Wisk 12

WISKUNDE KERKONSEPTE
12
G R A A D
Kennisgewing van kopiereg:
Die teorie-opsommings in hierdie Smart Prep Boekie is die oorspronklike werk van Science Clinic (Pty)
Ltd. Die materiaal mag versprei word, mits die volgende vereistes nagekom word:
• As die boekie elektronies of in gedrukte vorm gekopieer of versprei word, moet hierdie
kopieregkennisgewing behoue bly.
• As die opsommings en/of vrae in die boek gebruik word, moet die bron erken word.
• Hierdie Smart Prep Boekie is geskep ter voordeel van die gemeenskap en mag nie deur enige
ander persoon of entiteit gebruik of versprei word vir kommersiële doeleindes nie.
• Die teorie-opsommings in hierdie boekie mag nie aangepas word en onder ‘n nuwe lisensie versprei
word nie.
Volledige terme vir die gebruik van die materiaal is beskikbaar op www.scienceclinic.co.za/terms-book-
usage/
Erkenning van inhoud:

Baie dankie aan diegene wat betrokke was by die produksie, moderasie en vertaling van hierdie boek:
S Bouwer, E Britz, G Kyle, D Kotze, Q Meades, S Sapsford, S Stevens, G Swanepoel, GM van Onselen,
L Vosloo
www .scienceclinic.co.za © Science Clinic (Pty) Ltd 2019

facebook.com/scienceclinicsa
Graad 12 Wiskunde Kernkonsepte
Aard van Wortels SCIENCE CLINIC 2019 ©
GETALLE AARD: Verwys na die tipe getalle wat die wortels is.
Nie-reëel (R’)  
(word somtyds na verwys as denkbeeldige getalle) WORTELS: Die x-afsnitte/oplossings/nulpunte van die kwadratiese vergelyking.
Reëel (R) Twee reële wortels Een reële wortel Geen reële wortels
Rasionaal (Q)  Irrasionaal (Q’) y y y

Heelgetalle en breuke
VOORBEELD:
Heelgetalle (Z) 
Positiewe en negatiewe heelgetalle π
2
Heelgetalle (N0)  x
0+N Alle desimale getalle x x
wat nie as ‘n breuk 
Natuurlike getalle (N)  geskryf kan word nie.
1, 2, 3...        
OF OF OF
y y y
x
x x
KWADRATIESE FORMULE DIE DISKRIMINANT
−b ± b 2 − 4ac
x= −b ± b 2 − 4ac
2a x=
2a
a = die koëffisient van x2  BEPALING VAN DIE AARD VAN WORTELS
b = die koëffisient van x  aangedui deur Δ .
c = die konstante term
Die DISKRIMINANT word gebruik om die aard van wortels te bepaal.
2
∴ Δ = b − 4ac
Dit word gebruik om kwadratiese vergelykings Δ
te faktoriseer.
VOORBEELD:  VOORBEELD:
Δ<0 Δ≥0
Nie-reële Reële
3x 2 + 2x − 4 = 0 3x 2 + 2x − 4 = 0 wortels wortels
a = 3
a = 3
b = 2
b = 2
c = −4 c = −4 Δ>0 Δ=0
2 ongelyke 2 gelyke,
wortels reële wortels
−b ± b 2 − 4ac Δ = b 2 − 4a c
x =
2a Δ = (2)2 − 4(3)(−4)
−(2) ± (2) 2 − 4(3)(− 4) Bepaal die waarde van Δ Δ = volkome vierkant Δ ≠ volkome vierkant
x = rasionale wortels irrasionale wortels
2(3)
Los op vir x
3
Vir verdere inligting oor Science Clinic se seminare, klasse en hulpbronne, besoek gerus www.scienceclinic.co.za 
DISKRIMINANT  b2 - 4 a c
VOORBEELDE AARD VAN WORTELS AANTAL REËLE WORTELS
(∆ = b2 - 4ac)
a>0 a<0
y y
x2 + x + 1 = 0 Δ= b2 – 4ac  x
= (1)2 – 4(1)(1) 
= 1 – 4  Nie-reëel 0
= –3 
a b c Δ< 0 x
y y
x2 – 6x + 9 = 0 Δ= b2 – 4ac  x
Reëel (Δ = +) 
= (–6)2 – 4(1)(9) 
Rasionaal (Δ = volkome
= 36 – 36  1 (2 van dieselfde)
vierkant) 
= 0 
Gelyk (Δ = 0)
a b c Δ= 0 x
x2 – 5x – 6 = 0 Δ= b2 – 4ac 
Reëel (Δ = +) 
= (–5)2 – 4(1)(–6) 
Rasionaal (Δ = volkome y y
= 25 + 24  2
vierkant) 
= 49 
Ongelyk (Δ ≠ 0)
a b c Δ> 0 (volkome vierkant)
x
x
Δ = b2 – 4ac 
2x2 + 3x – 7 = 0 = (3)2 – 4(2)(–7)  Reëel (Δ = +) 
= 9 + 56  Irrasionaal (Δ ≠
2
= 65  volkome vierkant) 
Δ > 0 (nie volkome Ongelyk (Δ ≠ 0)
a b c
vierkant)
4
BEPALING VAN DIE AARD VAN VIR WATTER WAARDES VAN k SAL BEWYS DIE AARD VAN DIE WORTELS
DIE WORTELS SONDER OM DIE VERGELYKING GELYKE Die aard van die wortels sal gegee word en die diskriminant kan gebruik word om die aard, met óf een óf geen 
DIE VERGELYKING OP TE LOS WORTELS HÊ? onbekende waardes te bewys,
Die aard van die wortels van ‘n  Die diskriminant (Δ) kan gebruik word om die
vergelyking kan bepaal word deur die onbekende waarde van k te bepaal. (bv vra Stappe om die aard van die wortels  Stappe om die aard van die wortels te bewys 
waarde van die diskriminant (Δ) te   jouself, vir watter waardes van k sal die (GEEN onbekende) te bewys. (EEN onbekende):
bereken. diskriminant nul wees?) 1. Skryf die vergelyking in standaardvorm   1. Skryf die vergelyking in standard vorm 
Stappe om die wortels te bepaal 2. Vervang die korrekte waardes en bereken die waarde 2. Vervang die korekte waardes en bereken die waarde
Stappe om die waardes van k te bepaal
deur die diskriminant te gebruik: van die diskriminant  van die diskriminant 
deur die diskriminant te gebruik:
3. Bepaal die wortels en toets of dit is wat gegee is 3. Bepaal die wortels en toets of dit is wat gegee is
1. Skryf die vergelyking in die standaard- 1. Skryf die vergelyking in die standaardvorm
vorm
2. Vervang die korrekte waardes en bereken VOORBEELD: VOORBEELD:
2. Vervang die korrekte waardes en   die diskriminant Bewys dat die vergelyking twee ongelyke, irrasionale Bewys dat die wortels van die vergelyking  
bereken die diskriminant
3. Stel die diskriminant gelyk aan 0 en los k op wortels het: x2 = 2x + 9  x(6x – 7m) = 5m2, reëel, rasionaal en ongelyk is as  
3. Bepaal die aard van die wortels van (kwadratiese vergelyking).   m>0 
die vergelyking    
VOORBEELD:  1. Standaardvorm 1. Standaardvorm
2
x – 2x – 9 = 0  6x2 – 7mx – 5m2 = 0 
VOORBEELD:  Vir watter waardes van k sal die vergelyking    
(x2 + 2kx = –4x – 9k) gelyke wortels hê? a b c  a b c 
Bepaal die aard van die wortels vir 
x2 = 2x + 1 sonder om die vergelyking ONTHOU: Δ = 0 vir gelyke wortels 2. Bereken die diskriminant 2. Bereken die diskriminant
 
op te los. 
  Δ = 2
b – 4ac  Δ = b2 – 4ac 
 
1. Standaardvorm Δ = (–2)2 – 4(1)(–9)  Δ = (–7m)2 – 4(6)(– 5m2) 
1. Standaardvorm
x2 + 2kx = –4x – 9k  Δ = 4 + 36  Δ = 49m2 + 120m2 
x2 = 2x +1  Δ = 40  Δ = 169m2 
x2 + 2kx + 4x + 9k = 0
x2 – 2x – 1 = 0 
   
a b c  a b c  3. Bepaal die aard van die wortels 3. Bepaal die aard van die wortels
  Die wortels is:  Die wortels is: 
2. Bereken die diskriminant Reëel (Δ > 0)  Reëel (Δ > 0) 
2. Bereken die diskriminant
Δ = b2 – 4ac  Ongelyk (Δ ≠ 0)  Ongelyk (Δ ≠ 0) 
Δ = b2 – 4ac  Irrasionaal (Δ ≠ volkome vierkant) Rasionaal (Δ = volkome vierkant)
Δ = (2k + 4)2 – 4(1)(9k) 
Δ = (–2)2 – 4(1)(–1) 
Δ = 4k2 +16k +16 – 36k 
Δ = 4 + 4 
Δ = 4k2 – 20k + 16 
Δ = 8 
3. Stel gelyk aan nul (0) en los k op.

3. Bepaal die aard van die wortels
0 = 4k2 – 20k + 16 (÷ 4) 
Die wortels is: 
0 = k2 – 5k + 4 
Reëel (Δ > 0) 
0 = (k – 1)(k – 4) 
Ongelyk (Δ ≠ 0) 
dus k = 1 of k = 4  
Irrasionaal (Δ ≠ volkome vierkant)
k moet 1 of 4 wees om te verseker dat die
diskriminant van die vergelyking nul (0) sal
wees (die diskriminant moet nul wees om
gelyke wortels te verseker).
5
Kwadratiese Vergelykings SCIENCE CLINIC 2019 ©
Kwadratiese vergelykings is vergelykings van die tweede graad (d.w.s. die hoogste eksponent van die veranderlike is 2). Die graad van die vergelyking bepaal die maksimum aantal reële wortels/oplossings/
nulpunte. Die standaardvorm van ‘n kwadratiese vergelyking is:
a x 2 + bx + c = 0 wa ar a ≠ 0
OPLOS VAN KWADRATIESE VERGELYKINGS

VERSKIL VAN VOLKOME
FAKTORISERING KWADRATIESE FORMULE VOLTOOI DIE VIERKANT EEN WORTEL TWEE WORTELS BREUKE EN BEPERKINGE
VIERKANTE
Vervang in die kwadratiese
1. Bepaal KGV en die beperkings 
1. Skryf in formule:  1. Skryf in standaardvorm  1. Vervang die
standaardvorm  2. Skuif c na die oorkant  onbekende wortel  1. Vervang die wortels in die 2. Los op vir x 
−b ± b 2 − 4a c
2. Pas die nul-faktor x = 3. Deel beide kante deur a  2. Los die veranderlike vergelyking  3. Toets jou antwoorde t.o.v. beperkings 
wet toe  2a 4. Plus (½ x b)2 aan beide  op  2. Gebruik “EBBL” vir die ONTHOU:  
3. Lys die moontlike waar a = koëffisiënt van x2,  kante  3. Vervang die waarde en kwadratiese vergelyking   0 x
oplossings b = koëffisiënt van x,  5. Faktoriseer en los op los die wortel op = 0 MAAR = ongedefinieerd
  x 0
c = konstante term
Bv. x2 = –2x + 63  Bv. –3x2 = –12 + 7x  Enige metode kan gebruik word. Bv. x2 + 2x = 1 Bv. x2 + mx – 15 = 0, Bv. –9 en 7 is die wortels Bv. 
x
x2 + 2x – 63 = 0 
 
–3x2 – 7x + 12 = 0  2
Bv. x = 25 
(½ . 2)2
= (1)
waar 5 ‘n wortel is. van ‘n kwadratiese
vergelyking x−2
= x −1 3 − 2 −2 x
  a = –3; b = –7; c = 12 x2 – 25 = 0  (5)2 + (5)m – 15 = 0 
  x2 = ± 25 x
Bepaal faktore van 63
−(−7) ± (−7) 2 − 4(−3)(12)
(x – 5)(x + 5) = 0  25 + 5m – 15 = 0  x = –9 of x = 7 
x−2
= x −1 3 + x −2 2
x = ±5 5m = –10  x+9=0 x–7=0
sodat F1 x F2 = –63   x = x = 5 of x = –5  x 2 + 2x + 1 = 1 + 1
2(−3) m = –2  KGV: (x − 2)(x − 3)
en F1 + F2 = 2      
7± 49 + 144 (x + 1)2 = ± 2   Beperkings: x − 2 ≠ 0; x − 3 ≠ 0
  x = Dus x = ±5 (x + 9)(x – 7) = 0 
−6
x2 – 2x – 15 = 0  x(x − 2)(x − 3) 1(x − 2)(x − 3) 2(x − 2)(x − 3)
(x + 9)(x – 7) = 0  x + 1= ± 2 (x – 5)(x + 3) = 0 
x2 – 7x + 9x – 63 = 0  = +
7± 193 x2 + 2x – 63 = 0  (x − 2) (x − 3) (x − 2)
x + 9 = 0 of x – 7 = 0  x =   x + 1= − 2 of x + 1= 2 x=5 of x = –3 
−6   (gegee) x(x – 3) = 1(x – 2) + 2(x – 3) 
x = –9 x=7 x = −1− 2 x = −1+ 2
7+ 193 7− 193 x2 – 3x = x – 2 + 2x – 6 
x = of x = x2 – 3x – x – 2x + 2 + 6 = 0 
−6 −6
x2 – 6x + 8 = 0 
(x – 4)(x – 2) = 0 
Antwoord in wortelvorm of kan
x–4=0 of x – 2 = 0 
bereken word/afgerond tot 2 x=4 x = 2 
desimale plekke  Toets geldigheid: x ≠ 2, x ≠ 3 
x = –3,48 OF x = 1,15 Dus, x = 4 is die enigste oplossing. 
Onthou: ALGEMENE STAPPE OM KWADRATIESE VERGELYKINGS OP TE LOS:

* LK = Linkerkant * RK = Regterkant 
Kan nie
* Breuke en hulle beperkinge Som
faktoriseer nie
Kry faktore: 2 volkome
vierkante
* Faktor 1 + Faktor 2 = b * Faktor 1 x Faktor 2 = c Tweeterm
2. Faktoriseer die Verskil
Nul-faktor wet: 
1. Standaardvorm grootste algemene
As A x B = 0 dan is A, B of beide = 0
faktore uit
Voorbeeld: Drieterm Faktoriseer
x . y = 0  Faktoriseer Kwadratiese formule
x = 0 of y = 0 of (x + 1)(x – 3) = 0 
x + 1 = 0 of x – 3 = 0  Voltooi die vierkant
6
Eksponente en Wortels SCIENCE CLINIC 2019 ©
WAT IS: EKSPONENT WETTE

Eksponente: Eksponente onstaan wanneer ‘n uitdrukking/basis/veranderlike Eksponentwette is slegs van toepassing op vermenigvuldiging, deling, hakies en wortels. NOOIT van toepassing vir optel of aftrek
vermenigvuldig of gedeel word deur ‘n soortgelyke uitdrukking/basis/ nie.
veranderlike
Algebraiese Notasie Eksponensiële Notasie Toepassing van Eksponent Wette
Wortels: ‘n Wortel is die wiskundige term vir irrasionale wortels, 
wanneer hulle in ‘n wortel vorm gelos word, in plaas van desimale vorm ge-
1 16 = 2 × 2 × 2 × 2 16 = 24 Wanneer ons VERMENIGVULDIG met dieslefde grondtal word die
skryf word.
eksponente OPGETEL.
NUTTIGE WENKE 
F 2 64 26 Wanneer ons DEEL met dieselfde grondtal word die eksponente AFGETREK
1. Vir eksponensiële vergelykings, moet getalle as priemgetalle in eksponensiële = 4 = 22
16 24 (altyd die boonste een minus die onderste een).
vorm geskryf word.
2. Haal die gemeenskaplike faktor uit, waar nie-soortgelyke terme deur ‘n +/-
geskei word.
3 43 = 64 (22 )3 = 26 Wanneer ons eksponente buite die HAKIES het word die INGEMAAL.
3. Maak seker dat wortels altyd in die eenvoudigste vorm uitgedruk word.
4. Skryf wortels in eksponensiële vorm wanneer ‘n uitdrukking vereenvouding moet 4 64 26 Enige grondtal met MAG 0 is gelyk aan een. (Uitsondering 00 is
= 1 = 20 = 1
word. 64 26 ongedefineerd).
5. Neem kennis van die volgende:
5 3 3
’n Algemene fout wat voorkom, met oplos van vergelykings waar die eksponent 64 = 4 26 = 22 Die MAG in die wortel word GEDEEL deur die grootte van die wortel.
‘n breuk is, is deur beide kante se eksponente te vermenigvuldig met die on-
bekende eksponente se inverse (sodat die eksponent gelyk gestel word aan 1).
Wanneer jy egter die breuk eksponente in wortelvorm moet uitdruk, sal jy die 6 4 × 9 = 36 22 × 32 = 62 Wanneer ons nie-identiese grondtalle het, maar identiese eksponente, hou
volgende opmerk:
ons die eksponent en vermenigvuldig die grondtal. (Dieselfde reël geld vir
a. ‘n Ewe mag sal altyd ‘n positiewe en negatiewe oplossing hê: 1 1 1
4 7 2× 3= 6 2 2 × 32 = 6 2 deling).
x 3 = 3 
3 x 4 = 3  8 1 1 Enige vierkantswortel gemaal met homself is gelyk aan die term/getal
2× 2= 4= 2 2 2 × 2 2 = 21
onder die wortel.
x 4 = 27 
x = ± 4 27 OMSKAKELING VAN BEWERKING MET WORTELS
b. ‘n Negatiewe getal onder ‘n ewe wortel kan nooit ‘n reële oplossing lewer WORTELS NA   Stappe vir vereenvoudiging van wortels: 
nie:  EKSPONENSIËLE VORM 1. Druk die terme in die eenvoudigste wortelvorm uit 
1
−2 2 = x  (EN VICE VERSA) 2. Identifiseer soortgelyke terme vir optel/aftrek, gebruik Eksponent Wette vir maal/deel.
−2 = x ∴ Geen reële oplossing Die mag onder die wortel word ONTHOU: Dui veranderinge aan waneer ‘n sakrekenaar gebruik word:
c. ‘n Onbekende onder ‘n ewe wortel het geen reële oplossing vir ‘n negatiewe die teller en die grootte van die m.a.w. 50 = 25 × 2 = 25 × 2 = 5 2 
antwoord nie: 
wortel word die noemer
3 VOORBEELD 1 VOORBEELD 2
x 4 = − 2    VOORBEELD 3
N
D N
x = x D Vereenvoudig: Vereenvoudig: 3. ‘n Reghoek het ‘n lengte
31 van 7 + 1 en ‘n breedte
OPTEL EN AFTREK VAN SOORTGELYKE TERME 5 81 × 4 27 3 20
VOORBEELD = van 7 − 1. Bereken die
Soortgelyke terme is terme in uitdrukkings wat identiese veranderlikes 50 + 3 18 − 98 5 9× 3 9
lengte van die hoeklyn.
3 10
en eksponente het. Vir optel/aftrek, gaan jy doodeenvoudig die koëffisient 1. 5 x 2 = 5 2+ 9 2−7 2 5 34 × 4 33 13
optel/aftrek. Eksponente verander nooit wanneer die ons +/- met die grond- 2 = = 3 20
tal nie = x 5 = 7 2 5 ( 7 + 1)2 + ( 7 − 1)2 = r 2
32 × 3
VOORBEELD 4 3 7 + 2 7 + 1 + 7 − 2 7 + 1 = r2
35 × 34
1. 3x 2 y 4 − 5x 3 y + 2x 2 y 4 + x 3y = 5x 2 y 4 − 4x 3 y 3
= = 20
313
2. x 4 2 1 16 = r 2
  35 × 32
= 4 x3 4= r
2. 3 2 + 5 3 − 8 2 + 3 = −5 2+ 6 3
7
RASIONALISERING VAN DIE NOEMER

Die proses om ‘n ekwivalente breuk te vind wat uitgedruk kan word sonder ‘n wortel in die noemer.
Stappe vir rasionalisering van eenterm noemers: Stappe vir rasionalisering van tweeterm noemers:
1. Vermenigvuldiging die teller en die noemer met 1. Vermenigvuldig die teller en die noemer met die
die noemer wat jy wil rasionaliseer.   tweegetal in die noemer (tweeterm), maar met ‘n
2. Onthou om sovêr moontlik te vereenvoudig. teenoorgestelde teken voor die tweede getal.  
2. Vereenvoudig 
VOORBEELD 1 Hoekom?
Om ‘n irrasionele drieterm te vermy, gaan ons met
Druk die volgende met ‘n rasionale noemer uit: dieselfde tweeterm vermenigvuldig, maar die te-
3 6+ 3 2 ken in die tweede hakie verander. Dit lei tot ‘n ver-
1. 2. skil van die vierkante, wat geen middelterm na
7 2 3 vermedigvuldiging het nie.
3 7 6+ 3 2 3
= × = × VOORBEELD 1
7 7 2 3 3
Druk die volgende breuke met ‘n rasionale noemer
3 7 6 3+ 3 6 uit:
= =
7 2×3 3 7
1. 2.
6 3+ 3 6 1
5− 7 x−
= x
6
3 5+ 7 1
2 3+ 6 = × x+
= 5− 7 5+ 7 7 x
2 = ×
1 1
15 + 3 7 x− x+
x x
=
25 − 7 7
VOORBEELD 2 7 x+
15 + 3 7 x
x2 + 2 = =
1
As x = 3 + 2, vereenvoudig: en druk jou 18 x− x
x −2
antwoord uit met ‘n rasionale noemer: 5+ 7 7x + 7
=
x2 + 2 6 x
1.
=
x2 − 1
x −2
x
( 3 + 2)2 + 2 7x + 7 x2 − 1
= = ÷
( 3 + 2) − 2 x x
3+ 4 3+ 4+ 2 7(x + 1) x
= = ×
3 x (x + 1)(x − 1)
9+ 4 3 3 7x x
= × = ×
3 3 x (x − 1) x
9 3+ 4⋅3 7x x
= =
3 x (x − 1)
= 3 3+ 4 7 x
=
(x − 1)
8
FAKTORISERING
Faktorisering is die teenoorgestelde van distrubisie, dit beteken dat jy die eksponente aftrek wanneer jy die faktore “uithaal”. Daar is ses tipes faktorisering.
1. Algemene faktorisering 2. Verskil van volkome vierkante (VVVV): 3. Som of verskil van twee derdemagte:
Verwyder die grootste gemene faktor vanuit die koëffisiënte en alge- Gebruik wanneer terme, wat albei volkome vierkante is, van mekaar Gebruik wanneer twee terme wat albei volkome derdemagte is, by
mene veranderlikes. afgetrek word. Die vierkantswortel van beide terme sal in beide mekaar opgetel of afgetrek word. Die antwoord word geskryf, as ‘n
hakies verkyn, met teenoorgestelde + en - tekens. tweeterm in een hakie en ‘n drieterm in die ander.
VOORBEELDE ‘n Volkome vierkant se eksponent kan deur twee gedeel word, en het ‘n ‘n Volkome derdemag se eksponent kan deur drie gedeel word,
rasionale vierkantswortel.   en het ‘n rasionale derdemagswortel. 
Faktoriseer die volgende:
VOORBEELDE VOORBEELDE
4x 5 8x 3 16x 2
1. 3x 5 y 4 + 9x 3y 5 − 12x 2 y 4 2. 3 − + Faktoriseer die volgende: Faktoriseer die volgende:
9y 27y 2 3y
2 4 3
= 3x y (x + 3x y − 4)
3y ( 3y 2 9y )
4x 2 x 3 2x 1. 9x 2 − 4y 6 2. x 4 − 16
= + + 4 1. x 3 − 8
= (3x + 2y 3)(3x − 2y 3) = (x 2 + 4)(x 2 − 4) = (x − 2)(x 2 + 2x + 4)
2
4. Eksponesiele faktorisering: x −7 = (x 2 + 4)(x + 2)(x − 2)
3. 2. 27x 6 + 64y 9
Soortgelyk aan algemene faktorisering. Verwyder die grootste ge- x+ 7
mene faktor, wat in hierdie geval ‘n grondtal met ‘n eksponent is. = (3x 2 + 4y 3)(9x 4 − 12x 2 y 3 + 16y 6 )
Eksponente word van die selfde grondtalle afgetrek. (x + 7)(x − 7) 4. a 2 + 2a b + b 2 − x 2
= 6. Drieterm:
x+ 7
= (a + b)2 − x 2 Nota: Die verhouding van die eerste term se eksponent tot die mid-
VOORBEELDE
= x− 7 delterm moet 2:1 wees. ‘n Kombinasie van die faktore van die eerste
Faktoriseer die volgende: = (a + b + x)(a + b − x) en laaste term moet die middelterm gee.
VOORBEELDE
5. Groepering:
9 x+ 2 − 32 x Faktoriseer die volgende: (V2 - V6 is konseptueel dieselfde)
1. 2x+ 3 − 2x+ 1 2. x 3 Tegnies algemene faktorisering, maar ‘n algemene polinoom (ge-
3 ⋅ 2 × 3x ⋅ 5 woonlik ‘n tweeterm) word verwyder.
= 2x (23 − 2) (32 ) x+ 2 − 32 x
= VOORBEELDE 1. 3x 2 − 5x − 2 2. x 2 + 3x − 10
= 2x ⋅ 6 32 x ⋅ 8 ⋅ 5
Faktoriseer die volgende:
= (3x + 1)(x − 2) = (x + 5)(x − 2)
32 x+ 4 − 32 x
=
32 x ⋅ 40 1. x (y − 4) + 3(y − 4) 2. a 2 + 2a b + b 2 − 3a − 3b
5x − 5x−2 2 1
3. 2x
3 (3 − 1)4 3. x 4 + 3x 2 − 10 4. x 3 + 3x 3 − 10
2 ⋅ 5x − 5x = = (y − 4)(x + 3) 2
= (a + b) − 3(a + b)
32 x ⋅ 40 1 1
5x (1 − 5−2 ) = (a + b)(a + b − 3) = (x 2 + 5)(x 2 − 2) = (x 3 + 5)(x 3 − 2)
= 80
5x (2 − 1) =
40 3. 5x − 15y + 9a y − 3a x
1
1− 5. 52 x + 3 ⋅ 5x − 10 6. 32 x + 3x+ 1 − 10
= 25 = 2 = 5(x − 3y) + 3a(3y − x)
1
= 5(x − 3y) − 3a(x − 3y) = (5x + 5)(5x − 2) = 32 x + 3 ⋅ 3x − 10
24
=
25 = (x − 3y)(5 − 3a) = (3x + 5)(3x − 2)
9
VERGELYKINGS
1. Lineêre vergelykings: 3. Gelyktydige vergelykings: 5. Eksponensiële vergelykings:
Skuif al die veranderlikes na een kant en al die konstantes na die Twee onbekendes in twee vergelykings word opgelos dmv die vervang- Kry een term met dieselfde basis aan altwee kante van die verge-
ander kant. Lineêre vergelykings het slegs een oplossing. ingsmetode. Onthou om altwee onbekendes op te los - vervang eerste lyking. Verwyder dan die basis aan elke kant en stel die ekspo-
onbekende se oplossing in die oorsponklike vergelyking. nente gelyk aan mekaar.
VOORBEELDE
VOORBEELDE
Los op: Wenke:
Los op: • Moet NOOIT die grondtalle weglaat terwyl die terme met +
1. 3(x − 2) + 10 = 5 − (x + 9) 2. (x − 2)2 − 1 = (x + 3)(x − 3) of − geskei word nie! Gebruik eers algemene faktorisering
1. Vergelyking 1: 2x + 3y = 18 2. Vergelyking 1: y + 3x = 2
3x − 6 + 10 = 5 − x − 9 x 2 − 4x + 4 − 1 = x 2 − 9 om die vergelyking in die eenvoudigste vorm te skryf.
Vergelyking 2: − 3x + 5y = 11 Vergelyking 2: y 2 − 9x 2 = 16 • Skakel altyd desimale getalle na breuke om, en dan na ‘n
3x + 4 = − x − 4 −4x + 3 = − 9 Van 1: 2x + 3y = 18 grondtal met ‘n negatiewe eksponent.
Van 1: y + 3x = 2
4x = − 8 −4x = − 12 2x = − 3y + 18 y = − 3x + 2....1a
x = −2 x = 3 −3y + 18
x = ....1a Vervang 2 met 1a: y 2 − 9x 2 = 16 VOORBEELDE
2
(−3x + 2)2 − 9x 2 = 16 1. 4x = 8 2. 0,0625x = 64
2. Kwadratiese vergelykings: Vervang 2 met 1a: −3x + 5y = 11
1 x
( 16 )
9x 2 − 12x + 4 − 9x 2 = 16 22 x = 23
( )
Stel die vergelykings gelyk aan nul. Die een kant sal ‘n twee- of −3y + 18 = 26
−3 + 5y = 11
drieterm wees wat kan faktoriseer. Dus sal daar twee oplossings 2 −12x = 12 2x = 3
1 x
( 24 )
wees. 9y − 54 3
+ 5y = 11 x = − 1....3 x = = 26
VOORBEELDE 2 2
Vervang 1 met 3: y + 3(−1) = 2
Los op: 9y − 54 + 10y = 22 2−4x = 26
y = 5
1. x 2 + 5 = 6x 2. (3x − 4)(5x + 2) = 0 19y = 76 3. 2 ⋅ 3x+ 1 + 5 ⋅ 3x = 33 −4x = 6
(−1; 5) −3
x 2 − 6x + 5= 0 3x = 4 of 5x = − 2 y = 4....3 3x (2 ⋅ 3 + 5) = 33 x =
2
(x − 5)(x − 1) = 0 4 −2 Vervang 1 met 3: 2x + 3(4) = 18 3x (11) = 33
x = of x =
x = 5 of x = 1 3 5 2x = 6 3x = 31
9
x = 3 x = 1 5. 0,5x ⋅ 1+ = 10
16
2 1 (3; 4)
3. x 4 + 3x 2 − 10 = 0 1 x
(2)
4. x 3 + 3x 3 − 10 = 0 25
1 1 4. 273x+ 1 = 812 x+ 5 ⋅ = 10
4. Vergelykings met Wortels: 16
(x 2 + 5)(x 2 − 2) = 0 (x 3 + 5)(x 3 − 2) = 0
Kry die wortel aan die een kant van die vergelyking deur toepassing (33)3x+ 1 = (34 )2 x+ 5 5
1 1 2−x ⋅ = 10
x2 = − 5 of x2 = 2 x3 = − 5 of x3 = 2 van inverse bewerkings. Kwadreer elke kant van die vergelyking om 39x+ 3 = 38x+ 20 4
Geen opl. of x = ± 2 x = − 125 of x = 8 van die wortel ontslae te raak. NB: Kontroleer altyd jou oplossing. 2−x = 8
9x + 3 = 8x + 20
VOORBEELDE
x = 17 2−x = 23
5. x + 3 x − 10 = 0 6. 22 x − 6 ⋅ 2 x − 16 = 0 Los op: −x = 3
1 1. x −2 = 3 2. x + 5−x = 3 x = −3
x+ 3x 2 − 10 = 0 (2 x + 2)(2 x − 8) = 0 Bewys:
1 1 x −2 = 9 x+ 5= x+ 3 LK = (−1) + 5 − (−1)
(x 2 + 5)(x 2 − 2) = 0 2x = − 2 of 2x = 8 LK = 3 RK = 3
1 1 x = 9+ 2 x+ 5= x2 + 6x + 9 ∴ x = −1
x 2 = − 5 of x 2 = 2 Geen opl. of 2 x = 23
x = 11 0 = x 2 + 5x + 4 LK = (−4) + 5 − (−4)
x = − 5 of x = 2 x = 3 LK = 5 RK = 3
0 = (x + 1)(x + 4) ∴ x ≠−4
Geen opl. of x = 4 x = − 1 of x ≠ − 4
10
Rye en Reekse SCIENCE CLINIC 2019 ©
Patrone/Rye: geordende stel nommers

