Ο μύθος της Ελένης

Ο Μενέλαος ήταν ο μικρός γιος του βασιλιά των Μυκηνών Ατρέα. Είχε την ατυχία να
δει τον πατέρα του να δολοφονείται από τον θείο του, τον Θυέστη, τον αδελφό του
Ατρέα που ήθελε να γίνει βασιλιάς. Ο Θυέστης στη συνέχεια κυνήγησε τον Μενέλαο
και τον Αγαμέμνονα για να τους σκοτώσει και αυτούς ώστε να μην υπάρχουν
δικαιωματικοί διάδοχοι του θρόνου. Έτσι οι δυο νεαροί Ατρείδες έφυγαν μακριά από
τις Μυκήνες και βρήκαν καταφύγιο στη Σπάρτη, εκεί όπου βασίλευε ο Τυνδάρεως, ο
πατέρας της Ωραίας Ελένης και της Κλυταιμνήστρας. Εκεί έζησαν ο Αγαμέμνονας
και ο Μενέλαος προσφέροντας τις υπηρεσίες τους μέχρι να ενηλικιωθούν και να
εκδικηθούν το θάνατο του πατέρα τους.

Εδώ, λοιπόν, μπαίνει στην ιστορία η Ελένη, προικισμένη που ήταν με θεϊκή ομορφιά.
Το δώρο αυτό όμως την έβαζε συνεχώς σε μπελάδες. Κοριτσάκι ήταν την είδε ο
Θησέας, ο γνωστός ήρωας, και μπήκε στον πειρασμό να την απαγάγει, πράγμα που
και έκανε, προκαλώντας έτσι την οργή των αδελφών της, του Κάστορα και του
Πολυδεύκη, οι οποίοι για να σώσουν την αδελφή τους κατέστρεψαν την Αθήνα, το
βασίλειο του Θησέα (μύθος που μας θυμίζει την μετέπειτα χρόνια έχθρα μεταξύ
Αθηναίων και Σπαρτιατών). Αυτό βέβαια είναι το τίμημα του να είσαι ημίθεος, πόσο
μάλλον παιδί του Δία. Διότι η ομορφιά της Ελένης δεν ήταν τυχαία. Στην
πραγματικότητα η μητέρα της, η Λήδα δεν την έκανε με τον Τυνδάρεω αλλά με τον
Δία ο οποίος είχε πάρει τη μορφή ενός λευκού κύκνου, γεννώντας έτσι δύο αυγά
μέσα από τα οποία βγήκαν ο παντοδύναμος Πολυδεύκης και η πανέμορφη Ελένη.

Αφού οι Διόσκουροι κατάφεραν να την βρουν και την σώσουν, η Ελένη επέστρεψε
στη Σπάρτη μεγαλώνοντας μαζί με τα αδέλφια της και τους Ατρείδες, τον
Αγαμέμνονα και τον Μενέλαο. Και κάπου εκεί ένας έρωτας άρχισε να γεννιέται
μεταξύ της Ελένης και του Μενέλαου που εκείνον τον καιρό φύλαγε τα κοπάδια του
Τυνδάρεω.

Μεγάλωσαν οι Ατρείδες και ήρθε η ώρα να εκδικηθούν το θάνατο του πατέρα τους.
Επέστρεψαν στις Μυκήνες και σκότωσαν τον Θυέστη. Έτσι ο Αγαμέμνονας, ως
μεγάλος γιος, έγινε ο βασιλιάς των Μυκηνών και ζήτησε για γυναίκα του την
Κλυταιμνήστρα, την αδελφή της Ελένης. Όσο για τον Μενέλαο, επέστρεψε στη
Σπάρτη κοντά στην αγαπημένη του Ελένη, γνωρίζοντας πως σε λίγο καιρό θα την
έχανε για πάντα. Γιατί η Ελένη έφτασε σε ηλικία γάμου και δεκάδες βασιλιάδες και
πρίγκιπες ήρθαν να τη ζητήσουν.

