ინფორმაციული ტექნოლოგიები ბიზნესში. ლექციების კურსი.

ავტორები ცირა ჯაფიაშვილი, მზია ტიკიშვილი

შესავალი
ექსპერტი რომ გახდე ამა თუ იმ დარგში, საკვირველია, რამდენი ცოდნა უნდა
გქონდეს. ეს განსაკუთრებულად ინფორმაციულ ტექნოლოგიების დარგს ეხება. კიდევ
უფრო გასაკვირვია რა სისწრაფით უნდა ავსებდეთ ცოდნას იმისათვის, რომ ”დარჩეთ
თემაში ”, არ ამოვარდეთ დარგის თანამედროვე მიღწევების და განვითარების დონიდან.
ანალიტიკური კიმპანიების შეფასებით ინფორმაციის მოცულობა, რომელსაც კაცობრიობა
ფლობს, ორმაგდება ყოველ 5 წელს, 2002 წლისთვის კი ასეთი გაორმაგება ყოველ 72
დღეში ხდება.
ინფორმაციის მოზღვავებას თქვენი მეხსიერება ვერ გაუძლებს, ვერ შეძლებთ
დაიმახსოვროთ უამრავი ფაქტები. ამიტომ დაგჭირდებათ მეთოდიკები, სახელმ-
ძღვანელოები, კონცეპციები, რომლებითაც გადააქცევთ ფაქტებს, ინფორმაციას ცოდნაში,
გადაიტანთ იმ დასაყრდენშო, რომლითაც შეძლებთ ახალი მოვლენების ანალიზს.
ინფორმაციული ტექნოლოგიების დარგში წამყვანი კომპანიები თითქმის ყოველ დღე
აწარმოებენ ახალ პროდუქციას და გვთავაზობენ ახალ მომსახურებას. აუცილებელია
ვიცოდეთ, როგორ განვასხვავოთ მოდური, ნაკლებათ პროდუქტიული წინადადებები და
ტექნოლოგიები იმ ტექნოლოგიებისგან, რომლებიც გამოგადგებათ ხანგრძლივად.
კორპორატიული საინფორმაციო სისტემების შექმნისა და ექსპლოატაციის დარგში
ასეთ ფუძემდებლურ მეთოდიკებად და კონცეპციებად, რომლებიც უზრუნველყოფენ
ინტეგრირებულ ხედვას რთულ საკითხების კომპლექსს, ინფორმაციული ტექნოლო-
გიების და საწარმოს სტრატეგიის და არქიტექტურის წარმოდგენაა.
ინფორმაციული ტექნოლოგიების განვითარებამ წარმოშვა ახალი ტიპის ბიზნესი --
ელექტრონული, და დასახა ახალი ამოცანები: ერთ საწარმოში უზრუნველყოთ: 1) ინფორ-
მაციული სისტემების ცალკეული ნაწილების ინტეგრაცია, 2) სხვადასხვა ორგანიზაციის
საინფორმაციო სისტემების ურთიერთქმედება. პრაქტიკულად ვერც ერთ დარგში ვერ
ხორციელდება ამოცანების ამოხსნა ერთი, თუნდაც ძალიან მძლავრი სისტემით. საჭიროა
რამდენიმე სისტემით სარგებლობა.
ანალიტიკური კომპანიის Butler Group მონაცემების თანახმად მსხვილი ორგანი-
ზაცია საშუალოდ 40 კრიტიკულად მნიშვნელოვან გამოყენებითი სისტემებით სარგებ-
ლობს. ვინაიდან საწარმოს ინფორმაციული სისტემების ამოცანების სირთულის ექსპო-
ნენციური ზრდა აღინიშნება, ზრდიან ინფორმაციული ტექნოლოგიების დეპარტამენტის
პერსონალალს, რაც ეფექტს არ იძლევა. ერთადერთ გამოსავალს მეცნიერები ხედავენ
ინფორმაციული ტექნოლოგიების გათვალისწინებას საწარმოს არქიტექტურაში.

1
 საქართველოში გასულ პერიოდში შესაძლებელი გახდა ისეთი ამოცანების ამოხსნა,
როგორიც არის ორგანიზაციების ტექნიკური საშუალებებით აღჭურვა, ლოკალური და
გლობალური ქსელების შექმნა, წარმოების აღრიცხვის და მართვის ცალკეული სისტე-
მების დანერგვა. ორგანიზაციის თანამედროვე ტექნიკით და პროგრამული უზრუნ-
ველყოფით აღჭურვა ორგანიზაციის საქმიანობის გააზრების ინტერესის გაჩენის წინამ-
ძღვარია, რასაც მოჰყვება ახალი დონის ერთიანი მართვის მოდელის და საწარმოს არქი-
ტექტურის შექმნა. აქამდე სპეციალისტისთვის ძნელი გახლდათ დიდი მასშტაბის
საწარმოს მოდელებით წარმოდგენა. საწარმოს არქიტექტურის დადგენის გარეშე შეუ-
ძლებელია მართოთ ინვესტიციების ჩადება ინფორმაციულ ტექნოლოგიებში. ასეთი
არქიტექტურის არ არსებობის შედეგად ორგანიზაციას ექნება იზოლირებული სის-
ტემები, რაც თავის მხრივ გამოიწვევს პროცესების უაზრო დუბლირებას, შეუთანხმე-
ბლობას და დამატებით ხარჯებს.
ბევრ კომპანიაში ჯერ კიდევ ბიზნესის და ინფორმაციული ტექნოლოგიების
განვითარება დამოუკიდებლად მიმდინარეობს. ინფორმაციული ტექნოლოგიები განი-
ხილება როგორც გარდაუვალი, მაგრამ დამხმარე ფუნქცია, რომელიც დიდ ხარჯებთან
არის დაკავშირებული. ასეთი მიდგომა რომ შეიცვალოს, უნდა დავასაბუთოთ, თუ
როგორ უნდა მივაღწიოთ წარმატებულ საწარმოს ან სახელმწიფო ორგანიზაციის წარ-
მატებულ საქმიანობას საზოგადოებაში იმ საშუალებებით, რომლებსაც გვთავაზობენ
თანამედროვე ტექნოლოგიები. ამისათვის აუცილებელია ვაშენოთ ეფექტური, მუდმივად
განვითარებადი საინფორმაციო სისტემები.

2
თემა 1. ინფორმაციული პროცესები ბიზნესის ადმინისტრირებაში
monacemebi, informacia, codna ; informaciis roli warmoebis marTva-
Si; informaciis klasifikacia marTvis doneebis mixedviT: strategiuli,
taqtikuri da operatiuli informacia. gadawyvetilebis miRebis doneebi;
moTxovnebi marTvaSi gamoyenebuli informaciisadmi. sawarmos marTvisaTvis
saWiro informaciis klasifikacia, dagegmvis stadiebi da maTi ganxilva. in-
formaciuli resursebi.

1.1. ინფორმაცია და ცოდნა

nebismieri biznesisaTvis informacia warmoadgens mniSvnelovan kompo-
nents. warmoebis efeqturi marTvisaTvis informacia yovelTvis iyo da aris
aucilebeli rogorc produqti (saqoneli) da rogorc resursi. sruli,
utyuari da droulad miRebuli informaciis warmoebis SemTxvevaSi sawarmo
iZens did konkurentul upiratesobas.
informaciis arsebobisas unda gamoiyos ori elementi : informaciis wya-
ro (gadamcemi) da informaciis mimRebi (informaciis momxmarebeli, klienti).
informaciasTan xSirad aigiveben cnebebs »monacemebi » da «codna», rac
arasworia. informacia – es aris monacemebi miRebuli iseTi procesebis Se-
degad, romlebic uzrunvelyofs monacemebis miRebas, Senaxvas, gadacemas
(fizikuri filtri), algoriTmul da leqsikografiul damuSavebas (semanti-
kuri filtri), marTvis amocanebSi gadawyvetilebis miRebas (pragmatuli
filtri). informacia ufro farTo mcnebaa, vidre monacemebi.
codna – informaciis ufro maRali safexuria, codna es aris sistema-
tizebuli, myari, praqtikiT Semowmebuli, sinamdvilis sworad aRqmasa da
azrovnebaze dafuZnebuli Sedegebi da daskvnebi, romelic dafiqsirebulia
sxvadasxva formiT.
Tu informaciis miReba eqvemdebareba kompiuterul damuSavebas ( e. i.
arsebobs misi damuSavebis algoriTmi, algoriTmi ki es aris moqmedebaTa
gansazRvruli Tanmimdevroba amocanis gadasawyvetad), maSin saqme gvaqvs
struqturirebul da formalizebad monacemebTan, xolo, Tu nawilobriv
xdeba misi kompiuterze damuSaveba _ monacemebi naxevrad struqturirebadi
da aqedan naxevrad formalizebadia. Tu monacemebis kompiuterze damuSaveba
saerTod SeuZlebelia, radgan misTvis ver dgindeba misi informaciaSi gar-
daqmnis algoriTmi, maSin saqme gvaqvs arastruqturirebul da aqedan ara-
formalizebad monacemebTan.
biznesis informirebis amocana mdgomareobs swored imaSi, rom meneje-
rebs miewodos sruli, dazustebuli informacia (SesaZloa codnis saxiT),
gaurkvevlobis minimaluri doziT rogorc firmis Sida saqmianobis, aseve

3
firmis gareT firmaze moqmedi faqtorebis Sesaxeb, raTa menejerma SeZlos
swori gadawyvetilebis miReba.

1.2. ბიზნეს-ინფორმაციის სახეები

biznes informaciis klasificireba SeiZleba movaxdinoT : 1. warmoqmnis
adgilis mixedviT _ firmis SigniT Tu mis gareT da 2. daniSnulebis mixed-
viT.
Tu informaciis wyaro firmis SigniTaa, mas Sida informacias uwodeben,
xolo mis Tu mis gareT _ gare informacias.
1.1.1. გარე ინფორმაცია
gare informacias miekuTvneba :

1. sabazro informacia. es aris uzarmazari da urTulesi sfero,

magram unda aRvniSnoT, rom sabazro informacia warmoadgens ZiriTad
saqonels sareklamo saagentoebidan, dawyebuli bankebiT da damTavre-
buli specializirebuli kompaniebiT, romlebic ewevian sabazro kvle-
vebs, da warmoadgens mTavar iaraRs konkurentuli upiratesobis mosapo-
veblad. sabazro informacia SeiZleba iyos sxvadasxvagvari : dawyebuli
konkretuli patara segmentis struqturis gamokvlevidan (mag. romelime
maRaziis sacalo vaWrobis viwro segmenti) msxvili sabazro struqtu-
riT damTavrebuli. sabazro informaciaze damokidebulia kompaniebis
mier axali produqtis warmoebis SemuSaveba, marketinguli dagegmva, ko-
munikaciebisa da reklamebis dagegmva, gadawyvetilebebi eqsportis Se-
saxeb, da agreTve strategiuli gadawyvetilebebi. sabazro informaciis
buneba icvleba im kompaniis miznisda mixedviT, romlisTvisac aris da-
niSnuli es informacia. kategoriebi, ris mixedviTac iZebneba informa-
cia, moicaven bazris moculobas da mis zrdas, myidvelunarianobas,
momxmarebelTa moTxovnebs, bazris dones da informacias konkurentebis
Sesaxeb.
2. informacia konkurentebis Sesaxeb. mas zogjer ganixilaven, ro-
gorc sabazro informaciis nawils, Tumca igi calke unda gamoiyos,
imitom, rom man SeiZleba gavlena moaxdinos strategiuli gadawyveti-
lebis miRebaze, Tundac bazris pirobebi ar aRiricxebodes uSualod.
kompaniebi SeiZleba dainteresdnen magaliTad, sad pouloben nedleulis
wyaroebs da specialistebs, raTa Caeban maTTan konkurentul brZolaSi.
cnobilia, rom zusti informaciis mopoveba konkurentebis Sesaxeb Zne-
lia, amitomac zogierTi kompaniebi xSirad sargeblon araeTikuri qce-
viT e.w. `samrewvelo SpionaJiT~.

4
 3. makroekonomikuri da geopolitikuri informacia. marTalia es
informacia arapirdapir moqmedebs kompaniis saqmianobaze, mainc unda
aRvniSnoT rom man SeiZlenba moaxdinos gadamwyveti roli xangrZlivi
strategiis SemuSavebisas.
4. informacia momwodeblebis Sesaxeb. am informacias iTvaliswine-
ben axali produqtis SemuSavebis dros da praqtikuli Sedegebis gaT-
vlisas. es informacia koncentrirdeba iseT aspeqtebSi, rogoricaa da-
naxarjebi, xarisxi da miwodebis dro.
5. gare finansuri informacia. msxvili sainvesticio an msxvili
safinanso struqturis kompaniebs moeTxovebaT iseTi informacia, rogo-
ricaa savaluto kursebi, aqciaTa kursebis dinamika, moZraoba kapitalis
bazarze, reitingebis, riskebis Sesaxeb informacia da sxv. bolo dros
am sferoSi aseTi informaciis mopoveba warmoebs ukve realuri drois
reJimSi. ZiriTadi sirTule aseTi informaciis Semgrovebeli kompaniebi-
sa da menejerebisTvis mdgomareobs marTvis informaciis struqturire-
baSi, raTa SeiZlebodes esoden didi informaciuli nakadebis Segroveba,
Tavmoyra da gaaanalizeba.
6. informacia regulirebisa da sagadasaxado brunvis Sesaxeb. kom-
paniam unda imoqmedos regulirebis aucileblobis pirobebSi, samar-
Tlebrivi normebis dacviT. regulirebis pirobebis Sefaseba erT-erT
mniSvnelovan amocanas warmaodgens nebismier sazRvargareTul bazarze
gasvlisaTvis. sagadasaxado normebis codna ki aucilebelia, raTa ga-
viTvaliswinoT esa Tu is pirobebi (gadaxdis normebi) romelime opera-
ciis warmoebisas. magaliTad, erT qveyanaSi SeiZleba dawesebuli iyos
romelime produqciis warmoebze stimulebi da ar iyos dawesebuli ma-
Rali sagadasaxado normebi, meore qveyanaSi ki piriqiT _ igive produq-
cize mniSvnelovani gadasaxadebi da SezRudvebi moqmedebdnen.
1.1.2. შიდა ინფორმაცია
Sida informacias miekuTvneba:

1. informacia warmoebis Sesaxeb. mwarmoebel kompaniebs sWirdebaT

iseTi informacia, rogoricaa warmoebis efeqturoba da mwarmoeblu-
roba, danaxarjebi, xarisxi, warmoebis Sesaxeb informacia saWiroa fi-
nansuri dagegmvisaTvis. am informacias xSirad eyrdnobian agreTve
marketinguli dagegmvisas. maT unda icodnen warmoebas Seswevs Tu ara
unari miawodos momxmareblebs produqcia mocemuli raodenobiT da
mocemuli xarisxiT.
2. informacia SromiTi resursebis Sesaxeb. igi moicavs personalis
swavlis donesa da kvalifikacias, personalis moralur mdgomareobas
da xarjebs kadrebiT uzrunvelyofaze. xSirad saWiroa damatebiTi

5
 informacia firmis personalze (gare interesebi, ojaxuri pirobebi da
sxv) maTi socialuri uzrunvelyofis mizniT (magaliTad, amerikaSi,
iaponiaSi), Tumca zogierT qveynebSi amas aRiqvamen rogorc maT pirad
cxovrebaSi Carevas.
3. Sida finansuri informacia. am kategoriis informacia aRwers
iseT maCveneblebs, rogoricaa, magaliTad, rentabeloba, likvidurobis
koeficientebi, kapitalis mdgradoba, mwarmoeblurobis maCveneblebi
da a. S.

1.3. ინფორმაციის წყაროები

es informacia moipoveba samTavrobo dawesebulebebSi, rogorc saxelm-
wifo, aseve arasaxelmwifoebrivSi. aseTi organizaciebi warmoadgenen dau-
muSavebeli monacemebis karg wyaros, gansakuTrebiT sabazro da makroeko-
nomikuris, agreTve regulirebis Sesaxeb. maT rigs ekuTvnis:
- biblioTekebi;
- savaWro asociaciebi;
- kompaniebi, romlebic dakavebulni arian kerZo gamokvlevebiT;
- gazeTebi da Jurnalebi;
- biznes-informaciis samsaxurebi;
- monacemTa bazebi interaqtiul reJimSi.
gazeTebSi da JurnalebSi mocemuli informacia xSirad gafiltrulia.
informaciis mopovebis yvelaze did wyaros warmoadgens interneti, romelic
daujerebeli raodenobis saitebs gvTavazobs biznes-informaciis mosapove-
blad.

1.4. ეკონომიკური ინფორმაციის წყაროები

nebismieri informaciis ganxilva SesaZlebelia sami aspeqtiT: sintaqsuri,
semantikuri da pragmatikuli aspeqtebiT.
sintaqsuri aspeqti gulisxmobs informaciis fizikuri warmodgenis
formebis ganxilvas _ Tu razea dafiqsirebuli informacia, informaciis
warmodgenis (kodirebis) xerxs, monacemTa gacvlis protokolebs da a. S.
semantikuri aspeqti gansazRvravs informaciis azrobriv Sinaarss da
dakavSirebulia teqnikur-ekonomikuri maCveneblebis agebasTan, dokumentebis
rekvizituli Semadgenlobis daproeqtebasTan, monacemTa bazebis logikuri
struqturis SemuSavebasTan, klasifikaciis da kodirebis sistemis SeqmnasTan
da sxv. semantikuri aspeqtis dros unda gaaanalizdes informaciis Semad-
geneli elementebi.

6
 pragmatikuli aspeqti asaxavs informaciis sargeblianobas da faseulo-
bas marTvaSi swori daskvnebisa da racionaluri gadawyvetilebis misaRe-
bad.
am TemaSi Cven ar SevexebiT informaciis klasifikacias, magrm gaxsenebi-
saTvis aRvniSnavT mxolod, rom ekonomikuri informacia aris socialur-
ekonomikuri procesebis amsaxveli cnobebis erToblioba, romelic gamoiye-
neba ekonomikisa da misi calkeuli obieqtebis marTvisaTvis. ekonomikuri
informaciis struqturuli Sedgenilobis dadgena SesaZlebelia logikuri
da fizikuri midgomiT.
logikuri midgomiT informaciuli erTeuli raime logikur Sinaarss
asaxavs da romelime funqciur daniSnulebas anu niSan-Tvisebas Seeabameba.
fizikuri midgomiT – informaciis erTeuli moklebulia Sinaarsobriv
mxares, informaciulobas, mag., signalis forma, simbolo da a.S.
logikuri midgomiT informaciis yvelaze dabali rangis erTeuls war-
moadgens rekviziti. igi asaxavs obieqtis an procesis Tvisobriv an raodeno-
briv mxares. e. i. zemoTqmulidan gamomdinare rekviziti orgvaria – rekvi-
zit-fuZe da rekvizit-niSani. rekvizit-niSani asaxavs obieqtis an procesis
Tvisobriv mxares, xolo rekvizit-fuZe asaxavs obieqtis an procesis rao-
denobriv mxares.
ekonomikuri informacia aucileblad erT rekvizit-fuZes mainc unda
Seicavdes. informaciis damuSavebis TvalsazrisiT rekvizit-fuZe eqvemdeba-
reba ariTmetikuli operaciebis Sesrulebas, xolo rekvizit-niSani logi-
kur operaciebs (dajgufeba, mowesrigeba, garkveuli kanonzomierebiT dala-
geba da sxv.)
ekonomikuri informacia xSirad cxrilebis saxiT warmogvidgeba, cxri-
lis saTaurSi moTavsebuli monacemebi swored rekvizitebia.
rekvizitis Semdeg ufro maRali rangis erTeuls warmoadgens maCvenebe-
li, romelic Sedgeba erT rekvzit-fuZisa da erTi an ramdenime rekvizit-
niSnisagan. maCvenebelTa erToblioba qmnis dokuments, xolo erTgvarovan
dokumentTa erToblioba – masivs.
mag. gvaqvs dokumenti, romelic aris Semdegi struqturis:

firmis kodi firmis dasaxeleba

1111 mariami
2222 nikora

am cxrilSi firmis kodi da firmis dasaxeleba warmoadgenen rekvizitebs.

rekvizitebi or svets warmoadgenen: firmis kodis, romlis elementebia
1111 da 2222, da firmis dasaxelebis, romlis elementebia mariami da nikora.

7
 saTauris Semdeg striqonebi warmoadgenen calkeul Canawerebs, ase rom Cveni
cxrili Sedgeba ori Canawerisagan.
im SemTxvevaSi, Tu masivi Setanilia kompiuterSi da miniWebuli aqvs
saxeli, maSin mas ukve fails uwodeben, e. i. masivs da fails erTnairi gan-
lageba da erTnairi struqtura aqvs, maTSi mxolod is gansxvavebaa, rom ma-
sivi kompiuterSi jer araa Setanili. masivebis erToblioba qmnis informa-
ciul fonds, romelic monacenTa bazis safuZvels warmoadgens.
warmoebis marTvaSi informaciis rolis daxasiaTebisas unda aRvniS-
noT, rom informacia marTvis sistemisaTvis warmoadgens Sromis sagans, ro-
melic Cveulebrivi Sromis sagnisagan gansxavavebiT, gadamuSavebisas ar
kargavs Tavis Rirebulebas, ar warmoebs misi fizikuri moxmareba, aramed
xdeba misi Senaxva da mravaljeradi gamoyeneba.
informacia aris yvela obieqtis funqcionirebis sasicocxlod mniSvne-
lovani resursi.
sazogadoebis informatizaciis gareSe SeuZlebelia Tanamedrove bazris
ganviTareba. informaciuli momsaxureba esaWiroeba bazris yvela monawiles,
rogorc mwarmoebels, aseve momxmarebels. informaciuli produqtebisa da
momsaxurebis gareSe SeuZlebelia kavSiris damyareba saxelmwifo, sabazro
da sazogadoebriv struqturebTan. mwarmoebelma unda icodes, ra saxis saqo-
neli da momsaxureba esaWiroeba momxmarebels, momxmarebelma unda icodes
sad SeiZinos saqoneli an sad miiRos momsaxureba misTvis xelsayrel faseb-
Si. informaciuli produqtebisa da momsaxurebis ZiriTadi saxea monacemTa
bazebSi moTavsebuli informacia, romelic exeba adgilobriv da ucxouri
saqonlis mwarmoebelebs, fasebs, birJebis, bankebisa da sazRvargareTis kom-
paniebis saqmianobas, sareklamo produqtebis damzadebas, ganTavsebas, marke-
tingul gamokvlevas, saqmiani partniorebisa da investorebis amorCevas.

1.5. მართვის სისტემა

informatizacia biznesis sferoSi konkurentunarianobis amaRlebis
erT-erTi ganmsazRvreli faqtoria. informaciis safuZvelze adamians sa-
Sualeba eZleva gaaanalizos saqmis mdgomareoba, da miiRos optimaluri
gadawyvetileba marTvis gansaxorcieleblad. amgvarad, SegviZlia vTqvaT,
zemoqmedebis procesi, romlis drosac warmoebs samarTavi sistemis
gadayvana erTi mdgomareobidan meoreSi, winaswar SemuSavebuli miznebis
Sesabamisad, marTvis kriteriumebidan gamomdinare (ნახ.1.1).

8
 ნახ. 1.1. marTvis sisteის struqtura

samarTavi da mmarTvel sistemaTa erToblioba qmnis marTvis sistemas (sur. 1.1).

marTvis sistemis arsebobisaTvis saWiroa, rom samarTav sistemas
gaaCndes konkretuli mizani da marTvis kriteriumebi.
mmarTvel qvesistemasa da samarTav obieqts Soris mimdinareobs informa-
ciuli Setyobinebebis ganuwyveteli gacvla. optimaluri gadawyvetilebis
miReba da Sesabamisad optimaluri marTva SesaZlebelia optimalobis
kriteriumis pirobebSi, rac gvexmareba marTvis miznobrivi funqciis
CamoyalibebaSi. marTvis miznobrivi funqcia es aris raodenobrivi sidide,
romelic warmoadgens sawyisi (Semavali) da saSedego (gamomavali)
cvladebis, agreTve droisa da obieqtis parametrebis funqcias. optimaluri
marTva es iseTi marTvaa, romelic uzrunvelyofs marTvis miznobrivi
funqciis eqstremums (maqsimums an minimums) gansazRvruli SezRudvebis
pirobebSi. optimaluri marTvis ganxorcielebisaTvis ar aris sakmarisi
marTvis miznobrivi funqciisa da SezRudvebis codna. saWiroa agreTve
informacia samarTavi obieqtis mdgomareobisa da gare samyaros Sesaxeb.
marTvis sistemisaTvis Zalzed mniSvnelovania xarisxiani da drouli in-
formaciiT uzrunvelyofa. mmarTveli qvesistemis mier optimaluri gadawyve-
tilebis miRebis mizniT sainformacio menejments ekisreba didi roli.
menejeri cdilobs, rom kompaniam gamoiyenos informacia Tavisi
strategiis Sesabamisad. sainformacio menejmentis erT-erTi mTavari amoca-
naa – gansazRvros Sinaarsobrivad ra informacia, ra kategoriis
momxmarebels ra droisaTvis da ra formiT unda warudginos, raTa
momxmarebelma SeZlos misi efeqturad gamoyeneba.

9
 1.6. ობიექტის მართვის დონის ინფორმაცია
obieqtis marTvis donis mixedviT (nax. 1.2) gamoiyofa strategiuli,
taqtikuri da operatiuli informacia.

სტრატეგიული informacia gamoiyeneba obieqtis marTvis zeda rgolis

mier grZelvadiani gegmebis SesamuSaveblad. igi gansazRvravs obieqtis
ZiriTad politikas da zogad miznebs, magram ar aris detalizebuli da ar
gamoiyeneba yoveldRiurad. strategiuli informaciis ZiriTadi momxma-
rebelia umaRles doneze myofi menejerebi, romlebic gansazRraven sawarmos
saqmianobis miznebs da axdenen strategiul dagegmvas
ტაქტიკური informacia gamoiyeneba obieqtis marTvis Sualeduri rgo-
lis mier. igi ufro konkretulia da miesadageba obieqtSi menejerebis
Sesabamis movaleobebs, taqtikur doneze myofi menejerebi sargebloben ra
strategiul doneze gansazRvruli kursiT da miznebiT, SeimuSaveben
dasaxuli strategiuli miznebis ganxorcielebis taqtikas. taqtikuri
informacia gansazRvravs operatiuli gadawyvetilebis miRebis princips.
ოპერატიული ინფოერმაცია გამოიყენება დაბალ donეზე myofi menejerebi
მიერ, ისინი adgenen mimdinare gegmebs da marTaven yoveldRiur saqmianobas.
igi Zalze detaluria da gamoiyeneba obieqtis mimdinare saqmianobis
aRricxvis, marTvisa da kontrolisaTvis.
dagegmvisaTvis saWiro informacia prognozuli xasiaTis matarebelia.
marTvisaTvis saWiro informaciam unda uzrunvelyos faqtiuri Sedegebis
Sedareba sagegmo maCveneblebTan. maT unda gamoavlinon gegmidan
(standartidan) gadaxrebi, raTa SemuSavebuli iqnes gadaxris mizezebis
aRmofxvris RonisZiebebi. operatiuli informacia saWiroa firmis
yoveldRiuri marTvisaTvis, igi warmoadgens marTvis ganxorcielebis
safuZvels. strategiuli informacia ar warmoadgens detalizirebuls,
Tumca moicavs sakiTxebis farTo wres. aRniSnuli informaciis didi
nawili exeba firmis ganviTarebas momavalSi. es informacia ar aris
yoveldRiuri. rogorc zemoT aRvniSneT, taqtikuri informacia gamoiyeneba
taqtikuri gegmebis Sesadgenad.

10
 operatiuli informacia Zalian konkretizebulia da gamoiyeneba umc-
rosi menejerebis mier uSualod gadawyvetilebis misaRebad. Ooperatiuli
informaciis safuZvelze gadawyvetilebis miReba SeuZlia kompiutersac,
radganac es informacia aris struqturirebuli (formalizebadi). opera-
tiuli gadawyetilebis miReba xdeba marTvis nebismier doneze, Tumca
ufro xSirad gadawvetilebis miReba warmoebs operatiul doneze.

taqtikuri gadawyvetileba miiReba menejerebis mier marTvis saSua-

lo doneze. aseTi gadawyvetilebis miReba gacilebiT rTulia vidre ope-
ratiulis, radgan gadawyvetlebis mimReb menejers unda gaaCndes specia-
luri codna da gamocdileba. aucilebelia gadawyvetilebis SeTanxmeba
strategiul doneze miRebul gadawyvetilebasTan. taqtikuri gadawyve-
tileba nawilobriv formalizebulia.

strategiuli gadawyvetileba exeba sawarmos xangrZliv periodis

ganviTarebas. igi miiReba marTvis umaRles doneze, naklebad struქturiz-
ebulia da Sesabasisad ara programirebadi, igi naklebad gansazRvrulia
da saWiroebs maRali donis specializebul codnas. strategiuli gadawyv-
tilebis magaliTebia: mogebis sididis gansazRvra, xarisxis standartis
sakiTxebis politikis gansazRvra.

Ggadawyvetilebis miRebis doneebi mWidrod arian dakavSirebulia

erTmaneTTan (ნახ. 1.3.).

11
 ნახ. 1.3.Ggadawyvetilebis miRebisas marTvis
doneebs Soris kavSiri

informacia nebismieri saxis marTvis obieqtisaTvis waroadgens mni-

Svnelovan resurs. Aam resursis safuZvelze sawarmoSi sruldeba yovel-
dRiuri sameurneo operaciebi, myardeba kavSirebi gare samyarosTan. sawar-
mos marTvisaTvis saWiro informacia SeiZleba davyoT Semdegnairad:
dagegmvis, monitoringis, kontrolis, gadawyvetilebis miRebis, KkavSiris,
operciebis damuSavebisa da Caweris.
dagemva xorcielda ramdenime etapad da saWiroebs Sesabamis infor-
macias.

1.7. დაგეგმვის სტადიები

dagegmvis stadiebia: misia, fonuri situaciis analizi, gasazomi miznebi,
situaciis analizi, strategia, taqtika, operatiuli gegmebi, angariSgeba,
Sesruleba, kontroli da monitoringi.

- misia aris imis aRwera, Tu rogor iqneba aRqmuli mocemuli

firma misi klientebis mier. kompaniis misia aris kompaniis xedva mis
gareT da ar warmoadgens sakuTari miznebis gadmocemas. Mmisiis
Sesadgenad sawarmos unda gaaCndes informacia gare samyaros
mdgomareobis Sesaxeb.

12
 - fonuri situaciis analizi es aris im adamianTa codnisa da
gamocdilebis interpretacia, romlebic adgenen gegmebs. es analizi
moicavs informacias, romelic miiReba uSualod, yovelgvari
gamokvlevebis gareSe. es informacia asaxavs sawarmos saqmianobas
gasul periodSi. is adamianebi, vinc adgenen gegmas Rebuloben
gamocdilebas aRniSnuli informaciis safuZvelze.
- gasazomi miznebis stadiaze warmoebs imis Sefaseba, Tu ramde-
nad Seesabameba Sedegebi gaTvaliswinebul miznebs. Aam stadiaze
sawarmos saqmianobis mosalodneli cvlileba gamosaxuli unda iqnes
konkretul maCveneblebSi. mag., mogebis gazrda momavali wlisaTvis
10%-iT da ara zogadad ` gaizardos mogeba.~
- situaciuri analizi gansazRvravs informacias, romelic
saWiroa strategiuli, taqtikuri da opertiuli gegmebis Sesadgenad
da SefasebisaTvis. Tu arsebobs informacia romelic saWiroa da jer
ar aris Segrovili, mas agroveben, SeimuSaveben sainformacio siste-
mas, raTa SemdegSi am sistemam uzrunvelyos sxvadasxva gegmebis Semu-
Saveba.
- strategia gansazRvravs miznis miRwevis xangrZliv saSualebebs.
strategiuli informacia ar aris detaluri, Tumca moicavs sakiTxTa
farTo wres.
- taqtika es aris strategiis miRwevis xanmokle saSualebebi. igi
aris ufro konkretuli da dawvrilebiTi, vidre strategiuli.
- Ooperatiuli gegmebi warmoadgenen detalurs, konkretuls da
gviCveneben taqtikis Catarebis saSualebebs. maTSi gansazRvrulia
konkretuli pasuximgebeli pirebi da Sesrulebis vadebi. operatiuli
gegmebis Sedgenisa da realizaciisaTvis SemuSavebulia saTanado
sainformacio sistemebi.
- angariSgebis Sedgena aucilebelia raTa marTvis umaRles donze
miRebuli iqnas gadawyvetileba dasaxuli miznebis Sesrulebis SeCe-
rebis an gagrZelebis Sesaxeb. angariSgebis safuZvelze warmoebs
arsebuli da saWiro resursebis Sefaseba.
- gegma SeTanxmebis Semdeg unda Sesruldes. gemis Sesrulebis
paralelurad warmoebs misi gazomva, romlis safuZvelzedac unda
dadgindes Tu ramdenad iqna miRweuli dasaxuli miznebi.
- Ggegmis Sesrulebis kontroli da monitoringi xorcieldeba
uwyvetad. sainformacio sistemebi agebuli unda iqnan gegmis
Sesabamisad, raTa im menejerebma, romlebic axorcieleben kontrols,
Caataron saTanado RoniZiebebi. rogorc ki warmoiSveba gadaxra dasa-
xuli miznidan, aucilebeli xdeba konkretuli nabijebis gadad-

13
 gma,raTa situacia ayvanil iqnes kontrolze. im SemTxvevaSi, Tu aRmo-
Cndeba, rom gegma iyo didi, SeiZleba saWiro gaxdes miznis koreq-
tireba an damatebiTi resursebis moZieba.
სქემატურად დაგეგმვის სტადიები წარმოდგენილია ნახატზე 1.4.

ნახ. 1.4. დაგეგმვის სტადიები

14
 1.8. ინფორმაცია გადაწყვეტილების მიღებისთვის
gadawyvetilebis misaRebad menejers esaWiroeba informacia
gadawyvetilebis TiToeul stadiaze (problemis dafiqsireba, informaciis
Segroveba, proeqti da Sefaseba, ნახ. 1.5).

Pproblemis dafiqsireba (problemis aRmoCena) situaciis amsaxveli

informaciiT sruldeba. es is informaciaa, romelic aZlierebs gada-
wyvetilebis miRebis aucileblobas. rac ufro srulia informaciuli
nakadi, miT ufro swrafad gairkveva gadawyvetilebis miRebis aucilebloba
da Sesabamisad igi drouladac miiReba. swori gadawyvetilebis miRebis
mizniT aucilebelia informaciis Segroveba. Tu adreve iqneba ganWvretili,
ra saxis gadawyvetilebis miRebasTan eqneba saqme menejers, maSin
informaciac winaswar unda iqnes ESegrovili,Erac saSualebas miscems
menejers daaCqaros gadawyvetilebis miRebis procesi da swrafad aiyvanos
situacia kontrolze.
Ggadawyvetilebis mimRebi piri ganixilavs ra problemis gadawyvetis
sxvadasxva variants, Seafasebs TiToeulis Sedegs.
operaciebis registracia da Sefaseba. cnobebi TiToeuli operaciis
Sesaxeb aris ara marto Sesabamisi operaciebis ganxorcielebis safuZveli,
aramed igi aris informaciis wyaroc. sainformacio sistemaSi warmoebs am
informaciis gaerTianeba da damuSaveba, raTa miRebuli iqnes gegmis Sesru-
lebis maCveneblebi, romlebic gamoyieneba gegmis monitoringisas.
Oorganizaciebi valdebuli arian damoukidebeli auditorebi dauSvan
firmaSi operaciebis auditis Casatareblad. aucilebeli xdeba auditis
Casatareblad informacis Cawera da Senaxva.
kavSirebi. sxvadasxva organizaciebs esaWiroebaT informacia mocemuli
sawarmos Sesaxeb. aseT organizaciebis ricxvs miekuTnebian: mTavroba,
distributorebi, myidvelebi, mimwodeblebi da sxv.
marTvaSi gamoyenebuli informaciis xarisxi unda akmayofilebdes
rig moTxovnebs da unda iyos: sruli, adeqvaturi (Sesaferisi), drouli,
sakmarisi, zusti, gasagebi, saWiro, mimarTuli konkretuli pirisadmi,
sando.
informaciis gadacema informaciis wyarodan daniSnulebis adgilze
SesaZlebelia sxvadasxva arxebis saSualebiT: kurieris meSveobiT,
satelefono arxiT, eleqtrouli fostiT, qselSi CarTuli kompiuteris
meSveobiT, Cveulebrivi fostiT (safosto korespodencia), faqsis meSve-
obiT. sawarmos SigniT: werilobiT, angariSgebebis saxiT, saubrebiT da sxv.
informaciis arxebis SerCeva damokidebulia mraval faqtorze: gadasacemi
informaciis saxe, gadasacemi informaciis operatiuloba, ra saxis

15
formatiT surs momxmarebels informaciis miReba, gadacemis manZili,
informaciis gadacemis Rirebuleba.

gadawyvetilebis miReba

problemis informaciis operaciebis

dafiqsireba Segroveba registracia da
Sefaseba

ნახ. 1.5. გადაწყვეტილების მიღების შემადგენელი კომპონენტები

1.9. ინფორმაციული რესურსები

sainformacio sistemaSi arsebuli mTeli informaciis moculoba Sei-
Zleba ganvsazRvroT, rogorc informaciuli resursebi (ნახ. 1.5). sxva sit-
yvebiT rom vTqvaT, informaciuli resursebi es aris organizaciulad gafo-
rmebuli da sistematizirebuli erToblioba mizanmimarTuli Setyobinebebis,
romlebic organizaciis elementebs Soris urTierTqmedebas uzrunvelyofen,
uzrunvelyofen agreTve organizaciasa da gare samyaros Soris am orga-
nizaciis funqcionirebisaTvis pirobebis Seqmnas. nedleuli, finansebi, per-
sonali, sawarmoo Zalebi – es aris materialuri resursebi, amasTan SezRu-
duli raodenobis, da rogorc cnobilia, nebismieri ekonomikuri sistemis
mTavar problemas warmoadgens maTi racionalurad gankargva, ris Sesa-
Zleblobasac swored informaciis damuSaveba da mis safuZvelze miRebuli
gadawyvetileba iZleva - rogor vmarToT ufro efeqturad da ekonomiurad.
Tanamedrove biznesis mTavari damaxasiaTebeli Tviseba misi informaci-
ulobaa. igebs is, vinc ufro efeqturad agrovebs, amuSavebs da iyenebs
informacias misi SesaZleblobebis gamosavlenad. saerTaSoriso klasifi-
kaciis Tanaxmad msoflio informaciuli resursebi sam seqtorad iyofa:

1. saqmiani informaciis seqtori, romelic Tavis mxriv Semdeg jgufebad

iyofa:
-sabirJo da safinanso informacia, informaciis momwodeblebi arian
birJebi, sabirJo da safinanso informaciis specialuri samsaxurebi,
sabrokero kompaniebi. es informacia ganuwyvetliv icvleba da misi
miwodeba momxmareblisadmi xorcieldeba realur droSi.

16
 - statistikuri informacia, - es aris ricxobrivi, ekonomikuri,
demografiuli da socialuri informacia dinamikuri mwkrivebis, sapro-
gnozo modelebisa da Sefasebebis saxiT. am informaciis momwodeblebi
arian saerTaSoriso ekonomikuri da statistikuri organizaciebi,
saxelmwifo samsaxurebi, agreTve is kompaniebi, romlebic dasaqmebulni
arian am dargSi gamokvlevebiT, damuSavebiT da konsaltingiT.
- komerciuli informacia – informacia firmebis, korporaciebis,
kompaniebis Sesaxeb, es informacia metad mniSvnelovania biznesmenebisa
da mewarmeTaTvis partniorebis, momwodeblebis, damkveT-Semsruleb-
lebisaTvis, myidvelebis SesarCevad, agreTve bazrebis analizis marke-
tinguli gamokvlevebisaTvis, axali produqciis bazarze gatanisaTvis,
reklamis gavrcelebisa da sxva miznebisaTvis.
- axali ambebi ekonomiksa da biznesis dargSi.

2. samecniero-teqnikuri da specialuri informaciis seqtori. moicavs

samecniero-kvleviT institutebis angariSebs, samecniero-kvleviT refera-
tul Jurnalebs, konferenciebisa da seminrebis masalebs, sapatento da
saavtoro samecniero-teqnikur informacias.

3. masobrivi samomxmareblo informaciis seqtori – moicavs msoflioSi

mimdinare procesebisa da movlenebis Sesaxeb uaxles ambebs, agreTve
yovelgvar sacnobaro, samomxmareblo Tu gasarTob informaciebs.
sainformacio momsaxurebis bazarze informaciis momwodeblebad
gvevlinebian saxelmwifo da sazogadoebrivi organizaciebi, komerciuli
struqturebi, kerZo pirebi.
obieqtis informaciuli resursebiT aRWurva warmoadgens obieqtis
informaciul uzrunvelyofis daniSnulebas. ekonomikuri obieqtis pirobebSi
informaciul resursebad gvevlineba `informaciuli fondi~ da “informa-
ciuli baza”. informaciuli fondi moicavs ekonomikuri obieqtebis mTlian
informacias, romelic gamoiyeneba marTvis miznebisaTvis da dafiqsirebulia
qaRaldis matarebelze, xolo informaciuli baza asaxavs mxolod im infor-
macias, romelic Cawerilia kompiuterSi.
obieqtis funqcionirebis dawyebisaTvis informaciul nakadSi yvela-
feri iwyeba ekonomikur maCvenebelTa zusti CamonaTvalis gansazRvriT – Tu
romeli konkretuli maCveneblebi iqneba aucilebeli obieqtis normaluri
funqcionirebisaTvis. ekonomikur maCvenebelTa sistema es aris urTierT-
dakavSirebul ekonomikur maCvenebelTa erToblioba, romelic raodeno-
brivad da xarisxobrivad axasiaTebs obieqtis mdgomareobas da mis fun-
qcionirebas. ekonomikuri maCveneblis magaliTia: gegmuri, sabalanso, sawar-

17
moo simZlavreebis, produqciis moculobebis, xarisxis, rentabelobis, moge-
bis, TviTRirebulebis, Sromაtevadobis, fondtevadobis, masalatevadobis,
fondukugebis, zrdis tempebis maCveneblebi da a. S.
informaciis warmoSobis mixedviT obieqts (sawarmo, firma da a.S.) aqvs
Sida da gare informacia, romelic mTlianobaSi Seadgens am organizaciis
informaciul resursebs.

ნახ.1.5. ინფორმაციული რესურსები

18
თემა 2. ინფორმაციული ტექნოლოგია და მისი კატეგორიები ბიზნესში
informaciuli teqnologiebis daniSnuleba; maTi klasifikacia : Zveli da
axali informaciuli teqnologiebi : video da multimediuri teqnologiebi,
obieqtur-orientirebuli, hiperteqstebis da metyvelebis damuSavebis
teqnologia, eleqtronuli fostis da eleqtronuli ofisis teqnologia,
codnis marTvis teqnologia, internet – teqnologia, CASE—teqnologia,
integrirebuli informaciuli teqnologiebi, komunikaciis funqciebis
avtomatizaciis teqnologia. informaciuli teqnologiebis organizaciis re-
Jimebi : qseluri reJimi, paketur reJimSi, realuri drois, drois dayofis,
iteraciuli da dialoguri reJimi.

2.1. ინფორმაციული ტექნოლოგიები

informaciuli teqnologia (Information Technology) – es aris informaciis Se-
grovebis, gadacemis, Senaxvis, moZebnis, damuSavebis da gamoyenebis teqnikuri
da programuli saSualebebis da meTodebis erToblioba, romlis drosac
monacemebze teqnologiuri operaciebis gansazRvrul TanmimdevrobiT Se-
srulebis Sedegad miiReba saSedego informacia.
ekonomikisa da marTvis sferoSi informaciuli teqnologia gvaZlevsen saSu-
alebas calkeuli monacemebi gadavamuSaoT sarwmuno da operatiul infor-
maciaSi , romlis safuZvelze miviRoT iseT gadawyvetilebebs, romlibic sa-
fuZvlad edeba marTvis obieqtis sabazro optimaluri parametrebis miRebas.
informaciuli teqnologia praqtikulad SeiZleba realizebuli iqnes ro-
gorc tradiciuli araavtomatizebuli, aseve avtomatizebul saxiT.
marTvis sistemebSi informaciuli teqnologiis avtomatizaciis xarisxi
SeiZleba farTo intervalSi icvlebodes: arsebobs sistemebi, romelSic
marTvis procesi mTlianad xorcieldeba adamianis mier, da iseTi sistemebi,
romelSic marTvis procesi mTlianad avtomaturia. avtomatizebuli infor-
maciuli teqnologia gulisxmobs Sesabamisi teqnikuri saSualebebis arsebo-
bas informaciuli procesis realizaciaSi da am teqnikuri saSualebebis
kompleqsis marTvis sistemas. rogorc wesi, aseT kompleqss warmoadgens
programuli saSualebebi da organizaciul-meToduri uzrunvelyofa, rome-
lic gaaerTianebs personalis moqmedebebs da teqnikuri saSualebebs erTian
teqnologiur procesSi. vinaidan kompiuteruli teqnika avtomatizebuli in-
formaciuli teqnologiebis yvelaze mniSvnelovan nawils Seadgens, amitom
terminis “informaciuli teqnologiebis” qveS, gansakuTrebiT ki “axali in-
formaciuli teqnologiebis” qveS, igulisxmebaa kompiuteruli informaciu-
li teqnologiebi.

