Gamit ng mga Bantas

Gamit ng mga Bantas

1. Tuldok o Period (.)

2. Pananong o Question Mark (?)
3. Padamdam o Interjection (!)
4. Kuwit o Comma (,)
5. Kudlit Apostrophe (‘)
6. Gitling o hyphen (-)
7. Tutuldok o Colon (:)
8. Tutuldok-Kuwit o Semicolon (;)
9. Panipi o Quotation Mark (“”)
10. Panaklong o Parenthesis ( )
11. Tutuldok-tutuldok o Elipsis (…)

1. TULDOK (.) 
Gamit ng Tuldok (Period)
A. Ang tuldok ay ginagamit na pananda . Ginagamit din sa katapusan ng pangungusap
na paturol at pautos.
Halimbawa: 
a. Mag-aral kayong mabuti.
b. Ang daigdig ay isang tanghalan.

•   Ngunit kung ang pangungusap ay nagtatapos sa mga pinaikling salita hindi na
dinadalawa ang tuldok.

Halimbawa: 
a. Aalis ako sa ganap na ika-7:00 n.g.
b. Si Jay ay nag-aaral sa P.S.H.S.
B. Ang tuldok ay ginagamit sa mga salitang dinaglat gaya ng ngalan ng tao, titulo o
ranggo, pook, sangay ng pamahalaan, kapisanan, buawan, orasan, bansa at iba pa.
Halimbawa: 
a. Si Gng. Santos ay hindi na nagtuturo.
b. Si Juan K. Duran, Jr. ang ating panauhing pandangal.

C. Ang tuldok ay ginagamit pagkatapos ng mga tambilang at titik sa bawat hati ng isang
balangkas o ng talaan.
Halimbawa: 
I.                                              II.
   A.                                             A.    
   B.                                             B.
      1.                                              a.
      2.                                              b.

* Ngunit hindi tinutuldikan ang mga tambilang at titik kapag kinukulong ng

panaklong.
(a)           (b)           (1)           (10)

D. Ang tuldok ay ginagamit sa di-tuwirang pagtatanong.

Halimbawa: 
a. Itinatanong niya kung ako ay sasama sa Robinson.
b. Itinatanong niya kung aalis ka na. 

2. PANANONG (?) 
Gamit ng Pananong (Question Mark)

A. Ang pananong ay ginagamit sa katapusan ng mga pangungusap na patanong.

Halimbawa: 
a. Ano ang pangalan mo?
b. Sasama ka ba?

B. Sa loob ng panaklong upang mapahiwatig ang pag-aalinlangan sa diwa

ng pangungusap.
Halimbawa: 
a. Si Manuel Roxas ang ikalawang (?) pangulo ng Republika ng Pilipinas.

3. PADAMDAM (!) 
Gamit ng Padamdam  (Interjection)
Ang bantas na pandamdam ay ginagamit sa hulihan ng isang kataga, parirala o
pangungusap na nagsasaad ng matindi o masidhing damdamin.
Halimbawa:
a. Mabuhay ang Pangulo!
b. Uy! Ang ganda ng bago mong sapatos.
c. Aray! Naapakan mo ang paa ko.

4. KUWIT (,)
Gamit ng Kuwit (Comma)

A. Ginagamit upang ihiwalay sa pangungusap ang salitang ginagamit na palagyong

panawag.
Halimbawa:
a. Nene, ano ang ginagawa mo?
b. Ganito, Pedro, angpagsulat nang tama.

B. Ginagamit pagkatapos ng bating panimula ng liham pangkaibigan o pansarili.

Halimbawa:
a. Mahal kong ina,
b. Pinakamamahal kong kaibigan,

C. Ginagamit pagakatapos ng bating pangwakas ng liham.

Halimbawa:
a. Ang iyong kaibigan,
b. Lubos na gumagalang,

D. Ginagamit sa paghihiwalay ngmga salita, mga parirala at mga signay na sunud-

sunod.
Halimbawa:
a. Nanguha ako ng bayabas, mangga, at santol.
b. Si Nanay ay nagluto, si Ate ay naglaba at si Kuya ay nagsibak ng kahoy.

E. Ginagamit sa paghihiwalay ng mga bilang sa petsa, o pamuhatan ng liham.

Halimbawa:
a. Ipinadala ko ang iyong aklat kay G. Pedro Santos, 756 Lepanto, Sampalok.
b. Ang ate ko ay ipinanganak noong Disyembre 8, 2994 sa Sta. Cruz Manila.

F. Ginagamit sa paghihiwalay ng sinasabi ng nagsasalita sa ibang bahagi ng

pangungusap.
Halimbawa:
a. “Mag-aral kang mabuti,” ang sabi ng ina.
b. “Ikaw,” sabi ng ama, ”ay huwag gagala kung gabi.”

G. Ginagamit sa paghihiwalay ng di-makabuluhang parirala at sugnay sa mga

pangungusap.
Halimbawa:
a. Si Nita, na aking kapatid, ay mananahi.
b. Si G. Lope K. Santos, ang Ama ng Balarila, ay siyang sumulat ng Banaag at Sikat.

H. Ginagamit pagkatapos ng Oo o Hindi at mga salitang may himig pagdamdam at kung

siyang simula ng pangungusap.
Halimbawa:
a. Oo, pupunta ako sa inyo
b. Hindi, kailangan siyang magpahinga.