Σχεδόν όλοι όσοι πήραν μέρος αργότερα στον Τρωικό Πόλεμο ως αρχηγοί,
επισκέφτηκαν το παλάτι του Τυνδάερεω με όνειρο να κάνουν δική τους την Ελένη.
Ανάμεσα τους ο Αχιλλέας, ο Αίαντας, ο Διομύδης και ο Οδυσσέας. Όλοι τους έπρεπε
να περάσουν αθλητικές δοκιμασίες και όποιος έβγαινε πρωταθλητής θα έκανε την
Ελένη γυναίκα του. Όμως ήταν δύσκολο να στεφθεί ο νικητής ανάμεσα σε τόσους
ήρωες, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να τραβηχτούν όπλα και να ξεσπάσει
τρομερός καβγάς.

Τη λύση την έδωσε ο Οδυσσέας. Και ποια λύση ήταν αυτή. Να άφηναν την ίδια την
Ελένη να διαλέξει τον άντρα που ήθελε για σύντροφο της.

Έτσι κι έγινε. Η Ελένη αφέθηκε μέσα στα βασιλόπουλα να επιλέξει. Όμως αυτός που
επέλεξε δεν ήταν βασιλιάς. Ήταν ο Μενέλαος. Ο παιδικός της φίλος, ο εκλεκτός της
καρδιάς της.

Κι έτσι το ζευγάρι παντρεύτηκε και έζησε ευτυχισμένο. Αργότερα απέκτησαν ένα

κοριτσάκι, την Ερμιόνη. Και όταν ο Τυνδάρεως πέθανε από γηρατειά, τη θέση του
πήρε ο Μενέλαος και έγινε βασιλιάς της Σπάρτης.

Την ευτυχία τους όμως ήρθε να ταράξει ο μικρός γιος του Πρίαμου, ο Πάρης. Αυτός
ήρθε ως φιλοξενούμενος του Μενέλαου με τον οποίο είχαν γίνει φίλοι πριν από λίγο
καιρό στην Τροία, όταν ο πρώτος έσωσε τη ζωή του δεύτερου από ένα
αγριογούρουνο. Ο Πάρης όμως είχε άλλα σχέδια καταφθάνοντας στην Σπάρτη. Είχε
έρθει για να πάρει το δώρο που του είχε τάξει η θεά Αφροδίτη σε αντάλλαγμα του
Μήλου της Έριδος που της χάρισε ως ομορφότερη από τις τρεις θεές που τον είχαν
θέσει για κριτή. Οι άλλες δύο ήταν η Αθηνά και η Ήρα.

Και το δώρο αυτό δεν ήταν άλλο από την ίδια την Ελένη. Κι έτσι, μια νύχτα που ο
Μενέλαος έλειπε στην Κρήτη για να βρεθεί αναγκαστικά στο πλάι του φίλου του,
του Ιδομενέα, έφυγε με τον Πάρη.

Κατά μία έννοια υπήρξε απαγωγή. Δεν έφυγαν οι δυο τους αφού ο Πάρης έκλεψε
μαζί με την Ελένη και τους θησαυρούς του Μενέλαου, μαζί και κάποιες γυναίκες του
παλατιού.

Τα νέα έφτασαν στον Μενέλαο ο οποίος πληγωμένος τόσο από την γυναίκα του όσο
και από την ασυγχώρητη συμπεριφορά του φιλοξενούμενου του, ταξίδεψε ως την
Τροία για να λύσει το θέμα ειρηνικά. Οι Τρώες όμως δεν τον δέχτηκαν κι έτσι ο
Μενέλαος γύρισε στην Σπάρτη ταπεινωμένος. Ο αδελφός του, ο Αγαμέμνονας, ο
οποίος εδώ και καιρό έκανε βλέψεις να κατακτήσει την Τροία, βρήκε την ευκαιρία
που έψαχνε. Θα καλούσε όλους τους βασιλιάδες της Ελλάδας να πολεμήσουν στο
πλευρό των Ατρειδών όπως είχαν ορκιστεί να κάνουν την μέρα που η Ελένη διάλεξε
τον Μενέλαο για σύζυγο της.

