WIRKI

(TURBELLARIA)
SKRZELOWCE
(DIGENEA)

EUMETAZOA PROTOSTOMIA PŁAZIŃCE

(PLATYHELMINTHES)

TASIEMCE
(CESTODA)
PRZYWRY WNĘTRZNIAKI
(MONOGENEA)

PLATYHELMINTHES * zwane są robakami płaskimi

* zwierzęta o dwubocznej symetrii i ciele spłaszczonym grzbietobrzusznie
* zbudowane z trzech warstw komórek (trzech listków zarodkowych) ekto-, endo- i mezodermy
* ich jama ciała wypełniona jest komórkową perenchymą
* w ich ciele wyróżniamy wyspecjalizowane narządy tworzące układy
* żyją w wodach słodkich i słonych (wirki)
* wiele prowadzi pasożytniczy tryb życia (przywry wnętrzniaki, tasiemce)
POCHODZENIE:
* wolno żyjące wirki wydają się bezpośrednimi potomkami najprymitywniejszych pierwoustych zwierząt
tkankowych (ich przodkowe mogli być podobni do planuli), które jak się przypuszcza, są również przodkami
wszystkich zwierząt trójwarstwowych
* pozostałe grupy wywodzą się z pierwotnych wirków (są to wyspecjalizowane pasożyty)
* ich ewolucja związana była z filogenezą żywicieli
* przejście wolno żyjących zwierząt do pasożytnictwa odbywało się stopniowo, a etapem przejściowym był
komensalizm (współbiesiadnictwo)
* przodkowie pasożytów żyli w przewodach pokarmowych bądź jamach skrzelowych pierwotnych
strunowców i mięczaków, żywiąc się resztkami jedzenia
* potem zaczęły ewoluować w stronę coraz ściślejszych związków z organizmem-żywicielem, powoli
przekształcając się w pasożyty

ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ PŁAZIŃCÓW

* na ogół zwierzęta obojnacze (hermafrodyty), czyli każdy osobnik ma komplet narządów rozrodczych żeńskich i męskich, często
uchodzących do wspólnej kieszonki – przedsionka płciowego
* zapłodnienie najczęściej krzyżowe – równoczesna wymiana gamet męskich pomiędzy osobnikami przystępującymi do rozrodu
* bardzo różna jest liczba jaj produkowanych przez płazińce (wolno żyjące wirki – ok. 200 przez całe życie, wewnętrzne pasożyty – miliony
sztuk)
* rozwój jest zróżnicowany
* większość wirków nie ma larwy (rozwój prosty), a z jaj wylęgają się osobniki zbliżone do form dorosłych
* przywry wnętrzniaki i tasiemce mają rozwój złożony, nieraz z kilkoma odrębnymi pokoleniami larwalnymi, które dodatkowo mogą się
rozmnażać bezpłciowo
* zdarza się czasami, że różne pokolenia larw pasożytują w kilku organizmach różnych żywicieli
* płazińce mają wielką zdolność do regeneracji, która w wyjątkowych wypadkach może prowadzić do rozmnażania się zwierzęcia
v BUDOWA PŁAZIŃCÓW
UKŁAD KRĄŻENIA