5. KUDLIT(‘)
Gamit ng Kudlit (Apostrophe)
Ginagamit  bilang kapalit o kung kumakatawan sa letra o sa mga letrang nawawala
kapag ang pang-ugnay o pananda sa pagitan ng dalawang salita ay ikinakabit sa unang
salita:
Halimbawa:
a. tuwa at hapis - tuwa’t hapis
b. kaliwa at kanan - kaliwa’t kanan
c. tayo ay aalis - tayo’y aalis
d. tahanan ay maligaya - tahana’y maligaya

6.  GITLING(-) 
Gamit ng Gitling (hyphen)
Ginagamit ang gitling (-) sa loob ng salita sa mga sumusunod na pagkakataon:

A. Sa pag-ulit ng salitang-ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-ugat.

Halimbawa:
a. araw-araw isa-isa apat-apat
b. dala-dalawa sari-sarili kabi-kabila
c. masayang-masaya

B. Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian ay nagsisimula

sa patinig na kapag hindi ginitlingan ay magkakaroon ng ibang kahulugan
Halimbawa:
a. mag-alis nag-isa nag-ulat
b. pang-ako mang-uto pag-alis
c. may-ari tag-init pag-asa

C. Kapag may katagang kinaltas sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama.

Halimbawa:
a. pamatay ng insekto - pamatay-insekto
b. kahoy sa gubat - kahoy-gubat
c. humgit at kumulang - humigit-kumulang
d. lakad at takbo - lakad-takbo
e. bahay na aliwan - bahay-aliwan
f. dalagang taga bukid - dalagang-bukid

                Subalit, kung sa pagsasama ng dalawang salita ay magbago ang

kahulugan, hindi na gagamitan  
ng gitling ang pagitan nito.
Halimbawa:
a. dalagangbukid (isda)
b. buntunghininga

D. Kapag may unlapi ang tanging ngalan ng tao, lugar, brand o tatak ng isang bagay o
kagamitan, sagisag o simbolo. Ang tanging ngalan ay walang pagbabago sa ispeling
Halimbawa:
a. maka-Diyos maka-Rizal maka-Pilipino
b. pa-Baguio taga-Luzon taga-Antique
c. mag-pal maka-Johnson mag-Sprite
d. mag-Corona mag-Ford mag-Japan

E. Sa pag-uulit ng unang pantig ng tanging ngalang may unlapi, ang gitling ay nalilipat
sa pagitan ng inulit na unang pantig ng tanging ngalan at ng buong tanging ngalan
Halimbawa:
a. mag-Johnson magjo-Johnson
b. mag-Corona magco-Corona
c. mag-Ford magfo-Ford
d. mag-Japan magja-Japan
e. mag-Zonrox magzo-Zonrox

F. Kapag ang panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o pamilang.

Halimbawa: 
a. ika-3 n.h. ika-10 ng umaga ika-20 pahina
b. ika-3 revisyon ika-9 na buwan ika-12 kabanata

G. Kapag isinulat nang patitik ang mga yunit ng fraction.

Halimbawa:
a. isang-kapat (1/4)
b. lima’t dalawang-kalima (5-2/5)
c. tatlong-kanim (3/6)

H. Kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyido ng babae at ng kanyang bana o

asawa.
Halimbawa:
a. Gloria Macapagal-Arroyo
b. Conchita Ramos-Cruz
c. Perlita Orosa-Banzon

I. Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya.

Halimbawa:
a. Patuloy na nililinang at pinalalawak ang pag-gamit ng Filipino.

7. TUTULDOK( : ) 
Gamit ng Tutuldok (Semicolon)
Ginagamit matapos maipuna ang pagpapakilala sa mga sumusunod na paliwanag.

A. Ginagamit kung may lipon ng mga salitang kasunod.

Halimbawa:
a. Maraming halaman ang namumulaklak sa hardin tulad ng: Rosal, Rosas,
Orchids, Sampaguita, Santan at iba pa.

B. Pagkatapos ng bating panimula ng pormal na liham o liham-pangangalakal.

Halimbawa:
a. Dr. Garcia:
b. Bb. Zorilla:

C. Sa paghihiwalay sa mga minuto at oras, sa yugto ng tagpo sa isang dula,

sa kabanata at taludtod ng Bibliya at sa mga sangkap ng talaaklatan.
Halimbawa:
a. 8:00 a.m Juan 16:16

8. TUTULDOK - KUWIT( ; ) 
Gamit ng Tutuldok-Kuwit (Semicolon)
Ito ay naghuhudyat ng pagtatapos ng isang pangungusap na kaagad sinusundan ng isa
pang sugnay nang hindi gumagamit ng pangatnig

A. Maaaring gumamit ng tuldukuwit sa halip na tutuldok sa katapusan ng

bating panimula ng liham pangalakal.
Halimbawa:
a. Ginoo;
b. Bb;

B. Ginagamit sa pagitan ng mga sugnay ng tambalang pangungusap kung hindi pinag-

uugnay ng pangatnig.
Halimbawa:
a. Kumain ka ng maraming prutas; ito’y makabubuti sa katawan.
b. Naguguluhan siya sa buhay; iniisip nya ang magpatiwakal.

C. Sa unahan ng mga salita at parirala tulad halimbawa, gaya ng, paris ng,
kung nangunguna sa isang paliwanag o halimbawa.
Halimbawa:
a. Maraming magagandang bulaklak sa Pilipinas na hindi na napag-uukulan ng pansin;
gaya ng kakwate, kabalyero, banaba, dapdap at iba pa.

9. PANIPI (“ ”)
Gamit ng Panipi (Quotation Mark)
Inilalagay ito sa unahan at dulo ng isang salita

A. Ginagamit upang ipakita ang buong sinasabi ng isang nagsasalita o ang tuwirang

sipi.
Halimbawa:
a. “Hindi kinukupkop ang criminal, pinarurusahan,” sabi ng Pangulo.

B. Ginagamit upang mabigyan diin ang pamagat ng isang pahayagan, magasin, aklat at

iba’t ibang mga akda.
Halimbawa:
a. Nagbukas na muli ang “Manila Times”.
b. Isang lingguhang babasahin ang “Liwayway”.
c. Napaluha ang marami nang mapanood ang dulang “Anak Dalita”.

C. Ginagamit sa pagkulong ng mga salitang banyaga.

Halimbawa:
a. Ang binasa niyang aklat ay hinggil sa bagong “Computer Programming”.

10. PANAKLONG ( () ) 
Gamit ng Panaklong  (Parenthesis)
Ang mga panaklong ay ginagamit na pambukod sa salita o mga salitang hindi direktang
kaugnay ng diwa ng pangungusap, gaya ng mga ginamit sa pangu-ngusap na ito.

