İstanbul Rumeli Üniversitesi

Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi

Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması

ALTINCI BÖLÜM

TESİS YERLEŞİMİ VE PLANLAMASI AŞAMALARI

Tesis ve Planlama

Tesis, mal ve hizmetlerin üretildiği teknik ve ekonomik birimlerdir.

1* Binalar, fabrikalar, atölyeler, tezgahlar, teçhizatlar, el aletleri, tesisat, taşıma aktarma

araçları,

2* Hizmet sektöründe vezneler, hastaneler ve ameliyathaneler,

3* Herhangi bir iş için ayrılmış alanlar vs. hepsi birer tesis örneğidir.  Planlama, proje
bazında değerlendirilebilecek büyük kapsamlı işlerin, en etkin, en ekonomik ve tam
zamanında seri bir şekilde yapılabilmesini sağlayan faaliyetlerin bugünden belirlenmesi işidir
(Geleceğe yöneliktir !!!).

Ana faaliyetler ve bunlara bağlı alt faaliyetlerin koordinasyonu sağlanır.

Faaliyetlerin planlama dönemi içerisinde en erken ve en geç başlama zamanlarının

belirlenmesini kapsar, faaliyetlerin zamanlandırılmasıdır.

Tesis Planlama

Tesis planlama, bir fabrika ya da işletmenin kuruluş aşamasında başlayan ve işletme

faaliyetleri devam ettiği sürece devam eden dinamik bir süreçtir.

Tesis planlama, mal veya hizmet üretmeye yönelik bir tesisin, fikir olarak ortaya çıkmasından
itibaren, ilk üretim gerçekleştirilinceye kadar gerekli olan tüm faaliyetlerin belirlenmesi,
düzenlenmesi, bu faaliyetler arasındaki ilişki ve etkileşimlerin belirlenmesi ve bu faaliyetlerin
planlamadan uygulamaya geçirilmesi aşamalarını kapsayan ve bu amaçla, seçenekler
oluşturulmasının ve seçenekler arasından optimal olanının belirlenmesi işinin önceden
yapılmasıdır.

Tesis Planlama, bir endüstriyel tesisin düzenlenmesi, kurulması ve faaliyete geçirilmesi

aşamalarında gerekli olan tüm ana faaliyetlerin belirlenmesi, koordinasyonunun
sağlanmasıdır. Oluşturulacak olan seçenekler arasından seçim yapılması konularında, önceden
çalışmalar yapılmasını içeren faaliyetlerin toplamıdır.

Tesis planlama, fabrika içi yerleşim düzenlemesi ve kuruluş yeri seçimi kavramlarını
kapsayan bir terimdir.
 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması
Tesis planlama

* fabrika/işyeri yerleşim düzeninin (Plant layout) hazırlanması,

** malzeme taşıma-aktarma sisteminin seçilmesi,
*** üretim süreci ekipmanlarının (Makine & teçhizat) belirlenmesi
faaliyetlerini kapsar.

Ürün, süreç veya tesis tasarımını ilgilendiren problemlerin çözümü, diğer işletme
problemlerine göre daha uzun zaman ve maliyet gerektirir. Ancak, bu çözümlerin getireceği
kazançlar/fırsatlar da büyük olur.

Tesis planlama için temel girdiler; envanter ve üretim kontrol, kalite kontrol, satın alma,
pazarlama, ürün tasarımı ve yeni ürün geliştirme, paketleme, üretim/imalat, bilgi sistemleri ve
yönetim gibi farklı işletme fonksiyonlarından elde edilir.

Tesis Planlamanın Amaçları

Tesis yeri seçiminin temel amacı, ürünün müşteriye teslimatını etkileyecek tüm faktörleri göz
önünde bulundurarak, firma için en iyi maliyet avantajını sağlayan tesis yerini belirlemektir.

Tesis Tasarımının Amaçları

1. Malzeme taşıma-aktarma sistemini, malzeme kontrolünü ve teçhizat bakımı ve yönetimini

iyileştirerek; işletmenin vizyonunu desteklemek.