 Η συνέχεια είναι σε όλους μας γνωστή. Δεκάδες στρατοί συγκεντρώθηκαν στην

Αυλίδα για να σαλπάρουν μέχρι την Τροία και να πολεμήσουν για χάρη της Ελένης
και του Μενέλαου. Δέκα ολόκληρα χρόνια κράτησε ο πόλεμος και χιλιάδες Έλληνες
και Τρώες έχασαν την ζωή τους, ανάμεσα τους μεγάλοι ήρωες όπως ο Αχιλλέας και
ο Έκτορας. Σκοτώθηκε και ο Πάρης από τον Φιλοκτήτη κι έτσι ο Μενέλαος έχασε την
ευκαιρία του να τον εκδικηθεί. Ο Διήφοβος, αδελφός του Πάρη, βρήκε την ευκαιρία
που έψαχνε. Να κάνει δική του την Ελένη με αποτέλεσμα να νιώσει την οργή του
Μενέλαου όταν ο Δούρειος Ίππος μπήκε στην Τροία και οι Έλληνες έλυσαν την
πολιορκία.

Τώρα, έπειτα από τόσον καιρό αγωνίας, σφαγής, πόνου, αίματος και δακρύων, το
ζευγάρι ήταν και πάλι μαζί. Η ώρα τους να επιστρέψουν στην πατρίδα και στην
κόρη τους, είχε φτάσει.Ή έτσι πίστευαν.

Ο Μενέλαος και η Ελένη, πέρα από τα δέκα χρόνια που έκαναν να ανταμώσουν,
χρειάστηκαν άλλα οχτώ για να γυρίσουν στην Σπάρτη. Μια τρομερή φουρτούνα έξω
από την Λακωνία έστειλε το καράβι τους μακριά, σε χώρες που δεν είχαν
επισκεφτεί. Πέρασαν από την Συδώνα, την Αιθιοπία, την Κύπρο, την Φοινίκη και την
Λιβυή. Στην Αίγυπτο τους φιλοξένησε η βασίλισσα Πολυδάμια η οποία χάρισε στην
Ελένη ένα μαγικό βότανο που όποιος το έπινε, ξεχνούσε τα δυσάρεστα του
παρελθόντος.

Για να φτάσουν τελικά στην Σπάρτη έπρεπε πρώτα να βρουν τον Πρωτέα, τον Γέρο
της Θάλασσας και να πάρουν το χρησμό του. Μετά από πολλές περιπέτειες ο
Μενέλαος κατάφερε να αιχμαλωτίσει τον Πρωτέα για να μάθει σε ποιους θεούς
έπρεπε να θυσιάσει και ποιον δρόμο να ακολουθήσει.

Ο Πρωτέας αποκάλυψε τα πάντα στον Μενέλαο και μαζί με αυτά τις τύχες των
συντρόφων του. Του είπε για την ταλαιπωρία του Οδυσσέα και για την δολοφονία
του αδελφού του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της Αίγισθο,
τον γιο του Θυέστη. Όμως του είπε και κάτι ευχάριστο. Ότι ο Μενέλαος και η Ελένη
δεν θα αποχωρίζονταν ποτέ ξανά ο ένας τον άλλον και θα ζούσαν μαζί ως τα
βαθιά γεράματα. Και όταν θα έκλειναν τα μάτια τους θα πήγαιναν στα Ηλύσια
Πεδία όπου θα συνέχιζαν να ζουν αγαπημένοι για όλη την αιωνιότητα.

Και έτσι έγινε. Ο Μενέλαος και η Ελένη, οι δυο παιδικοί φίλοι που χτυπήθηκαν από
την μοίρα να ζουν χωριστά στα ωραιότερα χρόνια της ζωής τους, επιτέλους
βρήκαν γαλήνη μετά θάνατον. Και παραμένουν ερωτευμένοι και αγαπημένοι μακριά
από τις έχθρες, τις αδικίες και τον πόλεμο, εκεί όπου ξεκουράζονται οι ήρωες και
εραστές μιας αλλοτινής εποχής.

Μύθοι και Θρύλοι της Αρχαιας Ελλαδας Ν.Α. Κουν εκδ Λειψία, Ιφιγένεια εκδ Στρατικη, Ο Πόλεμος της Τροίας
Λιντσει Κλαρκ εκδ Λιβάνη.