A. Ginagamit upang kulungin ang pamuno.

Halimbawa:
a. Ang ating pambansang bayani (Jose Rizal) ang may-akda ng Noli Me Tangere.

B. Ginagamit sa mga pamilang o halaga na inuulit upang matiyak ang kawastuhan.

Halimbawa:
a. Ang mga namatay sa naganap na trahedya sa bansang Turkey ay humigit
b. kumulang sa labindalawang libong (12,000) katao.

C. Ginagamit sa mga pamilang na nagpapahayag ng taon.

Halimbawa:
a. Jose P. Rizal ( 1861 – 1896 )

11. TUTULDOK-TULDOK O ELIPSIS (…)

Gamit ng Tutuldok-tuldok (Elipsis)

Nagpapahiwatig na kusang ibinitin ng nagsasalita ang karug-tong ng nais sabihin.

A. Upang ipakilalang may nawawalang salita o mga salita sa siniping pahayag. Tatlong

tuldok ang ginagamit kung sa unahan o sa gitna ng pangungusap ay may nawawalang
salita, subalit apat na tuldok kung sa mga salitang nawawala ay sa hulihan ng
pangungusap.
Halimbawa:
a. Pinagtibay ng Pangulong Arroy …

B. Sa mga sipi, kung may iniwang di-kailangang sipiin.

Halimbawa:
a. Kung ikaw’y maliligo sa tubig ay aagap upang…
 Gamit ng Gitling
Gamit ng Gitling

            Ginagamit ang gitling (-):

1.      Sa pag-uulit ng salitang-ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-ugat.

           
             Araw-araw                dala-dalawa              isa-isa             sari-sarili
            Apat-apat                  Sali-saliwa                 pulang-pula  balu-baluktot
            Anu-ano                     sinu-sino                    bagung-bago bahay-bahayan

2.      Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian ay nagsisimula sa
patinig na kapag hindi ginigitlingan ay nagkakaroon ng ibang kahulugan.
           
            Mag-alis                     nag-isa                       nag-ulat         pang-ako
            Mang-ulo                   pang-alis                    tag-araw         pang-ulan
            Mag-asawa                pag-aaruga                pag-asa                      may-ari

3.      Kapag may katagang nawawala sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama.

           
            Pamatay ng insekto             -           pamatay-insekto
            Kahoy sa gubat                    -           kahoy-gubat
            Humigit at kumulong         -           humigit-kumulong
            Lakad at takbo                      -           lakad-takbo
            Bahay na aliwan                   -           bahay-aliwan
            Dalagang tagabukid            -           dalagang-bukid

4.      Kapag may unlapi ang tanging ngalan ng tao, lugar, brand o tatak ng isang bagay o
kagamitan, sagisag o simbulo. Ang tanging ngalan ay walang pagbabago sa ispeling.
           
            Maka-Diyos              mag-Ajax                   maka-Rizal
            Maka-Johnson           maka-Pilipino           mag-Sprite
            Taga-Baguio             mag-Corona              taga-Luzon
            Mag-Ford                  taga-Tubod               mag-Pisay

            Sa pag-uulit ng unang pantig ng tanging ngalang may unlapi, ang gitling ay
nalilipat sapagitan ng inulit na unang pantig ng tanging ngalan at ng buong tanging
ngalan.
           
            Mag-Johnson             magjo-Johnson
            Mag-Corona              magko-Corona
            Mag-Ford                  magfo-Ford
            Mag-Sprite                mag-i-Sprite
            Mag-Zonrox              magzo-Zonrox

5.      Kapag ang panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o tambilang.

           
            Ika-3 n.h.                    ika-20 pahina                        ika-9 na buwan
            Ika-10 ng umaga       ika-3 rebisyon           ika-25 na anibersaryo
6.      kapag isinulat nang patitik ang mga yunit ng fraksyon.
           
            Isang-kapat (1/4)     lima’t dalawang-kalima (5 2/5)
            Tatlong-kanim (3/6)           

7.      kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyido ng babae at ng kanyang asawa.

           
            Gloria Santos-Reyes                        Perlita Orosa-Banzon
            Conchita Ramos-Cruz         Marilou Vicente-Cabili

8.      Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya

           
            Ginagamit ito sa pagsasanay ng wastong pag-
            bigkas ng mga salita.

Ang Gamit ng Gitling

OCTOBER 9, 2016 / WIKANGPANANALIKSIK

1. Pag-uulit ng salitang ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-ugat.

Halimbawa:

   gabi-gabi         dala-dalawa          tatlo-tatlo

   Isa-isa                 sari-sarili              Sali-saliwa
2. Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian
ay nagsisimula sa patinig.
Halimbawa:

Pag-init               nag-aral             tag-init

Pag-asa               mag-uwi             tag-isa
May mga ganitong salita na kapag hindi ginitlingan ay nagkakaroon ng
ibang kahulugan.

Halimbawa:
 mag-alis      pang-ako      nag-ulat
 nag-isa        mang-ulo      pang-alis
3. Kapag may katagang nawawala sa pagitan ng dalawang salitang
pinagsama.
Halimbawa:

Pamatay ng insekto                                pamatay-insekto

Kahoy sa gubat                                       kahoy-gubat
Humigit at kumulang                              humigit-kumulang
Lakad at takbo                                        lakad-takbo
4. Kapag may unlapi ang tanging pangalan ng tao,lugar,bagay o
kagamitan (brand) at sagisag o simbolo, ang tanging ngalan ay
walang pagbabago sa ispeling.
Halimbawa:

maka-Diyos                                               mag-Ajax
maka-Rizal                                                mag-Johnson
maka-Pilipino                                           mag-Sprite
taga-Baguio                                              mag-Corona
taga-Luzon                                                mag-Ford
taga-Antique                                             mag-Corolla
5. Kapag ang panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o tambilang.
Halimbawa:

Ika-3 n.h.                                                Ika-20 pahina

Ika-10 ng Enero                                     ika-8 rebisyon
Ika-9 na buwan
6. Kapag isinusulat nang patitik ang mga yunit na praksyon.
Halimbawa:

Isang-kapat (1/4)                                                 tatlong-

kanim(3/6)
7. Kapag nananatili ang kahulugan ng dalawang salitang pinagtambal.
Halimbawa:
Lakad-pato                                            urong-sulong
Bahay-aliwan
8. Kapag pinagkakabit o pinagsasana ang apelyido ng babae at ng
kanyang asawa.
Halimbawa:

Gloria Santos-Reyes                                 Perlita-Orosa-Banson

Conchita Ramos-Cruz
9. Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya.
Halmibawa:

Ginagamit ito sa pagsanay ng wastong pagbigkas ng mga salita,pari-

Rala at pangungusap.

