İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ (İSG)

KONULAR
1. İSG’ nin Tarihi Gelişimi
2. İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış
3. İSG’ de Güvenlik Kültürü
4. Sağlığı Etkileyen Faktörle
4.1 Fiziksel Risk Etmenleri
4.2. Kimyasal Risk Etmenleri
4.3. Biyolojik Risk Etmenleri
4.4. Psikolojik Risk Etmenleri
5. Yangın
6. Ergonomi
7. Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD)
8. İş Kazaları ve Korunma Yolları
9. Meslek Hastalıkları ve Koruma Yolları
 İŞ SAĞLIĞININ GELİŞME SÜRECİ
İş Sağlığının gelişimi 5 dönemde incelenebilir

 İlk çağlar
 Taş ocakları, madenler
 Bernardino Ramazzini
 Endüstri devrimi ve izleyen yıllar
 Günümüz
İSG’ nin TARİHSEL GELİŞİMİ
• İSG olarak tanımlanabilecek çalışmalar, ilk
olarak eski Roma’da gözlenmiştir. Ünlü tarihçi
Heredot ilk kez çalışanların verimli olabilmesi
için yüksek enerjili besinlerle beslenmeleri
gerektiğine değinmiştir (M.Ö. 484-425).

• Roma İmparatorluğu döneminde birçok bitkisel

zehir, arsenik ve arsenik asidi tuzlar
bulunmuştur.

• Zehirler; bitkisel, hayvansal ve mineral kaynaklı

olmak üzere üçe ayırmıştır.

Dr. Tahir SOYDAL

 İSG’nin TARİHSEL GELİŞİMİ
• Hipokrates (M.Ö. 460-370) ilk kez kurşunun zararlı etkileri
üzerinde durmuş, kurşun koliğinden söz ederek onu
tanımlamıştır. Aynı zamanda halsizlik, görme bozuklukları ve
felçler ile kurşuna maruziyet arasında ilişki bulunduğuna dikkat
çekmiştir.
• M.S. 1. y.y.‘ da (M.S. 23-79) yaşamış olan Pliny, çalışma
ortamındaki tehlikeli tozlara karşı maske görevi görmesi için
çalışanların başlarına torba geçirmelerini önermiştir.
• Juvenal (M.S. 60-140) ise, demircilerde görülen göz
hastalıklarının işten kaynaklandığını, sürekli ayakta çalışanlarda
da varis oluşabileceğini açıklamıştır.

Dr. Tahir SOYDAL

 İSG’nin TARİHSEL GELİŞİMİ
• Paracelsus (1493-1541) madencilerde ve baca
temizleyicilerinde meslek hastalıkları saptamış, "De Morbis
Metallicis" adlı kitabında, bu gün ki adı pnömokonyoz olarak
bilinen kronik akciğer hastalıklarının klinik tablosunu çizmiş ve
"meslek hastalıkları riskinin artması, endüstriyel gelişmenin
sonucudur" demiştir. Her madde zehirdi ve zehir olmayan
madde yoktur. Zehir ile ilacı ayıran dozdur." Diyerek
toksikolojinin temelini atmıştır.

Dr. Tahir SOYDAL

 Ramazzini ve İş Sağlığı
Modern iş sağlığı kavramının babası sayılan İtalyan Bilim adamıdır.
• 1713 yılında yayınladığı kitabında (DE MORBİS ARTİFİCUM
DİATRİBA (Diseases of Workers)) özellikle iş kazalarını önlemek için
koruyucu güvenlik önlemlerinin alınmasını önermiştir.
• Meslek hastalıkları konusunda üne kavuşmuştur.
• Çalışma ortamından kaynaklanan olumsuz koşulların düzeltilmesi
ile iş veriminin artacağını ileri sürmüştür.
• Ergonomi olarak tanımlanan işçinin çalışma şeklinin ve iş-işçi
uyumunun, sağlık ve iş verimi üzerinde etkili olduğu açıklayan ilk
kişidir.

Dr. Tahir SOYDAL

 İSG’nin TARİHSEL GELİŞİMİ
Sanayi Devrimi

Buhar enerjisinin icadı ile başlayan Sanayi devrimi ile birlikte

buhar makinası pamuklu dokuma sanayisinide kullanılmaya
başlamış ve fabrika sistemlerinin ilk örneklerini meydana
gelmiştir.
Böylece aile işletmelerinin yerini fabrika üretimi almış ve üretim
sürecinde çalışacak insan gereksinimi de artmıştır.

