TC

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

SINIF YÖNETİMİ DERSİ

-5-
Sınıf ve Grup Lideri Olarak Öğretmen

DR. ÖĞR. ÜYESİ. ALİ ÖZDEMİR

aozdemir@marmara.edu.tr
aliodevler@gmail.com
 Amaçlarımız

Grup Gereksinimini Açıklayabilmek,

Grup Kavramını Tanımlayabilmek,
Grupların Temel Özelliklerini Özetleyebilmek,
Gruplandırmadaki Temel Boyutları Açıklayabilmek,
Lider Olarak Öğretmeni Tanımlayabilmek,
Lider İle Yönetici Arasındaki Farkı Açıklayabilmek,
Lider Öğretmenin Özelliklerini Sıralayabilmek

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 2

 İÇİNDEKİLER

• GRUP GEREKSİNİMİ
• GRUP KAVRAMI
• GRUPLARIN TEMEL ÖZELLİKLERİ
• SINIFTAKİ GRUP TÜRLERİ
• GRUPLANDIRMADA BEŞ TEMEL BOYUT
• LİDER OLARAK ÖĞRETMEN
 GİRİŞ

İnsanoğlu geçmişten geleceğe birtakım yeterlilikleri yanında, aynı

zamanda sınırlılıkları da olan bir varlıktır. Sahip olduğu bu sınırlılıklarından
dolayı, tüm gereksinimlerini kendi kişisel çabalarıyla karşılaması mümkün
değildir.
Sınırlılıklarının üstesinden gelebilmek için, “iş birliğinde bulunabilme”
özelliğini kullanarak, diğer insanlarla belirli amaçlar için bir araya gelmek
durumunda kalır.
Belirli amaçlar çerçevesinde bir araya gelme gereksinimi duyan
insanların oluşturduğu yapıya da “grup” adı verilir.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 4

 GİRİŞ

Sınıfın içinde birden fazla grup yer alır. Bunların bir kısmı öğretmenin
denetiminde oluşturulan biçimsel gruplar iken, bir kısmı öğretmenin
denetiminde oluşturulmayan arkadaş grupları gibi biçimsel olmayan
gruplardır.
Sınıf da bir gruptur.
Etkili bir eğitim-öğretim için öncelikle sınıfın ve sınıf içindeki bu
grupların yönetilmesi gerekir.
Sınıfın ve sınıf içindeki grupların yönetilmesi yasal olarak öğretmenin
sorumluluğu altındadır.
Öğretmen sınıfa ve bu söz konusu gruplara aynı zamanda liderlik de
edebilirse, çok daha etkili bir eğitim-öğretim hizmeti sunabilir.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 5

 GRUP KAVRAMI

GRUP NEDİR?
Ortak bir amacı paylaşan ve bu amaç doğrultusunda kendi içinde
ortak norm ve davranış ilkeleri geliştirerek birbirleriyle iletişim içinde
olan ve karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya daha fazla
insanın bir araya gelmesi ile ortaya çıkan sosyal bir olgudur.
Kişi sayısı olarak üst sınırı yoktur. Bu topluluğun temel özellikleri
arasında birbirlerinin varlığından haberdar olmaları, birbirleriyle
etkileşimde bulunmaları ve kendilerini bir grup olarak algılamaları
gerekmektedir.
Belirli amaçlar etrafında grupların bir araya gelmesi ile örgütler
oluşmaktadır.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 6

 GRUP TİPLERİ

Formal gruplar; organizasyonun özelliklerini gösteren gruplardır. Bunlar

organizasyonun ihtiyaçlarına göre planlı, bilinçli ve önceden tanımlı yani
formal olarak belirli fonksiyonları görmek üzere oluşturulur.
İnformal gruplar; bilinçli ve planlı bir kararla değil, fakat organizasyonlarda
kendiliğinden, doğal olarak ortaya çıkan gruplardır.
 Grupların temel özellikleri

“Grup değerleri ve normları”