1. 1. Gamit ng Malaking Titik

2. 2. Basahin natin ang isang usapan sa susunod na slide.
3. 3. Carlo mahilig ka bang magbasa? Ano ang paborito mong kwentong babasahin? Oo
naman! Marami nga akong paboritong basahin eh. Nakakatuwa kaya ang pagbabasa.
4. 4. Naku mukhang maganda nga iyan. Pahiramin mo naman ako sa Linggo. Paborito
ko ang kwentong “Ang Mahabang-Mahabang Pangalan” nabili ko ito sa Maynila noong
isang araw. Sige ba!
5. 5. Mahilig ka rin bang magbasa? Ano ang pamagat ng aklat o kwento na iyong
gustonggustong basahin?
6. 6. Tandaan! Ang pagbabasa ay isang mahalagang gawain na kapupulutan natin ng
mga bagong kaalaman.
7. 7. Basahin ang mga sumusunod na salita • Carlo •Marami •Ang Mahabang –
Mahabang Pangalan •Maynila •Linggo
8. 8. Ang mga sumusunod na salita ay mga salitang nagpapakita ng tamang gamit ng
MALAKING TITIK • Carlo •Marami •Ang Mahabang – Mahabang Pangalan •Maynila
•Linggo
9. 9. Gamit ng Malaking Titik Ang mga malalaking titik ay ginagamit natin sa
magkakaibang dahilan. Ito ay hindi basta-basta ginagamit kung kailan lang natin gusto.
10. 10. Gamit ng Malaking Titik 1. Sa simula ng pangungusap - Ang unang titik sa isang
pangungusap ay nagsisimula sa malaking titik. HALIMBAWA Ang magkaibigan ay nag-
uusap. Marami akong paboritong basahin.
11. 11. 2. Sa TIYAK na PANGNGALAN (nouns) - Ang lahat na tiyak na ngalan ng
TAO, BAGAY, LUGAR, PANGYAYARI at HAYOP ay nakasulat sa malaking titik.
HALIMBAWA Anna - TAO Mongol – BAGAY (lapis) Bohol- LUGAR Pasko –
PANGYAYARI Bantay – HAYOP (aso)
12. 12. 3. Sa pamagat ng aklat o palabas - Ang mga aklat, ang kwento ganoon din ang
mga palabas ay ginagamitan ng malaking titik. Ang bawat salita ay nagsisimula sa
malaking titik. HALIMBAWA Ang Pagbabago sa Buhay ng Batang si Jose – (pamagat ng
kwento) Pluma 1 –(pamagat ng aklat) Going Bulilit- (palabas) TV Patrol – (palabas)
13. 13. 4. Sa mga buwan (months) at araw (days) HALIMBAWA Buwan Enero Hunyo
Setyembre Disyembre Araw Lunes Martes Huwebes Linggo
14. 14. Tandaan!! Ang mga malalaking titik ay ginagamit natin sa simula ng
pangungusap, tiyak na ngalan ng pangngalan, pamagat ng kwento o palabas at sa mga
buwan at araw..

Paggamit ng 8 letra ng alfabetong Filipino

(Hango sa 2001 Revisyon ng Alfabeto at Patnubay sa Ispeling sa Wikang Filipino.) Pinaluluwag ang
paggamit ng walong dagdag na letra. Ibig sabihin, ipinagagamit na rin ang mga ito sa ispeling ng lahat ng
hiram na salita anuman ang varayti nito kasama ang hindi formal at hindi teknikal na varayti, o iyong
tinatawag na karaniwang salita.

Ang mga hiram na salita na naglalaman ng alinman sa walong karagdagang letra na nabago ang ispeling
ayon sa umiiral na sistema ng pagsulat sa Filipino at umangkop na sa wika ay mananatili. Ituturing ang
mga ito na mga salitang may ibang baybay o lehitimong mga variant ng ispeling.

Sa pagdaraan ng mga taon, ang mahigpit na pagsunod sa mga bagong tuntunin sa paggamit ng walong
dagdag na letra ay inaasahang higit na pipiliin. Ang mga naunang paraan ng pagbabaybay gamit ang
walong letra ay magiging makaluma (archaic), hindi karaniwan o diyalektal.

Dahil ang mga letrang may katumbas na tunog o may fonemik na istatus lamang ang gagamitin sa
pagbaybay ng mga karaniwang salitang hiram, mananatili ang fonemik na katangian ng ating sistema ng
pagsulat.

Mahahati sa dalawang grupo ang walong dagdag na letra: Ang mga letrang F,J, V at Z na may tiyak na
fonemik na istatus, at ang mga letrang C, -,Q at X na itinuturing na redandant.

Ang mga letrang F, J, V at Z lamang ang gagamitin sa pagbaybay ng mga karaniwang salitang hiram na
binago ang ispeling sa Filipino. Ang apat na nabanggit na letra ay may tiyak na fonemik na istatus sa
palatunugang Ingles. Ibig sabihin, may iisang kinakatawang tunog ang mga letrang ito.

Samantala, ang mga letrang C, -, Q, X ay itinuturing na redandant. Ibig sabihin, hindi kumakatawan ang
mga ito sa iisa at tiyak na yunit ng tunog sa palatunugang Ingles kundi nakatutunog ng isa pang letra o
sunuran ng mga letra.