2. İşgücünü, ekipmanları, alanları ve enerjiyi etkin bir şekilde kullanmak.

3. Sermaye yatırımlarını minimize etmek.

4. Değişen dinamik durum ve koşullara ayak uydurabilme (Adaptasyon) yeteneğini arttırmak

ve bakım yönetimini kolaylaştırmak,

5. Çalışanların güvenliğini ve iş tatminini sağlamak.

Tesis Tasarımının Başlıca Aşamaları

Tesis tasarımı (Fabrika projesi), bir tesisin bir bütün olarak tasarlanması anlamına gelir.

Başlıca aşamaları aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

1. Girişimin (Teşebbüs) başlatılması,

2. Mali kaynakların planlanması (Finansal planlama),
3. Kuruluş yeri seçimi (Teşvik kapsamına giren, hammaddeye ve nitelikli iş gücüne yakın,
iklim, pazara yakınlık vs.),
4. İlk üretim gerçekleştirilinceye kadar gerekli olan planlamalara ihtiyaç duyan faaliyetler
bütünü (Sermayenin bulunması: öz sermaye miktarı, krediler, teşvikler vs.; Fabrika yerleşim
düzenin (Layout) hazırlanması; Bina ve arsaların bulunması: Arsa satın alma, bina inşaatı,
hazır bina satın alma veya kiralanması vs.)
 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması

Tesise ait arsa seçimde, gelecekteki büyüme hedefleri göz önüne alınmalıdır.
İdeal olan, fabrika yerleşim düzenlemesinin, fabrika binasının inşa edilmeden hazırlanmasıdır.
Bina ve arsaların planlanması için, fabrika yerleşim düzenlemesi çalışmaları bitirilmiş
olmalıdır. Yerleşim düzeni, fabrika içerisindeki malzeme taşıma-aktarma faaliyetleri dikkate
alınarak hazırlanır.
5. Üretim süreci tipinin belirlenmesi,
Sürekli üretim: Proses endüstrisinde işin teknolojisi gereği durdurulmaması gereken
üretimdir. Çimento, petrokimya, şeker, kimya, demir-çelik endüstrileri.
Tekrarlı süreç endüstrisi (Seri üretim): Yığınlar halinde üretimdir. TV üretimi, otomotiv
endüstrisi, beyaz eşya, ayakkabı vs. (Montaj hattı tipi).
Aralıklı süreç endüstrisi (Sipariş üzerine – Atölye tipi üretim): Partiler halinde üretim. Atölye
tipi veya montaj hattı şeklinde olabilir.
6. Yapılsın mı? Alınsın mı? Kararları (Make or Buy strategies), dış kaynak kullanımı
(Outsourcing) yoluyla dışarıda neler fason olarak yaptırılacaktır?
7. Fabrika büyüklüğünün belirlenmesi (Kapasite planlama), Hangi tezgahlardan kaçar adet
gerekli? Gerekli iş gücü miktarının (Operatör sayısı ve operatöre makine atama) belirlenmesi,
Başa başnoktası analizleri ile hangi üretim seviyesinden sonra kara geçileceğinin belirlenmesi,
8. Ürün fiyatlandırma stratejilerine karar verilmesi, Piyasada yer bulabilmek için ürünün ideal
fiyatı ne olmalı? Ürün yaşam döngüsü boyunca hangi fiyatlandırma stratejileri izlenmelidir?

9. Ürün çeşitlendirme stratejileri (Product-mix kararları) gelecekte üretilmesi planlanan

ürünlere karar verilmesi.
10. İhtiyaçlar için satın almaların planlanması (Makine, teçhizat her türlü satın alma önceden
planlanmalıdır ki, gelecekteki darboğazlar öngörülebilsin).
11. Organizasyon olarak yapının oluşturulması (İnsan kaynağının planlanması)

