Dr.

Hatice MUTLU EYİSON

 Uluslararası düzenlemeler ve ulusal mevzuat öncelikle,
çalışanların çalışma hayatı içerisinde korunmalarını
sağlayabilecek bir çalışma ortamı ile iş sağlığı ve güvenliği
hizmetlerinin temin edilmesini amaçlamaktadır.
 Diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de sanayileşmenin

gelişim düzeyine bağlı olarak iş sağlığı ve güvenliği

konusunda yasal, tıbbi ve teknik çalışmalar yapılmıştır.
Çalışanlar açısından iki temel risk söz konusudur;

İş kazası

Meslek hastalığı
 ILO’nun verilerine göre ölümlü iş kazası oranlarında en iyi
olan ülke İngiltere olup, ülkemizdeki ölümlü iş kazası oranı bu
ülkenin oranından 15 kat daha fazladır. ILO rakamlarına göre
ölümlü iş kazası oranlarında en fazla orana sahip ülke Türkiye
ile birlikte Hindistan ve Rusya’dır.
 İş sağlığı ve güvenliğinin ulusal stratejisini belirlemek
amacıyla, iş kazası ve meslek hastalıklarında öne çıkan riskli
sektörleri değerlendirmek ve sektörel analiz yapmak
gerekmektedir. Bu konuda SGK istatistikleri en büyük yardımcı
olarak ön plana çıkmaktadır. Sektörler dikkate alındığında;
inşaat, metal, maden, taşımacılık sektörleri maalesef ön plana
çıkmaktadır.
 İnsanlığın doğa ile savaşımı ile başlayan ve değişik
aşamalardan geçen çalışma yaşamındaki gelişmeler, iş sağlığı
ve güvenliği sorunlarının da gündeme gelmesine yol açmıştır.
Üretim araçlarında ve üretim yöntemlerindeki değişim ve
dönüşümler sonucunda çalışanların sağlık ve güvenlik
sorunları da çoğalmış ve giderek önem kazanmaya
başlamıştır.
 Sanayi devrimi öncesi dönemde ünlü tarihçi Heredot; yüksek
enerjili besinlerle beslenilmesi gerektiğine
 M.Ö. 370 tarihinde Hipokrates; kurşunun zararlı etkilerinden

söz etmiş ve kurşun koliğine

 Roma İmparatorluğu döneminde toksikolojiye değinmiştir.
 Bu dönemde yapılan çalışmalar sağlık ve güvenlik sorunlarının

saptanması ve tanımı ile sınırlı kalmamış, zararlı etkilerden

korunma yöntemleri de geliştirilmiştir.
 Daha sonraları ise çalışanların sağlık ve güvenlik sorunlarının
çözümünde, Paracelsus, Agricola ve Ramazzini önemli
çalışmalarda bulunmuştur ve sorunların çözümüne katkı
sağlamışlardır.
 Ramazzinin, uzun incelemeler sonucu 1713 yılında yayınladığı

‘’De Morbis Artificum Diatriba’’ isimli kitabında özellikle iş

kazalarını önlemek için, iş yerlerinde koruyucu güvenlik
önlemlerinin alınmasını önermiştir. Asıl uzmanlığı
epidemiyoloji olduğu halde meslek hastalıkları konusunda üne
kavuşmuş ve işçi sağlığının kurucusu sayılmıştır.
 Sanayi devriminin yarattığı sorunların çözümü amacıyla yasal
düzenlemeler yapılması ve güvenlik önlemlerinin geliştirilmesi
konularındaki çalışmalar yoğunlaşmıştır. İş sağlığı ve güvenliği
ile ilgili ilk yasal düzenlemeler İngiltere’de madencilik
sektörüne (kömür madenleri) yönelik başlamıştır.
 1802 yılında ‘’Çırakların Sağlığı ve Morali’’ adli yasa
çıkarılmıştır. Bu yasa Avrupa’da çıkarılan, ilk iş yaşamı ile ilgili
yasal düzenlemedir; çalışma saatini günde 12 saat olarak
sınırlandırmış, iş yerlerinin havalandırılmasını öngörmüştür.
 Bu çalışmalardan etkilenen Michel Sadler 1832 yılında
parlamentoya yeni bir yasa önerisi getirmiş ve 1833 yılında
‘’Fabrikalar Yasası’’ adı altında yürürlüğe girmesini
sağlamıştır.
 1842 yılında yapılan başka bir yasal düzenleme ile de
kadınların ve 10 yaşından küçük çocukların maden
ocaklarında çalıştırılmaları yasaklanmıştır.
 1847 yılında çıkarılan ‘’On Saat Yasası’’ ile çalışma saatleri
sınırlandırılmıştır.
 1895 yılında ise bazı tehlikeli meslek hatalıklarının bildirimi

