I.

GİRİŞ
Bireylerin sağlık ve güvenliğinin korunması toplumun bütünü açısından önem arz etmektedir.
Daha özel kapsamda ele alınacak olursa çalışanların sağlık ve güvenliği günümüzde ülkelerin
sahip olduğu sosyal politikaların önemli bir boyutunu oluşturmaktadır.
II. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI
Sanayi devriminden itibaren katlanarak artan teknolojinin gelişmesi ve makineleşme insan
hayatını kolaylaştırsa dahi birtakım tehlikeleri de beraberinde getirmiştir. Bunlar fiziksel
tehlikelerin yanında bireyin ruhsal durumu ve sosyal açıdan ve ruhsal durumlarını da kapsar.
Bu tehlikeler sadece o bireyi etkilemez. Çevresine de zarar verir. Örnek olarak; diğer
çalışanların moral ve motivasyonu bozulur, bununla ilintili olarak çalışanın ve/veya diğer
çalışanların verimini düşer, işlerin aksaması ve ekonomik zorluklar gibi birtakım şeyleri de
peşinden sürükler.
Bu noktada iş sağlığı; herhangi bir alanda çalışan bireylerin fiziksel olarak sağlıklı olmasının
yanında ruhen ve sosyal açıdan da iyi olmasını ve çalışanlara en iyi sağlık koşulları sağlanarak
bu durumun sürekli olması aktivitelerini ifade eder. Bu çerçeve dikkate alınarak iş sağlığı
kavramı; çalışanların, çalışma şartlarının negatif etkilerinden arındırılması ve yapılan iş ile işi
yapan arasındaki harmoninin sağlanmasının amaçlandığı bir tıp bilimi olarak adlandırılabilir.
Güvenlik ise bir tehlike karşısında korunmayı, eğer tehlike gerçekleşirse bundan kurtulma gibi
anlamlara gelir. Asıl amacı çeşitli yaralanmalardan, meslek hastalıklarınan ve ölümlerden
korunmak, teçhizat ya da mal mülk kaybına ya da zararı gibi riskli koşulları olabildiğince
azaltmaktır. Bu çerçevede iş yerinde işin yürütülmesi sırasında çeşitli nedenlerden
kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve
bilimsel çalışmalara iş güvenliği denilmektedir. 38
III. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Hipokrat (MÖ 460-370)-Madenlerdeki kurşun zehirlenmesi üzerinde durmuştur.
Percival Pott – Baca temizleyicilerin kanser hastalığına yakalanmaları üzerine yaptığı
çalışmalar sonucu İngiliz Parlamentosu’nun 1788 Baca Temizleyiciler Yasası ve 1833’te İngiliz
Fabrikaları Yasası’nın çıkartılmasını sağlamıştır.
19. Yüzyıl
1802 Çıraklık sağlık ve Ahlak Yasası – Çırakların emeklerinin kötüye kullanılmasına engel
olunmaya çalışmıştır.
1833- Yasak olan sendikal etkinlikler yasallaşmış ve kölelik kaldırılmıştır.
Sosyal güvenlik ilkeleri on dokuzuncu yüzyılda yaygınlaşmış, çeşitli sigorta kurumları kurulmuş
ve iş kazaları ile meslek hastalıkları sigortası uygulanmaya başlanmıştır.
1919 – Uluslararası Çalışma Örgütü faaliyete geçti. Milletler Cemiyeti’ne bağlı olarak
çalışmalar yaptı. 1946 yılında ise Birleşmiş Milletler ile imzaladığı anlaşma sonucu bir
uzmanlık kuruluşu durumuna geldi.
Günümüz – ILO ve WHO ve bu kuruluşlarla işbirliği yapan pek çok kuruluş, işçi sağlığı ve iş
güvenliği yönünden önemli çalışmalar gerçekleştirmiştir. Bu çalışmalar uluslararası
sözleşmelerle uzun süreli olması sağlanmıştır.
2.1. İş Kazası
Sözlükte “Kaza” kelimesinin anlamı olarak şu tanım karşımıza çıkmaktadır: “ Görünür bir
sebebi olmadan beklenmeyen gelişme”. genel olarak kabul gören anlamı: bir iş yerinde
sigortalı olarak çalışan bir işçinin yaptığı iş sırasında ani gelişen bir hadiseden veya dışardan
gelen bir etkenle işçiyi fiziksel veya psikolojik zarara uğratan aksiyon hali olarak
tanımlanmıştır.49
İş kazası güvenliksiz çalışma koşulları, fiziksel, mekaniksel ve psikolojik güvensiz
davranışlardan dolayı gerçekleşen davranışlardan dolayı gerçekleşen kazalardır.50