 
Φύλλο Εργασίας ΕΥΡΙΠΙΔΗ, ΕΛΕΝΗ

Πρόλογος ( στ. 1-83)

► Είναι ο πρώτος λόγος του υποκριτή και προηγείται της εισόδου του Χορού. Με
αυτόν τα δρώντα πρόσωπα :
α) συστήνονται στους θεατές (δηλώνουν το όνομά τους, δίνουν στοιχεία που
αφορούν την προσωπικότητά τους, την καταγωγή τους, την τωρινή τους θέση, αλλά
και το παρελθόν τους)→ κάτι σαν το «πρόγραμμα» στα θέατρα σήμερα.
β) εντάσσουν τους θεατές στην υπόθεση του έργου: οι θεατές είναι αναγκαίο να
γνωρίζουν την προϊστορία του δράματος ώστε να κατατοπιστούν.
γ) ο τραγικός ποιητής προσπαθεί να καλύψει με λόγια όσα δεν μπορεί να
παρουσιάσει ή όσα δεν μπορούν οι θεατές να δουν εξαιτίας της απόστασης από
το λογείο.

Σκηνή 1: ο μονόλογος της Ελένης ( στ. 1-82)

→ Αθήνα, άνοιξη του 412 π. Χ.
Πλήθος ανθρώπων καταφθάνει στο θέατρο του Διονύσου. Οι Αθηναίοι γιορτάζουν
τη μεγάλη τους γιορτή, τα Μεγάλα Διονύσια. 6μέρες διαρκεί η γιορτή. Οι 3
τελευταίες είναι αφιερωμένες στους δραματικούς αγώνες. Οι θεατές παίρνουν τις
θέσεις τους. Η παράσταση αρχίζει……
Μια γυναίκα εμφανίζεται στο λογείο.
Μονολογεί. Μιλάει για τον τόπο που βρίσκεται (1-6), για τους άρχοντές του (6-18) και στο
τέλος αυτοσυστήνεται. Ποιες πληροφορίες δίνει για την ταυτότητά της; (στ. 18- 25)
→ Η ηρωίδα αναφέρεται ακόμα στο παρελθόν της (προϊστορία του δράματος, 25-59) και
στις μέχρι τώρα περιπέτειές της (59-82). Παρατηρούμε ότι ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί
στοιχεία της επικής παράδοσης παράλληλα με στοιχεία νέα ,δημιουργώντας το δικό του
μύθο.

Όλο το έργο του Ευριπίδη στηρίζεται στο μοτίβο της αντίθεσης . Ειδικά στο πρώτο μέρος
του Προλόγου κυρίαρχη είναι η αντίθεση ανάμεσα στην πραγματική Ελένη (είναι),που
βρίσκεται στην Αίγυπτο , και το είδωλό της (φαίνεσθαι), που βρέθηκε στην Τροία. Η
αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι θα ρυθμίσει την εξέλιξη του έργου. Και στο
σημείο αυτό αρχίζει η τραγωδία του Ευριπίδη.
→ Τώρα η Ελένη βρίσκεται στον τάφο του ………………
Ποιοι λόγοι την οδήγησαν εκεί;
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………

Μια άλλη ομηρική ηρωίδα, η Πηνελόπη, έχει κοινά στοιχεία με την Ελένη. Εντοπίστε τα
στοιχεία αυτά.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………..
→ Ο Ευριπίδης εκφράζει τον Σκεπτικισμό του διά στόματος των ηρώων του και
προβάλλει συχνά ιδιαίτερα ανατρεπτικές και ριζοσπαστικές απόψεις (επίδραση
σοφιστών)
Ποιες ριζοσπαστικές αντιλήψεις (Διάνοια) εντοπίζετε στους στίχους α) 1-4, β) 24-
25, γ)47-50;

→ Ποιες σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες (στοιχεία

όψης) δίνονται από τον ποιητή;
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
……….……………………………………………………………………………………………….
→ Μετά από τόσες περιπέτειες ποια πιστεύετε πως είναι η συναισθηματική
κατάσταση της Ελένης; Ποια συμπεράσματα βγάζετε για τον χαρακτήρα της
(στοιχεία ήθους);
……………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
……………….