ONTHOU: Lineêre: Kwadratiese:
  Konstante eerste verskil tussen opeenvolgende terme. Konstante tweede verskil tussen opeenvolgende terme.
F
1. Opeenvolgende: nommers volg direk op Tn = Algemene Term Tn = Algemene Term
mekaar Tn = dn+ c Tn = a n2 + bn+ c
d = Konstante Verskil  n = term no. 
2. Gemene/konstante verskil: verskil
tussen twee opeenvolgende terme in ‘n die formule is soortgelyk aan die lineêre funksie y = m x + c die formule is soortgelyk aan die kwadratiese uitdrukking en die formule vir ‘n parabool
patroon (d)
Stappe om die nde term te bepaal: Stappe om die nde term te bepaal:
d = T2 − T1
1. Bepaal die konstante verskil 1. Bepaal die konstante verskil
3. Algemene formule Tn:  2. Vervang die konstante verskil (d), ‘n term waarde saam met ‘n term nom- 2. Gebruik die waarde van die tweede verskil om “a” te bepaal
staan ook bekend as die nde term. mer
3. Gebruik die waarde van “a” en die eerste verskil om “b” te bepaal
• Algemene formule vir ‘n lineêre pa- 3. Vervang die c- en d- waardes om die nde term te bepaal.
4. Gebruik “a” en “b” om “c” te kry.
troon:
Tn = dn + c VOORBEELD VOORBEELD
• Algemene formule vir ‘n kwadratiese 1. Bepaal die nde term deur na die volgende ry te verwys Bepaal die nde term deur na die volgende ry te verwys:
patroon:
T1 T2 T3 T4 T1 T2 T3 T4
Tn = a n2 + b n + c
Term 1 
2; 7; 12; 17 6; 17; 34; 57
(a + b + c)
7−2 12 − 7 17 − 12 17 − 6 34 − 17 57 − 34
4. T1; T2; . . . . T100: Term word verteenwoor-
dig deur T en die nommer van die term Eerste verskil 
5 5 5 11 17 23
(3a + b)
as ‘n onderskrif 7−2 12 − 7
Tweede verskil 
5. Die Doel: Gebruik die 3de term waar T3 = 12  6 6
(2a)
a. Bepaal die waarde van die   Tn = 5n + c
veranderlikes 12 = 5(3) + c Tweede verskil = 2a
b. Gebruik waardes om ‘n algemene
12 = 15 + c 6 = 2a
term te bepaal
c. Gebruik die algemene term om   12 − 15 = c 3= a
spesifieke waardes van terme te −3 = c
bepaal Eerste verskil = 3a + b
d. Gebruik ‘n gegewe waarde om die
11 = 3a + b
term te bepaal ∴ Tn = 5n + 3
11 = 3(3) + b
2= b
2. Bepaal die 100ste term
T100 = 5(100) − 3 Term 1 = a + b + c
= 500 − 3 6 = (3) + (2) + c
= 497 6−3−2 = c
1= c
∴ T100 = 497
∴ Tn = 3n2 + 2n + 1
11
Rye en Reekse – Rekenkundige Rye SCIENCE CLINIC 2019 ©
REKENKUNDIGE RY VOORBEELD 2 VOORBEELD 3

‘n Ry gevorm deur ‘n konstante verskil (d) by die vorige term by te tel m ; 2m + 2 en 5m + 3 is drie opeenvolgende terme in ‘n rekenkundige ry. Bepaal die rekenkundige ry as die 6de term 10
is de 14ste term 58 is.
∴ d = T2 − T1 = T3 − T2 a) Bepaal die waarde van m.
Tn = algemene term Vir n = 6;
b) Indien die 12de term 28 is, bepaal die ry
Tn = a + (n− 1)d n = termnommer Tn = a + (n− 1)d
10 = a + 5d . . . . . . . . . . . vg l 1
a = T1
Stappe om die nde term te bepaal: a) Rekenkundige ry, dus;  
d = eerste verskil  T2 − T1 = T3 − T2
1. Bepaal die konstante verskil (d) (2m + 2) − m = (5m + 3) − (2m + 2) Vir n = 14;
2. Gebruik T1 as “a” m + 2 = 3m + 1 Tn = a + (n− 1)d
−2m = −1 58 = a + 13d . . . . . . . . . . . vg l 2
1
m =
2
VOORBEELD 1 vlg 2 − vlg 1 :
b)  
Gegee: –6; –2; 2; 6; 10; ...; 110. bepaal: d = T2 − T1 a + 13d = 58
= (2m + 2) − m −a + 5d = 10
a) die algemene term. 8d = 48
b) watter term in die ry groter as 84 is. = 2( 1 ) + 2 − 1  
∴d = 6
2 2
5
c) die waarde van die 14de term. =
2
d) Hoeveel terme daar in die gegewe ry is..   b vervang in vlg 1 :
Tn = a + (n− 1)d
10 = a + 5d
28 = a + (12 − 1)( 5 ) 10 = a + 5(6)
2
–6; –2; 2; 6; 10; ...; 110   a = −20
(2)
–2–(–6) 2–(–2) 6–2 10–6 55
28 = a+
1
4 4 4 4   Eerste verskil(d) a = NOTA: Wanneer daar gevra word vir die
2
  ry, beteken dit die waarde van die eerste
(2)
1 5 3 terme
a)   Tn = a + (n− 1)d  ∴ Tn = + (n− 1)  
2
Tn = − 6 + (n− 1)4 
 
Tn = 4n− 10 Tn = a + (n− 1)d
NOTA: Wanneer daar gevra word vir die ry, beteken dit die waarde
van die eerste 3 terme  T1 = −20 + (1 − 1)(6)
b)   4n− 10 > 84   T1 = −20
  4n > 94 T1 = m
  n > 23,5 T1 =
1  
2 Tn = a + (n− 1)d
∴ 24th term
  T2 = −20 + (2 − 1)(6)
T2 = 2m + 2 T1 = −14
c)   Tn = 4n− 10 
  T14 = 4(14) − 10  T2 = 2( 1 ) + 2 
2
  T14 = 46 T2 = 3 Tn = a + (n− 1)d
  T1 = −20 + (3 − 1)(6)
T3 = 5m + 3
d)   Tn = 4n− 10 T1 = −8
5( ) + 3  
1
110 = 4n− 10 =
2
4n = 120 11
= ∴ − 20; − 14; − 8 
n = 30 2
1 11
∴ ; 3;  
2 2
12
Rye en Reekse – Meetkundige Rye SCIENCE CLINIC 2019 ©
MEETKUNDIGE RY VOORBEELD 2 VOORBEELD 3

‘n Ry wat gevorm word deur die vorige term deur ‘n 4g–2 ; g+1 ; g–3 is die eerste drie terme in ‘n meetkundige ry. Die 6de term van ‘n meetkundige ry is 3, en die 11de term is 27.
konstante verhouding (r) te maal. a) Bepaal die waarde van g, indien g ‘n heelgetal is en bewys Bepaal die rye. 
dan dat die eerste drie term 18; 6; 2 is.  
Tn = algemene term
T T b) Kry die n th
term van die ry. Vir n = 6;
∴r = 2 = 3 n = termnommer
T1 T2 Tn = a ⋅ r n−1
a = T1  
3 = a ⋅ r 5 . . . . . . . . . . . vg l 1
Tn = a ⋅ r n−1 r = konstante verhouding   
a) T2 T3  
r = = Vir n = 11;
  T1 T2
Stappe om die n de
term te bepaal: g + 1
=
g −3 Tn = a ⋅ r n−1
4g − 2 g + 1  
1. Bepaal die konstante verhouding 27 = a ⋅ r 10 . . . . . . . . . . . vg l 2
(g + 1)(g + 1) = (g − 3)(4g − 2)  
 
2. Gebruik T1 vir “a” g2+ g + 1 = 4g 2 − 14g + 6  
3g 2 − 16g + 5 = 0 vlg2 ÷ vlg1;
VOORBEELD 1
(3g − 1)(g − 5) = 0 ar 10 27
=
6; 18; 54; ....; 118 098. is ‘n gegewe ry. Bepaal: ar 5 3
1
a) die volgende twee terme ∴g ≠ (nie 'n heelgetal) of g = 5 33
3 r5 =
1
b) Die nde term   32
T1 = 4g − 2  
3− 1
c) hoeveel terme daar in die ry is. = 4(5) − 2 r5 = 3 2
5
= 18 r5 = 32
1
6; 6
18; 18
54; ....; 118 098 T2 = g + 1 r = 32 = 3
18 54 = (5) + 1  
= 6  
3 3 r vervang in vlg1;
a) r = 3  T3 = g −3
3 = a ⋅ r5
  = (5) − 3
5
Tn = a ⋅ r n−1 Tn = a ⋅ r n−1 = 2 3 = a ⋅ ( 3)
T4 = 6 ⋅ 34−1 T5 = 6 ⋅ 35−1   1
∴ 18; 6; 2 a =
( 3)
T4 = 162 T5 = 486 4
b) T2 1
b)   r = a =
9
Tn = a ⋅ r n−1 T1
6
= 6 ⋅ 3n−1   =
18 Tn = a ⋅ r n−1 Tn = a ⋅ r n−1 Tn = a ⋅ r n−1
= 2 × 3 ⋅ 3n−1 1
= 1−1 2−1 3−1
( 9 )( 3 ) ( 9 )( 3 ) ( 9 )( 3 )
1 1 1
= 2 ⋅ 3n 3 T1 = T1 = T1 =
1 1
c) Tn = 2 ⋅ 3n  Tn = a ⋅ r n−1 T1 =
9 T1 =
3 T1 =
3
9
= 2 ⋅ 3n  1 n−1
118 098 = 18 ⋅ ( )
59 049 = 3n  3
310 = 3n of n = log3 59 049  = 2 × 32 × 3−n+ 1 1 3 1
∴n = 10 ∴n = 10  ∴ ; ;
= 2 ⋅ 33−n 9 9 3
13
Rye en Reekse - Reekse SCIENCE CLINIC 2019 ©
‘n Reeks is die som van ‘n aantal terme in ‘n ry en word verteenwoordig deur Sn.
Algemene Term vir ‘n rekenkundige ry:  REKINKUNDIGE REEKS
Tn = a + (n− 1)d 
BEWYS:
Som van die rekenkundige reeks: 
n Sn = a + [a + d ] + [a + 2d ] + ... + [a + (n− 3)d ] + [a + (n− 2)d ] + [a + n− 1)d ]
Sn = [2a + (n− 1)d ] 
2 + Sn = [a + (n− 1)d ] + [a + (n− 2)d ] + [a + (n− 3)d ] + ... + [a + 2d ] + [a + d ] + a
Laaste term:  2Sn = [2a + (n− 1)d ] + [2a + (n− 1)d ] + [2a + (n− 1)d ] + [2a + (n− 1)d ] + [2a + (n− 1)d ] + [2a + (n− 1)d ] + [2a + (n− 1)d ]
l = a + (n− 1)d ∴ 2Sn = n[2a + (n− 1)d ]
n
n ∴ Sn = [2a + (n− 1)d ]
∴ Sn = [a + l ]  2
2
VOORBEELD 1  VOORBEELD 2 
Bepaal die som van die volgende  Die sesde term van ‘n meetkundige reeks is 23 en die som van die eerste 6 terme is 78. Bepaal die som
van die eerste een-en-twintig terme.
a) Die eerste 25 terme van 18 + 13 + 8 b) Die reeks 5 + 8 + 11 + ... + 35 n
+ ... 1. Tn = a + (n− 1)d 3. q2 − q1 : 5. Sn =
2
[2a + (n− 1)d ]
a = 5; d = 3; l = 35 23 = a + (6 − 1)d 23 = a + 5d 21
− 26 = 2a + 5d S21 = [2(3) + (21 − 1)(4)]
d = − 5  23 = a + 5d . . . . . . . . . . . . . . . . . eq1 2
Bepaal n :  3   = a = 903
n
Sn = [2a + (n− 1)d ] n
2
35 = 5 + (n− 1)(3) Sn =
n
[a + l] 2. Sn = 2
[2a + (n− 1)d ] 4. vervang a in vlg1 :
25 2
S25 = [2(18) + (25 − 1)(−5)] 30 = 3(n− 1) 6 23 = a + 5d
2 S11 =
11
[5 + 35] 78 = [2a + (6 − 1)d ]
2 2 23 − (3) = 5d
= −1050 10 = n− 1
= 220 26 = 2a + 5d . . . . . . . . . . . . . . . . . eq 2 d = 4
∴n = 11
MEETKUNDIGE REEKS
BEWYS:
Algemene Term vir ‘n meetkundige ry:  Sn = a + ar + ar2 + a r3 + ... + a r n−2 + a r n−1
Tn = a ⋅ r n−1  
r Sn = ar + ar2 + a r3 + ... + a r n−2 + a r n−1 + arn
Som van die meetkundige reeks:  Sn − r Sn = a − arn
a (1 − r n) a (r n − 1) Sn(1 − r) = a (1 − r n)
Sn = as r < 1 OF Sn = as r > 1 
(1 − r) (r − 1) a(1 − r n)
∴ Sn =
(1 − r)
Die reeks –2 +6 –18 +54 +.... is gegee. Bepaal: 3 1533
Die som van die meetkundige reeks 6 + ⋯ + is gelyk aan .
a) Die som van 9 terme b) Die waarde van die n-de term in die som gelyk is aan –797 162. 12 128
Bereken die konstante verhouding en die aantal terme in die reeks
T2 6 a(1 − r n) a(1 − r n) r
r = = = − 3  Sn = Tn = a r n−1 Sn = rn =
(1 − r) 256
T1 −2 3
(1 − r)
−2(1 − (−3) n) = 6r n−1 1
( 256 )
128 1n 2
a(1 − r n) −797 162 = 6 1− r =
Sn = (1 − (−3)) 1 2 256
(1 − r) = r n−1 1533
= 1n
−3 188 648 = −2( )
1 − (−3) n 256 128 1−r =
1
−2(1 − (−3)9 ) 1 2 512
S9 = 1 594 324 = 1 − (−3) n r n ⋅ r −1 =
256 15339(1 − r) = 768(1 − r )
(1 − (−3)) 256 2−n= 2−9
= −9 842 (−3) n = −1 594 323 r n⋅
1
=
1
1533 − 1533r = 768 − 3r ∴n = 9
r 256
(−3) n = (−3)13 r 1530r = 765
rn = 1
∴n = 13 256
r =
2
14
Graad 12 Wiskunde Kernkonsepte Rye en Reekse - Reekse SCIENCE CLINIC 2019 ©
SOM TOT ONEINDIGHEID (S∞) SIGMA-NOTASIE

Oorweeg die volgende waardes van Sn , as n →∞, in die volgende reeks Sigma-notasie word aangedui deur Σ, wat ‘som van beteken.
1. 2+ 4+ 6+ 8+ ⋯= ∞ (Rekenkundig en d = 2) end van

einde termterm VOORBEELD
7 Begin van term : 3 
2. 2+ 0−2−4−6+ ⋯= ∞ (Rekenkundig en d = − 2)
Σ Formule vanthe
Formula for dieseries
reeks(T
(T) ) nn
∑
2n Einde van term : 7 
Formule van reeks: Tn=2n
3. 2 + 4 + 8 + 16 + ⋯ = ∞ (Meetkundig en r = 2) start van
begin termterm n= 3
4. 2 − 4 + 8 − 16 + 32 + ⋯ = ∞ (Meetkundig en r = − 2) r
∑7n= 3 2n = 2(3) + 2(4) + 2(5) + 2(6) + 2(7)
∑
1 1 (Tn)
(Meetkundig en r = 2 )
5. 8+ 4+ 2+ 1+ + ⋯= ∞ n= p = 6 + 8 + 10 + 12 + 14
2 = 50
Nota vir 5: T1 = a  n
Sn = [a + l] a=6
2
n= r −p + 1
8(1 − ( 1 ) 20 ) 8(1 − ( 1 )30 ) 8(1 − ( 1 )40 ) 8(1 − ( 1 )80 ) =
5
[6 + 14] d=2
2 2 2 2
S20 = S30 = S40 = S80 = 3
1− 1 1− 1 1− 1 1− 1 Bepaal die eerste 3 terme om sodoende te = 50 n = r – p + 1 
2 2 2 2
= 15,9999 = 15,9999 = 16 = 16 bepaal of die reeks meetkundig of rekenkun- =7–3+1
dig is. Gebruik die formule vir Sn.
∴ S∞ = 16
VOORBEELD 1 VOORBEELD 2
Dus sal slegs ‘n meetkundige ry met −1 < r < 1, r ≠ 0, , ‘n som tot oneindigheid hê Skryf die volgende in sigma- Bepaal die volgende:
soos dit nader aan ‘n bepaalde waarde neig. Dit word ‘n konvergerende reeks genoem of notasie: ∞ 18
ons sê die reeks konvergeer 10 2−n
∑ ∑
a) b) 2 − 5n
2 + 10 + 50 + ⋯ + 781 250
1 1 n= 1 n= 4
As r = , p ∈ N, dan is lim = 0, daarom 1 − r ∞ = 1 − 0 = 1, en daarom;
p p→∞ p
a Kry eers, die eerste 3 terme om te bepaal of die reeks rekenkundig of
r = 5; a = 2
S∞ = meetkundig
1−r
∴ Tn = 2 ⋅ 5n−1 10 + 1 + 0,1 + ⋯ −18 − 23 − 28
Vir watter waarde(s) van k sal die reeks Gebruik die som tot oneindigheid om ∴ n = 0,1 ∴ d = −5
4(k − 2) + 8(k − 2)2 + 16(k − 2)3 + ⋯ konver- 0.4 as ‘n egte breuk te skryf. Tn = 2 ⋅ 5n−1
geer? a n = r −p + 1
781 250 = 2 ⋅ 5n−1 S∞ =
1−r
· 390 625 = 5n−1 10 = 18 − 4 + 1
0,4 = 0,4 + 0,04 + 0,004 + 0,0004 + ⋯ S∞ = = 15
T2 58 = 5n−1 1 − 0,1
r = S∞ = 11,11
T1 ∴n = 9
n
8(k − 2) 2
T2 Sn = [3a + (n− 1)d ]
r = r = 2
4(k − 2) T1
15
0,04
9 = [2(−18) + (15 − 1)(−5)]
r = 2(k − 2) 2
r = 2 ⋅ 5n−1
∑
0,4
∴
= −795
n= 1
r = 0,1
−1 < r < 1 , r ≠ 0
−1 < 2(k − 2) < 1 , 2(k − 2) ≠ 0 a
1 1 S∞ =
− < k −2 < , k −2 ≠ 0  1−r
2 2 0,4
1 1 =
1 < k < 2 , k ≠ 2 1 − 0,1
2 2 4
=
9
15
Funksies en Grafieke Graad 11 Hersiening  SCIENCE CLINIC 2019 ©
Graad 11 Funksies: Kwadratiese Funksies

  Stappe vir die skets van y = a x 2 + b x + c Bepaal die vergelyking in die vorm y = a (x − p)2 + q Bepaal die vergelyking in die vorm y = a x 2 + b x + c
2
y = a(x − p) + q Wanneer die x-afsnitte en ander punt gegee is
1. Bepaal die vorm (‘a’) Wanneer die draaipunt en ander punt gegee is
2. Bereken die x- en y-afsnitte 1. Vervang die draaipunt in y = a (x − p)2 + q 1. Vervang die x-afsnit in y = a (x − x1)(x − x 2 )
Vorm: Horisontale skuif: Vertikale skuif: −b 2. Vervang die ander punt in die vergelyking om  2. Vervang die ander punt in die vergelyking om
3. Bepaal die draaipunt ( )
• a>0 • x-waarde van • y-waarde van 2a ‘a’ te bepaal ‘a’ te bepaal
draaipunt draaipunt 4. Plot die punte en skets die grafiek  3. Bepaal die vergelyking van die grafiek 3. Skryf/vereenvoudig jou finale antwoord
• a<0
• Simmetrie-as VOORBEELD 2: VOORBEELD 1: VOORBEELD 2:
Skets f (x) = x 2 − 4x + 3 Bepaal die vergelyking van die grafiek: Bepaal die vergelyking van die grafiek:
Stappe vir die skets van y = a (x − p)2 + q
y
1. Bepaal die vorm van (‘a’) • Vorm: a > 0 ∴ y
2. Bereken die x- en y-afsnitte • x-afsnit (y = 0)

3. Bepaal die draaipunt Opsie 1: 0 = x 2 − 4x + 3
(0;3)
4. Plot die punte en skets die grafiek 0 = (x − 3)(x − 1)
(-1;0) x
VOORBEELD 1: x = 3 OF x = 1
(1;0) (3;0) x
Skets f (x) = (x + 1)2 − 9 −b ± b 2 − 4a c (1;0)
Opsie 2: x =
2a
(1;-9)
• Vorm: a > 0 ∴ y −(−4) ± (−4)2 − 4(1)(3)
• x-afsnit (y = 0) x =
2(1) • x-afsnitte
0 = (x + 1)2 − 9 4± 2 x = 1 OF x = 3
(-4;0) (2;0) x = • Draaipunt (p;q)
9 = (x + 1)2 2 Formule: y = a (x − x1)(x − x 2 )
x p = 1 en q = − 9
± 9= x+ 1 x = 3 OF x = 1
y = a (x − 1)2 − 9 y = a (x − 1)(x − 3)
+ 3 = x + 1 OF − 3 = x + 1 • y-afsnit (x = 0) 
y = 3 • Ander punt • Ander punt
2 = x OF − 4 = x (−1; 0) (0; 3)
(0;8)
(0;–8) • Draaipunt (p;q) 
• y-afsnit (x = 0) −b −(−4)
1) x-waarde van DP = =   0= a (−1 − 1)2 − 9 3 = a (−1)(−3)
(-1;-9) 2a 2(1)
y = (0 + 1)2 − 9 9 = 4a 1= a
x = 2 
y = −8 2) Vervang x in oorsp. vgl:  9
a = • Vergelyking
• Draaipunt (p;q) y = (2)2 − 4(2) + 3  4
Onthou:  y = 1(x − 1)(x − 3)
y = − 1 
(−1; − 9) (x − (−1))2 − 9  y • Vergelyking
DP (2; − 1) y = x 2 − 4x + 3
(x − p)2 + q  9
• Simmetrie-as • Simmetrie-as  y = (x − 1)2 − 9   
4 NOTA:
x = −1 x = 2 (0;3)  
NOTA: Indien jy die vergelyking in die vorm van
• Definisieversameling f (x) = x 2 • Definisieversameling  y = a (x − p)2 + q moet skryf, voltooi die
x ∈R (3;0)
→ skuif 1 eenheid links vierkant
x ∈R
→ skuif 9 eenhede afwaarts • Waardeversameling  (1;0)
• Waardeversameling y ≥− 1  (2;-1)
y = (x − 2)2 + 3 − 4
y ≥− 9 
y = (x − 2)2 − 1 
16
Eksponensiële Grafiek Hiperbool

a
  Bepaal die vergelying in die vorm van y = a b x−p + q   Bepaal die vergelyking in die vorm van y = + q
x−p a x −p
y = ab + q  y= + q 
  x −p Wanneer die asimptote en ander punt gegee is
Wanneer die asimptoot en ander punt gegee is
1. Vervang die asimptote in die vergelyking
Vorm: y
Vertikale skyf: 1. Vervang die asimptoot in die vergelyking Vorm: y
Horisontale skuif: Vertikale skuif:
2. Vervang die ander punt in die vergelyking en
• asimptoot • asimptoot • asimptoot
x
• b>1 2. Vervang die ander punt • a>0

x
y
y
los ‘a’ op
• 0<b<1 3. Skryf/vereenvoudig jou finale vergelyking • a<0
x x 3. Skryf/Vereenvoudig jou finale vergelyking  
VOORBEELD 2:
Bepaal die vergelyking van die gegewe grafiek: a VOORBEELD 2:
Stappe vir die skets van y = a b x−p + q Stappe vir die skets van y = + q
y = b x+ 1 + q : x −p Bepaal die vergelyking van die grafiek:
y
1. Bepaal die asimptoot (‘q’) 1. Bepaal die asimptote (y = ‘q’ en x = ‘p’)
y
2. Bepaal die vorm (‘a’) 2. Bepaal die vorm (‘a’)
3. Kry die x- en y- afsnitte 3. Kry die x- en y- afsnitte y=1
4. Plot punte (minstens 2 ander) en skets die grafiek 4. Plot punte (minstens 2 ander) en skets die grafiek (2;0) x
(-3;2)
VOORBEELD 1: VOORBEELD 1:
Skets f (x) = 2x+ 1 + 1 −1
x Skets f (x) = −1
y = -2 x −2
x = -1
• Asimptoot • Asimptote
• Asimptote
y = 1 y y = 1 en x = − 1
x = 2 a
• Vorm: a > 0 ∴ x
f (x) = + 1
• Asimptoot y = −1 x − (−1)
• x-afsnit (y = 0)
y
q = −2 a
• Vorm: a < 0 ∴ f (x) = + 1
0= 2 x+ 1 + 1
x
x+ 1
y = b x+ 1 − 2 • x-afsnit (y = 0)
−1 = 2 x+ 1 • Ander punt
• Ander punt −1
Nie moontlik om vir x op te los nie 0= −1 (2; 0)
x −2
(−3; 2) a
∴ geen x-afsnit −1 0= + 1
2 = b −3+ 1 − 2 1= 2+ 1
x −2
• y-afsnit (x = 0) a
4 = b −2 x −2 = −1 −1 =
y = 20+ 1 + 1 3
1 x = 1
y = 3 4= −3 = a
y b2 y
1 • y-afsnit (x = 0) • Vergelyking
• Definisieversameling
b2 = −1
4 y = −1 −3
x ∈R f (x) = + 1
(1;5) 1 1 −2 x+ 1
• Waardeversameling b = ± b ≠− 1
(0;3) 2 2 y = − (1;0)
 
(-1;2) 2
x
y > 1  y=1 1 y = -1 Simmetrie-asse:  
b = + (0;-½)
2 • Definisieversameling (3;-2) Gebruik die snypunt van die asimptote. (-1;1) 
x
• Vergelyking x ∈R; x ≠ 2 y = x+ c (−1; 1)  y = −x + c (−1; 1) 
1 1 = − 1 + c  1 = 1 + c 
y = ( ) x+ 1 − 2  • Waardeversameling x=2
2 2 = c  0 = c 
y ∈R; y ≠ − 1  y = x+ 2 y = −x
17
Interpretasie Van Grafieke

AFSTAND NOTASIE VOORBEELD 1:
A f (x) = a x 2 + bx + c en g (x) = k x is geskets. D is die draaipunt van f(x) met die simmetrie-as by x=2.
Stappe om VERTIKALE AFSTAND te bepaal • f (x) > 0  
AB = 6 eenhede.
1. Bepaal die vertikale afstand   B (bokant die lyn y = 0) y
Vertikale afstand = boonste grafiek – (onderste y y
grafiek)
2. Vervang die gegewe x-waarde om jou antwoord  (-2;9)
af te lei  x x D
F
Stappe om HORISONTALE AFSTAND te bepaal (m.a.w. waar y positief is) A B x
E
1. Kry die x−waardes wat  
van toepassing is. • f (x) < 0 
A B (onder die lyn y = 0)
2. A B = xB − xA (grootste − kleinste) 
y y
Stappe om MAKSIMUM AFSTAND te bepaal

1. Bepaal die vertikale afstand   x x
Vertikale afstand = boonste grafiek – onderste Vrae: Antwoorde:
grafiek a. (−2; 9)  1 2 4
(m.a.w. waar y negatief is)  a. Bepaal die waarde van k. d. y = − (2) + (2) + 1 
2. Voltooi die vierkant  A
9 = k −2  5 5
y = a (x − p)2 + q b. Bepaal die x-waardes van A en B. 1 9 9
B 9=   y = ∴ D = (2; )
3. Skryf die maksimum afstand neer • f (x) ⋅ g (x) ≤ 0  −1 4 k2 5 5
y = a (x − p)2 + (q) → q is die maksimum afstand  c. Wys dat a = en b = . 1
5 5 k = ±  
 
(een grafiek lê bo y = 0 en   3
d. Bepaal die koordinate van D. 1
LET OP: een grafiek lê onder y = 0) k = 9
3 e. eenhede (y-waarde van
• Afstand is altyd positief e. Bepaal die maksimum afstand van DE. 5
• Afstand, op ‘n grafiek, word gemeet in eenhede  • f (x) ≥g (x)  koordinate D is ook die DP)
bo onder  f. Bepaal die waarde ban p vir: 
−1 2 4 b. E = (2; 0) en A B = 6 eenhede 
(m.a.w. f(x) lê bo g(x)) x + x+ p< 0
SNYPUNTE VAN GRAFIEKE 5 5 A = (−1; 0) x = − 1 
• f (x) = g (x)  1 4
Stappe om SNYPUNTE te bepaal g. Bepaal vir watter waardes van x: B = (5; 0) x = 5 f. − x 2 + x + p < 0 
(snypunt)  5 5
1. Stel die twee vergelykings gelyk  9
WORTELS EN PARABOLE i. f (x) ≥0 p< −  
f (x) = g (x) 5
2. Los op vir x (kyk na oplossings wat toepaslik is vir f (x) c. y = a (x − x1)(x − x 2 ) 
• Gelyke en reële wortels ii. > 0
𝑥 : A of B) g (x) (−1; 0) en (5; 0)  NOTA:
y y
y = a (x + 1)(x − 5)  g.• Interpreteer vraag as:
3. Vervang die toepaslike x-waarde in enige van die iii. f (x) is stygend
Gebruik F (0; 1)  Hoeveel eenhede moet die
twee vergelykings en kry sodoende ‘y’.  x x h.
1 = a (+ 1)(−5)  grafiek beweeg vir die mak-
f(x)
1 i. simum waarde < 0 te wees
g(x) − = a
A
• Nie-reële/Geen ware wortels 5
y y 1
B y = − (x + 1)(x − 5)  g.
5
1 2 i. x ∈[−1; 5]
x x
y = − (x − 4x − 5) 
STYGEND/DALEND 5
1 4 ii. x ∈(−1; 5)
y = − x2 + x + 1 
• Reële, ongelyke wortels 5 5 iii. x ∈(−∞; 2)
y y 4
d
Dal
d
  b =
gen
Dal
gen
5
end
Sty
end
Sty
x x
18
Interpretasie van grafieke