BUDOWA ZEWNĘTRZNA
* wydłużone ciało
* wyróżniamy (bez wyodrębnionej głowy) tył oraz
stronę brzuszną i grzbietową
* ciało pokryte jednowarstwowym nabłonkiem
entodermalnym (u wirków urzęsiony, u
pozostałych komórki nie urzęsione, zlewające się w
jednolitą warstwę – syncytium)
* pod nabłonkiem znajdują się mięśnie gładkie
pochodzenia mezodermalnego (u wirków tworzą
kilka warstw – okrężne, ukośne, podłużne)
* nabłonek wraz z mięśniami tworzy zewnętrzną
okrywę ciała (wór powłokowo-mięśniowy),
nadającą zwierzęciu kształt
* wewnętrzna jama ciała pomiędzy worem
powłokowo-mięśniowym a jelitem (zocel) wypełniona
jest luźną tkanką złożoną z różnokształtnych komórek
połączonych wypustkami
* jest to prymitywna forma tkanki łącznej
(perenchyma), która służy go gromadzenia
substancji odżywczych i jednocześnie bierze udział w
rozprowadzaniu ich po całym organizmie
* nie występuje
* substancje odżywcze przenoszone są za
pośrednictwem płynu wpełniającego przestrzenie
międzykomórkowe w perenchymie
* u niektórych transport ułatwia silnie
rozgałęzione jelito
UKŁAD ODDECHOWY
UKŁAD NERWOWY
* nie występuje
* zapotrzebowanie na tlen * ma prostą budowę
zaspokajane jest przez wymianę * występuje tu „centrum dowodzenia” w postaci dwóch
gazową bezpośrednio przez zwojów nerwowych (głowowych/mózgowych) położonych
powierzchnię ciała zazwyczaj w przedniej części ciała
* u pasożytów wewnętrznych * od tych zwojów odchodzą parzyste pnie nerwowe (nerwy)
(mających utrudniony dostęp do do przedniej i tylnej części ciała, zazwyczaj połączone
tlenu) podstawowym procesem poprzecznymi spoidłami
dostarczającym energii jest * u wolnożyjących wirków najsilniej rozwinięte są dwa pnie
oddychanie beztlenowe położone po brzusznej stronie ciała
* występują u nich też dość dobrze wykształcone narządy
zmysłów (receptory chemiczne, dotykowe, proste
oczka /fotoreceptory/ w liczbie od jednej do kilkunastu par)
* niektóre morskie wirki mają też statocysty
* pasożyty mają słabo rozwinięty układ nerwowy i pozbawione
są wyspecjalizowanych narządów zmysłów (występują jedynie
komórki czuciowe i proste receptory chemiczne)

UKŁAD POKARMOWY UKŁAD WYDALNICZY

PASOŻYTY
* szczególnie wydłużone są tasiemce (osiągają do
20m), które są dodatkowo podzielone na segmenty
(człony) zwane proglotydami
* mają zazwyczaj różnego typu urządzenia czepne
zapobiegające przypadkowemu wypłukaniu z ciała
żywiciela (np. przyssawki, bruzdy przylgowe,
haki, kolce)
* u przywr i tasiemców urządzenia czepne znajdują
się z przodu ciała
* nabłonek dodatkowo pokryty bezpostaciowym
oskórkiem (przywry i tasiemce chroni przed
strawieniem przez enzymy gospodarza)
* mięśnie gładkie zredukowane do pojedynczych
włókien
* w pierwotnej formie (u części wirków) rozpoczyna się otworem
gębowym położonym po brzusznej stronie ciała
* za otworem znajduje się spora, mięsista gardziel
(entodermalna), która może zostać wynicowana na zewnątrz w
postaci rurki czy rękawa (służy niektórym wirkom do polowania
jako narząd chwytający zdobycz, może się przy tym bardzo
rozciągać)
* za gardzielą rozpoczyna się proste lub rozgałęzione jelito
(zawsze ślepo zakończone, bez otworu odbytowego)
* wszelkie resztki usuwane są przez otwór gębowy
* u przywr i skrzelowców układ jest podobny (nie ma tylko
wysuwanej gardzieli)
* tasiemce w ogóle nie mają takiego układu, ponieważ żyjąc w
jelicie są całe zanurzone w strawionym pokarmie i mogą chłonąć
całą powierzchnią swego płaskiego ciała
* ma postać kanalików rozmieszczonych w perenchymie,
zakończonych komórkami o specyficznej budowie
* komórki te mają liczne gwieździste wypustki oraz skierowany do
światła kanalika ruchliwy pęczek rzęsek przypominający płomyk
świecy (komórki płomykowe)
* taki układ wydalniczy, zamknięty od strony jamy ciała, nazywamy
układem protonefrydialnym
* układ usuwa uboczne produkty metabolizmu (których z powodu małej
intensywności metabolizmu jest niewiele)
* jego główną funkcją jest osmoregulacja (utrzymywanie
odpowiedniego stężnia płynów tkankowych)
* świadczy o tym m.in. brak układu wydalniczego u niektórych wirków
morskich
* kanały wydalnicze większości pozostałych wirków tworzą dwa
podłużne ciągi uchodzące na zewnątrz jednym lub kilkoma otworkami
po grzbietowej stronie ciała
* układ wydalniczy pozostałych płazińców jest podobny
 PRZEGLĄD I ZNACZENIE PŁAZIŃCÓW