Dr. Tahir SOYDAL

 İSG’nin TARİHSEL GELİŞİMİ
Sanayi Devrimi

Bu dönemde çocuklar ve kadınlarda dahil tüm İşçiler fabrika ve

maden ocaklarında çok kötü koşullarda çalıştırılmıştır.
• Yetersiz beslenme, olumsuz barınma,
• Uzun çalışma saatleri (Günde 16-18 saat),
• Eğitimsizlik, deneyimsizlik vb. eksiklikler…
Nedeni ile iş kazalarına ve meslek hastalıklarına maruz kalınmıştır.
 İSG’nin TARİHSEL GELİŞİMİ
Sanayi Devrimi
• Sanayi devrimi döneminde İngiltere Parlamenterlerinden Antony
Ashly Cooper; kadın ve çocukların korunmasını öngören yasalar
çıkarılması için çok ciddi çalışmalar yapmıştır.
• İngiliz parlamenter Sir Robert Peel’ in, Thomas Percival isimli bir
hekimin genç işçilerin çalışma saat ve koşulları ile ilgili yaptığı
çalışmadan etkilenmesi ile “Çırakların Sağlığı ve Morali” isimli yasa
yürürlüğe girmiştir.
• İSG açısından İngiltere'de çıkartılan ilk yasadır;
Günlük çalışma saati 12 saat olarak sınırlamıştır.
İşyerlerinin havalandırılması başta olmak üzere bir çok İSG kuralı
uygulamaya konulmuştur.
Dr. Tahir SOYDAL
 İSG’nin TARİHSEL GELİŞİMİ
Sanayi Devrimi
1833 yılında “Fabrikalar Yasası” nın yürürlüğe girmesiyle;
• İşyerlerinin denetimi için müfettiş atanması öngörülmüş,
• 9 yaşın altındaki çocukların işe alınması ve 18 yaşından
küçüklerin ise 12 saatten fazla çalıştırılması yasaklanmıştır.

Dr. Tahir SOYDAL

 Osmanlı ve Türkiye’de durum
I.Tanzimat öncesi
Lonca (Orta Sandığı – Teavün Sandığı)
II.Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi
1865 Dilaver Paşa Nizamnamesi
(Havza-i Fahmiye Teamülnamesi)
1869 Maadin Nizamnamesi
1871 Ameleperver Cemiyeti
1895 Osmanlı Amele Yardımlaşma Cemiyeti
III. Cumhuriyet dönemi
Ereğli Havza-ı Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun
1926 Borçlar Kanunu
1930 Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (173-180. mad.)
 OSMANLI IMPARATORLUĞUNDAKİ GELİŞMELER
• İSG konusundaki ilk çalışmalar 1820'lerde kurulan ilk işletmelerde işçilerin
yaşama ve çalışma koşullarının düzeltilmesi amacıyla başlamıştır.
• İSG çalışmaları 1850 yıllarında;
 Askeri amaçlı üretimler,
 El tezgahları sanayisi,
 Kömür ocakları ve madenler,
 Demir yolu yapımı ve
 Tütün işletmelerinin katılımı ile devam etmiştir.

Dr. Tahir SOYDAL

 OSMANLI IMPARATORLUĞUNDAKİ GELİŞMELER
Çalışma koşullarının ağırlığı ve çok sayıda işçinin akciğer hastalıklarına
yakalanması nedeniyle kömür ocaklarındaki üretim düşmeye başlamıştır.
Üretimi artırmak amacıyla 1865 yılında Dilaver Paşa Nizamnamesi
hazırlanmıştır. Çalışma koşullarında ki düzenlemelerin yanında,
madende bir hekim bulundurulmasını da hükme bağlamıştır. Padişah
tarafından onaylanmadığı için bir tüzük niteliği kazanmamıştır.
Bu Nizamnameden sonra Tanzimat sonrası çıkarılan ikinci önemli belge
Maadin Nizamnamesidir. İSG açısından yeni ve önemli hususlar ortaya
koymaktadır.

Ancak bu nizamnameler işverenlerce uygulanmamıştır.