zorunlu hale getirilmiştir. Bu gelişmeler sonucunda ünlü

İngiliz iş hekimi Thomas Morison Legge ilk hekim iş güvenliği
müfettişi olarak atanmıştır.
 Daha 18. yüzyılda Avrupa’da gelişmeye başlayan sosyal
güvenlik ilkeleri 19. yüzyılda yaygınlaşmış, çeşitli sigorta
kurumları kurulmuş ve iş kazaları ile meslek hastalıkları
sigortası uygulanmaya başlanmıştır. Ülkemizde de son yıllarda
gittikçe popüler olan mesleki sigortalar henüz istenilen
seviyede değildir.
 Dünyadaki iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesine
yönelik çalışmalarda sendikaların katkıları yanında, 1919
yılında faaliyetine başlayan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
‘’Milletler Cemiyeti’’ne bağlı olarak bu konuda önemli
çalışmalar yapmış ve 1946 yılında ise Birleşmiş Milletler ile
imzaladığı anlaşma sonucu bir uzmanlık kuruluşu durumuna
gelmiştir. Türkiye ILO’ya 1932 yılında üye olmuştur.
 Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 1946’da kurulma kararı alınmış
ancak resmi olarak 1948’de kurulmuştur. Türkiye 1948
yılında WHO’ya üye olarak kabul edilmiştir. TBMM 1949’da
Türkiye’nin üyeliğini onaylamıştır.
 Avrupa’da birçok değişim ve gelişmeler yaşanırken, Osmanlı
İmparatorluğu’nda ise, siyasi ve ekonomik çözülme dönemi
yaşanmaktadır. Bu sebeple iş güvenliği konularında da
gelişmeler istenilen şekilde olmamıştır. Birçok yenilik ve doğru
düzenleme yapılmakla birlikte, Cumhuriyet yılları ile modern
anlamda yasal düzenlemeler hızlanmıştır.
 Bursa Belediye Kanunu ilk yayınlandığı yıllarda dünyada örneği
olmayan bir çalışma idi.
 28 Ocak 1946 tarih 4841 sayılı Çalışma bakanlığı Kuruluş

Yasası’nın birinci maddesi ile Bakanlığın görevleri arasında

sosyal güvenlikte yer almıştır. Mevzuatımıza sosyal güvenlik
ilk kez bu yasa ile girmiştir.
Türkiye’de Çıkarılan İş Kanunları
3008 sayılı İş Kanunu: 1936
1475 sayılı İş Kanunu: 1971
4857 sayılı İş Kanunu: 2003
6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu: 2012
Osmanlı I. Tanzimat ve Öncesi
1502: Bursa Belediye Kanunu
1766: Kütahya Fincancılar Sözleşmesi
Loncalar + Orta sandığı ve Teavün sandığı
Ahilik Teşkilatı: Lonca teşkilatı haline geldi.
2. Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemi
1850: Polis nizamnamesi
1865: Dilaverpaşa nizamnamesi
1869: Maadin nizamnamesi
1871: Ameleperver Cemiyeti
1895:Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti
Türkiye Cumhuriyeti Dönemi
1921: Ereğli Kömür Havza Yasası (2 tane)
1924: Hafta tatili yasası
1926: Borçlar Kanunu
1930: Umumi Hıfzısıhha Kanunu
1936: 3008 sayılı iş kanunu
1946: Çalışma Bakanlığı kuruldu.
1971: 1475 sayılı iş kanunu
2003: 4857 sayılı iş kanunu
2012: 6331 sayılı iş kanunu
Dünyada İSG Tarihsel Gelişimi
1802 – İngiltere: Çıraklık Kanunu
1833 – İngiltere: Fabrikalar Yasası
1847 – İngiltere: 10 Saat Yasası
1918 – İngiltere: 8 Saat Yasası
1919: ILO kuruldu (Türkiye 1932 yılında üye oldu)
Bazı Avrupa Ülkeleri ve İSG Uygulamaları
Almanya’da bütün işverenler yasal olarak iş güvenliği ile ilgili

bir uzman ve bir iş yeri hekiminden hizmet almak zorundadır.