Ang letrang C ay nakakatulad ng letrang S sa pagkatawan nito sa fonemang /s/ at nakakatulad ng letrang
K sa pagkatawan sa fonemang /k/ depende sa mga tunog na nakapaligid dito. Halimbawa: central -
 sentral; cabinet - kabinet. Ang Kastilang letrang - ay hindi kumakatawan sa isang tunog, kundi sa
sunuran ng mga tunog na /ny/. Halimbawa: ba-o - banyo.

Ang letrang Q ay kumakatawan naman sa tunog /k/ o sunuran ng mga tunog /kw/. Halimbawa: quezo
keso; quintuplet kwintuplet.

1. 1. Mga Tuntunin Sa Pagbabaybay

2. 2. Pabigkas na Pagbaybay  Ang pagbigkas na baybay ay dapat pa letra at hindi papantig .
3. 3. Salita Halimbawa : aso = /ey-es-o/ kotse = /key-o-ti-es-i/ ulan = /yu-el-ey-en/
4. 4. Pantig Halimbawa : i = /ay/ ay = /ey-way/
5. 5. DagLat Halimbawa : Dr. ( Doktor ) = /kapital di-ar/ Bb. (Binibini ) = /kapital bi-bi/
6. 6. Akronim Halimbawa : XU ( Xavier University ) = /eks-yu/ ASEAN ( Association of Southeast
Nations ) = /ey- es-i-ey-in/
7. 7. Inisyal Halimbawa : AGA ( Alejandro G. Abadilla ) = /ey-ji-ey/ CPR ( Carlos P. Romulo ) = /si-pi-
ar/
8. 8. Pasulat na Pagbaybay  Mananatili ang isa-sa-isang tumbasan ng tunog at letra sa pagsulat na
pagbaybay ng mga salita sa wikang Filipino .
9. 9. A. Kung ano ang bigkas ay siyang sulat at kung ano ang sulat ay siyang basa. Halimbawa : dyanitor
= janitor pondo = fondo pormal = formal
10. 10. B. Ang dagdag na walong letra : C , F , J , Ñ , Q , V , X , Z ay ginagamit sa mga : Halimbawa :
Tao Lugar Niña Lipa Carlo Quezon City Frances Zamboanga
11. 11. C. Salitang katutubo mula sa ibang wila sa Pilipinas . Halimbawa : señora = ( kastila:ale ) Mosque
= ( pook dalanginan ng mga muslim ) Hadji = ( lalaking muslim na nakarating sa Mecca )
12. 12. Panumbas sa mga Hiram na Salita
13. 13. A. Gamitin ang kasalukuyang leksikon ng Filipino bilang panumbas sa mga salitang banyaga .
Halimbawa : attitude = saloobin wholesale = pakyawan west = kanluran
14. 14. B. Gumamit ng mga salitang mula sa ibang katutubong wika ng bansa . Halimbawa : haraya
gahum
15. 15. C. Sa panghihiram ng salita na may katumbas sa Ingles at sa Kastila unang preperensya ang hiram
na Kastila . Halimbawa : check = cheque = tseke liquid = liquido = likido
16. 16. D. 1. Kung konsistent ang baybay ng salita , hiramin ito ng walang pagbabago . Halimbawa :
reporter soprano memorandum 2. Kung hindi konsistent ang baybay ng salita , hiramin ito at baybayin nang
konsistent . Halimbawa : leader = lider jacket = dyaket
17. 17. 3. May mga salita sa Ingles o iba pang salita na lubhang di-consistent ang spelling . Halimbawa :
champagne doughnut x-ray zinc 4. Hiramin nang walang pagbabago ang mga simbolong pang-agham .
Halimbawa : Ag = Silver Mg = Mercury
18. 18. Ang Gamit ng Gitling  Ginagamit ang ( -) sa loob ng salita sa mga sumusunod na pagkakataon :
Sa pag-uulit ng salitang ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-ugat . Halimbawa : gabi – gabi pito –
pito Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian ay nagsisimula sa patinig .
Halimbawa : pag-alala mag-almusal
19. 19. Kapag may katagang nawawala sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama . Halimbawa :
pamatay ng insekto = pamatay lakad at takbo = lakad-takbo Kapag may unlapi ang tanging pangalan ng
tao, lugar , bagay o hayop . Halimbawa : mag-Coke taga-Cagayan
20. 20. Kapag ang panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o pamilang . Halimbawa : ika-6 na mesa ika-17
pahina
21. 21. Kapag isinusulat nang patitik ang mga yunit na praksyon . Halimbawa : tatlong-kapat ( 3/4 )
lima’t dalawang-ikalima Kapag nananatili ang kahulugan ng dalawang salitang pinagtambal .
Halimbawa : isip-bata sulat-kamay
22. 22. Kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyedo ng babae at ng kanyang asawa . Halimbawa :
Rosen Legaspi – Cagang Judalie Madrid – Aguila Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya .
Halimbawa : Ginagamit ito sa pagsa- sanay ng wastong pagbig- kas ng mga salita pari- rala at pangungusap
.