İş Kazalarının Başlıca Sebepleri

Öncelikle işçilerin bilinçsiz bir şekilde iş sürdürmesi işçileri kazalara karşı korunaksız bir hale
getirmektedir. Böylelikle gelişen iş kazalarında yaralanma olasılığı çok yüksektir.

 Kişisel koruyucu donanımları kullanmamak.

 Dikkatsiz bir şekilde iş sürdürmek.
 Sinirli, uykulu ve hasta hallerde iş sürdürmek.
 Çalışma ortamını düzenli tutmamak.
 Çalışma ortamında uygun olmayan davranışlar sergilemek.

1.1. Meslek Hastalığı Nedir?

Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir
sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel
veya ruhsal özürlülük halleridir. İşle ilgili hastalıklar, ortaya çıkış nedeni karmaşık olan,
oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin diğer sebepler arasında
önemli faktör olduğu hastalıklardır.
 Kimyasal Etkenlere Bağlı Hastalıklar 
Civa, kurşun, arsenik, asitler, çeşitli boğucu gazlar vs.
 Fiziksel Etkenlere Bağlı Hastalıklar 
Gürültü, titreşim, basınç, radyasyon, manyetik alanlar
 Mesleki Enfeksiyonlar 
virüsler, lyme hastalığı, humma, şarbon, tetanoz, tüberküloz, cilt mantar hastalıkları,
parazitler
 Mesleki Akciğer Hastalıkları 
Kömür İşçisi Pnömokonyozu, İnsan Yapımı Sentetik Liflere Bağlı Akciğer Hastalıkları, Kaynakçı
Akciğeri, Asbestin Neden Olduğu Hastalıklar, Silikoz, Sideroz, Sert Metaller ve Kobalta Bağlı
Akciğer Hastalıkları • Mesleki Astım • Mesleki KOAH • Ekstrensek Alerjik Alveolit •
Alüminyuma Bağlı Akciğer Hastalıkları • Toksik İnhalasyon Hasarları
 Mesleki Cilt Hastalıkları  Mesleki Kontakt Dermatitler, diğer dermatitler,
 Mesleki Kas - İskelet Sistemi Hastalıkları  • Birikimsel Travma Hastalıkları • Bel Ağrıları •
Diz Darbelerine Bağlı Prepateller ve Subpateller Bursitler •Madenci Nistagmusu
 Mesleki Kanserler  Benzene Bağlı Lösemiler • Radyasyona Bağlı Lösemiler • Asbest İlişkili
Akciğer Kanseri • Silika İlişkili Akciğer Kanseri vb.
 Psikososyal Faktörlere Bağlı Hastalıklar
İş Stresi • Post Travmatik Stres Bozukluğu • Tükenmişlik Sendromu • Mobbing
 Havacılık alanında insan faktörleri
İNSAN FAKTÖRÜ
İnsan faktörleri havacılık dizaynı, belgeleme, eğitim, operasyonlar ve bakım uygulamalarında
insan performansının göz önünde bulundurulması ve insanla sistem elemanları arasındaki
uyumu sağlayan emniyet prensipleri bütünüdür. İşletmelerde personelin tutumu, güven
duygusu, ilişkilerin kalitesi ve moral, kişilerin çalışmasını doğrudan etkileyen faktörlerdir.
Havacılıkta, “insan faktörleri” konuları bu anlamda ele alınırken, ne yazık ki ilk hedef kitle
sadece uçuş ekibi ve hava trafik kontrolörleri olmuş, ancak bakımdan kaynaklı kazalar
meydana gelmeye başladıktan sonra, özellikle Aloha Airlines/ B737-300 (1988) ve British
Airways/ BAC1-111 (1990) kazalarının ardından, uçak bakım faaliyetleri de insan