Her ikisi de belirli veya belirsiz sürelerde istihdam
edilebilmektedir.
İsveç’te çalışma şartlarının geliştirilmesini amaçlayan önleme

servisleri özel kurumlar tarafından sunulmaktadır. Büyük

işletmeler dahili önleme servisleri kurmak, buna karşın küçük ve
orta ölçekli işletmeler arası servisleri yada bu zorunluluklar için
uygun olan sektör servislerini kullanmalıdırlar.
 Hollanda’da 2005 yılına kadar işletmeler sertifikalı dahili veya
harici önleme servisine başvurmak zorunda olup önleme
servisleri bünyesinde işyeri hekimi, iş hijyenisti, iş güvenliği ve
iş organizasonu uzmanları çalıştırmak zorundadır. İlgili
personeli bünyesinde bulundurabileceği gibi dışarıdan hizmet
alımı yapabilir.
 Avusturya’da 2000 yılından bu yana en az bir işçisi olan

işletmeler önleyici hizmet almak zorundadır. Önleyici hizmet

ihtiyaca göre dahili, harici veya işletmeler arası olabilir.
Çalışma hayatına taraf olan ve çalışma koşullarını etkileyen
birçok ulusal kurum ve kuruluş var.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB)
İşverenler Sendikası (TİSK)
İşçi sendikaları (Türk-İş, Hak-İş, DİSK)
Üniversiteler, Sivil toplum kuruluşları, Meslek örgütleri
 ÇSGB bünyesinde İSG alanında hizmet veren birimler aşağıda
sıralanmıştır.
 İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM)
 İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü

Başkanlığı (İSGÜM)
 İş Teftiş Kurulu Başkanlığı (İTK)
 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi

(ÇASGEM)
Uluslararası Kuruluşlar
İş sağlığı ve güvenliği alanında çalışmaları bulunan birçok
uluslararası kurum ve kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan en
önemlileri ise:
Uluslararası Çalışma Örgütü – ILO
Dünya Sağlık Örgütü – WHO
Avrupa Birliği İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı – OSHA EU
ILO’nun dört temel stratejisi vardır:
Çalışma yaşamında standartlar, temel ilke ve haklar geliştirmek

ve gerçekleştirmek
Kadın ve erkeklerin insana yakışır işlere sahip olabilmeleri için

daha fazla fırsat yaratmak

Sosyal korunma programlarının kapsamını ve etkinliğini

artırmak
Üçlü yapıyı ve sosyal diyalogu güçlendirme
ILO Sözleşmeleri
ILO 111: Ayrımcılığı önleme
ILO 155: Çalışma ortamı gözetimini düzenler
ILO 161: İşyeri İSG hizmetlerini düzenler
ILO 182: Çocuk istismarını önleme
ILO 167: İnşaat işlerinde güvenlik ve sağlık sözleşmesi
ILO 176: Maden İşlerinde güvenlik ve sağlık sözleşmesi
 Amacı bütün halkların sağlığı, dünyada barış ve güvenliği
sağlamak olan Dünya Sağlık Örgütü 1948 yılında kurulmuş ve
Türkiye’de aynı yıl üyeliğe kabul edilmiştir. WHO
Anayasası’nın yürürlüğe girdiği 7 Nisan her yıl ‘’Dünya Sağlık
Günü’’ olarak kutlanmaktadır.
 Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU OSHA); Avrupa
Birliğinde işyerlerinin daha sağlıklı, güvenli ve üretken
olmalarına katkıda bulunmayı kuruluş amacı olark
benimsemiştir. Türkiye EU OSHA’ya aday ülke olarak,
gözlemci statüsünde katılmaktadır.
1. Altın, M., & Taşdemir, Ş. (2017). İş Sağlığı ve Güvenliği.
Eğitim Yayınevi.
2. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (
https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120630
-1.htm
)
3. Özkiliç, Ö. (2005). İş Sağlığı ve Güvenliği, Yönetim Sistemleri
ve Risk Değerlendirme Metodolojileri. TİSK Yayınları, Ankara.
4. Selek, H. S. (2016). İş sağlığı ve güvenliği (İSG): temel
konular-teori-uygulama-yönetmenlik. Seçkin Yayıncılık.