WTK205U-WEB OKURYAZARLIĞI
Ünite 5: Sosyal Medya Okuryazarlığı
Giriş
Sosyal medya, insanlar arasındaki ilişkileri olduğu kadar,
bireyleri, var oldukları toplumları algılama biçimlerini de
değiştirmiştir. İnternet ağının kişisel kullanıma uygun hâle
getirilip bir iletişim kanalı olmasıyla kullanıcılar,
aradıkları bilgiyi İnternet sitelerinden elde etmeye
başlamıştır.
Sosyal Medya Kavramı
Bilgisayar ve elektronik cihazlardan rahatlıkla ulaşabilen
sosyal medya içerikleri, gündelik hayatın
vazgeçilmezlerinden biri hâline gelmiştir. Sosyal medya;
insanların birbirleriyle iletişim kurmak, etkileşime girmek
ve paylaşımda bulunmak için kullandığı mobil ve web
tabanlı iletişim araçları bütünü olarak tanımlanabilir.
Sosyal medyayı aşağıdaki özellikleri barındıran çevrim içi
medyanın yeni bir türü olarak algılamak gerekir
(Mayfield, 2008). Bunlar sırasıyla; katılımcılık, açıklık,
konuşma, topluluk olma ve bağlantılılık özelliğidir. Sosyal
medya araçlarının gazete, TV ve diğer basılı medya
araçlarından en büyük farkı yaşayan bir platform oluşudur.
Sosyal Medya Okuryazarlığı
Internet okuryazarlığı ve dijital okuryazarlık dâhil olmak
üzere medya okuryazarlığına ait birçok kavramsallaştırma
mevcuttur. Ancak sosyal medya İnternet tabanlı
uygulamalar olup diğer kavramsallaştırmalar sosyal medya
için sınırlı veya uygun değildir. Sosyal medya
okuryazarlığının kavramsallaştırılmasında dikkate alınması
gereken birçok unsur bulunmaktadır. Sosyal medya ile
ilgilenmek televizyon gibi diğer medya araçlarına göre daha
fazla eylem ve etkileşim gerektirir. Bu nedenle sosyal
medya okuryazarlığının kavramsallaştırılmasında ana odak
eylem odaklı ya da beceri tabanlı yaklaşım olmalıdır.
Alanyazın incelendiğinde, sosyal medya okuryazarlığının
üç boyutu öne çıkmaktadır. Bunlar; sosyal medya erişimi,
sosyal medya yeterlilikleri ve sosyal medya kullanımıdır.
Sosyal Medya Araçlarının Tarihsel Gelişimi
Günümüzde sosyal medya hemen hemen herkesin bildiği
ve kullandığı bir terimdir. Dünyanın en ücra köşelerinde
bile Facebook ve Twitter kavramları duyulmuş ve
muhtemelen düzenli olarak kullanılmaktadır. Sosyal
medya araçlarının gelişimi çok yakın zamana dayanmakta
olup günümüzde pek çok kişi tarafından etkili olarak
kullanılmaktadır. Hatta, şu anda pek çok kişi etrafını
çepeçevre saran sosyal ağlar olmadan yaşamını nasıl
sürdüreceğini hayal bile edememektedir.
Sosyal Medya Kullanımının Avantajları
Sosyal medya sayesinde dünyanın küçüldüğü, olayların
daha büyük kitlelere daha çabuk ulaştığı bir iletişim
ortamının ortaya çıktığı görülmektedir. Sosyal medya
kullanımının birçok avantajı bulunmaktadır;
• Sosyal medya ortamları, geleneksel medyanın
yetersiz kaldığı, işlevsizleştiği anlarda alternatif
medya olarak kendisini gösterebilmektedir.
• Sosyal medya sayesinde, sosyal medya uzmanı,
içerik yöneticisi, topluluk yöneticisi gibi birçok
yeni iş tanımı oluşmuş birçok kişiye istihdam
sağlanmıştır.
• Sosyal medya anlık bilgi akışına yeni bir boyut
kazandırmış, her yeni gelişmeden çok daha hızlı
haberdar olabilmek mümkün hâle gelmiştir.
• Sosyal medya, sosyal tabakalar arasındaki
sınırları kaldırmıştır.
• Sosyal medya ile insanlar daha özgür hâle
gelmiştir.
• Sosyal medya sayesinde farklı ülkelerde ortakları
olan şirketler kurulmaya başlanmıştır.
• Önceleri sadece komik fotoğraf paylaşımın
ötesine geçilemeyen sosyal medya ortamları
günümüzde birçok insan kaynağı uzmanının ilk
önce başvurduğu bir yer hâline gelmiştir.