Mga Tuntunin sa
Pagbabaybay
Pabigkas na Pagbaybay
SALITA
Halimbawa:
aso = /ey-es-o/
kotse = /key-o-ti-es-i/
Madrid = /Kapital em-ey-di-ar-au-di/
PANTIG
Halimbawa:
i = ay
ay = /ey-way/
nars = /en-ay-ar-es/
DAGLAT
Halimbawa:
Dr. (Doktor) = /Kapital di-ar/
Bb. (Binibini) = /Kapital bi-bi/
AKRONIM
Halimbawa:
XU (Xavier University) = /eks-yu/
ASEAN (Association of Southeast Nations) = /ey-es-i-ey-en/
DAGLAT
Halimbawa:
AGA (Alejandro G. Abadilla)
= /ey-ji-ey/
CPR (Carlos P. Romulo) = /si-pi-ar/
Pasulat na Pagbaybay
a. Kung ano ang bigkas ay siyang sulat at kung ano ang sulat ay siyang basa.
Halimbawa:
dyanito (janitor)
pondo (fondo)
pormal (formal)
b. Ang dagdag na walong letra: C, F, J, Ñ, Q, V, X, Z ay ginagamit sa mga:
1.) Pantanging Pangalan
Halimbawa:
Tao
Niña
Carlo
Frances
Lugar
Lipa
Quezon City
Zamboanga
2.) Salitang katutubo mula sa ibang wika sa Pilipinas
Halimbawa:
Señora (Kastila: ale)
vakul (Ivatan: →panakip sa ulo bilang pananggalang sa ulan at init, yari sa dahon ng saging)
Panumbas sa mga Hiram na Salita
a. Gamitin ang kasalukuyang leksikon ng Filipino bilang panumbas sa mga salitang banyaga.
Halimbawa:
attitude – saloobin
wholesale – pakyawan
west - kanluran
b. Gumamit ng mga salitang mula sa ibang katutubong wika ng bansa.
Halimbawa:
haraya
gahum
c. Sa panghihiram ng salita na may katumbas sa Ingles at sa Kastila unang preperensya ang hiram na
Kastila.
Halimbawa:
check - cheque - tseke
liquid - liquido - likido
d.
1. Kung konsistent ang baybay ng salita, hiamin ito nang walang pagbabago.
Halimbawa:
reporter; soprano; memorandum
2. Kung hindi konsistent ang baybay ng salita, hiramin ito at baybayin nang konsistent.
Halimbawa:
leader - lider
jacket - dyaket
3. May mga salita sa Ingles o iba pang salita na lubhang di-konsistent ang ispeling.
Halimbawa:
champagne; doughnut
x-ray; zinc
4. Hiramin nang walang pagbabago ang mga simbolong pang-agham.
Halimbawa:
Ag - Silver
Hg - Mercuy
ANG GAMIT NG GITLING
Sa pag-uulit ng salitang-ugat o mahigit sa isang pantig ng salitang-ugat.
Ginagamit ang gitling (-):
Halimbawa:
gabi-gabi
pito-pito
Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian ay nagsimula sa patinig.
Halimbawa:
pag-alala
mag-almusal
Kapag may katagang nawawala sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama.
pamatay ng insekyo → pamatay-insekto
Halimbawa:
lakad at takbo → lakad-takbo
Kapag may unlapi ang tanging pangalan ng tao, lugar, bagay o hayop.
Halimbawa:
Kapag may unlapi ang tanging pangalan ng tao, lugar, bagay o hayo
taga-Cagayan
magmo-Mozilla
Kapag ang Panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o tambilang.
Halimbawa:
ika-6 na mesa
ika-17 pahina
Kapag isinusulat nang patitik ang mga yunit ng praksyon.
Halimbawa:
tatlong-kapat (3/4)
lima't dalawang-ikalima
Kapag nananatili ang kahulugann ng dalawang salitang pinagtambal.
Halimbawa:
isip-bata
sulat-kamay
Kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyido ng babae at ng kanyang asawa.
Halimbawa:
Rosen Legaspi-Cagang
Judalie Madrid-Aguila
Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya.
Halimbawa:
Ginagamit ito sa pagsa-
sanay ng wastong pagbig-
kas ng mga salita pari-
la at pangungusap.

Wastong Gamit ng mga Salita

Ang bawat salita ay may tiyak na kahulugan. Maaaring magbago ang kahulugan ng isang
pahayag kung mali ang gamit na salita. Maramings alita sa Filipino ang nagkakapalitan ng gamit. Ito ay
bunga ng kakulangan ng pag-unawa sa kahulugan ng salita at gamit nito sa pangungusap. At dahil dito,
nagkakaroon tuloy ng kamalian at hindi malinaw na pagpapakahulugan sa mensahe o pahayag.

Ilan sa mga salitang ito ay ang mga sumusunod:

1. MAY at MAYROON

Ginagamit ang may kung ito’y sinusundan ng mga sumusunod na bahagi ng pananalita:

Pangngalan

Pandiwa

Pang-uri

Panghalip na Paari

Pantukoy na Mga

Pang-ukol na Sa

May prutas siyang dala.

May kumakatok sa labas.

May matalino siyang anak.

May kanila silang ari-arian.

May mga lalaking naghihintay sa iyo.

May sa-ahas pala ang kaibigan mo.

 Ginagamit ang mayroon kung ito’y:

Sinusundan ng isang kataga o ingklitik

Hal. Mayroon ba siyang pasalubong?

Mayroon nga bang bagong Pajero sila?

Sinusundan ng panghalip palagyo

Hal. Mayroon siyang kotse.

Mayroon kaming palaisdaan sa Bulacan.

Mayroon tayong pagsusulit sa Filipino bukas.

Nangangahulugang “mayaman”

Hal. Ang pamilya ni Carol ay mayroon sa kanilang lalawigan.

Siya lamang mayroon sa aming magkakapatid.

2. KITA at KATA

Ang kita ay panghalip panao sa kaukulang palayon at may kailanang isahan. Ginagamit ito bilang
tuwirang layon o di-tuwirang layon ng pandiwa. Samantala, ang kata naman ay panghalip panao sa
kaukulang palagyo at may kailanang dalawahan. Ang kita ay tumutukoy sa kinakausap, at ang kata
naman sa magkasamang nagungusao at kinakausap.

Hal. Nakita kita sa Baguio noong Linggo.

Kata nang kumain sa kantina.

3. KILA at KINA

Walang salitang kila. Ang kina ay maramihan ng kay.

Hal. Pakidala ang laruang ito kina Benny at Maris.

Makikipag-usap ako kina Vec at Nona.

4. NANG at NG

Ginagamit ang ng bilang:

a.       Katumbas ng of ng Ingles

 Hal. Si Mang Manding ang puno ng aming samahan.

Makulay na ipinagdiriwang ng mga Pilipino ang Araw ng Kalayaan.

b.      Pang-ukol ng layon ng pandiwa

Hal. Umiinom siya ng gatas bago matulog.

