Zeminlerin kayma dayanımı

 Bu ders kapsamında zeminin kayma kayma

gerilmesi etkisinde davranışı ele alınacaktır.

 Bir zeminde herhangi bir düzlemde bir noktada

kayma gerilmesi zeminin kaymda dayanımına
eşit olursa zeminde o noktada göçme / kayma /
kırılma oluşması beklenmektedir.

2
Kayma dayanımı
Zeminler bir kayma
düzlemi boyunca göçer
embankment

Şerit temel

Kayma yüzeyi mobilised shear

resistance – “hareket
geçen zeminin kayma
dayanımı”

Kırılma anında, kırılma yüzeyi boyunca kayma gerilmesi kayma

dayanımına ulaşmaktadır.

3
Kayma dayanımı

Kırılma yüzeyi
Zemin daneleri kırılma yüzeyi
boyunca birbiri üzerinden kayar.
Hangi süreçler etkin?

Burada, danelerin kırılma

olasılığı gözardı edilmiştir.

4
Kayma dayanımı

Kırılma / kesme anında, kırılma yüzeyi boyunca kayma

gerilmesi () kaymda direncine (f ) erişmektedir.

5
Şev stabilitesi
Zeminlerin kayma direnci
tarafından kontrol edilmektedir!

Göçme kayma
arayüzündeki yetersiz
dayanım sonucu
oluşmaktadır!
6
 Zeminlerin kayma
Şev stabilitesi direnci
tarafından
kontrol edilmektedir!

7
Taşıma gücü
Zeminlerin kayma direnci
tarafından kontrol edilmektedir!

8
Transcosna Silosu
Kanada (Oct. 18, 1913)

Temelin son kenarı 7 m. oturmaya9

maruz kalmıştır!
Dayanma yapılarının stabilitesi

10
Zeminlerin kayma direnci
 Zeminde kayma ve göçme: Gerilmeler etkisinde
zeminde kayma direncinin kaybı
 Kayma gerilmeleri altında zeminde oluşan göçme
bir stabilite problemidir.
 Stabilite problemlerinin çözümü için zemin
dayanımı hakkında bilgi toplamak
gerekmektedir.
 Zeminin kayma dayanımı zeminin dayanabileceği
en büyük kayma gerilmesidir.
 Zeminin kayma direnci içsel sürtünme açısı (f),
kohezyon (c), boşluk oranı (e), Zemin tipi,
uygulanan gerilme (s), jeolojik tarihçe (sc),
ortam sıcaklığı, v.b. nin fonksiyonudur.
 Zeminin kayma dayanım parametreleri genellikle
c and f ile temsil edilir. 11
 Zeminde göçme bir kırılma yüzeyi
boyunca (kayma yüzeyi) oluşmakta ve
kaymaya karşı oluşan direncin yenilmesini
gerektirmektedir.
 Kayma dayanımının bileşenleri
(i)Daneler arası sürtünme Sürtünme direnci
(normal gerilmenin
(ii) Kilitlenme bir fonksiyonu)
(iii) Kohezyon-kil zeminde
 Kayma direnci boşluk suyu basıncının
fonksiyonudur.

12
Zeminlerin kayma dayanımı
Kohezyon ve sürtünme

 Zeminin kayma dayanımı iki kaynağa

bağlıdır:
 Daneler arasındaki kohezyon (gerilmeden
bağımsız bileşen)
 Daneler arası çimentolanma
 Kil daneleri arasındaki elektrostatik çekim
 Daneler arasındaki sürtünme direnci (gerilme
bağımlı bileşen)

13
Zeminlerin kayma direnci
Kohezyon

 Kohezyon çimentolanma
veya daneler arasındaki
elektrostatik çekimden
kaynaklanmaktadır
 Kayma dayanımının bu
bileşeni kayma düzlemi
üzerindeki normal
gerilmeden bağımsızdır.
 Görünür kohezyon negatif
boşluk suyu basıncından
kaynaklanmaktadır.
14
Görünür kohezyon
 Nemli plaj kumu görünür kohezyona sahiptir
 Negatif boşluk suyu basınçları var.