• Müşteri ilişkileri yönetimi yavaş yavaş yerini
sosyal müşteri ilişkileri yönetimine bırakmıştır.
• Sosyal medyanın kabul görmesi ile birlikte
toplumsal hareketler daha kolay gerçekleşmeye
başlamıştır.
Sosyal Medya Kullanımının Dezavantajları
Sosyal medya kullanımının avantajları olduğu kadar
dezavantajları da söz konusudur:
• Sosyal medyanın aşırı ve ölçüsüz kullanımı
bireylerin gerçek sosyal ortamlardan
uzaklaşmasına neden olabilmektedir.
• Sosyal medyanın aşırı kullanımında asosyal,
insan ilişkileri zayıf, pasif ve mutsuz kişilikler
ortaya çıkabilmektedir.
• Yayınlanan yalan bir haber anında tüm dünyaya
yayılabilmekte, kullanıcıları yanlış
yönlendirebilmekte ve akıllarını
karıştırabilmektedir.
• Sosyal medya kullanımında mesaj iletmek için
klavye, yazı ve ifadeler yoğun kullanıldığından
kişinin yüz yüze iletişim becerisini zayıflatabilir.
• Sosyal medya ortamlarındaki paylaşımlarda
duyguları yansıtan ikonların (emojiler) kullanımı
kimi zaman gerçek yaşamdaki duyguları ve ruh
halini yansıtmayabilir.
• Sosyal medya ortamlarında yazılı ya da sözlü
mesajlaşma her zaman doğru ve tam iletişim
kurulduğunun bir göstergesi değildir.
• Sosyal medya ortamlarında kimi zaman bazı
bireyler kendileri hakkında yalan söyleme,
kendini farklı gösterme çabası içerisindedir.
Sosyal Medya Okuryazarlığı Bileşenleri
Sosyal medya okuryazarlığı bileşenleri; Sosyal medya
uygulamalarına erişim, öznel yeterlilikler (örneğin, bilgi
ve beceriler), nesnel yeterlilikler (örneğin, tutum ve öz-
yeterlilikler) ve sosyal medya kullanımı olarak
özetlenebilir.
1
 WTK205U-WEB OKURYAZARLIĞI
Ünite 5: Sosyal Medya Okuryazarlığı
Sosyal Medya Uygulamalarına Erişim
Sosyal medya uygulamalarına erişim, sosyal medya
okuryazarlığında yeterliliklerin geliştirilmesinde önemli
bir ön koşuldur. İnternet bağlantısı olmadan insanlar
sosyal medya uygulamalarını kullanmak için gerekli bilgi
ve beceriyi geliştiremezler. Erişim, sosyal medyayı
kullanmak için gereken yetkinlikleri geliştirmek amacıyla
yerine getirilmesi gereken bir durumdur. Başka bir deyişle,
sosyal medya uygulamalarına erişim, insanların sosyal
medya konusunda geliştirilebilir yeterliliklerini belirler.
Öznel Sosyal Medya Yeterlilikleri
Öznel sosyal medya yeterlilikleri farklı bileşenlere sahiptir.
Bunlar,
• Bilgi
• Beceri
olmak üzere iki başlık altında toplanabilir.
Bilgi, sosyal medya yeterliliğinin ya da başka bir deyişle
sosyal medya okuryazarı olmanın en temel bileşenlerinden
biridir. Bilgi medya içeriklerini, medya mesajlarını ve
farklı türleri değerlendirmeyi mümkün kılmaktadır. Bunun
sonucu olarak insanlar mesajların doğruluğu ve işe
yararlılığı hususunda bilinçli kararlar alabilirler. Bilgi,
insan zihninin içinde gerçekleşen mevcut bilginin analizi,
değerlendirilmesi ve muhakemesini içeren bilişsel bir
süreçtir. Hafızadan bilgiyi alarak davranışa dönüştürme
medya becerilerinin temelini oluşturur.
Potter (2011) ve Rogers (2003) bilgi kavramını üç ayrı
şekilde ele almaktadırlar. Bunlar; ne veya farkındalık
bilgisi, nasıl bilgisi, neden veya prensipler bilgisidir. Ne ya
da farkındalık bilgisi belirli medya teknolojileri veya
uygulamalarının varlığı ile ilgili bilgileri içerir. Ne ya da
farkındalık bilgisi kavramı açıklayıcı doğası olan kim-
bilgisi kavramı ile genişletilebilir. Bu durumda kim-bilgisi
kavramı soruları şu şekildedir: Sosyal medya ortamlarını
oluşturan ve barındıran kimdir? Kişinin kendi metinleri ya
da gönderilerinin hedef kitlesi kimdir? Her ne kadar ne ve
kim bilgisi nasıl ve neden sorularını sormada ön koşul olsa
da diğer bilgi türlerine kıyasla kritik bilgi üretememektedir.
