Professional Documents
Culture Documents
Fjala e përkthyesit
Debati mbi “sufizmin” është shumë i hershëm dhe ai shtrihet në disa
plane, si në origjinën e tij, përmbajtjen dhe synimet, por edhe për termin
që e definon atë.
“Sufizmi” është ndoshta një nga temat më të debatuara mes vetë
muslimanëve dhe jo vetëm, për origjinën, burimet dhe doktrinat që e
dallojnë. Nëse e nisim nga çështja e emërtimit, siç do e vini re edhe në
materialin në vijim, termat “sufi” dhe “sufizëm” nuk kanë një origjinë të
qartë dhe të njohur mirë, sepse sufizmi nuk ka nisur si dijet dhe
disiplinat e tjera islame, siç është akidja dhe fikhu, apo hadithi dhe
tefsiri, por ky emërtim fillimisht është vënë si epitet mbi disa persona, pa
ditur arsyet e qarta, pse u përdor kjo fjalë dhe jo një tjetër me një
etimologji më të qartë – për shkak të veshjes apo diçkaje tjetër? Por,
dihet se ky emër kishte si qëllim të etiketonte disa njerëz për jetën askete
që ata bënin, ndryshe nga të tjerët, pra për t’i dalluar ata nga adhuruesit e
tjerë. Me kalimin e kohës ky emërtim u bë dominant për të gjithë ata që i
ishin përkushtuar kësaj rruge dhe dalëngadalë u kthye në një term që
përfaqëson përshpirtjen islame ose thënë ndryshe, jetën e përkushtuar
shpirtërore të grupeve të caktuara muslimane.
Ky term në gjuhën arabe është ekuivalent i termit “misticizëm” që
përdoret në gjuhët perëndimore. Edhe pse ka dallim mes tyre, ai në fund
të fundit lidhet drejtpërdrejt se çfarë kuptojmë me “sufizëm”, dhe duke
qenë se me të, grupe dhe njerëz të ndryshëm kuptojnë gjëra të ndryshme,
është fakt aktual se term tjetër të mirënjohur për të përshkruar
misticizmin në gjuhën arabe nuk ka, të paktën deri më sot. Termat e
hershëm dhe të sotëm të përdorur për disiplinën e “dëlirjes së shpirtit”
janë të kuptueshëm dhe kanë të gjitha një origjinë dhe etimologji të
njohur, por qe pikërisht termi sufi, me gjithë problematikat e tij, që arriti
të dominonte arenën terminologjike të jetës shpirtërore të besimtarëve
dhe për rrjedhojë, u bë term mbizotërues për një gamë të gjerë
konceptesh, shpesh edhe të kundërta. Kështu, termi sufi përfshin herë
jetën e përkorë dhe askete e të përkushtuar ndaj adhurimit, e herë edhe
misticizmin dhe filozofinë e tij. Kështu që kur dijetarë dhe autorë të
ndryshëm përdorin këtë term në shkrimet e tyre, në mjaft raste ata kanë
për qëllim pikërisht disiplinën e përkorjes dhe dëlirjes shpirtëror e jo
domosdoshmërisht edhe praktikat e tarikateve sufiste në adhurime dhe
përshpirtjet e tyre, apo filozofinë e tyre mistike. Ky përdorim i tillë vjen
për shkak të tolerancës praktike në përdorimin e termit, pasi për
bashkëkohësit kjo ishte e kuptueshme. Të njëjtën gjë bën edhe autori që
kemi përkthyer më poshtë, por për më tepër leximi i gjithë materialit e
qartëson qëllimin e tij. Kështu që është e gabuar që çdo citim dhe tekst
që sillet nga ata që e lavdërojnë apo e kritikojnë sufizmin, t’a vëmë në të
njëjtën llogore, pasi gjithsecili mund të ketë qëllime krejt të ndryshme,
pavarësisht të njëjtës fjalë që ata përdorin. Për shembull, autorë që kanë
jetuar në periudha dhe vende, ku “sufizmi” dhe “sufinjtë” ishin pjesë e
përditshmërisë fetare, ishte e vështirë ta shmangnin nga përdorimi një
term të tillë dhe të mos i referoheshin atij, për mirë ose për keq. Kështu
që në këtë aspekt, e mira do të ishte të bëhej një ndarje termash, sepse
realisht shpesh krijohet konfuzion dhe keqkuptime, ndaj dhe një pjesë e
studiuesve dhe dijetarëve të sotëm nuk preferojnë ta quajnë fare
“sufizëm” (misticizëm),[1] sidomos jetën shpirtërore dhe askete të
asketëve të hershëm, për arsyet që i thamë dhe që qartësohen edhe në
këtë material, megjithatë autorë të ndryshëm, edhe të sotëm, janë të
detyruar ta përdorin atë për shkak të përdorimit të gjerë që ai ka, siç bën
edhe autori ynë. Gjithsesi, ritheksojmë se fjala “sufi” dhe “sufizëm”,
terma këta që paraqesin realitete shumë heterogjene, sidomos në pjesën
më të madhe të historisë së tij, kanë përfshirë nën vete një shumicë
njerëzish dhe grupesh shumë të ndryshëm në përmbajte dhe praktika,
ndaj dhe nuk duhet kuptuar kurrsesi prej tij një unitet idesh, adhurimesh,
konceptesh dhe besimesh. Ndërkohë, saktësia apo vlerësimi i tyre në
mënyrë islame duhet të bëhet veç e veç, e detajuar, duke iu referuar
peshores së njohur të fesë islame për to. Autori që kemi zgjedhur të
përkthejmë, bën një pasqyrim objektiv e të përmbledhur të disa prej
ideve kryesore të debatit që zhvillohet mbi origjinën e “sufizmit” si dhe
një retrospektivë historike të evoluimit të tij ndër shekuj, të pajisur me
referenca dhe citime të pasura nga një numër jo i vogël autorësh. Autori
nuk merret me sqarimin e doktrinës sufiste, me përjashtim të rastit kur ai
gjatë përshkrimit, përmend shkurtimisht disa prej tyre dhe termat që e
shoqërojnë atë. Duke qenë se lexuesi ynë përgjithësisht nuk është i
ambientuar me shumicën e këtyre termave, por edhe me shumë prej
emrave të eksponentëve që përmenden në tekst, atëherë jemi detyruar që
krahas shënimeve të autorit të shtojmë edhe të tjera, ku i shpjegojmë
këto terma më me hollësi, si dhe japim një njohje të shkurtër biografike
për disa prej personazheve të rëndësishëm që citohen në tekst, për të
cilët autori nuk ka vendosur ndonjë shënim. Për shpjegimin e termave
“sufinj” i jam referuar librave me autorë “sufinj” ose dashamirës ndaj
tyre, por ndonjëherë edhe të tjerëve. Shumica e kllapave në tekst janë të
përkthyesit, me përjashtim të një pjese, ku vetë autori tregon vitin e
vdekjes së personazhit që përmend.