19
Tanamedrove informaciuli teqnologia _ es aris informaciuli teqno-
logia, romelic gulisxmobs personaluri kompiuterebis da
telekomunokaciuri saSualebebis (Information and Communication Technology)
gamoyenebas daSorebul bazebTan da programebTan urTierTqmedebisTvis
“megobrul” samomxmareblo interfeisis pirobebSi.
samomxmareblo interfeisi es aris is garemo, romelSic momxmarebeli
da kompiuteruli programebi urTierTs ukavkavSirdebian. am urTierTqmede-
baSi miiRweva momxmareblis mizani _ miiRos misaRebi xarisxis saWiro
informacia. am procesSi igulisxmeba, rom momxmareblis da kompiuteris
urTierToba sruldeba ekranze arsebuli brZanebebis RilakebiT da gamo-
yenebiTi programebis fanjrebis meSveobiT (klaviaturisa da Tagvis gamoye-
nebiT). momxmarebels sulac ar moeTxoveba, rom iyos profesionali progra-
mirebaSi, imisaTvis rom SeZlos sxvadasxva saerTo da problemuri daniSnu-
lebis gamoyenebiTi programebis paketebiT sargebloba.
nebismieri kompiuteruli it struqtura Seicavs შemdeg sam komponents:
 teqnikuri saSualebebis kompleqsi
 programuli saSualebebis kompleqsi
 organizaciur-meTodur uzrunvelyofa

ნახ. 2. 1.kompiuteruli informaciuli teqnilogiebis komponentebi

arsebobs gansxvavebuli midgoma informaciuli teqnologiebis struq-

turis mimarT. am midgomis Tanaxmad nebismieri it SeiZleba iseve, rogorc
wina SemtxvevaSi daiyos Semdeg sam komponentad:

 aparaturuli uzrunvelyofa (Hardware);

 programuli uzrunvelyofa (Software);
 algoriTmuli (inteleqtualuri) uzrunvelyofa (Brainware).

es sami komponenti srulfasovan urTierTdakavSirebul da TanabarmniSvne-

lovan komponents Seadgens. magram arsebobs kidev erTi komponenti _ es aris
teqnologiis gamoyenebis qseli. aseTi struqtura warmodgenilia ნახატze 2.

20
 ნახ. 2. 2. informaciuli
teqnologiis struqtura:
birTvi da teqnologiebis
gamoyenebis qseli…

am midgomis mxardamWerebi sTvlian, rom unda ganixilebodes it Serwyma

ufro msxvil struqturebSi _ teqnologiebis sistemebSi.
naTeli xdeba, rom marto sami komponentis arseboba it ar xdis sicocxlis-
unarians, aq saWiroa kidev garemo, sadac es teqnologia iarsebebs. aseTi
garemos warmoadgens sainformacio sistema (ss).
ganvixiloT sainformacio sistemis cneba.
არცისე დიდი ხნის წინ კომპანიები არ სთვლიდნენ ინფორმაციას მნიშვნელოვან რესურ-
სად. საქმიანი გადაწყვეტილებები კომპანიის პირველი პირების მიერ მიიღებოდა გამოც-
დილების და ინტუიციის საფუძველზე და, იშვიათ შემთხვევაში, იმ სპეციალურად
მომზადებული ინფორმაციის გამოყენებით, რომელიც გადაწყვეტილებების მიღების,
ამოხსნის ვარიანტებს და მათი ამოხსნის ალბათობის შეფასებას წარმოადგენდა. მარტო
მძლავრ კომპანიებს შეეძლოთ ესარგებლად ანალიტიკური ცენტრებით, რომლებიც ამზა-
დებდნენ მასალას გადაწყვეტილებების მისაღებად. გამოთვლითი ტექნიკის განვითა-
რებამ კარდინალურად შეცვალა ბიზნესის გარემო. ინფორმაციული ტექნოლოგიების
აუცილებლობა ბიზნესში განაპირობა ისეთმა წინაპირობებმა, როგორის არის:
- ცოდნის გლობალიზაცია და ვაჭრობის განვითარება,
- ეკონომიკის გლობალიზაცია და წარმოებისა და ვაჭრობის ინტეგრაცია,
- ინფორმაციის გავრცელება და პრინციპი ”ნებისმიერ დროს და ნებისმიერ
ამგილზე”,
- საინფორმაციო სისტემები და ქსელები, საცავები და მონაცემთა ბაზები, საძიებო
სისტემები, კონკურენცია და მომსახურება.

21
ამ პირობებში მსოფლიო ბაზარი ღია ხდება, ვერცერთი ფირმა თავს დაცულად ვერ
გრძნობს. ამ ბაზრის ეფექტური წევრი რომ გახდეს, კომპანიებს სჭირდებათ მძლავრი
ინფორმაციული თანხლება და თანამედროვე კავშირების სიტემებში ჩაბმა.
ინფორმაციის დამუშავების ამოცანები და პროცესები შეიძლება ორ ეტაპად
დავყოთ. პირველი ეტაპი (60- და 70-ანი წლები), როდესაც იტ განვითარების ძირითად
მიმართულებად ითვლება შრომატევადი რუტინული ოპერაციების ავტომატიზაცია,
საწარმოს მართვის ავტომატიზებული სისტემების და ტექნოლოგიური პროცესების
მართვის ავტომატიზებული სისტემების შექმნა. მეორე ეტაპი (80-ანი წლებიდან დღემდე)
- იქმნება სტრატეგიულ ამოცანების ამოხსნის იტ, მართვის პროცესების და საქმიანი
გადაწყვეტილების მიღების მხარდამჭერი ინფორმაციული სისტემები შექმნის იტ.

2.2. იტ განვითარების ტენდენციები

იტ გამოყენება საშუალებას იძლევა რადიკალურად შეიცვალოს მართვის სტილი და
თვით ბიზნეს-პროცესები, მნიშვნელოვნად შეცვალოს კომპანიის საქმიანობის ძირითადი
მაჩვენებლები. ბიზნესის მართვის წესები სწრაფად ძველდება. კომპანიები, რომლებიც
ვერ ხედავენ ამ ცვლილებების მნიშვნელოვნებას, ჩამორჩენის რისკის წინაშე დგანან. დღეს
მართვის ტრადიციული სტილი, რომელიც ხასიათდება იერარქიულობით, ხისტი
სტრუქტურირებით, ცენტრალიზებით, ლოკალურობით იცვლება საწინააღმდეგო დამახა-
სიათებელი პრინციპებით -- მოქნილი სტრუქტურებით, ოპტილალური დეცენტრალი-
ზაციის, გლობალიზაციით, გამჭვირვალეობით.
იტ თანამედროვე მდგომარეობა შეიძლება დავახასიათოთ შემდეგი ვითარებით:
 წარმოების ეფექტურად მართვისა და თანხლების დიდი რაოდენობის პროგრამულ-
აპარატული კომპლექსების, მოქმედი მონაცემთა ბაზების და საცავების არსებობა,
 ტექნოლოგიების არსებობა, რომლებიც უზრუნველყოფენ ნებისმიერი მომხმარებ-
ლის ინტერაქტიულ წვდომას საჭირო ინფორმაციასთან და სხვა რესურსებთან,
 იტ ფუნქციური შესაძლებლობების გაფართოება, რომლითაც სრულდება მონაცემ-
თა ბაზებისა და საცავების დანაწილებული სამუშაოები სხვადასხვა სტრუქტურე-
ბისა და შინაარსის მონაცემებთან, ჰიპერტექსტურ და მულტიმედიურ დოკუმენ-
ტებთან,
 მძლავრი ინტეგრირებული და პრობლემურ-ორიენტირებული სხვადასხვა
დანიშნულების სს შექმნის შესაძლებლობა მძლავრ სერვერებთან ერთად ქსელების
პირობებში,
 სამომხმარებლო სპეციალიზებული ინტერფეისების ჩართვა ისეთი სისტემებში,
როგორიც არის ექსპერტული, გადაწყვეტილებების მიღების მხარდამჭერი, გადა-
წყვეტილების აღმასრულებელი, მანქანური თარგმნის და სხვა სს.

22
იტ განვითარებაში შეიძლება შემდეგი ტენდენციები გამოვყოთ:

 გლობალიზაცია, რაც ნიშნავს მსოფლიო ბაზარზე გასვლა იტ-ის გამოყენებით,

 კონვერგენცია, რაც ნიშნავს რომ იშლება განსხვავება საწარმოო პროდუქციასა და
მომსახურეობის, ინფორმაციასა და მისი მიღების საშუალებების, პროფესიული და
საყოფაცხოვრებო გამოყენების შორის.
 ინფორმაციული პროდუქტის და მომსახურების გართულება. პროგრამული და
აპარატურული საშუალებების გართულება მუდმივი ტენდენციაა, მაგრამ ამასთან
ერთად, მათი გამოყენების ნაწილი სულ უფრო მარტივდება,
 ურთიერთქმედების შესაძლებლობა. თანამედროვე იტ - პროგრამულ-აპარატული
საშუალებები და მონაცემთა გაცვლის პროტოკოლები ხსნიან ნებისმიერ
პრობლემას ინფორმაციის გაცვლის დროს.
 საშუალედო რგოლის ლიკვიდაცია. ინფორმაციის მოპოვება-მიწოდება იტ გამო-
ყენებით არ ითხოვს საშუალედო რგოლს - მას შეუძლია პირდაპირ დააკავშიროს
მომხმარებელი და მიმწოდებელი ერთმანეთთან.

2.3. იტ განვითარება და ორგანიზაციული ცვლილებები საწარმოში

ახალი ინფორმაციული ტექნოლოგიები და მათ ბაზაზეე რეალიზებული სს
წარმოადგენენ საწარმოს ორგანიზაციური ცვლილებების მძლავრ ინსტრუმენტს. ესენი
იძულებულს ხდიან ბიზნეს-ორგანიზაციას ჩაატარონ ბიზნეს-პროცესების სრული
რეინჟინირინგი, რათა მიაღწიონ ახალ სტრატეგიულ მიზნებს. იტ დანერგვა იწვევს
საწარმოს სხვადასხვა ხარისხის ორგანიზაციულ ცვლილებებს: მინინალურიდან --
მნიშვნელოვანამდე. ყველაფერი დამოკიდებულია ორგანიზაციის სტრატეგიის, მისი
საქმიანობის საგნობრივი არის, ბიზნეს-პროცესების ქსელების განვითარების, ინფორ-
მაციული რესურსების ინტეგრირების ხარისხზე, დაბოლოს ბევრი ცვლილებაა დამოკი-
დებული უმაღლეს ხემძღვანელობის პრინციპულობაზე არსებული გადაწყვეტილების
დაწყებული გარდაქმნები მიიყვანოს ლოგიკურ დასასრულამდე.
იტ გამოყენების შედეგად მიღებული ორგანიზაციური ცვლილებების ყველაზე გავრცე-
ლებული ფორმაა ბიზნეს-პროცესების ავტომატიზაცია. ასეთს პირველ რიგში
მიეკუთვნება საფინანსო ოპერაციები და დოკუმენტბრუნვა, როგორც ორგანიზაციის
საქმიანი პროცესების ყველაზე ფორმალიზებული ნაწილი. ასეთი ამოცანების
ავრომატიზაცია ნაკლებად რისკიანია, მოგებაკი - მაქსიმალური.
ახალი იტ საბოლოოდ მოწოდებულნი არიან შეცვალონ მთელი ორგანიზაციის საქმიანობა
მათი მიზნებისა და სტრატეგიის ტრანსფორმაციით. მაგალითად, შესაძლებელი ხდება
ბაზრის ახალი სეგმენტის ათვისება, ფილიალების გახსნა, მათ შორის საზღვარგარეთაც,
სხვა კომპანიის შეძენა ან პარტნიორის ორგანიზაციასთან შერწყმა. ასეთი ორგა-

23
ნიზაციული ცვლილებები რისკთან არის დაკავშირებული, მაგრამ მათ შედეგან
ორგანიზაცია საუკეტესო შედეგებსაც აღწევს.
საწარმოს საინფორმაციო სისტემების განვითარების ძირითადი ტენდენცია დღეისათვის
მდგომარეობს სს და იტ ინტეგრაციაში, რომლის შედეგადაც უნდა მიღებულ იქნეს მათი
გამოყენების ეფექტურობა და ინვესტიციების უკუმიღების ზრდა.

2.4. თანამედროვე ინფორმაციული ტექნოლოგიების დახასიათება

sazRvargareTis cnobili specialistebi – sociologebi, filoso-
fosebi da informatikosebi kacobriobis istorias yofen sam epoqad : indus-
triamdel (anu agrarul), industriul da postindustriul epoqebad. amJamad
ki vimyofebiT axal – informaciul epoqaSi.
industriamdel epoqaSi ZiriTad mizans warmoadgenda soflis meurneobis
produqtebis maqsimaluri raodenobiT damzadeba, industriulSi – manqana-
mowyobilobebisa da nivTebis warmoeba, postindustriulSi – momsaxurebis
sferos sawarmoTa ganviTareba, romlebic dakavSirebulia ganaTlebasTan,
jandacvasTan, mecnierul kvlevebTan da marTvasTan.
informaciuli da teqnologiuri gardaqmnebis ukeT gagebis mizniT
saWiroa retrospeqtulad (warsulis mimoxilvis gziT) SevafasoT Zireuli
xarisxobrivi cvlilebani informatizaciis mimarTulebiT, rasac informa-
ciul revolucias uwodeben.
ganvlili periodis kacobriobis istoriaSi xuTi informaciuli revo-
lucia aRiniSna, romelTa ganmavlobaSic mraval mniSvnelovan aRmoCenasa
Tu gamogonebas hqonda adgili.
pirveli informaciuli revolucia aRiniSneba adamianTa urTie-
rTobaSi enebis aRmocenebiT, meore informaciuli revolucia exeba damwer-
lobis gamogonebas. igi pirveli informaciuli revoluciidan ramdenime aTa-
si wlis periodiTaa daSorebuli. mesame informaciuli revolucia aRsaniS-
navia beWdvis gamogonebiT, meoTxe – telegrafis, radios, telefonis, tele-
vizoris (masobrivi informaciis saSualebebis ) SeqmnasTan. mexuTes SeiZleba
vuwodoT kompiuteruli da telesakomunikacio. igi moicavs: sxvadasxva
klasis kompiuterebis Seqmnas, romelTac SeuZliaT wamSi milionobiT. mili-
ardobiT da trilionobiT operaciis Sesruleba; damaxsovrebis mZlavri
mowyobilobebis Seqmnas; codnisa da monacemTa praqtikulad usazRvro avto-
matizebuli bazebis Seqmnas da swraf zrdas, romlebic kosmosur, eleqtro-
teqnikur, optikur audiovizualur sistemebsa da teqnologiebs iyeneben
informaciis codnisa da gadacema-SenaxvisaTvis. unda aRiniSnos, rom
teqnikis arc erT saxeobas iseTi progresi ar ganucdia Zalian mokle dro-
Si, rogorc es kompiuterebis gaumjobesebas mohyva.

24
 aranaklebi miRwevebia telesakomunikacio saSualebebis gaumjobesebis
sferoSic. radios Tu dasWirda – 30 weli 50 mln auditoriis misaRwevad,
televizias dasWirda sul 13 weli, xolo internets – mxolod 4 weli1
gasuli saukunis 90-iani wlebidan farTod gavrcelda mobiluri
telefonebis warmoeba da moTxovnileba maTze. am periods specialistebma
“mobiluri revolucia” uwodes.
amJamad vimyofebiT meeqvse informaciuli revoluciis periodSi,
romelic aRiniSneba codnis eqspertuli sistemebisa da xelovnuri inte-
leqtis gamoyenebiT.
informaciis damuSavebisa da komunikaciebis sferoSi seriozuli mecnie-
rul-teqnikuri progresi garkeul winapirobas qmnis sazogadoebis ganviTa-
rebis axal etapze gadasasvlelad, rasac globaluri informaciuli sazo-
gadoeba ewoda. termini ~informaciuli sazogadoeba~ SemoiRo iaponelma
profesorma iukio haiaSim gasuli saukunis 60-ian wlebSi.
1994 wels axali, globaluri informaciuli sazogadoebis mSeneblobis
sakiTxi ganixila evrokavSiris saxelmwifoebis komisiam da daamtkica moqme-
debis gegma Semdegi oTxi ZiriTadi mimarTulebiT :
 normatiul-samarTlebrivi sivrcis Seqmna ;
 sainformacio da telesakomunikacio qselebis ganviTareba, ZiriTad
momsaxureobaTa klasifikacia, mowyobilobebis standartizacia,
 informaciuli sazogadoebis sxvadasxva socialuri da kulturuli as-
peqtebis Seswavla,
 mosaxleobaSi informaciuli sazogadoebis formirebis koncefciis
propaganda.
am gegmas, romelsac `bangemanis iniciativa~ daerqva, (evrokavSiris komi-
siis erT-erTi xelmZRvanelis gvaris mixedviT) mravali saxelmwifo gamoex-
maura : aSS, germania, safrangeTi, iaponia, didi britaneTi, avstria, SvedeTi,
niderlandebi, fineTi, CexeTi, dania, indoeTi, samxreT korea, taivni, singa-
puri da honkongi. yvelam airCia sakuTari gza am sazogadoebaSi Sesasvle-
lad.
mTavari mizani miRweuli iqna – msoflio sazogadoebriobam aRiqva axali
`informaciuli sazogadoebis~ Seqmnis aucilebloba.
2000 wlis ivlisSi kunZul okinavaze msoflios rva udidesi saxelmwifos
warmomadgenlebma miiRes globaluri informaciuli sazogadoebis qartia –
yvelaze mniSvnelovani dokumneti informaciis problemebis Sesaxeb. maSi
xazgasmulia, rom `sainformacio komunikaciuri teqnologiebi warmoadgens
erT-erT umniSvnelovanes faqtors, romelic gavlenas axdens ocdameerTe

1
m. koniaSvili- “ sainformacio sistemebi da teqnologiebi ekonomikaSi, Tbილისი, თსუ, 2005 წ.

25
saukunis sazogadoebis formirebaze. igi msoflio ekonomikis ganviTarebis
stimulad iqca~.
informaciuli sazogadoeba Tavis mxriv mosamzadebeli safexuri (etapi)
iqneba axali epoqis – kosmologiuri sazogadoebis formirebis saqmeSi.
informaciuli teqnologiebis ganviTarebis Sedegia sazogadoebis
globaluri informatizacia.
nebismier sawarmos, firmas Tu organizacias ekonomikuri saqmianobis
procesSi uxdeba didi raodenobiT informaciuli nakadebidan misTvis sa-
Wiro informaciis amoReba da damuSaveba garkveuli TanmimdevrobiT, anu
teqnologiiT.
teqnologiis cneba moicavs sam aspeqts: socialurs, teqnikurs da in-
formaciuls.
socialuri aspeqti gulisxmobs saTanado kvalifikaciis mqone kadrebs
da maTi Sromis organizacias.
teqnikuri aspeqti dakavSirebulia Sromis iaraRebTan (manqana-mowyo-
bilobebi, instrumentebi da sxva teqnikuri saSualebani), romelTa meSveo-
biTac xorcieldeba sawarmoo teqnologiuri procesebi.
informaciuli aspeqti moicavs produqciis damzadebis principebs, meTo-
debsa da samuSoTa Sesrulebis Tanmimdevrobis aRweras. ase rom vTqvaT, in-
formaciuli teqnologia iZleva pasuxs kiTxvaze - rogori TanmimdevrobiT
movaxdinoT informaciis damuSaveba.
mivceT ufro vrceli ganmarteba it.
informaciuli teqnologia SeiZleba ganvmartoT rogorc
informaciis damuSavebis meTodebisa da xerxebis gansazRvruli Tanmimdev-
robiT Camoyalibebul erTobliobaTa sistema Tanamedrove aparaturul,
programul da sakomunikacio saSualebaTa gamoyenebis safuZvelze saSedego
informaciis misaRebad, anu amocanis gadasawyvetad. monacemTa damuSavebaSi
rogorc viciT igulisxmeba monacemTa Segroveba, Senaxva, moZebna, sakuTriv
damuSaveba, gadacema da gamoyeneba.
informaciuli teqnologiebi (it) saSualebas iZleva aqtiurad da
efeqturad gamoviyenoT sazogadoebis informaciuli resursebi, romlebic
dRes misi ganviTarebis umniSvnelovanes faqtors warmoadgenen.
informaciuli teqnologiebi erTmaneTisagan gansxvavdebian Sedgenilobis,
operaciaTa Tanmimdevrobis, avtomatizaciis xarisxis mixedviT. erT-erTi
mniSvnelovani ganmasxvavebeli niSania siaxle. am TvalsazrisiT ganasxvaveben
tradiciul (Zvel) da axal informaciul teqnologiebs. siaxle aramarto
teqnikur aRWurvilobasa da programul uzrunvelyofaSi gamoixateba, aramed
organizaciul-meTodologiur midgomaSic.

26
tradiciuli it mimarTulia monacemTa centralizebul damuSavebaze xolo
axali it - monacemTa decentralizebul damuSavebaze. Zveli it-dan aRsaniS-
navia iseTi informaciuli teqnologiebi, romlebic dResac aqtualobiT
gamoirCevian TavianTi mudmivi srulyofis gziT. esenia:
 monacemTa damuSavebis,
 sabuTebis brunvis,
 teqstebis damuSavebis, cxrilebis damuSavebis,
 monacemTa bazebis marTvis
dasamuSavebeli monacemebis tipis mixedviT Seqmnilia Semdegi saxis
informaciuli teqnologiebi: teqsturi, cxriluri, grafikuli, multime-
diuri, geoinformaciuli, mmarTvelobiTi.
araqselur informaciul teqnologiebs miekuTnebian: eleqtronuli
saofise teqnologia (eleqtronuli fostis gamoklebiT), eleqtronuli
cxrilebi da grafikuli procesorebi.
monacemebis gadacemis xerxebis mixedviT gamoyofen monacemebis qselur
da araqselur informaciul teqnologias. qselur informaciul
teqnologiebs miekuTnebian: eleqtronuli fosta, monacemebis ganawilebuli
damuSaveba , informaciuli sacavebi, eleqtronuli sabuTbrunva, internet-
teqnologiebi, intranet/interneti, videokonferencia da gadawyvetilebis
miRebis mxardamWeri teqnolgiebi.
informaciis damuSavebis Tanamedrove teqnikuri saSualebebma, ganvi-
Tarebulma sakomunikacio saSualebebma da mZlavrma programulma uzrun-
velyofam saofise programuli paketebis CaTvliT ganapiroba axal infor-
maciul teqnologiebze gadაsvla, kerZod, monacemTa centralizebuli damu-
Savebidan decentralizebulze gadasvla. axali informaciuli teqnologiis
safuZvelia monacemTa qseluri damuSaveba (lokalur, regionalur da glo-
balur qselebSi). Zvel (tradiciul) informaciul teqnologiebSi mona-
cemebis centralizebul damuSavebisas teqnologiuri operaciebis udidesi
nawilis Sesruleba warmoebda erT adgilas, gamoTvliT centrebSi Tavmo-
yrili teqnikuri saSualebebis daxmarebiT. am SemTxvevaSi informaciis uSua-
lo momxmarebeli ar monawileobda monacemTa damuSavebaSi, rac uaryofiTad
moqmedebda monacemebis damuSavebis saerTo efeqtianobaze. axali infor-
maciuli teqnologiebi gulisxmoben monacemebis damuSavebas misi warmo-
Sobis adgilze, uSualod momxmareblis (marTvis aparati, specialisti) mier,
e.w. avtomatizebuli samuSao adgilis Seqmnis safuZvelze. avtomatizebuli
samuSao adgili warmoadgens marTvis personalis an specialistis samuSao
adgils, romelic aRWurvilia personaluri kompiuteriT, saTanado progra-
muli da informaciuli uzrunvelyofiT, saWiro sxva teqnikuri saSuale-

27
bebiT CarTuli qselSi (lokalur, regionalur an globalur) an avtono-
miurad momuSave, sadac warmoebs mocemuli marTvis personalis (zogadad
momxmareblis)samuSaoebis avtomatizacia.
axali informaciuli teqnologia es aris teqnologia, romelic
dafuZnebulia avtomatizebuli samuSao adgilisa da qselis pirobebSi mom-
xmareblis aqtiur monawileobaze informaciul procesebSi maRalefeqturi
programuli produqtebis gamoyenebiT.
axali informaciuli teqnologiis danergvis saboloo mizans warmoadgens:
monacemTa damuSavebis drois Semcireba, saimedobisa da operatiulobis
gazrda, monacemebis damuSavebis Rirebulebis Semcireba. informaciul teqno-
logiebs waeyenebaT rigi moTxovnebi:
- informaciuli teqnologiebis realizaciisas Secdomebis minimaluri
raodenoba, anu saimedobis maRali xarisxi;
- momxmareblis mxridan aTvisebis simartive; informaciuli teqnologiis
Semowmebisa da kontrolis SesaZlebloba;
- informaciuli teqnologiebis daculoba arasanqcionirebuli SeRwe-
visagan;
- informaciuli teqnologia unda iyos efeqturi rogorc teqnikuri,
aseve socialur-ekonomikuri TvalsazrisiT;
- SesaZlebeli unda iyos misi gafarToeba, srulyofa da unificirebuli
elementebis gamoyeneba. axal informaciul teqnologiebs miekuTvnebian:
videoteqnologia – gamosaxulebaTa gamoyenebis teqnologia, aseTi teq-
nologiebi gamoiyenebian videosiujetebis, filmebis, saqmiani grafikebis,
virtualuri realobis SeqmnaSi. virtualuri realobis gamosaxulebaTa rea-
lizacia warmatebiT xorcieldeba sakonstruqtoro da sareklamo saqmia-
nobaSi.
multimediateqnologia – uzrunvelyofs simboloebis, teqstebis, cxri-
lebis, grafikebis, sabuTebis, gamosaxulebebis (video, foto), animaciebis,
xmis (audio)erTobliv damuSavebas.
neirokompiuteruli teqnologiebi iyeneben erTmaneTTan urTierTmoqmed
specialur neirokomponentebs mikroprocesorebis bazaze. igi efuZneba ner-
vuli ujredebis (neironebis) qcevis modelirebas. neiroteqnologia gamoiye-
neba xelovnuri inteleqtis Seqmnisas rTuli amocanebis gadawyvetisas.
obieqtur-orientirebuli teqnologia gamoiyeneba kompiuteruli sistemebis
Seqmnisas daproeqtebisa da programirebis stadiaze. misi ZiriTadi arsi
mdgomareobs obieqtebis gamovlenasa da maT urTierTqmedebaTa dadgenaze.
obieqtebad SeiZleba CaiTvalos: momxmareblebi, klientebi, programebi, sabu-
თebi, monacemTa bazebi, cxrilebi, failebi, sagnebi, movlenebi, procesebi da
a. S.
28
 hiperteqstebis damuSavebis teqnologia. hiperteqsti warmoadgens
informaciis asociaciurad dakavSirebuli blokebis erTobliobas. hiper-
teqstebis damuSavebis teqnologia xorcieldeba sam etapad: ideebis Segro-
veba, maTi kavSiri, hiperteqstebis ganStoebadi struqturis realizacia. Tu
teqsis blokebs daemata kidev bevri gamosaxuleba da xmis Cawerac moxda,
maSin hiperteqsti hipergaremod gadaiqceva.
eleqtronuli xelmoweris teqnologia – momxmareblis realuri xelmoweris
identifikacia kompiuterul sistemaSi damaxsovrebul eleqtronul Sab-
lonTan Sedarebis ggziT. xelmoweris Setana SesaZlebelia skaneriT an
eleqtronuli kalmiT.
eleqtronuli fostis teqnologia – uzrunvelyofs Setyobinebebis,
teqstebis, sabuTebis, gamosaxulebebis gadacemas eleqtronuli qselisa da
da sxva teqnikis gamoyenebiT. eleqtronuli fosta warmoadgens safuZvels
telekonferenciebis mowyobisa, komerciuli informaciis gavrcelebisa,
gamoyenebiT programebs Soris monacemebis gacvlisa da a.S. igi waarmoadgens
internetis erT-erT samsaxurs.
eleqtronuli ofisis teqnologia – es aris obieqtebze yovelgvari
sainformacio mpomsaxureobis teqnologia eleqtronuli saSualebebis
gamoyenebiT,
codnis marTvis teqnologia – codnis marTva efuZneba codnis ama Tu im
bazis(bazebis) gamoyenebas, xolo codnis baza Tavis mxriv es aris
modelebis, wesebis da faqtorebis (monacemebis) organizebuli erToblioba
romelime dargSi.
internet-teqnologia – interneti es aris informaciuli qselebis
globaluri saerTaSoriso asociacia. mas gaaCnia informaciuli centrebi,
romlebic emsaxurebian momxmareblebs. internet-teqnologiis arsi imaSi
mdgomareobs, rom am centrebs SeuZliaT gascen dokumentacia, gaavrcelon
programebi, failebi, monacemTa bazebi, publikaciebis teqstebi, ilustra-
ciebi, gaswion momsaxureba sakomunikacio servisiT, eleqtronuli fostiT,
axali ambebis samsaxuriT da a.S.
CASE-teqnologia – es aris sainformacio sistemebis daproeqtebis avtoma-
tizebuli sistema. dRes misi daxmarebiT xorcieldeba daproeqtebis mravali
samuSao, teqnologiis SerCeva, arqiteqturis SerCeva, programuli uzrun-
velyofis Seqmna. CASE teqnologiebSi damproeqtebelma unda aRweros
sagnobrivi are, masSi Semavali obieqtebi da Tvisebebi, maT Soris kavSirebi.
teqnologia uzrunvelyofs modelis formirebas, romelic aRwers sistemis
ZiriTad monawileebs da maT uflebamosilebas, sabuTebis nakadebis moZra-
obas maT Soris. teqnologiis ZiriTadi Rirseba is aris, rom igi iZleva

29
proeqtis eleqtronul versias, romelic ganxilvasa da SeTanxmebas
eqvemdebareba.
integrirebuli informaciuli teqnologiebi - warmoadgens informaciuli
teqnologiebis Serwymas, gaerTianebas, konvergecias, maT Soris ganvi-
Tarebuli informaciuli kavSirebiT. magaliTad, informaciuli sacavi. Tu
Cven informaciuli teqnologiebs davajgufebT sxva kriteriumebiT miviRebT
informaciuli teqnologiebis sxva klasifikacias. SesaZlebelia am SeTxve-
vaSi erTi da igive informaciuli teqnologia moxvdes sxvadasxva klasSi.
komunikaciis funqciebis avtomatizaciis mizniT SemuSavebulia qseluri
teqnologiebi, romlis ganxorcieleba xdeba qseluri operaciuli sistemebis
daxmarebiT. mTlianad sawarmos an calkeuli jgufis momuSaveTa koleqti-
uri saqmianobis organizaciis avtomatizaciis mizniT SemuSavebulia Sesaba-
misi informaciuli teqnologia.
axali informaciuli teqnologiebi imdenad aris ukve gavrcelebuli da
Cabmuli Cvens saqmianobaSi, rom misgan miRebuli sargeblianoba –
socialuri, teqnikuri da ekonomikuri efeqtianobis dadgena –praqtikulad
SeuZlebelia.

2.5. ინფორმაციული ტექნოლოგიების ორგანიზაციის რეჟიმები

informaciuli teqnologiebis organizaciis reJimi es aris gansazRvruli
miznis misaRwevad kompiuterTan muSaobis formebisa da xerxebis erTo-
blioba.
qseluri reJimi – uzrunvelyofs informaciis swraf gadacemas da
momxmarebelTa operatiul urTierTqmedebas. amave dros igi aris monacemTa
ganawilebuli damuSavebis saukeTeso saSualeba.
monacemTa ganawilebuli damuSavebis arsi imaSi mdgomareobs, rom momxma-
rebels da mis gamoyenebiT programebs SeuZliaT imuSaon im resursebTan,
romlebic qselis sistemis daSoriSorebul kvanZebSia ganTavsebuli. aseTi
muSaobisaTvis ori aucilebeli komponentia saWiro: monacemTa ganawilebuli
baza da ganawilebuli bazis marTvis sistema.
monacemTa ganawilebuli baza es aris logikurad dakavSirebuli monacem-
ebis erTiani baza, romlis nawilebi qselis sxvadasxva kvanZebSia ganla-
gebuli. monacemTa ganawilebuli bazis marTvis sistemis ZiriTadi daniSnu-
lebaa bazaSi muSaobis uzrunvelyofa avtomatur reJimSi.
paketur reJimSi – informaciuli teqnologiis organizacia anu paketuri
damuSaveba gulisxmobs winaswar gansazRvruli davalebebis Tanmimdevrul
Sesrulebas, romlis drosac momxmarebeli ver Caereva damuSavebaSi, sanam
procesi ar dasruldeba.
realuri drois reJimi – gulisxmobs iseTi informaciuli teqno-
logiis ganxorcielebas, romlis drosac erTi Setyobinebis (SekiTxvis)
30
Sesabamisi teqnologia unda dasruldes meore Setyobinebis gamoCenamde.
aseTi reJimis realizebas adgili aqvs magaliTad klientebis momsaxure-
obisas bankebSi, aviasaagentoebSi da a. S.
drois dayofis reJimi – gulisxmobs iseTi informaciuli teqnologiis
ganxorcielebas, sadac gaTvaliswinebulia erT kompiuterSi sxvadasxva
amocanebis gadawyvetis procesebis monacvleoba droSi.
drois dayofis reJimis dadebiT mxared unda CaiTvalos is faqti, rom
momxmarebelTa mier sistemis resursebis erTdrouli gamoyeneba saSualebas
iZleva maqsimalurad iqnas datvirTuli kompiuteris calkeuli mowyobilo-
bebi, rac cxadia, amaRlebs mTlianad sistemis gamoyenebis efeqturobas.
iteraciuli reJimi – es iseTi teqnologiaa, romlis drosac infor-
maciis damuSavebis (gamoTvlis) procesi xorcieldeba garkveuli Tanmimdev-
ruli operaciebis gameorebiTi შesrulebis gziT da gameorebis yovel bij-
ze gamoიyenebა wina ciklis (bijis ) Sedegi.
dialoguri reJimi – es aris momxmareblisa da kompiuteris urTierT-
qmedebis reJimi, romlis drosac momxmareblis yoveli SekiTxva maleve iw-
vevs kompiuteris sapasuxo moqmedebas.
dialogi SeiZleba warmarTos simboluri, teqsturi, grafikuli
informaciis gamoyenebiT.

2.6. მართვის ინფორმაციული რესურსების ტექნიკური უზრუნველყოფა

informaciuli resursebiT marTvis uzrunvelyofis teqnikuri saSualebe-
bis kompleqsSi gamoiyofa: kompiuteruli teqnika, komunikaciuri teqnika da
organizaciuri teqnika.

informaciuli resursebis
marTvis teqnikuri saSualebi

kompiuteruli teq- sakomunikacio teqni- organizaciuli

nikis saSualebebi kuri saSualebebi teqnikuri
saSualebebi

ნახ. 2.3. marTvis teqnikuri saSualebebi

31
informaciuli resursebis marTvis teqnikuri saSualebebi

kompiuteruli teqnikis saSualebebi warmoadgenen marTvis informaciuli re-

sursebiT uzrunvelyofis Tanamedrove teqnikuri saSualebebis integraciis
bazas. maTi daniSnulebaa sxvadasxva saxis informaciis Senaxvisa da damuSa-
vebis kompleqsuri teqnologiebis realizacia marTvis saqmianobaSi. Taname-
drove kompiuterebis mravalsaxeoba SeiZleba daiyos pirobiTad ramdenime
kategoriaze:

1. personaluri kompiuterebi
1. jibis pk
2. noutbukebi pk
3. magidis sabazo pk
4. maRalmwarmoebluri magidis pk
2. korporatiuli pk
1. qseluri pk
2. dabali (sawyisi) donis serverebi da samuSao sadgurebi
3. maRali donis serverebi da mravalprocesoruli samuSao
sadgurebi
3. superkompiuterebi

pirveli da meore kategoriis kompiuterebi gamoiyeneba mcire biznesSi. mcire

biznesi pk ZiriTadi momxmerebelia, amitom moTxovnileba maTze stabilurad
didia. amitom maTi Seqmnis da warmoebis intensiuroba uwyveti procesia.
superkompiuterebi gamoiyeneba meteorologiaSi, samxedro saqmeSi, atomur da
birTvul fizikis amocanebis amosaxsnelad, maTematikur modelirebaSi da
a.S., yvelgan, sadac amocanebis moculoba didia da maT ver akmayofilebs
Cveulebrivi kompiuteruli teqnika.
informaciuli teqnologiebis intensiuri ganviTareba dakavSirebulia pk
farTo me-XX saukunis 80-an wlebSi gavrcelebasTan.
jibis pk iTvlis 10 arsebobis wels, magram maTi adekvaturi teqnologi-
uri simZlavreebi iTvlis marto 3-4 wels. am kompiuterebs moixsenieben
rogorc Palmtop an Handheld PC. Tumca aseTi pk martivia da naklebad mZlavri,
magram mobilur telefonebTan da specialur faqs-modemebTan erTad, isini
warmoadgenen srulfasovan mobilur ofiss (procesori 400 МГц, 64 Мб
mexsierba,). jibis pk korporatiuli momxmareblebi iZenen mobilur pk
daSorebul sargeblobisTvis sawarmos lokaluri qseliT. maTi erTimeo-
resTan dakavSireba sruldeba specialuri programuli saSualebebiT.
mobiluri pk Tavsebadia magidis pk-Tan da noutbukebTan, rac niSnavs, rom
Cibis pk mexsierebaSi arsebuli informacia waikiTxeba da gadaitaneba

32
magidis da sxva mcire da saSualo zomis personalur kompiuterebSi. agram
maTi susti mxarea ekranis simcire.
yvelaze gavrcelebul kompiuterebis kategorias warmoadgens bazuri
magidis pk. maTi fasi ar aRemateba 2000$, asruleben asobiT milion operacias
wamSi, maTi operatiuli mexsierebis moculoba ramdenime aTas megabaits
Seadgens. es kompiuterebi gamoTvliT sistemebs warmoadgenen, romlis
resursebi mTlianaT mimarTulia marTvis muSakis samuSao adgilis
uzrunvelyofistvis. am klasis uamrav kompiuterul teqnikis saxeobaSi
gamoiyofa firmis IBM personaluri kompiuterebi PC da firmis AApple
personaluri kompiuterebi Macintosh.
portatiuli kompiuterebs Soris yvelaze gavrcelebulebs warmoadgenen
noutbukebi. maTi gamoyenebiT SesaZlebelia Sesruldes davaleba ara marto
samuSao adgilze dawesebulebaSi, aramed saxlSi, gzaSi, dasvenebis adgilze.
noutbuki iolad SeiZleba miuerToT firmis lokalur qsels, an CaerToT
globalur qselSi _ internetSi da awarmooT samuSaoebi rogorc
srulfasovan samuSao sadgurisamebr.
maRalmwarmoebluri magidis pk asruleben magidis gamomcemlobis
sistemebis samuSaoebs. maT rTuli grafikuli samuSaoebis Sesrulebis
resursebi gaaCniaT. Sesabamisad maTi fasic gacilebiT maRalia. seTi
kompiuterebi xSirad samuSao sadgurebis pk klass miekuTvnebian.
korporatiuli kompiuterebi warmoadgenen iseT gamoTvliT sistemebs,
romlebic uzrunvelyofen erTi organizaciis, erTi proeqtis, informaciuli
saqmianobis erTi sferos farglebSi mravali marTvis muSakis erTobliv
saqmianobas erTi da igive sainformacio-gamomTvleli resursebis
gamoyenebiT. es aris mravalmomxmarebluri gamoTvliTi sistemebi, romelsac
gaaCnia centraluri bloki didi moculobis simZlavriT da mnisvnelovani
informaciuri resursebiT, romelsac uerTdeba mravali samuSao adgili,
romelic aRWurvilia videoterminaliT, TagviT da sabeWd mowyobilobiT.
samuSao adgiTebistvis, romlebis uerTdeba korporatiuli kompiuteris
centralur bloks, SeiZleba gamoyenebuli iqnas personaluri kompiuterebi.
Asawyisi donis serveri SeiZleba ierTebdes 40-mde momxmarebels da qmnides
lokalur qsels.

sakomunikacio teqnikis saSualebebi

sakomunikacio teqnikis saSualebebi uzrunvelyofen marTvelobiT
saqmianobis ZiriTad funqcias _ informaciis gacvlas marTvis sistemis
farglebSi da gare samyarosa da marTvis sistemis Soris.
sakomunikacio teqnikas miekuTvneba:
 telefonuri kavSiris stacionaluri da mobiluri saSualebebi;

33
  telegrafuli kavSiris saSualebebi da sistemebi;
 informaciis faqsimiluri gadacemis da modem,uri kavSiris
saSualebebi da sistemebi;
 kabeluri da radiokavSiris saSualebebi da sistemebi, optikur-
boWkovani da Tanamgzavruli kavSirebis CaTvliT.

ნახ. 2. 4. sakomunikacio teqnikis saSualebebi

administraciul-samarTav operatiul kavSirebs Soris yvelaze gavrce-
lebulia telefonuri kavSiri. telefonuri kavSiris abonentad SeiZleba
iyos rogorc kerZo piri, aseve organizacia. telefonuri kavSiri iyofa:
 saerTo moxmarebis satelefono kavSiri (saqalaqo, saqalaqTa-
Soriso);
 Sigasaorganizacio satelefono kavSiri.
arsebobs agreTve radiotelefonuri kavSiri da videotelefonuri kav-
Sori.
erTi organizaciis TanamSromlebma saqmiani saubari mizanSewonilia
awarmoon Siga Aavtomatuli telefonuri sadguris maSveobiT da ara saqala-
qo Aavtomatuli telefonuri sadguris gamoyenebiT. garedan Semosuli zare-
bi miiReba da gadaiyvaneba Siga telefonebze, qalaqSi darekva sruldeba
nomris pirdapiri akrefviT an damatebiTi nomrebiT. erT saqalaqo nomers
SeiZleba miuerTdes ramdenime Siga nomeri.
organizaciebSi mwvaved dgas operatiuli, swrafi, mravalfunqciuri da
xarisxiani kavSiris arseboba partniorebTan, TanamSromlebTan, produqciis
momxmareblebTan, saqonlisa da momsaxurebis momwodeblebTan. lokaluri
infrastruqturebis erTian informaciul telekomunikaciur qselSi efeqtu-
ri integracia da urTierTqmedebis organizacia xorcieldeba kompiuteru-
li telefoniis sistemebiT.
kompiuteruli telefonia iseTi teqnologiaa, romelSic kompiuteruli
resursebi gamoiyeneba zarebis miRebis da gagzavnisTvis da telefonuri

34
kavSirebis marTvisTvis. aseTi sistemebi arsebobs internetSi. IP-telefonia
(internet-telefonia) gamoiyeneba internetSi bgeriTi signalebis gadasa-
cemad. IP-telefoniis momsaxureba gacilebiT iafia tradiciul momsaxu-
rebaze.
IP-telefoniaSi arsebobs telefonuri moTxovnebis ramdenime tipi:
 telefonidan telefonze;
 kompiuteridan telefonze;
 kompiuteridan kompiuterze.
pirvel or SemtxvevaSi dagWirdebaT PIN-baraTi, riTic xdebiT piradi
angariSis patroni. satelefono kavSiris Semdeg am baraTidan Camoiwereba
Tanxa _ saubris safasuri. telefonidan telefonze darekvisas abonenti
akrefs specialur nomers IP-serverTan dakavSirebisTvis da tonaluri
signalis mosmenis Semdeg, krifavs im abonentis nomers, romelsac unda esa-
ubros. Tu kompiuteridan telefonze gnebavT darekva, dagWirdebaT damate-
biTad bgeriTi plata kompiuterisTvis, mikrofoni, mosasmeni yurebze. kavSi-
ris specialuri programis gamoyenebiT, uTiTebT abonentis nomers da ukav-
SirdebiT saqalaqo telefonur qselis abonents. dabolos, kompiuteridan
kompiuterze SesaZlebelia specialuri programiT dakavSireba, pomelic
kavSiris dros SemogTavazebT SetyobinebebiT an telefoniT saubars, Sesa-
Zlebelia agreTve programas hqondes videoekrani, romliTac Tqven dainaxavT
(uyurebT saubris manZilze) mosaubres. bolo SemTxveva moiTxovs iseve,
rogorc wina SemTxvevebi, internetSi Tqveni kompiuteris CarTvas, mikrofons,
videoekrans, yuriT mosasmens. ra Tqma unda aseTi kavSiri myardeba specia-
lurad am funqciebisTvis daniSnul programiT.
bolo dros gavrcelda telefonuri kavSiris umavTulo sistemebi. aseT
sistemebs radiotelefonuri kavSiris sistemebs eZaxian. maT miekuTvnebaT:
 fiWuri radiotelefonuri kavSiris sistemebi;
 personaluri Tanamgzavruli kavSiris sistemebi;
 peijinguri kavSirebis sistemebi.
fiWuri kavSiri aris radiotelefonuri kavSiri, romelic gvTavazobs
nebismier kavSirs Tanamedrove kavSirebis saxeobebidan abonentis adgilmde-
bareobis SeuzRudavad (mobiluri kavSiri). am momsaxurebis idea mdgomareobs
SemdegSi. momsaxure teritoria iyofa zonebad (radiusiT ramdenime aTeuli
kilometri), sqematiurad aseT zonebs eqvskuTxedis forma aqvT (aqedan
saxeli “fiWuri _ analogia fuTkris fiWis ujredebTan). zonis centrSi
sabazo sadguri dgeba, romelic emsaxureba abonentebis radiotelefonur
aparatebs zonis farglebSi. zonebis gadakveTisas iwyeba axali fiWis
retransliatoris momsaxureba.