Naglalaro ng chess ang magkapatid.

c.       Pang-ukol na tagaganap ng pandiwa sa tinig balintiyak

Hal. Hinuli ng pulis ang mga nanloob sa kanilang bahay.

Ginawa ng mga estudyante ang kanilang proyekto.

Ginagamit ang nang bilang:

a.       Katumbas ng when sa Ingles

Hal. Kumakain kami ng hapunan nang dumating si Tiyo Berting.

Tapos na ang palabas nang pumasok ng tanghalan si Ben.

b.      Katumbas ng so that o in order to sa Ingles

Hal. Mag-aral kayo nang mabuti nang kayo’y makapasa.

Magsumikap ka nang ang buhay mo’y guminhawa.

c.       Pinagsamang pang-abay na na at pang-angkop na ng

Hal. Kumain (na+ng) nang lugaw ang batang maysakit.

Tinanggap (na+ng) nang nahihiyang bata ang kanyang regalo.

d.      Kapag napagigitnaan ng dalawang magkatulad na pandiwa

Hal. Siya ay tawa nang tawa.

Kumain nang kumain ang nagugutom na bata.

5. DAW/DIN at RAW/RIN

Ginagamit ang daw/din kapag ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa katinig; at raw/rin
kapag nagtatapos sa patinig.

Hal. May sayawan daw sa plasa.

Sasama raw siya sa atin.

6. KUNG at KONG

Ginagamit ang kung bilang pangatnig na panubali. Katumbas nito ang if sa Ingles; ang kong ay
panghalip panao sa kaukulang paari.

Hal. Matutulog na ako kung papatayin mo na ang ilaw.

Nabasâ ang binili kong aklat.

7. KUNG DI at KUNDI

Ang kundi ay galing sa salitang “kung hindi” o if not sa Ingles; ang kundi naman ay except.

Hal. Aaalis na sana kami kung di ka dumating.

Walang sinuman ang pwedeng manood kundi iyong mga may tiket lamang.

8. PINTO at PINTUAN

Ang pinto (door) ay ang bahagi ng daanan na isinasara at ibinubukas. Samantala, ang pintuan
(doorway) ay ang bahaging kinalalagyan ng pinto.

Hal. May kumakatok. Buksan mo nga ang pinto.

Natanggal ang pinto sa pintuan.

9. HAGDAN at HAGDANAN

Ang hagdan (stairs) ay ang baytang na inaakyatan at binababaan. Samantala, ang hagdanan
(stairway) ay ang bahaging kinalalagyan ng hagdan.

Hal. Nagmamadaling inakyat ni Marvin ang mga hagdan.

Ilagay mo ang hagdanan sa tapat ng bintana.

10. PAHIRIN at PAHIRAN; PUNASIN at PUNASAN

Ang pahirin at punasin (wipe off) ay nangangahulugang alisin o tanggalin.

Ang pahiran at punasan (to apply) ay nangangahulugang lagyan.

Hal. Pahirin mo ang mga luha sa iyong mga mata.

Pahiran mo ng palaman ang tinapay.

Punasin mo ang pawis sa iyong likod.

Punasan mo ng alkohol ang iyong mga binti.

11. OPERAHIN at OPERAHAN

Ginagamit ang operahin kung ang tinutukoy ay ang tiyak na bahagi ng katawan na titistisin. Ang
operahan naman ay tumutukoy sa taong sasailalim sa pagtitistis.
 Hal. Ooperahin ang tiyan ni Rey sa Sabado.

Ooperahan si Rey sa tiyan sa Sabado.

12. WALISIN at WALISAN

Ginagamit ang walisin (sweep the dirt) kung tumutukoy sa bagay na aalisin o lilinisin
samantalang ang walisan ay tumutokoy naman sa lugar (to sweep the place).

Hal. Walisin ninyo ang mga kalat sa sahig.

Walisan ninyo ang sahig.

13. IKIT at IKOT

Ginagamit ang ikit para maipakita ang kilos na paggilid mula sa labas patungo sa loob. Ang ikot
naman ay mula sa loob patungo sa labas.

Hal. Nakatatlong ikit muna sila bago natunton ang daan patungo sa loob ng kuweba.

Nahirapan pala silang makalabas sa tunnel. Umikut-ikot muna sila sa loob nito bago nila nakita ang daan
palabas.

14. SUNDIN at SUNDAN

Ang sundin (to obey) ay nangangahulugan ng pagsunod sa payo o pangaral; ang sundan (to
follow) ay gayahin o pumunta sa pinuntahan ng iba.

Hal. Sundin mong lagi ang sinasabi ng iyong mga magulang dahil para rin iyon sa iyong kabutihan.

Sundan mo ang mga kabayanihang ipinakita ng iyong ama sa bayan.

Sundan mo siya baka siya maligaw.

15. SUBUKIN at SUBUKAN

Subukin (to test, to try) – masubok ang husay o galing ng isang bagay o gawain;

Subukan (to see secretly) – palihim na pagmamatyag o pag-eespiya sa kilos ng isang tao

Hal. Susubukin ko muna kung maayos itong kompyuter bago ko bilhin.

Subukan mo nga kung ano ang ginagawa ng mga bata sa likod-bahay.

16. HATIIN at HATIAN

 Hatiin (to divide) – partihin;

Hatian (to share) – ibahagi

Hal. Hatiin mo sa anim ang pakwan.

Hinahatian niya ng kanyang hamburger ang namamalimos na bata.

17. IWAN at IWANAN

Iwan (to leave something or somebody) – huwag isama;

Iwanan (to leave something to somebody) – bigyan

Hal. Iniwan ni Arnie ang kotse sa garahe.

Iniwanan ni Rene ng pera si Joy bago siya umalis.

18. NABASAG at BINASAG

Ang salitang nabasag ay nangangahulugan ng kilos na di sinasadya o di ginusto; ang salitang

binasag naman ay nagpapakita ng sariling pagkukusa.

Hal. Galit na galit na binasag ng lalaki ang mga salamin ng kotse.

Nagmamadali kasi siyang maghugas kaya nabasag niya ang mga plato.