Değerler, grup üyelerinin diğerlerinin eylemlerini yargılaması sonucu
ortaya çıkan varsayımlar iken; normlar, paylaşılması beklenen
davranışlardır.
“Grup vizyonu”
Vizyon, geleceğe yönelik hedefler olup, grubun ulaşmak istediği
noktanın bir tasviridir.
“Gruplardaki rol ve statüler”
Rol, gruptaki kişilerin göstermesi beklenen davranış örüntüsü iken
statü, grup içindeki bireylerin kazandığı saygınlık ölçüsüdür.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 8

 Grupların temel özellikleri

“Grup baskısı ve bireyin gruba uyma davranışı”

Grupta oluşan değer ve normlar ile rol ve statüler sonucu, grupta yer
alan bireylerin davranış ve düşünceleri üzerine baskı yapmasına
“grup baskısı” adı verilirken; bireyin davranışlarını, grup üyelerinin istek
ve bekleyişleri doğrultusunda değiştirmesi olayına “uyma” adı
verilmektedir.
“Grup bağlılığı”
Grup bağlılığı, etkileşim hâlinde olan bir grubun bireylerini bir arada tutan
“bizlik duygusu” nu ortaya çıkaran psikolojik süreçler olarak
tanımlanabilir.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 9

 Gruplandırmadaki temel boyutlar

Gruplandırmada, öğrencilerin sınıf içi deneyimlerinde merkezî öneme

sahip beş temel boyut vardır.
1. Grup Büyüklüğü
2. Grup Kompozisyonu
3. Görevler Ve Eğitim Programı
4. Öğrenci-öğrenci Ve Öğrenci-öğretmen Etkileşimi
5. Sınıftaki Öğretmen Varlığı

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 10

 Grup Büyüklüğü

Küçük gruplarda etkileşim büyük gruplara oranla daha fazladır.

Büyük gruplamalar, sorumluluğu grup üyelerine yaydıklarından tartışmaya
katılımı engeller.
İkili gruplamalar, uzman/acemi yaklaşımı ya da eşlerin bir araya gelmesi
üzerine tasarlanmış kavramaya yönelik öğrenme çalışmalarını arttırmada sık
sık kullanılır. İkili gruplandırmada birebir öğretim de söz konusu olabilir.
Ortak acemi eşler, problem çözmede ve beyin fırtınasında daha etkilidirler.
 Grup Büyüklüğü
Üçlü gruplandırma özellikle problem çözme açısından ağır şekilde eleştirilir.
Üçlü gruplar, üyelerinin ikisinin diğer üçüncü kişi üzerine etkisine izin
verdiğinden, kişiler arası hoşnutsuzluklar gelişebilir.
4’lü küçük gruplandırma ile 8’li büyük gruplandırma, sınıflarda sıklıkla
rastlanan grup türleridir. Küçük gruplar özellikle büyük grupların veya sınıfın
çalışma konularının yardımcı görevlerini yerine getirmede etkilidir.
Bütün sınıf gruplaması ya da geleneksel biçimsel yaklaşım, yeni bilgilerin
sınıftaki tüm öğrencilere eş zamanlı iletilmesinde etkilidir
 Lider olarak öğretmen

LİDERLİK
Belirli şartlar altında, belirli kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek
üzere, bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi
süreci olarak tanımlanabilir.
Liderlik, örgütsel amaçları başarmada yöneticilerin astlarını etkilemek ve iş
görmelerini sağlamak amacıyla sahip oldukları bazı güçleri kullanabilme
yetenekleridir.
LİDER
Başkalarını, belirli bir amaç doğrultusunda davranmaya sevk eden, etkileyen
kişidir.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 13