Tesis Planlama Hiyerarşisi

Tesis Yer Seçimi

Tesis Sistemleri
Tesis Planlaması

Tesis Tasarımı Tesis İçi Yerleşim

Düzenlemesi

Malzeme Aktarma
Sistemi

Şekil 6,1 Tesis Planlama Hiyerarşisi

Tesis sistemleri, yapısal sistemlerden oluşur. Bunlar, havalandırma sistemi, aydınlatma

sistemi, elektrik altyapısı, tesisat sistemi, ısıtma sistemi, enerji sistemi, su ve kanalizasyon alt
yapısı, iletişim sistemi, güvenlik sistemi vs. Yerleşim düzeni; tesis içerisindeki tüm ekipman,
makine, üretim alanları, üretim destek alanları, personel alanlarından oluşur. Olabildiğince az
taşıma-aktarma sağlayan (Akış düzenli olmalı) bir yerleşim düzeni seçilmelidir.
 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması
Aktarma sistemleri; üretimi destekleyen, malzeme, personel, bilgi ve ekipman/teçhizat akışını
sağlayan sistemler (Üretim sistemiyle uyumlu olmalıdır).
Tesis yeri seçimi, makro düzeyde (stratejik) konulara odaklanırken; tesis tasarımı, mikro
düzeyde (Taktiksel ve operasyonel) konulara odaklanır. Tesisin kuruluş yeri seçimine karar
verilirken; kullanılan girdilere (Hammadde tedariği) erişim maliyetleri ve ürünler
pazarlanırken (Müşteriye yakınlık) katlanılacak maliyetler dikkate alınır.

Fabrika Yer Seçimi

Fabrika Yapısal
Üretim Tesisi
Tasarım
Planlaması

Fabrika Tasarımı Fabrika

Yerleşimi

Hastane Yer
Malzeme Taşıma Seçimi
Sistemi Tasarımı Hastane Hastane
Planlama Yapısal
Ofis Yer Seçimi Tasarımı
Hastane
Ofis Tasarımı Hastane
Ofis Planlama Tasarımı
Yerleşimi

Ofis Tasarımı Ofis Yerleşimi Hasta

Doktor
Bilgi/Belge
Personel
Bilgi/Belge Akış Taşıma Sistemi
Sistemi Tasarımı

Şekil 6.2 Tesis Planlama ve Yerleşimi

İşletmelerin zaman içerisinde değişen hedefleri doğrultusunda, tesis planları revize edilir ve
sürekli olarak iyileştirilmeye çalışılır.

1. Tesis hedeflerinin tanımlanması ve güncellenmesi (Üretilen mal ve hizmetlere ilişkin

üretim seviyelerinin belirlenmesi),
2. Hedefe ulaşmak için gerekli ana aktiviteler ve destekleyici faaliyetlerin belirlenmesi
(Operasyon, ekipman, personel ve malzeme akışı açılarından gerçekleştirilmesi gereken ana
ve destekleyici aktiviteler ile karşılanması gereken gereksinimlerin belirlenmesi),  Örneğin,
bakım yönetimi, üretimi destekleyen bir faaliyettir.
3. Tüm aktiviteler arasındaki ilişki ve etkileşimlerin belirlenmesi,
4. Tüm aktiviteler için alan gereksinimlerinin belirlenmesi (Her bir aktivite için alan
gereksinimleri hesaplanırken; tüm ekipman/makine/teçhizat, malzeme ve personel
gereksinimleri dikkate alınmalıdır!)
5. Alternatif tesis planlarının oluşturulması (Hem tesis yeri seçimi, hem de tesis tasarımı
seçeneklerinin oluşturulması. Alternatif yerleşim düzeni tasarımları, yapısal tasarımlar ve
malzeme aktarma sistemi tasarımlarının oluşturulması).
6. Belirlenen kalitatif ve kantitatif kriterler doğrultusunda, alternatif tesis planlarının
değerlendirilmesi.
 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması
7. Firmanın hedefleriyle örtüşen en uygun tesis planının seçilmesi.
8. Seçilen tesis planının uygulanması.
9. Zaman içerisinde meydana gelen değişimler ve yeni gereksinimler doğrultusunda, tesis
planının revize edilmesi (Ürün tasarımındaki veya ürün çeşitliliğindeki değişiklikler, malzeme
taşıma-aktarma ekipmanlarında veya malzeme akışında değişimlere neden olabilmektedir.
Tesis planı güncellenmeli !).
10. Tesisin hedeflerinin güncellenmesi, revize edilmesi (Mevcut tesisler için potansiyel
revizyonlar ve genişlemeler sonrasında, tüm değişiklikler dikkate alınarak, yerleşim
düzenlemesi revize edilmelidir !).