faktörleri/insan hataları konularının uygulama alanı içine girmiştir. Bu tarihe kadar İnsan
Faktörleri ile ilgili sistemsel yaklaşım ve kavramsal modellemeler yapılırken teknisyenin göz
ardı edilmesi, bakım sürecinde çalışma şartlarını zorlaştırmakta ve hataların artmasına sebep
olmaktadır. Diğer taraftan yaşanan kazalar sonrası birçok kurallar tanımlanmış ve bunlar
bakım manüellerine eklenmiştir.
1.1. İnsan Faktörünün Önemi
Hiçbir şey insan hayatı kadar değerli değildir. En güvenli ve hızlı toplu ulaşım aracının uçak
olduğu evrensel bir gerçektir. Uçak kazaları çok nadir olarak görülse de söz konusu bu güvenin
sarsılmasına neden olmaktadır. Kazaların nedeni incelendiğinde çoğu zaman basit bir hata ile
karşılaşılmakta fakat bu denli küçük bir hatanın büyük felaketlere sebep olduğu
görülmektedir
İlk uçuşun gerçekleştiği 1903'ten bu yana uçak kazalarının nedenlerine bakıldığında;
"makine"den kaynaklanan kazaların azaldığı, buna karşılık insandan kaynaklanan kazalarda
artış olduğu gözlenmektedir. 1959-1986 yıllarında yapılan araştırmalara göre, 476 uçak
kazasında bakımdan kaynaklanan nedenlerin payı %3 oranında iken, 1987-1996 yılları
arasındaki toplam 145 kazada %6 olarak verilmektedir.
Birgen Air – Uçuş No: 301 (1996) Ölü Sayısı: 189
Kaza kırım raporuna göre kaza nedeni: Uçuş mürettebatının tutunma kaybı (stall) ikazını
tanıyamamaları ve kontrolü geri ele almak için gerekli prosedürü uygulayamamaları
SHELL Modeli
SHELL modeline göre kazalar insanın yazılımla, donanımla, çevreyle ve diğer insanla
etkileşiminden kaynaklanır.
S-L: Yazılım / İnsan - Prosedürlerin anlaşılır olmaması - Politikanın insanları yanlış
yönlendirmesi - Prosedürün uygulanmaması - Kontrol listelerinin yetersizliği - Eğitimin
yetersizliği vb.
H-L: Donanım / İnsan - Hatalı tasarımlar - Ergonomiyi dikkate almayan tasarımlar - Kötü
konumlandırılmış sistem ve makinalar - İnsanın ihtiyaçlarını dikkate almayan araçlar
E-L: Çevre - İnsan - Yetersiz ışıkta çalışma - Uyku getiren şartlar - Soğuk hava - Bahar nezlesi…
L-L: İnsan - İnsan - Hiyerarşi - Eksik bilgilendirme - Kin / Nefret / İntikam - Kültürel çatışmalar
Reason İsviçre Peyniri Modeli:
Görünen Sebepler: Kazanın görünen sebebidir.
Örtük Sebepler: Bir kazanın görünen nedeni ardında görünmeyen sebepler vardır. Kaza bu
görünmeyen sebeplerin art arda gelmesiyle oluşur.
Örnek: Birgen Air Kazası, 1996
Görünen Sebep: Uçak Stalla girdi ve mürettebat bu duruma gerekli yanıtı vermedi.
Örtük Sebepler: Emniyetsiz Davranış
Zemini: Hiyerarşi ve Eğitim Eksikliği
Emniyetsiz Yönetim: Yetersiz eğitim planlaması ve İnsan Faktörleri ile ilgili farkındalık eksikliği.

Organizasyonel Faktörler: Şirket kültüründe hiyerarşinin kabul görmesi, eğitim departmanının

eksikliği, eğitim eksikliklerinin ölçecek bir kalite sisteminin yokluğu