 Liderlik Teorileri
Özellikler Teorisi:
Özellikler teorisine göre, belirli bir grup içinde bir kişinin lider olarak
kabul edilmesinin nedeni bu kişinin sahip olduğu özelliklerdir ve bu
liderlik özellikleri süreci etkileyen en önemli faktör olarak kabul
edilmektedir.
Bu yaklaşım liderin diğer grup üyelerinden farklı özelliklere sahip
olduğunu kabul eder. Bu özellikler arasında; yaş, cinsiyet, yakışıklılık,
olgunluk, ileriyi görebilme, insiyatif sahibi, duygusal olgunluk, dürüstlük,
güzel konuşma, güven verme, zeka, bilgi, ilişki kurma yeteneği,
kararlılık, samimiyet, doğruluk, açık sözlülük, kendine güven duyma, iş
başarma yeteneği gibi özellikler yer almaktadır (Koçel, 2010, 576).

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 14

 Liderlik Teorileri
Davranışsal Liderlik Teorileri:
Liderin özellikleri yerine liderin astlarına karşı gösterdiği
davranışları üzerinde durmaktadır.
Lideri tanımlama da Özellikler Teorisi yeterli olmayınca liderin
gözlemlenebilir davranışlarının etkili olduğu düşünülmeye
başlanmıştır.
Liderin iletişim şekli, yetki devredip devretmemesi, planlama ve
kontrol şekli gibi davranışları lider etkinliğini belirleyen önemli
faktörler olarak ortaya konulmuştur.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 15

 Liderlik Teorileri
Michigan Üniversitesi Çalışması
İnsan odaklı ya da ilişki yönelimli davranışa Yönelen liderler
çalışanlarıyla yakın ilişkiler kurmakta, ihtiyaç ve arzularına yakından ilgi
göstermekte ve tutum ve davranışlarına saygılı olmaktadır.
Yetki devrine önem veren, çalışma koşullarını iyileştirmeye çalışan,
çalışanların tatminini artırarak kişisel gelişimleri ile yakından ilgilenen
davranış türüdür.
Görev odaklı veya işe yönelik davranışa Yönelen liderler iş süreçleri,
işle ilgili formaliteler, kural ve prosedürler vb. konularda sistem kurma ve
sonuç odaklı davranışları benimsemektedirler.
Grup üyelerinin önceden belirlenen ilke ve yöntemlere göre çalışıp
çalışmadıklarını yakından kontrol eden ve resmi otoritesini kullanan bir
davranış türüdür.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 16

 Liderlik Teorileri
McGregor’un X ve Y Teorileri

McGregor’un X ve Y Teorileri, liderlerin çalışanların davranışları

hakkındaki inanç ve varsayımları üzerine odaklanmaktadır. Bir liderin
insan davranışları hakkındaki varsayımları onların göstereceği
davranışı etkileyecektir. Bu varsayımlar birbirine zıt görüşleri içeren
iki grupta toplanarak X ve Y Teorileri olarak adlandırılmıştır (Eren,
2001).

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 17

 Liderlik Teorileri
McGregor’un X ve Y Teorileri

X Teorisine göre lider, insanı örgüt amaçlarına uyan pasif bir unsur
olarak kabul etmekte ve otoriter bir davranış göstermektedir.
• Kişi çalışmayı sevmez ve mümkün olduğu kadar işten kaçmaya
çalışır.
• Kişi sorumluluk yüklenmek istemez, fazla istekli değildir ve
güvenceyi her şeye tercih eder.
• insanları çalıştırmak için zorlamalı, yakından kontrol edilmeli ve
amaçları gerçekleştirmeleri için gerektiğinde cezalandırılmalıdır.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 18

 Liderlik Teorileri
McGregor’un X ve Y Teorileri
Y Teorisine göre lider, insanı güdülenmeye ve sorumluluk yüklenmeye
açık bir unsur olarak kabul etmekte ve demokratik bir davranış
göstermektedir.
• Kişi için çalışma oyun ve dinlenme kadar doğaldır.
• Kişi doğuştan tembel değildir. Onu bu hale getiren tecrübeleridir.
• Kişi belirlediği amaç doğrultusunda kendi kendini kontrol ederek çalışır.
• Her insanın potansiyeli vardır. Uygun şartlar altında kişi bunları geliştirir
ve daha fazla sorumluluk yüklenmeyi öğrenir.
• Yöneticinin yapması gereken uygun bir ortam yaratmak suretiyle insanın
kendisini geliştirmesini ve sahip olduğu enerjiyi amaçları doğrultusunda
kullanmasını sağlamaktır.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 19