VOORBEELD 2: Antwoorde:
f (x) = m x + c en g (x) = a(x − p)2 + q is onder geskets. T is die draaipunt van g(x).
a. y = a (x + 2)2 + 8 (0; 0)  g. −2x 2 − 8x = − 2x − 8 
−8 = 4a  0 = 2x 2 + 6x − 8 
−2 = a en p = − 2 en q = 8  0 = 2(x − 1)(x + 4) 
y ∴ g (x) = − 2(x + 2)2 + 8  x = 1 of x = − 4 (NA) 
D (−4; 0)  y = − 2(1) − 8 
8
(-2;8) T ∴ m = = − 2 en c = − 8 y = − 10 
−4
∴ FP = 10 eenhede
B  
b. OD = 4 eenhede
G
A P h. Maks lengte word gegee deur DP van parabool
J O x c. TR = 8 eenhede
D R (L (x)) gegee deur L (x) = g (x) − f (x). Vind die TP
deur die vierkant te voltooi.  
M -8 F ∴ Max BM = g (x) − f (x) 
d. TR: x = − 2
= − 2x 2 − 8x − (−2x − 8) 
H f = − 2x 2 − 6x + 8 
g e. g (x) = − 2(x + 2)2 + 8 = − 2(x 2 + 3x − 4) 
3 9
= − 2(x 2 + 4x + 4) + 8 = − 2[(x + )2 − 4 − ] 
2 4
= − 2x − 8x − 8 + 8 3 25
= − 2[(x + )2 − ] 
2 4
= 2x 2 − 8x 3 25
= − 2(x + )2 +  
Vrae: BM = g (x) − f (x) 2 2
25
Bepaal: BM = − 2x 2 − 8x − (−2x − 8)  ∴ Maks van BM = eenhede
2
a. Die waarde van a , p, q, m en c. = − 2x 2 − 6x + 8) 
BM = − 2(−1)2 − 6(−1) + 8 
b. Die lengte van OD.
BM = 12 eenhede i. k = -8
c. Die lengte van TR.
d. Die vergelyking van TR.
f. 28 = − 2x − 8 − (−2x 2 − 8x)  j. x ∈(−∞; 0); x ≠ − 4
e. BM as OA = 1 eenheid.
28 = − 2x − 8 + x 2 + 8x 
f. OJ as GH = 28 eenhede. 0 = 2x 2 + 6x − 36 
g. Die lengte van FP. 0 = 2(x 2 + 3x − 18) 
0 = 2(x + 6)(x − 3) 
h. Die maksimum lengte van BM. x = −6 of x = 3 (N.V.T) 
i. Die waarde van k waarvoor −2x 2 − 8x + k twee gelyke wortels het. ∴ OJ = 6 eenhede
f (x)
j. Vir watter waarde(s) van x sal < 0?
g (x)
19
Funksies en Inverses SCIENCE CLINIC 2019 ©
Relasie: versameling geordende getalle pare INVERSE VAN ‘N FUNKSIE SKETS VAN INVERSE FUNKSIES
Funksie: ‘n Relasie waar elke waarde van die definisieversameling (x-waardes), geassosieer word met slegs Metode 1: Tabel Metode
EEN waarde van die waardeversameling (y-waardes) Die simmetrie van ‘n grafiek is die spieël-
beeld van ‘n kurwe rondom ‘n gegewe lyn. 1. Gebruik die oorspronklike grafiek, skep ‘n tabel
Die inverse van ‘n grafiek is die refleksie 2. Skets die grafiek van die inverse, deur die waardes
Hoe om te bepaal of ‘n grafiek ‘n funksie is: van elke punt om te ruil.
Gebruik die Vertikale Lyn Toets. Die liniaal sny/raak die grafiek: van die grafiek rondom die simmetrie-as
* Een keer, dit IS ‘n funksie * Meer as een keer, NIE ‘n funksie  y = x. VOORBEELD
VOORBEELD Hoe om die inverse van ‘n funksie te bepaal:
Oorspronklike funksie:
Bepaal of elkeen van die volgende grafieke ‘n funksie is 1. Skryf in standaard form
x -1 0 1
1. 2. 3 2. Ruil die x en y waardes
y -2 0 -2
3. Maak y die onderwerp v.d. vergelyking
Inverse:
NOTA:
x -2 0 -2
Vir Meer-eenduidige Funksies (Parabole):
Die definisieversameling moet beperk y -1 0 -1
word vir die inverse om ‘n funksie te wees
VOORBEELD Metode 2: Gebruik oorspronklike Funksie

Is NIE ‘n funksie nie IS ‘n funksie Is NIE ‘n funksie nie 1. Bepaal die kritiese punte/eienskappe v.d. oor-
Kry die inverse vergelykings van elk van spronklike funksie (m.a.w. x- en y-afsnit,
EEN-EEN-DUIDIGE FUNKSIE MEER-EENDUIDIGE FUNKSIE NIE-FUNKSIE die volgende funksies. Skryf hul in die draaipunte, assimptote, definisie-en waardeversa-
‘n Funksie waar elke element v.d. ‘n Funksie waar twee of meer elemente Een element van die de- form van f −1(x) = . . . meling)
definisieversameling ‘n unieke v.d. definisieversameling verband hou finisieversameling hou 2. Skets die grafiek v.d. inverse deur die waardes vir
waarde in die waardeversameling met dieselfde waarde in die waardever- verband met twee of elke kritiese punt om te ruil. 
het. As jy die Horisontale Lyn Toets sameling. As jy die Horisontale Lyn   meer waardes van die 1. f (x) = 4x − 5
toepas, sal die lyn die grafiek EEN Toets toepas, sal die lyn die grafiek waardeversameling x = 4y − 5 VOORBEELD
keer sny. MEER as EEN KEER sny. Oorspronklike funksie 
x + 5 = 4y x-afsnit - 0 = 2x − 4 
–1 –2 –3 9 –3 9
1 5 x = 2 
0 0 0 2 0 2 y = x+
3 10 4 4 y-afsnit - y = 2(0) − 4
2 4 3 10
1 5 y = −4
3 6 4 −1
∴ f (x) = x +
y y y 4 4
Inverse:
(0;2)   x-afsnit - x = − 4 (−4; 0) 
y-afsnit - y = 2 (0; 2)
(0;1) (2;0) 2. f (x) = (x − 8)2 + 1
x x x Metode 3: Gebruik die inverse vergelyking
x = (y − 8)2 + 1 1. Bepaal die vergelyking van die inverse
x − 1 = (y − 8)2 2. Bereken die kritiese punte (m.a.w. x- en y-afsnit,
draaipunte, assimptote, definisie-en waardeversa-
± x −1 = y −8 meling)
y y y
8± x −1 = y 3. Skets die inverse v.d. grafiek
∴ f −1(x) = 8± x −1 VOORBEELD
(2;0) Oorspronklike funksie: y = − 2x 2
x x x x = − 2y 2
−x
= y2
2
(0; –2) −x
Inverse: y = ±
2
20
INVERSE VAN ‘N LINIÊRE FUNKSIE INVERSE VAN ‘N PARABOOL VOORBEELD

Gegee h (x) = − x 2 met definisieversameling
Reguit lyn: : f (x) = a x + q Parabool: f (x) = a x 2
x −q x ≤ 0, skets die grafiek h (x) en sy inverse op die
Inverse: f −1(x) = x selfde assestelsel. Dui die simmetrie-as aan.
a Inverse: f −1(x) = ±
a
1 2
is gegee f (x) = − 3x − 2, die inverse is f −1(x) = − x− is gegee f (x) = x 2, die inverse is f −1(x) = ± x
3 3 h (x) = − x 2
y Algemene eienskappe van die Algemene eienskappe van die inverse: Vir h −1(x), ruil x en y
f (x) y=x inverse: Definisieversameling: x ≥0 as a > 0  x = − y2
Definisieversameling:: x ∈R x ≤ 0 as a < 0 y2 = − x
(–2;0) Waardeversameling: y ∈R y Waardeversameling: y ∈R
f (x) y=x y = −x
x Vorm: stygend as a > 0 Vorm: as a > 0
∴ h −1(x) = ± −x
dalend a < 0 f –1(x) as a < 0
(0;–2) f –1(x)
1 Maar die definisieversameling vir h (x) is gegee
Gemiddelde helling: m = Stygende interval (dus ‘n positiewe
a as x ≤ 0
gemiddelde helling):
x dus, h −1(x) = −x
as a > 0; x ∈[0; ∞)
y
as a < 0; x ∈(−∞; 0]
NOTA: y=x
Dalende interval (dus ‘n negatiewe
Die inverse van y = k ( waar k ‘n konstante is) sal loodreg op die x -as wees
gemiddelde helling)
Die inverse van x = k (waar k ‘n konstante is) sal loodreg op die y -as wees
if a > 0; x ∈[0; ∞)
VOORBEELD if a < 0; x ∈(−∞; 0] x
 
g (x) = x − 3 is gegee, skets die grafiek van g (x) en sy inverse op dieselfde h –1(x)
assestelsel. Die inverse van ‘n parabool is nie ‘n funksie nie, omdat daar twee elemente v.d.
waardeversameling vir elke element in die definisieversameling is. MAAR as
y g(x) ons die definisieversameling van die oorspronklike funksie beperk, kry ons ‘n
h (x)
g (x) = x + 3 inverse wat ‘n funksie is en sal soos volg lyk:
y=x
vir g −1(x), ruil die x en y (0;3)
g –1(x) x
gegee g (x) = 3x 2 met definisieversameling x ≥0, die inverse is g −1(x) = + . Bepaal die volgende deur te verwys na die in-
x = y −3 3
(–3;0) verse:
(3;0) x Beide die beperkte parabool en die inverse verskyn op grafiek hieronder.
y = x+ 3 1. Definisieversameling: x ≤ 0
∴ g −1(x) = x + 3 y g (x)
(0;–3) y=x 2. Waardeversameling: y ≤ 0
3. x-afsnit: x = 0 or (0; 0)
g –1(x) 4. y-afsnit: y = 0 or (0; 0)

Bepaal die volgende deur te verwys na die inverse: 5. Stygende interval: x ∈(−∞; 0] 
x
1. Definiesieversameling: x ∈R
2. Waardeversameling: y ∈R
3. x-afsnit: x = 3 of (3; 0)
4. y-afsnit: y = − 3 of (0; − 3)
0 − (−3) Daarom moet die definisieversameling van ‘n parabool beperk word to, x ≥0
5. Gemiddelde helling: m = = 1 
3−0 of x ≤ 0 , om sodoende ‘n inverse te skep wat wel ‘n funksie is.
21
WERK MET LOGARITMES LOG WETTE EKSPONENSIËLE EN LOG FUNKSIES

1. ‘Som van’ na produk wet:
‘n Logaritme (of ‘log’) is ‘n wiskundige notasie wat gedefinieer is om ons toe te
loga x + loga y = loga x y Vir eksponensiële funksies:
laat om ‘n eksponent die onderwerp van ‘n formule te maak. ‘n Logaritmiese funk-
sie is die inverse van ‘n eksponensiële funksie , daarom as y = a x (a > 0, a ≠ 1) as a > 1 as 0 < a < 1
2. ‘Verskil van’ na kwosiënt wet:
y y
dan is die inverse x = a y. Wanneer dit in standaard funksie vorm geskryf word, is x
loga x − loga y = loga
x = ay se inverse y = loga x. y NOTA:
loga a = 1
3. Mags verheffing wet:
x = ay dan
y = loga x loga x m = m loga x
loga1 = 0
loga x = log10 a x x
Eksponent//(log) : y Log(Eksponent): y
4. Verander van basis wet:
Nommer : x Nommer : x logb x
Basis : a Basis : a loga x =
logb a
VOORBEELDE stygende funksie dalende funksie
1. Skryf die volgende in log vorm:
Vir log funksies:
1 x
(5 )
a. y = b. 31 = 3 c. x = 4 y  VOORBEELDE
as a > 1 as 0 < a < 1
Vereenvoudig die volgende:
x = log 1 y 1 = log33 y = log 4 x
5 y
81
1. log3 3. (logx16 − logx 4) ÷ logx 8
2. Skryf die volgende in eksponensiële vorm: 729
16
a. y = log 1 x b. log61 = 0 c. x = logy 5  = log381 − log3729 = logx ÷ logx 8
4 x x
2 y
(2 )
1 = 4log33 − 6log33 = logx 4 ÷ logx 8
x = 1 = 60 5 = yx
= 4(1) − 6(1) 2logx 2
=
= −2 3logx 2
2 stygende funksie dalende funksie
3. Los die volgende vergelykings op: =
3
(4)
m x
a. log 4 = 3 b. log3(5x − 3) = 3 c. log = −3
3 1
m x 2. log3 + log51 + log 48
= 43 5x − 3 = 33 = 10−3 9
3 4
27 + 3 4 log28
m = 64 × 3 = 192 x = = 6 x = = − 2log33 + log51 +
5 1000 log2 4
3log2 2
= − 2(1) + 0 +
2log2 2
4. Bepaal die waarde van die volgende:
3
3 ( 729 )
1 = −2+
a. log2 256 b. log 1 c. log 10 2
1
= −
( )
1 2
x = log2 256 x = log 1 x = log 10
3 729
1 x
(3)
1
256 = 2 x = 10 x = 10 
729
1
x = 8 x = 6 x =
2
22
INVERSE VAN ‘n EKSPONENSIËLE FUNKSIE GEMENGDE VOORBEELD 1 Vrae:
Eksponensiële: f (x) = a x; a > 0 en a ≠ 1

Vrae: 2. Die groei van ‘n virus is gegee deur g (t ) = 1,95t, waar t  
die tyd in minute verteenwoordig
Inverse: f −1(x) = loga x ; a > 0 en a ≠ 1 1. Gegee f (x) = log 1 x
2 a. Bepaal die hoeveelheid virus selle na 8,5 minute
gegee f (x) = 3x, die inverse is f −1(x) = log3 x a. As f (x) = − 3, bepaal x.
b. Na hoeveel minute sal daar 2164 virus selle in die liggaam
b. Teken die grafiek van f (x). wees? 
Algemene eienskappe van die inverse:
y f (x) c. Vir watter waarde van x is f (x) < − 3?
Definisieversameling: x > 0
y=x Waardeversameling: y ∈R d. Bepaal f −1(x) en teken dan die grafiek op dieselfde  
assestelsel as f.
Vorm: as a > 0
f –1(x)
as a < 0
Asimptoot: x = 0 Oplossings: Oplossings:
x
  a. log 1 x = − 3  a. g (8,5) − 1,958,5
2
As daar geen vertikale of horisontale 1 −3
(2 )
Aantal virus selle ≈ 292 
skuiwe is nie (m.a.w. geen x =  
p - of q -waardes) sal die log grafiek die x = 8 b. 1,95t = 2164
x -as sny by 1. log1,95t = log2164
VOORBEELD b. t log1,95 = log2164

x log2164
(3 )
1 t =
Gegee h (x) = skets die grafiek van h (x) en sy inverse op dieselfde log1,95
assestelsel. Dui die simmetrie-as aan f –1(x) y t ≈ 11,5 minute
x
(3 )
1
h (x) = y=x
Alternatiewe oplossing (b):
vir h −1(x), ruil x en y
1,95t = 2164
1 y
(3 )
x = (0;1) t = log1,952164
x t ≈ 11,5 minute
y = log 1 x (1;0)
3
∴ h −1(x) = log 1 x
3
f (x)
h (x) y
y=x
(–1;3)
c. x ∈(8; ∞) OF x > 8; x ∈R
x
1 x
(2 )
h –1(x) d. f −1(x) =  
(3;–1)
= 2−x
23
GEMENGDE VOORBEELD 2 GEMENGDE VOORBEELD 3 GEMENGDE VOORBEELD 4 GEMENGDE VOORBEELD 5

Vrae: Vrae: Vrae: Vrae:
Is gegee g −1(x) = − x Is gegee f (x) = 3x a. As h (x) = 2x 2, bepaal die vergelyking van die Die skets verteenwoordig die grafiek van
inverse van h (x) g (x) = a x en h (x), refleksie van g (x) in die y-as.
a. Bepaal die definisieversameling en waardever- a. Maak ‘n sketsgrafiek van f en gee die  
sameling van g −1(x) = − x definisieversameling en waardeversameling. b. Is die inverse ‘n funksie? As dit nie ‘n funksie is h (x) y g (x)
nie, hoe kan ons die oorspronklike funksie
b. Bepaal g (x). b. Bepaal f −1(x) = ....
beperk so dat dit ‘n funksie is? A
c. Teken die skets van die grafiek van g en g −1 c. Skets die grafiek van f −1 op dieselfde  
c. Skets die grafiek h (x) en sy inverse soos be-
op dieselfde assestelsel assestelsel en gee definisieversameling en
paal in (b).
waardeversameling
d. Gee die vergelyking van die lyn wat simmetries x
is aan f −1 rondom die x-as
Oplossings: 1
Oplossings: a. Bereken die waarde van a as A(2; 2 ) is ‘n punt
a. Definisieversameling: x ∈[0; ∞)  4
a. x = y 2  op g (x).
Waardeversameling: y ∈(−∞; 0]
Oplossings: y = ± x
b. Bepaal die vergelyking van h (x).
a. y f (x) b. Die inverse is nie ‘n funksie nie, omdat een x-
b. x = − y waarde, twee verskillende y-waardes het. Dus, c. Bepaal die vergelyking van g −1(x) in die vorm
moet ons die definisieversameling van h (x) y = ...
(x)2 = (− y)2 beperk. Daar is twee metodes i) x ≤ 0 of   d. Gee die definisieversameling en  
x2 = y (0;1) f –1(x) ii) x ≥0 waardeversameling van g (x), h (x) en g −1(x)
∴ g (x) = x 2; x ∈(−∞; 0]
(1;0) x c. i) h (x) y Oplossings:
1
c. g –1(x) y a. 2 = a 2
4
9
= a2
4
x 3
Definisieversameling: x ∈R  ∴a =
Waardeversameling: y ∈(0; ∞) 2
x h –1(x)
3 −x
(2 )
b. y = log3 x b. h (x) =
g (x)
ii)
2 x
(3 )
y h (x) h (x) =
c. Definisieversameling: x ∈(0; ∞) 
Waardeversameling: y ∈R
c. g −1(x) = log 3 x
–1(x) 2
d. y = − log3 x h
x
d. g : x ∈R en y ∈(0; ∞)
h : x ∈R en y ∈(0; ∞)
g −1 : x ∈(0; ∞) en y ∈R
24
Finansies - Saamgestelde en Enkelvoudige Rente SCIENCE CLINIC 2019 ©
ONTHOU: ENKELVOUDIGE RENTE A = Opgehoopte waarde SAAMGESTELDE RENTE VOORBEELD

P = Oorspronklike waarde A = P(1 + i )n Bereken die toekomstige waarde van ‘n belegging na
A = P(1 + in)
1.Inflasie:  n = aantal tydperke 3 jaar, teen ‘n rente koers van 15% per jaar saamges-
Die koers waarteen pryse oor ‘n OF OF tel:
r = rente koers in % vorm
gegewe tydperk styg r r n
A = P (1 +
100 )
A = P(1 +
100 )
r   a) Jaarliks 
n i = rente koers
2.Verbruikersprysindeks (CPI):  100 A = P (1 + i ) n
Die gemiddelde prys vir ‘n basiese = 15 000(1 + (0,15))3
mandjie en dienste VOORBEELD  = R 22 813,13
3.Wisselkoers:  Bepaal die verskil in die opgehoopte waardes; wanneer spaargeld ter waarde van R15000 vir 4 jaar belê
b) Halfjaarliks 
Die waarde van een soort geldeen- word by twee verskillende banke, beide bied ‘n rentekoers van 6.5%, maar een bank bied enkelvoudige
A = P (1 + i ) n
heid, vergelyk met ‘n ander een- rente en die ander saamgestelde rente. 6
15 000(1 + (
2 ))
0,15
heid; om sodoende geld te wissel ENKELVOUDIGE RENTE =
A = P (1 + i n) = R 23 149,52
4.Bevolkinngsgroei: 
Die verandering van ‘n bevolkings A = 15 000(1 + (0,065)(4)) c) Kwartaalliks 
BEDRAG
grootte oor ‘n gegewe tyd A = R18 900
en
te A = P (1 + i ) n
ld eR 12
15 000(1 + (
4 ))
5.Huurkoop:  ste =
0,15
SAAMGESTELDE RENTE ge
Kort termyn lening, deposito word S aam Rente
A = P (1 + i ) n oudige = R 23 331,81
vereis. Gebruik enkelvoudige Enkelv
rente vir berekening. A = 15 000(1 + (0,065))4 d) Maandeliks 
A = R19 296,99 TYD A = P (1 + i ) n
6.Verminderde rente lening:  36
15 000(1 + (
12 ))
0,15
Rente word betaal op ‘n ver- =
minderde balans, die hoeveelheid HUURKOOP BEVOLKINGSGROEI  
= R 23 495,16
rente verminder soos die balans Jy koop ‘n wasmasjien ter waarde van R4000
verminder. deur ‘n huurkoop kontrak vir 2 jaar te teken. Ptoekms = Ph ede(1 + i ) n  
Jy betaal ‘n deposito van R800. Bereken die
7.Nominale rentekoers:  LET OP: Soos die aantal saamgestelde tydperke
a) die totale waarde wat jy sal betaal indien Ptoekoms = toekomstige bevolkings grootte
Die saamgestelde tydperk en die meer word, so doen die opgehoopte waarde ook.
die rente koers 12% is. Phede = Huidige bevolkings grootte
gekwoteerde tydperk is verskil- b) jou maandelikse paaiemente. i = gemiddelde bevolkings (%) VOORBEELD 
lend. vb. 15% per jaar maandeliks  
saamgestel. n= aantal jare As R13 865 ontvang word na beleggings periode van
6 jaar teen ‘n koers van 16% jaarliks saamgestel,
8.Effektiewe rentekoers:  a) Deposito : R800
Die bevolking leeus in 2015 is 2567. Indien die bepaal die oorspronklike bedrag.
Die saamgestelde tydperk en die P = 4 000 − 800
groeikoers 1.34% is, bereken die aantal leeus in A = P (1 + i )n
gekwoteerde tydperk is dieselfde. = 3 200
vb. 0.75% per maand, maandeliks 2020. 13 865 = P (1 + 0,16)6
A = P (1 + i n)
saamgestel. 13 865 = 2,44P
= 3 200(1 + (0,12)(2))
  13 865
= R 3 968 = P
  SAAMGESTELDE TYDPERKE 2020 − 2015 = 5 2,44
Jaarliks: 1 per jaar P = 5 690,78

b) A = R 3 968 ∴R 5 690,78 is die bedrag wat oorspronklik belê was.
Halfjaarliks: 2 per jaar Ptoekoms = Ph ede(1 + i)n
2 jaar = 24 gelyke betalings OF gebruik die volgende formules:
Kwartaalliks: 4 per jaar = 2567(1 + 0,0134)5
3 968 = 2743 A = P (1 + i )n To find A
= R165,33
Maandeliks: 12 per jaar 24 (die hoeveelheid leeus sal ′n heelgetal wees)
P = A(1 + i )−n om P te bepaal
Daagliks: 365 per jaar* 
*(uitsluitend skrikkeljaar) 25
Finansies SCIENCE CLINIC 2019 ©
NOMINALE teenoor EFFEKTIEWE   VERANDERDE RENTE KOERSE WAARDEVERMINDERING (VERVAL)

RENTEKOERSE Indien die rentekoers verander na ‘n vasgestelde tydperk: Waardevermindering is die verlies of afname van ‘n waarde teen ‘n vasgestelde koers oor ‘n tydperk.
(SAAMGESTELDE RENTE) 1. Bepaal die opgehoopte waarde vir die eerste tydperk.
Waardevermindering: Afname van ‘n waarde oor tyd A = Boek/sloop waarde
2. Gebruik die opgehoopte waarde as die aanvanklike waarde
Boekwaarde: Waarde van bates op ‘n gegewe tyd, na P = Huidige waarde
Jaarlikse effektiewe rentekoers is gelykstaande aan die vir die tweede tydperk.
waardevermindering in berekening gebring is i = waardeverminderings 
nominale rentekoers wat jaarliks saamgestel word, omdat 3. Bepaal die opgehoopte waarde vir die tweede tydperk.
Sloopwaarde: die waarde van ‘n bate aan die einde koers
dit dieselfde opgehoopte waarde lewer.
VOORBEELD van sy nuttige lewensduur. n = tydperk
i
= (1 + Nom )
n
1 + ieff R100 000 word belê vir 6 jaar teen ‘n koers van 16% per LINEÊRE   SAAMGESTELDE  
n jaar, kwartaalliks saamgestel. Daarna word die opge- WAARDEVERMINDERING WAARDEVERMINDERING
ieff = effektiewe koers (jaarliks) hoopte waarde herbelê vir 5 jaar teen ‘n koers van 14%
iNom = nominale koers halfjaarliks saamgestel. Bereken die waarde van die beleg- Ook bekend as enkelvoudige waardever- Ook bekend as verminderende saldo  
n = aantal saamgestelde tydperke per jaar ging teen die einde van die tydperk. mindering of reguitlyn waardevermindering waardevermindering 
A = P(1 − in) A = P(1 − i)n
VOORBEELD  A = P (1 + i ) n Reguitlyn
24 periodes:   Verminderende Saldo
Verander ‘n nominale koers van 18 % per, maandeliks 0,16 24
100 000(1 +
4 )
A = Waardevermindering Waardevermindering
4 periodes (kwartaalliks)
Waarde van Bate (R)

saamgestel na ‘n jaarlikse effektiewe koers.
Waarde van Bate (R)

A = R 256 330,42 per jaar oor 6 jaar
0,18 12
1 + ieff = (1 + 12 ) A = P (1 + i ) n
0,14 10 10 periodes :  
256 330,42(1 +
2 )
0,18 12
(1 + 12 )
ieff = −1 A = 2 periodes (halfjaarliks)
ieff = 0,196 A = R 504 239,91 per jaar oor 6 jaar
∴ ieff = 19,6 % Aantal Periodes Aantal Periodes
VOORBEELD
VOORBEELD
VOORBEELD 
R30 000 was aan jou nagelaat in ‘n spaarrekening. Die My nuwe motor, ter waarde van R200 000 depresieer teen ‘n koers van 9% per jaar. Wat sal
Jy belê ‘n bedrag van R25000 met ‘n rentekoers van die waarde van my motor wees na ‘n tydperk van 6 jaar? Vergelyk deur middel van lineêre -
rentekoers vir die eerste 4 jaar is 12% per jaar, halfjaar-
14% per jaar, maandeliks saamgestel vir ‘n tydperk en verminderende saldo waardevermindering.
liks saamgestel. Daarna verander die koers na 18% per VERMINDERENDE SALDO  
van 12 maande. Gebruik die jaarlikse effektiewe rente-
jaar, maandeliks saamgestel. Jy besluit om die geld vir ‘n LINEÊRE WAARDEVERMINDERING  WAARDEVERMINDERING 
koers om te wys dat dieselfde waarde gekry word wan- A = P (1 − i n)
verdere 3 jaar te belê. Bepaal die toekomstige waarde A = P (1 − i ) n
neer die nominale koers gebruik word. = 200 000(1 − (0,09)(6))
nadat die spaarperiode verby is. = 200 000(1 − 0,09)6
0,14 12
(1 + 12 )
= R 92 000 = R113 573,85
1 + ieff = A = P (1 + i )n
0,12 8 8 periodes :  
30 000(1 +
2 )
0,14 12 VOORBEELD
(1 + 12 )
ieff = −1 Die eksponensiële A = 2 periodes (halfjaarliks) Die waarde van ‘n stuk toerusting depresieer van R15 000 tot R 5000 in vier jaar. 
waarde (12) word A = R47 815,44 per jaar oor 4 jaar
ieff = 0,1493 Wat is die waardeverminderings koers wat bereken word deur middel van:
bepaal deur op te  
∴ ieff = 14,93 % a) Reguitlyn metode b) Vermindere saldo waardevermindering

merk dat daar 12 A = P (1 + i )n
36 periodes:   A = P (1 − i n) A = P (1 − i ) n
A = P (1 + i ) n saamgestelde   0,18 36
47 815,44(1 +
12 )
A = 12 periodes (halfjaarliks) 5 000 = 15 000((1 − (x)4) 5 000 = 15 000(1 − i )4
12
25 000(1 + ( 12 ))
0,14 periodes is; een
= A = R 81 723,25 per jaar oor 3 jaar 5 000 = 15 000 − 60 000x 1
= (1 − i )4
keer ‘n maand vir 3
−10 000 = −60 000x
= R 28 733,55 12 maande. x = 0,1667 4 1
Alternatiewelik: A = P (1 + i ) n × (1 + i ) n −1 = −x
3
A = P (1 + i )n 0,12 8 0,18 36
30 000(1 +
2 )
× (1 +
12 )
= −0,2401... = −i
Depresiasiekoers = 16,67%
= 25 000(1 + 0,1493)1 i = 0,2401... × 100
= R 28 733,55 = R 81 723,26
r = 24 %
26
BEREKEN DIE TYDPERK VAN ADDISIONELE BETALINGS OF ONTREKKINGS

‘N LENING OF BELEGGING Tydlyne help om van verskillende koerse en betalings rekord te hou en te visualiseer.
Wanneer saamgestelde rente gebruik Stel elke gedeelte op met al die inligting oor die aantal terme , saamgestelde tydperke en rentekoerse.
word vir ‘n lening of belegging en daar VOORBEELD VOORBEELD
word verwag dat jy die tydperk moet Jy deponeer R5000 in ‘n spaarrekening. 4 jaar later, deponeer jy nog R4 500. Die Jy neem ‘n lening uit om ‘n nuwe iPad te koop. Jy betaal ‘n addisionele R5000 af, 4
bepaal, sal jy Logs moet gebruik: rentekoers vir die eerste 3 jaar was 11% kwartaalliks saamgestel, dan verander jaar nadat jy die lening uitgeneem het. Twee jaar later betaal jy die finale bedrag
dit na 12,5% maandeliks saamgestel. Bereken die opgehoopte spaargeld teen die
y = b x (Eksponensiële vorm) einde van 6 jaar.
van R6000. Gedurende die eerste 4 jaar van die lenings tydperk is die rentekoers
14% per jaar, halfjaarliks saamgestel. Vir die laaste twee jaar het die rentekoers
verander na 11% per jaar, kwartaalliks saamgestel. Hoeveel het jy aanvanklik
geleen?
x = log b y (Logaritmiese vorm) n = 3 jaar
year × 4 n = 1 jaar
year × 12
n = 4 jaar
year × 4
= 12 = 12 = 24
=8 =8
VOORBEELD
Jou motor, waarde van R250000, 0,11 0,125 0,125
Y
J0 != Y
J3 != Y
J4 != Y
J6 0,14 0,11
moet ingeruil word wanneer die 4 12 12 != !=
Y
J0 2 Y
J4 4 Y
J6
waarde verminder het tot
R90 000. Hoe lank sal jy die mo-
tor ry indien die verminderende
saldo waardeverminderings koers
7. 5% per jaar is? +4500
+5000 +6000
Deur terug te werk, bepaal ons die waarde van die lening teen Jaar4:
A = P (1 − i ) n Y3 = P (1 + i ) n
0,11 12
5000(1 +
4 )
90 000 = 250 000(1 − 0,075) n = P = A(1 + i )−n
0,36 = 0,925n 0,11 −8 A = P (1 + i )n om A te bepaal
6000(1 +
4 )
= R 6923,92 P =
n = log0,925 0,36
P = R4 829,44 P = A(1 + i )−n om P te bepaal
n = 13,1
Y4 = P (1 + i ) n + 4500
Jy kan die motor vir 13 jaar ry Dit beteken dat die waarde van lening, teen die einde van jaar 4, voor die betaling
0,125 12
6923,92(1 +
12 )
voor dit depresieer tot R90000. = + 4500
van R5000 gemaak is was R9 829,44.
= R12 340,76
Deur terug te werk, bepaal ons die aanvanklike waarde van die lening J0.
Y6 = P (1 + i ) n P = A(1 + i )−n
0,125 24 Wanneer onttrekkings
12 340,76(1 +
12 )
0,14 −8
9829,44(1 +
2 )
= P =
gemaak word vanuit ‘n
= R15 825,37 P = R 5 720,82
spaarrekening trek ons
eerder af
OF voeg stappe saam in een berekening
6000[(1 + 5000][(1 +
2 ) ]
0,11 −8 0,14 −8
4 )
P = +
OF = R 5 720,82
5000[(1 +
4 ) ][(
+ 4500][(1 +
12 ) ]
0,11 12 0,125 12 0,125 24
12 )
Y6 = 1+
= R15 825,37
27
TOEKOMSTIGE WAARDE ANNUÏTEITE HUIDIGE WAARDE ANNUÏTEITE