Tesis Planlaması Çevriminde Sürekli İyileştirme

*Yeni bir tesisin planlanması,

**Mevcut tesis planının güncellenmesi ve iyileştirilmesi

Bir imalat işletmesi için tesis planlama, tesisin üretimini en iyi nasıl gerçekleştireceğini
belirlemeye çalışır.

Şekil 6.3 Tesis Planlaması İyileştirmesi

 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması
Başarılı Bir Tesis Planlama Sürecinin Adımları

Tesis planlamanın başarılı olması, firmanın vizyon, misyon ve başarı modelinin net bir
şekilde anlaşılmış olmasına bağlıdır. Başarı modeli, işletme hedeflerinin efektif bir şekilde
uygulamaya dönüştürülmesi, plandan uygulamaya geçirilebilmesidir.

Tasarım Süreci ile Tesis Planlama Sürecinin Karşılaştırılması

Dışsal Sorunlar

Organizasyon Tesis Planlama Yönetim Tam

Planların Sonuçların olarak Başarı Tasarım Desteğinin
Uygulanması Değerlendirilmesi Modelinin Kriterlerinin Sağlanması
Anlaşılması Belirlenmesi

İyileştirme
Planları için Takımların
İçsel Sorunlar
Destek Oluşturulması
Sağlanması

İyileştirme Alternatif Alternatif Spesifik

Mevcut Durumun
Planlarının yaklaşımların Yaklaşımların Hedeflerin
Değerlendirilmesi
tanımlanması Değerlendirilmesi Belirlenmesi Konulması

Şekil 6.4 Tasarım Süreci Tesis Planlama Sürecinin Karşılaştırılması

Etkin Tesis Planlamanın Avantajları

Etkin tesis planlama, işletmenin malzeme taşıma-aktarma maliyetlerini azaltır ve üretkenliğini

arttırır.
*Değer katmayan aktivitelerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olur.
*Malzeme taşıma-aktarma ekipmanlarına ve iş gücüne ait faydalı kullanım oranının
artmasına; envanterin azalmasına ve kalitenin iyileştirilmesine katkı sağlar.
* İş sağlığı ve güvenliğini geliştirerek, iş ortamının tehlikelerden arındırılmasını ve insan
kaynağının güvenliğini/korunmasını sağlar.
*Enerji önemli ve pahalı bir hammadde olduğundan; enerji korunumu ve tüketiminin
azaltılması, tesislerin yeniden tasarlanması ihtiyacının bir diğer önemli gerekçesidir. Yerleşim
düzeni yeniden oluşturularak, malzeme taşıma-aktarma sistemi ve üretim süreçleri yeniden
tasarlanarak enerji kazancı sağlanabilir.

İmalat Tesisleri için Tesis Planlama Süreci

1. Üretilen ürünlerin tanımlanması (Ne üretilecek ? Ne kadar üretilecek ? Talep Tahmini

çalışmaları),
 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması

2. Üretim sürecinin ve rotaların belirlenmesi (Proses planı oluşturma),

3. Üretim süreçleri arasındaki ilişkilerin ve etkileşimlerin belirlenmesi,

4. Tüm operasyonlar (faaliyetler) için gerekli alanlara (Depo, atölye alanı) karar verilmesi,

5. Alternatif tesis planları ve yerleşim düzenleri oluşturulması,

6. Alternatif tesis planlarının değerlendirilmesi,

7. Alternatifler arasından en uygun olanın seçilmesi,

8. Seçilen tesis planının uygulanması,

9. Uygulanan planın benimsenmesi, sürdürülebilirliğinin sağlanması ve değişikliklere karşı

adapte edilebilmesi. (Ürün revize edilirse, bu adımdan 1. adıma dönülerek, mevcut sistem
adapte edilir. Aksi durumda, yeni sistem kurmak daha maliyetlidir)

Stratejik Tesis Planlama

Mevcut tesisleri devralma, yeni tesis inşaatı, tesis kiralama, mevcut ve yeni tesislerin
entegrasyonu, mevcut operasyonların geliştirilmesi gibi yönetimsel kararların desteklenmesi
amacıyla, stratejik tesis planlamaya ihtiyaç duyulur.
Firmanın genel stratejik planının; üretim, dağıtım ve pazarlama planlarını desteklemesi için
başarı modeli kullanılır.