Ποια στοιχεία συνθέτουν την τραγικότητα της ;

…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
 Η τραγικότητα δημιουργείται κατά κανόνα:
α. όταν ο ήρωας πάσχει εξαιτίας μιας αναπόφευκτης μοίρας, (π.χ. η Ελένη στην
ομώνυμη τραγωδία υποφέρει στην Αίγυπτο, γιατί έτσι όρισαν οι θεοί, που για τους
δικούς τους σκοπούς την απομάκρυναν από τη Σπάρτη)·
β. όταν υποπίπτει σε σφάλμα από λάθος υπολογισμούς (ἁμαρτία) ή από
υπερβολική αυτοπεποίθηση και αλαζονεία (ὕβρις)·
γ. όταν έρχεται αντιμέτωπος με δυνάμεις υπέρτερες (π.χ. η Ελένη στην ομώνυμη
τραγωδία, όταν πιέζεται να παντρευτεί παρά τη θέλησή της το Θεοκλύμενο)·
δ. όταν βρίσκεται στην ανάγκη να επιλέξει ανάμεσα σε δυο λύσεις, που και οι δυο
θα τον πληγώσουν·
ε. όταν ο ήρωας μεταπίπτει από την ευτυχία στη δυστυχία (π.χ. στην Ελένη ο
Μενέλαος, ο νικητής της Τροίας, παρουσιάζεται ως επαίτης ναυαγός).
Σκηνή 2η :83-191 Ελένη και Τεύκρος
→ Από την Ελένη μαθαίνουμε την προϊστορία της δράσης και ακούμε τα βάσανά τη

Όμως υπάρχουν πολλά κενά. Τι να έγινε στην Τροία; Πού να βρίσκεται ο Μενέλαος; Αχα
αι Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως την υπαίτια του πολέμου;

Η Ελένη καταφεύγει στον τάφο του Πρωτέα, και τότε ένα νέο πρόσωπο εμφανίζεται μπροστά
στους θεατές. Ένα πρόσωπο που ξέρει τι έγινε στην Τροία και θα συμπληρώσει τα κενά της Ελένη

αλλά και των θεατών.

Ποιος είναι; Με ποιο τρόπο μαθαίνουμε την ταυτότητά του;
Πώς βρέθηκε στην Αίγυπτο;(στ. 105, 128, 169, 178)
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________
→ Η παρουσία του προωθεί τη δράση, συμβάλλει στην εξέλιξη της υπόθεσης
του Μύθου).
Ο ρυθμός επιταχύνεται και από τη στιχομυθία ( γρήγορη εναλλαγή των λόγων) μεταξύ τους, αφού
ώρα το μονόλογο διαδέχεται ο διάλογος.
Τι πληροφορίες του αποσπά η Ελένη για όσα την αφορούν, τόσο επιδέξια, ώστε ο Τεύκρος δεν
αντιλαμβάνεται ποιο είναι το πρόσωπο που συνομιλεί και ας μοιάζει τόσο στην Ελένη;(στ. 102-10
29-167)
____________________________________________________________________________________________________
________ _______
γυναίκας που ξεκλήρισε κι εμένα και όλους τους Αχαιούς , 90-91
________ …άμποτε να ΄ χεις την έχθρα… την Ελένη ,91-93 _______
________ Αφού είσαι παρόμοια με του Δία τη θυγατέρα ,96-97 _______
…η Ελλάδα βαθιά μισεί, να ξέρεις την Ελένη ,102-103
________ …τρανό κακό έχει φέρει ,134
_______
________ την έσυρε ο Μενέλαος από την κόμη ,140 _______
με τα ίδια μου τα μάτια, ως βλέπω εσένα ,142
________ _______
Σκεφτείτε μη θεόσταλτη ήταν πλάνη ,143
________ Την είδα εγώ κι ακόμη ο νους τη βλέπει ,146 _______
________ Κι οι δυο χαθήκαν, όπως λέει ο κόσμος ,150 _______
…πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους, 166
________ _______
είσαι όμοια στο κορμί ….στην ψυχή… καλό να βλέπεις πάντα . 187-191
________ _______
________ _______
____________________________________________________________________________________________________
_________________________
→ Ο διάλογος ανάμεσα στους δύο ήρωες βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αντίθεση ανάμεσα στο
ίναι και το φαίνεσθαι, ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια της αλήθειας!
Καθένας από τους συνομιλητές γνωρίζει κάτι που αγνοεί ο άλλος. Έτσι προκύπτει η περίφημη
ραγική ειρωνεία (ένα από τα πρόσωπα του δράματος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια π
νωρίζουν οι θεατές, οπότε τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόημα για όλους), που: α) κάνει το θεα
α συμπάσχει και να αγωνιά για την ηρωίδα (έλεος και φόβος), β) επηρεάζει τις σκέψεις και τις
πιλογές των ηρώων, γ) τονίζει ακόμη περισσότερο την τραγικότητα της Ελένης.

Μπορείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα βρίσκοντας πού υπάρχει τραγική ειρωνεία(τ. ε) , διαφορ
ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι( ε ≠ φ) και τραγικότητα (τρ.)

Τελικά διακρίνετε κάποια κοινά στοιχεία σ

ζωή και στις περιπέτειες Τεύκρου και Ελέν
____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
→ Η παρουσία του Τεύκρου εξυπηρετεί πολλούς σκοπούς: Η Ελένη α) μαθαίνει όσα δεν ξέρει για τ
ροία , το Μενέλαο ,την οικογένειά της. β) βεβαιώνεται για την άποψη που έχουν για αυτήν οι Αχα
→ ήταν η αιτία του τρωικού πολέμου= η πιο μισητή γυναίκα , θεωρείται καταραμένη, αιτία
αθούν άδικα τόσες ζωές, γ) τονίζεται η τραγικότητά της → η ίδια δεν ευθύνεται για τίποτα α
σα της καταλογίζο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από μια πάροδο και τώρα αποχωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το
αξίδι του. Από ποια πάροδο πιστεύετε ότι γίνεται η είσοδος και έξοδος του ήρωα;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………

Για ποιους λόγους ο Ευριπίδης εμφανίζει έναν Έλληνα νικητή του πολέμου στους Αθηναίους - με
ην ήττα στη Σικελία-(.βλ. κειμ. 4 σελ.17 )να αναφωνεί την κούρσεψα, μα πάω και εγώ και εγ
αμένος, στ.130 (βλ. κειμ.5 σελ.19 )

………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………

→ Πώς νομίζετε ότι είναι ντυμένος ο Τεύκρος (→ σκευή). Βρείτε τους στίχους:
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………
[Φιλειρηνισμός και λακωνισμός της Ελένης]

Γεννιέται, λοιπόν, το ερώτημα: Τι έκανε τον Ευριπίδη ν’ αλλάξει ολότελα (έστω και προσωρινά) στάση
απέναντι στην Ελένη; Γιατί έδωσε τέτοια, μυθιστορηματική, μορφή στην τραγωδία του; Κι η Ελένη του
είναι μια απλή αισθηματολογική και περιπετειώδης «φαντασία» ή έχει βαθύτερο νόημα και απώτερο
στόχο;

Τα γεγονότα της εποχής όπου γράφτηκε το έργο, δίνουν την απάντηση...Η τραγωδία παίχτηκε, όπως
είπαμε, το 412, δηλαδή μέσα στην πιο σκοτεινή για τους Αθηναίους περίοδο του Πελοποννησιακού
πολέμου: μόλις τον προηγούμενο Σεπτέμβρη, η εκστρατεία της Σικελίας είχε καταλήξει σε καταστροφή
τρομαχτική για την πολεμική δύναμη και το γόητρο της Αθήνας. Απογοήτευση, σύγχυση, οργή είχαν
κυριεύσει τους πολίτες, που αναζητούσαν αιτίες κι υπεύθυνους. Η λαϊκή δεισιδαιμονία καταλόγιζε τη
συμφορά της Σικελίας στους «Ερμοκοπίδες» (στους άγνωστους που είχαν ακρωτηριάσει τις ιερές Ερμές
και που αρχηγός τους ήταν –λέγαν– ο Αλκιβιάδης), καθώς και στη βεβήλωση των Ελευσίνιων Μυστηρίων
απ’ τον ίδιον, που ετέλεσε τα Μυστήρια όχι στον ιερό τόπο, αλλά στο σπίτι του Πολυτίωνα.