Gelyke beleggings betalings gemaak op ‘n gereelde basis, onderhewig aan ‘n spesifieke rentekoers oor ‘n Verminderende waarde lening, ‘n geld som is geleen en word met rente terugbetaal deur middel van
gegewe tydperk. Vb. Annuïteit, pensioenfonds, ‘n spaarrekening. gereelde betalings in gelyke periodes.
F= totale opgehoopte waarde teen die einde van ‘n tydperk P = Huidige waarde
  x= maandelikse paaiemente
x[1 − (1 + i )−n] x = maandelikse paaiemente
x[(1 + i )n − 1] P=
i = rentekoers per jaar i i = rentekoers per jaar
F=
i n= aantal paaiemente/betalings n = aantal paaiemente/betalings
VOORBEELD VOORBEELD
R2000 word gedeponeer in ‘n bankrekening. Een maand later word ‘n verdere R2000 gedeponeer Jy leen geld vir ‘n jaar teen ‘n rente koers van 18% per jaar, kwartaalliks saamgestel. Die maande-
en nog R2000 die maand daarna. Die rentekoers is 7% per jaar, maandeliks saamgestel. Hoeveel likse paaiemente sal R 1367.20 wees. Die terugbetalings sal eers na een maand van die aanvangs
geld sal teen die einde van 2 maande gespaar wees? van die lening begin.
Saamgesteld Rente formule: A = P (1 + i ) n Saamgesteld Rente Formule: P = A(1 + i )−n

Aan die einde van elke maand word, a) rente bepaal op die opgehoopte waarde en b) ‘n verdere Die paaiemente aan die einde van die elke maand kan gebruik word om die huidige waarde van die
bedrag word gedeponeer: paaiement by M0 te kry:
0,18 −1
M1 : P = 1367,20(1 +
4 )
M0 : 2000  Die geld wat aan die begin van
0,07 1 die tydperk geleen is, is die
M1 : 2000(1 +
12 )
+ 2000  Die bedrag wat aan die 0,18 −2 huidige waarde van die annuïteit
M2 : P = 1367,20(1 +
4 )
einde gespaar is, is die
0,07 2 0,07 1 opgehoopte waarde
M2 : 2000(1 +
12 )
+ 2000(1 +
12 )
+ 2000 = R 6 035,07 
van die belegging Huidige waarde van al die paaiemente (lening) by M0:
0,18 −1 0,18 −2 0,18 −12
P = 1367,20(1 + ) + 1367,20(1 + ) + ⋯1367,20(1 +
4 )
  = R12 466,92
4 4
Die waarde kan ook as ‘n reeks uitgedruk word: 
0,07 2 0,07 1 0,07 0 Die waarde kan ook as ‘n reeks uitgedruk word:
M2 : 2000(1 + ) + 2000(1 + ) + 2000(1 +
12 )
  0,18 −1 0,18 −2 0,18 −12
M12: 1367,20(1 +
4 )
+ 1367,20(1 +
4 )
+ ⋯1367,20(1 +
4 )
12 12
0,07
Hierdie is meetkunde ry waar a = 2000 , r = (1 +
12 )
, n = 3 (3 paaiemente) 0,18 −1 0,18 −1
Hierdie is meetkunde ry waar a = 1367,20(1 +
4 )
, r = (1 +
4 )
, n = 12 (12 paaiemente)
a (r n − 1)
Sn = a (r n − 1)
r −1 Sn =
0,07 3 r −1
2000[(1 + ) − 1]
12 0,18 −1 0,18 −12
F3 = 1367,20(1 + ) [(1 + ) − 1]
0,07 4 4
(1 + )−1 P =
12 0,18 −1
(1 + ) −1
4
F3 = 6035,07  P = 12 466,92
 
Toekomstige waarde annuïteit formule: Huidige waarde annuïteit formule:
x [(1 + i ) n − 1] x [1 − (1 + i )−n]
F = Die formule werk slegs wan- P = Formule werk slegs wanneer daar ‘n gaping
i neer die betaling eers na een i tussen die aanvang van die lening en die eerste
0,07 3 periode van die huidige gemaak 0,18 −12 paaiement is. vb. Die eerste paaiement begin
2000[(1 + ) − 1] 1367,20[1 − (1 + ) ]
12 word en eindig na n periodes slegs 1 maand nadat die lening ontvang is
= = 4
0,07 0,18
12 4
= R 6 035,07 = R12 466,92 
28
BEREKEN DIE MAANDELIKSE PAAIEMENT ANALIESE VAN BELEGGINGS EN LENING OPSIES

Maandelikse paaiemente word bereken deur die huidige waarde annuïteit formule te gebruik en Wanneer ons beleggings en lening opsies analiseer, moet ons beide die waarde verskuldig en die totale
dan vir x op te los. Daarna bepaal ons die bedrag wat terugbetaal moet word. hoeveelheid bedrae wat reeds gemaak is, in ag neem.
NB: Indien betalings, een maand na die ontvangs van die lening, begin Beleggings met ‘n groter toekomstige waarde word verkies.
a) Bereken die groei van die lening gedurende die 1ste maand om sodoende die nuwe huidige- Lenings met ‘n kleniner huidige waarde word verkies.
waarde te bepaal b) Trek een maand af van die totale waarde wat betaalbaar is.
BEREKEN UITSTAANDE WAARDE VOORBEELD
Die uitstaande waarde word bepaal deur die huidige waarde annuïteit formule. Die huidige Jy moet ‘n huislening ter waarde van R 800 000 uit neem. Daar is twee moontlike opsies om te oorweeg.
waarde, na die paaiement, is die uitstaande bedrag. Staan ook bekend as die vereffenings bedrag. A- ‘n Lening van 20 jaar teen ‘n rentekoers van 17% per jaar, maandeliks saamgestel.
B- ‘n Lening van 30 jaar teen ‘n rentekoers van 17% per jaar, maandeliks saamgestel.
VOORBEELD
John neem ‘n lenig uit ter waarde van R25 000, om sodoende ‘n motor te koop. Die bank hef Maandelikse Paaimente:
‘n rentekoers van 11% per jaar maandeliks saamgestel. Die terugbetalings paaiemente begin
eers ‘n maand nadat hy die geld van die bank ontvang het. x [1 − (1 + i )−n]
A. P =
Bereken: i
x[1 − (1 + ]
0,17 −240
a) Sy maandelikse paaiemente, indien hy die lening oor 5 jaar afbetaal. 12 )
8 000 000 =
b) Die uitstaande balans van die lening, na twee jaar, onmiddellik na die 24ste paaiement. 0,17
12
0,17 0,17 −240
8 000 000 × = x[1 − (1 + ) ]
12 12
a) Die terugbetaling is vir een maand uitgestel, wat veroorsaak dat die kapitaalwaarde groei.  11 333,33 = 0,9658x
0,11 1
P = 25 000(1 +
12 )
  x = R11 734,40
Aantal paaiemente: (5 × 12) − 1 = 59 x [1 − (1 + i )−n]

B. P =
i
x [1 − (1 + i )−n] x[1 − (1 + ]
0,17 −360
P = 12 )
i 8 000 000 =
0,17
x[1 − (1 + ]
0,11 −59
12 )
12
0,11 1
25 000(1 +
12 )
0,17 0,17 −360
=
0,11 8 000 000 × = x[1 − (1 + ) ]
12 12
12
11 333,33 = 0,99368x
0,11
25 299,17 × = 0,4163x x = R11 405,40
12
x = R 555,53
Totale terugbetalings:
A : R11 734,40 × 240 = R 2 816 256
x [1 − (1 + i )−n] B : R11 405,40x 360 = R4 105 944
b) P24 =
i
555,53[1 − (1 + ]
0,11 −24
12 )
Opsie B het ‘n kleiner maandelikse paaiement, maar ‘n totale bedrag wat amper dubbel die waarde van
= Opsie A is. Daarom is A ‘n beter opsie.
0,11
12
= R11 919,45
29
Differensiaalberekeninge SCIENCE CLINIC 2019 ©
GEMIDDELDE GRADIËNT: BEPAAL DIE AFGELEIDE VAN ‘N FUNK- VERSKILLENDE NOTA- DIFFERENSIASIEREËLS
Gradiënt tussen twee punte op ‘n kurwe SIE DEUR DIE DEFINISIE TE GEBRUIK SIES WAT GEBRUIK NB: Gebruik die reëls tensy daar spesifiek gevra word om
(VANUIT GRONDBEGINSELS) WORD VIR AFGELEIDES “GRONDBEGINSELS” te gebruik.
 
y2 − y1 Die afgeleide van ‘n kurwe is die gradiënt van die Die afgeleide van y = f (x) kan as
gem m = kurwe. f ′(x) is die afgeleide van f (x).
x2 − x1 volg geskryf word: 
1. Die afgeleide van ‘n konstante is NUL
 
f (x + h ) − f (x) dy
a. (−4) = 0
VOORBEELD f ′(x) = lim • f ′(x) dx
h →0 h
Bepaal die gemiddelde gradiënt van b. as f (x) = 3 dan is f ′(x) = 0
f (x) = x 2 + 2 tussen x = 2 en x = 4. VOORBEELD d f (x)
• dx
Bepaal die afgeleide van f (x) vanuit grondbeginsels 2. Die afgeleide van x n is nx n−1 (wanneer n ‘n konstante is)
y2 − y1
Gem m =
x 2 − x1 1. f (x) = x2 + 4 dy
d a. As y = x 2 dan is = 2x 2−1 = 2x
• d x [ f (x)]
f (4) − f (2) ∴ f (x + h ) = (x + h )2 + 4 dx
= −3
4−2 = x 2 + 2x h + h 2 + 4 b. Dx[x −3] = − 3x −3−1 = − 3x −4 =
x4
[(4)2 + 2] − [(2)2 + 2] f (x + h ) − f (x)
= f ′(x) = lim • y′
4−2 h →0 h
= 8 [x 2 + 2x h + h 2 + 4] − [x 2 + 4] 3. Die afgeleide van ‘n konstante k gemaal deur f (x) is k . f ′(x)
= lim dy d
h ( − 2x ) = − 2(3x ) = − 6x
h →0 a. 3 3−1 2 Nota: Verander eers al
• dx dx
GRADIËNT BY ‘N ENKELE PUNT 2x h + h 2 die eenterm noemers na
[ x6 ]
Die gradiënt van f (x) by die punt waar x = a = lim 3 −18 ‘n negatiewe eksponent
h →0 h b. Dx = Dx[3x −6 ] = − 18x −7 =
gegee word deur: x7 toe
= lim
h (2x + h ) • Dx[ f (x)]
 
f (a + h ) − f (a) h →0 h 1 x −2 1 1
c. y = = dan is y ′ = ( − 2x −2−1) = − x −3 = −
lim = 2x + 0 2x 2 2 2 x3
h →0 h dy
= 2x • dt beskryf die afgeleide van
VOORBEELD die funksie van y met   4. Die afgeleide van ‘n som is gelyk aan die som van die afgeleides
Bepaal die gradiënt van f (x) = 2x 2 − 1 by betrekking tot die veranderlike t
dx(2 ) dx(2 )
1 d 1 3 1 d 1 3
die punt waar x = 1. 2. f (x) = x + −π = x + x −1 − π
x x
1 • Dk[ f (k)] beskryf die afgeleide =
3 2
x +
1
f (a + h ) − f (a) ∴ f (x + h ) =
lim x+ h van f (k)met betrekking tot die 2 x2
h →0 h veranderlike k
f (x + h ) − f (x) a. as s = (t + 1)(t − 4) = t 2 − 3t − 4
f (1 + h ) − f (1) f ′(x) = lim
= lim h →0 h d
h →0 h 1 1 dan = 2t − 3
− dx
[2(1 + h )2 − 1] − [2(1)2 − 1] = lim
x+ h x
= lim h →0 h x 2 − 5x − 6 (x − 6)(x + 1)
h →0 h b. as f (x) = = = x+ 1
h →0 [ (x + h )x ]
x − (x + h ) x −6 (x − 6)
4h + 2h 2 Nota: MOET NIE = lim ÷h
= lim dan f ′(x) = 1
h →0 h 0 vervang totdat
h (4 + 2h ) h nie meer in die −h 1 x3 − 3 x3 3
= lim = lim × c. as y = = − = x − 3x −2
h →0 h noemer is nie.  h →0 x (x + h ) h x 2 x2 x2
(0
= 4 + 2(0) A −1 dy 6
is   = dan = 1 + 6x −3 = 1 +
x (x + 0) dx x3
= 4
)
ongedefinieerd −1
=
x2
30
RAAKLYN AAN ‘N KURWE BY ‘N PUNT KUBIESE KURWES SKETS VAN KUBIESE GRAFIEKE
Die gradient van ‘n raaklyn aan y = f (x) by die punt waar x = c is gegee deur Standaard vorm: Stappe vir die skets van ‘n kubiese grafiek;
m tan = f ′(c).
y = a x3 + b x2 + c x + d y-as afsnitte  1. Bepaal die stasionêre punte (SP) en hul aard
Stappe: VOORBEELD 2
2. Bepaal die x- en y-afsnitte
1. Bepaal die kontakpunt (KTP) Bepaal die vergelyking van die raaklyn(e) a>0 of OF a<0 of
3. Skets die grafiek
2. Bepaal f ′(x) by die punt KTP aan f (x) = x 3 − 1 wat loodreg aan
(m.a.w. f ′(c)) 1 DIE EERSTE AFGELEIDE TOETS
y = − x + 8 is.
3 Stasionêre punte word bepaal wanneer f ′(x) = 0
3. m tan = f ′(c)
4. Vind y = m x + c en vervang in m tan 1. ⊥ lyne: m1 × m 2 = − 1 • f (c) is ‘n lokale maks as:  • f (c) is ‘n lokale min as :  • As f (c), f ′(x) het met  
en die KTP.  1 f ′(x) > 0 links van c  f ′(x) < 0 links van c  dieselfde teken aan beide
− × m⊥ = − 1 f ′(x) > 0 regs van c kante van c, is f (c) dan
3 f ′(x) < 0 regs van c
VOORBEELD 1
f l (x) = 0 nie ‘n lokale na links of
∴ m⊥ = 3
Bepaal die vergelyking van die raaklyn f l (x) SP f l (x) regs nie.
l
f (x) SP f l (x)
aan die kurwe y = 2x 2 + 1 by die punt MAAR m tan = f ′(x) f l (x)
f l (x) = 0 f l (x) l
waar x = 2
3 = 3x 2 VOORBEELD 1
f (x) = 0
• KTP: x = 2 
x2 = 1 Skets f (x) = (x − 2)3 + 8
y = 2(2)2 + 1 
= 9  ∴ x = ± 1  f l (x)
(2; 9)   • Standaard vorm::   f l (x)
f l (x) = 0
Dus is daar 2 raaklyne aan f (x) wat ‘n   f (x) = (x − 2)(x 2 − 4x + 4) + 8 
• f ′(x)
gradient van 3 het = x 3 − 6x 2 + 12x
Laat y = f (x)  VOORBEELD 2
Raaklyn 1: Raaklyn 2: • Stationêre punte (SPs by f ′(x) = 0): 
∴ f ′(x) = 4x  Skets f (x) = 6x − 2x 3
y x = 2:   y = (1)3 − 1 = 0 y = (−1)3 − 1 = − 2 3x 2 − 12x + 12 = 0 
f ′(2) = 4(2) = 8 x 2 − 4x + 4 = 0  • Stationêre punte(SPs by f ′(x) = 0): 
KTP (1; 0) KTP (−1; − 2)
(x − 2)2 = 0  6 − 6x 2 = 0 
• ∴ m tan = 8
y = 3x + c y = 3x + c x 2 = 1 
∴ x = 2 
• y = m x + c  x = ± 1 
0 = 3(1) + c −2 = 3(−1) + c f (2) = 8 
y = 8x + c (vervang (2; 9)) 
∴ (2; 8) ∴ (1; 4) of (−1; − 4)
9 = 8(2) + c  c = −3 c = 1
c = − 7  ∴ y = 3x − 3 ∴ y = 3x + 1 Aard van SPs → eerste afegeleide toets Aard van SPs → eerste afegeleide toets
∴ y = 8x − 7 is die raaklyn aan
x SP (-1) SP (1)
y = 2x 2 + 1 by x = 2 x SP 2
  f ′(x)       f ′(x)   0   0  
VOORBEELD 3 0 f (x)
Bepaal die normaal aan die raaklyn van die kurwe f (x) = 2x 2 + 4 by die punt waar y
• y-afsnit (x = 0)  • y-afsnit (x = 0)  y
x = 0 
NOTA: DIE NORMAAL IS DIE LYN ⊥ AAN DIE RAAKLYN BY DIE KTP f (0) = 0 f (0) = 0
f (x) (1;4)
• KTP x = 0  • x-afsnit (y = 0)  (2;8) • x-afsnit (y = 0) 
y = 2(0)2 + 4  • m tan = 0 f (x) = 0 
f (x) = 0  (0;–√3)
= 4  Dus, die raaklyn is ‘n horisontale lyny = 4 x 6x − 2x 3 = 0 
(0; 4) (x − 2)3 + 8 = 0  (0;√3) x
• Raaklyn ⊥ normaal  (x − 2)3 = − 8  2x (3 − x 2 ) = 0 
• f ′(x)  ∴ die normaal sal ‘n vertikale lyn deur die KTP x = 0 of x 2 = 3 
x − 2 = 3 −8  (–1; –4)
f ′(x) = 4x  x = ± 3
wees  x − 2 = − 2 
by x = 0:  
∴ x = 0 
f ′(0) = 0 = 8 ∴ x = 0
31
KONKAWITEIT FAKTORISEERING VAN MEER KOMPLEKSE DERDEGRAADSE POLINOME

Konkawiteit verduidelik hoe die gradiënt van die raaklyne aan ‘n Die faktorstelling sê dat as f (c) = 0 dan is (x − c) ‘n faktor.
kurwe verander van links na regs
‘n Deel van die kurwe is konkaaf op as die gradiënt van die raaklyne
Faktoriseer x 3 − 5x 2 − 2x + 24 deur middel van inspeksie Faktoriseer x 3 − 7x 2 + 14x − 8 deur middel van sintetiese deling
toeneem van links na regs
f (−2) = 0 ∴ (x + 2) Is ‘n faktor f (1) = 0 ∴ (x − 1) is ‘n faktor
→ 0 →
m m x 3 − 5x 2 − 2x + 24  1 1 − 7 + 14 − 8 ← koëffisiënte van die polinoom 
toenemende gradiënte 
  x3 24 ↓+ 1−6+ 8  
∴ konkaaf op
= (x + 2)(x 2 − 7x + 12)  1−6+ 8 ⋅ 
m=0   2x 2
 
  = (x − 1)(x 2 − 4x + 5) 
• ‘n Deel van ‘n kurwe is konkaaf af as die gradiënt van die raak- −7x 2
lyne afneem van links na regs = (x + 2)(x − 4)(x − 3)  = (x − 1)(x − 2)(x − 4) 
m=0 → 0 →
MEER SKETSE (DEUR DIE TWEEDE AFGELEIDE GEBRUIK) VOORBEELD 2
m m afnemende gradiënte  VOORBEELD 1
∴ konkaaf af Skets f (x) = x 3 − x 2 − 5x − 3
Skets f (x) = x 3 − 5x 2 + 8x − 4
• Stasionêre punte (SPs by f ′(x) = 0): 
TOETS VIR KONKAWITIET • Stasionêre punte (SPs by f ′(x) = 0):  3x 2 − 2x − 5 = 0 
Verwyder die grootste gemene faktor vanuit die koëffisiënt en ge- 3x 2 − 10x + 8 = 0  (3x − 5)(x + 1) = 0 
(3x − 4)(x − 2) = 0  5
meenskaplike veranderlikes. x = of x = − 1 
4 3
x = of x = 2  5 −256
f ′′(x) → tweede afgeleide 3 ( ; ) (−1; 0)
4 4 3 27
( ; ) (2; 0)
3 27 Aard van stasionêre punte → 2de afgeleide toets OF 1ste afgeleide toets 
As: * f ′′(x) > 0 konkaaf op
* f ′′(x) < 0 konkaaf af Aard van stasionêre punte → tweede afgeleide toets  f ′′(x) = 6x − 2  x SP (-1) SP (5/3)
(3 )
f ′′(x) = 6x − 10  5
* f ′′(x) = 0 geen afleiding oor konkawiteit f ′′ = 8 en 8 > 0  f ′(x)
(3 )
4 0 0
f ′′ = − 2 en −2 < 0 f ′′(2) = 2 en 2 > 0 
INFLEKSIEPUNT (IP) ∴ lokale min   lokale 
lokale  min
∴ lokale maks ∴ lokale min f ′′(−1) = − 8 en −8 < 0 
Gebeur waar konkawiteit verander (m.a.w. waar f ′′(x) = 0) maks
f (x) ∴ lokale maks
Konkaaf op • y-afsnit (x = 0)  y
f ′′(x) > 0 f (0) = 4 • y-afsnit (x = 0) 
Konkaaf af
f (0) = 4 y
f ′′(x) < 0 IP • x-afsnit (y = 0)  (⅔; ⅔ 27)
4 4
f (x)
Konkaaf op IP f (x) = 0  (1; 0) • x-afsnit (y = 0) 
Konkaaf af (–1;0)
f ′′(x) > 0 x 3 − 5x 2 + 8x − 4 = 0  x f (x) = − 3 
f ′′(x) < 0 (2;0) (3;0) x
f (1) = 0 ∴ (x − 1) is ‘n faktor  x 3 − 5x 2 + 8x − 4 = 0 
Tweede Afgeleide Toets:  1 1 − 5 + 8 − 4  f (−1) = 0 ∴ (x + 1) is ‘n faktor 
Ander manier om die aard van die stasionêre punte te kry.:  ↓+ 1−4+ 4   x 3 − x 2 − 5x − 3 = 0  (0;–3)
1−4+ 4 ⋅  (0;–4)   x3 −3
As: * f ′′(x) > 0 by die stasionêre punt, is LOKALE MIN  
= (x + 1)(x 2 − 2x − 3) 
(x − 1)(x 2 −4x + 4) = 0 
* f ′′(x) < 0 by die stasionêre punt, is LOKALE MAKS   x2 (⅔; 4
⅔27)
5 -256
(x − 1)(x − 2)2 = 0  −2x 2
* f ′′(x) = 0 by die stasionêre punt, is INFLEKSIEPUNT x = 1 of x = 2   = (x + 1)(x + 1)(x − 3) = 0  
((x = 2) is ‘n dubbelle x sny punt, ∴ ook ‘n SP) x = − 1 or x = 3 
32
VOORBEELD 2: ADDISIONELE VRAE BEPAAL DIE VERGELYKING VAN ‘N KUBIESE KURWE

Vrae:
1. Bepaal die x-waarde van die infleksiepunt en dui dit aan op jou x-afsnit is gegee Stasionêre Punte is gegee Afgeleide grafiek is gegee
skets f (x).
2. Bepaal vir watter waardes van x sal: y = a (x − x1)(x − x 2 )(x − x 3) Onthou: f ′(x) = 0 Hierdie is die skets gegee deur f ′(x), die afgeleide
a. f (x) ≥0 (bo/op die x-as)
y van f (x) = a x 3 + b x 2 + c x + 8
[x1; x 2; x 3 : x-afsnitte] (2;2)
b. f ′(x) > 0 (gradiënt positief en toenemend) y
f (x) f ′(x) se grafiek is ‘n parabool met x-afsnitte watge-
c. f ′′(x) < 0 (konkaaf af) f (x) gee is
(0;2)
y
d. f (x) ⋅ f ′(x) > 0 (positiewe produk) x y = p (x − x1)(x − x 2 ) f l (x)
e. f ′′(x) ⋅ f ′(x) ≤ 0 (negatiewe produk) (–1;0)
y = p (x + 2)(x − 6)
(0;2) x (0;–2) x
Vervang (0; − 4) (–2;0) (6;0)
Oplossings: As f (x) = − x 3 + b x 2 + c x + d −4 = p (0 + 2)(0 − 6)
y (0;–4)
1. y = a (x − x1)(x − x 2 )(x − x 3) dan f ′(x) = − 3x 2 + 2b x + c 1
f (x) p=
by x = 0 en x = 2 3
y = a (x + 1)(x − 2)(x − 2)
(–1;0) (⅔;0)
1  
2 = a (0 + 1)(0 − 2)2 1
(3;0) x (0; 2) ∴ y = (x + 2)(x − 6)
3
2 = a (0 + 1)(0 − 2)2 −3(0)2 + 2b (0) + c = 0 1 4
y = x2 − x − 4
(0;–3) 4a = 2 c = 0 3 3
1 4
1 −3(2)2 + 2b (2) = 0 ∴ f ′(x) = x 2 − x − 4 
a = 3 3
2
b = 6
  maar f ′(x) = 3a x 2 + 2b x + c
(⅔; 4
⅔27)
5 -256
1  
∴ y = (x + 1)(x − 2)2 ∴ y = − x 3 + 6x 2 + d (verv. (0; − 2) of (2; 2)
1 4
2. 2 ∴ 3a = 2b = − c = −4
3 3
1 −2 = − (0)3 + 6(0)2 + d 1 2
a. x = − 1 of x ∈[3; ∞) = (x + 1)(x 2 − 4x + 4)
2 a = b = −
(3 )
5 ∴ d = −2 9 3
b. x ∈(−∞; − 1) ∪ ;∞ 1 3 1 2
= x3 − x2 + 2 ∴ y = − x 3 + 6x 2 − 2 f (x) = x 3 − x 2 − 4x + 8
2 2 9 3
( 3)
1
c. x ∈ − ∞;
ONTLEDING VAN AFGELEIDE Voorbeeld
d. f (x) f ′(x) 
 
GRAFIEKE Die grafiek van  Vir watte waardes van x sal f (x) die volgende eienskappe hê?
onder x-as
 
  bo x-as
f ′(x) grafiek → f (x) grafiek f ′(x) is gegee
y • Afnemend (f ′(x) < 0) • konkaaf op (grad toenemend L→R)
( 2)
  x ∈(−∞; − 4) ∪ (1; ∞) 3
x ∈ − ∞; −
( 3)
5 Negatief (m.a.w f ′(x) < 0 ) Helling neem af
x ∈ − 1; ∪ (3; ∞) • toenemend (f ′(x) > 0)
Positief(m.a.w f ′(x) > 0) Helling neem toe (1;0) • Konkaaf af grad afnemend L→R)
x ∈(−4; 1)
( 2 )
e. f ′′(x) f ′(x)  (–4;0) x 3
• SPe (m.a.w. f ′(x) = 0) x ∈ − ;∞
konkaaf af Nul/x-afsnitte  Stasionêre punte
f l (x)
  (m.a.w f ′(x) = 0 ) (SPe) x = − 4 of x = 1 • Dus, die algemene vorm van f (x) is:
konkaaf op • IP (m.a.w. f ′(x) − DP) x=1
Draaipunt 
[3 3 ]
1 5 Infleksiepunt (IP) −4 + 1 −3 POI
x ∈(−∞; − 1] ∪ ; (m.a.w f ′′(x) = 0 )  x = = x = –½
3
2 2 x = –4
33
Toepassing van Differensiaalberekeninge SCIENCE CLINIC 2019 ©
MINIMA EN MAKSIMA TEMPO VAN VERANDERING DIFFERENSIAALBEREKENING EN BEWEGING

Minima/ maksima word gevind wanneer die eerste afgeleide gelyk is As y ‘n funksie van x, dan is die oombliklike tempo van verandering
dy
aan 0. (m.a.w. f ′(x) = 0) . Verplasing s m
dx
VOORBEELD ds
VOORBEELD v=
Snelheid v m/s dt
Die volume van ‘n water tenk op ‘n gegewe oomblik  
(t in minute) is gegee deur v = 10 + 8t − 2t 2 m3 dv d2 s
Versnelling a m/s 2 a= or a =
dt dt 2
60 – 2x Vrae: VOORBEELD
x
1. Wat is die tempo waarteen die volume verander na 1 minuut? Die verplasing van ‘n projektiel is gegee deur s = 5t 2 − 20t waar
2x 2. Hoe lank sal dit neem vir die water om ‘n maksimum volume s in metres en t in sekondes gemeet word.
te beriek?
n Reghoekige boks het die volgende afmetings 3. Wanneer sal die tenk leeg wees? Vrae:
x × 2x × (60 − 2x) cm.
1. Hoe lank sal dit neem vir die projektiel om ‘n maksimum
Oplossings: waarde te bereik?
Vrae:
1. v = 10 + 8t − 2t 2 m3 2. Wat is die snelheid van die projektiel na 5 sekondes??
1. Bepaal ‘n uitdrukking wat die volume van die boks in terme dv 3. Wat is die versnelling van die projektiel?
van x beskryf. Tempo van verandering: = 8 − 4t
dt
2. Bepaal die afmetings van die boks wat die maksimum volume
by t = 1: 8 − 4(1)
sal gee. Oplossings:
= 4m3/minute ds
3. Wat is die maksimum volume? 1. = v= 0
dv dt
2. Maks wanneer = 0
dt 10t − 20 = 0
Oplossings: ∴ 8 − 4t = 0
∴ t = 2 sekondes
1. v = ℓ bh = x (2x)(60 − 2x) t = 2 minute
2. v = 10t − 20
= 120x 2 − 4x 3 cm3 3. v = 0
= 10(5) − 20
2. v′ = 0 by die maksimum volume 10 + 8t − 2t 2 = 0
30 m/s
240x − 12x 2 = 0 t 2 − 4t − 5 = 0
3. v = 10t − 20
12x (20 − x) = 0 (t − 5)(t + 1) = 0 dv
x ≠ 0 of x = 20 a= = 10 m/s 2
t = 5 of t ≠ − 1 dt
Afmetings: x × 2x × (60 − 2x) cm ∴ t = 5 minute
= 20 × 40 × 20 cm
3. Metode 1: Metode 2:
v = 120x 2 − 4x 3 v = ℓ bh
= 120(20)2 − 4(20)3 = (20)(40)(20)
= 16 000 cm3 = 16 000 cm3
34
Waarskynlikheid SCIENCE CLINIC 2019 ©
Teoretiese Waarskynlikheid vir ‘n gebeurtenis: Relatiewe Frekwensie of  Teoretiese waarskynlikheid van ‘n gebeurtenis:
Eksperimentele waarskynlikheid:
aantal gunstige uitkomste S = {steekproef}
P(E ) = aantal kere wat ′n gebeurtenis plaasvind
totale moontlike uitkomste P(E ) = A = {gebeurtenis A}
n(E ) aantal proefnemings
B = {gebeurtenis B}
=
n(S) A ∪ B = {A vereniging B} = in stelle A of B
A ∩ B = {A interseksie B} = in stelle A en B
E = Gebeurtenis S = Steekproef ruimte 
Somreël: Onderling Uitsluitend: Alomvattende Gebeurtenisse:
n(A ∪ B) = n(A) + n(B) − n(A ∩ B) A ∩ B = {} Gebeurtenisse is alomvattend wanneer hulle alle elemente van die
steekproef bevat.
P(A ∪ B) = P(A) + P(B) − P(A ∩ B)  
 