AŞAMA MÜHENDİSLİK TASARIM TESİS PLANLAMA SÜRECİ TESİS PLANLAMA

SÜRECİ ADIMLARI

1.Tesisin hedeflerini tanımla ve 1A.Organizasyon başarı

I.AŞAMA Yöntemi Tanımla güncelle modelini anla
2.Ara faaliyetleri ve 1B.Dışsal sorunları anla
destekleyici aktiviteleri belirle 1C.İçsel sorunları anla
2.Tesis planlama kriterlerini
belirle
3.Yönetim desteğini al
3.Aralarındaki ilişkileri belirle 4.Takımları kur
II.AŞAMA Yöntemi Analiz Et 4.Alan gereksinimlerine karar 5.Mevcut durumu değerlendir
Alternatifleri ortaya koy ver 6.Sipesifik hedefler tanımla
Alternatifleri değerlendir 5.Alternatif tesis planlarını 7.Alternatif yaklaşımları belirle
Uygun tasarımı seç oluştur 8.Alternatif yaklaşımları
6.Alternatif planları değerlendir değerlendir
7.Uygun tesis planını seç 9.İyileştirme planları tanımla
III.AŞAMA Tasarımı Uygula 8.Tesis planını uygula 10.İyileştirme planları için
9.Tesis planını benimse ve destek sağla
sürdürülebilir kıl 11.Planları uygula
12.Sonuçları değerlendir

Şekil 6.5 Firma Stratejik Planı İçin Başarı Modeli

 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması

Tesis planlama, stratejik bir süreçtir. Bir tesis tasarımı projesinde, tasarım değişikliklerinin
maliyeti; proje ilerledikçe üstel olarak artış gösterir. Tasarımın ilk aşamalarında yapılan
değişikliklerin maliyeti daha düşüktür.

Maliyet
Değeri

Tasarım
Değişiklikleri
Yapmanın
Maliyeti

Planlama Tasarım İnşaat Kurulum Devreye Alma

Şekil 6.6 tasarım değişikliklerinin maliyeti

Tesis Planlama Stratejilerinin Geliştirilmesi

Pazarlama ve satış departmanı kararları, tesis planlama üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
Tesisin kuruluş yerini ve malzeme taşıma aktarma sistemi tasarımını etkiler.

*Örneğin, malzeme taşıma aktarma sistemi, üretilecek ürün miktarından, ürün çeşitliliğinden,
paketleme stratejilerinden, yedek parça hizmet düzeyinden ve teslimat sürelerinden
etkilenmektedir.

*Ürün geliştirme ve tasarım kararları, imalat süreçlerini, üretim rotasını, malzeme

gereksinimlerini etkiler. Tüm bunlardan, fabrika içi yerleşim düzeni ve malzeme taşıma
aktarma sistemi de etkilenir.

*Malzeme değişiklikleri, ürünün karmaşıklık düzeyi, yeni parçaların sayısı, ürün paket
büyüklükleri, üretilen ürün sayısı; malzeme aktarma, depolama ve kontrol kararlarını
etkilemektedir.
İmalat kararları (Dikey entegrasyon derecesi, üret ya da satın al kararları, otomasyon seviyesi,
alet/edevat kontrolü, yarı mamul stokları, fabrika kapasitesi ve büyüklüğü), kuruluş yeri
seçimini ve üretim tesislerinin tasarımını etkilemektedir.