Ο αντίλαλος αυτής της «ιεροσυλίας» βρίσκεται στην Ελένη, όπου ο Χάρος αποδίδει τις δυστυχίες της
Τυνδαρίδας σε μια παρόμοια ανόσια πράξη της: «Πράματα ιερά, που ανίερο να τ’ αγγίζεις, μες στο σπίτι
σου δοκίμασες» στ. 1353 (Μετάφρ. Θρ. Σταύρου). Άλλωστε, ο ωραίος, θηλυπρεπής Αλκιβιάδης
παρομοιαζόταν συχνά με την Ελένη! Κι ο Γερμανός φιλόλογος Χάρτουνγκ έφτασε να υποστηρίξει πως η
Ελένη συμβόλιζε τον Αλκιβιάδη –εξόριστον κι αυτόν και «αθώον»–, και πως ήταν συνηγορία για την
ανάκλησή του στην Αθήνα. Υπόθεση πολύ ευφάνταστη, αλλά και πολύ «ταπεινή» για έναν ποιητή με
πλατειά αντίληψη χρέους, όπως ο Ευριπίδης.

Για να ξαναγυρίσουμε στην κατάσταση των πνευμάτων της Αθήνας του 412, ας προσθέσουμε πως ο λαός
ήταν τότε ακράτητα οργισμένος με τους μάντεις, που είχαν συμβουλεύσει να γίνει η ολέθρια σικελική
εκστρατεία. Κι ο Ευριπίδης –που ποτέ δε συμπάθησε το γένος των μάντηδων– αποκρίνεται νηφάλια στη
λαϊκή οργή και δείχνει οι μαντείες τι αξίζουν... Ωστόσο, όλ’ αυτά είναι δευτερεύουσες ενδείξεις, που
συνδέουν την Ελένη με την εποχή της, αλλά δε φωτίζουν τις γενικές προθέσεις του Ευριπίδη.

Τα καίρια σημεία του έργου απ’ αυτή την άποψη, είναι δύο: Πρώτα, ο φιλειρηνισμός του, η έντονα
αντιπολεμική του διάθεση. Έπειτα, ο «λακωνισμός» του, η φιλική του στάση απέναντι στη Σπάρτη. Και τα
δύο ξενίζουν, στην αρχή, τον αναγνώστη.

Βέβαια, ο φιλειρηνισμός δεν είναι κάτι καινοφανές στον Ευριπίδη. Σ' όλα του τα έργα ο Ποιητής πολεμάει
με πάθος τον πόλεμο και διεκτραγωδεί ζοφερότατα τις συμφορές που ο Άρης φέρνει σε νικημένους και
νικητές. Είναι, ωστόσο, αρκετά «παράδοξο», στην πιο κρίσιμη ώρα ενός πολέμου, ν’ ακούγονται στίχοι
όπως η αντιπολεμικότατη Β΄ Αντιστροφή του ωραιότατου Α΄ Στασίμου της Ελένης...

Αν αυτός ο «άκαιρος» φιλειρηνισμός της Ελένης είναι οπωσδήποτε σύμφωνος με το μόνιμο μίσος του
ποιητή για τον πόλεμο, ο «λακωνισμός» της είναι μια χτυπητή εξαίρεση. Ο Ευριπίδης, ο υμνητής της
Αθήνας και βίαιος κατήγορος της σπαρτιάτικης υπουλότητας κι αλαζονείας (π.χ. Ανδρομάχη), να
παρουσιάζει ξαφνικά με την πιο ιδανική μορφή την Ελένη, με τα πιο ρόδινα χρώματα το Μενέλαο - τους
δυο κατ’ εξοχήν εκπροσώπους της Σπάρτης! Κι αυτό, την ώρα ίσα - ίσα, που η αγαπημένη του Αθήνα είχε
επαίσχυντα νικηθεί απ’ τους Λακεδαιμόνιους!