35
 mobiluri telefonebis gamoyeneba mudmivad viTardeba. 2000 wlidan
warmoiqmna teqnologia PRO. es teqnologia arsebul mobilur qselebis
damatebas warmoadgens da aZlevs mobiluri operatorebs avtomaturad
gadarTivis uflebas erTi arxidan meoreze im dros, rodesac mobiluri
telefoni gadadis erTi fiWuri ujredidan meoreze an gadairTveba erTi
Tanamgzavridan meoreze. momsaxureba PRO damatebiTad SesaZlebels xdis
qselSi operatoris mier gadaigzavnos teqsti da monacemebi, daiSifros
Setyobineba, isargeblos avtomaturi roumingiT (momsaxureba, romelsac
uwevs telefonuri kompania, romelic miwerilia erT qselTan, magram
droebiT muSaobs sxva qselSi), gadamisamarTos sxva terminalze gamoZaxeba,
isargeblos kavSiris seansis drois SezRudvis funqciiT da sxva.
personaluri Tanamgzavruli kavSiris sistemebi gasuli saukunis bolos
Seiqmna. es kavSiri gulisxmobs personalur radiokavSirs nebismier abinent-
Tan, romelic dedamiwis nebismier wertilSi SeiZleba iyves. es teqnologia
sargeblobs kosmiuri retransliatrebi kompleqsiT da abonenturi
radioterminalebiT.
peijinguri kavSirebis sistemebi dReisaTvis gamodevna mobilur kavSi-
rebis sistemebma. iTvleba, rom peijinguri gadacemis sistemebi ukve isto-
riis sakuTrebaa. Tumca dRes isini gamoiyneba kurierul momsaxurebaSi,
dacvis firmebSi, satransporto organizaciebSi saqonlis adgilze mitanis
momsaxurebaSi. am saxis kavSirs upiratesobas aZlevs momxmarebeli,
romlisTvisac miCveuli ufro saimedoT iTvleba. unda aRiniSnos isic, rom
mobiluri telefonebi gacilebiT Zvir siamovnebas warmoadgens peijerebTan
SedarebiT.

organizaciuli teqnikis saSualebebi

organizaciuli teqnikis saSualebebs, romlis daniSnulebaa moemsaxu-
ros marTvelobiTi saqmianobis avtomatizacias, miekuTvneba sakmarisad didi
sia teqnikuri saSualebebisa dawyebuli fanqriT da damTavrebuli rTuli
sistemebiT da informaciis damuSavebisa da gadacemis saSualebebiT. Tu maT
maTi funqciuri daniSnulebis mixedviT davyofT, maSin Semdegi sia unda
miviRoT:
 informaciis matareblebi;
 dokumentebis Sedgenis da Seqmnis;
 reprografiisa da operatiuli poligrafiis;
 dokumentebis damuSavebis;
 Senaxvis, Ziebis da transportirebis;
 saofise aveji da mowyobilobebi;
 sxva saSualebebi.

36
 sqematurad organizaciuli teqnikis saSualebebis klasifikacia
mocemulia naxatze 2.6.

ნახ. 2. 5. organizaciuli teqnikis saSualebebi

informaciis matareblebi – materialuri saSualebebi, romlebzec
fiqsirdeba is informacia, romelTanac muSaobs personali. aseTebia:

 qaRaldi
 dizografiuli procesebis matareblebi (termoqaRaldi, fotofiri,
kalka);
 vizualuri informaciis mikromatareblebi;
 bgeriTimatareblebi;
 videomatareblebi;
 kodirebuli informaciis magnituri matareblebi.

Tanamedrove kompiuterul teqnikas gaaCnia Sesabamisi saSualebebi. am

funqcias asruleben Tanamedrove lazeruli diskebi CD-ROM, CD-RW, DVD-
ROM, DVD-RW, FLESH-Cipebi, Strixkodebis damtani da wamkiTxavi mowyobi-
lobebi.

dokumntebis Sedgenisa da Seqmnis saSualebebs miekuTvneba:

 xeliT saweri saSualebebi;

 sabeWdi manqanebi;
 kompiuteri printerTan erTad;
 diqtofonuri da magnitofonuri teqnika;
 damxmare masalebi da saSualebebi.

37
reprografiis saSualebebi – manqanebi, romlis daniSnulebaa dokumentebis
kopireba da gamravleba dReisaTvis gavrcelebuli xerxi eleqtrografikuli
kopirebaa. aseTikopirebis aparatebs uwodeben qseroqsebs (inglisuri firmis
Rank Xerox saxelis Tanaxmad).
kopirebis teqnikaSi axali sityva _ cifruli eleqtrografikuli kopirebaa.
kopirebis cifruli teqnologiebi revoluciaT aris miCneuli saqmiani
qaRaldebis warmoebaSi.

operatiuli poligrafiis saSualebebi – manqanebi, romlebic amravleben

dokumentebs. maT miekuTvneba:
 operatiuri ofseturi beWdvis manqanebi;
 rotatoruli beWdvis manqanebi;
 rizografiuli kopirebis manqanebi.

am siidan gamoirCeva rizografuli operatiuli poligrafiis meTodi,

romelic farTod sargeblobs cifruli eleqtronikis miRwevebiT da
mniSvnelovnad aumjobesebs trafaretuli beWdvis maxasiaTeblebs. rizigrafi
ekomoniuria, ar saWiroebs calke specialurad momzadebul oTaxs da per-
sonals. faqtiurad, aRar aris saWiro tipografiis momsaxurebiT sargeblo-
ba, vinaidan rizografi iseT kompiuterTan erTad, romelic aRWurvilia
Tanamedrove teqsturi procesoriT, mogcemT saSualebas efeqturad akrifoT,
daakabadonoT da gamobeWdoT nebismieri sididis teqsti didi tiraJis ( 10-
dan 10000-mde) SemTxvevaSic.

dokumentebis damuSavebis saSualebebi _ gamoiyeneba Tanamedrove ofisSi

erTiani wesiT gaformebis, dalagebis, praqtikulad gamoyenebisSvis. maT
miekuTvneba:

 perforaciisa da daWris manqanebi;

 daxarisxebis da garkveuli TanmimdevrobiT amomkrefi manqanebi;
 asakinZi mowyobilobebi;
 dokumentis zedapiris dacvis seqmnis manqanebi;
 damisamarTebisa da Stampebis datanis manqanebi;
 sabuTebis ganadgurebis manqanebi.

dokumentebis Senaxvis, Ziebis, transportirebis saSualebebi:

 pirveladi senaxvis saSualebebi (saqaraldeebi);

 meoradi senaxvis saSualebebi (karadebi, ujrebi);

38
  kartotekuri mowyobilobebi;
 dokumentebis transportirebis satavsoebi;
 lifturi mowyobilobebi;
 pnevmatiuri fosta;
 informaciis matareblebis Senaxvis mowyobiloba.

saofise avejis jgufi Seicavs specialur avejs gankuTvnils profesiuli

samuSao adgilebisTvis ofisis personalisTvis.

orgteqnikis sxva saSualebebi:

 sabanko orgteqnika (fulis daTvlis da valutis deteqtorebi, bankno-

tebis SefuTvis manqanebi);
 skanerebi;
 claid-printerebi;
 faqsebi;
 kompiuteruli aqsesuarebi.

2.7. მართვის ინფორმაციული რესურსების პროგრამული უზრუნველყოფა

Tanamedrove it programuli saSualebebi SeiZleba or nawilad davyoT:
sistemuri da gamoyenebiTi:

ნახ. 2.6. informaciuli resursebis marTvis programuli saSualebebi

მათი daniSnulebaa kompiuteruli sistemebis gamoyeneba. maTSi Sedis:

39
  testuri da diagnosturi
 antivirusuli
 operaciuli

sistemuri programuli
saSualebebi

testuri da antiviru- operaciuli

diagnosturi suli

ნახ. 2. 7. informaciuli resursebis marTvis programuli saSualebebi

operaciuli sistemebi ZiriTad sistemur programul nawils warmoadgenen da

Semdegi funqciebi akisriaT:

 gamoTvliTi sistemis muSamdgomareobis Semowmeba da misi gamarTva

CarTvis dros
 momxmarebelTan urTierToba
 kompiuteris resursebis marTva da ganawileba amocanebs Soris

dReisaTvis saqarTveloSi moqmedebs ZiriTadad orioperaciuli sistema, es

aris Windows-is da Unix-is ojaxis sistemebi.

testuri da diagnosturi programebi kompiuteris komponentebs amowmebs.

antivirusuli programebi icaven kompiuters virusebisagan. saqarTveloSi

gavrcelebulia Semdegi antivirusuli programebi: Dr. Web, Norton Antivirus,
McAfee, AVP, Avira, BitDrfrnder, Nod32 da sxva.
gamoyenebiTi programuli sistemebi SeiZleba davyoT Semdeg klasebad:
 teqsturi, cxriluri da sxva tipis dokumentebis momzadebis
 prezentaciis momzadebis
 finansur-ekonomikuri informaciis damuSavebis
 monacemTa bazebis marTvis sistemebi
 proeqtebis marTvis sistemebi
 eqspertuli da gadawyvetilebebis miRebis mxardamWeri sistemebi

40
  inteleqtualuri proeqtirebisa da marTvis srulyofis
 danarCeni

teqsturi, cxriluri da sxva

tipis dokumentebis momzadebis
martvis procesebis uzrunvelyofis saSualebebi

finansur-ekonomikuri
informaciis damuSavebis

monacemTa bazebis marTvis

gamoyenebiTi programuli

sistemebi

prezentaciis momzadebis

proeqtebis marTvis sistemebi

eqspertuli da
gadawyvetilebebis miRebis
mxardamWeri

inteleqtualuri proeqtirebisa
da marTvis srulyofis

danarCeni

ნახ. 2. 8. gamoyenebiTi programuli sistemebi

teqsturi, cxriluri da sxva tipis dokumentebis momzadebis sistemebis

daniSnulebaa _ Seqmnan marTvis amsaxveli dokumentaciada sxvadasxva
teqsturi xasiaTis informaciuli masalebi. mat miekuTvneba _ teqsturi
redaqtorebi, teqsturi procesorebi da magidis gamomcemlobis sistemebi
(Word, Page Maker, Quark, QuarkXPress ).
finansur-ekonomikuri informaciis damuSavebis sistemebi sawarmoo-
ekonomikuri da safinanso ricxvuli monacemebis dasamuSaveblad gamoiyeneba.
maT saSualebiT dgeba marTvis sainformacio-analitikuri informacia. aseT

41
programul paketebs miekuTvneba _ universaluri cxriluri procesorebi,
specializebuli sabiRaltro programebi, specializebuli sabanko progra-
mebi, safinanso-ekonomikuri analizisa da dagegmvis specializebuli
programebi (Excel-i, "1С: Предприятие", "Инфо-бухгалтер").
monacemTa bazebis marTvis sistemebis daniSnulebaa _ didi moculobis
informaciis Senaxva da damuSaveba. maT funqciaSi Sedis winaswar gaTvalis-
winebul da gauTvaliswinebul moTxovnebze pasuxis gacema momxmareblis
mier Camoyalibebul dokumentebis struqturis Tanaxmad _ nebismier Wril-
Si. mbms gansxvavdebian monacemebis struqturul warmodgeniT bazaSi da
.aqedan, monacemebis damuSavebis SesaZleblobebiT. mbms momdevno masalaSi
daeTmoba adgili, vinaidan maT gamoyenebas biznesSi gansakuTrebuli adgili
uWiravs da it-Si warmoadgens erT-erT mniSvnelovan mimarTulebas. Taname-
drove mbms-dan gamoirCevian mbms Access-i da Oracl-i.
prezentaciis momzadebis sistemebis daniSnulebaa – warmoadginos doku-
menturi moxsenebebiTi masalis kvalificirebuli prezentacia. dRevandel
pirobebSi prezentaciis warmodgenis teqnologiaSi farTod aris gamoye-
nebuli audio da video masalis gamoxatvis saSualebebi. erTerT aseT pro-
gramas MS Office ojaxidan Pover Point warmoadgens.
proeqtebis marTvis sistemebi gamoiyeneba saproeqto da samecniero-
kvleviT institutebSi.
eqspertuli da gadawyvetilebebis miRebis mxardamWeri sistemebi (Execu-
tive Information Systems - EIS, Expert Systems - ES). gamoiyeneba rogorc marTvis
gadawyvetilebebis miRebis procesebis informaciuli uzrunvalyofis siste-
mebi, romlebic efuZneba ekonomikur-maTematiukur modelirebas da xelov-
nuri inteleqtis principebs. inteleqtualuri proeqtirebisa da marTvis
srulyofis sistemebis daniSnulebaa gamoiyenon CASE-teqnologiebi (Computer
Aid System Engineering), romlebic gulisxmoben organizaciuli marTvis sistemis
Seqmnis da srulyofis saproeqto gadawyvetilebebis avtomatizebul Semu-
Savebas.

თემა 3. ეკონომიკური საინფორმაციო სისტემები და მათი დანიშნულება

ekonomikuri sainformacio sistemebis და მათი uzrunvelmyofeli qvesisteme-
bi : informaciuli, teqnikuri, programuli, maTematikuri, samarTleblivi,
lingvisturi, ergonomikuri. ფუნქციური მაწილი. sainformacio sistemebis
klasifikacia : mmarTveli sainformacio sistemebi (Management Information Sys-
tem - MIS), gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri sistemebi (Decision Support Sys-
tem – DSS), OLAP,DataMining ტექნოლოგიები. ექსპერტული სისტემები. aRmasrulebeli

42
sainformacio sistemebi (Executiv Support System - ESS); moTxovnebis dialoguri
damuSavebis sistemebi ( Transaction Processing System -TPS) da sxva.. sainformacio
sistemis sasicocxlocikli.

3.1. ეკონომიკური საინფორმაციო სისტემები

nebismier organizaciul-ekonomikur sistemaSi sainformacio sistemis
daniSnulebaa adamianisadmi marTvis procesis gansaxorcieleblad saWiro
informaciis miwodeba. mmarTvel da samarTav qvesistemebs Soris kavSiris
damyareba SesaZlebelia mxolod sainformacio sistemis saSualebiT. sain-
formacio sistema warmoadgens samarTavi obieqtis Sesaxeb informaciis
Segrovebis, gadacemis da damuSavebis sakomunikacio sistemas, romelic
amaragebs sxvadasxva rangis marTvis muSakebs marTvis funqciis
gansaxorcieleblad saWiro informaciiT. amrigad, marTvis procesi
gulisxmobs monacemebis miRebas samarTavi obieqtis mdgomareobis Sesaxeb,
monacemebis damuSavebasa da damuSavebuli monacemebis Sedegad miRebuli
informaciis safuZvelze gadawyvetilebis miRebas.
განვიხილოთ საინფორმაციო სისტემის სტრუქტურა (ნახ. 3.1). სტრუქტურულად
იგი ორი ნაწილისაგან სედგება: ფუნქციური და უზრუნველმყოფელი.
უზრუნველმყოფის ქვესისტემები:
informaciuli uzrunvelyofis qvesistema moicavs: obieqtis
marTvisaTvis saWiro maCveneblebs, sawyis da saSedego informaciis matareb-
lebs, teqnikur-ekonomikuri informaciis klasifikatorebs da kodifika-
torebs, informaciuli masivebis erTobliobas da sxvadasxva daniSnulebis
sainstruqcio-meToligiur masalebs.
teqnikuri uzrunvelyofa moicavs: informaciis Segrovebis, regis-
traciis, gadacemis, gamravlebis da damuSavebis teqnikur saSualebaTa kom-
pleqss, romelTa Soris centraluri da ganmsazRvreli adgili ukavia
egm-ebs.
monacemebis avtomatizebuli damuSavebis sistemis programuli uz-
runvelyofa ერთ-ერთი ძირითადი ქვესისტემას ქმნის. sainfomcio sistemebis
progrmuli uzrunvelyofa ewodeba progrmuli da dokumenturi saSualebe-
bis erTobliobas, romelTa mizania gamoTvliTi teqnikis saSualebiT
Seiqmnas da moxdes monacemebis damuSavebis sistemebis eqsploatacia.
programuli uzunvelyofa Sesrulebuli funqciebis mixedviT SeiZleba
davyoT or jgufad: sabaziso(sistemuri) da gamoyenebiTi daniSnulebis pro-
gramebad. sabaziso (sistemuri) programebs miekuTvnebian iseTi programebi,
romlebic uzrunvelyofen gamoTvliTi procesebis organizacias, gamoiye-
nebian xSirad ganmeorebadi amocanebis gadasawyvetad da qmnian samuSao
garemos gamoyenebiTi programebis funqcionirebisaTvis. am programebis dani-

43
Snulebaa: egm-is funqciuri daniSnulebis gafarToeba. monacemTa damuSave-
bisa da kontrolis procesebis marTva, samuSaoTa Sesrulebis rigis dageg-
mvis avtomatozacia da programaTa SemuSavebis avtomatizacia. sistemur
programul uzruvelyofa moicavs operaciul sistemebs (erTamocanian da
erTmomxmareblian, mravalamocanian da mrvalmomxmarebლian).
specialuri programebi warmoadgenen im programaTa erTobliobas
romlebic uzrunvelyofen konkretuli amocanis an amocanaTa kompleqsebis
gadawyvetas. specialur programebSi Seitaneba agreTve gamoyenebiT pro-
gramaTa paketebi.
maTematikuri uzrunvelyofa moicavs: informaciis dasamuSaveblad
gamoyenebul maTematikur meTodebs, modelebsa da algoriTmebs.
monacemebis avtomatizebuli damuSavebis sistemebis samarTleblivi
uzrunvelyofa warmoadgens im samarTeblivi normebis erTobliobas, rom-
lebic aregulireben monacemebis avtomatizebuli damuSavebis sistemebis
funqcionirebis iuridiul statussa da samarTebliv urTierTobebs. samar-
Tebliv uzrunvelyofaSi Seitaneba agreTve is kanonebi da gankargulebebi,
romlebic მიღებულია rogorc zemdgomi, aseve adgilobrivi xelmZRvaneli
organoebis mier, da romlebic exeba konkretuli amocanis an amocanaTa
kompleqsebis funqcionirebas.
lingvisturi uzrunvelyofa moicavs: monacemTa bazis informaciis
erTeulebis (dokumenti, maCvenebeli, rekviziti da sxva) struqturis
aRwerisaTvis gamoyenebul enebs, sainformacio-saZiebo sistemis enobriv
saSualebebs, specialuri daniSnulebis dialogur enebs da monacemebis
avtomatizebuli damuSavebis sistemebis SemuSavebisas gamoyenebuli ter-
minebisa da gansazRvrebebis sistemas.
ergonomikuri uzrunvelyofa warmoadgens im meTodebisa da
saSualebebis erTobliobas, romelTa daniSnulebaa monacemTa avtoma-
tizebuli damuSavebis sistemebSi adamians Seuqmnas optimaluri pirobebi
maRalefeqturi usafrTxo da uSecdomo saqmianobisaTvis. eleqtonuli
gamomTvleli manqanebisa da sazogadoebis informatizaciis swrafi ganviTa-
reba monacemTa avtomatizebuli damuSavebis sistemebis damproeqteblebis
winaSe ayenebs axal amocanebs.

ფუნქციული ნაწილი
monacemebis avtomatizebuli damuSavebis sistemebis organizaciul-
ekonomikuri uzrunvelyofa moicavs: marTvis amocanebis dasmas, dasmul amo-
canaTa gadasawyvetad gamoyenebuli teqnikuri saSualebebisadmi wayenebul
moTxovnebs, marTvis sistemebis analizs da misi efeqturobis amaRlebis mi-
marTulebebis Camoyalibebas, im dokumentTa erTobliobas, romelTa safu-

44
Zvelzedac warmoebs marTvis avtomatizebuli sistemis personalis saq-
mianobis reglamentireba, samarTavi obieqtis oganizaciuli struqturis
dadgena, samarTavi obieqtis struqturuli qveganyofilebebisaTvis saStato
ganrigis gaangariSeba da sxva.
კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ თუ რას წარმოადგენს ekonomikuri sainfor-
macio sistema — es aris informaciis, ekonomikur-maTematikuri meTodebisa
da modelebis, teqnikuri, programuli, teqnologiuri saSualebebisa da
specialistebis erToblioba, romelic gankuTvnilia informaciis gadamuSa-
vebisa da mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis miRebisaTvis. ქვემოთ ნახატზე 2.1
მოყვანილია მართვის საინფორმაციო სისტემის სტრუქტურის მაგალითი. ფუნქციური
ნაწილი მოიცავს: ორგანიზაციის სტრუქტურული წარმოდგენა, არსებს და კავშირებს,
ფუნქციებსა და მოდელებს და რეალიზაციის სქემებს.

ნახ 3.1. საინფორმაციო სისტემის შემადგენლობა

საინფორმაციო სისტემის ფუნქციური ნაწილი წარმოადგენს საინფორმაციო

სისტემის დანიშნულებას. ამ ნაწილში თავსდება ორგანიზაციის მართვის მოდელი, მისი
ცალკეული შემადგენელი და კავშირები მათ შორის. ფუნქციურ ნაწილის ფარგლებში
სრულდება მართვის მიზნებისა და ამოცანების ტრანსფორმაცია ფუნქციებში,
ფუნქციების -- ალგორითმებში, ალგორითმების -- კონკრეტულ მარვით ზემოქმედებებში
მმართავ ობიექტზე.
მართვის საინფორმაციო სისტემის (Management Information Systems - MIS)
საბაზო მართვის ფუნქციებს წარმოადგენენ შემდეგი ფუნქციური ქვესისტემების

45
ამოცანები: მარკეტინგის, წარმოების, ფინანსური და აღრიცხვის, კადრებისა და
კვალიფიკაციის და ცხვა.

3.2. საინფორმაციო სისტემის კლასიფიკაცია

SesaZlebelia sxvadasxva niSnis mixedviT: avtomatizaciis done, gamoyenebis
sfero da informaciuli teqnologiebis organizaciis tipi; Sesasrulebeli
funqciebis mixedviT. აქ მოვიყვანთ სს კლასიფიკაციას, რომელიც დაყობს მათ
მართის დონეების მენეჯერების მომსახურებით.
თანამედროვე კომპანიები, განშტოებული ბიზნესით, როგორც წესი, სარგებლობენ
შემდეგი ტიპის სს:

 mmarTveli sainformacio sistemebi Managment Information System (MIS);

 gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri sistemebi Decision Support Sistem (DSS)
 aRmasrulebeli sainformacio sistemebi Executiv Support System (ESS);
 moTxovnebis dialoguri damuSavebis sistemebi Transaction Processing Sys-
tem (TPS)

მანეჯერის არატრივიალური ამოცანაა შექმნას ერთიანი შეთანხმებული ფუნქცი-

ონირებადი საინფორმაციო სისტემა იმ არაერთგვაროვანი პროგრამული არსენალიდან
აუცილებელის შერჩევით. სს რეალიზაციისათვის პროგრამული საშუალებების არჩევა
ხდება ფრიად რთულ ამოცანად. აქ აუცილებელია გათვალისწინებული იქნას მრავალი
ფაქტორი, რომელიც განაპირობებს სხვადასხვა პროგრამული კომპონენტების შეთან-
ხმულობას, მათი ათვისების სიმარტივეს, გამოყენებასა და ინტეგრაციას , ფუნქცი-
ონირების ეფექტურობას, სტაბილურობას. და ა. შ.

3.2.1. მმართველი საინფორმაციო სისტემები

mmarTveli sainformacio sistemebi (Managment Information System, MIS) emsa-
xurebian organizaciis mmarTvelobiT ძირითადად საშუალო და ზემო dones. igi
uzrunvelyofs menejers ორგანიზაციის ძირითადი ბიზნეს-პროცესების შესრულების
შესახებ მიმდინარე ინფორმაციით და აწვდის ინფორმაციას გარე სამყაროზე. pirvel
rigSi igi gamoiyeneba marTvis doneze gadawyvetilebis misaRebad da
dagegmvisa da marTvis funqciebis Sesasruleblad. MIS, როგორც წესი, წარმო-
ადგენს კორპორატიულ სს-ის ერთ-ერთ ძირითად მოდულს : მისი შექმნის, დანერგვის
და ინტეგრაციისთვის საჭიროა ორგანიზაციის საინფორმაციო ნაწილის პარამეტრების
იდენტიფიკაციის და საინფორმაციო პროცესების მკაცრი ანალიზი. ამ ტიპის სს-ის
ტექნოლოგია ისეა დადგენილი. რომ შესაძლებელი იყოს მისი გამოყენება მრავალ

46
თანამშრომლისთვის ერთდროულად. სისტემის მომხმარებლები პრაქტიკულად კომპა-
ნიის ყველა დონის მენეჯერია. ორგანიზაციის მოღვაწეობის პერიოდულ შედეგების
ამსახველეად მიიღება საშედეგო ინფორმაცია ანგარიშგებების, რეზიუმეს, მოხსენებითი
ბარათების და სხვა ფორმის სახით.
sainformacio sistemebisaTvis damaxasiaTebelia: saeqsploatacio da
mmarTvelobiT doneze xeli Seuwyos struqturizebul da naklebad struq-
turiრebul gadawyvetilebis miRebas. mas iyeneben mTavari menejerebis saSta-
to ganrigis gasaangariSeblad. es sistemebi orientirebulia angariSgebebisa
da kontrolisaTvis, igi iyenebs arsebul saerTo monacemebs da monacemTa
nakadebs, maT gaaCniaT analizis SedarebiT mcire SesaZleblobebi, igi gada-
wyვetilebis mimRebis daxmarebisaTvis iyenebs, rogorc axlandel monacemebs
aseve gasuli drois monacemebs, igi SedarebiT naklebad moqnilia, orien-
tirebula firmis Sida gamoyenebaze, informaciaze moTxovnileba cnobilia
da mdgradi. mmarTveli sainformacio sistemebi emsaxurebian im menejerebs,
romlebsac ainteresebT yoveldRiuri, yovelTviuri da yovelwliuri
Sedegebi.

3.2.2. ეკონომიკური მრჩეველი სისტემები

ekonomikuri sainformacio sistemebis gansakuTrebul da maRali donis
saxeobas warmoadgenen gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri sistemebi
((Decision Support Sistem ,DSS), romlebic SemuSavebulia gadawyvetilebis miRebaSi
mxardaWerisaTvis. 1980 წლებში ამერიკელმა და იაპონელმა მეცნიერებმა დაიწყეს
ისეთი სისტემების შექმნა, რომლების პადიკალურად განსხვავდებოდნენ არსებულე-
ბისაგან. ამ სისტემებმა საუძველი ჩაუყარეს სს ”ინტელექტუალიზაციის” პროცესს. ეს
სისტემები იყვნენ მციტე, ინტერაკტიული, და მათი მიზანი იყო საბოლოო მომხმარებ-
ლის დახმარება, რათა მათ მისცემოდათ საშუალება ემუშავათ ყველა ტიპის მონაცემე-
ბთან, ჩაეტარებინათ ანალიტიკური კვლევები, აეშენებინათ მოდელები და გაეთამაშე-
ბინათ სცენარები იმ ნოვაციური პროექტების პრობლემებისათვის, რომლებიც ნაკლებად
ან სულ არიყვნენ სტრუქტურირებული. სისტემები, რომლებიც ასეთ შესაძლებლობებს
იძლევიან gadawyvetilebis miRebis mxardamWer sistemebს ეძახიან. დღეს DSS
კორპორაციული სს აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენენ.

47
 ნახ. 3.2. DSS როგორც სს შემადგენელი ნაწილი

gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri da mimRebi sitemebi (ნახ. 3.2)

orientirebulia iseTi rTuli biznes-procesebis realizaciaze, romlebic
moiTxoven informaciis analitikur damuSavebas (OLAP), axali codnis formi-
rebas (Data Mining). informaciis analizs gaaCnia gansazRvruli miznobrivi
orientacia, magaliTad, sawarmos finansuri analizi, buRaltruli aRricx-
vis auditi. am klasis sainformacio sistemebis სამ ძირითად ნაწილისაგან
შედგება, რომლებიც ასევე მისი ganmasxvavebeli Taviseburebaa:

 did moculobis monacemTa sacavebis Seqmna Data WareHouse – DW),

sistemaSi arsebul sxvadasxvagvari wyaroebis integraciis gziT;
 monacemTa analitikuri damuSavebis meTodebisa da saSualebebis
gamoyeneba (On-Line Analitical Processing –teqnologiebis);
 monacemTa inteleqtualuri analizi, romelic uzrunvelyofs axali
codnis formirebas (Data Mining – DM teqnologiebis).

გავჩერდეთ აქ ნახსენებ ტექნოლოგიებზე. პირველი მათგანი საცავების შექმნა -- Data WareHouse --

ემყარება თანამედროვ ე რელაციური მონაცემტა ბაზების შექმნას და მათ გამოყენებას ქსელის
პირობებში. ამ საკითხზე ჩვენ გვექნება ცალკე მეცადინეობები, ამიტომ აქ აღვნიშნოთ, რომ ეს
საცავები წარმოადგენენ დიდი მოცულობის ბაზებს, რომლებსაც იყენებს და რომლებზეც
დაფუძნებულია მომდევნო ორი ტექნოლოგია -- OLAP და Data Mining.

OLAP-სერვისი წარმოადგენს ინსტრუმენტს მონაცემა დიდი მოცულობის ანალი-

ზისთვის რეალურ დროის რეჟიმში. მომხმარებელი OLAP სისტემასთან ურთიერთობით

48
შეძლებს დაათვალიეროს ინფორმაცია, მიიღოს მისი ნებისმიერი ჭრილი და შეასრულოს
ანალიტიკური ოპერაციები მათი შედარების ამორჩევის, დროის და სხვა პარამეტრების
გამოყენებით. OLAP-სისტემასთან მუშაობა სრულდება საგნობრივი არის ტერმინებში და
იძლევა საშუალებას ააგოთ საქმიანი სიტუაციების სტატისტიკურად დასაბუთებული
მოდელები.
OLAP-ის პროგრამული კომპლექსით რომლიც საცავებში არსებული მონაცემების
ანალიტიკურ დამუშავებას აწარმოებს. ძირითადი დამახასიტებელი მისთვის არის ის,
რომეს საშუალება ორიენტირებულია არა ინფორმაციული ტექნოლოგიების სპეციალის-
ტზე, ან ექსპერტ-სტატისტიკოსზე, არამედ სცეციალისტზე მართვის გამოყენებითი
სფეროში -- განყოფილების, დეპარტამენტის, უფროს მენეჯერზე. ამ სისტემის საშუა-
ლებებაა ანალიტიკოსის ურთიერთობა პრბლებასთან და არა -- კომპიუტერთან.
დღეისათვის Data Mining (DM) teqnologia აქტიურად ინერგება მენეჯერის ინტერაქტიულ
საქმიანობაში. განსხვავებით ტრადიციული ხელოვნური ინტელექტის სისტემებისაგან,
მონაცემების ინტელექტუალური ძიების და ანალიზის, ან ”მონაცემების მოპოვების”
ტექნოლოგია, კი არ ცდილობს ბუნებრივი ინტელექტის მოდელირებას, არამედ
აძლიერებს მის შესაძლებლობებს თანამედროვე გამომთვლელი სერვერების, საძიებო
სისტემების და, მონაცემთა საცავების სიმძლავრით. ხშირად ფრაზასთან "Data Mining"
გვხდება გამონათქვამი ”მონაცემთა ბაზებში აღმოჩენილი ცოდნა” (Knowledge
Discovery in Databases).
DSS ტიპის sitemebis Seqmnis ZiriTad mizans wamoadgenda daxmarebis
gaweva saboloo momxmarebelisaTvis naklebad struqturizebuli da ara-
struqturizebuli problemebis gadawyvetaSi. sistema muSaobs interaqtiul
reJimSi. gadawyvetilebis mxardamWeri sistemebis daniSnulebaa proeqtire-
bisas Seafasos alternativebi da kontroli gauwios gadawyvetilebis
relizaciis process. maTi gamoyeneba SesaZlebelia marTvis sxvadasxva done-
ze. magალითად, mTavar menejerebs SeuZliaT gamoiyenon finansuri mxardam-
Weri sistemebi. mizani: iwinaswar იmetyvelon investiciebisaTvis saerTo
fondebis gamoyenebis vargisobaზე. igive sistema da monacemebi SeiZleba
gamoiyenon saSualo donis menejerebma ganyofilebis fondebis proeqtebis
mixedviT gasanawileblad. ganyofilebis SigniT, proeqtis xelmZRvanelebs
SeuZliaT agreTve es sistema gamoiyenon imisaTvis, rom daiwyon TavianTi
proeqtebi. am SemTxvevaSi sistemam ufros menejerebs regularulad unda
miawodos informacia daxarjuli fulis raodenobis Sesaxeb. gadawyve-
tilebis miRebis mxardamWeri sistema gamoiyeneba koleqtiuri gadawyveti-
lebis misaRebad. gadawyvetilebis miRebis mxardamWeri sitemebisaTvis
damaxasiaTebelia: sistemisadmi momxmareblis swrafi adaptacia, momxmare-
bels SeuZlia kontroli gauwios sistemis Sesasvlels da gamosasvlels,

49
sistemis gamoyeneba ar saWiroebs profesionali programistebis daxmarebas,
sistema uzrunvelyofs iseT problemebze marTvelobiTi gadawyvetilebis
miRebis mxardaWeras, romlebic winaswar ar არის cnobili, igi iyenebs mode-
lirebis instrumentalur saSualebebs da rTul analizs. sxva sistemebTan
SedarebiT ამ sistemas gaaCnia didi analizuri SesaZleblobebi. momxmareb-
lebs SeuZliaT am sistemaSi uSualod muSaoba. sistema moicavs momxmareb-
lisaTvis moxerxebul programul uzrunvelyofas, momxmarebels SeuZlia
adre Seyvanili monacemebis Secvla axlebiT, sistemas SeuZlia pasuxi gasces
ara marto iseT kiTxvaze rogoricaa `ra iqneba Tu~, aramed:
1. magaliTebis analizi (case analysis) – gamomavali sidideebis mniSvnelobebis
Sefaseba, Semavali cvladebis winaswar mocemuli mniSvnelobebisaTvis;

2. parametruli analizi _ (`ra iqneba Tu~) - gamosavali sidideebis

mniSvnelobaTa Sefaseba, Semavali cvladebis mniSvnelobebis Secvlisas;

3. zemoqmedebis analizi _ yvela im cvladebis dadgena, rolebic zemoqme-

deben amorCeuli saSedego cvladis mniSvnelobaze da saSedego cvladis
mniSvnelobis cvlilebis mgrZnobierobis analizi -- saSedego cvladebis
qcevis gamokvleva, erTi an ramdenime Semavali cvladebis mniSvnelobebis
Secvlisas;

4. SesaZleblobebis analizi _ Semavali cvladebis mniSvnelobaTa Sefaseba

Semavali cvladis gansazRvruli sididiT cvlilebisas;

5. monacemebis analizi-modelSi adrearsebuli monacemebis pidapiri Syvana

da prognozirebisaTvis maTze manipulireba;

6. Sedareba da agregireba _ ori an meti prognozis Sedegebis Sedareba

cvladebis sxvadasxva mniSvnelobebisas anu winaswarnavaraudebi Sedegebis
Sedareba faqtiurTan;

7. რიskis analizi _ Semavali sididebis SemTxveviT cvlilebisas,

gamomavali cvladebis mniSvnelobaTa Sefaseba;

8. optimizacia _ marTvadi Semavali cvladebis im mniSvnelobebis monaxva,

romlis drosac gamomavali cvladis an cvladebis mniSvnelobebi
saukeTesoa.

biznesSi mniSvnelovan kiTxvebze pasuxebis swrafad miRebisaTvis,

sawarmos masStabiT dokumentbrunvisa da angariSgebis standartizaciisaTvis
gamoiyeneba Crystal Info, dagegmvis, prognozirebisa da marTvis amocanebis
gadaWrisaTvis Expert Project, Seagate Software – msxvili organizaciebis mier
50
monacemTa nakadebis marTvisa da SenaxvisaTvis eleqtronul biznesSi, SAP –
biznes-procesebis marTvisaTvis da sxva. aRniSnuli sistemebi gamoiyeneba
agreTve sabanko saqmianobaSi xarisxiani monitoringis Casatareblad.

3.2.3. ექსპერტული სისტემები

ექსპერტულ სისტემებს აქვთ განშტოებული ღრმა ქსელი, რომელიც გვაძლევს
საშუალებას მივმართოთ და ჩავატაროთ ძიება მონაცემთა ბაზებში და ცოდნის
საცავებში. ექსპერტულ სისტემებში არსებობს ლოგიკური კარკასი -- დასკვნების შემ-
ქმნელი, რომელიც ავტომატურად მიყვება მსჯელობის ხაზს თანახმად იმ წესებისა,
რომლებიც ჩადებულია ალგორითმში და იყენებს ამოხსნაში გასათვალისწინებელ
პარამეტრებს (ნახ. 3.3).

ნახ. 3.3. ექსპერტული სისტემის სქემა

პასუხი შეიძლება წინასწარ იქნეს ცნობილი სპეციალისტებ-ექსპერტების დადგენით;

ეს პასუხი უდარდება სისტემის მიერ მიღებულ პასუხს, იცვლება პარამეტრები და
სრულდება ახლიდან ამოხსნის გამეორება. შედეგად მიიღება ექსპერტული დასკვნა მისი
სარწმუნოების ალბათობის შეფასებით.ინტერფეისი უშვებს რამდენიმე მომხმარებელთან
ერთად მუშაობის შესაძლებლობას.
ექსპერტული სისტემები ფართოდ გამოიყენება ბიზნესში, ხშირად მათ ცალკე
ამუშავებენ და არ რთავენ კორპორატიულ ინფორმაციულ ქსელში. როგორც წესი, ესენი
ვიწრო სპეციალიზებულ ხასიათს ატარებენ; არსებობენ: ტრანსპორტული, სამედიცინო,
საბანკო, სავაჭრო, იურიდიული და სხვადანიშნულების სისტემები.

51
 3.2.4. აღმასრულებელი საინფორმაციო სისტემები
აღმასრულებელ საინფორმაციო სისტემებს (Executiv Support System, ESS) gadawyve-
tilebis miRebisas iyeneben ufrosi menejerebi, marTvis strategiul doneze.
es sistemebi gamoiyeneba arastruqturirebuli gadawyvetilebis misaRebad.
sistemur analizs ukeTeben gare garemos, SesaZleblobas iZlevian gadawyve-
tilebis miRebisas farTod gamoiyenon gare monacemebi. magალითად, monacemebi
konkurentebis da axali sagadasaxado kanonebis Sesaxeb. axdenen miRebuli
informaciis SekumSvas, gafiltrvas, avlenen kritikul monacemebs da Sesaba-
misad amcireben xelmZRvanelisaTvis sasargeblo informaciis miwodebis
dros. aRniSnuli sainformacio sistema gansxvaebiT sxva sainfomacio siste-
mebisagan ar gamoiyeneba calkeuli problemebis gadasawyvetad, misi daxmare-
biT wydeba kompleqsuri problemebi. aRmasrulebeli sainfomacio sistema
exmareba menejers miiRos pasuxi Semdeg kitxvebze:

 ra saxis biznesia xelsayreli?

 ras akeTeben konkurentebi?
 ra unda SeiZinos firmam, rom Tavidan aicilos cikluri saqmiani
ryevebi?
 romeli struqturuli elementi unda gayidos firmam, rom gazardos
naRdi fulis raodenoba?

ESS ხშირად სარგებლობენ მარტივი სტატისტიკური აპარატით, მაგრამ მაქსიმა-

ლურად ითვალისწინებენ ბიზნესის დარგის სპეციფიკას. ბაზარზე საკმარისად ბევრი
პროგრამული მოდულია ESS ჩასაშენებლად. მათი ფასი არ აღემატება $1000-2000. ESS
მოდულები სპეციალიზებული სს-ის სახით აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენენ
თანამედროვე სს-ში.
განსხვავებით სს სხვა ქვესისტემებისაგან (TPS, MIS, DSS), ESS არ არის განკუ-
თვნილი გარკვეული რგოლის პრობლემების გადასაწყვეტად. მათი დანიშნულებაა
არაფორმალიზებადი ინფორმაციის მიღება და მისი ოპერატიული მიწოდება სიტუაციის
შესაფასებლად დინამიურად ცვლად პრობლემების პირობებში. ეს სისტემები იყენებენ
შედარებით DSS-თან მარტივ ალგორითმებს, მისი ანალიტიკური ალგორითმებით
მარტივი მოდელების შექმნაა შესაძლებელი, რომლების გამოყენება სიტუაციის
შესაფასებლად იოლია და ნაკლებ დროს მოითხოვს. ნახატზე 3.4 ნაჩვენებია
აღმასრულებელი საინფორმაციო სისტემის პრინციპული სხემა.