TURBELLARIA * około 3tys gatunków

* głównie wolno żyjące, o ciele spłaszczonym i wydłużonym (ich długość waha się od 5mm do 50zm u niektórych
gatunków glebowych)
* nabłonek pokryty rzęskami ułatwiającymi poruszanie się
* pomiędzy komórkami nabłonka występują drobne pałeczki zwane rabditami (służą one do obrony lub ataku, z
chwilą wyrzucenia na zewnątrz pęcznieją i śluzowacieją, krępując uchy potencjalnego napastnika)
* większość to drapieżniki
* zazwyczaj żyją w wodach słonych, nieliczne w słodkich i wyjątkowo wilgotnej glebie
* ich szczegółowy podział opiera się na budowie gardzieli i liczbie rozgałęzień jelita:
- bezjelitowe – spotykane w Polsce
- prostojelitowe
- trójjelitowe (wypławki) – spotykane w Polsce (WYPŁAWEK BIAŁY ma do 2,5cm długości, WYPŁAWEK
CZARNY/WIELOOCZKA CZARNA ma do 1,25cxm długości)
- wielojelitowe

DIGENEA * pasożyty wewnętrzne kręgowców o ciele nieczłonowatym i „listkowatym”

* ich wielkość waha się w granicach kilku cm
* mają dwie przyssawki – okołogębową i brzuszną
* jelito zazwyczaj rozgałęzia się na dwa główne ramiona
* mają złożony cykl rozwojowy z co najmniej dwoma żywicielami (jednym z nich jest zazwyczaj mięczak)
* MOTYLICA WĄTROBOWA
- pasożyt ssaków roślinożernych (krowy, owce, kozy) oraz człowieka (głównie w Ameryce Południowej)
- postać dorosła pasożytuje m.in. w wątrobie powodując jej uszkodzenia
- rozwój larwy odbywa się w ciele wodnego ślimaka (zazwyczaj błotniarki stawowej)
* PRZYWRA KRWI
- poważny pasożyt krajów tropikalnych
- jej dojrzała postać żyje w naczyniach krwionośnych jamy brzusznej człowieka
- jest rozdzielnopłciowa (WYJĄTEK), a nawet występuje u niej wyraźny dymorfizm płciowy
- samica jest długa, walcowata i stale przebywa w rynience utworzonej przez krótszego, za to szerszego samca
- żywicielem pośrednim są wodne ślimaki
- jej cerkarie nie czekają biernie na zjedzenie, lecz potrafią aktywnie wniknąć do tkanek i naczyń krwionośnych
człowieka (często dochodzi do tego u osób pracujących na polach ryżowych)
- jest przyczyną wielu stanów zapalnych u zarażonych, niekiedy prowadzi do śmierci