Dr. Tahir SOYDAL

 ISG kavramının Cumhuriyet dönemi gelişimi
• Cumhuriyetin ilanından sonra İSG açısından ilk önemli
düzenleme 2 Ocak 1924 tarih ve 394 sayılı Hafta Tatili Yasası’ dır.
ilk yasal düzenlemedir.
• 1926 yılında yürürlüğe giren Borçlar Yasası'nın 332.nci maddesi;
işverenin iş kazaları ve meslek hastalıklarından doğan hukuki
sorumluluğunu ve işçi yararına bazı hükümleri ortaya koymuştur.
• 1930 yılında yürürlüğe konulan Umumi Hıfzısıhha Kanunu ve
Belediyeler Kanunu da İSG ile ilgili çeşitli hükümler taşımaktadır.
• 1936 yılında yürürlüğe giren ve çalışma yaşamının birçok
sorunlarını kapsayan 3008 sayılı ilk İş Kanunu ile ülkemizde ilk kez
İSG konusunda ayrıntılı ve sistemli bir düzenlemeye gidilmiştir.

Dr. Tahir SOYDAL

 ISG kavramının Cumhuriyet dönemi gelişimi
• Çalışma hayatının ilk önemli Yasası olan 3008 Sayılı İş
Kanunu 15.06.1937 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
• 25.08.1971 tarihinde yürürlüğe giren 1475 sayılı İş
Kanunu ile İSG yönünden bir çok tüzük ve yönetmelik
uygulamaya konulmuştur.
• 10.6.2003 tarihinde 4857 sayılı yeni İş Kanunu
yürürlüğe girmiştir.
• Son olarak da 6331 sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği
Kanunu yürürlüğe girmiştir.
 ISG Kavramı
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
&
İş Sağlığı ve Güvenliği

2003 yılında yayımlanan 4857 sayılı İş Kanunu ve yeni ISG

yönetmelikleri ile «İş Sağlığı ve Güvenliği» kavramı
mevzuata yerleşmiştir.

Dr. Tahir SOYDAL

 ISG Kavramı
İş Sağlığı ve Güvenliği kavramı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
kavramından farklı olarak tehlikelerin önlenmesinin yanı sıra;
• Risklerin öngörülmesi ve değerlendirilmesi,
• Bu riskleri tamamen ortadan kaldırılması ya da zararlarını en aza
indirebilmesi için yapılacak çalışmaları da içermektedir.
İş Sağlığı ve Güvenliği; henüz bir tehlike ya da arıza oluşmamışken
bile işletmede oluşabilecek tehlikelerin ve risklerin öngörülerek
bunların kabul edilebilir olup olmadığına karar verme çalışmalarını
da beraberinde getirmektedir.

Dr. Tahir SOYDAL

 Modern ISG Kapsamı
• Risk değerlendirmeleri,
• İşyerindeki teknik donanım ve üretim teknoloji,
• Bakımlar,
• ergonomik koşullar,
• personelin beceri düzeyi ve eğitim seviyesi,
• işyerindeki organizasyon yapısı,
• işçilerin sağlık kontrolleri ve tıbbi hizmetlerin organizasyonu,
• personelin yaş durumu ve işe uygunluğu,
• işyerinin bulunduğu yerin coğrafi özellikleri (iklim gibi),
• fiziksel ortam özellikleri (gürültü, toz, ısı, aydınlatma,
havalandırma, temizlik vb.),
• işe alım süreçleri, ücretler, personelin moral motivasyonu, sosyal
hizmetler, çalışma saatleri.
Dr. Tahir SOYDAL
 İSG Tarihinde Uluslararası Kuruluşlar
ILO (International Labour Organization) ve
WHO (World Health Organization)
• ILO ve WHO katkılarıyla olumsuz çalışma ve sağlık koşullarının
düzeltilmesi amacıyla yasal düzenlemeler ve bilimsel
çalışmaların başlatılarak, kapsamlı ve gelişen bir İSG mevzuatı
oluşmuştur.
• İSG’ yi sadece tehlikelere karşı alınması gereken tedbirler ve
işyerleri ile sınırlandırmamıştır. İSG üzerinde etkili olabilecek dış
faktörleri de kapsamı içine almıştır.
• Böylece İSG’ nin, sadece çalışanları ilgilendiren bir unsur
olmakla kalmayıp, çalışanların ailelerini, işyerinin içinde
bulunduğu doğal ve sosyal çevreyi ve giderek tüm toplumu
ilgilendiren bir konu olduğu vurgulanmaktadır.