52
 ნახ. 3.4. აღმასრულებელი საინფორმაციო სისტემის პრინციპული სხემა

3.2.5. მოთხოვნების დიალოგური დამუშავების სისტემები

moTxovnebis dialoguri damuSavebis sistemebi (Transaction Processing System,
TPS) საბაზო სისტემებს წარმოადგენენ. ასეთი სისტემა ემსახურება ორგანიზაციის
აღმასრულებელ ან საექსპლოატაციო დონეს. igi aris kompiuteruli sistema,
romelic asrulebs da angariSobs biznesisaTvis saWiro rutinul tranzaq-
ciebs. magალითებია -- gayidvebis komerciuli gaangariSebebi, შეკვეტები, გაყიდ-
ვების რეგისტრაცია, სტანდარტული ფორმების, გადასახადის ფორმების რეგისტრაცია
და შევსება, ანგარიშგებების შექმნა-გაანგარიშება. ასეთ სამუშაოს შეიძლება მიეკუთვ-
ნებოდეს sastumroebSi adgilebis სატრანსპორტო ბილეტების dabronva, mosamsa-
xureTa angariSebis Senaxva და სხვა.
ამ სს მიზნები, ამოცანები და რესურსბი მკაცრად არის დადგენილი და მინიმალურ
რისკთან არის დაკავშირებული; მონაცემები სტრუქტურირებულია, ამოცანების
შესრულების წესები მკაცრი, მონაცემების მოცულობა დიდია, მაგრამ მათი ნაკადები და
სტრუქტურა მკაფიოთ არის იდენტიფიცირებული და კონრტოლდება ავტომატიზებული
53
საშუალებებით. ამ ტიპის სისტემები არ წარმოადგენენ დამოუკიდებელ სს, ესენი
გამოყენებითი ამოცანების მოდულს წარმოადგენენ და როგორც ნაწილი ჩაშენებულნი
არიან ერთიან კორპორაციულ სს-ში. მათი ტიპიური მაგალითია: "1С: Бухгалтерия",
"LanDocs", "LanStaff".
marTvis donisa da funqciaTa avtomatizaciis sisrulis mixedviT
ganasxvaveben: lokalur, integrirebul, korporaciul da ekonomikur mrCevel
sainformacio sistemebs.
lokaluri ekonomikuri sainformacio sistema funqcionirebs erTi
konkretuli obieqtis farglebSi da axorcielebs marTvis calkeuli
funqciebis avtomatizacias marTvis ama Tu im doneze.
integrirebuli ekonomikuri sainformacio sistema
gankuTvnilia
obieqtis marTvis yvela funqciis avtomatizaciisaTvis da moicavs misi
funqcionirebis mTel cikls: dawyebuli samecniero-kvleviTi samuSaoebis
CatarebiT da saproeqto samuSaoebis SesrulebiT, gagrZelebuli pro-
duqciis damzadebis, gamoSvebis da gasaRebis procesebiT da damTavrebuli
produqciis eqsploataciis analiziT.
integrirebuli korporaciuli ekonomikuri sainformacio sistema
gankuTvnilia iseTi obieqtis marTvis yvela funqciis avtomatizaciisaTvis,
romelic xasiaTdeba qveganyofilebebis, filialebis, ofisebis da sxva
struqturuli erTeulebis teritoriuli gancalkevebulobiT (firma, kor-
poracia, gaerTianeba da a. S.) aseTi sainformacio sistema mravalmomxmareb-
liania da misi teqnikuri baza unda iyos ganawilebuli gamoTvliTi qseli.
korporaciuli sainformacio sistema warmoadgens iseTi msxvili
sawarmos marTvis avtomatizebul sistemas, romlis marTva xorcieldeba
marTvis donebis mixedviT. integrirebuli sainformacio sistemebi da misi
Semadgeneli struqturuli erTeulebi teritorialurad erTmaneTisagan
daSorebuli arian. korporaciulma sainformacio sistemam unda uzrunvel-
yos: buRaltruli aRricxva; finansuri dagegmva da finansuri analizi;
saxelSekrulebo urTierTobebis marTva; angariSsworeba momwodeblebTan da
myidvelebTan; bazris analizi; TviTRirebulebis marTva; kadrebis marTva;
warmoebis teqnikuri da teqnologiuri momzadeba da sxva. integrirebuli
informaciuli teqnologiisa da sistemebis Seqmna xels uwyobs SemuSave-
buli iqnes korporaciis marTvis axali koncefcia, romelic yvela donis
menejerebs daexmareba miiRon dasabuTebuli mmarTvelobiTi gadwyvetileba
da miaRwion sawarmos warmatebul saqmianobas. aRniSnuli teqnologia
efuZneba biznes-procesebis avtomatizacias, romelic miiRweva sawarmoSi
monacemebis erTiani informaciuli sacavis organizaciiT, romelSic asaxu-
lia korporaciis sameurneo saqmianobis procesSi dagrovili yvela saqmiani

54
informacia. informaciuli sacavi uzrunvelyofs sawarmos qvesistemis nebis-
mierma TanamSromelma kompleqsurad gamoiyenos da analizi gaukeTos
monacemebs.
sainformacio sistemis ZiriTadi teqnologiebi, romlebic agebulia
inტraqselis bazaze განიხილება მომდევნო თავებში.

3.3. საინფორმაციო სისტემის სასიცოცხლო ციკლი

sainformacio sistemis mizania awarmoos saWiro informacia organiza-
ciisTvis, Seqmnas sainformacio da teqnikuri garemo informaciis marT-
ვisTvis. am procesSi erTiandeba:

 saboloo momxmarebeli da profesionalebi;

 teqnikuri saSualebebi da programuli uzrunvelyofa;
 procedurebi da teqnologiebi;
 informaciuli resursebi.
sainformacio sistemaSi informaciis warmoeba xorcieldeba infor-
maciuli teqnolgiebis gamoyenebiT. organizacia ss gareSe ver iarsebebs.
sainformacio sistemis sasicocxlo cikli dasruldeba ara imotom, rom
fizikuri cveTa ganicada, aramed misi moraluri cveTis gamo, rac niSnavs
imas, rom ss Sewyvita mis mimarT wayenebuli moTxovnilebis Sesruleba. ss-is
sasicocxlo ciklSi gamoyofen 5 stadias:
 winasaproeqto gamokvleva;
 proeqtireba;
 sacdeli ss Seqmna;
 ss eqspluataciaSi Seyvana;
 eqspluatacia.

ss daproeqteba da Seqmna SesaZlebelia Semdegi gziT:

 sistema iqmneba sakuTari ZalebiT an gare organizaciis mier;

 prototipebis gamoyenebiT;
 gare organizaciis momsaxurebis gamoyenebiT _ gadaeces mas
sainformacio sistemis funqciebi mTlianad an nawilobriv;
 mza gadawyvetilebebis gamoyenebiT.

ss unda ganixilebodes rogorc organizaciis gaZlierebis proeqtebis

teqnikuri nawili da ara rogorc calke proeqti.
aRviniSnoT rom, Tu Tqveni biznesi axalia imisTvis, rom gamoiyenoT
Tanamedrove informaciuli teqnologiebi da am gziT miaRwioT progress

55
Tqven biznesSi, dagWirdebaT sacdeli nabijebis gadadgma iqamde, sanam
sasurvel Sedegs ar miaRwevT. magram Tanamedrove sainformacio sistemebis
agebis midgomebis SerCevis dros isargebleT Semdegi rekomendaciebiT:
 daukavSireT ss biznes-gegmas;
 ss mimarT mniSvnelovani gadawyvetilebebi SeiZleba miRebuli iqnes
organizaciis strategiis gaTvaliswinebiT;
 SeiZleba gamoiyenoT mza programuli paketebi, romlebic orienti-
rebulni arian mcire biznesze, an gamoiyenoT ss da it prototipebi,
“moargoT” isini Tqvens moTxovnebs; SeiZleba martivad moiqceT _
daiqiraoT ss. etyoba SerCeva erTisa am ori SesaZleblobisagan anali-
zis Sedegad unda gadawydes.
programuli uzrunvelyofis bazari sainformacio sistemebisTvis
mniSvnelovnad didia. arsebobs “mza gadawyvetilebebi”sabuRaltro aRric-
xvaSi, finansebSi, dokumentbrunvis avtomatizaciaSi, statistikaSi, sainfor-
macio-saZiebi sistemenis SeqmnaSi da sxva. am sakiTxebze მომდევნო მასალაში
gveqneba saubari.

თავი4. საინფორმაციო სისტემების დაპროექტება და დანერგვა

ინფორმაციული სისტემები და მათი დაპროექტების პარამეტრებია. ღია სისტემები და მათი
თვისებები. სს სასიცოცხლო ციკლის ეტაპები. ბიზნესის პროცესების რეინჟინერინგი. CASE
საშუალებები და მათი გამოყენბა. ERP- სისტემების შექმნის შეფასება, შერჩევის პარამეტრები,
დანერგვის თავისებურებანი და ეფექტურობა .

4.1. ღია სისტემები და მათი დაპროექტება

Tavsebadobis problemebis gadawyvetam gamoiwvia mTeli rigi
saerTaSoriso standartebis da SeTanxmebebis miReba informaciuli teqno-
logiebisa da sainformacio sistemebis SeqmnaSi. fuZemdebel cnebad gaxda
“Ria sistemebis” cneba.
termini “Ria sistema” SeiZleba ganimartos rogorc “ informaciuli teqno-
logiebisTvis saerTaSoriso standartebis amomwuravi da SeTanxmebuli
nakrebi. dReisaTvis Ria sistemebis stendartebis SemuSavebisa da SeTanxmebis
aRiarebul sakoordinacio centrad miCneulia OASIS (Organization for the
Advencement of Structured Information Standards).
Ria sistemebis Tvisebebi SeiZleba Semdegnairad CamovaRaliboT:
 gafarTobeba/masStabიreba _ ss funqciis damatebis SesaZlebloba an
zogierT arsebulis Secvla;
 mobiluroba/gadaadgileba _ programebis da monacemebis gadatanis Se-
saZleblobis uzrunvelyofa ss aparatuli platformis modernizaciis

56
 an Secvlis SemTxvevaSi ise, rom ss cvlilebebi ar iwvewdes masTan
momuSave specialistebis gadamzadebas;
 urTierTqmedeba _ sxva ss-Tan urTierTobis unari, rac gamoixateba
imaSi, rom teqnikuri saSualebebi, romlebsac emyareba ss, erTiandeba
sxvadasxva donis qselebSi _ lokaluridan globaluramde;
 megobruloba momxmareblis mimarT _ ganviTarebuli unificirebuli
interfeisebi “manqana-adamianis” urTierTebis procesebSi da romlebic
ar moiTxoven momxmareblebisgan specialur “kompiuterul” momzadebas.
am Tvisebebis erToblivi arseboba da maTi urTierTkavSiri iZleva
saSualebas gadavwyvitoT ss proeqtirebis, Seqmnis da danergvis problemebi.
cnobilia, rom ss anareklia im dinamiuri procesebisa, romlebic mimdi-
nareoben sawarmoSi. es anarekli warmoadgens sawarmos biznes-logikas da
biznes-wesebs, informaciul nakadebs, da amuSavebs maT avtomatizaciis
saSualebebiT da warmoadgens Sedegebs angariSgebis formebiT. amitom, jer
iqmneba warmoebis biznes-modeli, romliTac SeiZleba ss danergvis mizanis
maqsimaluri dakonkreteba, proeqtis Semdegi parametrebis gansazRvra:
 biznesis ZiriTadi mizani, romelsac SeiZleba mivaRwioT procesebis
avtomatizaciiT;
 amocanebis (ubnebis) CamonaTvali da ss modulebis danergvis Tanmim-
devroba;
 programuli da aparatuli uzrunvelyofis Sesyidvis moculobis
faqtiuri moTxovnileba;
 ss SemuSavebisa da danergvis realuri vadebis Sefaseba;
 ss ZiriTadi momxmareblebi da Ddamnergavi jgufis dadgenili sia;
 Tqveni kompaniis biznesis specifikisTvis amorCeuli programuli
uzrunvelyofis Sesatyvisobis xarisxi.
models safuZvlad udevs sawarmos biznesis miznebi, srulad ganmsa-
zRvreli მოდელის საბაზო კომპონენტების შემადგენლობა:
 ბიზნეს-ფუნქციები, რომლებიც აღწერენ რას აკეთებს ბიზნესი;
 ძირითადი, დამხმარე და მართვითი პროცესები, რომლებიც განსაზღვრავენ
როგორ ასრულებს საწარმო თავის ბუზნეს-ფუნქციებს;
 ფაზები, რომლებიც განსაზღვრავენ როდის (რა თანმიმდევრობით)უნდა დაინერ-
გონ ესა თუ ის ბიზნეს-ფუნქციები;
 როლები, რომლითაც განისაზღვრება ვინ ასრულებს ბიზნეს-ფუნქციას და ვინ
წარმოადგენს ”ბიზნეს-პროცესების ”პატრონს”;
 წესები, რომლითაც განისაზღვრება კავშირი და ურთიერთქმედება ყველა რას,
როგორ, როდის, ვინ, სად შორის.

57
ბიზნეს-მოდელის შექმნის შემდეგ შეიძლება შეუდგეთ სს პროექტირების, პროექტის
შემოწმების (რეალიზაციის), დანერგვის მოდელების შექმნას (ნახ. 4.1).

ნახ. 4. 1. სს პროექტირების, რეალიზაციის და დანერგვის მოდელები

სს შექმნის და გამოყენების გამოცდილება გვაძლევს საშუალებას პირობითად გამოვყოთ

სს სასიცოცხლო ციკლის შემდეგი ეტაპები:

 მოთხოვნილებების განსაზღვრა სისტემის მიმართ და მათი ანალიზი -- რა უნდა

გააკეთოს სისტემამ;
 პროექტირება -- როგორ უნდა გააკეთოს სისტემამ ის, რაც მან უნდა გააკეთოს.
პროექტირება უპირველეს ყოვლისა არის ქვესისტემების, ფუნქციონალური კომ-
პონენტების და მათი სისტემაში ურთიერთქმედების ხერხების სერტიფიცირება;
 შექმნა -- ფუნქციური კომპონენტების და ქვესისტემების შექმნა, ქვესისტემების
გაერთიანება ერთიან სისტემაში;
 ტესტირება -- ფუნქციური შესატყვისობის შემოწმება იმ მაჩვენებლების სისტემის
მიმართ, რომლებიც ანალიზის ეტაპზე იყო განსაზღვრული;
 დანერგვა -- დადგენა და სისტემის მოქმედებაში შეყვანა;
 ფუნქციონირება -- სისტემის ექსპლოატაციის საშტატო პროცესი სს ძირითადი
მიზნების და ამოცანების თანახმად;
 თანხლება -- დამკვეთ საწარმოს საინფორმაციო სისტემის ექსპლოატაციის საშტა-
ტო პროცესის თანხლება .
მოთხოვნილებების განსაზღვრა სისტემის მიმართ და მათი ანალიზი სს შექმნის
პირველ ეტაპს წარმოადგენა. აქ დგინდება შემკვეტის მოთხოვნები და წყდება ისეთი
საკიტხები, როგორიც არის რისთვის არის გამიზნული და რა უნდა აკეთოს სს-ამ.
სისტემური ანალიზის ეტაპზე სრულდება შემკვეთის მოთხოვნების ზუსტ
განმარტებებით ფიქსირება და მათი წარმოდგენა შემსრულებლებისთვის ზუსტი
სპეციფიკაციებით. აქვე სრულდება სისტემის ფუნქციური აღწერის გენერაცია. ამ ეტაპზე
იქმნება ფუნქციური მოდელი ” როგორ არის”.

58
ამ მოდელის ანალიზის შედეგად დგინდება სისტემის ნაკლოვანებები და ვიწრო
ადგილები, შედეგად ისახება სისტემის სრულყოფის გზები. წინასაპროექტო ანალიზის
ბოლო ეტაპზე იქმნება საგნობრივი არის რეორგანიზებული მოდელი -- ”როგორი უნდა
იქნეს”, რომელზეც აღნიშნულია ავტომატიზაციის ”საზღვრები”. წინა საპროექტო ეტაპი
სრულდება დოკუმენტით ”ტექნიკური დავა ლება პროექტის შექმნაზე”, რომელშიც
შეტანილია გარდა უწინ ჩამოთვლილი განმარტებებისა და სპეციფიკაციებისა,
ჩასატარებელი სამუშაოების ვადები და გამოყოფილი რესურსების ცნობები.

ნახ. 4.2. სს შექმნის სტადიები

მომდევნო ეტაპი -- პროექტირება -- მოიცავს:
 მონაცემების სტრუქტურის პროექტირებას, რომელიც იქნება რეალიზებული
მონაცემთა ბაზაში;
 პროგრამების, ეკრანული ფორმების, ანგარიშგებების პროექტირებას.: მათ
მიერ იქნება უზრუნველყოფილი მონაცემების მოთხოვნების შესრულება;
 კონკრეტული გარემოს და ტექნოლოგიის პროექტირება: ქსელის
ტოპოლოგია, აპარატურული კონფიგურაცია, მონაცემების განაწილებული
და პარალელური დამუშავება.
ამ ეტაპის შესრულების შედეგად უნდა მივიღოთ:
 სს ფუნქციონალური პროგრამების კომპლექსი და სს გარემოს პროექტის
რეალიზაცია;
 მონაცემების სტრუქტურა მონაცემთა ბაზების შექმნისთვის;

59
  ქსელური მისამართები, ტელეკომუნიკასციის პროტოკოლები და
ინფორმაციის გაცვლის გარემოს სხვა კომპონენტები, რომლებიც საპროექტო
სს შემადგენლობაშია ჩართული.
სს რეალიზაციის ეტაპი ითვალისწინებს სისტემის კომპონენტების შექმნას და
სისტემის კომპლექსურ ტესტირებას.
ექსპლოატაციის ეტაპზე სრულდება სისტემის ფუნქციონირების და საჭირო
შესწორებების შეტანის კონტროლი, სს ფუნქციების მოდერნიზაცია.
პროექტირების თითოეული ეტაპების შესრულება ფორმდება სათანადო
დოკუმენტით: ტექნიკური პროექტით, მუშა პროექტით, ექსპლოატაციაში შესვლა კი --
აქტებით. სს სასიცოცხლო ციკლი სპირალურ-იტერაციული ხასიათისაა. შექმნილი
ეტაპებიციკლიურად მეორდება შესაბამისად მოთხოვნილებების და გარეშე პირობების
ცვლილებებისა, დამატებითი შეზღუდვების შემოტანით. მომდევნო ეტაპი ყოველთვის
ეყრდნობა წინა ეტაპის შედეგებს.

4.2. ბიზნეს-პროცესების რეინჟინირინგი

ბიზნეს-პროცესების რეინჟინირინგი - ეს არის მეთოდებისა და მოქმედებების
ერთობლიობა, რომლებიც ემსახურება ბიზნეს-პროცესების ახალ პროექტირებას თანახ-
მად იმ ცვლილებებისა, რომლებსაც ადგილი აქვთ ბიზნესის გარემოში ან თვითონ
ბიზნესის მიზნებში. ისევე, როგორც პროექტირების დროს, აქაც აუცილებელია ჩატარდეს
ფუნქციური მოდელის შექმნა და ინფორმაციული ნაკადების აღწერა. ეს მოდელი აღწერს
მდგომარეობას ”როგორ არის”. შესაძლო გაუმჯობესების გზების ანალიზის შედეგად,
რეალური მოდელიდან უნდა გადახვიდეთ მოდელის ვარიანტზე ”როგორ უნდა იყოს”
(ნახ. 4.3).
ბიზნეს-პროცესის რეინჟინერინგი რთული და მრავალასპეკტიანი პროექტია,
რომელიც ითხოვს გულმოდგინე პროექტირებას და მის დეტალების დამუშავებას.

60
 ნახ. 4.3. ბიზნეს-პროცესის რეინჟინირინგი

რეინჟინირინგის ძირითადი ეტაპებია:

 დაგეგმვა და სამუშაოების დასაწყისი (რეფორმის მიზეზები, ძირიტადი
პროცესების გამოვლენა, რომლებიც ითხოვენ რეინჟინირინგს, პროექტის
გეგმის მომზადება, რეინჟინირინგის გეგმის მომზადება და სხვა);
 კვლევები საგნის ირგვლივ (სხვა კომპანიების გამოცდილებების შესწავლა,
მომხმარებლების მოთხოვნების შესწავლა,ლიტერატურაში დარგის
ტენდენციების და გამოცდილების შესახებ, ტექნოლოგიების ვარიანტების
და ცვლილებების მიმოხილვა);
 პროექტირება(სცენარების ” რა მოხდება, თუ. . . ?, მოდელების -- ფუნქციური,
ორგანიზაციული, ახალი პროცესების შექმნა) ;
 მტკიცებები (დანახარჯების ანალიზი, მოგების გაანგარიშება, კლიენტებზე,
კონკურენტუნარიანობაზე გავლენის შეფასება) ;
 დანერგვა;
 შემდგომი ღონისძიებები (პერიოდული შეფასება, ახალი პროცესების
შედეგები, ანგარიში ადმინისტრაციას).

61
 4.3. სს ანალიზისა და პროექტირების პროცესის უზრუნველყოფა CASE
(Computer Aided Software/System Engineering)
შესაძლებლობებით
თავიდან ტერმინი CASE ნიშნავდა სს დაპროექტირების პროცესის ავტომატიზაცი-
ისთვის პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების შექმნას. დღეს ამ ტერმინმა მიი-
ღო ფარტო მნიშვნელობა და მოიცვა ერთიანად რთული სს პროექტირების ავტომატიზა-
ციის საკითხები. თერმინის ქვეშ CASE-საშუალებები იგულისხმება სს-ბის შექმნისა და
თანხლების პროცესების, მოთხოვნების ჩამოყელიბებისა და ანალიზის, გამოყენებითი
ამოცანების და მონაცემთა ბაზების პროექტირების პროგრამული საშუალებები; აგრეთვე
მოიცავს ტესტირების, დოკუმენტირების , ხარისხის უზრუნველყოფის, პროექტების
მართვის და სხვა პროცესებს. ასეთი განვითარება გამოიწვია პროგრამული და ტექნიკური
საშუალებების განვითარებამ, ქსელური ტექნოლოგიების და მონაცემთა ბაზების
მასიურმა გამოყენებამ.
CASE-ტექნოლოგია წარმოადგენს სს პროექტირების მეთოდოლოგიას და იმ
ინსტრუმენტულ საშუალებების ნაერთს, რომელიც იძლევა საშუალებას ცხადი ფორმით
მივიღოთ საგნობრივი არის მოდელი, შემუშავებისა და თანხლების თითოეულ ეტაპზე
ჩავატაროთ მისი ანალიზი, გადავწყვითოთ გამოყენებითი ამოცანები მომხმარებლის
ინფორმაციული მოთხოვნილებების შესაბამისად.
CASE-ტექნოლოგია ხასიათდება შემდეგი დადებითი თვისებებით:
 კოლექტიური პროექტირების პროცესის დაჩქარება:
 მოკლე ვადებში ქმნის შეკვეთილი სისტემის პროტოტიპს;
 ანთავისუფლებს დამპროექტებელს რუტინული სამუშაოსაგან;
 უზრუნველყოფს პროგრამული უზრუნველყოფის ეფექტურობას და ხარისხს
შექმნის ერთიანი პროცესის ავტომატიზაციის ხარჯზე;
 მხარს უჭერს სისტემის განვითარებას და თანხლებას მაღალ დონეზე.
ამასთან დაკავშირებით აუცილებელია გავითვალისწინოთ შემდეგი:
 CASE-საშუალებები არ იძლევიან სწრაფ ეფექტს, ეფექტი შეიძლება იქნეს
მიღებული გარკვეული დროის შემდეგ;
 რეალური დანახარჯები CASE-საშუალებების დანერგვაზე ბევრად მეტია,
ვიდრე დანახარჯერი CASE-საშუალებების შეძენაზე;
 CASE-საშუალებები უზრუნველყოფენ სარგებელს მათი დანერგვის პროცესის
და მომხმარებლის წრთვნის დასრულების, მათი რეგულარულად
გამოყენების შედეგად.

62
 ქვემოთ ჩამოთვლილია სამუშაოები და მათი თანმიმდევრობა საგნობრივი არის
ლოგიკური მოდელის შექმნის პროცესში CASE-ტექნოლოგიების გამოყენების
პირობებში.
 საწარმოს მართვის სისტემის ფუნქციური და ინფორმაციული შესწავლა;
 სტრუქტურული ელემენტების და ერთიანად მართვის სისტემის
საქმიანობის მოდელების შემუშავება;
 სტრუქტურული ელემენტების და მართვის სისტემის ინფორმაციული
სივრცის ინფორმაციული მოდელების შემუშავება;
 საწარმოს მართვის სისტემის ავტომატიზაციის წინადადებების დადგენა.
ლოგიკური მოდელი, რომელიც ასახავს საწარმოს მართვის სისტემის საქმიანობას
და ის ინფორმაციული სივრცე, რომელშიც ეს საქმიანობა მიმდინარეობს, წარმოადგენს
რეალურ ხედვას, თუ რას წარმოადგენს საწარმო მისი შესწავლის მომენტისთვის. ეს
მოდელი გვაძლევს საშუალებას დავინახოთ რას აკეთებს და როგორ ფუნქციონირებს
საწარმო სისტემური ანალიზის პოზიციიდან, და შემდგომ სიტუაციის გაუმჯობესე-
ბისთვის დავადგინოთ წინადადებები. საგნობრივი არის ლოგიკური მოდელის
განვითარება, მისი თანმიმდევრული გარდასახვა მიზნობრივ სს მოდელში, მოგვცემს
ხელმძღვანელების და წამყვანი თანამშრომლების, ექსპერტებისა და სისტემური ანალი-
ტიკოსების პერსპექტიული წინადადებების ინტეგრირების საშუალებას ჩამოვაყალიბოთ
საწარმოს ახალი, რეორგანიზებული ავტომატიზებული საქმიანობის ხედვა (ნახ. 4.4).

63
 ნახ. 4.4. სისტემის მოდელი ტექნოლოგიურ CASE-გადაწყვეტაში

თანამედროვე CASE-პაკეტებს აქვთ ინსტრუმენტული გაფართოების შესაძლებლობა

აესებული სტანდარტული პროგრამული სისტემების გამოყენებით, მაგალითად MS Office
პროგრამული სისტემებით.
CASE-საშუალებების წარმატებით დანერგისთვის საწარმოს უნდა გააჩნდეს:
 კულტურა (მზადობა ახალი პროცესების დანერგვისთვის);
 მართვა (მკაფიო ხელმძღვანელობა და ორგანიზებულობა დანერგვის
მნიშვნელოვან ეტაპებთან და პროცესებთან მიმართებაში;
 ტექნოლოგია (არსებული შეზღუდული შესაძლებლობების ხედვა და ახალი
ტექნოლოგიის მიღების უნარი).
თუ რომელიმე ამ თვისებებიდან ორგანიზაციას არ გააჩნია, მაშინ CASE-საშუალებე-
ბის დანერგვა შეიძლება წარუმატებლად დასრულდეს.
პოპულარული CASE-საშუალებების მაგალითები:

 BPwin - ბიზნეს-პროცესების მოდელირება;

 ERwin - მონაცემთა ბაზების მოდელირება;

64
  ERwin Examiner - მბმს სტრუქტურის და იმ მოდელების, რომლებიც შექმნილია
Erwin-პროგრამით, შემოწმება;
 ModelMart - დამპროექტებლების ჯგუფური მუშაობის გარემო;
 Paradigm Plus - გამოყენებითი ამოცანების მოდელირება და ობიექტური კოდის
გენერაცია;
 Rational Rose - ბიზნეს-პროცესების და გამოყენებითი ამოცანების
კომპონენტების მოდელირება;
 Rational Suite AnalystStudio - პაკეტი მონაცემების ანალიტიკოსებისთვის.

4.4. სს დანერგვა
ახალი სს დანერგვა რთულ პროცესს წარმოადგენს, რომლის ხანგრძლივობა
რამდენიმე თვიდან -- პატარა საწარმოებისთვის -- რამდენიმე წლამდე -- დიდი
კორპორატიული საწარმოებისთვის პროდუქციის ფართო ნომენკლატურით და
მომწოდებლების დიდი რაოდენობით. პროექტის წარმატება ბევრად არის
დამოკიდებული საწარმოს მზადყოფნისაგან შექმნას და დანერგოს სს, რამდენად არის
ხელმძღვანელობა პირადად დაინტერესებული, აქვთ თუ არა რეალური სამოქმედო
პროგრამა, რესურსები, პერსონალის მომზადების პირობები.
დანერგვის პროცესი შემდეგ ფაზებს გადის:
 წინასაპროექტო სამუშაობები სს პროექტის დანერგვის მომზადებისთვის;
 პროექტის მომზადება:
 პროექტის კონცეპტუალური დამუშავება;
 პროექტის რეალიზაცია.
პროექტის დანერგვა შეიძლება იყოს ჩატარებული შემდეგი ფორმებით:
 სს ამოცანების ერთიანი დანერგვა;
 ეტაპობრივი, ცალკეული პირველი რიგის ამოცანების ან ამოცანების
კომპლექსის დანერგვა ძველი ტექნოლოგიის უარყოფით;
 პარალელური ახალი და ძველი ტექნოლოგიების არსებობა დანერგვის პერი-
ოდში.
პროექტირების დოკუმენტაცია:
 ტექნიკური დავალება შემსრულებელ ორგანიზაციას დამკვეთისაგან;
 ტექნიკური პროექტი’
 მუშა პროექტი;
 აქტები დანერგვაზე და მოდიფიცირებაზე.

65
 4.5. ERP-სისტემის შერჩევის და დანერგვის თავისებურებანი

4.5.1. ERP- სისტემების დანერგვის შეფასება

კლასიკური ERP-სისტემები მიეკუთვნება ”მძიმე” პროგრამულ პროდუქტების სიას,
რომლებიც მოითხოვენ მომართვისთვის, სანამ დაიწყება მისი გამოყენება, დიდ დროს.
ვინაიდან კომპიუტერული სს მოდულურ პრინციპზეა შექმნილი, დამკვეთი იძენს მოდუ-
ლების არა სრულ სპექტრს, არამედ მის შეზღუდულ კომპლექსს. დანერგვის პროცესში
დამპროექტებლები რამდენიმე თვეში ახორციელებს შეძენილი მოდულების მომართვას.
მზა გადაწყვეტილებები პირობითად შეიძლება დავყოთ მცირე, საშუალო და
მსხვილი ინტეგრირებულ სისტემებზე. საწარმომ თვითონ უნდა გადაწყვიტოს , რომელი
გადაწყვეტილება მისაღებია მისი ”ჯიბისთვის” და რა დრო შეუძლია დახარჯოს
სისტემის დანერგვაზე. ნახატზე 4. 5 მოყვანილია მზა გადაწყვეტილებების შედარებითი
მაჩვენებლები.

ცხრილდან ჩანს, რომ მსხვილი სს, როგორიც არის ERP-სისტემა, იოლად ვერც
იყიდით და ვერც დანერგავთ. საწარმო უნდა იყოს მზად ასეთი სისტემის დანერგისთვის,
და გაითვალისწინოს შემდეგი მიზეზები:
 მაღალი ღირებულება (რამოდენიმე მილიონი დოლარი);
 ERP-სისტემების დიდი ნაირფეროვნება;
 პროდუქტის დანერგვის სპეციალისტის მომზადების ხანგრძლივობა;

66
  ყიდვის და დანერგვის ციკლი -- რამდენიმე წელიწადი.
ამ სისტემის დანერგვაში, პირველ რიგში, დაინტერესებული უნდა იყვეს ხელმძღვანე-
ლობა, მისი დანერგვის პროექტი უნდა განიხილლებოდეს, როგორც სტრატეგიული
ინვესტიცია.
არჩევისას მთავარია განისაზღვროს რა უპირატესობას მისცემს საწარმოს მისი
დანერგვა, რას მოუტანს ბიზნესს, რომელი მიზნების რეალიზაციას და როგორ
იმოქმედებს საწარმოს შემოსავლიანობაზე და პროდუქციის თვითღირებულებაზე.
აუცილებელია მხედველობაში მიღება იმ პირობის, რომ ყიდვის, დანერგვის და სისტემის
თანხლების ფასი არ უნდა აღემატებოდეს წარმოების ბიზნესის ფასს. კერძო შემთხვევაში
ERP-სისტემა საწარმოს ფინანსური და ტექნოლოგიური დონის შესაბამისი უნდა იყოს.
გაგებით უნდა შევხვდეთ იმ ფაქტს, რომ მაქსიმალური ეფექტი მიიღწევა ERP-
სისტემის კომპლექსური დანერგვის დროს. უაზროა ხარჯოთ თანხები იმ სისტემის
შესყიდვაზე, რომლის შესაძლებლობები არ იქნება გამოყენებული სრულად. აღვნიშნოთ
კიდევ რამდენად მნიშვნელოვანია დამნერგავი ორგანიზაციის შერჩევა. ყიდულობთ არა
მარტო პროგრამების ნაკრებს დოკუმენტაციით, არამედ იძენთ სამუშაოს და გამო-
ცდილებას ჩამოყალიბებული და გამოცდილი გუნდის -- დამნერგავ ჯგუფის, რომელიც
მორალურად და იურიდიულად პასუხისმგებელია დანერგილი ტექნოლოგიური სისტე-
მის პროგრამული უზრუნველყოფის ხარისხზე და მუშაობის ეფექტურობაზე.
ხშირად საწარმო ქმნის სს თავისი სახსრებით. ასეთი სისტემების შექმნა გამართ-
ლებულია, ვინაიდან იძლევა საშუალებას მივიღოთ სს, რომელიც მაქსიმალურად ადე-
კვატურად ასახავდს კომპანიის ბიზნესს. მსხვილი საწარმო იმ შემთხვევაში დაუშვებს
სახსრების ინვესტირებას ასეთი სს შექმნაში, თუ:
 ბაზარზე არ არის საწარმოსთვის მისაღები მზა პროგრამული პროდუქტი;
 საწარმოს აქვს საკუთარი ინფორმაცუილი ტექნოლოგიების განყოფილება
გამოცდილი ანალიკოსებით, პროექტის მენეჯერებით და პროგრამისტებით;
 არსებობს ამოცანის სრული და გონიერი დასმა;
 არსებობს შექმნილი პროგრამული საშუალებების მოქმედების მოდელირების
ტექნიკური შესაძლებლობა საცდელი დანერგვის პროცესში.

4.5.2. ERP-სისტემის შერჩევის ძირითადი პარამეტრები

ERP-სისტემის შერჩევის ძირითადი პრინციპებია:

 ფირმა-შემქმნელის იმიჯი;
 წარმატებული დანერგვების რაოდენობა;
 მოქნილობა და ”ღია სისტემობა”;

67
  დოკუმენტაციის ტერმინოლოგია;
 მარტივი გამოყენება;
 საიმედობა;
 მისაღები ღირებულება;
 მოდულური შეძენის შესაძლებლობა.

ERP-სისტემების მიმართ ძირითადი ტექნიკური მოთხოვნები:

 მრავალ პროგრამულ პროდუქტთან ინტეგრაცია;
 უსაფრთხეობის უზრუნველყოფა კონტროლის და ინფორმაციულ რესურსების
მიღების დიფერენციაციის სხვადასხვა მეთოდების გამოყენებით;
 სისტემის შემადგენლობის მოდულური პრინციპი;
 ერთი პლატფორმიდან მეორეზე მიგრაციის შესაძლებლობა;
 ინფორმაციის დანაწილებული დამუშავების ტექნოლოგიის შესაძლებლობა;
 ანალიტიკური შესაძლებლობების და ჩაშენებული ინსტრუმენტული საშუალე-
ბების არსებობა;
 დამაკმაყოფილებელი საექსპლუატაციო მახასიათებლები.

დანერგვის ეფექტურობის შეფასება:

სს დანერგვის ეფექტურობა განისაზღვრება ინვესტიციების შედეგებით, ჩადებული
სახსრების დაბრუნებით.
სს მფლობელობის ჯამური ღირებულება (Total Cost of Ownership – TCO შეადგენს:
აპარატული საშუალებების, პროგრამული უზრუნველყოფის, მომხმარებლის მომსახუ-
რების, სისტემის ექსპლუატაციის, სპეციალისტების და პერსონალის ხელფასის ღირებუ-
ლებებს. კომპანიამ Meta Group ჩაატარა ERP-სისტემების მფლობელობის ჯამურ ღირე-
ბულების სპეციალური გამოკვლევა, რომელშიც შეტანილი იქნა აპარატურული და
პროგრამული უზრუნველყოფა, მომსახურებაზე და პერსონალზე დახარჯული თანხები,
სისტემის ინსტალირების და დანერგვის ორწლიან პერიოდში გაწეული დანახარჯები
სისტემის განახლებაზე, გაზრდაზე და ოპტიმიზაციაზე. 63 კომპანიების გამოკვლევის
თანახმად საშუალოდ მფლობელობის ჯამურმა ღირებულებამ შეადგინა $1.5მლნ.
გამოკვლევაში დაფიქსირდა მინიმალური -- $400ათასი და მაქსიმალურ --$3 მლნ.
ღირებულება.
დანერგვის ხანგრძლივობა (Time to Implement - TTI), გარდა უშუალოდ დანერგვისა,
შეიცავს დროს, რომლის განმავლობაში ნაზღაურდება დანერგვაზე აწეული ხარჯები.

68
 ინვესტიციის დაბრუნება (Return On Investment - ROI) Meta Group მიერ ჩატარებული
კვლევების თანახმად ERP-სისტემების დანერგვის შედეგად შეადგინა $1.6 მლნ.
წელიწადში.

4.5.3. ERP-სისტემის დანერგვის თავისებურებანი

ERP-სისტემების დანერგვა -- ეს არა მარტო შეძენილი პროგრამული პაკეტის

ინსტალაციაა, არამედ შრომატევადი ღონისძიებების კომპლექსია, როგორც საწარმოს
ბიზნეს-პროცესების რეინჟინირინგის და დასანერგი სისტემის პროგრამული საშუალე-
ბების საბოლოოდ დამუშავების, ასევე საწარმოს პერსონალის სისტემასთან მუშაობის
შესწავლის.
აუცილებელია სისტემის დანერგვის დაახლოვებითი ფასის ცოდნაც. ზოგჯერ უკე-
თესია იყიდოთ მრავალფუნქციური და ძვირად ღირებული სისტემა, ვიდრე რამდენიმე
ნაკლებად ღირებული სისტემები, რომლის დანერგვა მოითხოვს ბევრად მეტ თანხებს,
ვიდრე ძვირად ღირებული პროგრამული პაკეტი.
საგულისხმოა აგრეთვე დანერგვის პროცესისთვის გამოცდილი დამნერგავი
ფირმების გამოყენება, ვინაიდან საკუთარი ძალებით სისტემის დანერგვა შეიძლება
გაცილებით ძვირი დაჯდეს.
განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება დანერგვის გეგმას, რომელიც უნდა შეიცავ-
დეს ისეთ პუნქტებს, როგორის არის:
 ზუსტი ჩამოყალიბება იმ მოთხოვნებისა, რომლებიც განსაზღვრავს -- რა უნდა
გააკეთოს დამნერგავმა მხარემ;
 დანერგვაში მონაწილეობა უნდა მიიღონ საწარმოს თანამშრომლებმა, რომლებმაც
უნდა გაიარონ სპეციალური წრთვნა;
 დანერგვის ჯგუფში უნდა შედიოდნენ საწარმოს თანამშრომლები, რომლებმაც
აქტიური მონაწილეობა უნდა მიიღონ უშუალოდ : ბაზის შექმნაში, საწარმოს საქმია-
ნობის პროცესის მოდელირებაში, სს საცდელ ექსპლუატაციაში შეყვანის პროცესში
და სხვა.
ნახატზე 4.6 მოყვანილია კომპიუტერული საინფორმაციო სისტემის დანერგვის
პროცესის მოქმედებების თანმიმდევრობა.

69
 ნახ. 4.6. კომპიუტერული სს დანერგვის პრაქტიკული ნაბიჯები

4.5.4. ERP-სისტემის დანერგვის არაეფექტურობა

მოწინავე ტექნოლოგია წარმატებულია მაშინ, რიდესაც ის პროფესიულად არის
დანერგილი და გამოყენებული. ბევრ საწარმოში, რომლებმაც დიდი ხარჯები გასწიეს
ERP-სისტემების დანარგვის შედეგად მიღებული იქნა მხოლოდ უარყოფითი შედეგები.
დასავლეთის ანალიტიკოსების მონაცემების თანახმად 40% პროექტებისა სრულდება
წარუმატებლად. სისტემების დანერგვის დიდი მუშაობის ჩატარების შემდეგ , მრავალი
საწარმო მიდის იმ დასკვნამდე, რომ უმჯობესია არსებული აპარატულ-პროგრამული
სასუალებებით ჩვეულებრივი ოპტიმიზაციის მეთოდების გამოყენებით გადაწყდეს
მართვის პროცესები, ვიდრე გამოყენებული იქნეს ძვირად ღირებული ERP-სისტემები.
გამოკითხვების თანახმად:

 მარტო 30% გამომყენებელი აფასებს მათ როგორც წარმატებულს;

 15% დამკვეთი ორგანიზაციებისა სთვლის, რომ ERP-სისტემების
შემქმნელები არ აქცევენ სათანადო ყურადღებას ბიზნესის მიზნებს;

70
  12% დამკვეთ ორგანიზაციებმა დაარღვიეს კონტრაქტი ERP-სისტემების
შემქმნელებთან;
 გამოცდილებამ აჩვენა, რომ საშუალო ფასი იმ პროექტებისა, რომლებმაც
დადებითი შედეგი უჩვენეს, შეადგენა 7 მლნ. დოლარი, მაშინ როდესაც
უარყოფითი შედეგების ღირებულება 90 მლნ. დოლარს აღწევს;
უარყოფითი შეფასებების მიზეზი ბევრია, მაგრამ ძირითადს შემდეგი მათგანი
წარმოადგენს:
 ERP-სისტემების გარე სისტემებთან სრული ინტეგრაციის ეფექტურობის
სირთულე;
 შეზღუდული ანალიტიკური შესაძლებლობები და გადაწყვეტილებების
მიღების პროცესების არასრული მხარდაჭერა.
.

თემა 5. მონაცემთა ბაზები და ინფორმაციის საცავები

მონაცემტა ბაზა და მისი ორგანიზაცია. მოთხოვნები მონაცემთა ბაზის მიმართ, მონაცემთა
აღწერის სტრუქტურები. რელაციური სტრუქტურები ოპერაციები დამოკიდებულებაზე.
დამოკიდებულებების ნორმალიზაცია. მონაცემთა ბაზის მართვის სისტემა, მისი კლასიფიკაცია.
ინფორმაციის საცავები.

nebismieri dargis sagnobrivi are realuri samyaros nawils warmoa-

dgens. am aris Seswavla sruldebi obieqtis da masSi mimdinare marTvis
procesebis marTvisaTvis, raTa miRebuli iqnes biznes-შედეგი. sagnobrivi are
SeiZleba daiyos Semdeg komponentebze: magaliTad, sawarmo -- es aris direq-
cia, ganyofilebebi, warmoebis produqciis momxmareblebi, masalebis momwo-
deblebi da a.S. sagnobrivi aris TiToeuli obieqti an procesi airekleba
monacemebSi. es monacemebi sawarmos Siga da gare dinamiur garemos gadmos-
cemen, amotom aucilebeli xdeba informaciul sistemebSi Seiqmnas gare
samyaros dinamiuri, ganaxlebadi modelebi, rogorc monacemedis erTiani
saTavso. aseT saTavsoebs safuZvlad unda daedos monacemTa bazebi.
dRevandeli ekonomikuri sainformacio sistemis koncefciis Tanaxmad
ekonomikuri sainformacio sistema, romlis informaciuli fondi monacemTa
bazaa, warmoadgens monacemTa banks da Tu monacemTa banki Seicavs erTze met
informaciulad damoukidebel monacemTa bazas, maSin _ monacemTa bazebis
sistemas. monacemTa bazebis sistemad SeiZleba miviCnioT ekonomikuri
sainformacio sistema, romlis informaciuli fondi dayofilia nawilebad
qvesistemebis mixedviT an ramdenime erTgvarovani ekonomikuri obieqtisaTvis
aris Seqmnili.

71
monacemTa banki Sedgeba ori komponentisagan: monacemTa baza (bazebi) da
monacemTa bazis (bazebis) marTvis sistema (mbms), romlis realizeba
garkveul teqnikur saSualebasa da momsaxure personalsac moiTxovs.

5.1. მონაცემთა ბაზა

monacemTa baza warmoadgens urTierTdakavSirebuli monacemebis erTo-
bliobas, romelic asaxavs ekonomikuri obieqtis mdgomareobas da masSi
mimdinare procesebs. martivad rom vTqvaT, monacemTa baza warmoadgens in-
formaciis saTavsos, romelSic ekonomikuri obieqti Tavs uyris gadasamuSa-
vebel monacemebs, saidanac maTi Semdgomi gadamuSavebiT momxmarebels Seu-
Zlia miiRos misTvis aucilebeli gadamuSavebuli monacemebi _ informacia.
aseTi bazebis Seqmna realuria, Tu baza emsaxureba erT Temas an mosazRvre
Temebs gamoyenebiTi moTxovnebis konkretizaciis gaTvaliswinebiT. amitom
xSirad erTi ekonomikuri obieqtisaTvis iqmneba ramdenime monacemTa baza da
Tu calkeuli bazebi monaTesave funqciebs asruleben, maT aerTianeben
monacemTa bazebis sistemaSi, raTa gazardon erTiani informaciis sistemis
efeqturoba da gamoyenebis intensiuroba.
gamoTvliTi teqnikis gamoCenili amerikeli specialisti jeims martini
ase gansazRvravs monacemTa bazas: „monacemTa baza ganisazRvreba rogorc
erTad Senaxuli monacemebis erToblioba iseTi siWarbis daSvebiT, romelic
iZleva monacemebis optimaluri gamoyenebis saSualebas ramdenime momxmareb-
lisTvis; monacemebis damaxsovreba xdeba im programebisagan damoukideblad,
romlebSic es monacemebi gamoiyeneba. arsebobs monacemebis Senaxvis, gana-
xlebis, Sevsebis da modifikaciisTvis marTvis erTiani saSualeba; monacemebi
struqturirdeba winaswar ise, rom Semdgom SesaZlebeli iyos bazis moxma-
rebis gazrda moTxovnebis saxeebis zrdis paralelurad“2.
monacemTa bazis daniSnulebaa, monacemebis koleqtiuri moxmareba rac
SeiZleba mravali momxmareblisTvis. baza unda uzrunvelyofdes ara marto
monacemebis Senaxvas da ganaxlebas, aramed maT gadamuSavebas, Ziebas da
gacemas sistemidan moTxovnebis Sesabamisad.
kargad SemuSavebuli monacemTa baza Tavisufalia zedmeti siWarbisagan,
radganac igi iTvaliswinebs monacemebis erTjerad Caweras, miuxedavad imisa,
ramdenjer da ra amocanebSi moixmarebian es Canawerebi. siWarbe gulisxmobs
damatebiT danaxarjebs monacemebis Senaxva-ganaxlebaze, aslebis Sinaarso-
briv winaaRmdegobriobas, Tu arsebuli ganaxleba ar warmoebs erTsa da
imave drois monakveTSi. magram aqve unda aRiniSnos: imisaTvis, rom
monacemebis mimarTvis dro Semcirdes an gamartivdes damisamarTebis xerxebi,

2
James Martin. Computer Data-Base Organization. Second Edition.- IBM Systems Research Institute.- Prentice Hall, Inc., Englewood, New Jer-
sey.1977.