Nasıl bilgisi belirli medya araçlarının nasıl kullanılacağı
bilgisini üretir, çünkü bu bilgi belirli medya teknolojileri ve
uygulamalarının nasıl çalışacağı ile ilgilenir. Son olarak
neden ya da prensipler bilgisi, medyanın (teknolojiler veya
uygulamalar) belirli bir şekilde neden çalıştığı ile ilgilenir.
Medya yeterliliklerini etkileyen önemli bileşenlerinden bir
diğeri sahip olunması gereken becerilerdir. Sosyal medya
ile başa çıkabilmek, bu ortamı etkili kullanabilmek için ne
tür becerilerin dikkate alınması gerektiğinin bilinmesi ve
bu becerilerin nasıl tanımlanması gerektiği önem arz
etmektedir.
Beceri sadece donanım ve yazılım kullanma yeteneğini
değil aynı zamanda karmaşık bilişsel, motor, sosyolojik ve
duygusal yetenekleri de kapsamaktadır. Bilgisayarın
açılması veya İnternet’te gezinmenin gerçekleştirilmesi,
çevrim içi ortamda paylaşılan bilginin kalite ve
güvenirliliğinin değerlendirilmesi, diğer çevrim içi
kullanıcılarla iş birliği ve iş bölümü gerçekleştirme, bilgiyi
paylaşma ve anlamlı çevrim içi bilginin oluşturulması gibi
unsurlar sosyal medya ortamlarında sahip olunması
gereken beceriler arasındadır.
Nesnel Sosyal Medya Yeterlilikleri
Nesnel sosyal medya yeterlilikleri, bireyin geliştirdiği
tutum ve özyeterlilik kavramları altında ele alınmaktadır.
Bireyin sosyal medyayla başa çıkıp çıkamaması ya da
nasıl başa çıktığı medya teknolojilerine yönelik tutumları
ile yakından ilişkilidir. Özyeterlilik kavramı, bireyin
sosyal medyanın neyini ya da hangi sosyal medya
becerilerini kullanacağını belirlemede yardımcıdır.
Dolayısıyla özyeterlilik, belirli sosyal medya eylemlerini
başarıyla yerine getirmesi için kendi yetenek ve bilgisine
olan inançlarını ifade eder.
Sosyal Medya Uygulamalarının Kullanımı
Sosyal medya uygulamalarının kullanımı sosyal medya
okuryazarlığı fikrinin merkezinde bulunur. İnsanların
medya araçlarını nasıl kullandığını anlamak için, medya
aracının kullanım sıklığı, kullanılan uygulamalar, medya
içeriğinin ne şekilde kullanıldığı ve nerede kullanıldığı
bilgisine ihtiyaç vardır. Kullanıcı bir şeyi ne kadar çok
yaparsa, o konuda daha çok bilgi ve beceri geliştirebilecek
dolayısıyla daha iyi yapabilir hâle gelecektir. Bununla
birlikte bir şeyi kullanma sıklığı yani frekans algılanan
kullanım yoğunluğuna dair bir fikir verirken, belli bir
medyanın ne sıklıkta kullanıldığına dair doğru bilgi
vermeyebilir.
Sosyal Medya Araçlarının Kullanım Özellikleri
Sosyal medya ortamlarında kullanılan araçların sayısı
oldukça fazladır. Bu araçlara, arama motorlarından tutun
da Facebook’a kadar çok sayıda örnek verilebilir. Yaygın
olarak kullanılan sosyal ağ yazılımları şunlardır:
• Viki (Wiki) İş Birliği Ortamı
• Web Günlüğü (Blog) Paylaşım Ortamı
• Facebook Sosyal Paylaşım Ortamı
• Twitter Mesajlaşma ve Takip Ortamı
• Instagram Fotoğraf Paylaşım Ortamı
• Google Plus Sosyal Paylaşım Ortamı
• Linkedin İş ve Kariyer Paylaşım Ortamı
Sosyal medya araçlarının bazıları aynı amaç için
kullanılabilse de her birinin ortaya çıkış amacı ve sunduğu
kullanım özellikleri farklılık göstermektedir.