 Liderlik Teorileri
Rensis Likert’in Sistem 4 Modeli
Michigan Üniversitesi Çalışmalarının devamı niteliğinde bir modeldir.
Likert davranışları, bir uçta kişiye yönelik davranışların diğer uçta işe
yönelik davranışların bulunduğu bir doğru üzerinde toplamıştır.
• Sistem 1 (İstismarcı Otokratik Liderlik):
• Sistem 2 (Yardımsever Otokratik Liderlik):
• Sistem 3 (Katılımcı Liderlik):
• Sistem 4 (Demokratik Liderlik):

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 20

 Durumsal Liderlik Teorileri

Liderlik sürecinin anlaşılması konusunda davranışsal kuramların çok

önemli katkılar sağlamalarının yanında çevre ve koşulları dikkate
almamaları zayıf tarafını oluşturmuştur.
Bu doğrultuda durumsal kuramlar değişik koşullarda farklı liderlik
davranışlarının geçerli olabileceği, her durum ve koşula uygun tek bir
“en iyi” liderlik davranışı olmadığını savunmuşlardır.
Davranışsal kuram, genellikle demokratik liderlik davranışının etkin
olduğunu varsayarken, durumsallık teorisi değişik koşullarda işe ve
kişiye yönelik liderlik davranışlarının etkili olabileceklerini
varsaymaktadır.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 21

 Durumsal Liderlik Teorileri
Fred Fiedler’in Etkin Liderlik Teorisi

Durumsallık yaklaşımları içinde en çok bilinen modellerden birisi olup,

liderlerin davranışlarının etkinliğini belirleyen üç önemli değişken
üzerinde durmaktadır. Bunlar;
• Lider ile astlar arasındaki ilişkiler: Liderin astlar tarafından
benimsenme derecesini ifade etmektedir. Eğer lider sevilip sayılıyor ve
güven duyuluyorsa liderlik için olumlu bir ortam var demektir.
• İşin niteliği: işlerin yapılması ile ilgili olarak önceden belirlenmiş
belirli yol ve yöntemlerin bulunup bulunmaması ile ilgilidir. işlerin
planlanmış ya da planlanmamış olmasına göre gösterilecek liderlik
davranışları da farklılık gösterecektir.
• Liderin yetki derecesi: Liderin ödüllendirme, cezalandırma ve terfi
ettirme yetkilerin derecesini ifade etmektedir. Yetkiler fazla ise liderlik
için olumlu, yetkiler az ise olumsuz bir ortama işaret etmektedir.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 22

 Liderlik= f (Lider, Amaçlar, izleyiciler, Koşullar).
Başarılı liderler eşitlikteki her unsuru dikkate alan ve bunlar
arasında en iyi dengeyi kuran kişilerdir (Eren, 2010, 503).

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 23

 Liderlik Teorileri

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 24

 Modern Liderlik Teorileri

1. Etkileşimci Liderlik
2. Dönüşümcü Liderlik
3. Karizmatik Liderlik

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 25

 Modern Liderlik Teorileri

Etkileşimci Liderlik Teorisi, lider ile astlar arasında, liderin

görevlerini yerine getirmesi ve astların istek ve ihtiyaçlarını
karşılaması konusunda karşılıklı değişimi konu alan, geleneklere ve
geçmişe bağlı bir liderlik teorisidir.
Dönüşümcü Liderlik Teorisi, geleneklere ve geçmişe bağlı olmaktan
çok, değişime, geleceğe, yeniliğe bağlı liderlik teorisidir. Bu yaklaşıma
göre, lider astların ihtiyaçlarını, inançlarını, değer yargılarını
değiştiren, vizyon sahibi olan, bu vizyon doğrultusunda onları motive
eden, amaçlara ulaşma konusunda kendisine güven duyulmasını
sağlayan, astları için bir rol model oluşturan kişidir.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 26