72
monacemTa bazaSi daSvebulia garkveuli siWarbe, romelsac martivad siWar-
bes eZaxian.
monacemTa bazis uwyveti gafarToeba da mudmivi ganaxleba aris bazis
erT-erTi mniSvnelovani Tviseba. axali tipis struqturuli erTeulebis
warmoqmnisas, romelic gamowveulia axali monacemebis Setanis aucileblo-
biT, SesaZlebeli unda iyos monacemTa bazis struqturuli gardaqmna. bazis
aseTi reorganizacia unda iTvaliswinebdes gardaqmnis operaciebis minima-
lur raodenobas.
monacemTa bazis organizacia bevrad aris damokidebuli imaze, Tu
rogor aris ganxorcielebuli kavSirebi monacemebis elementebsa da Sed-
genil erTeulebs Soris. Tu monacemTa baza ar iTvaliswinebs maT Soris
mravalmxriv kavSirebs, maSin is ver upasuxebs winaswar gauTvaliswinebel
kiTxvebze: droTa ganmavlobaSi momxmarebels SeiZleba daebados axali
moTxovnebi da imisaTvis, rom SesaZlebeli iyos pasuxis gacema damatebiTi
saSualebebis daxmarebis gareSe, aucilebelia monacmTa bazis Seqmnis dros
gaTvaliswinebul iqnes yvela arsebuli da momavalSi dasaSvebi kavSirebi
bazis erTeulebs Soris.
yvelaze mniSvnelovnad monacemTa bazis SinaarsSi miCneulia monacemTa
damoukideblobis principi.
monacemebis damoukidebloba niSnavs monacemTa bazis struqturis
Secvlis SesaZleblobas monacemebis gadamuSavebis algoriTmebis Secvlis
gareSe. monacemebi ganixileba rogorc calke obieqti, romelsac aqvs
sakuTari, damoukidebeli realizaciis SesaZleblobisagan monacemebis aRwe-
risa da organizaciis meTodebi. monacemTa baza warmoadgens ekonomikuri
obieqtis funqcionirebis anarekls. misi struqtura ganixileba, rogorc
informaciuli elementebisa da am elementebze gansazRvruli kavSirebis si-
mravle. yvelaze xSirad struqturul cvlilebebs warmoadgenen informa-
ciuli erTeulebisa da axali kavSirebis Seqmna-Semotana, informaciuli
elementebis erTi formatidan meore formatSi gardaqmna, eleqtronuli
gamomTvleli manqanebis mexsierebaSi monacemebis warmodgenis xerxebis Secv-
la. struqturis cvlilebis dros SenarCunebul unda iqnes monacemebze
Casatarebeli operaciebis Tanmimdevroba, magram calkeuli operaciis reali-
zaciis xerxi SeiZleba Seicvalos. monacemTa bazis damoukidebloba uzrun-
velyofilia im SemTxvevaSi, Tu misi organizaciis xerxi ekvivalenturze
icvleba. warmodgenebis ekvivalentoba moiTxovs, rom orive SemTxvevaSi
SesaZlebeli iyos gamovxatoT momxmareblisaTvis saWiro yvela kavSiri mona-
cemTa Soris da formaluri gziT gadavideT erTi struqturidan meoreze.

73
 vinaidan monacemTa baza inaxavs ara marto fizikur monacemebs, aramed
maT struqturul aRwerasac (ინტერპრეტაციასაც),3 aucilebeli xdeba bazis
aRweris ramdenime done. monacemTa bazis Tanamedrove koncefcia iTvalis-
winebs monacemebis sami tipis organizacias: gare, globaluri logikuri da
fizikuri.
gare organizacia dakavSirebulia monacemTa iseT warmodgenasTan,
rogorc maT aRiqvams gamoyenebiTi programisti an saboloo momxmarebeli.
programisti an saboloo momxmarebeli aRwers Tavis warmodgenas
monacemebze programebSi an moTxovnebSi. yvela programists an momxmarebels
Seesabameba Tavisi monacemebis qvemodeli (qvesqema). am modelis arseboba
gamowveulia im pirobiT, rom sistemaSi arsebul amocanebs warmoadgenen
sxvadasxva klasis amocanebi, magaliTad, Sromisa da xelfasis, momaragebis,
warmoebis, realizaciis da sxva. logikuri modelebis codna konkretuli
klasiT unda iqnes Semofargluli da momxmarebels ar unda sWirdebodes
erTian logikur modelSi Semavali logikuri erTeulebis codna.
globaluri logikuri organizacia warmoadgens monacemTa bazis mod-
els (sqemas), romelic moicavs monacemebis organizacias yvela im
amocanisTvis, romlisTvisac iqmneba monacemTa baza da romlis safuZvelze
SeiZleba miRebul iqnes amocanebis sxvadasxva klasisTvis qvemodeli _
qvesqema. monacemTa organizaciis es done mTlianad damoukidebelia fizi-
kuri organizaciisagan.
fizikuri organizacia aris monacemTa warmodgena da maTi ganlageba
operatiul mexsierebaSi da gare mexsierebis mowyobilobebze. igi damoki-
debulia Canawerebis fizikuri Ziebis gamoyenebul saSualebebze.
monacemTa bazebis koncefciaSi Setanil iqna monacemebis damoukideb-
lobis ori done: logikuri da fizikuri.
logikuri damoukidebloba gulisxmobs bazis erTian logikur struq-
turaSi cvlilebebis Setanas gamoyenebiTi programebis Secvlis gareSe.
fizikuri damoukidebloba gulisxmobs bazis monacemebis fizikuri
ganlagebisa da organizaciis Secvlas im pirobiT, rom ucvleli darCeba
monacemebis logikuri struqtura. es cnebebi centralur cnebebs
warmoadgenen monacemTa bazebis TeoriaSi. monacemTa bazebis proeqtirebis
dros maT didi yuradReba eqcevaT, vinaidan asruleben monacemTa bazis efeq-
turobis mTavari kriteriumis rols. sxvanairad rom vTqvaT, Tu monacemTa
bazebis sistemaSi ar aris realizebuli es ori damoukideblobis done,
sistema uperspeqtivod iTvleba. saerTaSoriso standartebis mixedviT
monacemTa baza unda akmayofilebdes Semdeg moTxovnebs:

3 am sakiTxs SegiZliaT ukeT gaecnoT wignSi: c.jafiaSvili, ekonomikuri informaciuli sistemebis Teoria, Tsu,
1996.

74
 monacemTa Sigastruqturis warmodgenis SesaZlebloba. monacemTa bazis
aRwerisas unda iqnes gamoyenebuli monacemTa logikuri struqturis dadge-
nis iseTi xerxebi, romlebic avlenen monacemebis yvelaze damaxasiaTebel
niSan-Tvisebebs. monacemTa elementebis jgufebSi gaerTianeba da elementebs
Soris kavSirebi unda gamoxatavdnen monacemebis Sigastruqturas. am SemTx-
vevaSi logikuri struqtura moemsaxureba ara marto mimdinare moTxovnebs,
aramed axlad warmoqmnil da momavalSi mosalodnel moTxovnebsac.
logikuri struqtura ramdenadac SesaZlebelia unda iqnes stabiluri, arse-
biTad sarwmuno im SemTxvevebSic, rodesac icvleba monacemebis gamoyenebis
xerxebi da maTi fizikuri struqtura. igi unda warmoadgendes myar
safuZvels. masze dayrdnobiT unda Seiqmnas monacemebis konkretuli
gamoyenebis momavali amocanebi.
mwarmoebluroba. es moTxovna ganisazRvreba rogorc drois kriteriumi
da gulisxmobs, Tu ramdenad swrafi SeiZleba iyos sistemis pasuxi moT-
xovnaze. dialogur sistemebisTvis igi gansazRvravs SekiTxvis micemis
Semdeg sistemis pasuxis gacemis drois monakveTs. rogosc wesi, es dro
dialogur sistemaSi ramdenime wams Seadgens. am kriteriumis mniSvneloba
pirdapir aris damokidebuli monacemTa bazis fizikuri da logikuri
organizaciebis meTodebze.
minimaluri danaxarjebi. monacemTa bazis Seqmnaze da eqspluataciaze
gaweuli danaxarjebis minimizaciisaTvis SeirCeva monacemTa organizaciis
iseTi meTodebi, romlebic iTvaliswineben gare mexsierebis minimizaciis
moTxovnebs. am meTodebis gamoyenebisas monacemebis fizikuri warmodgena
SeiZleba mniSvnelovnad gansxvavdebodes im warmodgenisagan, romelsac
gulisxmobs momxmarebeli. vinaidan erTi warmodgenis meoreSi gardasaxva
moiTxovs programul uzrunvelyofas, amitom umjobesia gamoyenebiT
programas da masSi gaTvaliswinebul monacemTa logikur struqturebs
martivi forma mieces.
minimaluri siWarbe. monacemTa bazebSi informaciis moculobis zrdis
SemTxvevaSi arsebobs Warbi informaciis arsebobis potenciuri
SesaZlebloba. rogorc zemoT aRvniSneT, Warbi informacia Warb danaxarjebs
moiTxovs, vinaidan mas didi mexsiereba sWirdeba SenaxvisTvis. Sesabamisad
izrdeba danaxarjebi informaciis ganaxlebaze. vinaidan sxvadasxva
monacemebis aslebi SeiZleba iyos ganaxlebis droSi daZrul sxvadasxva
stadiebze, sistemam SeiZleba gasces winaaRmdegobrivi cnobebi. monacemTa
bazis organizaciis mizania monacemebis siWarbis SezRudva iq, sadac es
momgebiania, da im winaaRmdegobriobis kontroli, romelic gamowveulia
monacemebis siWarbiT.

75
 Ziebis SesaZlebloba. monacemTa bazis momxmarebels unda SeeZlos
miiRos pasuxi rogorc winaswar dagegmil, ise SemTxveviT moTxovnebze.
monacemebis organizacia unda uzrunvelyofdes swraf da moqnil Ziebas.
mTlianoba. Tu monacemTa baza Seicavs monacemebs, romliTac
sargeblobs bevri momxmarebeli, aucilebelia, rom es monacemebi da maT
Soris kavSirebi ar irRveodes. monacemTa bazis organizacia unda iTvalis-
winebdes SemTxveviTi aparatuli dabrkolebebis Sedegad warmoqmnili
Secdomebis gasworebas. sistemuri darRvevebisagan monacemTa dacvisaTvis
SeiZleba gaTvaliswinebul iqnes mTlianobis Semowmebis sxvadasxva gzebi.
magaliTad, monacemTa Sesabamisi mniSvnelobebis kriteriumis gaTvaliswineba.
monacemTa WeSmaritebis da saidumloebis dacva. monacemTa bazis
organizacia unda uzrunvelyofdes monacemebis dacvas im pirebisagan,
romlebsac ara aqvT ufleba miiRon bazidan informacia. baza daculi unda
iqnes SemTxveviTi an arasanqcionirebuli mimarTvisagan.
kavSiri momavalTan. monacemTa bazis erT-erTi arsebiTi amocanaa, ise
davaproeqtoT is, rom cvlilebebis Setanis dros SesaZlebel iqnes ar
SevexoT gamoyenebiT programebs. amisaTvis monacemTa bazis struqturas unda
axasiaTebdes ori momenti.
pirveli _ monacemebis warmodgena gamoyenebiT programebSi gamijnuli
unda iyos maTi fizikuri warmodgenisagan. gardaqmna erTi warmodgenidan
meoreSi unda xorcieldebodes programuli saSualebebiT. rodesac apara-
turul saSualebebSi an monacemebis fizikur organizaciaSi sruldeba
cvlilebebis Setana, es cvlilebebi unda aisaxos gardaqmnis programul
nawilSi da ar unda Seexos gamoyenebiT programebs. aseT gamijvnas, rogorc
uwin aRvniSneT, uwodeben monacemebis fizikur damoukideblobas.
meore _ monacemTa warmodgena gamoyenebiT programebSi daculi unda
iyos erTiani globaluri struqturis cvlilebebisagan. aseT damoukideb-
lobis misaRwevad aucilebelia gavmijnoT gamoyenebiT programaSi
warmodgenili monacemebi erTiani logikuri warmodgenisagan da uzrunvel-
vyoT axali velebis damateba CanawerebSi im gamoyenebiTi programis Seu-
cvlelad, romelSic gamoiyeneba es Canawerebi. aseT gamijvnas ki logikur
damoukideblobas uwodeben. aucilebelia, rom uzrunvelvyoT SesaZlebloba,
romlis Tanaxmad fizikuri organizaciis Secvlisas ucvleli darCes
logikuri organizaciebi (sqema da qvesqemebi).
monacemTa bazasTan momxmareblis urTierTobis ena. monacemTa bazis
Seqmnis erT-erTi ZiriTadi daniSnulebaa, uzrunvelyos nebismieri momxma-
rebeli monacemTa bazasTan urTierTobis eniT an enebiT. dReisaTvis Seqm-
nilia efeqturi saSualebebi, romlebic uzrunvelyofen SesaZleblobas,
moumzadebelma momxmarebelma mimarTos monacemTa bazas moTxovniT,
Seasrulos monacemebis Zieba da maTi ganaxleba, Caataros monacemebis
76
damuSaveba, miiRos am monacemebisagan Sedgenili angariSebi da dokumentebi.
aseTi enebis Seqmna droTa ganmavlobaSi ufro aqtualuri xdeba. programi-
rebaze gaweuli danaxarjebi, tradiciuli algoriTmuli enebis gamoyenebiT,
sul ufro mniSvnelovan wils warmoadgens monacemTa bazebis gamoyenebaSi.
gamosavali SeiZleba vipovoT monacemTa manipulirebis mZlavri saSualebebis
SeqmnaSi, paralelurad algoriTmuli enebis ganviTarebaSi da maRalopera-
toruli enebis SeqmnaSi.

5.2. მონაცემთა აღწერის სტრუქტურები

monacemTa bazis SeqmnisaTvis gamoiyeneba monacemebis iseTi struqturebi,
romlebic SeiZleba aRvweroT formaluri enebis saSualebiT. cnobilia
Semdegi struqturebidan monacemTa bazis warmodgenisaTvis:
 ierarqiuli,
 qseluri,
 relaciuri struqturebi,
 obieqtur-orientirebuli.
am struqturebis enaze iwereba monacemTa bazis modelic. aq CamoTvlil
struqturebidan yvelaze gavrcelebulia relaciuri struqturebi da maTi
gamoyenebiT Seqmnili monacemTa bazebi. pirveli ori iTvleba moZvelebulad,
pbieqtur-orientirebuli ki jer-jerobiT ar aris standatirebuli da ver
miiRo saTanado gavrceleba.

kavSirebi da maTi warmodgenis saxeebi

monacemTa models eZaxian ekonomikuri sainformacio sistemis
erTeulebis struqturisa da maTi gadamuSavebis formalur aRweras. yoveli
modelis mier unda iyos warmodgenili realuri samyaros amsaxveli
ZiriTadi kategoriebi _ obieqtebi, maTi Tvisebebi, kavSirebi da obieqtebis
urTierTqmedeba. monacemTa modelis ZiriTad cnebas warmoadgens kavSiri.
kavSirebis gamosaxatavad arsebobs ramdenime xerxi.
monacemTa elementebs Soris SeiZleba iyos ori tipis kavSiri. pirveli
tipis kavSiri iTvaliswinebs or elements _ A da B Soris iseT kavSirs,
romlis Tanaxmad A elementis mniSvnelobas Seesabameba B elementis mxolod
erTi mniSvneloba da piriqiT. elementebs Soris „mosamsaxure“ da „xelfasi“
arsebobs kavSiri „erTi-erTTan“ (1:1), identifikacia unikaluria orive
mimarTulebiT.
meore tipis kavSiri „erTi-bevrTan“ (1:M) niSnavs, rom A-s mniSvnelobas
Seesabameba ramdenime (>1) B-s mniSvneloba. magaliTad, mniSvnelobas „mama“ Se-
esabameba ramdenime mniSvneloba „Svili“.
1:M kavSiris analogiuria M:1 kavSiri.

77
 im SemTxvevaSi, rodesac identifikacia orive mimarTulebiT ar aris
unikaluri, e.i. monacemis mniSvneloba, romlidanac mimarTulia kavSiri,
aRniSnavs monacemTa elementebis ramdenime mniSvnelobas da piriqiT, maSin
adgili aqvs kavSirs „bevri-bevrTan“ (M:M). am SemTxvevis magaliTs
warmoadgens kavSiri elementebs Soris _ „nakeTobis nomeri“ da
„momwodebeli“: nakeToba SeiZleba mowodebul iqnes bevri sxvadasxva momwo-
deblis mier da yoveli momwodebeli SeiZleba sxvadasxva nakeTobas awvdi-
des momxmarebels.
vinaidan monacemTa bazaSi Tavs iyris mravali aTasi monacemTa elementi
da aseT bazaSi SesaZlebeli kavSirebis raodenoba xSirad milions aWarbebs,
monacemTa elementebs aerTianeben jgufebSi, romlebsac uwodeben Canawerebs,
korteJebs, segmentebs. cxrilSi Canawerebs faili rom davarqvaT, mas saxeli
unda mivceT, Canawerebs ki SevurCioT iseTi rekviziti, romlis mniSvneloba
TiToeuli CanawerisTvis unikalurs warmoadgendes. aseTi unikaluri identi-
fikatori failis gasaRebad aris miCneuli.

5.2.1. იერარქიული სტრუქტურები

ierarqiuli struqturebis qveS igulisxmeba xis tipis struqturebi. xe
warmoadgens elementebis, anu kvanZebis ierarqias. ierarqiis sawyis kvanZs
fesvs uwodeben. yovel kvanZs aqvs mxolod erTi amomavali da erTi an
ramdenime warmoqmnili kvanZi. Tu kvanZs ara aqvs warmoqmnili elementebi, mas
foTols uwodeben. xe warmoidgineba amobrunebuli saxiT: fesvidan qvemoT
mimarTul ganStoebebiT. xis tipis struqtura warmodgenilia nax. 5.1.

nax. 5.1. ierarqiuli struqtura

ierarqiuli struqtura akmayofilebs Semdeg pirobebs:

1. warmoqmnili kvanZebis logikuri jami amomaval kvanZs Seadgens:

78
 A=B1∪B2∪B3 ∪B4 ; B1=C1∪C2 ;
2. warmoqmnili kvanZebi ar ikveTeba:

B1 ∩B2 = ; B2∩B4= ; B1∩B3= ; B3 ∩B4 = ; B1∩B4= ; B2∩B3= ; B2∩B4=

vinaidan rekursiuloba bunebrivi Tvisebaa xis tipis struqturebisaTvis,
TiToeuli kvanZi SeiZleba gaizardos qvexed, qvexis kvanZebi ki ganStovdes
da mogvces axali ganStoebebi.
ierarqiul struqturas axasiaTebs ierarqiis done. nulovan dones
warmoadgens fesvi, pirvel dones fesvidan amomavali kvanZebi da a.S. naxatze
5.2 moyvanilia samdoniani xis tipis struqtura. rogorc aRvniSneT,
ierarqiuli struqtura iTvaliswinebs kavSirs „erTi-erTTan“ da „erTi-
bevrTan“, rac niSnavs, rom TiToeuli warmoqmnili elementisaTvis arsebobs
marto erTi amosavali, magram erTma amosavalma SeiZleba ramdenime
warmoqmnas.
ierarqiuli struqturis tipuri warmomadgeneli operaciuli sistemis
Windows-is failuri struqturaa, sadac foTlebs warmoadgenen failebi da
ganStoebul kvanZebs ki folderebi.
ierarqiuls uwodeben iseT fails, romelSic Canawerebi dakavSirebulia
xis tipis struqturis saxiT. ierarqiuli faili SeiZleba ierarqiis
ramdenime dones Seicavdes.
monacemTa ierarqiul modelSi gadamuSavebis ZiriTad erTeuls Canaweri
warmoadgens. gadamuSaveba gulisxmobs Canawerebze Semdegi operaciebis Ca-
tarebas:
damaxsovreba uzrunvelyofs axali Canawerebis Setanas. sawyisi (fes-
vuri) CanawerisaTvis aucileblad unda Camoyalibdes gasaRebis მნიშვნელობა.
monacemTa bazaSi dauSvebelia ori fesvuri CanawerisaTvis gasaRebis erTi
da igive mniSvneloba.
ganaxleba gulisxmobs wakiTxuli Canaweris monacemebis Secvlas. Canawe-
rebis gasaRebrivi monacemebis Secvla dauSvebelia.
operacia amoReba gulisxmobs Canawerebis waSlas. am SemTxvevaSi iSleba
yvela daqvemdebarebuli Canaweri.
amorCeva SesaZlebelia rogorc fesvuri Canaweris, aseve ierarqiis gzaze
arsebuli Canawerebisa. yvelanairi damuSaveba ierarqiul bazaSi iwyeba
fesvuri Canaweridan. amorCevis dros SesaZlebelia SerCeviTi pirobebis
micema. am SemTxvevaSi is Canawerebi, romlebic ar pasuxoben Ziebis pirobebs,
gadaisinjeba, magram ar gadaecema momxmarebels gadamuSavebisaTvis. gadaece-
ma marto is Canawerebi, romlebisTvisac sruldeba Ziebis pirobebi.

79
 ierarqiuli midgoma xSir SemTxvevaSi sagnobrivi aris modelirebis
bunebriv xerxs warmoadgens. igi gansakuTrebiT efeqturia, Tu sagnobrivi
aris struqtura Seesabameba klasifikaciis amocanebis pirobebs.
ierarqiuli struqturebis Seqmna da maTi Senaxva SedarebiT martivia.
misi upiratesoba gamoixateba Ziebis algoriTmis Sesrulebis maRal
siswrafeSi. magram arsebobs mravali monacemi, romelic ar eqvemdebareba
ierarqiul warmodgenas da iTxovs gacilebiT ufro srulyofili warmo-
dgenis struqturebs. amis garda, ierarqiul struqturebSi arsebuli
kavSirebiT Zieba ver xorcieldeba Sebrunebul kiTxvebze (xSirad literatu-
raSi aseTi kiTxvebi moxseniebulia rogorc simetriuli an invertirebuli),
vinaidan ierarqiis gzas erTi mimarTuleba aqvs _ zemodan qveviT. xSirad
aucilebeli xdeba erTi da igive Canaweri ramdenime ierarqiul xeSi warmo-
vidginoT, rac iwvevs damatebiT sirTules bazis Canawerebis ganaxlebisa da
Ziebisas. amitom programul uzrunvelyofas, romelic Seqmnilia ierarqiul
struqturebTan muSaobisaTvis, SezRuduli gamoyeneba aqvs.

5.2.2. ქსელური სტრუქტურები

Tu monacemTa elementebis kavSirSi warmoqmnil elements aqvs erTze
meti amosavali, aseTi kavSiri SeuZlebelia aRvweroT ierarqiuli struquris
saxiT. es SesaZlebelia mxolod qseluri struqturebiT. qselur struqtuaSi
TiToeuli elementi SeiZleba dakavSirebuli iyos am struqturis nebismier
sxva elementTan. qseluri struqturis magaliTebi moyvanilia naxatze 5..2.

nax. 5.2. qseluri struqturis magaliTebi

qseluri struqturis kavSirebi warmoqmnil da amosaval elementebs

Soris analogiuria xis tipis kavSirebisa. kavSiri „amosavali _ warmoqnili“
1:1, 1:M, M:1 tipisaa, aseT qselur struqturebs uwodeben martiv struqturebs
(nax. 5.2. a), xolo Tu igi M:M tipisaa, maSin adgili qselur modelebSi
daSvebulia Semdegi operaciebi obieqtebze:

80
 damaxsovreba. uzrunvelyofs monacemTa bazaSi axali Canaweris Setanas
im jgufur damokidebulebaSi, romelSic gamocxadebulia rogorc daqvemdea-
rebuli
ganaxleba. uzrunvelyofs monacemTa bazis Canaweris egzemplaris mniSne-
obis Secvlas.
amorCeva. uzrunvelyofs Canawerebis Tanmimdevrul amokrefas. maTi
amokreფა sruldeba pirveladi gasaRebiT. Canawerebi SeiZleba amoirCes ori
jgufuri kavSiris mixedviT, romelSic es Canawerebi monawileoben. SesaZle-
belia mflobeli Canaweridan gadasvla kavSiris wevrebze da piriqiT.
amoReba. gulisxmobs monacemTa bazidan Canaweris waSlas. Tu es Cana-
weri warmoadgens Canawer-mflobels jgufur kavSirSi, maSin ganixileba da-
qvemdebarebuli Canawerebis tipi. Tu daqvemdebarebuli Canaweris arseboba
Sinaarss kargavs Canaweris mflobelis gareSe, maSin Canaweri-mflobelis wa-
Slis SemTxvevaSi iSleba daqvemdebarebuli Canaweri-wevri, winaaRmdeg
SemTxvevaSi Canaweri-wevri daeqvemdebareba sxva mflobel-Canawers an rCeba
monacemTa bazaSi jgufuri kavSiris gareT.
jgufuri kavSiridan amoReba. uzrunvelyofs kavSiris gawyvetas
Canawer-mflobels da Canawer-wevrs Soris da Canawerebebis SenarCunebas
bazaSi.
monacemTa bazaSi qseluri struqturebi miCneulia rogorc universa-
luri, vinaidan momxmareblis informaciuli warmodgenebis gamosaxvisaTvis
gvTavazobs yvelaze bunebriv xerxs. ierarqiuli struqturebi qseluri
struqturebis kerZo SemTxvevas warmoadgens. qseluri struqtura iTvalis-
winebs ierarqiuli struqturis yvela dadebiT SesaZleblobas da gvTava-
zobs damatebiT efeqtur saSualebebs.
iseve rogorc ierarqiul struqturebSi, qselur struqturebSic
gadamuSavebis erTeuls Canaweri warmoadgens, magram gansxvaveba am or
struqturas Soris gamoixateba imaSi, rom qseluri struqtura uSvebs gada-
svlebs rogorc daqvemdebarebul, aseve amomaval Canawerebze. am struq-
turebSi erTnairad SesaZlebelia swrafi Sesruleba rogorc pirdapiri, ise
Sebrunebuli kiTxvebisa.
qselur modelSi monacemebis gadamuSavebis sawyisad SeiZleba aviRoT
nebismieri tipis Canaweri imis miuxedavad, Tu ra adgili ukavia mas
monacemTa bazis struqturaSi.
qseluri modelis ZiriTad dadebiT Tvisebas warmoadgens Canawerebis
gansazRvrisa da Canawerebs Soris kavSirebis damuSavebis aparatis arseboba.

81
5.2.3. რელაციური სტრუქტურები
monacemebis warmodgena qseluri da ierarqiuli struqturebiT naklebad
efeqturia maSin, rodesac monacemTa bazebSi cvlilebebis Setana
regularul xasiaTs atarebs. bazis gazrdam SeiZleba migviyvanos
monacemebis logikuri struqturis darRvevamde da amis Semdeg gamoiwvios
gamoyenebiTi programebis Secvla. bazebs, romlebic qselur da ierarqiul
midgomazea dayrdnobili, emuqreba saSiSroeba, gaxdnen rTuli da
daxlarTuli monacemebisa da kavSirebis damatebis Sedegad.
meTodi, romelic gvTavazobs qseluri da ierarqiuli struqturebis
zrdadi sirTulis Tavidan acilebas, normalizaciis saxels atarebs da
ekuTvnis monacemTa bazebis dargSi gamoCenil specialists _ e. f. kods. mis
mier warmodgenil monacemTa models ki uwodeben relaciurs.
araprogramisti momxmareblisTvis monacemebis warmodgenis yvelaze
bunebriv xerxs warmoadgens organzomilebiani cxrili (nax. 5.3). aseT warmo-
dgenas momxmarebeli miCveulia, iolad imaxsovrebs. vinaidan nebismieri
qseli SeiZleba daiyos garkveuli siWarbiT organzomilebian cxrilebad,
SesaZlebelia monacemebis nebismieri warmodgena daviyvanoT organzomi-
lebian brtyel failebamde. monacemebs Soris arsebuli kavSirebi ki
SeiZleba warmovidginoT organzomilebiani cxrilebis formiT. am process
normalizacias eZaxian. cxrilebi iqmneba ise, rom ar daikargos kavSirebi
monacemebs Soris. aseTi cxrilebi failebs warmoadgenen, romlebic SeiZle-
ba aRvweroT maTematikurad. cxrils axasiaTebs Semdegi:
1. cxrilis TiToeuli elementi monacemis elements warmoadgens: ganmeo-
rebad jgufebs ara aqvs adgili;
2. cxrilis svetebi erTgvarovania, rac niSnavs imas, rom svetis elementebi
erTgvarovania.
3. svetebs sakuTari saxelebi aqvs;
4. cxrili ar Seicavs or erTnair striqons;
5. cxrilis damuSavebis dros misi striqonebi da svetebi ganixileba
nebismieri TanmimdevrobiT maTSi arsebuli informaciuli Sinaarsis
gaTvaliswinebis gareSe.
aseTi saxis cxrils eZaxian damokidebulebas an relacias. monacemTa
baza Seqmnili organzomilebiani brtyeli failebis saSualebiT monacemTa
relaciur bazas warmoadgens. damokidebuleba warmoadgens korteJebis
(striqonebis) nakrebs. korteJi K_ ganzomilebisaa, Tu cxrili K svets
Seicavs. am SemTxvevaSi K xarisxis damokidebulebas aqvs adgili. me-2 xaris-
xis damokidebulebas binaruls uwodeben. erTi tipis monacemTa mniSvne-
lobebis simravles, anu cxrilis erT svets domens uwodeben.

82
 xelfasi
filebis

profesi
mosamsa-

saxuris

dabadeb

TariRi
saxeli
nomeri

nomeri
ganyo-

mosam-
xuris
gvari,

is

a
151 kiknaZe 1000 0501198 123 buRalteri
givi 1
152 kutubiZe 1001 0512199 268 ekonomisti
qeTevani 1
161 wulukiZe 1002 060619 543 ekonomisti
giorgi 80

Nnax. 5.3. Canawerebis warmodgena cxrilis saxiT

R _ damokidebuleba ganisazRvreba rogorc domenebis dekartuli

namravlis qvesimravle:
R⊆D1 ×D2 ×… × Dk ; sadac R relaciaa, D1, D2 , . . ., Dk _ domenebi. maTi

namravli warmoadgens korteJebis simravles (d1 , d2 ,…, dk), iseTisa, rom d1 ∊ D1

, d2 ∊ D2, dk ∊ Dk. aseTi damokidebulebebisa da maTi gardaqmnis operaciebis-

aTvis arsebobs zusti maTematikuri aRniSvnebi, romlebic eyrdnoba damoki-
debulebebis (relaciur) algebras. am maTematikuri aparatis gamoyenebiT
momxmarebels SeuZlia gamoyos monacemTa elementebis sxvadasxva simrav-
leebi da maT Soris arsebuli kavSirebi. SesaZlebelia gamovyoT sxvadasxva
cxrilebidan svetebisa da striqonebis nawilebi, SevqmnaT axali cxrilebi
ufro didganzomilebiani an, piriqiT, mcire, imisda mixedviT, Tu ra dros ra
monacemebia saWiro momxmareblisTvis.
relaciuri baza gulisxmobs iseTi damokidebulebebis arsebobas,
romelSic inaxeba cnobebi sagnobrivi aris monacemebze da maT Soris
kavSirebze. momxmareblis damokidebulebebi ki miiReba monacemTa bazaSi
arsebuli sqemebidan maTi manipulirebiT. manipulirebas vaxdenT Semdegi
operaciebiT.

მონაცემთა ბაზის განახლების ოპერაციები

CarTva. am operaciiT bazaSi iqmneba korteJi. operacia iTxovs damoki-

debulebis saxelis gansazRvras, axali atributebis mniSvnelobis Camoya-
libebas. aucileblad unda iqnes gansazRvruli korteJis gasaRebi.
amoReba. gulisxmobs damokidebulebis korteJis an korteJebis jgufis
waSlas. aucilebelia im korteJis an korteJebis jgufis identifikatori,

83
romelic unda amoRebul iqnes. magaliTad, SeiZleba wavSaloT yvela is
Canaweri damokidebulebaSi „mosamsaxure“, romlis asaki aRemateba 60 wels.
ganaxleba. sruldeba damokidebulebebze, romlis korteJi an korteJebi
Sesasworebelia. magaliTad, Tu Seicvala minimaluri xelfasi, maSin am
operaciiT SeiZleba SevasworoT yvela is korteJi, romelSic miTiTebulia
minimaluri xelfasi, iseve rogorc wina operaciebis Sesrulebisas, am
operaciisaTvis aucilebelia mivuTiToT damokidebuleba da korteJis an
korteJebis identifikatori.

damokidebulebebis damuSavebis operaciebi

am operaciebis saSualebiT xdeba ara calkeuli korteJebis damuSaveba,

aramed damokidebulebebis, cxrilebis damuSaveba da Sedegad axali
damokidebulebebis miReba. relaciuri bazis nebismieri damuSaveba gulis-
xmobs an arsebuli damokidebulebebis ganaxlebas, an axali damokidebule-
bebis Seqmnas, vinaidan monacemTa bazis moTxovnis Sedegi warmoadgens axal
damokidebulebas, romelic akmayofilebs amorCevis pirobebs.
damateba (R3=R1∪R2). operacia gulisxmobs ori sinonimuri (erTnairi sqemis
mqone) damokidebulebis R1 da R2 gaerTianebas R3 damokidebulebaSi, romelic
Seicavs striqonebs R1 da R2 an orivedan (identuri striqonebi
damokidebulebaSi dauSvebelia).
R1 damokidebuleba
mosamsa- mosamsaxuris ganyof misamar xelfa
xuris gvari, s/ms ilebis Ti si
nomeri nomeri (lareb
Si)
423 kiknaZe g.g. 303 Tbilisi 1000
524 CubiniZe k.g. 303 Tbilisi 1200
527 CxaiZe n.v. 301 quTaisi 1000
505 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300
R2 damokidebuleba

mosamsa mosamsaxuris ganyof misamar xelfasi

xuris gvari, s/ms ilebis Ti (larebSi)
nomeri nomeri
607 kuTxaSvili 301 quTaisi 1700
a.d.
708 laRiZe m.g. 305 tyibuli 1200
709 xaCiZe v. n. 301 quTaisi 1000
505 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300

84
R3 damokidebuleba
mosamsa mosamsaxuris ganyofi misamar xelfasi
xuris gvari, s/ms lebis Ti (larebSi)
nomeri nomeri
423 kiknaZe g.g. 303 Tbilisi 1000
524 CubiniZe k.g. 303 Tbilisi 1200
527 CxaiZe n.v. 301 quTaisi 1000
505 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300
607 kuTxaSvili 301 quTaisi 1700
a.d.
708 laRiZe m.g. 305 tyibuli 1200
709 xaCiZe v. n. 301 quTaisi 1000

R4 damokidebuleba
mosamsa- mosamsaxuri ganyofi misamar xelfasi
xuris s gvari, s/ms lebis Ti (larebSi)
nomeri nomeri
505 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300

R5 damokidebuleba

mosamsa- mosamsaxuri ganyofi misamar xelfasi

xuris s gvari, s/ms lebis Ti (larebSi)
nomeri nomeri
423 kiknaZe g.g. 303 Tbilisi 1000
524 CubiniZe k.g. 303 Tbilisi 1200
527 CxaiZe n.v. 301 quTaisi 1000

nax. 5.4. damokidebulebebis damateba, gadakveTa, gamokleba

gadakveTa (R4=R1∩R2). am operaciis Sedegi iseTi damokidebulebaa,

romlis striqonebs Seadgens R1 da R2 damokidebulebaSi arsebuli identuri

striqonebi.
gamokleba (R5=R1\R2). gamoklebis Sedegi iseTi damokidebulebaa, romlis
striqonebi Seadgens R1 damokidebulebis striqonebs, romlebsac ar Seicavs
damokidebuleba R2 .
damatebis, gadakveTis da gamoklebis operaciebi moyvanilia nax. 5.4.

85
 dekartuli namravli (C=AxB). es operacia gansxvavdeba wina operaciebi-
sagan imiT, rom damokidebulebebi, romelzec vasrulebT moqmedebas,
Seqmnilia gansxvavebuli sqemiT. Sedegi miiReba pirveli da meore
damokidebulebebis korteJebis gadabmiT ise, rom yvela striqoni pirveli
damokidebulebisa SeeTavsos meore damokidebulebis yvela striqons. stri-
qonebis raodenoba C damokidebulebaSi udris AAda B damokidebulebebis
stroqonebis raodenobis namravls. C damokidebulebis struqturuli sqema
Sedgeba AAda B damokidebulebebis atributebis siebis gadabmiT (nax. 5.5).

A (studenti) B (gamocda)

studentis disciplina Cabarebis Sefaseba

gvari, s/ms TariRi
kiknaZe g.g. maTanalizi 10.01.2006
nemsaZe n.m. fizika 15.01,2006
JRenti m.T.
qorqia q.o.
C (sagamocdo uwyisi)
studentis disciplina Cabarebis Sefaseba
gvari, s/ms TariRi
kiknaZe g.g. maTanalizi 10.01.2006
nemsaZe n.m. maTanalizi 10.01.2006
JRenti m.T. maTanalizi 10.01.2006
qorqia q.o. maTanalizi 10.01.2006
kiknaZe g.g. fizika 15.01,2006
nemsaZe n.m. fizika 15.01,2006
JRenti m.T. fizika 15.01,2006
qorqia q.o. fizika 15.01,2006
nax. 5.5. damokidebulebebis dekartuli namravli

amorCeva. es operacia sruldeba erT damokidebulebaze. Sedegi warmoa-

dgens damokidebulebas, romelic sawyisi damokidebulebis sqemas imeorebs.
striqonebi miRebul damokidebulebaSi warmoadgenen qvesimravles, romelic
amorCevis pirobas akmayofilebs. magaliTad, R3 damokidebulebidan amosa-
rCevia is mosamsaxureebi, romelTa xelfasi aRemateba 1200 lars, saSedego
damokidebuleba Seicavs Semdegi striqonebis qvesimravles:
605 cabaZe g.g. 300 rusTavi 1300
607 kuTxaSvili a.d. 301 quTaisi 1700
86
 operacia Caiwereba ase: Q= R3(A>1200), sadac Q saSedego damokide-
bulebaa, R3 sawyisi damokidebuleba, A _ rekviziti „xelfasi“. pirobaSi Sei-
Zleba gamoyenebul iqnes operaciebi ≻ , ≽ , ≺ , ≼ , =, ≠ da logikuri operaciebi
⋁ (da), ⋀ (an) or an met pirobas Soris.
proeqcia. iseve rogorc wina operacia, es operaciac sruldeba erT
damokidebulebaze. saSedego damokidebuleba Seicavs sawyisi damoki-
debulebis atributebis qvesimravles. sawyisi damikidebulebis korteJs
Seesabameba saSedego damokidebulebis korteJebi maSin, rodesac am ori
korteJebis atributebis mniSvnelobebi emTxveva. amasTan erTad amoiReba
dublikati korteJebi.
operacia proeqciis Casawerad xSirad iyeneben Semdeg formas:
R=П R1(atributi 1, atributi, . . . , atributi N ), sadac R _ saSedego
damokidebulebaa, П _ proeqciis operacia da R1 sawyisi damokidebuleba.
magaliTad, R3 damokidebulebis R proeqcia, romelic Seicavs atributebs
„ganyofilebis nomeri“ da „misamarTi“ Caiwereba Semdegnairad:
R = П R3 (ganyofilebis nomeri, misamarTi) da warmoadgens Semdeg
damokidebulebas:
R6 (ganyofileba)
ganyofilebis nomeri misamarTi
303 Tbilisi
301 quTaisi
300 rusTavi
305 tyibuli

proeqciis operacia gamoiyeneba imisaTvis, rom gamovricxoT

damuSavebidan is atributebi, romlebis mniSvneloba ar aris aucilebeli
moTxovnebze pasuxis gacemis formirebisaTvis.
operacia gaerTianeba uzrunvelyofs ori an meti damokidebulebis erT
damokidebulebaSi gaerTianebas. es operacia SeiZleba Catardes maSin, rode-
sac am damokidebulebebs aqvT monacenTa elementis saerTo atributi.
gaerTianebis operacia R1 da R7 damokidebulebebze SeiZleba Caiweros
Semdegi saxiT:
R8 = R1 & R7 (mosamsaxuris nomeri, ganyofileba, misamarTi, xelfasi,
profesia), sadac R8 _ saSedego damokidebulebaa; R1 da R7 gasaerTianebeli
damokidebulebebi, romelsac frCxilebSi miTiTebuli aqvT atributebis sia;
& _ gaerTianebis operacia.

87
 R7 (profesia)
mosamsaxuris nomeri profesia
423 inJineri
425 inJineri
524 ekonomisti
527 buRalteri
605 buRalteri
607 buRalteri

am damokidebulebebze Catarebuli gaerTianebis operacia gvaZlevs R8

damokidebulebas.
R8 (mosamsaxure _ profesia)
mosamsaxuris ganyofi misamarTi xelfasi profesia
nomeri leba
423 303 Tbilisi 1000 inJineri
524 303 Tbilisi 1200 ekonomisti
527 301 quTaisi 1000 buRalteri
605 300 rusTavi 1300 buRalteri
Cven mier garCeuli relaciuri algebris operaciebi saSualebas iZleva
etapobrivad aRvweroT saSedego damokidebulebebis miRebis procesi.
faqtobrivad relaciuri algebris operaciebi safuZvlad udevs
damokidebulebebis gamoTvlis enas, romlis operaciebis saSualebiT xdeba
moTxovnebis SemuSavebis procesis avtomatizacia.