S
A en B is onderling uitsluitend omdat gebeurtenisse geen ele-
mente deel nie.
A en B is inklusiewe gebeurtenisse omdat hulle elemente deel.
A B
S
S A ∩ B = {2; 6} 1  2 5
NOTA: 3  4 6
A B A ∪ B = {1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8}
A B n(A ∪ B ) = n(A) + n(B )
n(A) = 5
1 5 1  2 5
6 n(A ∩ B ) = 0
4 2 7 n(B ) = 5 3  4 6
3 8 P (A ∪ B ) = P (A) + P (B )
n(A ∩ B ) = 2
9
9 n(A ∪ B ) = 8
Komplimentêre Gebeurtenisse: Onafhanklike gebeurtenisse: Afhanklike Gebeurtenisse:
Gebeurtenisse A en B is komplimentêre gebeurtenisse as hulle Onafhanklike gebeurtenisse is twee gebeurtenisse wat nie Afhanklike gebeurtenisse is wanneer die eerste gebeurtenis (A) die
beide onderling uitsluitend en alomvattend is. mekaar se uitkomste beïnvloed nie. V.b. wanneer twee gekleurde uitkoms van die tweede gebeurtenis (B) beïnvloed. V.b. Wanneer
albasters uit ‘n sak te kies, en die albaster terug plaas. Die eerste twee munte uit ‘n beursie gekies word, sonder dat die eerste munt
keuse beïnvloed nie die uitkomste van die tweede keuse nie. terug geplaas word. Die eerste keuse beïnvloed die uitkomste van
die tweede keuse.
n(nie in A) = n(A′) = 1 − n(A)
Daarom gebruik ons die produk reël
P(A′) = 1 − P(A) = P(B)
P(A en B) = P(A ∩ B) = P(A) × P(B)
35
BOOMDIAGRAMME TWEERIGTING - GEBRUIKLIKHEIDS TABEL

VOORBEELD 1 VOORBEELD 2 VOORBEELD 1
Vrae:
Vrae: Vrae: In ‘n groep van 26 leerders, dra daar 10 bril, 8 leerders is links en 6 leerders is beide
Die dogters se hokkie span het ‘n wedstryd hier- ‘n Sak bevat 4 rooi metaal balle, 5 blou metaal balle en 3 groen  links en dra bril.
die Saterdag. Daar is ‘n moontlikheid van 85% metaal balle. ‘n Bal word ewekansig gekies en word nie terug gesit 1. Voltooi die tabel deur die ontbrekende inligting in te vul 
dat Makayla doelwagter sal wees. Indien sy is, is nie. Daar word dan nog ‘n bal, ewekansig, gekies. Teken ‘n boom-  
daar ‘n 70% kans dat die span sal wen, maar as diagram om al die verskillende uitkomstes te lys.   Links Regs TOTAAL
sy nie speel nie is daar ‘n 45% kans dat hulle die Gebruik die boomdiagram om die waarskynlikheid van die volgende   a b c
Bril
wedstryd sal wen. Teken ‘n boomdiagram om te te bepaal:  
help om die volgende vrae te antwoord:   Sonder Bril d e f
1. ’n Blou metaal bal in die eerste trek   TOTAAL g h i
1. Wat is die waarskynlikheid dat Makayla doel- 2. ’n Rooi metaal bal gevolg deur ‘n groen metaal bal word getrek
wagter speel en dat die span wen? 3. Twee metaal balle van dieselfde kleur word getrek 2. Indien jy ewekansig, uit die 26 leerders een leerder kies, bereken:
2. Wat is die waarskynlikheid dat die span sal Oplossings: a. Regs is
verloor hierdie Saterdag? 0,27 b. Regs en sonder bril
Rooi (R;R)
Oplossings:
0,33 0,45 Oplossings:
Rooi Blou (R;B)
1. a = 6; b = 4; c = 10; d = 2; e = 14; f = 16; g = 8; h = 18; i = 26
0,7
Wen 0,27 18
Mikayla Groen (R;G) 2. P(R) = = 0,69
0,85
doelwagter 26
(MD) 0,3 0,36 14
Verloor 3. P(R en SB) = = 0,54
Rooi (B;R)
26
0,45
Wen 0,42 0,36
0,15 Mikayla nie Blou Blou (B;B) VOORBEELD 2
doelwagter Vrae:
(MND) 0,55 0,27 ‘n Opname was gedoen waar leerders gevra is met watter hand hul skryf en watter
  Verloor
Groen (B;G) kleur ink hul verkies. Die resultate word onder saamgevat:
1. P(MD en wen) = 0,85 × 0,7  0,36 Hand waarmee geskryf word

Rooi (G;R)
Links (L) Regs (R) Totaal
= 0,6
0,25 0,45 Blou (Bl) a b 24
Groen Blue (G;B) Kleur ink
2. P(Md en verloor) + P(MND en verloor)  Swart (Sw) c d 56
0,18 Totaal 50 30 80
= 0,85 × 0,3 + 0,15 × 0,55  Groen (G;G)
= 0,34 Die opname bereik ‘n slotsom dat “ die hand waarmee geskryf word en ink kleur is
onafhanklik van mekaar. Bereken die waardes van a, b en c.
1. P(B en enige) = 0,42 × 0,36 + 0,42 × 0,36 + 0,42 × 0,27 
Oplossings:
= 0,42
P(L en BU) = P(L) × P(Bu)
a 50 24
2. P(R dan G) = 0,33 × 0,27 
80
= 80
× 80
= 0,09 a = 15
3. P(RR of BB of GG) = 0,33 × 0,27 + 0,42 × 0,36 + 0,25 × 0,18  ∴ b = 24 − 15 = 9
= 0,29 c = 50 − 15 = 35 
36
Waarskynlikheid - Venndiagram SCIENCE CLINIC 2019 ©
V ∪M (V ∪ M )′ of V′ ∩ M′
Vrae: Vrae:
V M V M Bereken, deur die Venn-diagram, vir ‘n graad 6 120, Graad 12, Girls High was gevra oor hul deelname aan die
groep te gebruik. Die aantal ewekansige gebeur- skool se kulturele aktiwiteite:
tenisse (Lees(L) ; Sport(S) en (kuns(K)) is ingevul. • 61 meisies doen drama (D)
• 29 meisies redenaars (R)
Gr 6 • 48 meisies sing in die koor (K)
• 8 meisies doen alles
S S • 11 meisies doen drama en redenaars
L S
• 13 meisies doen drama en redenaars
10 • 13 meisies doen kulturele aktiwiteite 
M V 20 97
1. Teken ‘n Venn-diagram om die informasie te verteenwoordig
V M V M 5
2. Hoeveel meisies neem deel aan drama en koor?
25 8
3. Bepaal die waarskynlikheid dat ‘n graad 12 leerder wat ewe-
3 kansig gekies word, deelneem aan:
2 a. Die koor
S S b. Doen nie redenaars nie
K
c. minstens twee van die aktiwiteite
V∩M (V ∩ M )′ of V′ ∪ M′
Oplossings:
1. P(K⋂L⋂S)
V M V M 2. P(L en K en nie S) 1.   Gr 12
3. P(K en L)   D R
4. P(S of R en nie A)  
3
61–x 13
 
S S Oplossings: 8
 
x 5
5 1  
1. P(K ∩ L ∩ S) = =
170 34
V′ ∪ M V ∪ M′   48–x 13
25 5 K
V M V M 2. P(L en K en nie S) = =
170 34
2. (61 − x) + 3 + 13 + x + 8 + 5 + (48 − x) + 13 = 120 
70 7
3. P(K of L) = = −x = 120 − 151 
170 17
∴ x = 31 
127
S S 4. P(S of L en nie K) = ∴ 61 − x = 30 en 48 − x = 17
170
3.
M′ 17
a. P(slegs K) = = 0,14
120
V M
30 + 31 + 17 + 13 91
b. P(P′) = = = 0,76
120 120
3 + 30 + 8 + 5 46
c. P(minstens 2) = = = 0,38
120 120
S
37
Waarskynlikheid - Fundamentele Telbeginsel SCIENCE CLINIC 2019 ©
Verskillende keuses, n.l. c, d en e, is gegee Die rangskikkings orde is belangrik: Rangskikkings en Vaste Posisies:
n!
n(s) = c × d × e n(s) = or n(s) = nP r n(s) = aantal posisies × aantal rankskikking in elke posisie
(n− r)!
VOORBEELD waar;  VOORBEELD
Hoeveel verkillende uitrustings kan jy bymekaar r = aantal spesifieke keuses Op hoeveel maniere kan 5 Wiskunde boeke, 2 Afrikaanse boeke en 3 Engelse boeke gerangskik
plaas met 4 hemde, 6 rompe en 2 pare skoene? word, wanneer hulle in vak gegroepeer word?
n(s) = 4 × 6 × 2 Aantal posisies = 3 
VOORBEELD Aantal rangskikkings vir Wiskunde boeke = 5! 
= 48 uitrustings Aantal rangskikkings vir Afrikaanse boeke = 2! 
Daar is 7 spelers in ‘n netbal span wat hoop om of
doel of doel aanvaller te wees. Hoeveel opsies is Aantal rangskikkings vir Engelse boeke = 3!
daar?
Rangskikkings met repetisie:
7! n(s) = 3 × (5! × 2! × 3!)
n(s) = k x n(s) =
(7 − 2)!
Waar; = 4 320
k = aantal keuses = 42
x = aantal kere wat jy kan kies
VOORBEELD VOORBEELD
VOORBEELD of Vrae: Vrae:
‘n Kode van 4 syfers kan van 4 nommers en of ‘n Wagwoord bestaan uit 8 karakters. Die eerste
Hoeveel maniere kan die letters ‘ERIN’ rangskik
4 vokale. twee karakters moet konsonante wees en mag
word wanneer herhaling toegelaat word?
n(s) = 7P 2 1. Hoeveel moontlike kodes kan gemaak word nie herhaal nie. Die derde letter is ‘n vokaal. Die
n(s) = 44 as herhaling toegelaat word? volgende 4 karakters word gevorm deur vier
= 42 2. Hoeveel moontlike kodes kan gemaak word syfers wat nie op 0 mag begin nie, maar mag
= 256 as vokale nie herhaal mag word nie? herhaal. Die laaste karakter is ‘n vokaal wat
Gebruik [nPr] knoppies op sakrekenaar: 3. Wat is die waarskynlikheid dat ‘n kode moet verskil van die eerste vokaal.
VOORBEELD [7][ nPr][2] [=] geskep kan word sonder dat nommers  Voorbeeld: HG E 2558 A
herhaal?
Hoeveel 3 letter kodes kan gevorm word deur 1. Hoeveel verkillende wagwoorde is moontlik?
letters d, g, h, m, r en t wanneer letters  Identiese Items (repetisie) in ‘n rangskikking:
Oplossings: 2. Wat is die waarskynlikheid dat die kode
herhaal kan word? n! 1. n(S) = n(nr . kodes) + n(vokaal kodes)  bestaan uit ewe getalle tussen die letters
n(s) =  
n(s) = 63 m! × p! = 9 4 + 54  en eindig met ‘n A?
= 7 186
Oplossing:
= 216
waar;  1. 26 letters - 5 vokale = 21 konsonante 
2. n(E) = n(nr . kodes) + n(vokaal kodes) 
m en p: aantal kere wat verskillende items herhaal = 9 4 + 5P4  0;1;2;...9 is 10 nommers 
Rangskikkings sonder repetisie:
word. = 6 681  
n(s) = p! (faktoriaal notasie)  n(S) = 21 × 20 × 9 × 10 3 × 4 
= p × ( p − 1) × ( p − 2) × ( p − 3) × . . . VOORBEELD 3. n(E 2 ) = n(nr . kodes) + n(vokaal kodes)  = 75 600 000
= 9P4 + 54 
VOORBEELD
Hoeveel keer kan die letter in die naam ‘VANESSA’ 2. n(E ) = 21 × 20 × 4 × 9 × 10 2 × 5 × 1 
rangskik word? = 3 649
= 7 560 000
Hoeveel maniere kan die letters ERIN rangskik n(E2 )
word sonder herhaling? ∴ P (E2 ) =  
n(S) n(S)
Daar is 2 A’s en 2 S’e: ∴ P (E ) =  
n(s) = 4! 3649 n(E )
7! = 7 560 000
= 4×3×2×1 n(s) = 7186 =  
2! × 2! 75 600 000
= 0,51 
= 24 = 1260 = 0,1 
38
VOORBEELD VOORBEELD VOORBEELD

Vrae: Vrae: Vrae:
Oorweeg die woord “Matric Vacation” 1. Gebeurtenisse A en B is onderling uitsluitend. Dit word gegee James het vier R10, ses R20, twee R100 en drie R200 note in sy
1. Op hoeveel verskillende maniere kan die letters rangskik word? dat:  beursie.
Hanteer die letters asof elkeen verskillend is. • 3P(B) = P(A), en  1. Op hoeveel maniere kan die note rangskik word?
2. Wat is die waarskynlikheid dat M en V altyd langs mekaar sal • P(A of B) = 0,64;  2. Wat is die waarskynlikheid dat al die R200 note langs mekaar
wees. Hanteer die letters asof elkeen verskillend is.   sal wees?
3. Wat is die waarskynlikheid dat die ‘woord’ nooit op cc sal begin Bereken P(A).
nie? Hanteer die letters asof elkeen verskillend is. Oplossings:
4. As die letters nie verskillend is nie , op hoeveel verskillende 2. A en B is onafhanklike gebeurtenisse so dat P (A ∩ B ) = 0,27 15!
1. n(S) =
maniere kan die letters rangskik word? en P (B ) = 0,36.  4! × 6! × 2! × 3!
  = 6 306 300
Oplossings: Vind P(A).
1. n(s) = 14!
= 87 178 291 200 Oplossings: 13!
1. Vir onderling uitsluitende gebeurtenisse; 2. n(R200 langs mekaar) =
4! × 6! × 2!
2. MV of VM gee 2!; MV kan hanteer word as een letter groep, P(A) + P(B) = P(A of B)
= 180 180 
dus 13 letters.
3P (B ) = P (A)
n(E1) = 2! × 13!
P (A)
= 12 454 041 600 ∴ P (B ) = 180 180
3 P (R200 langs mekaar) =
6 306 300
12 454 041 600
∴ P (E1) = 1
87 178 291 200 P (A) = = 0,03
P (A) + = 0,64
1 3 35
= = 0,143
7 3P (A) + P (A) = 1,92
∴ P (A) = 0,48
3. P (c c) = 2! 
cc moet ‘n groep wees en eerste, daarom is 12 opsies beskik-
baar na cc 2. Vir onafhanklike gebeurtenisse; 
(A) × P(B) = P(A ∩ B)
P(nie met cc begin nie) = 1 − P(begin met cc)
2! × 12! P (A) × P (B ) = P (A ∩ B )
= 1−
14! P (A) × 0,36 = 0,27
90 P (A) = 0,75 
= = 0,989
91
4. Merk op dat daar 3 A’s , 2 T’s, I’s en C’s is

14!
n(S) =
3! × 2! × 2! × 2!
= 1 816 214 400
39
Euklidiese Meetkunde Graad 11 Hersiening  SCIENCE CLINIC 2019 ©
Terugflits: Teorie van   SIRKELMEETKUNDE

vorige grade Stelling 1: Omgekeerde v. Stelling 1: Omgekeerde (2) v. Stelling 1:
(Lyn vanuit midpt ⟂ koord) (lyn vanaf midpt na koord) (middelloodlyn van koord)
A Die lynstuk wat die middelpunt van ‘n sirkel met die Die middelloodlyn van ‘n koord gaan deur die middel-
‘n Loodlyn uit die middelpunt van ‘n sirkel na ‘n
middelpunt van ‘n koord vebind, is loodreg op die punt van die sirkel:
koord, halveer die koord.
koord.
K L
  J
1 2
N M P
B C As JK = K L, dan
OK ⊥ J L O
B̂ = Ĉ (∠ 'e teenoor = sye)
Â + B̂ + Ĉ = 180∘ (Binne ∠ 'e van Δ) O
C2̂ = Â + B̂ (Buite ∠ 's van Δ)
VOORBEELD: GEGEE: R T = R P en M R ⊥ T P
Gegee: Sirkel M met deursnee van 20 cm en koord
GEGEE: Sirkel met midpt O en koord N P ⊥ MO . DF van 12 cm.
D OTB: M R gaan deur middelpunt v.d. sirkel.
F
OTB: N M = M P
BEWYS:
2
1 2
1 K Kies enige punt, by M, op A D.
M 3 BEWYS:
Verbind M T en M P
Verbind ON en OP  
E In ΔM R P en ΔM R T
G In ΔMON en ΔMOP   PR = R T (gegee)
̂ = P MO
N MO ̂ (OM⟂PN, gegee)
K2̂ = M̂1 (ooreenk ∠ 'e DE//GF)   M R = M R (gemeenskaplik)
ON = OP (radiusse) M R̂ P = M R̂ T = 90∘ (∠‘e op ‘n reguit lyn)
K2̂ = M̂3 (verw ∠ 'e DE//GF)
OM = OM (gemeenskaplik) Bepaal die lengte van koord AC.
K2̂ + M̂2 = 180∘ (ko-binne ∠ 'e DE//GF) ΔM R T ≡ ΔM R P (S∠S)
∴ ΔMON = ΔMOP (90°Sk S)
∴ M T = MP
M̂1 = M̂3 (teenoorst ∠ 'e) NM = MP Verbind MF
∴ Alle punte op A D is ewe ver van P en T en die mid-
K2̂ + K1̂ = 180∘ (∠ 'e op 'n reguit lyn) DE = E F = 6 cm (Lyn vanaf midpt ⟂ koord)
delpunt is ewe ver van P en T.
MF = 10 cm (radius)
∴ Die middelpunt lê op A D.
x2 = 10 2 − 62 (Stelling van Pythagoras)

x2 = 64
P
x = 8 cm
∴ MB = 8 − 3 = 5 cm (gegee)
T Verbind M A
R
M A ⊥ AC (Lyn vanaf midpt ⟂ koord)
P T 2 = PR 2 + R T 2 (Stelling v. Pythagoras) M A = 10 cm (radius)
A B 2 = 10 2 − 52 (Stelling van Pythagoras)
A B 2 = 75
A B = 8,66 cm
∴ AC = 17,32 cm
40
SIRKELMEETKUNDE
Stelling 2: VOORBEELD 1:
STELLING 3: Omgekeerde v. Stelling 3:
(middelpunts ∠ = 2 x omtreks ∠) (∠ in halwe sirkel/∠ in 1/2 ʘ) (koord onderspan 90°)
Bepaal die waarde van x:
Die hoek by die middelpunt van ‘n sirkel, Die omtrekshoek wat deur die middellyn on- As ‘n koord van ‘n sirkel ‘n regtenhoek by die omtrek
onderspan deur ‘n boog, is dubbel die hoek derspan word, is ‘n regte hoek onderspan, dan is die koord ‘n middellyn.
wat deur dieselfde boog by enige punt op
die omtrek onderspan word.
As A MC die middellyn is dan B̂ = 90∘. As B̂ = 90∘ dan is A MC die middellyn.

x = 54∘ ÷ 2 (midpts ∠ = 2 x omtreks ∠)
∴ x = 27∘ ALTERNATIEWE DIAGRAMME:
VOORBEELD:
In sirkel O met middellyn AC, D C = A D
VOORBEELD 2:
en B2̂ = 56∘. Bepaal die grootte van D Â B
Bepaal die waarde(s) van x en y:
D
B
x
GEGEE: Sirkel met midpt M, met boog A B 
wat A M̂ B by die midpt onderspan word en 2
A Ĉ B op die omtrek. E y O1 3
88°
OTB: A M̂ B = 2 × A Ĉ B
CO = OB (radiusse)
BEWYS:
A C
C2̂ = B2̂ = 56∘ (∠ ‘e teenoor = sye)
A M = B M = C M (radiusse)
x = 44∘ (midpts ∠ = 2 x omtreks ∠) O1̂ = 68∘ (som ∠ ‘e van Δ)
Â = C2̂ (∠ ‘e teenoor = sye)
OB = OC (radiusse) A2̂ = 34∘ (midpts ∠ = 2 x omtreks ∠)
B̂ = C1̂ (∠ ‘e teenoor = sye) 
Ĉ = 44∘ (∠ ‘e teenoor = sye) D̂ = 90∘ (∠ in halwe sirkel/∠ in 1/2 ʘ )
O3̂ = 92∘ (∠ ‘e van ‘n Δ) A1̂ = C1̂ (∠‘e teenoor = sye, DC = AD)
M̂1 = Â + C2̂ (buite ∠’e van Δ)
O2̂ = 88∘ (teenoors. ∠ ‘e)  A1̂ = 45∘ (som ∠ ‘e van Δ)
∴ M̂1 = 2C2̂
∴ D Â B = 34∘ + 45∘ = 79∘
88∘ + 92∘ + 88∘
M̂2 = B̂ + C1̂ (buite ∠’e van Δ) y =
2
∴ M̂2 = 2C1̂ y = 137,5∘ (midpts ∠ = 2 x ∠)
∴ M̂1 + M̂2 = 2(C1̂ + C2̂ )

∴ A M̂ B = 2 × A Ĉ B
41
SIRKELMEETKUNDE
STELLING 4: AFLEIDINGS: Omgekeerde v. Stelling 4:
(∠ in die sirkel segment) (lynstuk onderspan = ∠’e)
a) Gelyke koorde (of boë) onderspan gelyke
As ∠’e by die omtrek van ‘n sirkel onderspan As ’n lynstuk wat twee punte verbind, gelyke hoeke by twee ander punte aan dieselfde kant daarvan  
hoeke by die omtrek.
word deur ’n koord (boog), en vorm aan die- onderspan, dan is die vier punte konsiklies (d.w.s. hulle lê op die omtrek van ‘n sirkel)
selfde kant van die koord (boog), is hul gelyk.
K L = ST dan P̂ = M̂ (= gelyke koorde,

gelyke ∠’e)
As Ŵ = U,̂ dan is W U Z Y ’n koordevierhoek.
GEGEE: Sirkel met midpt N waar R T en R P̂ T b) Gelyke koorde onderspan gelyke hoeke by VOORBEELD 2:
deur boog R M̂ T onderspan word in dieselfde VOORBEELD 1:
die middelpunt van ’n sirkel. Bepaal die waardes van al die hoeke in A BC D
segment. GEGEE: Sirkel met midpt O en Ĉ = 36∘
met A B | | E F.
OTB: R P̂ T = R M̂ T
BEWYS:
Verbind N R en N T om N1̂ te vorm.
1
M̂ = × N1̂ (midpts ∠ = 2 x omtreks ∠)
2
1 As A B = C D dan O1̂ = O2̂ (= koorde, = ∠’e)

P̂ = × N1̂ (midpts ∠ = 2 x omtreks ∠)
2
a) Bewys dat C DE F is ’n koordevierhoek.

∴ R M̂ T = R P̂ T c) Gelyke koorde in gelyke sirkels onderspan Bereken die waardes van die hoeke:
b) As D2̂ = 38∘, bereken E2̂
gelyke omtrekshoeke. O1̂ , Â en B.̂
OPLOSSING:
a) B1̂ = C1̂ (∠‘e in dies ʘ seg.) 
B1̂ = F1̂ (oorenk ∠ ‘e, AB||EF) 
O1̂ = 2 × 36∘ = 72∘ (midpts ∠= 2 x omtreks ∠)
∴ C1̂ = F1̂  
∴ C DE F koordevierhoek (lynstuk onderspan =
Â = B̂ = Ĉ = 36∘ (∠‘e in dies ʘ seg.)
∠‘e) 
b) D2̂ = E2̂ = 38∘ (∠‘e in dies ʘ seg. Vierhoek

CDEF)
As HF = PQ dan Ĝ = R̂ (= koorde, = ∠’e)
42
SIRKELMEETKUNDE
Stelling 5: Omgekeerde v. Stelling 5: Stelling 6:
(teenoorst. ∠‘e van vierhoek is suppl.) VOORBEELD 1:
(teenoorst. ∠‘e van kvh) (buite ∠ van kvh)
As die teenoorgestaande hoeke van ‘n vierhoek   GFE is ‘n dubbele koord en H1̂ = 75∘
Die teenoorstaande hoeke van ‘n koordevierhoek Die buitehoek van ‘n koordevierhoek is gelyk aan
is supplementêr. supplementêr is, dan is die vierhoek ‘n koordevierhoek die teenoorstaande binnehoeke.
As Q̂ + Y ̂ = 180∘
of Ĉ + L̂ = 180∘
GEGEE: Sirkel midpt C en vierhoek QUA D.   L Q̂ D = Â (buite ∠ v. kvh)

Dan QC Y L  Bepaal die waarde van D.̂
OTB: Q̂ + Â = 180∘ ’n koordevierhoek Omgekeerde v. Stelling 6:

(buite ∠ v. vierhoek = teenoorst. binne ∠) H1̂ = F1̂ = 75∘ (buite ∠ van kvh)
As die buitehoek van ‘n vierhoek gelyk is aan F1̂ = D̂ = 75∘ (buite ∠ van kvh)
BEWYS:
Verbind UC en D C die teenoorstaande binnehoek van ‘n vierhoek,
C1̂ = 2 Â (∠ midpts = 2 x omtreks ∠) VOORBEELD 2:
dan is dit ‘n koordevierhoek.
C2̂ = 2Q̂ (∠ midpts = 2 x omtreks ∠) VOORBEELD 2:
Sirkel GH JK met GM ⊥ H J en GL ⊥ L J. G3̂ = 24∘
A BC D is ‘n parallelogram en B Â D = F1̂ .
C1̂ + C2̂ = 360∘ (∠‘e om ‘n punt) Bewys dat CE F G ‘n koordevierhoek is.
∴ 2 Â + 2Q̂ = 360∘
∴ Â + Q̂ = 180∘
VOORBEELD 1:  
Bereken die waarde van α.
a) Is vierhoek GL J M ‘n koordevierhoek?
As L Q̂ D = Â dan is QUA D ‘n koordevierhoek
b) Is vierhoek GL J H ‘n koordevierhoek?
a) M̂2 = 90∘ (Gegee GM ⊥ H J) 

L̂ = 90∘ (Gegee GL ⊥ L J) 
B Â D = C1̂ (teenoorst. ∠‘e van parm)
∴ GL J M kvh (teenoorst. ∠‘e van vierhoek suppl)
B Â D = F1̂ (gegee)
 
55∘ − α + 41∘ + 3α = 180∘ (teenoorst. ∠‘e van kvh) ∴ C1̂ = F1̂
b) Ĥ = 180∘ − 24∘ − 90∘ (∠‘e van Δ) 
2α = 180∘ − 96∘ ∴ CE F G is n kvh (buite. ∠ v. vierhoek=  
Ĥ = 66∘ 
2α = 84∘ teenoorst, binne ∠)
GL J H nie kvh (teenoorst ∠ = 156° nie 180°)
∴ α = 42∘
43
SIRKELMEETKUNDE
Stelling 7: Stelling 8: Stelling 9: Omgekeerde v. Stelling 9:
VOORBEELD 1:
(raaklyn vanuit dies. pt.) (∠ tussen raaklyn en koord) (∠ tussen lyn en koord = in
(raaklyn ⟂ radius) Gegee sirkel O met raak lyn Z Y U 
As twee raaklyne vanuit dieselfde punt aan ‘n sirkel teenorst. ʘ seg)
‘n Raaklyn aan ‘n sirkel is en M N = F G. As Ĥ = 18∘ is, bepaal die   Die hoek wat gevorm word tussen ‘n raak-
getrek word, dan is die afstande vanaf die punt na As ‘n lyn deur die eindpunt van ‘n
loodreg op die radius by die grootte van Y2̂ . lyn aan ‘n sirkel en ‘n koord wat vanuit die
die raakpunte gelyk. koord ‘n hoek met die koord vorm wat
raakpunt. raakpunt getrek word, is gelyk aan die hoek
gelyk is aan die hoek in die teenoor-
in die oorstaande segment.
staande segment, dan is die lyn ‘n
raaklyn aan die sirkel.
GEGEE: Raaklyne T PK en SR K tot sirkel O.