s s u
  c  s  tan f 

15
Zeminlerin kayma direnci
Kohezyon

 Desteksiz kazı

16
Zeminlerin kayma direnci
İçsel sürtünme

 Sürtünme kayma
düzlemindeki normal
gerilmenin bir
fonksiyonudur
 Daha büyük normal
gerilme, (s) daha büyük
kayma dayanımı
anlamına gelir
 Kum ve çakıl malzemeler
dayanımlarını daneler
arası sürtünmeden alırlar.
17
Zeminde kırılma hipotezleri

 Tresca-Coulomb
 Modified Tresca
 Von Mises
 Mohr kırılma hipotezi
 Mohr-Coulomb kırılma hipotezi

18
 Coulomb Teorisi

 Coulomb (1773)’de kayma direncini eğimli bir yüzey üzerinde

kayan bir blok ile ifade etmiştir. Bu teoriye göre, kritik açıya
(tana=f ) bağlı olan bir sürtünme katsayısı, N = W cosa ve T
= W sina ışığında hesaplanabilir.
 Kırılma terimi,zeminde herhangi bir düzlemde kayma
gerilmesinin efektif normal gerilmeye oranının kritik bir değere
erişmesini ifade eder. İlk zemin dayanım kriteri Zemin
dayanımının sadece sürtünmeden oluştuğunu belirtmekte idi
(Coulomb, 1773): || = μσ
 Bu yaklaşıma bağlı olarak, Coulomb yenilmeye yol açan kritik
gerilme durumunu zeminin kohezyonu (c), içsel sürtünme
açısı (f ) ve normal gerilme (so) cinsinden açıklamıştır:
f = c + so tanf . 19
Mohr Gerilme Daireleri
 Mohr (1911) iki boyutlu bir elemandaki gerilme
durumunu asal gerilmeler cinsinden bir Mohr
dairesi ile temsil etmiştir.

(+)

z

(-) Kayma gerilmesi,

s1
s 2a
 (+)
Normal
A  gerilme, s
s3 s3 a s3
s3
s1 s1
s1

20
 Dairedeki herhangi bir nokta A noktasından
geçen bir düzlem üzerindeki gerilme durumunu
göstermektedir.
 Yatayla a açısı yapan kayma düzlemi şekilde
gözlenebilir.
 Kırılma, kayma gerilmesi ve efektif normal
gerilmenin kritik bir kombinasyonunun olduğu
bir düzlemde oluşmaktadır.
 Burada, c ve f parametrelerinin kayma gerilmesi
ve efektif normal gerilme arasındaki doğrusal
ilişkiyi ifade eden matematiksel sabitler
olduğunun altını çizmek gerekmektedir.

21
Mohr-Coulomb Yenilme Kriteri
 İki boyuttaki gerilme durumu kayma gerilmesi ()
- normal gerilme (s) eksenlerinde gösterilebilir.
 Bir gerilme durumu koordinarları  ve s olan bir
nokta ile veya efektif asal gerilmeleri s1 ve s3
tarafından tanımlanan bir Mohr dairesi tarafından
gösterilebilir.
 Gerilme durumunu gösteren gerilme noktaları ve
Mohr daireleri izleyen şekillerde gösterilmektedir.
Gerilme noktalarından geçen doğru veya Mohr
dairesine teğet olan doğru (kırılma zarfı) lineerdir,
ancak eğrisel de olabilir.
 Bir gerilme durumunu temsil eden nokta, kırılma
zarfının üzerinde olamaz, aynı zamanda kırılma
zarfı Mohr dairesine kiriş olamaz.
22
Mohr-Coulomb Yenilme Kriteri

 Mohr-Coulomb denklemi asal gerilmeler

cinsinden aşağıdaki gibi ifade edilmektedir:
s1=2ctan(45+f/2)+s3tan2(45+f/2)
veya
s3=-2ctan(45-f/2)+s1tan2(45-f/2)

23
Mohr-Coulomb Yenilme Kriteri
 Zeminler kayma dayanımına bağlı olarak üç
kategroide sınıflandırılabilmektedir:
a) Kohezyonlu zeminler(c≠0, f=0),
b) Kohezyonsuz zeminler(c=0, f ≠ 0),
c) Genel zeminler (c≠0, f ≠ 0),

f = c f
c
c f

s s
s
(a) (b) (c)