5.3. დამოკიდებულების ნორმალიზაცია

erT-erTi ZiriTadi problema monacemTa bazis sqemis proeqtirebisas
mdgomareobs damokidebulebebis an Canawerebis tipebis SerCevaSi da maTi
atributebis siebis dadgenaSi. atributebis dajgufeba unda racionaluri
iyos monacemebis Semdgomi damuSavebis TvalsazrisiT.
monacemTa bazis racionaluri sqemis dadgenisTvis e. f. kodma SeimuSava
aparati, romelsac uwoda damokidebulebebis normalizacia. Tumca normali-
zaciis idea formirebulia monacemTa relaciuri modelis terminologiis
gaTvaliswinebiT, es idea gamosadegia sxva modelebisTvisac. aq igulisxmeba
umTavresad ierarqiuli da qseluri monacemTa modelebi.
kodma gamoyo damokidebulebebis sami normaluri forma. manve Semo-
gvTavaza nebismieri damokidebulebis mesame normalur formamde dayvanis me-
qanizmi. SemovitanoT martivi da rTuli atributebis cneba. martivi atribu-
tia is, romlis mniSvnelobebi dauyofelia _ atomarulia. rTul atributs
SeiZleba hqondes mniSvneloba, romelic sxvadasxva domenis ramdenime mniSv-

88
nelobis konkatenacias warmoadgens. rTuli atributis analogad SeiZleba
CaiTvalos veqtori, monacemTa agregati, ganmeorebadi agregati. damokide-
bulebaSi K1 atributi „bavSvebi“ Seadgens rTul atributs, danarCeni atri-
butebi martivia.
K1
mosamsa- mosamsaxuris xelfasi ganyo- oTaxis bavSvebi
xuris gvari, s/ms fileba nomeri saxeli asaki
nomeri
121 kiknaZe g.g. 260 10 25 SoTa 5
vano 8
nato 16
262 maxaraZe v.i. 320 5 25 omari 14
320 ivaniZe i.k. 540 5 21 irakli 7
qeTevani 4

K2
bavSvis bavS mosam- mosamsaxu- xelfas ganyo- oTaxis
saxeli vis sa- ris gvari, i fileba nomeri
asakixuris s/ms
nomeri

SoTa 5 121 kiknaZe g.g. 260 10 25

vano 8 121 kiknaZe g.g. 260 10 25

nato 16 121 kiknaZe g.g. 260 10 25

omari 14 262 maxaraZe v.i. 320 5 25

irakli 7 320 ivaniZe i.k. 540 5 25

qeTevani 4 320 ivaniZe i.k. 540 5 21

K3
mosamsaxuris bavSvis bavSvis
nomeri saxeli asaki
121 SoTa 5
121 vano 8
121 nato 16
262 omari 14
320 irakli 7
320 qeTevani 4

89
K4

mosamsaxu mosamsaxur xelf ganyofi oTaxis

ris is gvari, asi leba nomeri
nomeri s/ms
121 kiknaZe g.g. 260 10 25
262 maxaraZe v.i. 320 5 25
320 ivaniZe i.k. 540 5 21

K5

mosamsaxuris mosamsaxuris xelfasi ganyofileba

nomeri gvari, s/ms
121 kiknaZe g.g. 260 10
262 maxaraZe v.i. 320 5
320 ivaniZe i.k. 540 5
K6
ganyofileba oTaxis nomeri
10 25
5 25
5 21

pirveli normaluri forma. damokidebuleba pirvel normalur formaSia,

Tu misi yvela atributi martivia. aranormalizebuli damokidebuleba K1
advilad SeiZleba gamovxatoT pirvel normalur formaSi. amisaTvis
aucilebelia rTuli atributi „bavSvebi“, romelic or danayofs _ „saxels“
da „asaks“ Seicavs, warmovidginoT or damoukidebel atributad _ „bavSvis
saxeli“ da „bavSvis asaki“. amasTanave SevqmnaT gadabmuli gasaRebi
„mosamsaxuris nomeri“ + „bavSvis saxeli“. am operaciebis Catarebis Sedegad
miviRebT normalizebul damokidebulebas K2.
meore normaluri forma. SemovitanoT atributebs Soris funqciuri
damokidebulebis cneba. amboben, rom atributi B damokidebulia A-ze, Tu
nebismier drois momentSi yoveli A-s mniSvnelobas Seesabameba B-s erTi
mniSvneloba. B-s funqciuri damokidebuleba A-ze Seesabameba calsaxa
funqciis B=∱(A) cnebas. es cneba advilad vrceldeba rekvizitebis jgufebs
Soris arsebul damokidebulebebze.

90
 calsaxa damokidebulebas aqvs adgili atributebs Soris „mosamsaxuris
gvari, s/ms“ da „mosamsaxuris nomeri“, „ganyofileba“ da „oTaxis nomeri“ (Tu
ganyofilebas erTi oTaxi uWiravs), „bavSvis saxeli“ da „bavSvis asaki“.
normalizebul damokidebulebaSi yvela aragasaRebrivi atributi
funqciurad damokidebulia marto damokidebulebis gasaRebTan. aqve
aRvniSnoT, rom damokidebulebis gasaRebi SeiZleba Sedgenil gasaRebs
warmoadgendes. am SemTxvevaSi igi Seicavs ramdenime gasaRebriv atributs.
aragasaRebrivi atributi srul funqciur damokidebulebaSia Sedgenil
gasaRebTan, Tu igi funqciur damokidebulebaSia gasaRebTan da ara
gasaRebis romelime Sedgenil nawilTan.
damokidebulebaSi K2 atributebi: „mosamsaxuris gvari, s/ms“, „xelfasi“,
„ganyofileba“ da „oTaxis nomeri“ funqciurad srulad arian damokidebuli
gasaRebriv atributze _ „mosamsaxuris nomeri“ da ara atributze _ „bavSvis
saxeli“. aseve atributi _ „bavSvis asaki“ damokidebulia gasaRebriv atribu-
tze _ „mosamsaxuris nomeri“ da „bavSvis saxeli“.
damokidebuleba meore normalur formaSia, Tu igi pirvel normalur
formaSia da aragasaRebrivi atributebi funqciurad srulad aris damoki-
debuli Sedgenil gasaRebze.
imisTvis, rom K2 damokidebuleba warmovidginoT meore normalur
formaSi, unda CavataroT Semdegi operaciebi: gamovyoT aragasaRebrivi
atributebi, romlebic srul funqciur damokidebulebaSia Sedgenil
gasaRebTan an gasaRebis calkeul atributebTan da CavataroT miRebul
damokidebulebaze proeqciis operacia im atributebis gaTvaliswinebiT, rom-
lebic Seadgenen damokidebulebas.
K2 damokidebulebas meore normalur formaSi warmoadgens ori
damokidebuleba: K3 da K4.
mesame normaluri forma. davuSvaT, rom A, B, C warmoadgens erTi
damokidebulebis atributebs, romelTa Soris Semdegi damokidebulebebia: A
→ B, B → C, agreTve C ≠ A an B ≠ A. am SemTxvevaSi amboben, rom C tranzitulad
aris damokidebuli A-ze. magaliTad,
mosamsaxuris nomeri → ganyofileba → oTaxis nomeri
damokidebuleba mesame normalur formaSia, Tu igi meore normalur
formaSia da yoveli aragasaRebrivi atributi aratranzitulad aris
damokidebuli pirvelad gasaRebze. damokidebuleba K4 mesame normalur
formaSi warmoadgens or damokidebulebas _ K5, K6.
meore normaluri formidan mesame normalur formaSi gadasvlis
SemTxvevaSic aucilebelia CavataroT proeqciis operacia. damokidebulebis
K1 normalizaciis Sedegad miviRebT 3 damokidebulebas K3, K5, K6.

91
 rogorc vxedavT, meore da mesame normaluri formis miRebis procesSi
damokidebulebebis raodenoba monacemTa bazaSi izrdeba, magram yovelTvis
SesaZlebelia miviRoT gaerTianebis operaciiT sawyisi damokidebuleba.

5.4. მონაცემთა ბაზის მართვის სისტემა

dRevandeli ekonomikuri sainformacio sistemis koncefciis Tanaxmad
ekonomikuri sainformacio sistema, romlis informaciuli fondi monacemTa
bazaa, warmoadgens monacemTa banks da Tu monacemTa banki Seicavs erTze met
informaciulad damoukidebel monacemTa bazas, maSin _ monacemTa bazebis
sistemas. monacemTa bazebis sistemad SeiZleba miviCnioT ekonomikuri
sainformacio sistema, romlis informaciuli fondi dayofilia nawilebad
qvesistemebis mixedviT an ramdenime erTgvarovani ekonomikuri obieqtisaTvis
aris Seqmnili.
monacemTa banki Sedgeba ori komponentisagan: monacemTa baza (bazebi) da
monacemTa bazis (bazebis) marTvis sistema (mbms, Data Base Management Sys-
tem), romlis realizeba garkveul teqnikur saSualebasa da momsaxure
personalsac moiTxovs.
monacemTa bazis zogadi ganmarteba gansazRvravs mas, rogorc gansakuT-
rebuli saxiT organizebuli failebisa da Canawerebis nakrebs. Tanamedrove
monacemTa bazebi dafuZnebulia relaciur modelze. monacemTa bazis marTvis
sistema (mbms) gaZlevT saSualebas srulad gaakontroloT monacemTa gansaz-
Rvris, maTi gadamuSavebis da erToblivi gamoyenebis procesi. igi giadvi-
lebT didi moculobis informaciis Sekrebas da gadamuSavebas. mbms-is
saSualebebis mravalsaxeoba sam ZiriTad funqcias asrulebs: monacemebis
gansazRvra, monacemebis gadamuSaveba, monacemebis marTva. pirveli
gulisxmobs, rom monacemTa bazaSi warmodgenili informacia ganisazRvreba
im amocanebiT, romlebsac emsaxureba misi Seqmna. bazaSi warmodgenilia
monacemebis Semadgenloba, erTeulebis tipi da maT Soris kavSirebi, zogjer
formatebi da monacemebis Semowmebis pirobebi. meore funqcia gulisxmobs
monacemebis gadamuSavebas nebismieri xerxiT, raTa miiRos momxmareblisTvis
informacia. SesaZlebelia monacemebi SeirCes nebismieri veliT, gaifiltros
da daxarisxdes nebismieri niSan-TvisebiT. SesaZlebelia monacemebi
amoikrifos sxvadasxva failebidan da Seiqmnas nakrebi, romelic muSavdeba
iseve, rogorc calkeuli faili; miiRoT kerZo da saSualedo jamebi,
ganaaxloT, SeqmnaT aslebi an CamoayaliboT axali cxrilebi. monacemebis
marTva ki gulisxmobs sargeblobas ramdenime momxmareblis mier
erTdroulad erTi da igive monacemebiT dadgenili wesebis mixedviT. qvemoT,
naxatze 5.6 warmodgenilia mbms-is struqtura.

92
 nax. 5.6. monacemTa baza da marTvis sistema

minacemTa bazis organizaciis principebis realizaciisaTvis aucilebe-

lia erTiani programuli kompleqsi. mbms warmoadgens programuli saSuale-
bis kompleqss, romlis daniSnulebaa monacemebis dagrovebis, ganaxlebis,
Senaxvis organizaciisa da monacemebis mTlianobis uzrunvelyofis proce-
sebis marTva, agreTve monacemebis mimarTvisa da momxmareblis interfeisis
uzrunvelyofis da mTlianad erTiani sistemis funqcionirebis da ganviTa-
rebis marTva.
rogorc wina masalaSi aRiniSna, monacemebis damoukideblobis uzrun-
velyofisaTvis da mravali momxmareblis moTxovnebis gaTvaliswinebisTvis
SemuSavebulia monacemTa bazis modelebis samdoniani struqtura: Siga anu
fizikuri warmodgenis modeli, romelic dakavSirebulia monacemebis fizi-
kuri warmodgenis xerxebTan; logikuri modeli, romelic warmoadgens mona-
cemTa bazis informaciuli Sinaarsis formalizebul aRweras, da gare
modeli, romelic gansazRvravs momxmareblis moTxovnebs monacemebis mimarT.
kavSiri monacemTa aRweris sam dones Soris SeiZleba Semdegi sqemiT
gamovsaxoT (nax. 5.6)
Tanamedrove mbms-Si funqciurad gaTvaliswinebulia yvela is SesaZle-
bloba da instrumenti, romelic aucilebelia didi moculobis informaciis
marTvisTvis. relaciur mbms SeuZlia:

93
1. nebismieri informaciis Setana da Setanis dros misi kontroli; imuSaos
teqstur, cifrul, logikur, TariRis da drois, fuladi mniSvnelobebis
monacemebTan, naxatebTan, bgerebTan, eleqtronul cxrilebTan;
2. monacemTa bazis SeTanxmebulobis da mTlianobis dacva;
3. uzrunvelyos teqnologiebi: DDE (Dinamic Data Exchange) _ monacemebis
dinamiuri gacvla mbms-sa da sxvadasxva gamoyenebiT programebs Soris; OLE
(Object Linking and Embedding) _ obieqtebis kavSiri da Canergva, romelic gu-
lisxmobs sxvadasxva gamoyenebis programebs Soris obieqtebis gacvlas. es
SeiZleba oyos diagramebi, naxatebi, cxrilebi da a.S. sxvadasxva fun-
qciebis Sesasruleblad arsebobs mTeli rigi marTvis elementebi Active X;
4. imoqmedos rogorc OLE obieqtis marTvis meqanizmis serveri, gaxsnas
cxrilebi, formebi da moTxovnebi sxva gamoyenebiT paketebSi;
5. gamoiyenos mZlavri Active X marTvis elementebi;
6. ganaxorcielos monacemebis sxvadasxva formatebis import-eqsporti
gamoyenebiT programebs Soris;
7. imuSaos popularul monacemTa bazebTan, romlebic efuZnebian standarts
ODBC (Open Database Connectivity) – bazis monacemebTan Ria, Tavisufal
urTierTqmedebas.
monacemebis damuSaveba mbms-Si iTvaliswinebs:
1. nebismieri sirTulis Ziebas cxrilebSi, formebSi;
2. calkeuli velebis, Canawerebis an Canawerebis kompleqsis ganaxlebas;
3. cxrilebis da moTxovnebis damuSavebis dros _ SQL (Structured Query Lan-
guage) _ moTxovnebis struqturirebuli eniT sargeblobas;
4. moTxovnebis damuSavebis dros eniT _ QBE (Query By Exemple) _ moTxovna
magaliTis Tanaxmad _ sargeblobas, romlis gamoyenebiT SesaZlebelia
SQL enis gareSe rTuli moTxovnis Camoyalibeba martivad, Tagvis daxma-
rebiT;
5. srulfasovani programirebis enis _ Visual Basic-, C++, Java gamoyenebas
modulebis Sesaqmnelad;
6. cxrilebs Soris erTxel Camoyalibebuli kavSirebiT avtomaturad
sargeblobas moTxovnebis an angariSgebebis Camosayalibeblad.
dabolos aRvniSnoT, rom mbms-bi gamoyenebiTi amocanebis amoxsnis saSu-
alebaa. Tanamedrove teqsturi procesorebi gvaZleven saSualebas SevmnaT
teqsturi dokumenti avtomatizebulad makrosebiT da SablonebiT, magram
maT ar SeuZliaT uzrunvelyon zogierTi moqmedebis Sesruleba igive saSua-
lebebiT. eleqtronul cxrilebSi Segvaqvs formulebi da ganvsazRvravT
dokumentis damuSavebas _ Tu ra gamoTvlebi da ra TanmimdevrobiT unda
Sesruldes. cxrilis damuSaveba rom avtomaturi gaxdes, aqac, iseve rogorc
teqstur redaqtorSi, gamoiyeneba modulebi da makrosebi; aqac arsebobs

94
modulebis Seqmnis mZlavri samsaxuri programirebis enis saxiT, magram mona-
cemebis marTvis saSualebebis ukmarisoba igrZnoba. mbms-Si arsebobs
makrosebis da programuli modulebis Seqmnis mZlavri saSualebebi, rome-
lic gamoiyeneba amocanis amoxsnis msvlelobis, modulebis katalogizaciis
da calkeuli modulebis erTiani amocanis amoxsnis procesSi gaerTi-
anebisTvis.
eleqtronuli cxrilebiT an teqsturi redaqtoriT amocanis amoxsnisas
vadgenT monacemebs, vxmarobT formulebs da virCevT funqciebs. aseTi
midgoma misaRebia sanam informaciis moculoba mcirea, magram, informaciis
dagrovebis Sedegad, rodesac aucilebeli xdeba aTobiT da asobiT doku-
mentis Tvalyuris devna, ra Tqma unda, procesi rTuldeba da, umetes
SemTxvevaSi, umarTavi xdeba. amitom aucilebelia winaswar ganvsazRvroT, Tu
romel SemTxvevaSi romeli sistema ajobebs. mbms SerCeva efuZneba Semdeg
upiratesobebs sxva danarCen programul sistemebTan SedarebiT (igulisxmeba
informaciis damuSavebis programuli sistemebi):
1. mexsierebis moculobis gamoyeneba. eleqtronul cxrilebSi operatiul
mexsierebaSi itvirTeba erTianad mTeli wigni, romelic gamoyenebiT
amocanas emsaxureba, miuxedavad imisa saWiroa Tu ara yvela is monacemi,
romelic warmodgenilia cxrilSi. maSin, rodesac mbms-a qmnis relaciur
cxrilebs, romlebis CatvirTva sruldeba ara erTbaSad, aramed marto im
nawilisa, romelic aucilebelia konkretuli moTxovnisTvis;
2. mbms marTavs monacemebis warmodgenis erTian struqturas – es ar
arsebobs sxva programebSi. aq SeiZleba gamoviyenoT erTi da igive
monacemi sxvadasxva amocanis amosaxsnelad;
3. monacemebi bazaSi inaxeba erTxel, erT egzemplarad; inaxeba mxolod
cxrilebi – sawyisi monacemebi. ar inaxeba saSedego informacia –
moTxovnebis, angariSgebebis Sedegebi;
4. mbms nebismieri obieqti (cxrili, forma, angariSi, makrosi, moduli)
urTierTdamoukidebelia. nebismieri cvlileba monacemebSi, romelic
Setanilia romelime gziT, aisaxeba mbms-is mier yvela im formaSi da
angariSgebaSi, romelSic es monacemi gamoiyeneba;
5. ramodenime specialists erTdroulad SeuZlia isargeblos erTi da igive
monacemebiT, agreTve Seitanos cvlilebebi bazaSi;
6. SesaZlebelia sistemuri arasanqcirebuli SeRwevisagan monacemebis dacva,
maTi mTlianobis dacva da monacemebis mniSvnelobis kontroli;
7. iolad xdeba informaciis gacvla programul sistemebs Soris (import-
eqsporti, aslebis gadatana).
mbms marto mZlavri, moqnili da gamoyenebaSi martivi saSualebaa. igi
gamoiyeneba konkretuli moxmarebis monacemTa bazebis Sesaqmnelad,
romelic imuSavebs operaciuli sistemis garemoSi, srulad Seasrulebs
95
monacemebis gadamuSavebas da marTvas Tqveni moTxovnilebis Tanaxmad.
konkretuli amocanebis monacemTa bazis Seqmna umetes SemTxvevaSi ar
moiTxovs programirebis gamoyenebas, magram, Tu TqvenTvis aucilebelia
SeqmnaT namdvilad rTuli da saimedo gamoyenebiTi sainformacio sistema,
romlis daniSnulebaa mravalmomxmareblur reJimSi erTdrouli muSaoba, am
SemTxvevisTvis mbms gTavazobT programirebis mZlavr enebs. gamoyenebiT
amocanaSi Tqven SeZlebT uSualod gamoiyenoT sxvadasxva formatis faile-
bi da SQL- monacemTa bazebi, romelic dafuZnebulia ODBC standartze. Tqven
SeZlebT iolad miiRoT an gadasceT monacemebi teqsturi procesorebis
failebs, eleqtronul cxrilebs.
mbms-is gamoyenebiT SegiZliaT SeqmnaT monacemTa bazebi Semdeg dargebSi:
1. mcire biznesSi (sabuRaltro analizi, dakveTebi, klientebi, saqmiani
kontaqtebi);
2. kontraqtiT SesaZlebelia mcire droSi SeqmnaT proeqti nebismieri
siZnelis amocanebisTvis (Sigadargobrivi amocanebi, dargTaSoriso
amocanebi);
3. marketingis da produqciis gasaRebis sferoSi (prezentaciebi, dakveTebis
damuSaveba, marketingis informaculi uzrunvelyofa);
4. msxvil korporaciaSi, romelic monacemTa miReba-gadacemisTvis rTuli
qseliT sargeblobs. vinaidan mbms muSaobs sxvadasxva formatebis
monacemTa bazebTan koleqtiuri moxmarebis reJimSi, igi idealuri
saSualebaa gamoyenebiTi amocanebis SemuSavebiSi muSa-jgufebisTvis,
romlebic inaxaven Tavisi amocanis nawilis monacemebs lokalur serve-
rebze; periodulad sargebloben sxva gamoyenebiTi amocanebis monacemebiT
da lokaluri damuSavebis Semdeg gadaaqvT monacemebi korporaciis
serverze;
5. informaciis damuSavebis sistemebSi, rogorc monacemebis damuSavebis
samomxmareblo garemo;
6. personalur mbms-Si (piradi biblioTeka, kartoTeka, misamarTebis cnobari
da a.S.).
7. msxvil kompaniebSi ERP sistemebis Sesaqmnelad, sadac proeqtisTvis
gamoiyeneba mbmd da monacemTa bazebi ki ganlagebulia SQL serverebze.

5.5. მბმს კლასიფიკაცია

rogoec aRvniSneT monacemebis baza gamoirCeva aqamde arsebuli
informaciuli uzrunvelyofis organizaciis imiT, rom monacemTa bazaSi
monacemebi inaxeba monacemebis aRwerasTan erTad, gamoyenebiT programebSi
ki monacemebis aRwera aRar Seitaneba. damoukidebeli programebisagan

96
 monacemebis metamonacemebis saxels atareben an, rac igivea, monacemebi
monacemebze.
ralaciur bazebTan muSaobisTvis enad miRebulia standarti
moTxovnebis struqturirebuli ena SQL (Structured Query Language). es
universaluri kompiuteruli enaa, romelic gamoiyeneba relaciur
monacemTa bazebSi monacemebis gansazRvris, Setanis, modificirebis da
marTvisTvis. es ena ar aris klasikuri programirebis ena, SQL
informaciul-logikur enas warmoadgens. SQL efuZneba relaciur alge-
bras da sam nawilad iyofa:
 monacemebis gansazRvris operatorebi,
 monacemebis manipulirebis operatorebi,
 monacemebTan wvdomis ganmsazRvreli operatorebi.
mbms ZiriTad funqciebia:
 monacemebis marTva operatiul mexsierebaSi,
 monacemebis marTva gare mexsierebaSi (samanqano matareblebze),
 bazis aRdgena rRvevebis Semdeg da cvlilebebis aRricxva
registracia JurnalSi,
 mb enebis mxardaWera.
mbms programuli Semadgenlebia _ birTvuli da servisuli programebi.
birTvulSi Sedis is programebi, romlebic uzrunvelyofen monacemTa bazis
funqcionirebas. servisuli programebi gankuTvnilia momxmareblis
damatebiTi momsaxurebisTvis.
mbms imis mixedviT, Tu rogori tipis bazas marTaven, iyofian
ierarqiulze, qselurze, relaciurze, obieqtur-orientirebulebze.
Tu rogori arqiteqtura aqvs monacemebis Senaxvis organizacias,
gansxvavdebian:
 lokaluri mbms (erT kompiuterze),
 ganawilebule mbms (ramdenime >1 kompiuterze).

mbms gansxvavdebian monacemebTan wvdomis xerxebiTac. arseboben:

 fail-serveruli,
 klient-serveruli,
 samrgoliani arqiteqturiT,
 CaSenebuli.
fail-serveruli mbms-Si arqiteqturas “fail-serveri” ara aqvs dialogis
komponentebis qseluri dayofa da iyenebs kompiuters ekranze gamotanis
funqciisTvis.”fail-servers” gamoaqvs monacemebi failebidan, ise rom damate-
biTi momxmareblebi umniSvneloT zrdian datvirTvas centralur

97
procesorze. yiveli axali momxmarebeli amatebs qsels gamoTvlis simZlav-
res. dReisaTvis aseTi mbms iTvleba moZvelebulad.
klient-serveruli mbms Sedgeba klienturi nawilisagan, romelic
gamoyene3biTi programis SemadgenlobaSi Sedis, da serverisagan. klient-
serveruli mbms-bi, gansxvavebiT fail-serverulisagan, momxmareblebs Soris
uzrunvelyofen wvdomis gamijvnas, da naklebad tvirTaven qselsa da
klientur manqanebs. serveri gare programaa klientis mimarT, da
moTxovnilebis SemTxvevaSi misi Canacvleba SesaZlebelia sxva server-
programiT. klient-serverebis uaryofiTia mZlavri gamoTvliTi resursebis
moxmarebaa da, rac mTavaria, pirdapiri kavSiria klient-kompiutersa da
monacemTa bazasTan.
samrgolian arqiteqturaSi momxmarebluri amocana (klienti-serveri)
ukavSirdeba gamoyenebiT amocanebis servers, da es ukanaskneli ki uerTdeba
monacemTa bazas. rogorc cnobila, klientur nawilSi toveben minimalur
funqciur Semadgenlobas monacemTa wvdomasa da gardasaxvisTvis, ZiriTadi
biznes-logika, realizebulia programerbSi, romlebic gaiSveba programa-
serverze. modernizacia exeba marto samomxmareblo amocanebis servers,
klientur kompiuterebze programul uzrunvelyofas axlidan dayeneba ar
sWirdeba.
CaSenebuli mbms – es saTavsoa, romelmac unificirebulad unda
Seinaxos lokalur manqanaze didi moculobis monacemebi. monacemebTan
wvdoma xorcieldeba SQL serveriT an mbms-is gansakuTrebeli funqciebiT.
CaSenebuli mbms gacilevbiT Cqaria, vidre Cveulebrivi klient-serveri, da ar
oiTxovs serveris dayenebas. amitom CaSenebuli mbms gamoiyenebian lokalur
programul uzrunvelyofaSi, romelsac saqme aqvs didi moculobis
monacemTa bazebTan.
amrigad, monacemebis ganawilebuli damuSaveba aucileblad gulisxmobs
monacemTa bazebisa da bankebis arsebobas. magram, mb – es is adgili ar aris,
sadac lagdeba monacemebi. es monacemebi unda movixmaroT, ganvaaxloT,
SeucvaloT kavSirebi da formatebi, erTi sityviT, unda CavataroT bevri
moqmedebebi monacemTa bazaze. Tu usistemoT SevavsebT mb monacemebiT, maSin
drois gavlis Semdeg mb-iT veRar visargeblebT, vinaidan dro informaciis
mopovebaze dRiTidRe gaizrdeba, bazis Senaxvis fizikuri adgili
gadaitvirTeba. amis Tavidan asacileblad aucilebelia, rom baza
sufTavdebodes da struqturirdebodes. masTan efeqturad muSaobisTvis
aucilebelia mbbms muSaoba.

98
 5.6. მონაცემთა ბაზების საცავები
monacemTa bazeბze მუშაობა daiwyo 1960 wlebSi da dReisaTvis
sagrZnoblad ganviTarda. rac Seexeba “cneba “monacemTa sacavi”Tanamedrove
interpretaciiT arc Tu ise didi xania, rac warmoiqmna. monacemebis
sacavebis idea aRmoCnda gamosadegi, vinaidan bevr ubnebze: saxelmwifo,
saqmiani, samecniero, socialuri saqmianoba da a.S. aucilebelia monacemebis
Tematuri gaerTianeba da gasufTaveba. am proceseba Tan dasdevs moTxov-
nileba:
 iafi monacemebis,
 zusti da srtuqturirebuli monacemebis,
 monacemebis operatiulad miReba-gadamuSavebais,
 integrirebuli monacemebis.
1980-an wlebSi, rodesac srulad iqna garkveuli korporaciuli
imformaciis da misi saTanado marTvis integraciis aucilebloba, Seiqmna
teqnikuri saSualebebi saTanado sainformacio sistemebis Sesaqmnelad. am ss
“informaciis sacavebi” (Information Warehouse - IW) daerqvaT. mxolod 1990-
an wlebSi, rodesac gamovida uiliam (bil) inmonis wigni “monacemTa
sacavebi” (Data Warehouse - DW) [Inmon W.H. Building the Data Warehouse,
QED/Wiley, 1991], arqivebma miiRes saxeli “monacemTa arqivebi”.
bil inmonma gansazRvra monacemTa sacavebi, rogorc sagnobriv-
orientirebuli, integrirebuli, qronologiis mxardamWeri monacemTa
nakrebebi, romlebic organizebulia marTvis miznebis mxardasaWerad, romlis
daniSnulebaa Seasrulos erTiani da erTaderTi WeSmaritebis wyaros roli,
da romelic uzrunvelyofs menejerebsa da analitikosebs utyuari infor-
maciiT, romelic aucilebelia operatiuli analizisa da gadawyvetilebebis
misaRebad.
monacemebis sacavebis koncepciaSi devs Semdegi fuZemdebeli ideebi:
 adre detalizebuli da gancalkevebuli monacemebis (istoriuli
arqivebi, dokumentebis damuSavebis tradiciuli sistemebis
monacemebi, danawevrebuli monacemTa bazebi) erTian monacemebis
sacavebSi integracia;
 Tematiuri da drois mixedviT struqturireba, SeTanxmeba da
agregireba;
 dayofa monacemebs nakrebis, romelic gamoiyeneba operatiuli
(warmoebis) damuSavebisTvis, da romlebic gamoiyeneba analizis
amocanebis amosaxsnelad.

99
 monacemebi, romlebic Tavsdeba sacavSi, unda pasuxobdnen Semdeg –
sagvobriv orientirebis, integrirebis, qronologiis mxardaWeris da
ucvlelobis moTxovnebs (cxrili 5.1).
cxrili 5.1.
sagnobrivi monacemebi garkveuli sagnobrivi aris
orientireba arsis (biznes-obieqtze, boznes-procesze
da a.S.) Sesaxeb ikribeba sxvadasxva
wyaroebidan, sufTavdeba, Tanxmdeba, ivse-
ba, agregirdeba da warmoidgineba erTian
formiT, moxerxebul maTi gamoyenebisaT-
vis biznes-analisSi
integrireba monacemebi biznes-obieqtebze urTierT
Tanxmdeba da inaxeba erTian korpora-
ciul sacavSi
qronologiis monacemebi qronologiurad struqturire-
mxardaWera bulia da gamosaxaven istorias drois
periodisaTvis, romelic sakmarisia biz-
nes-analizis, prognozirebis, gadawyve-
tilebis miRebis momzadebis amocanebis-
Tvis
ucvleloba monacemebi, imis Semdeg, rac isini iqnen
SeTanxmebulni, Semowmebulni da Setani-
lni saerTokorporaciul sacavSi, rCebian
ucvlelni da gamoiyenebian marto kiTxvis
reJimSi

monacemebis sacavi asrulebs mraval funqcias, magram misi ZiriTadi dani-

Snulebaa zusti cnobebisa da informaciis warmodgena minimalur droSi da
minimaluri danaxarjebiT.
sawyisi cnebis “monacemebis sacavi” Sinaarsi efuZneboda cnebas “monace-
mebis ganawilebuli vitrina” (Distributed Data Mart - DDM).amitom sacavis
klasikuri Sesruleba upirveles yovlisa warmoadgenda sawarmos monace-
mebisa da informaciis repozitoris.

100
 nax. 5.7. monacemebis organizacia sacavebSi
sacavi daniSnuli iyo marto kiTxvisTvis da Sedgeboda detaluri da
agregirebuli monacemebisgan, romlebis mTlianad gasufTavebuli da
integrirebuli saxiT iyo warmodgenili. amis garda masSi iyo warmodgenili
detaluri monacemebis istoria tranzaqciebis doneze. sacavis arqiteqturis
Tanaxmad, informaciis miReba warmoebda virtinebiT.
aseTi arqiteqturis Rirsebad aRoniSneba:
 erTiani semantika,
 centralizebuli, marTavi garemo,
 SeTanxmebuli nakrebis amokrefis procesis da biznes-logikis
gamoyeneba,
 informaciis arawinaaRmdegobrivoba,
 iolad Sesaqmneli da Sesavsebi Sablonebis mixedviT monacemebis
vitrinebi,
 metamonacemebis erTiani repozitori,
 monacemebis gadamuSavebisa da warmodgenis meqanizmebis mraval-
saxeoba.
uaryofiT niSnebad SeiZleba miviCnioT realizaciis metad didi dana-
xarjebi, sawarmos masStabSi resursebis maRali tevadoba, rTuli servisuli
sistemebis moTxovnileba, sarisko ganviTarebis scenari, rodesac erTianad
yvela monacemi da metamonacemebi erT repozitoriSia moTavsebuli da arasa-
survel situaciaSi SeiZleba daikargos. amis garda, filtraciis da agregi-
rebis dros ikargeba monacemebi, romlebic SeiZleba iyos biznes-analizis-
Tvis mniSvnelovani. amasTan dakavSirebiT gairkva, rom saTavsos monacemebis
amokrefisa da ganlagebis meqanizmebis (On Line Transactional Processing - OLTP)
repozitoris da vitrinebis garda, unda hqondes adgili “nedli” monaceme-
bis organizaciisTvis da maTi mravalmxrivi analizisTvis realur drois
reJimsac (On Line Analytical Processing - OLAP).

101
თამა 6. ინფორმაციული ტექნოლოგიები მარკეტინგში
მარკეტინგული კვლევები (მონაცემების შეკრება და ანალიზი, გეგმა, პროგნოზირება, მართვის
სტრატეგიის გამომუშავება). marketingis koncepciis cnebebi gaangariSebebis Catareba
(araperspeqtiuli amoxsnebis gacxrilva, mosalodneli riskebis Sefaseba,
gamokiTxvebis Sedegebis statistikuri damuSaveba da analizi); kompiuteruli
teqnologiebis gamoyenebis mimarTulebები. sistemebi, romlebic gamoiyeneba
marketingSi. marketingis gegma (sawarmos integrirebuli gegma, strategiuli
biznes-erTeuli; marketingis strategiul da taqtikur gagmebi; marketingis
gegmebis SemuSavebis proncipebi (strategiuli, taqtikuri gegmebis
SemuSaveba, orientacia SBU, SBU Seqmna, SWOT-, Product Life Circle-, Cost Value
Profit-analizi). marketingis eetapebi. informaciis Segroveba (pirveladi da
meoradi informacia). monacemebis analizi. prognozireba. marTvis strategiis
SemuSaveba. marketingis miznebi da strategia. marTvis strategia 4*P.

6.1. ინფორმაციული ტექნოლოგიები მარკეტინგში

erT-erTi ZiriTadi amocana ekonomikuri obieqtis marTvaSi aris
marketinguli kvlevebis Catareba da dadgena ra pirobebSi funqcionirebs
obieqti da rogor SeiZleba am pirobebis ukeTesobisken Secvla. marketingi
marTviTi procesia, romlis Tanaxmad sawarmos resursebi gamoiyeneba
winaswar SerCeuli momxmareblebis Cgufis moTxovnilebis dasakmayo-
fileblad ise, rom orive mxaris _ mewarmis da momxmareblis mizani iqnes
miRweuli. sxvanairad rom vTqvaT, marketingi _ sawarmos marTvis xerxs
warmoadgens, romelic orientirebulia bazarze. bazris pirobebSi sawarmos
warmateba damokidebulia imaze, airCevs momxmarebeli mis produqcias
(momsaxurebas), Tu sxva sawarmosas. warmatebas rom miaRwios, sawarmos
xelmZRvanelobam unda icodes: vin aris misi momxmarebeli, ra moTxovnileba
gaaCnia mas, rogori strategia aqvT mis konkurentebs, rogoria bazris zrdis
potenciali da a. S. am sakiTxebis gadaWrisas utyuar instruments warmoad-
gens bazris gamokvleva.
marketinguli kvlevebi ramdenime mimarTulebiT sruldeba:
- monacemebis Sekreba da analizi, marketingis gegma;
- prognozireba;
- marTvis strategiis gamomuSaveba.
marketingis koncefcia Semdegi cnebebis kompleqss Seadgens:
- ra unda gaiyidos _ warmoeba SeiZleba marto im saqonlis, romelic
iyideba;
- sad unda gaiyidos _ produqciis gasaRebis bazris gansazRvra;

102
 - rogor gaiyidos _ pirdapir miewodos momxmarebels an gasaRdes
sacalo da sabiTumo vaWrobis obieqtebis gavliT da, Tu maRaziebiT,
maSin yvela maRaziaSi, Tu amorCeviT;
- gadaxdisunariani momxmareblis gansazRvra, an rac igivea, unda
ganisazRvros produqciis gasaReba mimarTulia yvela potenciur
myivelze, Tu nawilze, individualuri moTxovnilebis da gadaxdis-
unarianobis gaTvalswinebiT.
menejeri iRebs gadawyvetilebas gaurkvevlobis pirobebSi: cvalebadi
savaluto kursi, gadasaxadebis kanonmdeblobis cvlileba, infliacia, axali
teqnologiebi, konkurentebis winaaRmdegoba. amitom aucilebelia ramdenime
variantis “ra moxdeba, Tu...” gamoTvla. aseTi samuSao _ mravalparametruli
gaangariSebebis Sesruleba, araperspeqtiuli amoxsnebis gacxrilva, mosalo-
dneli riskebis Sefaseba, gamokiTxvebis Sedegebis statistikuri damuSaveba
da analizi _ SeiZleba Sesruldes kompiuteris mier. am SemTxvevaSi infor-
maciuli sistemebi asruleben ara marto informaciis Ziebis, komunikaciisa
da marTvis gadawyvetilebebis gadacemis, aramed menejeris mrCevelis rols
an im piris rols, romelic iRebs gadawyvetilebas. ise rom informaciuli
sistema gadawyvetilebebis miRebis sayrden sistemadac gvevlineba.
kompiuteruli teqnologiebis gamoyeneba marketingul kvlevebSi
SesaZlebelia Semdegi mimarTulebiT:
- informaciis Segroveba, Senaxva da klasifikacia;
- faqtorebis analizi, romlebic gavlenas axdens sawarmos ZiriTad
ekonomikur maCveneblebze;
- Siga sawarmo parametrebis da bazris gare faqtorebis cvaleba-
dobaze mogebis mgrZnobiarobis Sefaseba, anu sawarmos mdgradobis
da ganviTarebis perspeqtivis analizi;
- marTvis moRebuli gadawyvetilebebis efeqturobis Seswavla;
- finansuri auditi da marketingis auditi;
- marketingis strategiis da taqtikis sferoSi miRebuli gadawyvetile-
bebis informaciuli mxardaWera;
- sabazro tendenciebis prognozireba;
- biznesis partniorebis saqmiani sandoebis da konkurentebis SesaZle-
blobebis Sefaseba;
- produqciis xarisxis kontroli;
- biznes-gegmis SemuSaveba.
imis gaTvaliswinebiT, Tu ramdenad formalizebuli meTodebiT sargeb-
lobs informaciuli sistema, damokidebulia funqciebis ganawilebis
Sefardeba adamiansa da kompiuters Soris. nebismier SemTxvevaSi Semoqme-
debis nawili _ gadawyvetilebis miReba _ adamianis mier sruldeba.

103
 informaciuli da programuli SeiZleba davyoT saerTo daniSnulebis
sistemebze _ MSOffice, maTematikuri paketebi MathCad, Mathematica, monacemTa
bazebis marTvis sistemebi _ da specializirebuli, magaliTad, Marketing Ex-
pert, MSProject, Audit Expert da sxva.

6.2. მარკეტინგის გეგმა

marketingis dagegmva – im moqmedebebis logikuri Tanmimdevrobaa,
romelsac marketingis miznebis formulirebasTan da am miznebis miRwevis
gegmebis SedgenasTan mivyevarT. marketingis dagegmvis mizania konkurentuli
upiratesobis gansazRvra, Seqmna da mxardaWera. marketingis gegmebi SeiZleba
gansxvavdebodes Semcvelobis doniT. samomxmareblo saqonlis mwarmoeblebi
xSirad yoveli saqonlis calkeuli jgufisTvis an erTi dasaxelebis
saqonlisTvisac ki qmnian calke marketingis gegmebs. amasTan erTad SeiZleba
arsebobdes erTiani sawarmos integrirebuli gegma, romelic moicavs
erTianad sawarmoo produqcias, an adgenen erTian biznes-gegmas nawiliT,
romelic eTmoba marketings. erT-erT ZiriTad cnebas marketingis dagegmvaSi,
warmoadgens strategiuli biznes-erTeuli (SBU, Strategic Business Unit). es
aris sawarmos damoukidebeli erTeuli, pasuxismgebeli konkretul
saqonlis jgufze an erTeulze, koncentraciiT konkretul bazarze da
marTveliT sruli pasuxismgeblobiT yvela funqciis gaerTianebiT erTian
strategiaSi. SBU aqvs Semdegi zogadi Tvisebebi: zusti miznobrivi momxma-
reblis jgufi; erTi xelmZRvaneli sawarmos marketingis saTaveSi mdgar
xelmZRvanelebidan; Tavis resursebis kontroli; sakuTari strategia,
gansazRvruli konkurentebi. aucileblobis SemTxvevaSi SBU, romelmac ar
gaamarTla sandoeba, ixureba an iyideba.
marketingis gegmebi gansxvavdebian periodiT, romelsac moicaven. adgenen
marketingis strategiul da taqtikur gagmebs. strategiuli gegmebi
gansazRvraven grZelvadian miznebs da TiToeuli SBU amocanebs. Tanamedrove
literaturaSi miRebulia 3-5 weli strategiuli gegmebisTvis. naTelia, rom
strategiuli gegmis periodi damokidebulia dargze, romelSic moqmedebs
SBU. marketingis taqtikuri gegma, rogorc wesi, erTwliania da iTvleba
moklevadian gegmad. amitom is ufro detalizebulia da operatiuli.
marketingis gegmebis SemuSavebis dros aucilebelia Semdegi proncipebis
dacva:
- jer unda SemuSavdes strategiuli gegma da mere, am gegmidan
gamomdinare, SemuSavdes taqtikuri gegma;
- marketingis gegmis miznebis misaRwevad aucilebelia sawarmos
moqmedeba metad organizebuli iyos momxmareblis jgufTan, vidre

104
 sawarmos saqmianobis funqciuri mimarTulebis irgvliv, raTa
uzrunvelyos marketingis dagegmva yoveli jgufisTvis;
- marketingis efeqtur dagegmvisTvis aucilebelia sawarmos biznesis
strategiul erTeulebze da garemoze informaciis mudmivad miReba _
SBU unda gaxdes marketinguli sainformacio sistemis (MIS, Marketing
Information System) safuZveli;
- informacia unda dajamdes SWOT- analizSi (Strength _ Zala, Weakness
_ sisuste, Oportunity _ SesaZlebloba, Threat _ safrTxe, riski).
informacia safuZvels warmoadgens marketingis auditisa, romlis
bazaze iqmneba marketingis gegma. informacia saTanadoT unda
damuSavdes da Sefasdes, raTa swori gadawyvetilebebi iqnes
miRebuli gegmis Sesadgenad. sistemebma, romlebmac unda uzrunvel-
yon mxardaWera marketinguli gadawyvetilebebis miRebaSi, MDDSS(
Marketing Desision Support System) saxeli miiRes;
- menejerebi unda waxalisdnen maT marketingis angariSebSi ZiriTadi
instrumentebis gamoyenebisTvis, iseTebis, rogoric aris matriculi
modeli, PLC-analizi (Product Life Circle _ saqonlis sasicocxlo
cikli), CVP-analizi (_ danaxarjebi-moculoba-mogeba) da a.S.
gagmis SemuSaveba da marketingis politika Semdeg etapebisagan Sedgeba:
- informaciis Segroveba;
- bazarze sawarmos mdgomareobis gansazRvra konkurentebTan
mimarTebaSi;
- marketingis miznebis SemuSaveba, romlebic sawarmos zogadi
amocanebis Tavsebadia;
- warmoebuli produqciis bazris segmentacia;
- sabazro strategiis SemuSaveba;
- sabazro taqtikis SemuSaveba;
- danaxarjebis gansazRvra da analizi;
- marketinguli programis Sesrulebis kontroli.

6.2.1. ინფორმაციის შეგროვება

marketingis informaciis wyaros miekuTvneba Tanamedrove sazogadoebis
informaciuli resursebi. perioduli beWdviTi gamocemebi, telemauwyebloba,
radio, specialuri marketinguli monacemTa bazebi optikur da magnitur
matareblebze, komunikaciuri qselebi, samTavrobo wyaroebi, kerZo pirebis
informacia _ yvelaferi es informaciis miRebis SesaZlo arxebia.
sawarmos mier bazris analizisTvis gamoyenebuli informacia iyofa
pirvelad da meorad informaciaze.

105
 bazris gamokvleva iwyeba meorad informaciis SegrovebiT. meoradi
informacia SeiZleba miRebuli iqnes sawarmoos sameurneo saqmianobis
angariSebidan, sazRvargareT arsebuli filialebidan da qvestruqturul
organizaciisagan, agreTve gazeTebidan da specializebul Jurnalebidan,
monografiebidan, savaWro da sabanko xelSekrulebebidan, sareklamo
saagentoebidan, statistikuri cnobarebidan, arasaxemwifoebrivi statisti-
kuri saagentoebebidan.
pirvelad informacias sawarmo iRebs dakvirvebebis, momxmareblebis
gamokiTxvis, eqsperimentebis Catarebis Sedegad. sociologiuri
gamokvlevebis da momxmareblis gamokiTxvis Sedegebi saqonlis gasaRebis
adgilebze, gamofenebze, simpoziumebze aZleven sawarmos miiRos uSualoT
momxmareblisagan monacemebi da, rac mTavaria, zustad es cnobebi, romelic
warmoadgens konkretul informacias kvleis sakiTxebze. pirvelad
informaciad SeiZleba CaiTvalos agreTve informacia, romelic arsebobs
sawarmoSi sxvadasxva ganyofilebaSi da romelic ar iqmneba specialurad
marketingis ganyofilebisTvis an im pirisTvis, vinc marketingul kvlevas
atarebs.
orive tipis wyaros informaciis Segrovebas uzrunvelyofs Tanamedrove
informaciuli teqnologiebis gamoyeneba. pirvel rigSi unda aRiniSnos mona-
cemTa bazebi, romlebic mravlad aris warmodgenili internetSi.
unda aRiniSnos gansakuTrebuli roli eleqtronuli cxrilebisa da
monacemTa bazebis marTvis sistemebisa informaciis dagroveba-, Senaxva- da
gadamuSavebaSi. monacemta bazebis marTvis sistemebi gvaZleven saSualebas
ara marto davagrovoT informacia struqturirebuli saxiT, aramed
visargebloT mZlavri saSualebebiT informaciis damuSavebisTvis: amorCevis,
analizis, maTematikuri, logikuri gadamuSavebisTvis. mbms koleqtiuri
moxmarebis mZlavri saSualebaa da SQL serverebTan erTad warmoadgenen iseT
informaciul sistemebs, romlebsac ZaluZs nebismieri sididis da sirTulis
amocanis amoxsna.