19. BUMILI at MAGBILI

Bumili (to buy);

Magbili (to sell) – magbenta

Hal. Pumunta ang nanay sa Baguio para bumili ng mga sariwang gulay.

Ang trabaho ng tatay niya ay magbili ng mga lumang kasangkapan.

20. KUMUHA at MANGUHA

Kumuha (to get);

Manguha (to gather, to collect)

Hal. Kumuha ng isang basong tubig si Neth para kay Jean.

Nanguha ng mga kabibe ang mga bata sa dalampasigan.

21. DAHIL SA at DAHILAN

Dahil sa – ginagamit bilang pangatnig na pananhi;

Dahilan – ginagamit bilang pangngalan

Hal. Hindi siya nakapaglaro ng basketbol dahil sa taas ng kanyang lagnat.

Ang dahilan ng pag-iyak niya ay dahil sa masasakit mong pananalita.

22. TAGA at TIGA

Walang unlaping tiga-. Taga- ang dapat gamitin. Ginagamit ang gitling sa unlaping taga- kung
sinusundan ng pangngalang pantangi.

Hal. Si Juan ay taga-Bikol.

Taganayon ang magandang babaeng iyon

Pagbabagong Morpoponemiko
1. 1. A. Asimilasyon • Ito ay tumutukoy sa pagbabagong anyo ng morpema dahil sa impluwensya ng
mga katabing tunog nito. • panlaping nagtatapos sa –ng katulad ng sing- na maaaring maging sin o sim •
pang- na maaaring maging pan- o pam- dahil sa impluwensya ng kasunod na katinig
2. 2. Ang mga salitang nagsisimula sa d, l, r, s, t ay inuunlapian ng (sin-) at (pan-) Halimbawa: • sing +
tindi = sin + tindi = sintindi • pang + laban = pan + laban = panlaban
3. 3. Ang mga salitang nagsisimula sa b, p ay inuunlapian ng (sim-) at (pam-) Halimbawa: • pang +
pilosopiya = pam + pilosopiya = pampilosopiya
4. 4. Ang mga salitang nagsisimula sa patinig /a,e,i,o,u/ at katinig na /k,g,h,n,w,y, ay inuunlapian ng
(sing-) at (pang-). Dito ay walang pagbabagong nagaganap sa mga salita. Halimbawa: • sing + ganda = sing
+ ganda = singganda • pang + kaisipan = pang + kaisipan = pangkaisipan
5. 5. Ang asimilasyon ay may dalawang uri. Halimbawa: • Asimilasyong parsyal o di-ganap •
Asimilasyong ganap
6. 6. a. Asimilasyong parsyal o di-ganap – ang pagbabagong nagaganap lamang dito ay nasa pinal na
panlaping –ng. Halimbawa: • sing + tindi = sin + tindi = sintindi • pang + laban = pan + laban = panlaban •
pang + pilosopiya = pam + pilosopiya = pampilosopiya
7. 7. b. Asimilasyong ganap – nagaganap ang asimilasyong ito kapag matapos na maging /n/ at /m/ ng
panlapi dahil sa pakikibagay sa kasunod na tunog ay nawawala pa ang sumusunod na unang titik ng
salitang-ugat at nananatili na lamang ang tunog na /n/ o /m/. Halimbawa: • pang + baril = pam + baril =
pamaril • pang + takot = pan + takot = panakot
8. 8. B. Pagpapalit •Ito ay tumutukoy sa ponemang nagbabago o napapalitan sa pagbuo ng mga salita.
9. 9. • /o/ at /u/. Sa ngayon, ayon sa Ortograpiyang Pambansa 2013, sa pag-uulit ng salitang-ugat na
nagtatapos sa patinig na o hindi ito pinapalitan ng letrang u. Kinakabitan ng pang-ugnay/ linker (-ng) at
ginagamitan ng gitling sa pagitan ng salitang-ugat. (tuntunin 7.5, pp. 31 at 32) Halimbawa: linggo-linggo
ano-ano
10. 10. • /e/ at /i/. Ganoon din sa pag-uulit ng salitang-ugat na nagtatapos sa e, hindi ito pinapalitan ng
letrang i. Kinakabitan ng pang-ugnay/liner (-ng) at ginagamitan din ito ng gitling sa pagitan ng salitang-
ugat. (tuntunin 7.5, pp. 31 at 32) Halimbawa: • babae - babaeng-babae • Salbahe - salabaheng-salbahe
11. 11. • /d/ at /r/. Napapalitan ng /r/ and /d/ kapag patinig ang tunog na sinusundan ng /d/. Halimbawa:
dito >rito ma + dapat >marapat ma + dami >marami
12. 12. C. Paglilipat • Ito ay tinatawag ding metatesis na nangangahulugan ng paglilipat ng posisyon ng
mga ponema. Kapag nagsisimula sa /l/ o /y/ ang salitang-ugat nito at nilagyan ng gitlaping • -in-,
nagkakapalit ang /i/ at /n/ at nagiging /ni-/.
13. 13. Halimbawa: •y + -in + akag> yinakag > niyakag (niyayakag, hindi yinayakag) •l +-in + ayon >
linayon > nilayon (nilalayon, hindi linalayon)
14. 14. D. Pagdaragdag •Nangangahulugan ito ng pagdaragdag ng isa pang morpema sa hulihan ng
salitang- ugat (hulapi) kahit mayroon nang dating hulapi ang salitang-ugat.
15. 15. Halimbawa: •pa + bula + han > pabulahan > pabula(h)an + an > pabulaanan •ka + totoo + han >
katotoohan > katoto(o)han + an > katotohanan
16. 16. E. Pagkakaltas • Ito ay ang pagkawala ng isang ponema o morpema sa isang salita. Maaari itong
maganap sa unahan o gitna ng salita. May mga salita ring nakakaltas ang ponema o morpema sa gitna, at
napapalitan ng ponema ang nasa hulihang morpema.
17. 17. Halimbawa: •Dala +hin >dalahin > dalhin •Bukas +an >bukasan > buksan