*Üretim planlama ve envanter kontrol kararları, fabrika içi yerleşim düzenini ve malzeme
taşıma-aktarma sistemini etkiler (Parti büyüklüğü kararları, üretim çizelgeleri, yarı mamul
stok gereksinimleri, stok devir hızı, mevsimsel talep için kullanılan yaklaşımlar vs.).
 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması
*İnsan kaynakları ve finans kararları (Mevcut sermaye, yetenekli işgücü, çok fonksiyonlu
operatörler, stabil işgücü, envanter yatırım seviyeleri, organizasyon tasarımı, çalışanlara
sunulan olanaklar), tesis büyüklüğünü, tesis kuruluş yeri seçimini, tesis tasarımını ve tesis
sayısını etkiler.
Alan gereksinimi ve akış (Malzeme, personel, bilgi ve belge akışı) yoğunlukları da finansal ve
insan kaynaklarına ilişkin kararlardan etkilenir. Özellikle bu kararlar, malzemelerin
depolanması, hareketi ve kontrolü üzerinde etkilidir.

* Tesis planları, işletmelerin genel stratejik planlarını destekleyecek nitelikte olmalıdır. 

Tesis planlama için, reaktif değil proaktif bir rol önerilir.

* Tesis planları geliştirilirken, üretim ve dağıtım/lojistik faaliyetlerini desteklemek için etkin

bir koordinasyona ihtiyaç vardır. Tesis planları, üretim teknolojilerindeki değişiklikleri
destekleyecek nitelikte olmalıdır.

Fabrika içi Yerleşim Düzenlemesi veya Revizyon İhtiyacının Ortaya Çıkış Nedenleri

1. Kullanıma uygunluk, imalata uygunluk ve satışa uygunluk şartlarını sağlayan bir ürün,
uygun ürün olarak tanımlanır. Bu şartlardan bir veya birkaçında meydana gelen değişimler,
firmanın ürün projesinde değişiklere sebep olur ve yerleşim düzeninin revize edilmesini
gerektirir (Mamul projesindeki değişiklikler),
2. Mevcut ürünlerden bir veya birkaçının üretiminin kaldırılması,
3. Bir veya birkaç yeni ürünün üretimine başlanılması,
4. Pazar yeri ve yoğunluğundaki değişimler (Talepteki dalgalanmalar ve ihtiyaç değişiklikleri,
üretim kapasitesini etkileyebilir),
5. Mevcut tesislerin demode olması (Maliyetleri arttırır),
6. İş kazalarındaki artışlar ve ergonomik olmayan kötü çalışma ortamları,
7. Çevresel ve yasal düzenlemelerdeki değişiklikler,
8. Teknolojik ve mali açıdan yetersiz olan işlemler (İşleri daha hızlı ve verimli yapmak
amacıyla zaman alıcı ve yüksek maliyetli işlemlerin revizyonu, operasyon değişikliği),
9. Maliyetlerin düşürülmesi ve üretkenliği azaltan değer katmayan faaliyetlerin ortadan
kaldırılması,

Yerleşim Düzenlemesi Problemlerinin Çözümünde PQRST Anahtarı

P – product (Ürün),
Q – quantity (Miktar),
R – routing (Üretim rotaları),
S – support (Üretimi destekleyici, yardımcı hizmetler),
T – timing (Zamanlama)

Fabrika Yerleşim Düzenlemesi Çalışmasının Dinamik Karakteri

Fabrika içi yerleşim düzenlemesi, işletme var dolduğu sürece farklı ölçeklerde karşılaşılan bir
problemdir ve bir endüstriyel tesisin optimum şekilde düzenlenmesini hedefler.
 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması
Fabrika yerleşim düzenlemesi, dinamik bir yapıdadır ve verimlilik & karlılık üzerine etkisi
vardır.
Çevresel Faktörler