6.2.2. მონაცემების ანალიზი

analiZis Sedegad unda miviRoT pasuxi Semdeg kiTxvebze: ramdenad
sarwmunoa miRebuli monacemebi? ra da ra raodenobiT unda awarmoos
obieqtma? ra moculobis bazari aqvs produqcias da ra potenciali aqvs mis
ganviTarebas? ras emyareba obieqtis warmateba? vin aris ZiriTadi
konkurentebi da ra strategiiT sargebloben? rogoria momxmareblis moT-
xovnileba da ra azri aqvs produqciaze? riTi xelmZRvanelobs mom-
xmarebeli produqciis SeZenis dros maRaziaSi? am kiTxvebidan gamomdinare
kvleva-Ziebis obieqtebad unda miviCnioT sawarmos SesaZleblobebi, saqoneli,
bazari, konkurentebi, momxmarebeli da gasaReba.
kvlevis meTodika emyareba sistemur midgomas. tradiciulad analizis-
Tvis gamoiyeneba:
- operaciebis gamokvlevis meTodebi;
- masobrivi momsaxurebis Teoria;

106
 - albaTobis Teoria;
- imitaciuri modelireba;
- ekonomikur-maTemaTikuri modelireba;
- eqspertuli sistemebi;
- eqsperimentuლi meTodebi.

პროგნოზირება
erT-erTi mZlavri saSualeba monacemebis gamoTvlis da analizisaTvis
miCneulia regresiuli analizi. regresiuli analizis meTodebis gamoyenebiT
SeiZleba davadginoT maCveneblis mimdinare mdgomareoba da misi prognozi _
Tu rogori tendencia aqvs maCveneblis cvlilebas.
ekonomikaSi xSirad iqmneba monacemTa or nakrebs Soris funqciuri
damokidebulebis dadgenis amocana. damoukidebel cvladebs xi uwodeben
faqtorebs, xolo damokidebuli yi _ gamoZaxilebs. funqciiT y=f(x ) (apro-
qsimaciis funqcia) SesaZlebelia winaswar gamoviangariSoT mosalodneli
gamoZaxilis mniSvneloba im factorebisaTvis, romlis mniSvneloba ar Sedis
sawyis nakrebSi.
aseT operacias trendis Seqmnas uwodeben. qvemoT naxatze naCvenebia
kvireuli gasaRebebis moculobis wrfivi da eqsponencialuri trendebis
agebis magaliTi programuli sistemis Excel-is gamoyenebiT. grafikze
aRniSnuli R2 regresiis kvadrats warmoadgens. misi mniSvneloba gamoxatavs
aproqsimaciis utyuarobis xarisxs. rac ufro axloa es parametri erTTan,
miT ufro zustia aproqsimaciis funqcia. rogorc vxedavT, moyvanil
grafikze ukeTes funqcias wrfivi aproqsimaciis funqcia warmoadgens:

kvireuli gayidvebis dinamika da prognozi

300
gayidvis raodenoba

250
gayidvis
200 R² = 0,6427 monacemebi
150 eqsponencialuri
(gayidvis monac.)
100
R² = 0,7497 wrfivi (gayidvis
50 monac.)
0
1 2 3 4 5
kvirebi

statistikaSi gamoiyeneba mravlobiTi regresiis cneba, rodesac trendi

igeba ramdenime parametris gaTvaliswinebiT. Tumca, unda aRiniSnos rom,
statistikuri analizis programebSi Cadebulia marto wrfivi mravalgan-
zomilebis trendebis ageba. Tanamedrove programul sistemebSi farTod aris
warmodgenili funqciebi, romliTac mravali marketinguli amocanis amoxsnaa
SesaZlebeli.

107
6.2.3. მართვის სტრატეგიის შემუშავება
marTvis strategiis dadgenisTvis unda ori faqtori Sefasdes: garemo
da sawarmos Siga SesaZleblobebi. orive am faqtoris Sefaseba Tanamedrove
informaciuli teqnologiebis gamoyenebis gareSe Zneli warmosadgenia.
garemos SefasebisTvis gamoiyeneba konkurentuli Zalebis modeli. masSi
mocemulia sawarmo Tavisi tradiciuli momxmareblebiT, rogorc
avtonomiuri sistema da am sistemaze momqmedi Zalebi axali konkurentebis,
momwodeblebis, saqonlis da momxmareblebis saxiT. warmateba am
konkurentul samyaroSi miiRweva Semdegi strategiuli mimarTulebebis
gamoyenebiT: produqciis diferencireba, mizanmimarTuli diferencireba,
mWidro kavSirebis damyareba momxmareblebTan da momwodeblebTan; warmoebis
gaiaqeba.
produqciis diferencireba gulisxmobs iseTi produqciis iseTi
variantebis Seqmnas, romelic jer ar aris SemoTavazebuli sxva mwarmoeblis
mier. garda amisa SesaZlebelia nebismieri produqciis an momsaxurebis
gasaRebis iseT mizans mieqces yuradReba, romelic mniSvnelovnad
daainteresebs momxmarebels da Seqmnis bazarze, SeiZleba mcires, magram
gasaRebis Zlier mimarTulebas. aseTi mizanmimarTuli diferencireba
gamodevnis potenciur konkurentebs bazridan. Tu momxmareblis danaxarjebs
kargad gaaanalizebT, sawarmom SeiZleba aRmoaCinos bevri saxeiro
momxmarebeli, romlis biznesiTac SeeZleba sarfianad isargeblos. igive
gamokvlevebi aCveneben arasaimedo mamxmarebelcas. sawarmos Seuzlia
SesTavazos saqonlis momxmareblebs an momwodeblebs maTTvis moxerxebuli
urTierTkavSiris iseTi ganrigi an gadasaxis iseTi sqema, romelic mWidrod
SeakavSirebs urTierTTan. zog SemTxvevebSi, SesaZlebeli xdeba
mniSvnelovnad gaaiafon produqcia, raTa ar miscen saSualeba Seiqmnas
axali konkurentebi. nebismier SemTxvevaSi sawarmos erT-erT ZiriTad
amocanad xdeba arsebuli klienturis SenarCuneba da axalis SeZena. ra Tqma
unda es unda sruldebodes ise, rom sawarmo ar zaraldebodes da piriqiT,
rac SeiZleba met mogebas poulobdes aseTi politikis Sedegad. yvelaferi
es, ra Tqma unda, dakavSirebulia iseT marTvasTan, romelic farTod
iyenebs monacemebis damuSavebis Tanamedrove teqnologias, droulad iRebs
swor gadawyvetilebebs monacemebis gadamuSavebis Sedegad miRebuli
sawarmos mdgomareobis suraTis Tanaxmad. informaciuli sistemebi
asruleben im resursis rols, romlis gamoyenebiT sawarmo aRwevs
rentabelobis zrdas da bazrebze adgilis damyareba-gafarToebas.
garemos faqtoris warmatebuloba ganpirobebulia sawarmos Siga Sesa-
ZleblobebiT. marketingis strategiul gegmiT gansazRvruli inda iyos SBU

108
_ strategiuli biznesis erTeuli. amisaTvis pirvel rigSi unda miviRoT
pasuxebi kiTxvebze:
- romel biznes veweviT?
- romeli biznesia CvenTvis upriani?
- romeli biznesiT ar SeiZleba davkavdeT?
am kiTxvebze pasuxis gacemis dros, sawarmo unda amodiodes marketingis
fuZemdebel koncefciidan, rom prioritetulia bazris moTxovnileba da ara
sakuTari teqnologiebi. Tu sawarmo orientirebulia bazarZe, misTvis
mTavari amocanaa Tavisi saqmianoba gansazRvros sabazo moTxovnilebis da
ara mis mier warmoebul saqonlis terminebSi. sabazo moTxovnilebebi
metnaklebad stabiluria, maSin rodesac maTi dakmayofilebis teqnologiebi
Zveldeba da xSirad icvleba. biznesis gansazRvrisas, sawarmo gansazRvravs
sabazo bazars, sadac man unda awarmoos konkurenciasTan brZola. Tu
sawarmo cdilobs momxmareblis farTo wreze gasvlas marketingis erTiani
gagmiT da gulisxmobs, rom es momxmarebeli saWiroebs momsaxurebas
anologiuri maxasiaTeblebiT, aseT midgomas masiur marketings uwodeben.
aseT SemTxvevaSi bazari erTianad xvdeba erT zonaSi. Ffordi awarmoebda
erT fasad erTi markis Sav manqanas. magram dReisaTvis aseTi SeTavazeba
momxmarebels aRar akmayofilebs: momxmareblebi eZeben winadadebebs,
romlebic emTxveva maT specifiur moTxovnebs. amitom, erT-erTi pirveli
strategiuli gadawyvetileba, romelsac iRebs sawarmo dagegmvis procesSi,
aris bazris nawilebad dayofa. nawilSi Sedis momxmareblebi, romlebsac
aqvT mzgavsi moTxovnileba da erTnairi maxasiaTeblebi. am process uwodes
bazris segmentacia. sawarmos interesSi SeiZleba moxvdes ara mTlianad
bazari, aramed nawili bazrisa _ segmenti. SesaZlebelia sawarmos
daainteresos ramdenime segmenti, romlebidanac TiToeuli maTgani
xasiaTdeba sxvadasxva moTxovnilebebiT. calkeul segmentisTvis
specialurad iqmneba marketingis RonisZiebebis kompleqsi (marketing mix _
marketingis narevi). marketingis narevSi Sedis oTxi P cneba: Product _
saqoneli, Price _ fasi, Place _ gasaRebis adgili, Promotion _ xelis Sewyoba.
miznobrivi segmentis SerCeva marTvis strategiis dagegmvis sawyisi etapia.
USB strategiul gegmaSi unda iyos Setanili Semdegi etapebi:
1. SBU missia. saerTo daxasiaTeba, SBU saqmianobis ZiriTadi
mimarTulebebi da amocanebi, gansxvavebuli maxasiaTeblebi.
2. SBU finansuri resursebis mimoxilva. gasaRebis moculoba/ brunva,
marJa, mogeba.
3. sabazro situaciis mimoxilva. bazris SesaZlebloba (potenciali),
misi ZiriTadi segmentebi, konkurenciis mamoZravebeli Zala.
4. SWOT-analizis Sedegebi bazris TiToeul segmentisTvis.

109
 5. segmenturi analizis Sedegebi. TiToeuli segmentis momgebianobis
analizi: saqonlis, teritoriebis, gasaRebis arxebis, damkveTebis,
momxmareblebis miznobrivi jgufebis.
6. Portfolio-analizis Sedegebi (DDG, DPM mravalkriteriul matricul
modelebSi SWOT-analizis Sedegebis dajameba).
7. Gap-analizis (xvrelis analizi)Sedegebi. anzoffis strategiis
gaangariSeba.
8. momxmareblebis miznobrivi TiToeuli jgufebisTvis oTxi P
strategiis gansazRvra.
9. aucilebeli biujetis gaangariSeba.

6.3. მარკეტინგის მიზნები და სტრატეგია (Gap-ანალიზი, ანზოფის მატრიცა,

აუდიტის მატრიცა, Portfolio-ანალიზი BCG მატრიცა)
marketingis mizani unda mkacrad ganisazRvros raodenobrivi formiT da
Seesabamisi finansuri eqvivalentiT. mizani SeiZleba diagramiT iyos
warmodgenili:

operaciuli miznebi
6000
moculoba

4000
gasaRebis
2000 moculoba
mogeba
0
1 2 3 4 5
wlebi

diagramaze warmodgenili xuTwliani biznes-gegma aCvenebs gasaRebis

moculobis zrdas $3100-dan $5400-mde, rac moitans saTaonado mogebas $150-
dan $1000-mde.
miznebis dadgenis Semdeg im strategiebis analizi iwyeba, romelic am
miznebis miRwevas unda moemsaxuros. es analizi iwyeba Gap-procedurebiT
gasaRebis da mogebis moculobis da Sedegad miRebul anzofis strategiebiT.
Tavidan miiReba prognozirebis Sedegad prognozirebis xazs A grafikze,
sadac ukve datanilia mizanis xazi E.

110
 amocana mdgomareobs imaSi, rom dadgenili gasaRebis moculoba sagegmo
periodis dasawyisSi t miviyvanoT periodis bolosTvis dagegmil
moculobamde, e.i. wertilamde E. imisaTvis, rom amovavsoT xvreli (gap) A-dan
B wertilamde, sakmarisia avamaRloT sawarmos operatiuli warmoebis
produqtiuloba ise, rom ar dagvWirdes strategiis Secva. imisaTvis, rom
zemo wertilebamde avitanoT wertili B, dagvWirdeba SevcvaloT sawarmos
moqmedebis strategia. Tu romeli strategia avirCioT danarCeni
xvrelebisaTvis, amaSi dagvexmareba anzofis matrica.
strategiebis anzofis matrica:

anzofis matricidan gamomdinareobs ZiriTadi strategiuli

rekomendaciebi:
1. bazris damuSaveba. arsebul bazrebze arsebuli saqonlisTvis
marketingis RonisZiebebis gaZliereba bazris gafarTovebis mizniT.
misaRwev gzaT SesaZlebelia gamoviyenoT fasebis Semcireba,
SefuTvis gaumjobeseba, reklama, sasinji masalis SeTavazeba. aseTi
RonisZiebebis gatareba gaZlevTgrafikze wertils C.
2. bazris ganviTareba . Zveli saqonliT axal bazarze gasvla. SesaZle-
belia Semdegi moqmedebebis variantebi:
- axal regionalur an internacionalur bazrebze;

111
 - saqonlis funqciebis gazrda; Zveli saqonlis gamoyenebis axali
sferoebi;
- saqonlis variacia, raTa moeZebnos momxmareblis jgufi (bazris
segmentacia).
3. saqonlis ganviTareba. axali saqonlis Zvel bazrebze gayidva. aseTi
strategiis gamoyeneba iZleva gasaRebis moculobis wertils D.
4. diversifikacia. sawarmo Sordeba sawyiss da gadadis axal
saqmianobaze. sawarmoo programa axldeba. ganasxvaveben diverსი-
fikaciis sam formas:
- diversifikacia igive doneze, magaliTad, saavtomobilo warmoeba
awarmoebs motociklebs;
- diversifikacis gasaRebis an momaragebis bazrebze, magaliTad,
qsovilis sawarmo xsnis tanisamosis kervis sawarmos;
- diversifikacia araZiriTad saqmianobaze, magaliTad, firma
“nataxtari” qmnis sportuli inventaris sawarmos.
ganvixiloT kidev erTi matrica, romelic efuZneba marketingis auditis
da iZleva strategiul rekomendaciebs SBU irgvliv.
sawarmos moqmedebebis strategiis SesarCevad konkretul bazarze
iyeneben porteris konkurenciis matricas. porteris Tanaxmad, mogebis
maRali maCveneblebis misaRwevad firmas unda hqondes konkurentuli
upiratesoba. Catarebuli gamokvlevebis Sedegad, porterma daadgina, rom
kavSiri bazris wilsa da rentabelobis Soris Semdegnairad gamoiyureba:

Sua pozicia saxifaToa. sawarmo, romelic saxsrebis uqonlobis gamo

ver aRwevs liderobas bazarze, unda moaxdinos samuSaos koncentrireba
bazris garkveul segmentze da am segmentze ecados moipovos upiratesoba
konkurentebze.
ganvixiloT strategiuli gadawyvetilebebis miRebis kidev erTi modeli
_ Portfolio-analizis instrumenti. jer ganvmartoT ori Teoriuli koncefcia:
saqonlis sicocxlisunarianobis cikli da gamocdilebis efeqti. saqonlis
sicocxlisunarianobis cikli Sedgeba 3-5 faziსაგან. ganvixiloT modeli 4

112
stadiiT: danergva, zrda, simwife, vardna. SevqmnaT grafiki, romelzec
warmodgenilia gasaRebis moculoba da mogeba saqonlis
sicocxlisunarianobis ciklis periodSi:

gasaRebis moculoba

mogeba

danergva zrda simwife vardna

meore koncefcia _ gamocdilebis efeqti _ mdgomareobs imaSi, rom
produqciis warmoebis gamocdilebis dagroveba iwvevs produqciis
TviTRirebulebis Semcirebas. aseTi potenciuri SesaZleblobis gamoyeneba
gulisxmobs warmoebis moculobis gazrdas. aseT tendencias masStabis
efeqts uwodeben.
saqonlis klasifikaciisTvis maTi sabazro wiliT gamoiyeneba bostonis
konsaltinguri jgufis matriculi modeli (BCG).

BCG matriculi modeli

bazris fardobiTi wili
dabali maRali
bazris zrdis maRali kiTxvis niSnebi zrda
siswrafe (varskvlavi)
dabali dasasruli simwife
(ZaRlebi) (mewveli Zroxebi)

matrica emyareba Semdeg varauds:

1. Semosavali da kapitali izrdeba bazris wilis zrdasTan erTad
masStabis efeqtisa da gamocdilebis Sedegad (warmoebis didi

113
 moculobis da warmoebis procesSi gamocdilebis dagrovebis
Sedegad produqciis TviTRirebulebis Semcirebis efeqti);
2. gasaRebis zrdasTan aucilebeli xdeba damatebiTi fuladi saSuale-
bebi, brunavi saxsrebisa da warmoebis simZlavris gazrdisTvis;
3. bazris wilis gazrda dakavSirebulia bazris dapyrobis taqtikis
Casatareblad damatebiTi saxsrebis gamoyofasTan;
4. sicocxlisunarianobis ciklSi saqonlis mier simwifis stadiis
miRwevisas misi zrda neldeba, da sawarmos mier miiReba damatebiTi
saxsrebi bazris wilis Semcirebis gareSe; es saxsrebi SeiZleba
moaxmaroT iseT saqonels, romelic zrdis stadiaSia.
BCG SemogvTavaza Semdegi klasifikacia da strategiuli rekomenda-
ciebi:
kiTxvis niSnebi (dabali wili, maRali srda). SBU, romlebsac dabali
Zwili aqvs srafmzard bazarze. mxedvelobaSia saqoneli, romelic
sicocxlisunarianobis ciklSi sawyis stadiazea. aseTi saqoneli
mniSvnelovan investiciebs moiTxovs bazris wilis gazrdisTvis. vinaidan
finansuri danaxarjebi xSirad aRemateba maT Semosavals, xelmZRvanelobam
unda gadawyvitos sakiTxi, Tu rogor moiqces _ Cados aseTi saqonelze
investicia an amoiRos warmoebidan.
varskvlavebi ( maRali wili, maRali Zrda). SBU, romlebmac daikaves
mniSvnelovnad didi nawili awrafmzard bazarze. mxedvelobaSia saqoneli,
romelic sicocxlisunarianobis ciklSi zrdis stadiazea. maTRgan miRebuli
Semosavali maTve xmardeba sakuTari poziciebis gasamagreblad. Tu bazris
zrda Senelda, “versklavebi” SeiZleba gadaiqcnen “mewveli Zroxebad”.
mewveli Zroxebi (maRali wili, dabali zrda). saqoneli, romelmac
miaRwia simwifis stadias da moaqvT didi mogeba bazris maRali wilisa da
danaxarjebis ekonomiis xarjze.
ZaRlebi (dabali wili, dabali zrda). saqoneli, romelmac miaRwia
simwifis stadias da dasasrulis stadiaze inyofeba. sanam isini iZlevian
mogebas, Rirs maTi investireba.
BCG-matrica aigeba an eqspertuli Sefasebebis safuZvelze, an im maCvene-
blebis safuZvelze, romlebic miRebulia sawarmos safinanso angariS-
gebebidan monacemebis statistikuri damuSavebis meTodebis gamoyenebiT.

6.4. მართვის სტრატეგია 4xP

mTavari strategiuli mimarTulebis sawarmos moqmedebebis SerCevis

Semdeg aucilebeli xdeba maTi dakonkreteba specialuri RonisZiebebis
dagegmviT an programiT marketing mix (marketingis naerTi). am naerTis
114
komponentebi: saqoneli, fasi, amgili daxelis Sewyoba. oTxi P strategia
unda dadgindes TiToeuli miznobrivi segmentisaTvis, rac niSnavs, rom
TiToeuli miznobrivi momxmareblis jgufisTvis unda daigegmos Sesabamisi
saqoneli, fasebi, gasaRebis adgilebi, xelSewyobis RonisZiebebi. aq stra-
tegiuli dagegmva uSualod marketingis RonisZiebebis taqtikur dagegmvaSi
gadadis.
SevCerdeT xelSewyobis dagegmvaze. xelSewyoba mimarTulia ori amoca-
nis amoxsnisken: moTxovnilebis stimulireba (bazris zrda da wilisgafar-
Toveba) da sawarmos imijis gaumjobeseba. imijis gaumjobeseba Tavis mxriv
Sedgeba 4 komponentisagan:
1. reklama
2. kavSiri sazogadoebasTan (komerciuli mniSvnelovani informaciis
moTavseba gamocemebSi an prezentacieb radiosa da televiziiT)
3. gasaRebis stimulireba _ gamofenebi, prezentaciebi, premiebi da sxva.
4. personaluri gayidvebi _ saqonlis zepiri warmodgena potenciur
myidvelebs miyidvis mizniT.

თავი 7. ინტერნეტ-ტექნოლოგიები ბიზნესში

ელექტრონული ბიზნესი. ელექტრონული ბაზარი. ელექტრონული ბაზრის მონაწილენი.
ელექტრონული ბაზრის მონაწილეების ურთიერთქმედების ფორმები. ტექნოლოგიური
და ბიზნეს-რისკი. ელექტრონული გადახდების სისტემები ინტერნეტში.

7.1. ელექტრონული ბიზნესი

eleqtronuli biznesi _ es aris nebismieri biznes-saqmianoba, romelic
iyenebs informaciuli globaluri qselebis SesaZleblobebs Sida da gare
kavSirebis dasadgenad, raTa naxos maqsimaluri mogeba.
telekomunikaciebis teqnologiebis gamoyenebis xarisxi ganisazRvreba
globaluri qselis internetis gamoyenebiT rogorc eleqtronuli bixnesis
erTiani organizaciuli garemos instrumenti.
internetma uzrunvelyo mwarmoebelis maqsimalur momxmareblis ricxvTan
muSaoba da misca momxmarebels saSualeba mimarTos moTxovniT sawarmos
marTvis sistemas. ase warmoiqmna xarisxobrivad axali marTvis avtomati-
zebuli sistemebi, dafuZnebuli standartze CSRP _ Castomer Synchronized Re-
source Planning _ resursebis dagegmva momxmareblis moTxovnebis sinqronu-
lad.

115
 7.2. ელექტრონული ბაზარი
rogorc ki warmoiqmna eleqtronuli komerciis sistemebi, Seiqmna eleqtro-
nuli bazari. eleqtronuli komerciis pirveli sistemebi Seiqmna amerikis
SeerTebul StatebSi 60-ian wlebSi. isini gamoiyenebodnen satransporto
kompaniebSi bileTebis dakveTisTvis da reisebis momzadebis Sesaxeb sxvada-
sxva momsaxureobebis Soris informaciis gacvlisTvis. maTi kavSiri xorci-
eldeboda ara internetiT, aramed monacemebis eleqtronuli gacvlis
specialuri standartiT (Electronic Data Interchange, EDI), romelic warmoadgens
tipiuri saqmiani dokumentebis eleqtronuli gafoრmebis wesebis nakrebs.
internetis Seqmnam da ganviTarebam, misTvis Cveuli informaciis gacvlis
dabali TviTRirebulebiT, aqtualuri gaxada EDI-sistemis modernizacia,
raTa gamoyenebul iqnes axal komunikaciis garemoSi. am mizniT 90-an wlebis
meore naxevarSi Seiqmna standarti, romelic gadacema-miRebis process
asrulebs usafrTxo eleqtronuli fostis SMTP/S-MIME protokoliT. EDI-
sistemis integraciiT sawarmoebis marTvis sistemebSi, sawarmos Sesa-
Zlebloba eZleva awarmoos eleqtronuli biznesi nebismier sxva sawarmo-
sTan, romelic analogiuri programuli uzrunvelyofiT sargeblobs. es
interfeisi moxerxebulia da saimedo, magram unda aRiniSnos, rom am teqno-
logiis danergva sakmarisad Zviria. EDI-s danergva moiTxovs daaxlovebiT
100 000 dolrs da mets. amitom misi danergva msxvil kompaniebisTvisaa xel-
misawvdomi.

7.3. ელექტრონული ბაზრის მონაწილენი

eleqtronuli bazari warmoadgens monawileebis, produqtis da maTi
urTierTqmedebis procesebis erTobliobas. bazari xasiaTdeba garkveuli
kanonzomierebebiT informaciuli da telekomunikaciuri teqnologiebisa da
sistemebis ganviTarebuli struqturis pirobebSi. monawilebs miekuTvnebian
gamyidvelebi, myidvelebi, aseve is organizaciebi, romlebic uzrunvelyofen
bazris infrastruqturasa da wesebs. produqrs warmoadgenen saqoneli da
momsaxureba, risTvisac myidveli da gamyidveli gamodis bazarze. es urTi-
erTqmedeba warmodgenilia procesebiT, romlebis moicavs: axali saqonlis
warmoqmnas, bazris gamokvlevs, saqonlis Ziebas, SekveTas, miwodebas da mox-
marebas. bazris elementebi warmodgenilia rogorc fizikuri, realuri yid-
va-gayidvis procesSi, da aseve, rogorc programuli produqti an momsa-
xureba, romlis miReba SesaZlebelia internetis qselis gamoyenebiT.
qselSi muSaobas uzrulvelyofen sxvadaxsva tipis organizacia-provai-
derebi, romlebic sxvadasxva mravali tipis serverebiT sargebloben. maTi
momsaxureba Seicavs mudmivad momuSave serverebs – host-kompiuterebs,

116
romlebic uzrunvelyofen Semdeg momsaxurebas: fostas, failebis gadacemis
programebs, klientebis veb-saitebis ganlagebas da a.S.
myidvelebi da gamyidvelebi, agreTve maTi Suamavli organizaciebi
warmodgenilia veb-gverdebiT, sadac ganlagebulia informacia:
- firmaze;
- mis saqonelze da momsaxurebaze;
- momxmareblis azris Seswavlis;
- bazris Seswavlis;
- SekveTebis miRebis;
- firmis garantiebze’
- testirebisa da treningis:
- samuSaoebis koordinaciaze.
sruli moculobiT eleqtronuli funqciebis realizaciisTvis sawarmoebi
qmnian korporatiul kvanZs – portals, romlidanac momxmarebels, TanamSro-
mels, klients, partniors SeeZleba isargeblos sxvadasxva sainformacio re-
sursebiT: programebiT, korporatiul monacemebiT, saZiebo serverebiT, el.
fostiT, konferenciebiT, SekveTisa da SekveTebis Sesrulebis kontrolis
sistemebiT. am kvanZze SegiZliaT ganaTavsoT informacia organizaciis
materialur-teqnikur resursebis, momxmareblebis moZiebis da maTgan
komerciuli winadadebebis miRebis moTxovnilebაze.
nax.7.1 moyvanilia ori sqema: saqonlis SeZenis procეsis informaciuli
nakadebi eleqtronul vaWrobamde da aleqtronuli vaWrobis pirobebSi.

nax. 7.1. რეალური და eleqtronuli vaWroba

realuri vaWrobis pirobebSi: myidveli mimarTavs gamyidvel ofiss da

atyobinebs ra saqoneli sWirdeba; SekveTis miRebis Semdeg, TanamSromlebi
arkveven, aqvT Tu ara saqoneli sawyobSi; atyobineben SemkveTs da aformeben

117
sagadasaxado dokumentacias; Semdeg amowmeben gadaxdis faqts da miaqvT
saqoneli SemkveTamde.
eleqtronul vaWrobis pirobebSi: myidveli mimarTavs el. maRazias da mis
virtualur gamyidvelebs, iRebs konsultacias da ixdis safasurs; Semdegi
procesebi: Tanxis Semosvla, saqonlis adgilze mitana da sawarmos
saaRricxvo sistemaSi misi asaxva avtomaturad sruldeba; ofisis menejerebi,
iReben ra informacias vaWrobis msvlelobaze, asruleben zogad sakontro-
lo funqciebs.
organizaciulad biznesi xorcieldeba ramdenime tipis eleqtronul
bazarze:

 Business-to-Business _ organizaciebi, romlebic vaWroben erTimeoresTan da

am procesSi sargebloben: dargis savaWro sazogadoebebiT, momwode-
blebis savaWro obieqtebiT, dargTaSoriso qselis kvanZebiT, auqcio-
nebiT, eleqtronuli birJebiT;
 Consumar-to-Consumer _ momxmareblebi yidian saqonels da momsaxurebas
erTmaneTSi individualur momxmareblis eleqtronul auqcionze;
 Business-to-Government _ biznesisa da saxelmwifo da administraciuli
struqturebis urTierTqmedeba im saxelmwifo SesyidvebisTvis, romlebic
ar iTxoven konkursebis Catarebas.
sawarmoebi, romlebic Tanamedrove bazarze muSaoben, SeiZleba sam jgufad
davyoT:
 tradiciulebi, romlebic ar mimarTaven eleqtronul bizness da realur
fizikur bazarze muSaoben;
 Sereuli, romlebic saqmianobis nawils internetiT asruleben;
 srulad eleqtronuli, romlebic saqmianobaSi sargebloben marto inter-
netiT.
eleqtronuli bazris momxmareblebi gansxvavdebian tradiciul fizikuri
bazris momxmareblebisagan. vinaidan internetTan muSaoba dakavSirebulia
teqnikis SeZenasTan da ganaTlebis garkveul donesTan, arsebobs gansxva-
vebuli momxmarebelic:

 tradicionalistebi, romlebsac urCevniaT daიnaxon saqoneli, xeliT

Seexon, daeleparakon gamyidvels. maT ar undaT yidva-gayidvis procesi
gadaitanon eleqtronul samyaroSi, gaurbian damatebiT danaxarCebs da
saqmianobas;
 momxmareblebi, romlebic sargebloben orive tipis saqmianobiT: aqvT
eleqtronuli maRazia da sargebloben eleqtronuli dakveTebis saqonlis

118
 nawilis SeZenis dros. amasTan erTad, uars ar amboben saqonlis SeZenis
tradiciul formebze;
 kvalificirebuli momxmarebeli, romelic sargeblobs on-line reJimiT
saqonlis SeZenisTvis, aseTi momxmarebeli xSirad profesiulad aris
dakavSirebuli informaciul teqnologiebTan.

7.4. ელექტრონული ბაზრის მონაწილეების ურთიერთქმედების ფორმები

eleqtronuli biznesis sistemebSi wamyvan rols TamaSoben savaJro adgilebi
(marketplaces). virtualuri savaWro adgili _ es aris internet-gverdi,
romelzec ideba xelSekrulebebi gamyidvelsa da myidvels Soris da ris
Tanaxmadac sruldeba savaWro-safinanso operaciebi (tranzaqciebi). aseTi
tranzaqciebi realur drios reJimSi tardeba da am procesSi SeuZlia
CaerTos nebismierი kompania msoflios sxvadasxva kuTxidan. aseTi savaWro
adgilebi SeuZliaT Seqmnan gamyidvel, myidvel da saSuamavlo (mesame mxaris)
kompaniebma. aseTi savaWro adgilebis Seqmna bazris yvela monawilesTvis
momgebiania.
gamyidvelisTvis es aris:
 Sesyidvis procesis daCqareba da misi Rirebulebis Semcireba;
 zedmeti danaxarjebis Tavidan acileba;
 farTo arCevis saSualeba da metad momgebiani safaso politika;
 myidvelisTvis es aris:
 gayidvasTan dakavSirebuli danaxarjebis Semcireba;
 potenciuri myidvelis ricxvis gazrda;
 Sakvetebis marTvis Rirebulebis Semcireba.
თანამედროვე სავაჭრო ინტერნეტ-ადგილები იყენებენ მათი ორგანიზაციის რამდენიმე
ტიპს. განვიხილოთ ისინი.
ონლაინური კატალოგი (online catalog) - ელექტრონული კატალოგი, სადაც წარმოდგე-
ნილი ინფორმაცია პროდუქციაზე. ონლაინ-კატალოგებში შესაძლებელია გამოვიყენოთ
ძიების პროცესისთვის თანამედროვე ინტერნეტ-ტექნოლოგია. ძიება სრულდება
მოთხოვნის თანახმად, საქონლის ისეთი პარამეტრების მითიტებით და შედარებით,
როგორიც არის ფასები, მიწოდების ვადები, გარანტიები, მომსახურების ინფორმაცია და
ა. შ. გამყიდველის სავაჭრო ბაზრის გაფართოებასთან და მომწოდებლებთან
ურთიეთობის ეფექტურობის ზრდასთან ერთად ონლაინური კატალოგები გახდნენ
ბიზნეს-პროცესების და ინფორმაციული ტექნოლოგიების სისტემების მნიშვნელოვან
შემედგენელ ნაწილად. ასეთი კატეგორიის სავაჭრო ადგილების შემოსავალს შეადგენს

119
საკომისიო პროცენტი მომწოდებლის სარეკლამო მასალის და შესრულებული
გაყიდვების ოპერაციებისაგან. მათ მაგალითებს წარმოადგენენ SciQuest და Chemdex.
აუქციონები (auction) - მისი განსხვავება ინლაინურ კატალოგისაგან მდგომარეობს
იმაში, რომ ფასი არ არის ფიქსირებული და ვაჭრობის პროცესში დგინდება.
შემოსავლების წყაროები იგივეა, რაც ონლაინურ კატალოგებისთვის. მათ მაგალითებს
წარმოადგენენ FreeMarkets, TradeOut или AsseTrade.
ბირჟა (exchange) - სავაჭრო ინტერნეტ-ადგილი, სადაც ფასი რეგულირდება მოთხოვნი-
ლებითა და წინადადებით, ამიტომ მისი ცვლილებები მნიშვნელოვანია. ბირჟები კომპა-
ნიებს აძლევენ შესაძლებლობას ანონიმურად ივაჭრონ, რათა კომპანიის გამოჩენამ არ
იქონიოს გავლენა გამყოდველისა და მყიდველის ყიდვა-გაყიდვის უნარიანობაზე, არ
გამოიწვიოს ფასების ცვლილებები. შემოსავალის წყაროს შეადგენს საკომისიო
პროცენტი მომწოდებლის შესრულებული გაყიდვების ოპერაციებისაგან და მონაწილეთა
საწევროები.. მათ მაგალითებს წარმოადგენენ Altra, Enermetrix, Arbinet.
გაერთიანება (сommunity) - ასეთი ტიპის Интернет-ადგილები ტავს უყრიან პოტენციურ
მყიდველებსა და გამყიდველებს საერთო პროფესიული ინტერესის საფუძველზე.
გაერთიანება უზრუნველყოფს კომპანიებს ინფორმაციით სამრეწველო სიახლეებზე,
ანალიზური ინფორმაცით, ინფორმაციით ბაზრის მდგომარეობაზე და ვაკანსიებზე,
აძლევენ უშუალო ურთიერთობის საშუალებას ჩატით და განცხადებების დაფით. მათი
შემოსავალის წყაროს შეადგენს ძირითადად რეკლამა, სპონსორობა, მონაწილეების
საწევრო გადასახადები. საკომისიო პროცენტი მომწოდებლის შესრულებული
გაყიდვების ოპერაციებისაგან. წლიურ ბრუნვაში მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს
საკომისიო პროცენტი მომწოდებლის შესრულებული გაყიდვების ოპერაციებისაგან, და
ეს შემოსავალი ტენდენციებიდან გამომდინარე , მნიშვნელოვნად გაიზრდება. ტიპიური
წარმომადგენელი ასეთი სავაჭრო ადგილის ტიპისა არის VerticalNet.
internet-maRazia _ es aris veb-gverdi, romelic uzrunvelyofs internetiT
eleqtronuli katalogiT da sxva saxiT warmodgenil produqciis
gasaRebas. produqciis CamonaTvali SeiZleba ramdenime aTass Seadgendes.
momxmarebels SeuZlia daukveTos saqoneli formis SevsebiT, registraciis
gavliT an sxva meTodebiT. Rirebulebis gadaxda SeiZleba moxdes rogorc
interaqtiuli gadasaxadi sistemiT, asece tradiciuli meTodebiT: sabanko
da safosto gadaricxvebiT. momxmareblis SekveTis Sesruleba SeiZleba
kurieris mier saxzlSi mitaniT Sesruldes.
veb-vitrina xSirad veb-maRazias warmoadgens, magram maRaziis SesaZle-
blobebi mniSvnelovnad aRemateba, paralelurad _ realizaciis Rirebule-
bac mniSvnelovnad maRalia. internet-maRaziebi informaciis dinamiuri
damuSavebisa da monacemTa bazebis gamoyenebis Sedegad muSaoben individua-
lurad TiToeul daregistrirebul momxmarebelTan.

120
savaWro internet-sistema integrirebulia kompaniis dokumentbrunvis avtoma-
tizebul sistemaSi da internet-maRaziebTan erTad asrulebs srul savaWro
cikls internet-qselSi CarTvis reJimSi.
ვირტუალური სავაჭრო ადგილების ტიპები
საერთო ჯამში ყველა ტიპის ინტერნეტ-ადგილები შეიძლება 3 ტიპად დავყოთ და
დავარქვათ მათ ”ვირტუალური სავაჭრო ადგილები (მოედნები):
 მყიდველების მიერ შექმნილი (buyer-driven),
 გამყიდველების მიერ შექმნილი (supplier-driven или seller-driven)
 მესამე მხარის მიერ შექმნილი (third-party-driven).
პირველი ტიპის ინტერნეტ-ადგილები (buyer-driven). ერთი ან რამდენიმე მსხვილი
კომპანია ქმნის თავის სავაჭრო ადგილს კომპანია-მომწოდებლების მოზიდვისთვის.
ასეტი სავაჭრო ადგილების კონცეპციის შექმნა გამოწვეულია მსხვილი კომპანიების
შესყიდვების პროცესების ოპტიმიზაციის, სავაჭრო კონტაქტების და მოწმწოდებლების
ქსელის გაფართოების მოთხოვნილებიდან გამომდინარე. მაგალითად შეიძლება
დავასახელოთ ავტომობილის მრეწველობა, სადაც GM, Ford და Daimler Chrysler
გაერთიანდა გლობალური ონლაინური სავაჭრო ადგილის შესქმნელად, ასევე
სამედიცინო ფირმები Tenant Healthcare და Ventro, რომლებმაც შექმნეს ინტერნეტ-
ადგილი ორიენტირებული სამედიცინო საქონლის ბაზრის მოთხოვნილებებზე.
მეორე ტიპის ინტერნეტ-ადგილები (supplier-driven). ანალოგიურად წინა ტიპის ინტერ-
ნეტ-ადგილებისა, ეს ინტერნეტ გვარდები იქმნება მსხვილი წარმოების კომპანიების
გაერთიანებით, რატა მოიზიდონ თავისი პროდუქციისთვის გამსაღებელი, მყიდველი
კომპანიები. ასეტი ადგილები სეიძლება წარმოადგენდნენ ელ მძლავრ ინტერნეტ
კატალოგებს მძლავრი ტანამედროვე საძიებო სისტემებით. ასეთი ინტერნეტ-ადგილები
ხშირად ასრულებენ დისტრიბუტორის როლს, რათა იქმნება კლიენტურის მოზიდვის,
გასაღებაზე დანახარჯების შემცირების, გასაღების მომსახურეობის შედეგად
შემოსავლების მიღებისთვის. მაგალითად დავასახელოთ კომპანიების Jоhnson &
Johnson, GE Medical Systems, Baxter International, Abbott Laboratories და Medtronic
გაერთიანება ინტერნეტ-ადგილის შექმნისთვის ჯანდაცვის სფეროში. იგივე ტენდენ-
ციებია შესამჩნევი საავტომობილო მრეწველობაში, სადაც ერთიანდება კომპანიები .
Dana, Delphi Automotive Systems, Eaton, Motorola, TRW და Valeo საკუტარი ინტერნეტ-
ადგილის სექმნისთვის..
მესამე ტიპის ინტერნეტ-ადგილები third-party-driven, იმართება მესამე მხარის მიერ,
რომელსაც მიზნად აქვს დასახული შეახვედროს ორივე მხარე ერთ ინტერნეტ-გვერდზე --
გამყიდველები და მყიდველები. როგოტც წესი, ასეთ მოედნებს ქმნის ისეთი წარმომა-
დგენელი, რომელიც კარგად ერკვევა არამარტო ასეთი გვერდების შექმნის
ტექნოლოგიაში, არამედ თვითონ ბიზნესის სექტორში და მასში მიმდინარე ბიზნეს-
121
პროცესებში. ნეიტრალური შუამავლობა ხშირად იზრდება კომპანიებთან მჭიდრო
კავშირში ბაზარზე და სააქციო კაპიტალში ინვესტიციების მიღებით. თუმცა ასეთი
ქმედებები პრობლემებს ქმნის ახალი კომპანიების ბაზარზე მოზიდვის მხრივ, ვინაიდან
ინტერნეტ-ადგილი ამ შემთხვევაში ძნელად ინარჩუნებს ნეიტრალიტეტს მოზიდულ
კომპანიებს შორის.
ინტერნეტ-ადგილების შექმნის პარალელურად აუცილებელი გახდა შეიქმნას ასეთი ვებ-
გვერდების შექმნის ტექნოლოგიის პარატულ-პროგრამული უზრუნველყოფა. ამიტომ
წარმოიქმნა პროვაიდერებისახალი ჯგუფი ელექტრონული კომერციის სფეროში,
რომლებიც უზრუნველყოფენ სავაჭრო ინტერნეტ-ადგილების ტექნოლოგიურ ინფრა-
სტრუქტურას და იღებენ უშუალო მონაწილეობას მათ შექმნაში და მხარდაჭერაში. თუ
ინტერნეტ-ადგილების შინაარსობრივი კონცეპტუალური მხარე მათი შექმნის ერთი
მიმართულებაა -- ჰორიზონტალური პროვაიდერ/ოპერატორების (eMarketplace Platform
Providers/Operators), მეორე მიმართულება წარმოადგენს აპარატულ-პროგრამმულ
პროვაიდერ/ოპერატორების კომპლექსის ვერტიკალურ მხარეს (Vertical eMarketplace
Operators ).
აპარატულ-პროგრამმულ კომპლექსის პროვაიდერ/ოპერატორები მოწოდებულნი არიან
ყველა კომპანიებისა და დარგების საერთო ამოცანების გადასაწყვეტისთვის, ისეთი
ამოცანებისათვის, როგორიც არის ტრანზაქციების გატარება, მომარაგების ქსელის
მართვა და სხვა, რაც ნიშნავს ელექტრონული ბიზნესის გაძღოლის ტექნოლოგიური
ბაზის პროგრამულ უზრუნველყოფას, იმ ტექნოლოგიური ბაზის, რომელიც
ელექტრონულ ბიზნესს წარმოადგენს.