24
Zeminlerin kayma dayanımı
İçsel sürtünme

 Toprakarme arka
dolgu
25
Zeminlerin kayma dayanımı
Mohr-Coulomb Yenilme Kriteri

 f  c  s  tan f 

26
Zeminlerin kayma dayanımı
Mohr-Coulomb Yenilme Kriteri

Kayma
gerilmesi
,
f

c

Normal gerilme, s

27
Typical f Values

28
Mohr-Coulomb Yenilme kriteri


 f  c  s tan f
f

kohezyon Içsel sürtünme

f açısı
c

s
s

f zeminin s normal gerilmesi altında alabileceği maksimum kayma

gerilmesidir. 29
Mohr-Coulomb Yenilme kriteri
Kayma dayanımı iki bileşenden oluşmaktadır: kohezyon
and sürtünme.

f  f  c  s f tan f
sf tan f
f Sürtünme
bileşeni
c c
sf
s

30
 c ve f kayma dayanımı parametreleridir.
Bu parametreler arttıkça kayma dayanımı artar.

31
Mohr Dairesi ve Kırılma Zarfı

Y
X
X
s
Y Değişik
noktalarda Zemin
elemanları X ~ kırılma

Y ~ stabil
Mohr Dairesi ve Kırılma Zarfı
Mohr dairesi kırılma zarfına
teğet değilse örnek yenilmez.

GL

s
sc

sc
Y
sc sc+s
s
İlksel durumda,
Mohr dairesi bir noktadır.
Mohr Dairesi ve Kırılma Zarfı
Yükleme yapıldıkça, Mohr
dairesi büyür…

GL

s
sc

sc
Y
sc

.. Ve kırılma Mohr dairesi

zarfa dokunduğu zaman
oluşur
Kırılma düzlemi
Kırılma düzlemi
Y yatayla 45 + f/2 açı
yapmaktadır
45 + f/2
GL
45 + f/2
s
sc
f
sc 90+f
Y
sc sc+s
s & s’ cinsinden Mohr daireleri
sv sv’ u

sh sh’ u
X
= X
+ X

Efektif gerilme
Toplam gerilme

sh’ sv’ sh sv
u
 s & s’ cinsinden kırılma zarfları
Benzer örnekler öncelikle
farklı izotropik gerilmelere sf
(sc) maruz bırakılıp daha
sonra kırılmaya kadar sc sc
yüklenir
sc sc

uf
İlksel durum Yenilme

c, f

s cinsinden
Kırılma anında,
s3 = sc; s1 = sc+sf c’, f’
s3’ = s3 – uf ; s1’ = s1 - uf s’ cinsinden
Kayma dayanımının ölçülmesi
Kayma dayanımı parametreleri (c, f) laboratuvar
ve arazi deneyleri ile belirlenebilir:
 Laboratuvarda:
 Serbest basınç deneyi (16. yy.)
https://www.youtube.com/watch?v=Uvl0ecTskDY
 Doğrudan kesme deneyi (1846)
https://www.youtube.com/watch?v=L1fWPypBP0g
 Üç eksenli basınç deneyi (1930) :
https://www.youtube.com/watch?v=wuyzfzONAIk
 Vane deneyi (1948): https://www.youtube.com/watch?v=nv3j-ZSQV3c
 İçi boş silindirik örnekler üzerinde burulmalı kesme deneyi (1965)
 Halka kesme deneyi (1971) https://www.youtube.com/watch?v=0OzlOsZyPIc
 Arazide:
 Arazi veyn deneyi (https://www.youtube.com/watch?v=za_MXhUYIoM)
 Kuyu içi kesme deneyi https://www.youtube.com/watch?v=Bm34ByavjMo
 Standart penetrasyon deneyi (SPT)
https://www.youtube.com/watch?v=HCrItO5HON8
 Konik penetrometer (CPT, CPTU, SCPTU)
https://www.youtube.com/watch?v=2Y-T1_Wi42E
38
Laboratuvar deneyleri
 Bir zeminin kayma dayanımı parametreleri
zeminden alınan temsili örnekler üzerinde
yapılan laboratuvar deneyleri ile belirlenebilir.
 Örnekleme, arazide depolama ve laboratuvara
nakil esnasında özen gösterilmelidir, özellikle
örselenmemiş zeminin yapısını ve su içeriğini
korumak için ekstra efor gereklidir.
 Kil zeminlerde, örnekler tüp içi veya blok
örnekler olarak alınabilir, ikinci durumda en az
örselenme gözlenecektir.