OTB: PK = R K
BEWYS:
As TA N ‘n raaklyn is aan  Y1̂ = Ĥ = 18∘ (= koorde, = ∠‘e) GEGEE: Raaklyn TA N aan sirkel O, en As Â = Ĉ of A2̂ = B, ̂
Konstrueer radiusse OR en OP en verbind OK.
koord AC onderspan B.̂
sirkel P, dan PA ⊥ TA N Y1̂ + Y2̂ = 90∘ (raaklyn ⟂ radius) In ΔOPK en ΔOR K TA N ’n raaklyn
OTB: A1̂ = C2̂
∴ Y2̂ = 90∘ − 18∘ = 72∘ OP = OR (radiusse)
Omgekeerde v. Stelling 7: BEWYS:
OK = OK (gemeenskaplik)
Konstrueer die middellyn AOD en verbind
(lyn ⟂ radius) ̂ = O R̂ K = 90∘ (raaklyn ⟂ radius)
O PK
VOORBEELD 2: D C.
‘n Lyn deur enige punt op ‘n ∴ ΔOPK ≡ ΔOR K (RHS)
Bewys dat T PK ’n raaklyn aan sirkel O is, met A1̂ + A2̂ = 90∘ (raaklyn ⟂ radius)
sirkel loodreg op die radius, is ∴ PK = R K
’n radius van 8 cm, indien OK = 17 cm en PK C1̂ + C2̂ = 90∘ (∠ in 1/2 ʘ)
‘n raaklyn.
= 15 cm is. A2̂ = C1̂ (∠’e in dies ʘ seg)
VOORBEELD:
∴ A1̂ = C2̂
PK en K N is raaklyne aan sirkel M. As
N1̂ = 24∘, bepaal die groote van P K̂ N. VOORBEELD 1:
T R N raak aan die sirkel by R en SR = RQ.
As R1̂ = x, bepaal watter vyf hoeke is gelyk aan x.
R1̂ = P1̂ = x (∠ tussen raaklyn en koord)

Q2̂ = x (∠ tussen raaklyn of ∠’e in die ʘ seg)
OK 2 = 172 = 289
Q2̂ = S2̂ = x (∠‘e teenoor = sye)
OP 2 + PK 2 = 82 + 152
S2̂ = P2̂ = x (∠‘e dies. ʘ segm.)
= 289
As PA ⊥ TA N, dan is TA N ’n P2̂ = R 4̂ = x (∠ tussen raaklyn en koord) 
M N̂ K = 90∘ (raaklyn ⟂ radius)
raaklyn aan sirkel P.
∴ OK 2= OP 2
+ PK 2
∴ N2̂ = 66∘
∴ OP ⊥ T PK (Omgekeerde Stelling v. Py-
PK = N K (raaklyn vanuit die. pt.)
thagoras)
N2̂ = N PK
̂ = 66∘ (∠ ‘e teenoor = sye)
∴ T PK is n raaklyn aan sirkel O (lyn ⟂ radius)
∴ P K̂ N = 48∘ (∠‘e van Δ) 
44
SIRKELMEETKUNDE
VOORBEELD 2:
In die figuur, is A D en A E raaklyne aan sirkel DE F. Die reguit lyn gete-
ken deur A, is parallel met F D, ontmoet E D verleng by C en E F verleng
B . Die raaklyn A D sny E B by G.
Wenke vir die antwoord van Meetkunde Vrae

• Lees deeglik en dui op die skets aan indien dit nie reeds gedoen is nie.
• Moet nooit aannames maak nie. As dit nie gegee of aangedui is op die
skets nie, is dit nie waar tot dit bewys is nie.
• As jy waardes vir hoeke bepaal het of bewys het dat hulle gelyk is, dui
dit op die skets aan en skryf dadelik die stelling en rede neer.
a) Gegee E2̂ = x. Bewys dat A BDE ’n koordevierhoek is.
• Maak seker dat jy al die informasie wat gegee is gebruik het, teen die
b) As dit verder gegee word dat E F = DF, bewys dan dat A BC ’n raak- einde van die vraag.
lyn aan die sirkel is, wat deur die punte B, F en D gaan.
• Wanneer daar gevra word dat jy iets moet bewys, kan jy aanneem dat
dit waar is.
a) E2̂ = D2̂ = x (∠ tussen raaklyn en koord)  • Byvoorbeeld: indien hul vereis dat jy moet bewys dat ABCD ‘n koordevier-
D2̂ = A2̂ = x (verw ∠’e AB||FD)  hoek is, is dit so. As jy sukkel met die bewys kan jy dit dus gebruik as’n
∴ A BDE is ′n koordevierhoek (lynstuk onderspan = ∠’e)  bewys in een van die volgende gedeeltes van die vraag.
b) E2̂ = D3̂ = x (∠‘e teenoor = sye) 

F1̂ = E2̂ + D3̂ = 2x (buite ∠’e van Δ) 
A E = A D (raaklyn vanuit dies. punt) 
E1̂ + E2̂ = D2̂ + D3̂ = 2x (∠‘e teenoor = sye) 
∴ B3̂ = 2x (buite ∠ van kvh) 
B3̂ = F1̂  
∴ A BC raaklyn aan sirkel (∠ tussen raaklyn en koord) 
 
ALTERNATIEF 
F1̂ = B1̂ (verw ∠’e AB||FD) 
B1̂ = D2̂ + D3̂ (∠‘e dies. ʘ segm.) 
D1̂ = E1̂ (∠‘e dies. ʘ segm.) 
E1̂ = D3̂ (∠ tussen raaklyn en koord) 
∴ B1̂ = D2̂ + D1̂  
∴ A BC raaklyn aan sirkel (∠ tussen raaklyn en koord)
45
Euklidiese Meetkunde SCIENCE CLINIC 2019 ©
Stelling 1: Omgekeerde Stelling 1: VOORBEELD 2

(Eweredigheid Stelling) MR
In sirkel O, RQ ⊥ PM, OQ = Q N en x = .  
‘n Lyn ewewydig (parallel) aan een sy van ‘n driehoek,  As ‘n lyn twee sye van ‘n driehoek eweredig verdeel, dan is MP
verdeel die ander twee sye in eweredige dele. (Ewere- die lyn parallel aan die derde sy. (lyn deel 2 sye △ ewer. of Bereken x. P
Maar MO = ON = r (radiusse)
digheids stelling, of sy 1 ∥ sy 2 of lyn ∥ een sy △ ) omgekeerde Ewer. stelling.) N 1
R 2 OQ = Q N = r (gegee)
D 1 2
D Q r + 1r
MQ 2
O ∴ =
MN r+ r
3
r
⊥h H M = 2
K ⊥k
2r
P Q 3 1
= ×
Q P̂ = 90∘ (∠ in halwe sirkel) 2 2
P 3
∴ P̂ = R̂1 = 90∘ (gegee RQ ⊥ PM) =
F ∴ RQ ∥ PN (ooreenk. ∠ ’e gelyk) 4
E
MR MQ 3
∴ = (lyn ∥ een sy △) ∴ x =
E F MP MN 4
DP DQ
Gegee = , daarom is PQ ∥ E F.
PE QF
GEGEE: △ DE F, met P op DE en Q op DF en PQ ∥ E F VOORBEELD 3
In die bygaande skets A D ∥ E F ∥ BC, bewys dat A F ⋅ BD = AC ⋅ DF.
DP DQ
RTP: = A
PE QF VOORBEELD 1 E AB BD
B In △ A BD : = (Ewer. stelling. A D ∥ E F)
Bepaal x AE DF
I AB AC
BEWYS: In △ A BC : = (Ewer. stelling. ST ∥ RV)
AE AF
Konstrueer PF en EQ en teken dan hoogtelyne (loodregte 5cm
BD AC AB
hoogtes) K F ∴ = (beide = )
D DF AF AE
Q K ( ⊥ k) en PH ( ⊥ h) ∴ BD ⋅ A F = AC ⋅ DF
1 x+1 J
Area van ‘n driehoek: = × basis × ⊥ h
2
x
1 H L
Area △ DPQ = × DQ × ⊥ h 6cm
2 C
1
Area △ FPQ = × FQ × ⊥ h
2 VOORBEELD 4
1 K L ∥ I J (gegee) 
Area △ DPQ × DQ × ⊥ h DQ HK HL ST U R is ‘n parallelogram met SU X, T U W en RU V reguit lyne. Bewys dat R T ∥ V W.
∴ = 2 = ∴ = (ewer. stelling, K L ∥ I J of lyn ∥ een sy Δ)
Area △ FPQ 1 FQ
× FQ × ⊥ h KI LJ
2 T
1 ST ∥ RU en SR ∥ T U (teenoorst. sye van parm)
Area △ DPQ × DP × ⊥ k DP x+ 1 6 S SU RW
2
Ooreenkomstig: = = ∴ = In △ SR X : = (Ewer. stelling. SR ∥ T W)
Area △ EQ P 1 PE 5 x UX WX
× PE × ⊥ k
2 SU TV
x (x + 1) = 30 V In △ ST X : = (Ewer. stelling.. ST ∥ RV)
Maar Area △ FPQ = Area △ EQ P   UX VX
x 2 + x − 30 = 0
(Dieselfde basis PQ en tussen dieselfde ∥ lyne)  U RW TV SU
(x + 6)(x − 5) = 0 ∴ = (beide = )
R W X WX VX UX
∴ x ≠ − 6 of x = 5
DQ DP ∴ R T ∥ V W (lyn deel twee sye △ ewer.)
∴ =
FQ PE
46
Middelpunt -Stelling Omgekeerde: Stelling 2: Omgekeerde Stelling VOORBEELD 1

(Midpt. Stelling) (omgekeerde Midpt.-stelling) Gelykvormigheidstelling (sye van Δ eweredig) Gegee QU = 24 cm, QC = 16 cm, D A = 6 cm
Die lynstuk wat die middelpunte Die lynstuk wat van die een middel- (HHH) As die ooreenkomstige sye van twee driehoeke en C D = x.
van twee sye van ‘n driehoek aan punt van een sy van ‘n driehoek, Wanneer ooreenstemmende hoeke, in twee eweredig is dan is die ooreenkomstige hoeke
mekaar verbind, is ewewydig aan ewewydig aan die tweede sy getrek driehoeke, gelyk is; dan is ooreen- gelyk (sye ewer.) Vrae:
die derde sy en gelyk aan die word, halveer die derde sy. Die lyn stemmende sye eweredig (HHH) 1. Bewys △ QUC | | | △ AC D
G J
helfte van sy derde sy. is ook helfte van die grootte van die 2. Bereken die waarde van x
G J
sy waaraan dit ewewydig is.
S S M NK
M NK L U
1
L 2
H I
Q P
Q P H I Q 2
1
GEGEE: △ GH I en △ JK L, Ĝ = J;̂ Ĥ = K̂ GEGEE: ∴ GH = GI = H I   C
O R O R JK JL KL 2 3
en I ̂ = L̂ 1
4
Daarom is SQ = QO en SP = PR Daarom is SQ = QO en PQ ∥ OR
1 1 GH GI HI OTB: Ĝ = J;̂ Ĥ = K̂ en I ̂ = L̂
dan is PQ ∥ OR en Q P = OR dan is SP = PR en Q P = OR  OTB: = = 1
2
2 2 JK JL KL 2
1
D A
(Midpt. Stelling)  (omgekeerde Midpt. Stelling) BEWYS:
BEWYS: Konstrueer M op GH so dat GM = J K en 
Konstrueer M op GH so dat GM = J K en  N op GI so dat GN = J L
Oplossings:
VOORBEELD N op GI so dat GN = J L Verbind M N
GH GI 1. In △ QUC en △ AC D
In △ ACE, A B = BC, GE = 15 cm en A F = FE = E D. Verbind M N = (gegee) Ĉ2 = Ĉ4 (teenoorst. ∠ ’e)
Bepaal die lengte van CE. In △ GM N en △ JK L JK JL
GH GI Q̂ 2 = D̂ 2 (∠ ’e in dies ʘ segm.)
Ĝ = J ̂ (gegee) ∴ = (konstruksie GM = J K en 
GM GN Û 1 = A1̂ (∠ ’e van △ of ∠ ’e in dies ʘ segm.)
GM = J K (konstruksie)
In △ ACE ∴ △ CQU | | | △ C D A (HHH)
GN = J L (konstruksie) GN = J L)
A B = BC en A F = FE (gegee) CQ QU CU
∴ △ GM N ≡ △ J K L (SHS) ∴ M N ∥ H I (lyn verdeel twee sye △ ewer.) ∴ = = ( | | | △ ’e)
1 CD DA CA
∴ BF ∥ CE en BF = CE (Midpt. -Stelling) ∴ G M̂ N = K̂ en G N̂ M = L̂ ( ≡ △ ’e)  
2 ∴ Ĥ = G M̂ N en I ̂ = G N̂ M  
In △ DF B MAAR Ĥ = K̂ en I ̂ = L ̂
(ooreenk. ∠ ’e M N ∥ H I)
FE = E D (gegee) CQ QU
2. =
BF ∥ GE (bewys) ∴ Ĥ = G M̂ N en I ̂ = G N̂ M CD DA
1 ∴ △ GH I | | | △ GM N (HHH) 16 24
∴ MN ∥ H I (ooreenk. ∠ ’e gelyk) =
∴ BG = GD en GE = BF HI GH
2 GH GI ∴ = x 6
∴ = (Ewer. Stelling., M N ∥ H I) MN GM
GM GN GH 96 = 24x
GH GI = (konstruksie) ∴ x = 4 cm
∴ =   JK
JK JL HI
= (gegee)
KL
(omgekeerde Midpt. – stelling)
GH HI ∴ MN = K L
∴ BF = 2GE Ooreenkomstig, ∴ = (deur kon-
JK KL ∴ △ GM N ≡ △ J K L (SSS)
∴ BF = 2(15) = 30 cm struksie van P op H I sodat H P = K L) ∴ Ĝ = J;̂ M̂ = K̂ en N̂ = L̂
CE = 2BF (gewys) GH GI HI
∴ = = ∴ Ĝ = J;̂ Ĥ = K̂ en I ̂ = L̂
∴ CE = 2(30) = 60 cm JK JL KL
47
VOORBEELD 2 VOORBEELD 3 Stelling 3: Gelykvormige Reghoekige Driehoeke

DM is die middellyn van sirkel A. R T D ⊥ RC, A, B, C en D is punte op die omtrek van ‘n sirkel , so dat A B = BC. (loodlyn vanuit reghoekige hoekpunt)
R T = 3 cm, RC = 4 cm, MC = 6 cm en A F is ‘n raaklyn, aan die sirkel deur A BC D, by A. Die loodlyn wat vanaf die hoekpunt van die regte hoek van ŉ reghoekige
DM = 2x. driehoek getrek word, verdeel die driehoek in twee driehoeke wat gelykvor-
Vrae:  mig aan mekaar en gelykvormig aan die oorspronklike driehoek is. (loodlyn
Vrae: Bewys: vanuit reghoekige hoekpunt)
1. Bewys △ C R T | | | △ C DM 1. △ BC D | | | △ BEC 3. △ BC D | | | △ B A F T 1 R
2. Bereken x 2. B Ĉ D = B FA
̂ 4. BD ⋅ A F = BC ⋅ C D 2
D
R T 1 D 1
2
1 2 2
U
1 2
P
1
A
GEGEE: △ PR T met R̂ = 90∘ en RU ⊥ T P.
2 3
A OTB: △ PR T | | | △ PU R | | | △ T U R
2
12 E 14 3
BEWYS:
3 T ̂ + R̂1 = 90∘ (∠ ’e van △)
C 2 F R̂1 = R̂2 = 90∘ (gegee) NOTA: 
M 1 3 ∴ T ̂ = R̂2 G
1
2 ∴ P̂ = R̂1 (∠ ’e van △)
Oplossings: C B In △ PU R en △ T U R J
H J 2 = JG ⋅ J I
1. Ĉ3 = 90∘ (∠ in halwe sirkel) Û 1 = Û 2 = 90∘
In △ C R T en △ C DM R̂2 = T ̂ (bewys)
R̂2 = Ĉ3 = 90∘ (gegee en bewys) Oplossings: P̂ = R̂1 (bewys)
3. In △ BC D en △ BFA I
T1̂ = M̂ (buite ∠ van kvh) 1. In △ BC D en △ BEC ∴ △ PU R | | | △ RU T (HHH) H
Ĉ1 = D̂ 2 (∠ ‘e van △) i. B̂1 = B̂1 (gemene sy) i. B Ĉ D = B FÂ (bewys)
In △ PR T en △ PU R G
∴ △ R T C | | | △ C M D (HHH) ii. D̂ = A2̂ (∠ ’e in dies ʘ segm.) ii. A3̂ = Ĉ2 (tussen raaklyn  P R̂ T = Û 2 = 90∘ H I 2 = I J ⋅ IG
J
RT TC RC maar A2̂ = Ĉ2 (∠ ’e teenoor gelyke sye)  en koord) P̂ = P̂ (gemeenskaplik)
∴ = = ( | | | △ ’e)
CM MD CD ∴ D̂ = Ĉ2 maar D̂ = Ĉ2 (bewys) T ̂ = R̂2 (bewys)
iii. B Ĉ D = E4̂ (∠ ’e van △) ∴ D̂ = A3̂ ∴ △ PR T | | | △ PU R (HHH)
∴ △ R T C | | | △ C M D (HHH) iii. B̂1 = B̂3 (∠ ’e van △) ∴ △ PR T | | | △ PU R | | | △ RU T I
2. T C 2 = 32 + 42 (Pythag.) ∴ △ C DB | | | △ FA B (HHH) H
∴ T C = 5 cm 2. F̂ = E4̂ (buite ∠ ’e van kvh) PR PT G
RT TC ∴ = ∴ PR 2 = P T ⋅ PU
CD DB CB PU PR
= B Ĉ D = E4̂ (bewys) 4. = = ( | | | △ ’e) HG 2 = GJ ⋅ GI
CM MD FA AB FB UR PU J
3 5 ∴ B Ĉ D = B FÂ ∴ = ∴ U R 2 = PU ⋅ U T
= CD DB UT UR
∴ = RT PT
6 2x FA AB ∴ = ∴ RT2 = PT ⋅ U T
6x = 30 maar C D ⋅ A B = BC (gegee) UT RT
∴ x = 5 cm ∴ C D ⋅ BC = DB ⋅ FA H I
48
Stelling 4: Stelling van Pythagoras VOORBEELD 1 VOORBEELD 2

(Pythagoras) O is die middelpunt van ‘n sirkel met raaklyne K I en I T. OE I is ‘n O is die middelpunt van ‘n sirkel met raaklyn B A en snylyn BCE.
In ‘n reghoekige driehoek is die vierkant van die skuinssy reguit lyn. OD = DE = D C en AOE is ‘n reguit lyn.
gelyk aan die som van die ander twee vierkante.
Vrae: Vrae: E
T R
1 As E I 15 cm is, en I T 17 cm is, bereken: Bewys:
2
1. E T 1. OD ∥ AC
2. OE 2. A1̂ = A2̂
3. T O K 3. C B = 2E D O 1 1
1
D
2 4. A E = 2 2OD 2 2
U
P
1 1
GEGEE: △ PR T met R̂ = 90∘. E A 2 2 C
O I
OTB: T P 2 = PR 2 + T R 2
Oplossings:
BEWYS: 1. D1̂ = 90∘ (Midpt ʘ; Midpt.koord)
Konstrueer RU ⊥ T P B
T C1̂ = 90∘ (∠ in halwe sirkel)
△ PR T | | | △ PU R (loodlyn vanuit reghoekige hoekpunt) ∴ D1̂ = C1̂
PR PT
∴ = ∴ PR 2 = P T ⋅ PU ∴ OD ∥ AC (ooreenk. ∠ ’e =)
PU PR Oplossings:
△ PR T | | | △ T U R (loodlyn vanuit reghoekige hoekpunt) 1. K I = I T (raaklyn vanuit dies. punt) 2. A1̂ = Ô 1 (ooreenk.. ∠ ’s, OD ∥ AC)
RT PT OK = O T (radiusse) O1̂ = Ê (∠ ’e teenoor = sye, OD = DE)
∴ = ∴ RT2 = PT ⋅ U T
UT RT ∴ K I T O is ‘n vlieër (beide pare aanliggende. sye =) A2̂ = Ê (∠ tussen raaklyn en koord)
∴ PR 2 + R T 2 = P T ⋅ PU + P T ⋅ U T ∴ O Ê T = 90∘ (hoeklyne van vlieër)
∴ A1̂ = A2̂
= P T (PU + U T ) ∴ E T 2 = 172 − 152 (Pythagoras)
= P T (P T ) ∴ E T = 8 cm
3. In △ ACE : DE = D C (gegee)
∴ T P2 = PR 2 + T R2 OA = OE (radiusse)
2. O T ̂ I = 90∘ (raaklyn⊥radius)
∴ AC = 2OD (Midpt. -stelling.)
∴ △ T OE | | | △ I T E (loodlyn vanuit reghoekige hoekpunt)
△ A BE | | | △ C A E | | | △ C B A (loodlyn vanuit reghoekige hoekpunt)
∴ E T 2 = EO ⋅ E I
∴ AC 2 = CE ⋅ C B
82 = OE ⋅ 15
∴ (2OD 2 ) = CE ⋅ C B
∴ OE = 4,27 cm
4OD 2 = (2OD) ⋅ C B (OD = DE = D C )
2OD = C B
3. △ T OE | | | △ IO T (loodlyn vanuit reghoekige hoekpunt)
∴ 2DE = C B
T O 2 = OE ⋅ OI
T O 2 = 4,27 ⋅ (4,27 + 15)
4. A E 2 = AC 2 + CE 2 (Pythagoras)
∴ T O = 9,07 cm
∴ A E 2 = (2OD)2 + (2OD)2
∴ A E 2 = 8OD 2
∴ A E 2 = 2 2OD
49
Trigonometrie Graad 11 Hersiening  SCIENCE CLINIC 2019 ©
BASIESE DEFINISIES BASIESE CAST DIAGRAM FUNDAMENTELE TRIG REDUKSIEFORMULES

Wys in watter kwadrante elke trig funksie + is IDENTITEITE Verminder alle hoeke na skerphoeke. 
90⁰ Memoriseer: 180° – θ S A 360° + θ

θ
Teenoorgestaande
 
sin θ =
t sin A
Opposite
Hy
s = tan A T C
Spk
S A 180° + θ 360° – θ
a cos A
outi
cos θ = sin + all +
nesn
s
VOORBEELDE:
suys
t II I
tan θ = 0⁰
e
a 180⁰
III IV 360⁰ Verminder na ‘n skerphoek en vereenvoudig indien moont-
sin2 B + cos2 B = 1 lik (sonder ‘n sakrekenaar).
T C kan geskryf word as sin 125o cos 260 o
1. 2.
θ tan + cos + sin2 B = 1 − cos2 B = sin(180 o − 55o) = cos(180 o + 80 o)
Adjacent
Aanliggende = sin 55o = − cos 80 o
cos2 B = 1 − sin2 B
Hierdie is ons basiese trig verhoudings. 270⁰   (KII want sin is +) (KIII want cos is −)
VOORBEELDE: tan 660 o

3. = tan(360 o + 300 o)
Op die Cartesiese Vlak 1. In watter kwadrant sal θ lê as tanθ < 0 en Spesiale Hoeke
cosθ > 0 is?
= tan 300 o (KI want tan is +)
Onthou:
y = tan(360 o − 60 o)
r = 2 (x; y) 60 o is 'n
= − tan 60 o (KIV want tan is -) spesiale hoek
  tanθ - cosθ +
y 3
sin θ = cosθ + = −
r
r   (0; 2) 1
y x tanθ -
cos θ = r (1; 3) = − 3
y Kwadrant IV
tan θ = ( 2; 2) tan(180 o − β)cos(180 o + β)cos2 (360 o − β)
θ
x
x 90o 4.   + sin2(180 o + β )
x 60o sin(360 + β)
2. In watter kwadrant sal θ lê as sinθ < 0 en ( 3; 1) (−tan β)(−cos β)(cos β) 2
cosθ < 0 is?  45o = sin β
+ (−sin β )2
30o cos3 β
cosθ - = tan β . sin β
+ sin2 β
Onthou: sinθ - sinθ - sin β cos3 β
  cosθ - = . + sin2 β
• x2 + y2 = r2 (Pythagoras)   (2; 0) cos β sin β
o
0 Onthou:
• Hoeke word opwaarts gemeet vanaf die posi- = cos2 β + sin2 β
tiewe (+) x-as (anti-kloksgewys) tot en met die Identiteite
Kwadrant III  = 1
skuinssy.
VOORBEELD: 1
Probleme met Pythagoras 2 cos θ + tan θ
1
Stappe:  As 3sinθ – 2 = 0 en tanθ < 0, bepaal 2 cos θ + met behulp van diagram en sonder die gebruik van ’n sakrekenaar. − 5 1
tan θ = 2( )+ Onthou:
1. Isoleer die trig verhouding  2 2 2 3 2 x
3 sin θ − 2 = 0 x + y = r ( ) cos θ = r
2. Bepaal die kwadrant  1. 2. 3. 4.   − 5
2 y tanθ - x 2 + (2)2 = (3)2 en
3. Teken ’n skets en gebruik   sin θ = 3 = r sinθ + sinθ + r=3 −2 5 5
= − y
Pythagoras  x2 = 5 tan θ =
tanθ - y=2 3 2 x
4. Antwoord die vraag
θ x = ± 5 −4 5 − 3 5
= 6
∴ K w a dr a nt I I ∴x = − 5 −7 5
= 6
50
Trigonometrie Graad 11 Hersiening  SCIENCE CLINIC 2019 ©
NEGATIEWE HOEKE KO-FUNKSIES VOLLEDIGE CAST DIAGRAM

Hoeke word afwaarts gemeet (kloksgewys) vanaf die B sinA en cosB staan bekend as   Memoriseer die volgende diagram:
positiewe x-as, dit word ook gesien as Kwadrant IV. ko-funksies, indien A + B = 90∘.   90°
  90° + θ 90° – θ
sinA = sin(90⁰ – B)  
y A = cosB θ
180° – θ
360° + θ
VOORBEELD: II I 0°
S A
180°
1. sin 30 o 2. cos 25o  T III IV C 360°
x = sin(90 o − 60 o) = cos(90 o − 65o)  180° + θ 360° – θ
–A = cos 60 o = sin 65o θ – 180° –θ
NOTA:  θ – 90°
Kyk altyd eers na die kwadrant, maak DAN   * Reductions
Reduksies Ko-funksies
Co-functions 270°
gebruik van die reduksieformules/ko-funksies
Metode 1: K IV Metode 2: Raak ontslae van BEWYS VAN IDENTITEITE
die negatief 3. sin(90 o − α) K I, du s sin +    
sin(–A) = –sinA Voeg 360° by om sodoende = cos α 90 o ∴ sin ↔ cos Stappe: 
cos(–A) = cos die hoek positief te maak.  1. Skei LK en RK  
  2. Begin met die kant wat meer kompleks is. 
tan(–A) = –tanA 
4. cos(90 o + β ) K II, du s cos −   3. Bewys die kante is gelyk.
VOORBEELDE: = − sin β 90 o ∴ sin ↔ cos
VOORBEELDE:
Vereenvoudig sonder die gebruik van ’n sakrekenaar: cos x 1
  1. cos2 x . tan2 x = sin2 x 3.   tan x + =  
sin(–330°) 5. sin(θ − 90 o) K I V, so sin −     1 + sin x cos x
90 o ∴ sin ↔ cos  
NB: Negatiewe Hoeke = − cos θ LK = cos2 x . tan2 x  cos x
  LK = tan x +  
1) K I V 2) + 360 o    1 + sin x
6. Vereenvoudig tot 'n verhouding van 10°:  2 sin2 x sin x cos x
sin(−330 ) o o
= sin(−330 )  = cos x . =   +  
a) cos 100 o K II, so cos −   cos2 x cos x 1 + sin x
= − sin 330 o = sin(360 o − 330 o) 
= − sin(360 o − 30 o) = sin 30 o  = cos(90 o + 10 o) 90 o ∴ sin ↔ cos 
= sin2 x = RK sin x (1 + sin x) + cos x (cos x)
o 1 = − sin 10 o  =
= − (−sin 30 ) =     cos x (1 + sin x)
2
= sin 30 o  b) tan 170 o K II, so tan −  
1 sin x + sin2 x + cos2 x
= tan(180 o − 10 o) 180 o ∴ r edu k si e  2. 1 − 2 sin x . cos x = (sin x − cos x)2 =
= cos x (1 + sin x)
2 = − tan 10∘     
OPLOS VAN PROBLEME: RK = (sin x − cos x)2   sin x + 1
=  
As cos25° = p, druk die volgende uit in terme van p (d.w.s. kry al die hoeke gelyk aan 25°): cos x (1 + sin x)
= sin2 x + cos2 x − 2 sin x . cos x  
1. cos(−385 ) o
negatiewe hoek, dus a) + 360° o
3. sin(335  )  1
= 1 − 2 sin x . cos x = LK = = RK
= cos(−25o) OF b) K IV  o o
= sin(360 − 25 ) K IV, sin -  cos x
= cos 25o - 385 K I  = − sin 25o  
= p ∴ + cos ONTHOU: 25° is die korrekte hoek, maar die verkeerde verhouding. 4. tan(155o) Metode 1: Verhouding Metode 2: Skets 
Dus teken die skets = tan(180 o − 25o) K II, tan -    
−y −sin 25o −y
2. sin(65o)  Given cos25⁰ = p x
Gegee Dus, − sin 25o = = − tan 25o  = =  
= sin(90 o − 25o) K I, sin +  1 r r   cos 25o x
 
= cos(25o)  1 Dit kan opgelos word
r= y = √1 –p2 − 1 − p2 op twee maniere:   − 1 − p2 − 1 − p2
= p  = =  
(Pythag) = = − 1 − p2   p p
x=p 1
51
Trig Vergelykings Graad 11 Hersiening  SCIENCE CLINIC 2019 ©
BASIESE BEGINSELS KWADRATE KO-FUNKSIES FAKTORISERING

Stappe: Wenke: Wenke: Stappe:
• Isoleer die trig funksies • Gebruik al vier kwadrante (± beteken dat • sin en cos met verskillende hoeke • Los op soos jy ‘n kwadratiese vergelyking sal oplos
die verhouding beide + en - moet wees.)
• Verwysings hoek (moet nie (-) in die • Betrek die ko-funksie 90° - z
VOORBEELDE:
sakrekenaar in sit nie) VOORBEELD:
• Die hoek wat verander kan word is die verwysings
Los op vir x:
• Kies Kwadrante Los op vir β: hoek
➡ sin of cos: 2 Kwadrante 4 sin2 β − 3 = 0  VOORBEELDE:
  1. tan2 x − 2 tan x + 1 = 0 
➡ tan: 1 Kwadrante 3 Los op vir x:
2
sin β =   (tan x − 1)(tan x − 1) = 0 
• Algemene Oplossing 4 1. cos x = sin(x − 10 o) 
  o o tan x = 1
➡ sin θ of cos θ + k 360∘; k ∈ℤ cos x = cos(90 − (x − 10 )) 
3 cos x = cos(100 o − x) Verwysings∠ : 45∘ 
➡ tan θ + k180∘; k ∈ℤ sin β = ±
4  
Verwysings∠ : 100∘ − x 
ONTHOU: Rond slegs af aan die einde Verwysings∠ : 60∘    KI: x = 45∘ + k180∘; k ∈ℤ
  KI: x = 100∘ − x + k 360∘; k ∈ℤ   
Algemene formules: KI: β = 60∘ + k 360∘; k ∈ℤ 
  2x = 100∘ + k 360∘   
θ = sin−1 a + k 360∘ or KII: β = 180∘ − 60∘ + k 360∘  x = 50∘ + k180∘ 
2. cos2 x + sin x . cos x = 0 
θ = (180∘ − sin−1 a) + k 360∘ (k ∈ℤ) = 120∘ + k 360∘  KII: x = 360∘ − (100∘ − x) + k 360∘ 
KIII: β = 180∘ + 60∘ + k 360∘  x − x = 260∘ + k 360∘  cos x (cos x + sin x) = 0 
θ = ± cos−1 a + k 360∘ (k ∈ℤ)
= 240∘ + k 360∘  0 = 260∘ + k 360∘  cos x = 0 OF cos x = − sin x
θ = tan−1 a + k180∘ (k ∈ℤ)
KIV: β = 360∘ − 60∘ + k 360∘  Geen reële oplossing nie 
= 300∘ + k 360∘   cos x −sin x
VOORBEELDE: Gebruik die trig grafiek: =
2. sin(x + 30 o) = cos 2x  cos x cos x
Los op vir θ: SINθ EN COSθ sin(x + 30 o) = sin(90 o − 2x)
tan x = − 1
1. 3 sin θ − 1 = 0  Verwysings∠ : 90∘ − 2x  90⁰ 270⁰
Stappe:
1   Verwysings∠ : 45∘
sin θ =  
• sin en cos met dieselfde hoek
3 KI: x + 30∘ = 90∘ − 2x + k 360∘; k ∈ℤ  x = 90∘ + k180∘; k ∈ℤ KII: x = 135∘ + k180∘ 
 
• Deel deur cos om tan te kry 3x = 60∘ + k 360∘   
sin + in KI en KII x = 20∘ + k120∘ 
Verwysings∠ : 19,47∘  VOORBEELD: KII: x + 30∘ = 180∘ − (90∘ − 2x) + k 360∘ 
  x + 30∘ = 90∘ + 2x + k 360∘  3. 2 cos2 x + 3 sin x = 0 
Los op vir α:
KI: θ = 19,47∘ + k 360∘; k ∈ℤ  −x = 60∘ + k 360∘  2(1 − sin2 x) + 3 sin x = 0 
KII: θ = 180∘ − 19,47∘ + k 360∘; k ∈ℤ  2 sin 2α − cos 2α = 0  x = − 60∘ − k 360∘
2 sin2 x − 3 sin x − 2 = 0
= 160,53∘ + k 360∘ 2 sin 2α = cos 2α  NOTA: Spesifieke Oplossings
 
2 sin 2α cos 2α As hul vra vir x ∈[−360∘; 360∘ ], kies heelgetal (2 sin x + 1)(sin x − 2) = 0 
=   waardes vir k   −1
cos 2α cos 2α sin x = OF sin x = 2
2. tan(3θ + 30 o) + 1 = 0   
(...-3; -2; -1; 0; 1; 2; 3...)   2
tan(3θ + 30 o) = − 1 2 tan 2α = 1  so dat x in die gegewe intervalle val.
 