7.5. ტექნოლოგიური და ბიზნეს-რისკი

ინტერნეტ-ადგილების ნებისმიერი ტიპის მომხმარებელს ექმნება ტექნოლოგიური და
ბიზნეს-რისკები. პირველს მიეკუთვნება პროვაიდერის არასაიმედო კავშირი (კავშირის
ხშირი წყვეტა ვაჭრობის პროცესში), კრიპტოდაცვის საშუალებების ”გატეხვა”, მონაცემთა
ბაზის რღვევა გარე მოქმედებების შედეგად და კონფიდენციალური ინფორმაციის
გაჟონვა. ასეთი პრობლემები გადაწყვეტებადია -- უნდა აირჩეს საიმედო პროვაიდერი,
შეირჩეს კროპტოდაცვის შესაბამისი საშუალებები და გაიმიჯნოს პერსონალის
ინფორმაციის მიღების უფლებები.
მეორე ტიპის რისკები კი დაკავშირებულია პროდუქციის საბოლოო მომხმარებელთან
მიტანის პროცესთან:
 მიწოდებული პროდუქციის ხარისხის შეუსაბამობის რისკი;
 მომხმარებლის გარიგების თანახმად წინასწარ გადახდილი თანხის დაკარგვის რისკი;

122
 მომწოდებლის მიერ მიწოდებული პროდუქციის არგადახდის ან გასული ვადით
გადახდის რისკი,
 მომწოდებლის მოგების ნორმის შემცირების როსკი .
ამის გარდა, მრავალდარგობრივი და დარგობრივი სავაჭრო ადგილების ადექვატური
გაანგარიშებების სერვისის არ არსებობა,რის შედეგად მყიდველსა და გამყიდველს შორის
გარიგების პირობების მიღების შემდეგ, გარიგების პროცესი გრძელდება არა
ვირტუალურ სავაჭრო ადგილზე, არამედ ბიზნეს-მოქმედებების ტრადიციული
მეთოდებით -- ტელეფონით, ფაქსით ან მივლინებებით.
ანალიტიკოსების პროგნოზებით, მსოფლიო ბაზარი ვერ მიაღწევს მაღალ გეგმიურ
მაჩვენებლებს მანამდე, სანამ ინტერნეტ-სერვისის მომწოდებლებისთვის პრიორიტეტად
არ გახდება სარწმუნო ელექტრონული გადახდების ტექნოლოგიის შემუშავება.
ინტერნეტ-ადგილებზე ანგარიშსწორების სერვისი შემდეგი ტექნოლოგიით არის
წარმოდგენილი: მომწოდებელი და მყიდველი გადიან რეგისტრაციას სისტემაში, დებენ
ხელშეკრულებას სისტემაში მონაწილე ბანკებთან და იღებენ ელექტრონულ ციფრულ
სერტიფიკატებს სისტემაში მუშაობისთვის. მომწოდებელს შეაქვს კატალოგში
საქონელის, მყიდველი არჩავს სავაჭრო ერთეულს, აყალიბებს მოთხოვნას, სპეციალური
მოდულით იღებს ელექტრონულ ანგარიშს და აფორმებს საგადასახადო დავალებას.
გადახდის საბუთები იგზავნება მომწოდებლის ბანკში. მომწოდებელი უკვე თავის
მოდულით აფიქსირებს ფულადი სახსრების მიღებას და რის შემდეგ უტვირთავს
მყიდველს ნაყის საქონელს. მიუხედავად იმისა, რომ ანგარიშსწორების სერვისი
უშუალოდ სავაჭრო ადგილიდან უთითებს და აკონტროლებს გადახდებს, რიდკი მაინც
დიდია იმისა, რომ მომწოდებელი არ მიაწვდის მყიდველს მოთხოვნის თანახმად
დროულად და შესაბამისი ხარისხის საქონელს. იგივე რისკებს აქვთ ადგილი
მომწოდებლებისთვის, როდესაც ისინი აწვდიან საქონელს მყიდველს სავაჭრო კრედიტის
ფორმით. ისე რომ სავაჭრო ადგილების მონაწილეებს ანგარიშსწორების სერვისის
ინტერნეტში გამოყენების დროს გადააქვთ ტრადიციული ბიზნეს-რისკები და აიოლებენ
მათი წარმოქმნის შესაძლებლობებს.

B2B-სავაჭრო ადგილების ტარიფების მაგალითი:

ფასები
მომსახურეობების ჩამონათვალი
თვეში

ტენდერებისა და მოთხოვნების განლაგება უფასოდ

123
გაყიდვებზე წინადადებების განთავსება უფასოდ

საკონტაქტო და დეტალურ ინფორმაციასტან წვდომა $ 30

მომსახურების სრული პაკეტი (პორტალის ბაზასთან წვდომა, პერსონალური

$ 50.
გვერდების განლაგება ან ელექტრონული მაღაზიის განლაგება)

ზოგადად კი savaWro internet-adgilebis (saitebis) mflobelebs eqmnebaT

Semdegi problemebi:

 konkurencia msxvil tradiciul kompaniebTan;

 teqnologiuri riski. axali teqnologiebi qmnian pirobebs, romlebSic
arsebuli SemoTavazebebi droamowurulni xdebian;
 arasakmarisad swrafi zrda. kompaniebi unda icavden TanaSefardebas
saqmiani aqtiurobis, teqnologiis ganviTarebis da personalis
kvalifikaciis Soris;
 arasakmarisi damoukidebloba. rTulia moizidoT monawileobisTvis yvela
msxvili da mcire kompaniebi, vinaidan xSirad maT Soris antagonisturi
damokidebulebebia;
 sakomisio tranzaqciebze _ ZiriTadi Semosavalia bevr kompaniisTvis. misi
akrefva SesaZlebelia sxvadasxva gziT, magaliTad, garkveuli procentis
an fiqsirebuli Tanxis dawesebiT SekveTaze an angariS-faqturaze.
sakomisios tranzaqciaze ixdis an gamyidveli, an myidveli;
 reklama. safasuri momsaxerebaze ganisazRvreba Cvenebis raodenobidan.
ra formisac ar unda iyos savaWro obieqti _ vitrina, maRazia Tu
internet-sistema _ misi ZiriTadi funqciaa momxmareblis informaciuli
momsaxureba, SekveTebis damuSaveba, gadaxdebis gatareba, statistikuri
informaciis Sekreba da analizi. rogorc wesi, momsaxurebises sami saxe
warmoadgens savaWro internet-sistemis Semadgenels. erTianad, eleqtronuli
vaWrobis sistema Seicavs sam elements: internet-maRazias eleqtronuli
vitriniT da savaWro ინტერნეტ-sistemiT, navaWris gadaxdis da mis adgilze
mitanis sistemas.
safasuris gadaxda SesaZlebelia Semdegi saxiT:
 fulis xelze micemiT ( maRaziaSi saqonlis yidvis dros an kurieris
mier motanili saqonlis yidvis dros);
 safosto gadaricxviT;
 internetis sagadasaxado sistemiT.
momxmareblamde saqonlis mitana sruldeba:

124
  -saerTaSoriso sakuriero momsaxurebiT;
 -maRaziis sakuriero momsaxurebiT;
 -fostiT;
 -magistraluri transportis gamoyenebiT;
 -saerTaSoriso safosto momsaxurebiT;
 -TviTgamoZaxebiT _ myidveli TviTon midis saqonlis miaRebad;
 -telekomunikaciuri qselebiT.
yvelaze gavrcelebulad iTvleba sakuriero momsaxureba, romelic gamoi-
yeneba 55% maRaziebis mier, Semdeg mas mosdevs safosto mitana _ 30%.
rogorc wesi, saerTaSoriso sakuriero momsaxureba momxmareblis mier
winaswar 100% gadaxdas iTxovs.
qvemoT naCvenebia ramdenime გადაზიდვის ინტერნეტ-ადგილი: kompaniis UPS(ნახ.
7.2, DHL(ნახ.7.3), WestPost (ნახ. 7.4).

nax. 7.2. გადაზიდვების კომპანია UPS

UPS kompania awarmoebs gadazidavs msoflios nebismier adgilze mitaniT sam

dReSi. gadatvirTvis safasuris winaswar gadaxdis Semdeg, Cndeba saSualeba
Tvali adevnoT sagonlis moZraobas. gadazidvebze, vadebze, tarifebze,
kompaniis filialebze SegiZliaT SeityoT firmis veb-saitze (www.ups.com).
DHL kompania awarmoebs gadazidvebs 220 qveyanaSi, aqvs dakuTari sawyobebi da
terminalebi, satransporto saavtomobilo parki, TviTmfrinavebis parki,
emsaxureba wovelwliurad 3.5 milion damkveTs. informacia am kompaniis
Sesxeb SegiZliaT naxoT saitze www.dhl.com.

125
 nax. 7.3. გადაზიდვების კომპანია DHL
kompaniam SeimuSava xelSekrulebebis sxvadasxva variantebi. momxmarebels
SeuZlia isargeblos kreditiT da gadaixados momsaxurebis fasi yoveli
Tvis bolos dadebuli xelSekrulebis Tanaxmad. SesaZlebelia xelSe-
krulebebis dadeba fizikur pirebTan da kompaniebTan momsaxurebis safasu-
ris gadaxdiT naRdi fuliT, sakredito baraTebiT an bankis meSveobiT.
SekveTebi adgilze miiReba ara ugvianes 6 dRisa misi gaformebis Samdeg.
saerTaSoriso safosto momsaxureba iTvaliswinebs SekveTis gadagzavnas
qveynis sazRvramde, ris Semdeg gadaecema nacionalur safosto momsaxurebas.
amitom fostis miRebis vadebi damokidebulia ramdenad swrafad muSaobs
fosta konkretul regionSi.

nax. 7.4. gadazidvebis kompania WestPost

126
internetSi arsebobs mravali aseTi momsaxureba. maTi moZebna SesaZlebelia
nebismieri saZiebi sistemis gamoyenebiT.
magaliTebisTvis SeiZleba ganvixiloT savaWro internet-adgilebi:
www.covismt.com, www.pantellos.com, www.freemarkets.com, www.europe-steel.com.
internet-auqcionebi:
www.molotok.ru, www.TradeOut.com, AsseTrade.com
internet-birJebi:
www.onlinebroker.ru, www.quik.ru.

7.6. ელექტრონული გადახდების სისტემები ინტერნეტში

interneti didi nabijebiT miiwevs iqiTken, rom gaxdes aramarto
informaciis gadacemis sistema, aramed Seasrulos eleqtronuli gadaxdebis
sistemis funqciac.
gadaxdis sistema internetSi – es aris angariSsworebis sistema finansur,
komerciul organizaciebsa da momxmareblebs Soris yidva-gayidvis procesSi
internetis meSveobiT. swored eleqtronul gadaxdis sistema iZleva
saSualebas, rom SekveTebis momsaxureba da eleqtronuli vitrinebi
gadaiqces srulfasovan maRaziebad. myidvels, romelsac ukve arCeuli aqvs
saqoneli, SeuZlia ganaxorcielos gadaxda ise, rom ar mocildes
kompiuters.
eleqtronuli komerciis sistemaSi gadaxda SeiZleba ganxorcieldes
Semdegi pirobebis dacvis SemTxvevaSi:
 konfidencialobis dacva;
 informaciis mTlianobis (ucvlelobis) SenarCuneba;
 autentifikaciis proceduris gatareba;
 avtorizaciis uzrunvelyofa;
 garantiebi gamyidvelis riskebze;
 tranzakciis minimaluri gadasaxadi.
yvela CamoTvlili piroba unda iyos realizebuli internet-gadaxdebis
sistemaSi.
arsebobs sxvadasxva eleqtronuli gadaxdebis sistemebi, romlebic
warmoadgenen tradiciuli gadaxdebis sistemebis eleqtronul versiebs.
saerTod yvela es sistema SeiZleba gavyoT or ZiriTad mimarTulebad:
 sakredito sistemebi;
 sadebeto sistemebi.
pirveli saxis sistemebs ganekuTvnebian sabanko angariSebis internetidan
marTvis sistemebi, romelsac gvTavazobs mravali banki msoflioSi, agreTve
sakredito baraTebis gamoyenebis sistemebi.

127
 Sinaarsobrivad, nebismieri angariSis marTvis sistema cvlis mxolod
klientis pirad vizits bankSi. danarCen moqmedebebs, dakavSirebuls realur
fulad gadaricxvebTan, awarmoebs banki arsebuli sabanko arxebiT. erTerTi
arsebiTi upiratesoba mdgomareobs imaSi, rom piradi vizitis dros
gadaxdebis dokumentebis miReba xorcieldeba mxolod bankis samuSao
saaTebSi, xolo internetis saSualebiT SeiZleba vawarmooT gadaxdebi 24
saaTis ganmavlobaSi.
meore saxis anu sadebeto sistemebs ganekuTvnebian gadaxdebis sistemebi,
romlebic dafuZnebulia smart-baraTebze da e.w. eleqtronul angariSebze.
pirveli saxis sistemisgan gansxvavebiT, eleqtronul-fuladi valdebu-
lebebis gamoyenebisas, garigebis monawileebs Soris xdeba informaciis
gadacema, romelic TavisTavad warmoadgens damoukidebel finansur faseu-
lobas. es informacia SeiZleba maSinve iqnas Semowmebuli vargisianobasa da
gadaxdisunarianobaze im mxaris mier, romelsac uxdian, da maSinve
gamoiyenos Semdegi gadaxdisaTvis.
sakredito sistemebs ganekuTvnebian sistemebi, romlebic saSualebas
iZlevian sabanko momsaxurebebi ganxorcieldes internetidan da sistemebi
sakredito baraTebis gamoyenebiT.
arsebul gadaxdebis sistemebs Soris lideroben plastikur baraTebze
dafuZnebuli sistemebi, pirvel rigSi ki sakredito baraTebi. sakredito
baraTebis internet-gadaxdebisTvis gamoyenebis warmateba ganpirobebulia
imiT, rom aseTi gadaxdebi bevri ramiT gavs realur samyaroSi warmoebul
gadaxdebs. swored aseTi saxis gadaxdebi Warbobs internetSi dResdReobiT.
ganvixiloT gadaxdebis sistemebi, plastikur baraTebze dafuZnebiT.
plastikuri baraTi – es aris personizirebuli გადახდის instrumenti, rome-
lic mflobels saSualebas aZlevs ganaxorcielos unaRdo angariSsworeba,
agreTve miiRos naRdi fuli bankebsa da bankomatebSi.
plastikuri baraTi warmoadgens Txel plastikis naWers, romelsac
gaaCnia standartuli zomebi (85.6 mm, 53.9mm, 0.76 mm). damzadebulia specialuri
TermogamZle da myari plastmasisgan. erTerTi ZiriTadi funqcia aris –
gamomyenebeli piris identifikacia, rogorc გადახდის sistemis subieqti.
amisaTvis plastikur baraTze daitaneba bank-emitentis da gadaxdis sistemis
logotipebi, baraTis mflobelis saxeli, misi angariSis nomeri, baraTis
vargisianobis vada da sxva monacemebi. amis garda baraTze SeiZleba iyos
mflobelis fotosuraTi da misi xelmowera.
dReisaTvis metad gavrcelebulia baraTebi magnituri zoliT.
daaxloebiT 2 miliardze meti aseTi baraTi gamoiyeneba msoflioSi. magni-
turi zoli ganlagebulia baraTis ukana mxares da Seesabameba ISO 7811
standarts. Sedgeba 3 bilikisagan. or maTganze inaxeba identifikaciisTvis

128
saWiro monacemebi, mesameze ki iwereba informacia. TumcaRa, mravaljeradi
Cawera/wakiTxvis operaciebis arasaimedoobis gamo, magnitur zolze Caweris
operacia ar xorcieldeba. aseTi baraTebi gamoiyenebian mxolod wakiTxvis
reJimSi. magnituri baraTebis pirvel gverdze mieTiTeba: bank-emitentis da
გადახდის sistemis logotipebi, baraTis nomeri (pirveli 6 cifri bankis
kodia, Semdegi 9 _ baraTis sabanko nomeri, bolo cifri _ sakontrolo,
bolo 4 cifri daიტანება hologramaze), baraTis moqmedebis vada, baraTis
mflobelis saxeli. meore mxares _ magnituri zoli da adgili
xelmowerisaTvis.
gadaxdის valdebulebebis Sesrulebis garants warmoadgens banki-
emitenti, vis mierac aris gamoSvebuli plastikuri baraTi. amitom baraTebi
mTeli TavianTi moqmedebis vadaSi ekuTvnis banks, xolo klienti (baraTis
mflbeli) iRebs misi gamoyenebis uflebas.
baraTis gacemis dros xdeba misi personalizacia, masze daaqvT
monacemebi, romlebic baraTisa da misi mflobelis identifikaciis
saSualebas iZleva. amiT SesaZlebelia Semowmdes baraTis gadaxdisuna-
rianoba misi gadaxdisTvis gamoyenebisas an naRdi fulis aRebisas.
gayidvis dadasturebis an naRdi fulis gacemis process baraTis
meSveobiT avtorizacia ewodeba. avtorizaciis gatarebisTvis momsaxurebis
wertili agzavnis moTxovnas გადახდის sistemasTan, baraTis srulfasovnebis
da finansuri SesaZleblobebis dadasturebisTvis. metwilad gavrcelebulia
avtomaturi avtorizacia, rodesac baraTi Tavsdeba eleqtronul terminalSi
(Point Of Sale, POS), monacemebi ikiTxeba baraTidan. molaris mier xdeba
gadasaxdeli Tanxis Seyvana, xolo baraTis mflobelis mier, specialuri
klaviaturiT, personaluri saidentifikacio kodis (PIN). amis Semdeg
terminali avtorizacias axorcielebs an გადახდის sistemasTan kavSiris
damyarebiT (avtorizacia dakavSirebis reJimSi) an monacemebis gacvliT
TviTon baraTTan (avtorizacia avtonomiur reJimSi). naRdi fulis gacemis
SemTxvevaSi procedura igivea, oRond fuli gaicema specialuri aparatiT _
bankomatiT, romelic axdens avtorizacias.
angariSgebis ganxorcielebisas baraTis mflobeli SezRudulia rigi
moTxovnebiT. SezRudvebi sxvadasxvaa, Tumca saerTo jamSi gamoiyofa ori
ZiriTadi scenari.
sadebeto baraTis mflobelma winaswar unda Seitanos Tavis sabanko
angariSze garkveuli Tanxa. swored misi raodenoba gansazRvravs
xelmisawvdom zRvars. angariSsworebis ganxorcielebisas gamoyenebul
baraTs sinqronulad akldeba naSTi. kontroli xorcieldeba avtoriza-
ciisas, romelic sadebeto baraTis gamoyenebisas aucilebelia. baraTis

129
mflobelis limitis ganaxlebis an gazrdisTvis, saWiroa mflobelma kvlav
Seitanos Tanxa sabanko angariSze.
gadaxdebis uzrunvelyofisTvis, baraTis mflobels SeuZlia ar
Seitanos winaswari Tanxa. mas SeuZlia aiRos bank-emitentSi krediti. aseTi
sqemis realizacia xdeba sakredito baraTebis gamoyenebisas. am SemTxvevaSi
limiti dakavSirebulia winaswar aRebuli kreditis sididesTan, romlis
farglebSic SeuZlia baraTis mflobels awarmoos gadaxdebi. krediti
SeiZleba iyos rogorc erTjeradi, ise ganaxlebadi. kreditis ganaxleba
baraTis mflobelTan dadebuli molaparakebisda mixedviT SeiZleba mox-
des mTlianad an misi nawilis dafarvis Semdeg.
rogorc ukve aRvniSneT, baraTebis gamoSvebas da finansuri
valdebulebebis Sesrulebis garantias uzrunvelyofs banki-emitenti. Tumca
is ar uzrunvelyofs baraTis miRebas savaWro dawesebulebebisa da
momsaxurebis sferoebis mier. am amocanebs uzrunvelyofs banki-eqvaieri. igi
axorcielebs baraTebis momsaxurebis wertilebTan urTierTdamakavSirebul
mTel rig operaciebs: mag. avtorizaciaze moTxovnis gadamuSaveba, miReba,
dalageba da gadagzavna im dokumentebis saxiT (qaRaldis da eleqtronuli),
romlebic afiqsireben garigebis dadebas baraTis gamoyenebisas. banki
SeiZleba iTavsebdes eqvaieris da emitentis funqciebs. unda aRiniSnos rom
bank-eqvaieris ZiriTad, ganuyofel funqciebs warmoadgenen finansuri
funqciebi, romlebic dakavSirebulni arian angariSsworebis SesrulebasTan
da gadaxdasTan momsaxurebis wertilebSi.
gadasaxadebis zogadi sqema plastikuri baraTebiT urTierTangariSsworebis
sistemaSi internetis გადახდის sistemis gamoyenebiT warmodgenilia nax. 7.5.
suraTze naCvenebia:

1. myidveli eleqtronul maRaziaSi ayalibebs SekveTis kalaTas da irCevs

gadaxdis formas _ plastikur baraTs.
2. maRazia SekveTas aformebs. plastikuri baraTis monacemebi gadaicema
გადახდის sistemas avtorizaciisTvis. gadacema SeiZleba Semdegi gziT
warimarTos:
 maRaziis gavliT (pirveli gza _ gadasaxadebis miReba plastikuri
baraTebiT, rodesac gadasaxadi miiReba gamyidvelis mier). baraTis
monacemebi maRaziaSi maRaziis saitze miiReba da Semdeg gadaecema
internetis გადახდის sistemas (2a);
 internetis გადახდის avtorizaciis serveris gavliT, romelic iRebs
momxmareblisgan baraTis monacemebs (2b). amasTan erTad avtorizaciis
serverze gadmoicema internet-maRaziis parametrebi, SekveTis nomeri

130
 da Tanxa (meore gza _ plastikuri baraTebiT gadasaxadebis miReba,
rodesac gadasaxadebi miiReba internetis გადახდის sistemis gavliT).
saxezea meore gzis upiratesoba: am SemTxvevaSi cnobebi plastikur
baraTebidan ar xvdeba maRaziaSi, rac niSnavs, rom riski imisa, rom es
cnobebi ar moxvdeba TaRliTebis xelSi, naklebia.
3. internetis გადახდის sistemis avtorizaciis serveri nawilobriv
amowmebs miRebul informacias da, Tu Semowmeba warmatebulia, gadas-
cems moTxovnas Semdgom avtorizebaze tradiciul გადახდის sistemas.
4. Semdegi biji damokidebulia imaze, aqvs Tu ara bank-emitents angariSebis
onlainuri monacemTa baza. Tu aseTi aqvs, maSin procesinguli centri
gadascems bank-emitents moTxovnas baraTis avtorizaciaze (4a) da Semdeg
(4b) iRebs Sedegs. Tu aseTi baza ar aris, maSin procesinguli centri
TviTon inaxavs cnobebs mflobelebis baraTebis angariSebis mdgomare-
obaze, amowmebs maRaziis arsebobas tradiciul გადახდის sistemaSi,
Casatarebel operaciis sistemis mier dadgenil SezRudvebis Sesaba-
misobas da, eseigi, asrulebs avtorizacias.
5. avtorizaciis Sedegi gadaecema internetis გადახდის sistemas. Tu
avtorizacia uaryofiTia, maSin procesinguli centri gadascems inter-
netis გადახდის sistemis avtorizebis servers uars gadaxdis gatarebaze.
6. internetis გადახდის sistema gadascems maRazias avtorizaciis Sedegs da
SekveTis nomers.
7. myidveli iRebs avtorizaciis Sedegs maRaziisagan (7a) an TviTon
internetis გადახდის sistemisagan (7b).
8. Tu avtorizacia DdadebiTia, maSin :
 maRazia pasuxobs momsaxurebiT an utvirTavs saqonels myidvels (8a);
 banki-ekvaieri ricxavs maRaziis angariSze navaWr saqonlis an
momsaxurebis Tanxas;
9. procesinguli centri ricxavs angariSsworebis bankSi cnobebs
Catarebul tranzaqciaze (8b). fuli myidvelis banki-emitentis baraTi-
angariSidan bank-ekvaierSi gadairicxeba angariSsworebis bankis gavliT.

131
nax. 7.5. gadaxadebis sqema plastikuri baraTebiT angariSsworebis sistemaSi
internetis გადახდის sistemis gamoyenebiT

dreisaTvis internetis გადახდის sistemebSi yidva-gayidvis operaciebis

Sesasruleblad ZiriTadad gamoiyeneba sakreditoi baraTebi. TaRliTobis
done sakredito baraTebTan internetSi Catarebuli yidvebis dros gaci-
lebiT ufro didia, vidre vaWrobis dros POS-ტerminalebiT. internet-komer-
ciis dros ver SeamowmebT: SeuZlebelia myidvelis zusti autentifikacia,
internet-maRazia ver umtkicebs yidva-gayidvis faqts banks, vinaidan mas ara
aqvs myidvelis xelmowera Cekze (virtualuri maRazia, virtualuri
gayidvebi), radgan Ceki saerTod ara aqvs; TaRliTi SedarebiT advilad
adgens baraTis parametrebs; TaRliTs SeuZlia garkveul pirobebSi
“gatexos” maRazia da daeuflos baraTebis nomrebs, ris Semdeg mas SeuZlia
isargeblos am baraTebiT.
internetSi plastikuri baraTebis gamoyenebis tranzaqciebis TviTRirebu-
leba maRalia da Sedgeba TaRliTobis danakargebis dafarvisTvis dazRve-
vis anaricxebis, infrastruqturis Rirebulebis, გადახდის sistemis Tanam-

132
Sromlebis xelfasis da a. S. Tanxebisagan. 5-10 dolarze naklebi
gadasaxadebi gamyidvelebisTvis ar aris momgebiani. mikrogadasaxadebis
bazari plastikuri baraTebis gamoyenebiT internetSi TiTqmis ar xorciel-
deba.
sadebeto sistemebi: eleqtronuli Cekebi, eleqtronuli fuli

internetSi sakredito baraTebiT gadaxdisas SemCneuli naklebis

kardinaluri aRmofxvris mcdelobebma migviyvanes gadaxdis sistemis
alternatiul variantTan _ e.w. “sadebeto sistemebTan”. maT Soris ufro
farTod gavrcelda “eleqtronuli fuli”.
gadaxdis sadebeto sqemebi internetSi agebulia maTi tradiciuli
prototipebis _ Cekuri da Cveulebrivi fuladi sqemebis analogiurad.
sqemaSi CarTulia ori damoukidebeli mxare: emitentebi da momxmarebeli.
emitentis qveS igulisxmeba subieqti _ gadaxdebis sistemis mmarTveli. igi
uSvebs garkveul eleqtronul erTeuls, romelic warmoadgens gadaxdis
saSualebas (mag. fuli bankis angariSze). sistemis momxmareblebi asruleben
or mTavar funqcias. isini axorcieleben da iReben gadaxdebs internetiT,
gamoSvebuli eleqtronuli erTeulis gamoyenebiT.
el. Ceki aris Cveulebrivi qaRaldis Cekebis analogi, romelic warmoadgens
miTiTebas Tavis bankisaTvis gadaricxos fuli Tavisi angariSidan gadaxdis
mimRebis angariSze. operacia xorcieldeba mimRebis mier bankSi Cekis
wardgenisas. arsebobs ori mTavari gansxvaveba. pirvel variantSi, qaRaldis
Cekis gamowerisas gadamxdeli akeTebs Tavis namdvil xelmoweras, xolo
virtualuris dros _ xelmowera eleqtronulia. meore variantSi _ Cekebi
gaicema virtualuri saxiT.
gadaxdis ganxorcieleba xdeba ramodenime etapad:

1. ufro meti usafrTxoebisa da saimedobis mizniT, saCeko angariSis nomers

SeiZleba daedos kodi bankis Ria gasaRebad.
2. Cekis wardgena xdeba gadaxdisas gadaxdis sistemaSi. Semdeg an iqve, an
bankSi xdeba el. xelmoweris Semowmeba.
3. el. xelmoweris sinamdvilis dadasturebis SemTxvevaSi xdeba saqonlis
mitana an momsaxurebis aRmoCena.
4. gadamxdelis angariSidan fuli gadairicxeba mimRebis angariSze.
eleqtronuli fuli mTlianad warmoadgens realuri fulis models. amasTan
emisiuri organizacia _ emitenti uSvebs maT eleqtronul analogebs,
romelTac sxvadasxva sistemebSi gansxvavebuli saxelwodebebi aqvT. Semdeg
momxmareblebi yiduloben maT da maTi meSveobiT axorcieleben gadaxdas,
xolo Semdeg gamyidveli ugzavnis maT emitents. emisiis dros yoveli
fuladi erTeulis damowmeba xdeba eleqtronuli xelmoweriT, romelic
mowmdeba gamomSvebi struqturis mier, davalianebis dafarvis win.

133
mTavari gansxvaveba el. fulsa da realur fuls Soris mdgomareobs imaSi,
rom el. fuli ver iqneba realuri iuridiuli TvalsazrisiT. Tumca
gamoyenebuli termini “fuli” gviCvenebs, rom el. fuli mniSvnelovan
xarisxSi atarebs realuri naRdi fulis Tvisebebs, romelTa Soris mTavaria
_ anonimuroba. e.i. maTze ar aris naCvenebi vin da rodis gamoiyena isini.
zogierTi sistema, analogiiT, saSualebas aZlevs myidvels miiRos el. naRdi
fuli, ise rom SeuZlebeli iyos masa da fuls Soris kavSiris dadgena. es
xorcieldeba xelmoweris principis saSualebiT.
eleqtronuli fulis saSualebiT gadaxdis saerTo sqema warmoadgens Semdeg
Tanamimdevrobas.

1. myidveli winaswar cvlis realur fuls el. fulze. klientis naRdi

fulis Senaxva SeiZleba ganxorcieldes ori meTodiT, rac ganisazRvreba
gamoyenebuli sistemiT:
 kompiuteris myar diskze;
 smart-baraTze.
sxvadasxva sistemebi gvTavazoben gacvlis gansxvavebul sqemebs. zogierTi
xsnis specialur angariSebs, romlebzec CamoTvlilia Tanxebi(saxsrebi)
myidvelis angariSidan, el. kupiurebis sanacvlod. zogierT banks SeuZlia
Tavad moaxdinos eleqtronuli naRdi fulis emitireba. amasTan, emitireba
xdeba mxolod klientis moTxovniT, Semdgomi procedurebis CaTvliT
rogoricaa _ klientis angariSidan fuladi eqvivalentis moxsna da mis
kompiuterze an baraTze gadaricxva. brma xelmoweris realizaciisas ki,
myidveli Tavad qmnis el. kupiurebs, gadaricxavs maT bankSi, sadac realuri
fulis angariSze dajdomisas isini mowmdeba beWdiT da ubrundeba ukan
klients. aseTi saxiT Senaxvas moxerxebulobasTan erTad gaaCnia aseve
naklic. diskis an smart-baraTis gafuWebiT SeiZleba moxdes eleqtronuli
fulis aunazRaurebeli danakargi.

2. myidveli navaWrisTvis el. fuls ricxavs gamyidvelis serverze;

3. fuli waredgineba emitents, romelic amowmebs maT namdvilobas;
4. mas Semdeg, rac dadasturdeba el. kupiuris namdviloba, gamyidvelis
angariSi izrdeba navaWris safasuriT, xolo myidvelis angariSi amdeniveTi
mcirdeba da mas miutanen saqonels an gauweven momsaxurebas.
el. naRdi fulis emitireba SeuZliaT rogorc bankebs, ise arasabanko
organizaciebs. im kompaniebs Soris, romlebic aviTareben cifruli naRdi
fulis sistemebs, SeiZleba davasaxeloT NetCash, Citibank, digiCash, Mondex.

134
internetSi გადახდის sistemebis riskis Semcirebis teqnologia

internetSi gadaxdebis SesrulebisTvis plastikuri baratebiT rekvizitebis

gadacemis sami sqema arsebobs: Ria teqstiT gadacema, baraTis gadasacemi
rekvizitebis daSifvra, eleqtronuli mowmobebis gamoyeneba.
pirveli meTodi yvelaze martivia, magram yvelaze ioli informaciis
gaxsnisTvis, vinaidan advilad Sesazlebelia specialuri filtrebis
gamoyenebiT. es meTodi praqtikulad gamousadegia.
meore meTodi gulisxmobs rekvizitebis gadacemas daculi protokolebis
gamoyenebiT, magaliTad, protokoloT SSL. es protokoli icavs ara marto
informaciis usafrTxoebas, aramed uzrunvelyofs serverisa da klientis
identificirebas. SSL aris cifruli sertifikati, romelsac sTavazobs
გადახდის sistema momxmarebels (myidvels) da romelic baraTis nomris da
sxva konfidencialuri informaciisTvis iyenebs 128-Tanrigian daSifvras.
rodesac sargeblobT saitiT da ukvetavT momsaxurebas an saqonels,
momxmarebels SeeTavazeba miiRos usafrTxoebis sertifikati, ris Semdeg
myardeba usafrTxo kavSiri. (ix. Internet Explorer, meniu Tools/Internet Op-
tions\Content\ Sertificates). es xerxi gadacemis TvalsazrisiT usafrTxoa, Seu-
Zlebelia informaciis gaxsna tranzaqciis dros, magram informacia
daucvelia gamyidvelis serverze. arsebobs TaRliTobis safrTxe myidvelis-
ganac: mas SeuZlia iyidos saqoneli da Semdeg ki uaryos moTxovna da am
tranzaqciis iniciireba moaxdinos (Carjbeki). am SemTxvevaSi maRaziisTvis
damtkiceba, rom myidvelma isargebla Tavisi plastikuri baraTiT da ara
TaRliTma, rTulia. amitom Seiqmna axali daculi eleqtronuli tranzaq-
ciebis standarti SET, romelic Secvlis SSL protokols (ნახ. 7.6).
Set warmoadgens protokolebis erTobliobas, romlis daniSnulebaa veb-veb-
brauzerebSi gamoyeneba. standarti iTvaliswinebs: eleqtronuli sertifi-
katebis aucilebel gamoyenebas im mxareebis identificirebisTvis, romelic
iRebs monawileobas garigebaSi; aZlevs monawiles marto im informacias,
romelic aucilebelia garigebaSi rogorc mxarisTvis; gamyidavi iRebs
informacias marto Sekvetaze da gadaxdis warmatebiT dasrulebaze, myidve-
li ki _ garigebis Sesrulebaze an mizezze, ratom ar Sesrulda garigeba;
გადახდის sistema _ myidvelisa da gamyidvelis გადახდის rekvizitebze. amis
garda SET icavs standartuli tipir safinaso tranzaqciebis reglaments
bankebs, baraTebis mflobelebsa, avtorizaciis centrebsa da savaJro obieq-
tebs Soris. es protokoli anxorcielebs yvela SesaZleblobebs, romlebic
Tanamedrove urTierTangariSsworebis sistemebis mier aris gaTvalis-
winebuli:
 baraTis mflobelis registracia;

135
  gamyidvelis registracia;
 moTxovna SeZenaze;
 gadasaxadis avtorizacia;
 fulis gadaricxva;
 sakredito operaciebi;
 fulis dabruneba;
 sadebeto operaciebi.

nax. 7.6. SET protokolis gamoyeneba SesyidvebiTvis plastikuri baraTebiT

სქემაზე ნაჩვენების ობიექტები, რომლებიც იღებენ მონაწილეობას გადახდის სისტემის

მოქმედებაში და მათი ურთიერთკავშირი:

1. el. sertifikatis miReba;

2. sertifikatis warmodgena, SET-protokoli iwyebs muSaobas, rodesac
myidvelis gaformebuli aqvs SekveTa da miRebuli aqvs angariSi, ris
Semdeg iRebs gadawyvetilebas safasuris gadaxdaze;
3. moTxovnis gaformeba. myidveli agzavnis moTxovnas da plastikuri
baraTis rekvizitebs (`eleqtronuli safulis~ gamoyenebiT). amisaTvis
ori Setyobineba iqmneba, erTi Seicavs monacems SasaZenis Rirebule-
baze, SekveTis nomers, es unformacia daiSifreba gamyidvelis Ria
gasaRebiT; meore _ myidvelis sakredito baraTis nomeri da sabanko
informacia, romelic iSifreba plastikuri bataTis bank-emitentis Ria
gasaRebiT. programa am Setyobinebebis qveS aTavsebs myidvelis

136
 eleqtronul cifrul xelmoweras. es aZlevs saSualebas bank-emitents
da gamyidvels gaakontrolos Setyobinebis sisrule, magram ar
aZlevs uflebas waikiTxos maTTvis gauTvaliswinebeli informacia.
magaliTad, gamyidveli ver miiRabs myidvelis plastikuri baraTis
nomers;
4. tranzaqciis avtorizacia. 4a _ gamyidveli (gamyidvelis SET-serveri)
gamoyobs informaciis im nawils, romelic banks unda gadaeces da
ugzavnis avrorizaciis moTxovnaSi bank-ekvaers. avtorizaciis
moTxovnis formirebis dros gamoiyeneba gamyidvelis el.cifruli
xelmowera, rac saSualebas iZleva misi calsaxad idenificirebisa. es
moTxovna cifrul konvertSi Tavsdeba (iSifreba) bank-ekvaieris Ria
gasaRebis gamoyenebiT, rac ar aZlevs saSualebas aravis, garda
adresatisa, gaecnos konvertis Sinaarss; 4b _ banki-ekvaieri Sifravs
avtorizebul moTxovnas da gamyidvelis identificirebas axdens. amis
Semdeg (SET-serveris gavliT) sruldeba tranzaqciis avtorizacia
bank-emitentSi; 4g bakni-emitenti asrulebs avtorizacias da xels awers
avtorizirebul pasuxs, romelic egzavneba bank-ekvaiers (SET-serveris
gavliT);
5. avtorizaciis proceduris saSedego informaciis dabruneba. banki-
ekvaieri ugzavnis avtorizaciis Sedegs el. cifruli xelmoweriT
gamyidvels;
6. yidvis operaciis dasruleba. gamyidveli atyobinebs avtorizaciis
Sedegs myidvels da (dadebiTi Sedegis SemTxvevaSi) awvdis navawrs an
asrulebs moTxovnil momsaxureobas;
7. gadasaxadis gadaricxva (dadebiTi avtirizaciis SemTxvevaSi).
myidvelis Tanxa gadairicxeba gamyidvelis angariSze.
am standartis dadebiTad SeiZleba CaiTvalos usafrTxoebis gaZliereba,
rac gamoixateba yvela etapze autetifikaciis uzrunvelyofis SesaZleb-
lobaSi. uaryofiTia is, rom teqnologiurad rTulia da iTxovs gamoyenebis
maRal Rirebulebas.
misi gamoyeneba iTxovs Semdeg programul uzrunvelyofas:
- “eleqtronuli safule”, romelic internetis momxmarebels gadaecema
ufasod;
- gamyidvelis ~SET-serveri~, romelic dgeba internet-maRaziis veb-
gvardze da romelic integrirebulia veb-maRaziasTan;
- “SET-serveri” bankisTvis an procesingur kompaniisTvis.

137
 ლიტერატურა

1. ც.ჯაფიაშვილი, ა. ძოძუაშვილი. პრაქტიკული EExcel-ი. სავარჯიშოებისა და ამოცანების

კრებული. –თსუ, თბილისი, 2009.
http://ekobizit.economics.tsu.ge
2. ც.ჯაფიაშვილი. მონაცემთა ბაზების დაპროექტება და მართვა: დამხმარე სახელმძღვანელო.
- თბილისი: თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, 2008.ელ. ვერსია
http://ekobizit.economics.tsu.ge
3. ც.ჯაფიაშვილი. მონაცემთა ბაზების დაპროექტება. Access2007 ტექნოლოგია. დისტანციური
სწავლების გაკვეთილები. თსუ, 2009, ვერ-მისამართი:
http://ekobizit.economics.tsu.ge, www.press.tsu.ge.
http://merab.cu.edu.ge/eBooks/Office/word2007_ge.pdf
4. ჯაფიაშვილი ც. ეკონომიკური ინფორმაციული სისტემების თეორია. თსუ, თბილისი, 1996.
5. ეკონომიკური ინფორმატიკა. დამხმარე სახელმძღვანელო. ავტორთა კოლექტივი პროფ. მ.
მაღრაძის რედაქციით.- თსუ, თბილისი, 2008.
6. Голицына О.Л.,Максимов Н.В.,Партыка Т.Л.,Попов И.И. Информационные технологии.
Учебник. M., ИНФРА-М, ФОРУМ, 2008.
7. Лесничая И.Г., Миссинг И.В., Романова Ю. Информатика и информационные технологии.
Учебное пособие. M., ЭКСМО, 2008.
8. Покровская Е.А.,Лобанов И.Б. Бизнес-коммуникации. Учебное пособие. M., “Дашков и К”, Наука-
Пресс, 2009.
9. McNurlin Barbara, Sprague Ralph. Information systems management in practice. New Jersey, 2002.
10. Financial Analysis with Microsoft Excel. Timothy R. Mayes, 2008.
11. J. Date. Introduction to Database Systems (8th Edition) by (Hardcover – Aug. 1, 2003).
12. Matthew MacDonald.Access 2007.The Missing Manual.O’reilly Media,Inc., 2007.
13. 12.Системы баз данных - проектирование, реализация и управление. Пер. с англ. - Роб П.,
Коронел К. Изд. БХВ - Петербург 2004 г.

138
 სარჩევი

ინფორმაციული ტექნოლოგიები ბიზნესში. ლექციების კურსი. ..........................................1

შესავალი ........................................................................................................................................................................................... 1
თემა 1. ინფორმაციული პროცესები ბიზნესის ადმინისტრირებაში 3
1.1. ინფორმაცია და ცოდნა .................................................................................................................................................. 3
1.2. ბიზნეს-ინფორმაციის სახეები .................................................................................................................................... 4
1.3. ინფორმაციის წყაროები ................................................................................................................................................. 6
1.4. ეკონომიკური ინფორმაციის წყაროები ................................................................................................................ 6
1.5. მართვის სისტემა ................................................................................................................................................................ 8
1.6. ობიექტის მართვის დონის ინფორმაცია ........................................................................................................... 10
1.7. დაგეგმვის სტადიები ..................................................................................................................................................... 12
1.8. ინფორმაცია გადაწყვეტილების მიღებისთვის............................................................................................... 15
1.9. ინფორმაციული რესურსები ...................................................................................................................................... 16
თემა 2. ინფორმაციული ტექნოლოგია და მისი კატეგორიები ბიზნესში 19
2.1. ინფორმაციული ტექნოლოგიები ............................................................................................................................. 19
2.2. იტ განვითარების ტენდენციები ............................................................................................................................... 22
2.3. იტ განვითარება და ორგანიზაციული ცვლილებები საწარმოში.............................................................23
2.4. თანამედროვე ინფორმაციული ტექნოლოგიების დახასიათება ......................................................... 24
2.5. ინფორმაციული ტექნოლოგიების ორგანიზაციის რეჟიმები ................................................................30
2.6. მართვის ინფორმაციული რესურსების ტექნიკური უზრუნველყოფა ......................................... 31
2.7. მართვის ინფორმაციული რესურსების პროგრამული უზრუნველყოფა .................................39
თემა 3. ეკონომიკური საინფორმაციო სისტემები და მათი დანიშნულება 42
3.1. ეკონომიკური საინფორმაციო სისტემები ..........................................................................................................43
3.2. საინფორმაციო სისტემის კლასიფიკაცია.......................................................................................................... 46
3.3. საინფორმაციო სისტემის სასიცოცხლო ციკლი ............................................................................................55
თავი4. საინფორმაციო სისტემების დაპროექტება და დანერგვა 56
4.1. ღია სისტემები და მათი დაპროექტება............................................................................................................. 56
4.2. ბიზნეს-პროცესების რეინჟინირინგი .................................................................................................................... 60
4.3. სს ანალიზისა და პროექტირების პროცესის უზრუნველყოფა CASE (Computer
Aided Software/System Engineering) შესაძლებლობებით ........................................................... 62
4.4. სს დანერგვა ........................................................................................................................................................................ 65
4.5. ERP-სისტემის შერჩევის და დანერგვის თავისებურებანი .................................................................... 66
თემა 5. მონაცემთა ბაზები და ინფორმაციის საცავები 71
5.1. მონაცემთა ბაზა................................................................................................................................................................. 72
5.2. მონაცემთა აღწერის სტრუქტურები .................................................................................................................... 77
5.3. დამოკიდებულების ნორმალიზაცია .....................................................................................................................88
5.4. მონაცემთა ბაზის მართვის სისტემა ................................................................................................................... 92
5.5. მბმს კლასიფიკაცია ......................................................................................................................................................... 96
5.6. მონაცემთა ბაზების საცავები ................................................................................................................................... 99
თამა 6. ინფორმაციული ტექნოლოგიები მარკეტინგში 102
6.1. ინფორმაციული ტექნოლოგიები მარკეტინგში ........................................................................................... 102
6.2. მარკეტინგის გეგმა........................................................................................................................................................ 104

139
 6.3. მარკეტინგის მიზნები და სტრატეგია (Gap-ანალიზი, ანზოფის მატრიცა, აუდიტის
მატრიცა, Portfolio-ანალიზი BCG მატრიცა).......................................................................................................... 110
6.4. მართვის სტრატეგია 4xP .......................................................................................................................................... 114
თავი 7. ინტერნეტ-ტექნოლოგიები ბიზნესში 115
7.1. ელექტრონული ბიზნესი ............................................................................................................................................ 115
7.2. ელექტრონული ბაზარი .............................................................................................................................................. 116
7.3. ელექტრონული ბაზრის მონაწილენი ................................................................................................................ 116
7.4. ელექტრონული ბაზრის მონაწილეების ურთიერთქმედების ფორმები ...................................... 119
7.5. ტექნოლოგიური და ბიზნეს-რისკი .................................................................................................................... 122
7.6. ელექტრონული გადახდების სისტემები ინტერნეტში .......................................................................... 127
ლიტერატურა …………………………………………………………………………………………………138

სარჩევი……………………………………………………………………………………………………………..139

140