39
Serbest basınç deneyi

40
 Serbest basınç deneyi
 Serbest basınç deneyi “kohezyonlu” zeminler için
uygundur.
 Deney drenajsız koşullarda tatbik edilmektedir,
deney esnasında hacım sabittir, kırılma anındaki
enkesit alanı aşağıdaki gibi elde edilebilir:
V=sbt=AoHo=AfHf Hf=Ho-H Ao
Af 
1  H H o
 Kırılma anındaki en büyük yükü (Pmax) ve enkesit
alanını (Af) kullanarak serbest basınç dayanımı (qu)
aşağıdaki gibi elde edilebilir:
qu=s1=Pmax/Af
41
 Serbest basınç deneyi
 Ao and Ho burada örneğin ilksel enkesit alanı ve
yüksekliğidir. H kırılma anındaki eksenel
deformasyondur.
 Kohezyon (c) serbest basınç direncinin (qu)
yarıaına eşittir:
c=qu/2
 qu
s1

c
3602a 2a

Teorik kırılma s
yüzeyleri
a45
s1

s1 42
 Serbest basınç deneyi
s1 s1

Diyagonal Plastik kırılma

kırılma (sert (yumuşak
zeminler) zeminler)

s1 s1

Örnek Zemin tipine ve özelliğine göre farklı şekillerde kırılmaktadır.

Burada hassasiyet önemli bir kavramdır:

St=qu(örselenmemiş)/qu(örselenmiş)

43
 Serbest basınç deneyi
Bazı zeminlerin serbest basınç dayanımları
qu (kg/cm2) Kıvam Durum
< 0.25 Çok yumuşak Yumruk kolayca batabilir
0.25-0.5 Yumuşak Başparmak kolayca batabilir
0.5-1.0 Yumuşak - orta sert Başparmak zor batar.
1.0-2.0 Orta sert Başparmek çizebilir
2.0-4.0 Sert Başparmak tırnağı iz bırakır
> 4.0 Çok sert Tırnak zor çizer
Serbest basınç deneyi
ASTM D-2166; AASHTO 208

s1
 Kendini tutan
zeminlerde
 Silindirik test örneği
 Çevre basıncı s3 = 0)
s3 = 0
 Eksenel gerilme = s1

45
46
Serbet basınç deneyi
Kırılma kesme ile oluşmaktadır!

s1
Kesilen
örnek

s3=0

47
Serbest basınç deneyi
Verilerin yorumlanması

s1 

Düşey Yatay
düzlem düzlem

s3=0 s3 s1 s

48
Serbest basınç deneyi
verilerin yorumlanması

l

l0
A0
Af 
1   )
P
s
Af

qu
Su 
2 49
 Serbest basınç deneyi

c=qu/2=su

qu=s at failure

50
Serbest basınç deneyi Örnek

Verilen:
Bir zemin örneği üzerinde serbest basınç
deneyi yapılmıştır. Örnek boyutları 5x10
cm, kırılma anında eksenel deformasyon
11.43 mm., kırılma anında uygulanan yük
80.48 kg. olarak ölçülmüştür

İstenen:
Zeminin drenajsız kayma dayanımı, su nun
hesabı
51
Serbest basınç deneyi

l 1.143 cm
   0.1143
l0 10 cm
A0 19 .63 cm 2
Af    22 .16 cm 2
1   ) (1  0.1143 )
P 80 .48
s   3.63 kg / cm 2
A f 22 .16

52
 Örnek

Su= 1.815 kg/cm2 qu= 3.63 kg/cm2

53