Sosyal Medya Güvenlik Tehditleri ve Önlemler
Gün geçtikçe birçok sosyal medya uygulaması işletmeler
tarafından pazarlama ve reklam amaçlı benimsenmekte ve
kullanılmaktadır. Symantec güvenlik firması tarafından
gerçekleştirilen anket sonuçlarına göre firmaların %5’i
sosyal medya araçlarına erişimi engellemektedir. Söz
konusu bu firmaların sosyal medyaya erişimi engelleme
nedenleri arasında sosyal medyanın çalışanların verimini
düşürmesinin yanı sıra bilgi güvenliğini tehdit etmesi de
2
 WTK205U-WEB OKURYAZARLIĞI
Ünite 5: Sosyal Medya Okuryazarlığı

yer almaktadır. Sosyal ağlarda meydana gelen bazı Sosyal medya ortamlarında kişisel bilgi güvenliğini
güvenlik tehditleri şunlardır: sağlamak ve saldırılardan korunmak için yapılması
gerekenler şu şekilde sıralanabilir:
• Siber zorbalık
• Sosyal ağlarda spam yayını • Kişisel bilgiler sosyal medya ortamlarında
• Sosyal ağlarda hayalet hesaplar paylaşılmamalıdır.
• Sosyal ağlarda troller • Hesaplara güçlü şifre verilmelidir.
• Kredi kartı bilgileri hiç kimseyle paylaşılmamalıdır.
Siber Zorbalık
• Sadece güvenilir sitelerden alışveriş yapılmalıdır.
Siber zorbalık, yüz-yüze zorbalıktan birçok açıdan • Kurulan uygulamalara dikkat edilmelidir.
farklılık göstermektedir. Bunlardan birisi de hedef kitlenin • Sahte profil tuzaklarına dikkat edilmelidir.
büyüklüğüdür. Geçmişte zorbalık bir okul ya da oyun alanı • Fotoğraf paylaşımlarına dikkat edilmelidir.
gibi belirli alanlarda sınırlı iken İnternet ve dijital
• Yer bildirimlerine dikkat edilmelidir.
teknolojilerinin dünya çapındaki erişimi nedeniyle, siber
• Çocuklar sosyal medya kullanımı konusunda
zorbaların istismar etme kabiliyetleri neredeyse sınırsızdır.
bilinçlendirilmelidir.
Birinin siber zorbalığa maruz kaldığının en belirgin
işaretlerinden biri kişiliğinde belirgin değişikliklerin • Bağlantılara dikkat edilmelidir.
görülmesidir. Örneğin, daha önce dışarı çıkan ve sosyal
olan bir kişi aniden içine kapanırsa, huysuz ve endişeli bir
kişilik özelliği gösterirse bu bir uyarı işareti olabilir. Bu
konuda ebeveynlerin dikkatli olması gerekmektedir.
Sosyal Ağlarda Spam Yayını
Spam, tüm zamanların en klasik saldırılarından biridir ve
yeni teknolojilerle e-posta, anlık ileti spamından oyun
spamına birçok değişime uyum sağlamıştır. Tabii ki spam
diğer tüm yeni teknolojiler gibi sosyal ağları da hedef
almış ve her geçen gün popülerliği artan bu ortamlarda
daha fazla kullanıcıyı etkiler hâle gelmiştir.
Sosyal Ağlarda Hayalet Hesaplar
Hayalet kullanıcılar ve hesaplar veya gizleyiciler olarak da
adlandırılan hayalet takipçiler aktif olmayan veya
faaliyette bulunmayan sosyal medya platformundaki
kullanıcılardır. Ağ akışını dolduran sahte takipçiler,
etkileşimin düşmesine ve bu hesapların sahte olduğu
keşfedildiği takdirde, resmî takipçiler nezdinde
güvenilirliğin ve saygınlığın kaybedilmesine neden
olurlar.
Sosyal Ağlarda Troller
İnternet bağlamında trol kavramı, huzur bozan, sağa sola
sataşan, yoktan yere sıkıntı yaratan, sarkıntılık yapan,
başkalarını tuzağa düşüren kullanıcıları tanımlamak için
kullanılmaktadır. Tek amaçları insanları birbirine
düşürerek ortamda küçük düşmelerini sağlamak olan bu
kullanıcılar, egoist ve kötü karakterli, içten pazarlıklı,
fanatik hatta çoğu ırkçı ve ön yargılı tipler olarak
karşımıza çıkarlar.
Sosyal Ağlarda Güvenlik
Sosyal medya ortamlarında kullanıcıların ihtiyaç
duydukları güvenlik gereksinimleri şu şekildedir:
• Mahremiyet
• Bütünlük
• Uygunluk
• İletişim gizliliği
• Kullanıcı haberleşmesi gizliliği