1 Verwysings∠ : 30∘ Geen reële oplossing nie 

  tan 2α =  
2 x = 30∘ + k120∘
tan − in KII  
x = − 330∘; − 210∘; − 90∘; 30∘; 150∘; 270∘ 
tan + in KI KIII: x = 180∘ + 30∘ + k 360∘; k ∈ℤ 
Verwysings∠ : 45∘  k = − 3; k = − 2; k = − 1; k = 0; k = 1; k = 2 
  Verwysings∠ : 26,57∘  OF  x = 210∘ + k 360∘ 
KII: 3θ + 30∘ = 180∘ − 45∘ + k180∘; k ∈ℤ    x = − 60∘ + k 360∘  KIV: x = 360∘ − 30∘ + k 360∘; k ∈ℤ 
3θ = 105∘ + k180∘  KI: 2α = 26,57∘ + k180∘; k ∈ℤ  x = − 60∘; 300∘  x = 330∘ + k 360∘
θ = 35∘ + k 60∘ α = 13,28∘ + k 90∘  k = 0; k = 1
52
Trig Grafieke Graad 11 Hersiening  SCIENCE CLINIC 2019 ©
BELANGRIK! VERTIKALE SKUIF

Wanneer trig grafieke geskets word, moet jy die volgende Notas vir sin x en cos x : • y = sin x + q of y = cos x + q of y = tan x + q
aandui:  As q > 0 : opwaarts (bv: y = sin x + 1)  
❖ Kern punte (afsnitte/draaipunte) elke 90°
! Beide Asse ! x- en y- afsnitte   As q < 0 : afwaarts (bv: y = cos x − 2)
! Draaipunte ! eindpunte (indien nie op ’n as)  ❖ Periode (1 volle grafiek): 360°
VOORBEELDE y
! Asimptote (net vir tan grafiek) ❖ Amplitude (halfpad tussen min en maks): 1
y = cos x − 1 x ∈[0∘; 360∘ ] (soliede lyn)
BASIESE BEGINSELS y = cos x (stippellyn – om te vergelyk)

Notas vir tan x :
• y = sin x vir x ∈[−360∘; 360∘ ] ❖ Kern punte elke 45° 360°
0° x
y ❖ Periode (1 volle grafiek); 180° x
(90°;-1) (270°;-1)
❖ Geen amplitude kan gevind word nie
(-270°; 1) (90°; 1)
❖ Asimptote by x = 90o + k180o, k ∈ℤ (180°; -2)
-360° -180° 180° 360°
0° x
VERANDERING IN AMPLITUDE VERANDERING IN PERIODE
(-90°; -1) (270°; -1) • y = a . sin x of y = a . cos x of y = a . tan x • y = sin b x of y = cos b x of y = tan b x
 
As a > 1 : skets beweeg opwaarts   Die waarde van b bepaal hoeveel volledige grafieke gewoonlik in die periode is
0 < a < 1 : krimp afwaarts  (m.a.w. sin x /cos x : 360∘ en tan x : 180∘)
a < 0 : Spieëlbeeld in x-as
VOORBEELDE:
• y = cos x vir x ∈[−360∘; 360∘ ] VOORBEELDE: y
y 1. y = cos 3x x ∈[0∘; 360∘ ]  
(90°; 2)  
1. y = 2 sin x  
(soliede lyn) * Normale periode: 360°  
(-360°; 1) (360°; 1) * Nuwe periode: 120° (3 grafieke in 360°)  
y = sin x   * Kritiese punte elke 90/3 = 30°
-270° -90° 90° 270°
(stippellyn – om 180° 360°
x y
0° x te vergelyk) 0°
(120°; 1) (240°; 1) (360°; 1)

(-180°; -1) (180°; -1)
* Amplitude = 2 30° 150° 270°
(270°; -2)
0° 90° 210° 330° x
(60°;-1) (180°;-1) (300°;-1)
• y = tan x vir x ∈[−360∘; 360∘ ] y (180°;3)
2. y = − 3 cos x   y
y  
(soliede Lyn)
 
y = cos x   1
(stippellyn – om 2. y = tan x x ∈[0∘; 360∘ ] 
2 (90°; 1)
(45°; 1)
te vergelyk)  
0° 90° 270° xx * Normale periode: 180°  
-360° -180° 0° 180° 360° x * Nuwe periode: 360°   -360° 360° x
* Waardeversameling:  (½ grafiek in 180°) 
y ∈[−3; 3] * Kritiese Punte:  
elke 45/0,5 = 90°
-3 (360°; -3)
x = -270° x = -90° x = 90° x = 270°
x = -180° x = 180°
53
HORISONTALE SKUIF VOORBEELD Antwoorde: 

• y = sin(x − p) of y = cos(x − p) of y = tan(x − p) Gegee f (x) = cos(x + 60∘ ) en g (x) = sin 2x 1. cos(x + 60∘ ) = sin 2x
As p > 0 : skuif na regs (bv: y = sin(x − 30∘ ))  Vrae: cos(x + 60∘ ) = cos(90∘ − 2x)
p < 0 : skuif na links (bv: y = cos(x + 45)) Verwysings ∠ : 90∘ − 2x
1. Bepaal algebraïes die snypunte van
Hoe om ‘n horisontale skuif te plot: f (x) en g (x) vir x ∈[-90°;180°] KI: x + 60∘ = 90∘ − 2x + k 360∘; k ∈ℤ 
• Plot die oorspronklike grafiek 3x = 30∘ + k 360∘ 
• Skuif die kritiese punte na links/regs 2. Skets f (x) en g (x) vir x ∈[-90°;180°] x = 10∘ + k120∘ 
• Merk die x-afsnite en draaipunte 3. Gee die amplitude f (x) KIV: x + 60∘ = 360∘ − (90∘ − 2x) + k 360∘; k ∈ℤ 
• Bekereken en merk die eindpunte en y-afsnitte x + 60∘ = 270∘ + 2x + k 360∘ 
4. Gee die periode van g (x) −x = 210∘ + k 360∘ 
VOORBEELDE 5. Gebruik die grafieke om die waardes te bepaal van x waarvoor: x = − 210∘ + k 360∘
1. y = cos(x + 45∘ ) vir x ∈[−360∘; 360∘ ] (stippellyn)  a. g (x) stygend en positief is maar x ∈[−90∘; 180∘ ]
y = cos x (soliede lyn - om te vergelyk)
b. f (x) stygend en positief is ∴ x = 10∘; 130∘; 150∘
y
c. f (x) ≥g (x) - m.a.w. f (x) is bo g (x) 2.
g (x) = sin 2x
(315°; 1)
(-45°; 1)
d. f (x) ⋅ g (x) ≥0 - m.a.w. produk is + of 0 y f (x) = cos(x + 60∘ )
(-360°; ½2 )
2
2 2
2 (360°; 2)
-315° -135° 225° 6. Verduidelik die transformasie wat plaasvind van y = sin x   (-60°; 1) (45°; 1)
45° x na y = sin(2x − 60∘ ) 3
(-90°; ½)2
-90° ½ 30° 90° 180°

(-225°; -1) (135°; -1) x
0° (180°; -½)
Eindpunte:   (-45°; -1) (120°; -1) (135°; -1)

2 2
cos(−360∘ + 45∘ ) = en cos(−360∘ + 45∘ ) =
2 2
y-afsnit:  Vir f(x):  
  2 3 1
cos(0∘ + 45∘ ) = Eindpunte: cos(−90∘ + 60∘ ) = en cos(180∘ + 60∘ ) = −
2 2 2
1
  y-afsnit: cos(0∘ + 60∘ ) =
2
2. y = sin(x − 30∘ ) vir x ∈[0∘; 360∘ ] (stippellyn) 
y = sin x (soliede lyn - om te vergelyk)
3. 1
y
(120°; 1) 4. 180∘
30° 210°
x
5. a. x ∈(0∘; 45∘ )
(360°; -½)
-½ b. x ∈[−90∘; − 60∘ )
(300°; -1)
c. x ∈[−90∘; 10∘ ) ∪ (130∘; 150∘ )
d. x ∈[0∘; 30∘ ] ∪ [90∘; 180∘ ] ook by x = − 90∘
Eindpunte:  
1 1
sin(0∘ + 45∘ ) = − en sin(360∘ − 30∘ ) = −
2 2
y-afsnit:  6. Herskyf y = sin(2x − 60∘ ) in die vorm y = sin b (x − p) = sin(2(x − 30∘ )) 
Die y-afsnit is een van die eindpunte Transformasie: b = 2 ∴ periode is gehalveer 
p = 30 ∴ skuif 30° na die regterkant 
 
54
GEBRUIK TRIG GRAFIEK OM BEPERKINGS TEN OPSIGTE VAN IDENTITEITE TE KRY

m.a.w. Beantwoord die vraag:  
“vir watter waardes van x sal die identitiet ongedefinieerd wees?”
Identiteit is ongedefinieerd as:
• die funksie ongedefinieerd is 
tan x het asimptote by x = 90∘ + k180∘; k ∈ℤ
• Enige noemer is nul
Terugflits:
A
is ongedefinieerd
0
VOORBEELDE:
1. Vir watter waardes van x sal cos2 x ⋅ tan2 x = sin2 x gedefinieerd wees?
• t a nx is ongedifinieerd wanneer x = 90∘ + k180∘; k ∈ℤ 
∴ sal gedefinieerd wees as x ∈ℝ en x ≠ 90∘ + k180∘; k ∈ℤ
• Geen noemers wat kan 0 wees nie
cos x 1
2. Vir watter waades van x sal tan x + = ongedefinieerd wees?
1 + sin x cos x
• tan x is ongedifinieerd wanneer x = 90∘ + k180∘; k ∈ℤ
• Breuke is ongedefinieerd wanneer die noemer = 0
∴ As 1 + sin x = 0 of as cos x = 0
* 1 = sin x = 0 
∴ sin x = − 1
y
y = sinx
Gebruik trig grafieke vir 0; ± 1
x
-1
(270°; -1)
∴ x = 270∘ + k 360∘; k ∈ℤ
* cos x = 0
y
y = cosx
Gebruik trig grafieke vir 0; ± 1
90° 270° xx
∴ x = 90∘ + k180∘; k ∈ℤ
x = 90∘ + k180∘; k ∈ℤ
x = 270∘ + k 360∘; k ∈ℤ kan opgesom word as: x = 90∘ + k180∘; k ∈ℤ
x = 90∘ + k180∘; k ∈ℤ
55
Trigonometrie SCIENCE CLINIC 2019 ©
CAST DIAGRAM ALGEMENE OPLOSSINGS

∘ • sin A = sin B → verwysingshoek
90
∘
1. sin(180 − θ ) = sin θ ∘
1. sin(θ + 360 ) = sin θ ‣ A = B + k.360∘ of A
180∘ − θ θ + 360∘
2. cos(180∘ − θ ) = − cos θ 2. cos(θ + 360∘ ) = cos θ ‣ A = 180∘ − B + k.360∘; k ∈ℤ
3. tan(180∘ − θ ) = − tan θ 3. tan(θ + 360∘ ) = tan θ • cos A = cos B
‣ A = ± B + k.360∘; k ∈ℤ
∘ ∘
90∘ + θ 1. sin(90 + θ ) = cos θ 90∘ − θ 1. sin(90 − θ ) = cos θ • tan A = tan B
∘
2. cos(90 + θ ) = − sin θ 2. cos(90∘ − θ ) = sin θ ‣ A = B + k.360∘; k ∈ℤ
• Ander/ko-funksie
Dubbel 1. sin 2A = 2 sin A ⋅ cos A
‣ sin A = cos B ∴ sin A = sin (90∘ − B ) → verwysingshoek
hoeke
‣ cos A = sin B ∴ cos A = cos (90∘ − B ) → verwysingshoek
VOORBEELD 1
Saam- 1. sin(A + B ) = sin A ⋅ cos B + cos A ⋅ sin B
gestelde Los op vir x as cos 2x = − sin x
hoeke 2. sin(A − B ) = sin A ⋅ cos B − cos A ⋅ sin B  
1 − 2 sin2 x = − sin x
0 = 2 sin2 x − sin x − 1
Sin + y + y
All 0 = (sin x − 1)(2 sin x + 1)
−x θ θ+ x
180∘ θ θ 0∘   1
sin x = −
Tan −y −y
Cos sin x = 1 of 2
x = 0∘ + k .360∘ x = − 30∘ + k .360∘
of   of  
1. sin(180∘ + θ ) = − sin θ 1. cos(−θ ) = cos θ x = 180∘ + k .360∘; k ∈ℤ x = 210∘ + k .360∘; k ∈ℤ
180∘ + θ −θ
2. cos(180∘ + θ ) = − cos θ 2. sin(−θ ) = − sin θ VOORBEELD 2
∘ 3. tan(−θ ) = − tan θ
3. tan(180 + θ ) = tan θ Los op vir x as cos(90∘ − x) ⋅ sin x − cos 2x = 0
 
1. sin(θ − 90∘ ) = − cos θ sin x ⋅ sin x − (1 − 2 sin2 x) = 0

θ − 90∘
sin2 x − 1 + 2 sin2 x = 0
2. cos(θ − 90∘ ) = sin θ
3 sin2 x = 1
1
Dubbel  1. cos 2A = cos2 A − sin2 A sin2 x =
3
hoeke 2. cos 2A = 2 cos2 A − 1 ± 3
sin x =
3. cos 2A = 1 − 2 sin2 A 3
 
x = 35,26∘ + k .360∘ of x = − 35,26∘ + k .360∘
Saam- 1. cos(A + B ) = cos A ⋅ cos B − sin A ⋅ sin B
gestelde of of 
hoeke 2. cos(A − B ) = cos A ⋅ cos B + sin A ⋅ sin B x = 180∘ − 35,26∘ + k .360∘; k ∈ℤ x = 180∘ − (−35,26∘ ) + k .360∘
270∘ x = 144,74∘ + k .360∘ x = 215,26∘ + k .360∘

56
Trigonometrie SCIENCE CLINIC 2019 ©
TRIG IDENTITEITE VOORBEELD 2 GEMENDGE VOORBEELD 1

sin x Wys/bewys dat: sin 3x = 3 sin x − 4 sin x 3
Indien sin 54∘ = p, druk die volgende uit in terme van p:
• tan x = cos x
1 cos x 1. cos 36∘ 2. sin 108∘ 3. sin 84∘
• tan x = sin x LK = sin(2x + x)
• sin 2x = 2 sin x ⋅ cos x = sin 2x ⋅ cos x + cos 2x ⋅ sin x Oplossings: 36°
1
1 (h )
• sin 3x = sin(2x + x) p o p
= 2 sin x ⋅ cos x ⋅ cos x + (1 − sin2 x) ⋅ sin x sin 54∘ =
= sin 2x ⋅ cos x + cos 2x ⋅ sin x (moet verder uitgebrei word) 54°
= 2 sin x ⋅ cos2 x + sin x − 2 sin3 x 1 – p2 3. sin 84∘ = sin(54∘ + 30∘ )
• sin 4x = sin 2(2x)
= 2 sin x (1 − sin2 x) + sin x − 2 sin3 x 1. cos 36∘ = p = sin 54∘ ⋅ cos 30∘ + cos 54∘ ⋅ sin 30∘
= 2 sin 2x ⋅ cos 2x
( )( 2 )
2. sin 108∘ = sin 2(54∘ ) 3 1
= 4(sin x ⋅ cos x)(cos2 x − sin2 x) = 2 sin x − 2 sin3 x + sin x − 2 sin3 x = p⋅ + 1 − p2
2
= 2 sin 54∘ ⋅ cos 54∘
= 4 sin x ⋅ cos3 x − 4 sin2 x ⋅ cos x (kan verder uitgebrei word) = 3 sin x − 4 sin3 x
3p+ 1 − p2
• cos 2x = cos2 x − sin2 x = 2( p) ⋅ ( 1 − p 2 ) =
2
= 1 − 2 sin2 x
∴ LK = RK GEMENGDE VOORBEELD 2
= 2 cos2 x − 1
Vind die waarde van k as: cos 75∘ ⋅ sin 25∘ − sin 75∘ ⋅ sin k = sin 50∘
WENKE VIR DIE BEWYS VAN IDENTITEITE VOORBEELD 3
1 + sin x ( cos x )
1. Begin aan die kant met die kleinste hoeveelheid terme en  1 − sin x 1
2 cos 75∘ ⋅ sin 25∘ − sin 75∘ ⋅ sin k = sin 50∘
vereenvoudig indien moontlik Wys/bewys dat: = − tan x
cos 75∘ ⋅ sin 25∘ − sin 75∘ ⋅ cos(90∘ − k) = sin 50∘
2. Gaan na die anderkant en vereenvoudig tot jy dieselfde
antwoord kry.   sin(75∘ − 25∘ ) = sin 50∘
3. Kyk vir omgekeerdes en kwosiënt-identiteite met die “teenoor-
∴ k = 65∘
gestelde” teken (hierdeur kan jy ‘n verskil van vierkante in die 1 − sin x 1 − sin x
noemer van jou breuk vorm) LK = ×
1 + sin x 1 − sin x GEMENGDE VOORBEELD 3
4. Faktoriseer altyd indien dit moontlik is
2
1 − 2 sin x + sin x Druk die volgende uit in terme van p as cos 73∘ ⋅ cos 31∘ + sin 73∘ ⋅ sin 31∘ = p
VOORBEELD 1
=
1 − sin2 x 1. cos2 21∘ − sin2 21∘ + 7 2. sin 42∘
sin 2x  
Wys/bewys dat: = 2 tan x
cos 2x + sin2 x Oplossings:
( cos x cos x )
2
1 sin x
RK = − cos 73∘ ⋅ cos 31∘ + sin 73∘ ⋅ sin 31∘
sin x = cos(73∘ − 31∘ )
RK = 2 ⋅ 48° 1 + p2
cos x 1 − 2 sin x + sin x 2
= cos 42∘
= 1
2 sin x ⋅ cos x
1 (h )
cos2 x p a 42°
LK = ∴ cos 42∘ =
(2 cos2 x − 1) + (1 − cos2 x) 1 − 2 sin x + sin2 x p
=
2 sin x ⋅ cos x 1 − sin2 x
=
cos2 x 1. cos 2(21∘ ) + 7 = cos 42∘ + 7
∴ LK = RK
2 sin x = p+ 7
=
cos x 1
2. sin 42∘ =
∴ LK = RK 1 + p2
57
Analitiese Meetkunde Graad 11 Hersiening  SCIENCE CLINIC 2019 ©
Wat is Analitiese Meetkunde? VOORBEELD 3. Middelpunt Formule 

x + x1 y2 + y1
M(x ; y) = ( 2
2 )
Analitiese Meetkunde (Koördinaat Meetkunde):   ;  
Gegee: A(−2; 3) en C( p; − 5) is punte op ‘n Cartesiese Vlak.
Toepassing van reguit lyn funksies in samewerking met 2
Euklidiese meetkunde d.m.v punte op ‘n Cartesiese Vlak   1. Bepaal die waarde van p as AC = 10 eenhede. −2 + 4 3 + (−5)
te gebruik. = ( ; ) 
2 2
2. Bepaal die vergelyking van lyn AC as C(4; − 5).
TERUGBLITS M(1; − 1) 
3. Bepaal die koördinate van M, die middelpunt van AC.
Reguit lyn ewewydig aan die x-as: m = 0
5
Reguit lyn ewewydig aan die y-as: m = ongedinieerd 4. As B( − 1; ) bepaal A, B en C kolineêr. 4. Bewys die punte is kolineêr deur te bewys hulle het ‘n gemeenskaplik
3
gradiënt. 
Reguit Lyn Vergelyking: 5. Bepaal die vergelyking van die lyn loodreg op AC wat deur punt
  Δy Δy
B gaan. m =   m =  
y = mx + c Δx Δx
 
5 5
3− − (−5)
  m = 3 3
Gradiënt Formule: AB   mBC =  
−2 − (−1) −1 − 4
Δy y − y1 Oplossing:  
m= = 2 4 mBC = −
4
Δx x 2 − x1   mAB = − 3
1. Skets ‘n rowwe diagram. C het twee potensiële x-koördinate vir 3
 
p. 
Parallelle lyne: ∴ A, B en C is kolineer 
 
m1 = m 2
d= (x 2 − x1)2 + (y2 − y1)2  
Loodregte lyne: 5. Vergelyking van lyn vereis dat m 2 en c opgelos moet word. 
10 = ( p − (−2))2 + (−5 − 3)2  
m1 × m 2 = − 1 mAC × m 2 = − 1 
100 = ( p + 2)2 + 64  4
− × m 2 = − 1 
100 = p 2 + 4p + 4 + 64  3
Afstand:
0 = p 2 + 4p − 32  3
d= (x 2 − x1)2 + (y2 − y1)2 m2 =  
0 = ( p + 4)( p + 8)  4
p = 4 of p = − 8  
Kolineêre punte: y = m x + c 
2. Vergelyking van lyn vereis dat m en c opgelos moet word. 
mAB = mBC OF dAB + dBC = dAC 5 3
 
m =
Δy
  y = m x + c  ( 3 ) = 4 (−1) + c 
Kolineêre punte A, B en C lê op dieselfde lyn   Δx 4
y − y1 (3) = − (−2) + c  29
m  AC = 2   3 c =
12
Middelpunt Formule:   x 2 − x1
1
x + x1 y2 + y1 c =  
M(x ; y) = ( 2
2 )
  3 − (−5) 3  
; =  
2   −2 − 4 4 29
 
  4 ∴y = x+  
= − 3 12
Middelpunt Stelling: Indien twee middelpunte op aan-   3
grensende sye van ‘n driehoek verbind word deur ‘n reguit 4 1
lyn, sal die lyn, parallel aan en helfte van die afstand ∴y = − x+  
3 3
wees van die derde sy van die driehoek.
58
Analitiese Meetkunde Graad 11 Hersiening  GradeSCIENCE
11 Examples:
CLINIC 2019 ©
Grade 11 Examples:
Herlei gradiënt (m) na die inklinasie hoek (θ) Herlei ‘n positiewe gradiënt na ‘n hoek VOORBEELD
Example 1:
Example 1:
Δy m > 0 
mAB = y Gegee: Reguit lyn met die vergelyking 3y − 4x = − 5. Bepaal die  
tan−1(m) = θ Given: straight line with the equation
Δx Given: straight line with the equation
  inklinasiehoek afgrond tot tee desimale plekke. 
Determine the angle of inclination co
B
en Die verwysingshoek is gelyk aan die inklinasiehoek. Determine the angle of inclination co
𝑦
𝑦 3𝑦 −
o Δy Gegee: A(−1; − 6) en B(3; 5) is twee punte op ‘n reguit lyn.   3y − 4x = − 5 3𝑦=−
tan θ = = - kry in standaard vorm 3𝑦
a Δx Bepaal die inklinasie hoek. 3y = 4x − 5  3𝑦 =4
4 5 𝑦=
daarom; y = x− 𝑦 =3
θ x m = tan θ  - sien dat m>0 𝑥
3 3 𝑥
y2 − y1
∴ mAB = tan θ θ x 2 − x1
= tan θ 
A 𝑚=
5 − (−6) m = tan θ  4𝑚 =
= tan θ  - verw. m en los op vir θ 4= 𝑡
3 − (−1) 4 3 =
= tan θ 3
Die inklinasie hoek (θ) word ‘n tussen die lyn en die horisontale vlak 3
11 tan−1
tan−1(
4)
gevorm in ‘n antikloksgewys rigting. = θ tan−
4
tan−1( ) = θ 53,13
y 3
∴θ = 70∘  53,1
B
∴ θ = 53,13∘  - m>0; verw. ∠ = inklinasie hoek
Positiewe gradiënt: Angle of

Inklinasie Example 2:
inclination Example 2:
hoek Herlei ‘n negatiewe gradiënt na ‘n hoek
m > 0  VOORBEELD Given: straight line with the equation
tan−1(m) = θ m< 0 Given: straight line with the equation
θ tan−1(m) = verw ∠ Gegee: Reguit lyn met die vergelyking 3x +Determine the angle
5y = 7. Bepaal die   of inclination co
x Determine the angle of inclination co
Die verwysings hoek is gelyk inklinasiehoek afgerond tot twee desimale plekke. 
aan die inklinasiehoek. θ Inklinasiehoek: 𝑦 𝑦
A 𝑦 3𝑥 +
θ + verw ∠ = 180∘ (∠e op reguit lyn) 𝐵(3; 5) 3𝑥 +
5𝑦 =
3x + 5y = 7 5𝑦 =
- kry in standaard vorm
Gegee: C (−5; 3) en D (7; − 2) is twee punte op ‘n reguit lyn. 𝑦=−
5y = − 3x + 7  𝑦=
Bepaal die inklinasie hoek.
3 7
𝑦 y = − x− - sien dat m<0
A y 5 5
Negatiewe gradiënt: 𝑥 𝑚=
Inklinasie
Angle of 𝐶(−5; 3)
11 𝑥
𝑥 3𝑚 =
m< 0 inclination
hoek 3= 𝑡
m = tan θ  5 =
tan−1(m) = verw ∠ - verv. m as positiewe 5
3
  5 = tan θ waarde en los op vir ∠ tan−1
Inklinasiehoek: 𝑥 5 tan−
4
θ + verw ∠ = 180∘ (∠‘e op reguit lyn) Ref ∠ θ
verw 3
𝐴(−1; −6)
(5) = θ
x 12 30,96
𝐷(7; −2) tan−1 30,9
𝜃=1
Ref ∠
verw 𝜃=
Die inklinasiehoek moet bereken word B m = tan θ  θ + verw . ∠ = 180∘ ∴ verw . ∠ = 30,96∘ 𝜃=1
𝜃=
vanuit die verwysings hoek. 5
= tan θ  θ = 180∘ − 22,6∘
12
= 157,4∘  θ + verw . ∠ = 180∘ - m<0; verw. ∠ + θ = 180°
5
tan−1( ) = θ θ = 180∘ − 30,96∘ 
12
∴ verw . ∠ = 22,6∘ θ = 149,04∘ 
59
𝑦
𝐹(4; 2)
𝑦
Analitiese Meetkunde Graad 11 Hersiening  𝑦 SCIENCE CLINIC 2019 ©
Bepaal ‘n hoek wat nie ‘n verhouding Herlei ‘n hoek na ‘n gradiënt toe

VOORBEELD 𝐶(−5; 3)
met die horisontale vlak het Verv. die verw. ∠ in m = tan θ.
Gegee: In die diagram: Reguitlyn met vergelyking 2y − x = 5, gaan deur punt A en B. Reguitlyn met  
Konstrueer ‘n horisontale vlak, parallel aan die   Onthou5 om die – teken by negatiewe
vergelyking y + 2x = 10, gaan deur punt B en C. M is die middelpunt van BC. A, B en C is die hoekpunte van 𝑥
x-as. Dit stel jou in staat om “som van aan- ̂ = θ. A en M lê op die x-as. antwoorde vir
12die gradiënt te voeg.
Δ A BC. M AC y 𝐷(7; −2)
grensende hoeke op ‘n reguit lyn” te gebruik om  
sodoende die waarde van die hoek te bereken. Vrae: Gegee: E en F (4; 2) is punte op ‘n reguitlyn
  y 1. Bepaal die volgende: B met ‘n inklinasiehoek van 36,9°. Bepaal die
J(–4; 3) a. Die koördinate van A waarde van m, afgerond tot twee desimale
A M
θ x plekke.
K(6;2) b. Die koördinate van M.
2y – x = 5
x c. Die koördinate van B. C
𝑦
2. Watter tipe driehoek is A BC? Gee ‘n rede vir jou antwoord. 𝐹(4; 2)
y + 2x = 10
θ
3. As A(−5; 0) en B(3; 4), wys dat A B = BC (los jou antwoord in eenvoudigste 36,9°
L(–2; –3) 𝑥
wortelvorm).
y 4. As C(7; − 4), bepaal die koördinate van N, die middelpunt van AC.
J(–4; 3) 5. Gebruik die waarde of enige ander metode om die lengte van MN te bepaal. 𝐸
K(6;2) 6. As A BCD ‘n vierkant is, bepaal die koördinate van D.

x 7. Los op vir θ, rond af tot een desimale plek. m = tan θ 
Oplossing:  m = tan(36,9∘ )
3. dAB = (−5 − 3)2 + (0 − 4)2 dBC = (3 − 7)2 + (4 − (−4))2
α θ β a. 2y − x = 5 1 5 m = 0,75 
x − afsnit : 0 = x+  
L(–2; –3) 2 2 = 4 5 = 4 5
2y = x + 5
1 5 0= x+ 5 ∴ A B = BC NUTTIGE WENKE: 
y = x+
6 5 2 2 −5 = x
( )
mJL = − = −3 mKL = −5 + 7 0 + (−4)
2 8 ∴ A(−5; 0) 4. N (x ; y) = ;
2 2 1. Maak ‘n vinnige rowwe skets indien
m = t a nα m = t a nβ b. y + 2x + 10 x − afsnit : 0 = − 2x + 10   N (1; − 2) daar koördinate, sonder ‘n skets,  
3 = t a nα 5 y = − 2x + 10 2x = 10 gegee is.
= t a nβ 5. M N = 2 5 (Midpt.-stelling)
8
t a n−1(3) = α x = 5 2. Maak altyd y die onderwerp wanneer
(8)
5
71,6∘ = α  t a n−1 = β ∴ M(5; 0) 6. As A BC D ‘n vierkant is, dan is AC die hoeklyn, wat   reguitlyn formules gegee word.
1 5 y = − 2(3) + 10   veroorsaak dat N die middelpunt is vir beide hoeklyne
c. x+ = − 2x + 10
32∘ = β  2 2 ∴ D (−3; − 8) 3. Ken die tipes drie- en vierhoeke. Dit
y = 4
x + 5 = − 4x + 20 kom algemeen voor dat jy hul of hul
∴ B(3; 4) Δy eienskappe moet bewys.
5x = 15 7. mAC = m = t a nθ
Δx
θ = 180∘ − (α + β ) x = 3 0 − (−4) 1 4. Die inklinasiehoek is ALTYD in  
= − = t a nθ
= 180∘ − (71,6∘ + 32∘ ) 2. A BC is ‘n reghoekige driehoek: −5 − 7 3 verhouding met die horisontale vlak.
( 3)
1 1
= 76,4∘ mAD × mBC = − 1  = − t a n−1 − = θ
3
∴ b = 90∘
θ = 18,4∘
60
Analitiese Meetkunde SCIENCE CLINIC 2019 ©
Wat is Analitiese Meetkunde? VERGELYKING VAN ‘N SIRKEL VOORBEELD 1 VOORBEELD 2

Analitiese Meetkunde (ook bekend as  Die vergelyking van ‘n sirkel word deur die volgende  Bepaal die vergelyking van die sirkel met die   Bepaal die vergelyking van die sirkel in die vorm van
Koördinaat Meetkunde) is die studie en formule gegee. middelpunt deur die oorsprong en wat deur   A x 2 + B x + C y 2 + D y + E = 0 wat ‘n middelpunt 
toepassing van reguitlyn funksies,  punt (−5; 12) gaan.   𝑃(−3; 1) het en deur 𝑅(5; 7) gaan.
(x − a)2 + (y − b)2 = r 2,
trigonometrie en Euklidiese Meetkunde
waar (a; b) die middelpunt van die sirkel is en c en y is r 2 = (x − a)2 + (y − b)2
deur punte op ‘n Cartesiese vlak te ge-
koördinate van ‘n punt op die sirkel. PR = (x − a)2 + (y − b)2
bruik. In Graad 12 kombineer ons hierdie
r = (0 − (−5))2 + (0 − 12)2
kennis en bepaal dan die vergelyking van y PR = (5 − (−3))2 + (7 − 1)2  
‘n sirkel. = 13
= 10
x
(a;b)
r (x − a)2 + (y − b)2 = r 2 (x − a)2 + (y − b)2 = r 2
Voorafgaande Kennis: (x − 0)2 + (y − 0)2 = 132 (x + 3)2 + (y − 1)2 = 10 2
1. Alle analitiese formules (afstand,   ∴ x2 + y2 = 169 x 2 + 6x + 9 + y 2 − 2y + 1 = 100
middelpunt, gradiënte en reguit lyn
funksies) x 2 + 6x + y 2 − 2y − 90 = 0
Met die radius as die onderwerp:
2. Euklidiese Meetkunde (tipe driehoeke
en vierhoeke, sirkel stellings) Gegee is twee sirkels met middelpunte A en B  VOORBEELD 3
r = (x − a)2 + (y − b)2
onderskeidlik. Daar kan bepaal word of die sirkels: Twee sirkels is gegee:
3. Trigonometrie (algemene toepassing,
sinus en kosinus , dubbel en   a) Ekstern raak (een raakpunt) x 2 − 2x + y 2 + 6y − 6 = 0 met middelpunt A, en
As die middelpunt van die sirkel by die oorsprong (0;0)
saamgestelde hoek identiteite) is: (x + 4)2 + (y − 2)2 = 9 met middelpunt B. 
 
y
R r a) Druk sirkel met middelpunt A uit in die standaard  
A B AB = R + r
middelpunt-radius. 
b) Bepaal of die twee sirkels ekstern, intern of  
Woordelys: (0;0)
x
glad nie raak nie.
r b) Intern raak (twee raakpunte)
Konsentries
Twee of meer sirkels wat dieselfde   a) x 2 − 2x + y 2 + 6y = 6 
middelpunt het x 2 − 2x + 1 + y 2 + 6y + 9 = 6 + 1 + 9 
Swaartelyn (x − 1)2 + (y + 3)2 = 16

Die lyn wat die hoekpunt van die driehoek (x − a)2 + (y − b)2 = r 2 A
R r
B AB < R + r
met die middelpunt van die teenoor- (x − 0)2 + (y − 0)2 = r 2
staande sy verbind b) A(1;–3) en R = 4 ; B(–4;2) en r = 3 
∴ x2 + y2 = r 2
 
Swaartepunt c) Glad nie raak nie
Punt waar al die swaartelyne kruis. OF AB = (1 − (−4))2 + (−3 − 2)2  
Hoogtelyn r = x2 + y2 = 5 2 
Die lyn van een hoekpunt loodreg op die
R r = 7,07 
teenoorstaande sy Die standaard middelpunt-radius-formule kan as volg A B AB > R + r
uitgebrei word;   
Hoogtepunt
Punt waar al die hoogtelyne kruis AB > R + r ∴ die sirkels raak nie
A x 2 + Bx + C y 2 + D y + E = 0
61
Analitiese Meetkunde SCIENCE CLINIC 2019 ©
In die diagram hieronder:  Gegee: Sirkel met middelpunte M wat deur A, B en C(4; 4), PQ is ‘n raaklyn aan die sirkel by A.
Sirkel met middelpunt P is geteken. Die lyn gegee deur vergelyking Q lê op die x-as. A lê op die y-as. AC is parallel aan die x-as. 
3x − 2y − 44 = 0 gaan deur die middelpunt van die sirkel. Punte Q(4; −2) en
A Ĉ M = x; B Ĉ M = 2x; B Â M = 30∘; C AQ
̂ = θ
R(12; −18) is punte op die omtrek van die sirkel.
Bepaal die koördinate van P. a) Bepaal die koördinate van A.
b) Bewys dat 𝑥 = 20°.
c) Bewys dat 𝜃 = 70°.
 