CESTODA
* pasożyty wewnętrzne w postaci dorosłej żyjące najczęściej w jelicie kręgowców
* choroby przez
* TASIEMIEC nie wywoływane nazywamy tasiemczycami (cestodozami)
UZBROJONY
* ciało najczęściej
- podobny bardzodo
cykl rozwojowy wydłużone, utworzone
nieuzbrojonego, z połączonych
ale żywicielem ze sobą segmentów
pośrednim jest świnia (członów/proglotydów)
* człony są
- człowiek zróżnicowane
(żywiciel wiekowo
ostateczny) (najmłodsze
zaraża powstają niedosmażonej
się przez zjedzenie ciągle w rejonielub tzw. szyjki, a najstarsze,
niedogotowanej wypełnione
wieprzowiny
zapłodnionymi
- mniejszy jajaki, odrywają
od nieuzbrojonego (ok.się
4mz długości)
przeciwległego końca „tasiemki”)
* przypomina
- jego to proces
nazw pochodzi strobilizacji, dlatego
od dodatkowego wieńcaciało tasiemca
haczyków nanazywamy
skoleksie strobilą
* wypłukaniu
* TASIEMIEC tasiemca z przewodu pokarmowego żywiciela zapobiega zespół narządów czepnych zwany
BĄBLOWCOWY
skoleksem/główką,
- człowiek jest żywicielem znajdujący się przed szyjką (w jego skład mogą wchodzić przyssawki, bruzdy przylgowe,
pośrednim
wieńcetasiemiec
- dorosły haczyków jestitp.)
niewielki (do 5mm) i żyje w jelicie psa, wilka lub lisa
* tasiemce sążywicielami
- najczęściejej „zwielokrotnionymi”
pośrednimiobojnakami
są przeżuwacze(w każdym członie
(świnie, z osobna
rzadziej konie,rozwija się komplet
które zjadają trawęnarządów
rozrodczych męskich
zanieczyszczoną i żeńskich)
psimi odchodami)
* męskiezaraża
- człowiek zazwyczaj rozwijają się wcześniej,
się nieprzestrzegając zasad aby zmniejszyć
higieny ryzyko
w kontakcie samozapłodnienia w obrębie jednego proglotydu
z psami
- z* połkniętego
może dochodzić do zapłodnienia
jaja wylęga pomiędzy
się onkosfera, członami
która z przedniej
przedostaje i tylnej części
się najczęściej strobilulub płuc i przekształca się w
do wątroby
* najkorzystniejsze
wągra jest zapłodnienie pomiędzy dwoma członami dwóch różnych tasiemców (dochodzi wtedy do
(bąblowca/echinokok)
rekombinacji
- wągier materiału
jest olbrzymi, możegenetycznego)
dochodzić do rozmiarów ludzkiej głowy i zawiera w sobie liczne drobne pęcherzyki z
* rozwójgłówek
tysiącami jest złożony,
tasiemcanajczęściej występuj kilka pokoleń larwalnych i przynajmniej jeden żywiciel pośredni
* BRUZDOGŁOWIEC SZEROKI
* TASIEMCZYCE
- z jaja wydalonego
- człowiek chory odczuwa wrazbóle
z kałem żywiciela
brzucha, do wody
nudności wylęga się swobodnie pływająca, orzęsiona larwa - koracidium
i osłabienie
- gdy zostanie
- zakażenie możezjedzona
prowadzić przez pierwszego żywiciela
do wychudzenia i ogólnegopośredniego
wyniszczenia(planktonicznego
organizmu skorupiaka) przekształca się w
jego ciele w drugą
- bruzdogłowiec postać larwalną
charakteryzuje się –dużym
procerkoid
zapotrzebowaniem na witaminę B12, której niedobory w organizmie
- gdy taki
ludzkim mogą zarażony skorupiak
się objawić poważnązostanie
anemią zjedzony przez rybę, w jej mięśniach procerkoid przekształca się w
plerocerkoid
- gdy człowiek jest żywicielem pośrednim skutki obecności larw w jego organizmie są poważniejsze
- gdy rybę
- wągry zje jakiśsię
osadzające drapieżny
w mięśniach ssak lub człowiek,
powodują w jego jelitach
ból i upośledzenie ich larwa przeobraża się w dorosłego tasiemca,
czynności
osiągającego
- mogą do 20m długości
się też zagnieździć w innych narządach (mięsień sercowy, wątroba, płuca, siatkówka oka czy mózg) i
* TASIEMIECich
spowodować NIEUZBROJONY
uszkodzenie lub śmierć chorego na tasiemczycę
- najpospolitszy
- szczególnie w Polsce
niebezpieczny tasiemiec
jest tasiemiec pasożytujący
bąblowcowy w jelicie człowieka,
(w Polsce gdzie może
zarażonych osiągać
jest ok. do kilkunastu metrów
5% psów)
- w jego rozwoju nie ma stadium swobodnie pływającej larwy i występuje tylko jeden żywiciel pośredni
- wypełnione jajami człony, które zostały usunięte wraz z kałem z organizmu żywiciela ostatecznego, muszą być
zjedzone bezpośrednio przez żywiciela pośredniego (bydło zjadające zanieczyszczoną trawę)
- w jelicie krowy z jaja wylęga się pierwsza postać larwalna – kulista onkosfera, mająca 6 charakterystycznych
haczyków
- larwa ta przedostaje się przez ścianki jelita do naczyń krwionośnych i z krwią wędruje do mięśni, gdzie
przekształca się w wągra/cysticerkusa (ma kilka milimetrów, kształt pęcherzyka z uwypuklonym do środka
skoleksem)
- żywicielem ostatecznm jest człowiek, który zaraża się zjadając surową albo półsurową wołowinę z wągrami (np.
tatar albo słabo przywędzona kiełbasa)
- w jelicie człowieka główka dotychczas wypuklona do wnętrza wągra, wynicowuje się na zewnątrz, przyczepia do
ścianki jelita i rozpoczyna produkcję członów