Pazar Piyasa Ürün Tasarımı Süreç Tasarımı

Fabrika için
Fabrika Yerleşim
Müşteri Talepleri Arsa
Düzenlemesi

Üretim
Teknolojik, Sosyal,
Ekonomik, Siyasal
Değişiklikler
Satışlar

Şekil 6.7 Fabrika Yerleşim Düzenlemesi Dinamik Karakteri

Fabrika Yerleşim Düzenlemesi Çalışmasının Temel Amaçları

1. Öngörülen kalite ve kapasite gereksinimlerini en ekonomik şekilde karşılamak: Tezgah ve

teçhizatın etkin kullanımı, ürün kalitesini etkiler. Karmaşıklığın olduğu yerde, hata yapma
olasılığı artar. Yetersiz ana ve ara yollar, malzeme taşıma/aktarma sisteminin yetersizliği,
taşıma alanlarının dar olması, beklemelere, gecikmelere ve yığılmalara/birikmelere neden
olur. Bu da, üretken olmayan zamanları artırır ve birim zamandaki üretim adedi azalır.

2. Mal ve hizmet üretiminde ortaya çıkan her türlü hareketin (Malzeme, personel, teçhizat vs.)
minimum kılınması. Malzeme akışlarının karmaşıklığının ve yoğunluğunun azaltılması.

3. Üretim sürecini basitleştirmek: Gecikme, bekleme ve yığılmaları en aza indirmek,

kullanılacak alet, teçhizat ve işlenen malzemeye en kolay ve hızlı şekilde ulaşmak, toplam
üretim zamanını (Akış süresini) en aza indirgemek.

4. Malzeme taşıma ve aktarımlarını kolaylaştırmak: Malzeme taşıma maliyetleri, taşıma ve

aktarımların standartlaştırılması ile azaltılabilir.

5. Yerleşim alanın (Üretim sahasının) verimli bir şekilde kullanılması: Montaj masalarında sık
kullanılan aletler için kutular yapılmalı ve istenilen malzemeye kolayca erişilebilmeli.

6. Yarı mamul devir hızını arttırarak, yarı mamul stoklarını (buffer) azaltmak ve gereksiz
sermaye yatırımını önlemek (Fırsat maliyeti – tek parça akışı),
 İstanbul Rumeli Üniversitesi
Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi
Endüstri Mühendisliği Bölümü
2020-2021 GÜZ YARIYILI
Tesis Yerleşimi ve Planlaması
7. Çalışanlara kolaylık, iş tatmini ve iş güvenliği sağlamak (Çalışma koşullarını iyileştirmek;
aydınlatma, havalandırma ve ısıtma açısından ergonomik iş ortamı yaratmak; iş kazalarını
önlemek),
8. Yönetim, denetim ve gözetim kolaylığı sağlamak (İşi yapan operatör ve yönetici arasındaki
iletişimi kolaylaştırarak; yerleşim düzenine uygun yönetim şekli oluşturmak),

9. İşgücünün etkin kullanılmasını sağlamak (Direkt işçilik oranlarını arttırmak, üretken

olmayan endirekt işçilik zamanlarını azaltmak),

10. Arıza giderme ve bakım-onarım faaliyetleri için kolaylık ve esneklik sağlamak.

11. Yeniden yerleşim düzenlemesinin (Yerleşim düzeninin revize edilmesi) kolaylıkla

yapılmasına olanak sağlamak.

12. Kapasitenin etkin kullanımını sağlamak, kapasite kullanım oranını arttırmak.

13. Yerleşimin tanıtılması, benimsetilmesi ve ticari olarak pazarlanmasını kolaylaştırmak,

14. Organizasyon olarak yapıyı geliştirmek,

15. Gelecekteki genişlemelere (Büyüme ihtimaline) olanak sağlamak.

Bölüm 6 İçin Yararlanılan Kaynaklar

[1] J. A. Tompkins, J. A. White, Y.A. Bozer, E.H. Frazelle, J. M. A. Tanchoco and J.

Trevino,Facilities Planning, 2nd edition, John Wiley & Sons, Inc., (1996).

[2] K. Subulan, “Ders Notları” DEÜ Müh Fak End Müh, 2019

[3] A. İşlier "Tesis Planlaması Ders Notları" Eskişehir Osmangazi Üniversitesi End Müh,1997

[4] N. Aras, “Ders Notları” Eskişehir Teknik Üniv. Müh Fak End Müh,2020