çevirme oranı ölçümünde, genellikle bu amaç için üretilmiş dijital cihazlar kullanılmaktadır. Yeni nesil, üç fazda aynı anda ölçüm
yapabilen, dijital çevirme oranı test cihazları için çevirme oranı bağlantısı, Şekil 64’de gösterildiği biçimde yapılır. Cihazın alçak
gerilim (AG) kabloları faz sırasına dikkat edilerek alçak gerilim buşinglerine, yüksek gerilim (YG) kabloları ise yine aynı şekilde faz
sırasına dikkat edilerek yüksek gerilim buşinglerine bağlanır. Cihaza, transformatör bağlantı grubu ve kademe gerilim değerleri
girildikten sonra ölçümler tüm kademelerde gerçekleştirilir.
Şekil 64 Transformatör Çevirme Oranı Ölçümü Bağlantı Şekli
88
Test Temel Eğitimi ve AFGANĠSTAN

Elektrik ve Su Bakanlığı Personeli
Teknik Eğitimi kapsamında hazırlanan
bu doküman 'Güç Transformatörleri
Ve Saha Testleri' adlı kitaptan kısa
alıntılar yapılarak hazırlanmıĢtır.
Eğitim dokümanı, sadece bazı teorik
temelleri ve test bağlantılarını
içermektedir.
Güç Transformatörlerinin yapısı,

arızaları, arıza istatistikleri ile saha
testleri ve değerlendirilmesi
konusunda daha detaylı bilgiye
ulaĢmak isteyenler, kaynak kitaba
baĢvurabilirler.
89

Güç Transfo Test

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Güç Transfo Test

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Test Temel Eğitimi ve AFGANĠSTAN

Elektrik ve Su Bakanlığı Personeli

Güç Transformatörleri Üzerinde

Güç Transformatörleri Üzerinde Uygulanan Saha Testleri

I. Bölüm: Transformatör AC İzolasyon Testleri

I. TRANSFORMATÖR AC ĠZOLASYON TESTLERĠ

1. AC ĠZALASYON TESTLERĠNĠN TEORĠK TEMELLERĠ

Şekil 1 İzolasyonun Elektriksel Modellenmesi

1.1. Kapasite Ve Kapasitif Akım Değerine Etki Eden Büyüklükler

a. ‘ε’ ve ‘d’ Sabitken

Şekil 2 Kondansatör Levhaları Yüzey Alanında Değişme

b. ‘A’ ve ‘ε’ Sabitken

Şekil 3 Kondansatör Levhaları Arasındaki Mesafede Değişiklik

Şekil 4 Transformatör Sargılarının Deformasyona Uğramadan Önceki Ve Sonraki Görünümü

c. ‘A’ ve ‘d’ Sabitken

d = Plakalar Arası Mesafe

εrYağ=2,24, εrVak=1 ise CYağ = εrYağ.ε0.A/d CVak = εrVak. ε0.A/d

CYağ / CVak = εrYağ / εrVak =2,24

Şekil 5 Kondansatör Levhaları Arasındaki Dielektrik Malzemede Değişiklik

1.2. Power Faktör (Güç Faktörü)

1.3. AC Ġzolasyon Güç Faktörü (%PF) Ölçümü

Şekil 7 Güç Faktörü Ölçümü Prensip Devresi

1.4. AC Ġzolasyon Testlerinde Power Faktörün (%PF) Matematiksel Ġfadesi

Şekil 8 Güç Faktörü Ölçümü Prensip Devresi

Power Faktör (PF)=Aktif Güç/Görünür Güç

Aktif Güç (Watt)=P=E.IT.Cos= E.IR

Görünür Güç (VAr)=S=E.IT

PF=Cos= P/S= E.IR / E.IT= IR /IT

Aktif Güç→ W= E.IR (cihazımızdan okuduğumuz watt kaybı)

IT→(Cihazdan okuduğumuz miliamper cinsinden akım değeri)

Görünür Güç→ S= E.IT olsun,

Uygulanan Gerilim→ E=10 kV ise bu durumda,

Power Faktör=Aktif Güç/Görünür Güç= W/ S= W/ E.IT

% Power Faktor = Watt x 10/Milliamper

2. AC ĠZOLASYON TEST CĠHAZI ÖLÇÜM MODLARI

2.1. AC Ġzolasyon Test Cihazı Ölçüm Modları (Tek LV İçin)

Şekil 10 GST-Ground Modu Ölçü Devresi

Şekil 11 GST-Guard Modu Ölçü Devresi

Şekil 12 UST Modu Ölçü Devresi

2.2. AC Ġzolasyon Test Cihazı Ölçüm Modları (Çift LV İçin)

a. GST-Ground Red-Blue Modu (Ground Kırmızı-Mavi)

Şekil 13 GST-Ground Red-Blue Modu Ölçü Devresi

b. GST-Guard Red Modu (Guard Kırmızı)

Şekil 14 GST-Guard Red Modu Ölçü Devresi

c. GST-Guard Blue Modu (Guard Mavi)

Şekil 15 GST-Guard Blue Modu Ölçü Devresi

d. GST-Guard Red-Blue Modu (Guard Kırmızı-Mavi)

Şekil 16 GST-Guard Red-Blue Modu Ölçü Devresi

e. UST Red-Ground Blue Modu (UST Kırmızı-Ground Mavi)

Şekil 17 UST Red-Ground Blue Modu Ölçü Modu

f. UST Blue-Ground Red Modu (UST Mavi-Ground Kırmızı)

Şekil 18 UST Blue-Ground Red Modu Ölçü Devresi

g. UST Blue-Red Modu (UST Mavi-Kırmızı)

Şekil 19 UST Blue-Red Modu Ölçü Devresi

3. TRANSFORMATÖR AC ĠZOLASYON TESTLERĠ

Şekil 20 AG-YG Buşinglerin Kısa Devre Edilmesi

3.1. Ġki Sargılı Transformatörlerde Power Faktör (%PF) Testleri

Şekil 21 İki Sargılı Transformatör Dielektrik Şeması

Şekil 22 Transformatör Üzerinde I. Bağlantı ve Dielektrik şeması

TEST MODU TEST GERĠLĠMĠ ÖLÇÜLEN

Şekil 23 I. Bağlantı Ve Ölçümler

b. II. Bağlantı Ve Ölçümler

Şekil 24 Transformatör Üzerinde II. Bağlantı ve Dielektrik şeması