Rond antwoorde af tot die naaste TWEE desimale plekke:
d) Bepaal die vergelyking van die raaklyn PQ.
e) Bepaal die vergelyking vir die radius AM.
f) Bepaal die koördinate van M.
g) Druk die vergelyking uit in die middelpunt-radius-vorm.
 
3x − 2y − 44 = 0 a) (0;4) e) mAM × mPQ = − 1

−2 = − 3x + 44 mAM = 0,36
3 ̂ = x (∠’e teenoor = sye; AM=CM)
b) M AC
y = x − 22
2 ̂ = 180∘ − 2x (∠’e van Δ)
A MC y = 0,36x + 4
̂ = 90∘ − x (Midpts ∠ = 2 x Omtreks ∠)
A BC
3
∴ P (x ; y) is P (x ; x − 22) f) M(x ; y) is M(x ; 0,36x + 4)
2
PQ 2 = PR 2 (radiusse) Â + B̂ + Ĉ = 180∘ (int ∠ of Δ)
3 2 3 2 30∘ + x + 3x + 90 − x = 180∘ A M2 = C M2
(x − 4)2 + ( x − 22 − (−2)) = (x − 12)2 + ( x − 22 − (−15)) (x − 0)2 + (0,36x + 4 − 4)2 = (x − 4)2 + (0,36x + 4 − 4)2
2 2 3x + 120∘ = 180∘
x 2 + 0,1296x 2 = x 2 − 8x + 16 + 0,1296x 2
3x − 40 2 3x − 8 2
( 2 ) ( 2 )
x 2 − 8x + 16 + = x 2 − 24x + 144 + 3x = 60∘
8x = 16
 
x = 20∘ x = 2
9x 2 − 240x + 1600 9x 2 − 48x + 64  
x 2 − 8x + 16 + = x 2 − 24x + 144 +
4 4 ̂ = 90∘ (raaklyn ⟂ radius)
c) M AQ  
Konstrueer loodregte lyn van die middelpunt na die koord.
4x 2 − 32x + 64 + 9x 2 − 240x + 1600 = 4x 2 − 96x + 576 + 9x 2 − 48x + 64 ̂ = 20∘ (reeds bewys)
M AC   ∴ m se x-waarde = 2 (⟂ loodlyn uit midpt. ʘ na koord)
−272x + 1664 = − 144x + 640 ∴ θ = 70∘  
1024 = 128x   y = 0,36(2) + 4
= 4,72
8= x
∘
∴ M(2; 4,72)
d) tan 110 = mPQ
3 = − 2,75 g) MC = (2 − 4)2 + (4,72 − 4)2
y = x − 22
2
= 2,13 
3
= (8) − 22 y = − 2,75x + 4 ∴ MC 2 = 4,52
2
= − 10 (x + 2)2 + (y − 4,72)2 = 4,52
62
Statistiek SCIENCE CLINIC 2019 ©
ONTHOU VERTEENWOORDIG DATA

Ongegroepeerde data = diskreet
Diskrete data: Data wat getel kan word,vb. die aan- Gegroepeerde data = deurlopend
tal mense.
Deurlopende data: kwantitatiewe data wat gemeet NB: Ranskik data altyd in toemende volgorde
word, vb. temperatuur reeks.
FREKWENSIETABEL SAM-EN-BLAAR PLOT STAAFGRAFIEK HISTOGRAM
Maatstawwe van sentrale neiging: ‘n Beskry-
wende opsomming van ‘n datastel d.m.v. ‘n enkele
waarde wat die verspreiding van data sal voorstel. Punte Telling Frekwensie Stam Blaar 7
Maatstawwe van verspreiding: Die verspreiding 4 || 2 0 1, 1, 2, 2, 3, 4 6

van ‘n datastel is die hoeveelheid variasie wat mens 5
in die stel data sien. 5 || 2 1 0, 0, 0, 1, 1, 1
4
Kumulatiewe frekwensie: Die kumulatiewe frek- 6 |||| 4 2 5, 5, 7, 7, 8, 8
wensie word bereken van die frekwensietabel af deur 3
elke frekwensiewaarde by die totaal van die vooraf- 7 |||| 5 3 0, 1, 1, 1, 2, 2
gaande frekwensiewaardes in die datastel te tel. 2
8 |||| 4 4 0, 4, 8, 9
Variansie: is ’n aanduiding van hoe ver elke waarde 1
in die datastel van die gemiddelde waarde. ‘n Klein 9 || 2 5 2, 6, 7, 7, 8
0
variansie word gegee deur ‘n klein mate van ve- 0~10 10~20 20~30 30~40
10 | 1 6 3, 6
randering.
Standaard afwyking: Die hoeveelheid waarmee ‘n
data waarde of interval afwyk van die gemiddelde FREKWENSIEVEELHOEK OGIEWE AANWYSERS VAN POSISIE
van die datastel.
8
Kwartiele
Uitskieter: Enige data waarde wat meer as 1, 5 v.d.
100
Die drie kwartiele verdeel die data in
IQR na links van Q1 of na regs van Q3 is, m.a.w. vier kwarte.
Frekwensie
Uitskieter < Q1 – (1,5×IQR) of   80 Q1 = Onderste kwartiel of eerste kwartiel
Cumulative frequency
6
Uitskieter > Q3 + (1,5×IQR) Q2 = Tweede kwartiel of mediaan
Regressie: ‘n Maatstaf van die relasie tussen die 60 Q3 = Boonste kwartiel of derde kwartiele
4
Kumulatiewe
gemiddelde waarde van een veranderlike (vb. Uit-
Persentiel
koms) en ooreenstemmende waardes van ‘n ander 40
Dui die persentasie van data aan wat
veranderlikes (vb. Tyd en koste).
2 onder ‘n sekere persentiel val.
Korrelasie: Interafhanklikheid van veranderlike 20 Q1= 25th persentiel
waardes. Q2= 50th persentiel
Verooraking: Die aksie wat iets veroorsaak 0 0 Q3= 75th persentiel
[0–3[ [3–6[ [6–9[ [9–12[ [12–15[
Eenveranderlike: Data met slegs een veranderlike
Alle ander persentiele kan verkry
Tweeveranderlike: Data met twee veranderlikes MAATSTAWWE VAN VERSPREIDING word deur die formule:
Interpolasie: Die voorspel van ‘n waarde tussen Variasiewydte Interkwartielvariasiewydte Semi-Interkwartielvariasiewydte p
i= (n)
twee bekende waardes van reeks van getalle. 1 100
variasiewydte = maks waarde − min waarde IQR = Q 3 − Q1 semi − IQR = (Q − Q1)
Ekstrapolasie: Die voorspel van ‘n waarde deur die 2 3 waar;
reeks van waarde te verleng of feite buite die Nota: Variasiewydte word baie Nota: sterk 50% van die datastel Nota: Goeie maatstaf van verspreiding i = die posisie van die persentiel p
definitiewe waarde. beïnvloed deur uitskieters vir data wat asimmetries versprei is.
p = die waarde van die posiesie i
63
MAATSTAWWE VIR SENTRALE NEIGING MAATSTAWWE VAN VERSPREIDING RONDOM DIE GEMIDDELDE
VIR ONGEGROEPEERDE DATA Variansie
Standaard afwyking
Gemiddelde Variansie meet die veranderlikheid van die gemiddelde.
som van al diewaardes Standaard afwyking is die hoeveelheid waarmee ‘n data waarde of inter-
x̄ = val verskil van die gemiddelde van ‘n data stel. 
totale aantal waardes Die variansie van ‘n bevolking word bereken deur:
Σx 1.Bereken die gemiddelde.
x̄ = 2. Trek die gemiddelde af van elke datawaardes en dan word die resul- Σ f (x − x̄ )2
n σ =
waar; taat gekwadreer. Die resultate word gekwadreer om negatiewe n
x̄ = gemiddelde waardes positief te maak. Anders sal negatiewe waardes positiewe
waar;
Σx = som van al die waardes waardes, in die volgende stap, mekaar uitkanselleer. Dis die aftand
n = aantal waardes
n = aantal waardes vanaf die gemiddelde, positiewe of negatiewe waardes is irrelevant .
x = middelpunt
Modus 3. Bepaal die gemiddeld van die gekwadreerde verskille
x̄ = geskatte gemiddelde
Dies modus is die waarde, in ‘n datastel, wat die meeste
voorkom. VOORBEELD:
Bimodale: ‘n datastel met twee modusse Deurlopende data is gegroepeer in intervalle wat bestaan uit ‘n hoër klas grens (maksimum waarde)en laer klas grens (minimum waarde).
Trimodal: ‘n datastel met drie modusse Middelpunt
Mediaan Interval Frekwensie ( f × x) (x − x̄ )2 f (x − x̄ )2
boonste klas grens + onderste klas grens
Die mediaan is die middelste nommer in ‘n stel data punte (f ) x =
2
1
posisie van die mediaan = (n+ 1) 0 ≤ x ≤ 10 3 10 + 0
= 5 3 × 5 = 15 (5 × 15,71)2 = 114,7 3(114,7) = 344,11
2 2
Waar; 20 + 10
10 ≤ x ≤ 20 7 = 15 7 × 15 = 105 (15 × 15,71)2 = 0,5 7(0,5) = 3,53
n = aantal waardes 15
As n = ewe getal, is die mediaan deel van die datastel 30 + 20
20 ≤ x ≤ 30 4 = 25 4 × 25 = 100 (25 × 15,71)2 = 88,3 4(88,3) = 354,22
As n = onewe getal, is die mediaan die gemiddeld tussen die 2
twee middelste nommers.
totaal : 14 14 220 Σf(x − x)2 = 692, 86
VYF GETAL OPSOMMING
1. Minimum waarde Gemiddelde:
2. Onderste kwartiel Q1 som van al diewaardes
gemiddelde(x ) =
3. Mediaan totale aantalwaardes
4. Boonste kwartiel Q3 220
=
5. Maksimum waarde 14
MOND EN SNOR DIAGRAM = 15,71
‘n Mond-en-snor diagram is ‘n visuele verteenwoordiging
van vyf getal opsomings. Standaard afwyking:
Σ f (x − x )2
l
te
tie
σ =
l
te
tie
rs
ar
n
rs
te
ar
kw
te
ui
kw
ui
te
te
te
te
rs
rs
692,86
a
s
s
ia
de
de
on
on
=
ed
On
On
14
Bo
Bo
’n Klein standaardafwyking dui aan dat die data waardes naby

M
= 7,03 aan die gemiddeld gegroepeer is, ’n groot standaardafwyking

dui aan dat die data waardes ver van die gemiddeld is.
10 20 30 40 50 60
64
MAATSTAWWE VIR SENTRALE NEIG- VOORBEELD:

ING VIR ONGEGROEPEERDE DATA Stap 1: Bepaal die kumulatiewe frekwensie vanuit die frekwensietabel.
Ons doen ‘n opname oor die ouderdomme van mense wat ‘n winkel besoek, 80 mense neem aan die opnamme deel.
Geskatte gemiddelde
som van al diefrekwensies × gemiddelde waarde Kumulatiewe
(x ) = Interval Frekwensie Interpretasie Grafiek Punte
Frekwensie
totale frekwensie
0 ≤ x < 15 0 0 0 deelnemers is onder 15. (15;0)
waar;
15 ≤ x < 30 14 0 + 14 = 14 14 mense is jonger as 30. (30;14)
x̄ = geskatte gemiddeld
n = naantal waardes 30 ≤ x < 45 22 14 + 22 = 36 36 mense is jonger as 45. (45;36)
45 ≤ x < 60 30 36 + 30 = 66 66 mense is jonger as 60. (60;66)
Modale interval
60 ≤ x < 75 14 66+ 14 = 80 Alle deelnemers was jonger as 75. (75;80)
Die modale interval is die interval wat die grootste Stap 2: Verteenwoordig die informasie op ‘n kumulatiewe frekwensie/ogief kurwe
hoeveelheid data punte. 100 Koördinate (x;y)
Mediaan interval Die x-koördinate verteenwoordig die boonste grens van die interval.
Die grafiek is ‘n
80 S-vormig.
CumulativeFrekwensie.
Die mediaan interval is die interval, in ‘n data stel, y-koördinate verteenwoordig die kumulatiewe frekwensie.
frequency
wat die middelste waarde bevat. Interpretasie van die grafiek:
60
1 Mediaan
posisie v . d . mediaan = (n+ 1) Daar is ‘n ewe getal data waardes in ons stel van (80). Dus, lê die mediaan tussen die twee mid-
2
Kumulatiewe
del waardes. Die mediaan lê halfpad tussen 40ste en 41ste waarde. Bepaal die waarde op die
40
Waar; y-as en trek ‘n lyn van dié punt om sodoende die waarde te bepaal op die x-as.
n = aantal waardes 20 Kwartiele

As n = onewe getal, is die mediaan die gemiddeld Gebruik dieselfde metode om die mediaan te bepaal, vir die bepaal van die boonste- en onder-
ste kwartiele.
tussen die twee middelste nommers. 0
As n = ewe getal, is die mediaan deel van die da- Persentiele

Die mediaan en die kwartiele verdeel die datastel in 50% en 25% onderskeidelik, sou jy ‘n
tastel. ander persentiel moes bereken, kan jy dit van die grafiek af kees of uitwerk.
Berekening van die 90ste persentiel: 0,9 × 80 = 72
So 90% van die data is onder die 72ste waarde wat in die laaste interval sal wes.
SIMMETRIESE EN ASIMMETRIES DATA

Simmetries Skeefgetrekte data
Simmetriese data het ‘n gebalanseerde vorm, met ‘n gemiddelde, mediaan en modus naby Asimmetriese data is data wat meer na die een, of die ander kant verspreid is.
aan mekaargether.
gemiddelde = mediaam
gemiddelde
gemiddelde
mediaan
mediaan
modus
modus
= modus
Skeef na links: skeef na links as die stert langer aan die linkerkant is. Skeef na regs: skeef na regs as die stert langer aan die regterkart is.
65
BIVARIATE DATA KORRELASIEKOËFFISIËNT

Bivariate data kan verteenwoordig VOORBEELD:
Skets ‘n spreidiagram vir die volgende stel data en bereken die korrelasiekoëffisiënt, maak dan ‘n
word deur ‘n spreidiagramme:
Positiewe lineêre korrelasie nΣx y − (Σx)(Σy) gevolgtrekking oor die tipe korrelasie. Die hoeveelheid ure wat ‘n verkoopspersoon aan sy kliënt
r = spandeer teenoor die waarde van die verkope aan daardie kliënt.
  nΣx 2 − (Σx)2 × nΣy 2 − (Σy)2
AANTAL URE 30 50 80 100 120 150 190 220 260
Waar r die sterkte van die korrelasie tussen die twee veranderliks WAARDE VAN VERKOPE 
270 275 376 100 420 602 684 800 820
(x en y) verteenwoordig. (IN DUISEND RANDE)
Eienskappe: Stap 1: Spreidiagram

• Die korrelasiekoëffisiënt is ‘n waarde tussen –1 en 1 
SPREIDIAGRAMME
(–1 ≤ r ≤ 1) 900
Negatiewe korrelasie • As r naby 1 is, sterk negatiewe lineêre korrelasie. 800

700
• As r naby -1 is, sterk negatiewe lineêre korrelasie.
600
• Geen lineêre korrelasie of ‘n swak lineêre korrelasie, –0,3 < r < 500
0,3
400
300
Waarde van r Interpretasie
200
r=1 Volkome positiewe korrelasie 100
0,9 ≤ r < 1 Sterk positiewe lineêre korrelasie 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300
Geen korrelasie Redelik sterk positiewe lineêre Aantal ure

0,7 ≤ r < 0,9
korrelasie
Stap 2: Gebruik jou sakrekenaar om r te bepaal 
0,3 ≤ r < 0,7 Swak positiewe lineêre korrelasie
Sodra jy die redes vir die prosesse verstaan, kan jy jou sakrekenaar gebruik om die proses te versnel.
–0,3 ≤ r < 0,3 Geen lineêre korrelasie r kan gekry word deur die volgende stappe op jou sakrekenaar te voltooi:
–0,7 ≤ r < –0,3 Swak negatiewe lineêre korrelasie (stappe mag ietwat verskil van sakrekenaar tot sakrekenaar)
• Druk [MODE] en [2:STAT] om die statistiek funksie te gebruik
Redelik swak negatiewe lineêre • [2:a+bx]
–0,9 ≤ r < –0,7
korrelasie • Lees die aantal ure in die x-kolom in en die waarde van verkope in die y-kolom
• [AC], sal die skerm leeg maak, maar die data gestoor hou
Nie-lineêre korrelasie –1 ≤ r < –0,9 Sterk negatiewe lineêre korrelasie
• [SHIFT][1] om by die statistieke berekeningskerm te kom
r = –1 Volkome negatiewe korrelasie • [5:REG] en dan [3:r]
r = 0,893
∴ ‘n Beduidende positiewe lineêre korrelasie
Lineêre korrelasie bestaan tussen die aantal ure wat ‘n
verkoopspersoon aan sy kliënte spandeer en die bedrag
van die verkope, met die uitskieter as ‘n uitsondering
66
DIE KLEINSTE KWADRAAT REGRESSIELYN VOORBEELD:

‘n Lyn, kan getrek word deur die data punte, om te bepaal of daar ‘n sterk negatiewe Bepaal die vergelyking van die kleinste kwadraat regressielyn in die vorm van ŷ = a + bx
of positiewe korrelasie in die spreidiagram is. Let wel; ‘n lyn wat die beste pas sal nie
die data volkome pas nie, maar beskryf die algemene tendens. Die lyn wat die beste Stap 1: Voltooi die tabel soos aangedui deur die opskrifte v.d. kolomme:
pas word ook die regressie lyn genoem. Die lyn sal altyd deur (x ; y ) gaan, waar x die
gemiddelde van die x-waardes en y is die gemiddelde van die y-waardes. x y x −x y −y (x − x )2 (x − x )(y − y )
1 2 –2 –2 4 4
2 4 –1 0 1 0
3 5 0 1 0 0
4 4 1 0 1 0
5 5 2 1 4 2
2
x=3 y=4 Σ(x − x ) =10 Σ(x − x )(y − y )=6
Stap 2: Bereken die helling/gradiënt b deur die

totale van jou tabel te vervang soos benodig:
Sodra jy die proses verstaan, kan hierdie waardes vinniger gekry
Σ(x − x )(y − y ) word deur die volgende stappe op jou sakrekenaar te voltooi:
b=
Σ(x − x )2 (stappe mag ietwat verskil van sakrekenaar tot sakrekenaar)
error • Druk [MODE] en [2:STAT] statisiek funksie te gebruik
6
b= • [2:a+bx]
10 • Lees die waardes, onderskeidelik, in die x-en y-kolomme in
error • [AC], sal die skerm leeg maak, maar die data gestoor hou
b = 0,6
error • [5:REG]
error Stap 3: Bereken die y-afsnit a deur die waardes
• Kies [1:a] om a te kry OF [2:B] om die waarde van b te kry
van die punt (x ; y ) in te vervang:
a = y − bx
error
a = 4 − (0,6)(3)
Die doel van die kleinste kwadraat regressielyn is om die totaal van die kwadraat a = 2,2
van die fout so klein moontlik te hou. Die reguit lyn minimeer die som van die gek-
Stap 4: Bepaal die vergelyking van die lyn
wadreerde foute. Wanneer ons elkeen van die foute kwadreer en die antwoorde by
mekaar tel, is die totaal die kleinste moontlike waarde. ŷ = a + bx
ŷ = 2,2 + 0,6x
67
VOORBEELD: 2. ‘n Atleet hardloop die 100m wedloop in 11.7 sekondes, gebruik die formule en voorspel die
Die tabel hieronder tabelleer die tyd wat dit 12 atlere neem om ‘n 100 m wedloop te afstand van die atleet se sprong. 
volooi en hul beste afstande vir verspring.  
TYD VIR DIE 100M WEDLOOP  ŷ = 14,34 − 0,64x 
10,1 10 11 11 11 11 11 12 12 12 12 13
(IN SEKONDES) ŷ = 14,34 − 0,64(11,7) 
ŷ = 6,852 m
AFSTAND VIR DIE BESTE
8 7,7 7,6 7,3 7,6 7,2 6,8 7 6,6 6,3 6,8 6,4
VERSPRING SPRONG (IN METRES)
3. ‘n Ander atleet voltooi die 100m wedloop in 12.3 sekondes en sy beste sprong is 7,6m. In-
SPREIDIAGRAM
dien hierdie waardes deel vorm van die datastel, sal die gradiënt van die kleinste kwadraat
8,5 regressielyn toeneem of afneem? Motiveer jou antwoord sonder om berekeninge te ge-
bruik. 
Afstand vir die beste verspring sprong (in meters)
 
Die gradiënt sal toeneem, die afstand punt sal baie hoër wees as die ander punte rondom
8
dieselfde tyd
4. Bereken die gemiddelde tyd en standaardafwyking vir die datastel.  

7,5  
Dit kan verkry word deur die volgende stappe op jou sakrekenaar te voltooi.
(stappe mag ietwat verskil van sakrekenaar tot sakrekenaar)  
• Druk [MODE] en [2:STAT] statistiek funksie te gebruik 
7
• [1:Var] 
• Lees die tyd waardes in die x-kolom in 
• [AC], sal die skerm leeg maak, maar die data gestoor hou 
6.5 • [SHIFT][1] om by die statistieke berekeningskerm te kom 
• [4:Var] 
• [2:x] en = om die gemiddelde tyd te kry. Dit is 11,27 sekondes OF  
• [3:σ x] en = om die standaardafwyking vir die steekproef. Die standaardafwyking van die
6
10 10,5 11 11,5 12 12,5 gimiddelde tyd is 0,755 sekondes.
Tyd vir 100m wedloop (in sekondes)
5. Bepaal die korrelasiekoëffsiënt 
1. Bepaal die a en b waardes vir die kleinste kwadraat regressielyn.
 
• Druk [MODE] en [2:STAT] om die statistiek funksie te gebruik 
Dit kan verkry word deur die volgende stappe op jou sakrekenaar te voltooi.
• [2:a+bx] 
(stappe mag ietwat verskil van sakrekenaar tot sakrekenaar)
• Lees die tyd in die x-kolom in en die afstand in die y-kolom 
• Druk [MODE] en [2:STAT] statistiek funksie te gebruik
• [AC], sal die skerm leeg maak, maar die data gestoor hou 
• [2:a+bx]
• [SHIFT][1] om by die statistieke berekeningskerm te kom 
• Lees die waardes, onderskeidelik, in die x-en y-kolomme in
• [5:REG] en dan [3:r] 
• [AC], sal die skerm leeg maak, maar die data gestoor hou
 
r = –0.926 
• [5:REG]
∴Dit is ‘n sterk negatiewe lineêre korrelasie
• Kies [1:a] om a te kry OF [2:B] om die waarde van b te kom
68

Wisk 12

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wisk 12

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WISKUNDE KERKONSEPTE

Erkenning van inhoud:

www .scienceclinic.co.za © Science Clinic (Pty) Ltd 2019

Rasionaal (Q) Irrasionaal (Q’) y y y

KWADRATIESE FORMULE DIE DISKRIMINANT

3. Stel gelyk aan nul (0) en los k op.

OPLOS VAN KWADRATIESE VERGELYKINGS

Onthou: ALGEMENE STAPPE OM KWADRATIESE VERGELYKINGS OP TE LOS:

WAT IS: EKSPONENT WETTE

RASIONALISERING VAN DIE NOEMER

Patrone/Rye: geordende stel nommers

REKENKUNDIGE RY VOORBEELD 2 VOORBEELD 3

MEETKUNDIGE RY VOORBEELD 2 VOORBEELD 3

SOM TOT ONEINDIGHEID (S∞) SIGMA-NOTASIE

1. 2+ 4+ 6+ 8+ ⋯= ∞ (Rekenkundig en d = 2) end van

Graad 11 Funksies: Kwadratiese Funksies

2. Bereken die x- en y-afsnitte • x-afsnit (y = 0)

Eksponensiële Grafiek Hiperbool

• b>1 2. Vervang die ander punt • a>0

Interpretasie Van Grafieke

Stappe om MAKSIMUM AFSTAND te bepaal

Interpretasie van grafieke

VOORBEELD Metode 2: Gebruik oorspronklike Funksie

INVERSE VAN ‘N LINIÊRE FUNKSIE INVERSE VAN ‘N PARABOOL VOORBEELD

g –1(x) 4. y-afsnit: y = 0 or (0; 0)

WERK MET LOGARITMES LOG WETTE EKSPONENSIËLE EN LOG FUNKSIES

INVERSE VAN ‘n EKSPONENSIËLE FUNKSIE GEMENGDE VOORBEELD 1 Vrae:

Eksponensiële: f (x) = a x; a > 0 en a ≠ 1

VOORBEELD b. t log1,95 = log2164

GEMENGDE VOORBEELD 2 GEMENGDE VOORBEELD 3 GEMENGDE VOORBEELD 4 GEMENGDE VOORBEELD 5

ONTHOU: ENKELVOUDIGE RENTE A = Opgehoopte waarde SAAMGESTELDE RENTE VOORBEELD

Jaarliks: 1 per jaar P = 5 690,78

NOMINALE teenoor EFFEKTIEWE VERANDERDE RENTE KOERSE WAARDEVERMINDERING (VERVAL)

Waarde van Bate (R)

Waarde van Bate (R)

∴ ieﬀ = 14,93 % a) Reguitlyn metode b) Vermindere saldo waardevermindering

BEREKEN DIE TYDPERK VAN ADDISIONELE BETALINGS OF ONTREKKINGS

TOEKOMSTIGE WAARDE ANNUÏTEITE HUIDIGE WAARDE ANNUÏTEITE

Saamgesteld Rente formule: A = P (1 + i ) n Saamgesteld Rente Formule: P = A(1 + i )−n

BEREKEN DIE MAANDELIKSE PAAIEMENT ANALIESE VAN BELEGGINGS EN LENING OPSIES

Aantal paaiemente: (5 × 12) − 1 = 59 x [1 − (1 + i )−n]

KONKAWITEIT FAKTORISEERING VAN MEER KOMPLEKSE DERDEGRAADSE POLINOME

VOORBEELD 2: ADDISIONELE VRAE BEPAAL DIE VERGELYKING VAN ‘N KUBIESE KURWE

MINIMA EN MAKSIMA TEMPO VAN VERANDERING DIFFERENSIAALBEREKENING EN BEWEGING

Somreël: Onderling Uitsluitend: Alomvattende Gebeurtenisse:

Komplimentêre Gebeurtenisse: Onafhanklike gebeurtenisse: Afhanklike Gebeurtenisse:

P(A en B) = P(A ∩ B) = P(A) × P(B)

BOOMDIAGRAMME TWEERIGTING - GEBRUIKLIKHEIDS TABEL

1. P(MD en wen) = 0,85 × 0,7 0,36 Hand waarmee geskryf word

3. P(RR of BB of GG) = 0,33 × 0,27 + 0,42 × 0,36 + 0,25 × 0,18 ∴ b = 24 − 15 = 9

VOORBEELD VOORBEELD VOORBEELD

4. Merk op dat daar 3 A’s , 2 T’s, I’s en C’s is

= 1 816 214 400

Terugflits: Teorie van SIRKELMEETKUNDE

x2 = 10 2 − 62 (Stelling van Pythagoras)

As A MC die middellyn is dan B̂ = 90∘. As B̂ = 90∘ dan is A MC die middellyn.

∴ M̂1 + M̂2 = 2(C1̂ + C2̂ )

K L = ST dan P̂ = M̂ (= gelyke koorde,

1 As A B = C D dan O1̂ = O2̂ (= koorde, = ∠’e)

a) Bewys dat C DE F is ’n koordevierhoek.

b) D2̂ = E2̂ = 38∘ (∠‘e in dies ʘ seg. Vierhoek

GEGEE: Sirkel midpt C en vierhoek QUA D. L Q̂ D = Â (buite ∠ v. kvh)

OTB: Q̂ + Â = 180∘ ’n koordevierhoek Omgekeerde v. Stelling 6:

Rasionaal (Q)  Irrasionaal (Q’) y y y

NOMINALE teenoor EFFEKTIEWE   VERANDERDE RENTE KOERSE WAARDEVERMINDERING (VERVAL)

1. P(MD en wen) = 0,85 × 0,7  0,36 Hand waarmee geskryf word

3. P(RR of BB of GG) = 0,33 × 0,27 + 0,42 × 0,36 + 0,25 × 0,18  ∴ b = 24 − 15 = 9

Terugflits: Teorie van   SIRKELMEETKUNDE

GEGEE: Sirkel midpt C en vierhoek QUA D.   L Q̂ D = Â (buite ∠ v. kvh)

a) M̂2 = 90∘ (Gegee GM ⊥ H J) 

b) E2̂ = D3̂ = x (∠‘e teenoor = sye) 

1 Verwysings∠ : 30∘ Geen reële oplossing nie 

HORISONTALE SKUIF VOORBEELD Antwoorde: 

Eindpunte:   (-45°; -1) (120°; -1) (135°; -1)

Wat is Analitiese Meetkunde? VOORBEELD 3. Middelpunt Formule 

4. Bereken die gemiddelde tyd en standaardafwyking vir die datastel.  