 Modern Liderlik Teorileri

Karizmatik Liderlik Teorisi, liderin astlarını etkileyebilmesi ve yönlendirmesi

konusunda karizmatik özelliklerin önemli bir rol oynadığını savunan liderlik
teorisidir.
Karizma, kelime anlamı olarak çekicilik, etkileyicilik, doğuştan gelen büyüleyici
özellik şeklinde tanımlanabilmektedir. Karizmatik liderlerin davranışları altı grupta
toplanmaktadır (Sökmen, 2010, 143):
• Vizyon ve net ifade
• Çevresel duyarlılık
• Geleneksel olmayan davranış
• Kişisel risk alma
• Astların ihtiyaçlarına duyarlılık
• Statükoya başkaldırma

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 27

 YÖNETİCİ İLE LİDER FARKLILAŞMASI

• Yöneticilik bir meslek (kariyer) uygulamasıdır. Liderlik ise, insanları

etkileyebilme ve harekete geçirebilme işidir.
• Yöneticilik formal bir organizasyon yapısı içinde gerçekleşir, liderlik
için formal yapı şart değildir.
• Yöneticilik tanımlanmış hedeflere ulaştıracak işlerin en etkin
şekilde yaptırılması ile ilgilidir, liderlik ise hedeflerin ve yapılacak işlerin
belirlenmesi ile ilgilidir

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 28

 YÖNETİCİ İLE LİDER FARKLILAŞMASI
• Yöneticinin insanları etkileme aracı, bulunduğu mevkiye verilmiş
olan yetki ve yaptırım uygulama hakkıdır, liderin insanları etkilemekte
kullandığı araç kişisel özellikleri, davranışları, insanlara verdiği vizyon,
güven ve ilhamdır.
• Yöneticinin görev tanımı vardır, liderin görev tanımı yoktur.
• Yöneticilik tanımlanan hedeflere ulaşma, liderlik ise değişim ve
dönüşüm yapabilme işidir.
• Yönetici “işleri doğru yapan”, lider ise “doğru işleri yapan” kişidir.
YÖNETİCİ İLE LİDER FARKLILAŞMASI
 Lider ile yönetici arasındaki farkı

Yönetici karışıklıkla, lider ise değişimle baş edebilme ile

ilgilidir.
Dolayısıyla, daha fazla değişim daha fazla liderlik gerektirir.
Öğretmen prosedürle ilgili işlemlerini yerine getirirken bir yönetici,
eğitim-öğretim aracılığıyla öğrencileri bir düzeyden başka bir
düzeye getirdiği için lider özelliği sergileyebilmelidir.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 31

 Lider olarak öğretmen

Lider olarak öğretmen her bir ders saatini kargaşadan uzak, düzgün ve
etkili olarak veya derste nasıl ilerlenileceğine yönelik, daha üst
pozisyondaki kişilerin kararlarına gereksinim duymadan sürdürmekle
yükümlüdür.
Bu rolünde öğretmen, bir grup olarak tüm sınıfı, bu grubu oluşturan
daha küçük çeşitli alt grupları ve bireyleri belirli amaçlara dönük, etkili
olarak çalıştırabilmelidir.
Bu amacı gerçekleştirmek için sınıftaki öğrencilerin hareketleri başta olmak
üzere, araç gereçlerin, zamanın vb. kullanımının yönetimini
gerçekleştirmelidir.

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 32

 Lider öğretmenin özellikleri

• Öğrencilere güven vermek,

• Onları motive edebilmek,
• Vizyon sahibi olmak,
• Sürece meydan okumak,
• Uzman olmak,
• Model olmak
• Etkili iletişimde bulunmak

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 33

08.12.2020 ALİ ÖZDEMİR 34