Η εξήγηση και για τα δυο είναι απλή. Και δεν υπάρχει τίποτα το «άκαιρο» στο φιλειρηνισμό της Ελένης,
ούτε τίποτα το «προδοτικό» στο «λακωνισμό» της:

Το δίχως άλλο, ο Ποιητής, βαθύτατα απογοητευμένος απ’ την πολεμική και ηθική κατάρρευση της
Αθήνας, θέλησε θαρραλέα να ρίξει το λίθο του αναθέματος στον Πόλεμο –πατέρα όλων αυτών των δεινών.
Θέλησε να υποδηλώσει στους συμπολίτες του πόσο μάταιη ήταν η πολυαίματη εκείνη και ατέλειωτη
σύγκρουση. Και θέλησε να συνηγορήσει για μιαν ειρήνευση, μια συμφιλίωση με τους Σπαρτιάτες,
παρουσιάζοντάς τους κάτω απ’ το πιο ευνοϊκό φως.
 Γι’ αυτό ανάτρεξε στο σικελικό θρύλο της Ελένης. Αυτή η παράξενη εκδοχή, όπου Τρώες και Αχαιοί
πολεμούν δέκα ολόκληρα χρόνια μόνο για ένα «είδωλο», θα’ παιρνε στα μάτια του Ποιητή την αξία ενός
συμβόλου. Έβλεπε τώρα –κι ήθελε να κάνει και τους άλλους να το δουν– πως κι ο εικοσάχρονος σχεδόν
πόλεμος Αθηναίων και Λακεδαιμονίων, για ένα «είδωλο» γινόταν –για μια κούφια και μάταιη επιδίωξη
κυριαρχίας, για έναν άφρονα εγωισμό... Στην ώρα της μεγάλης κρίσης, ο Ευριπίδης συνειδητοποιούσε πως
οι «τρομερές αιτίες» που οδηγούν «αναπόφευκτα» στον πόλεμο (σε κάθε πόλεμο) δεν είναι παρά ένα
απατηλό σύννεφο...
Έτσι, η Ελένη είναι ένα συμβολικά αντιπολεμικό δράμα, μια «διδακτική παραβολή» –για να
μεταχειριστούμε έναν όρο που έγινε της μόδας τελευταία. Ο Ευριπίδης ακολούθησε εδώ όχι μόνο τις
φιλειρηνικές ιδέες του Αριστοφάνη (που ήταν, άλλωστε, και δικές του από πάντα), αλλά και τη μέθοδο του
κωμικού: Εξωράισε τους Λάκωνες και μεταχειρίστηκε μια «φαντασία» για να προβάλει την αντιπολεμική
του θέση. Φυσικά, η Τραγωδία δε μπορούσε να ’χει την αμεσότητα της Κωμωδίας, που χτυπούσε ίσια στο
στόχο. Η επίθεσή της κατά του πολέμου είναι πιο έμμεση, πιο λεπτή, πιο αλληγορική απ’ του
Αριστοφάνη... Μα ο συμβολισμός της είναι πολύ διάφανος κι οι υπαινιγμοί της πολύ ξεκάθαροι, ώστε ο
θεατής καταλάβαινε θαυμάσια τα κίνητρα και τους σκοπούς αυτού του «παραμυθιού».

[πηγή: Μ. Πλωρίτης, «Ελένη, μια αντιπολεμική 'φαντασία'», Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου (διασκευή
από δημοσίευμα για παράσταση του 1962) ]

Ευριπίδη Ελένη

Α’ επεισόδιο =>στ. 437-494 μονόλογος Μενελάου

→ Η Ελένη με τις γυναίκες του Χορού βρίσκονται μέσα στο παλάτι. Ένας άνδρας εμφανίζεται στη σκηνή.
Ας γίνουμε για λίγο θεατές…
► Ποιος είναι, από ποια πάροδο εισέρχεται στη σκηνή; Πώς μαθαίνουμε την ταυτότητά του;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………
► Εάν ήσασταν εσείς οι ενδυματολόγοι, πώς θα ντύνατε τον Μενέλαο σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνει ο ποιητή
στοιχεία ΟΨΗΣ)……………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………
→ Ο Μενέλαος μιλά για την καταγωγή του, τις περιπέτειές του και τους λόγους που τον οδήγησαν στην είσοδό το
Όμως το πρόσωπο που εμφανίστηκε δεν έχει καμιά σχέση με τον πορθητή της Τροίας και βασιλιά της Σπάρτης.
► Ποια χαρακτηριστικά έχει εδώ; Τι φαίνεται να τον απασχολεί περισσότερο και από την απιστία της Ελένης ή το
αυαγισμένο πλοίο του; Γιατί;
………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
→ Μέχρι τώρα έχουν εμφανιστεί δύο πορθητές της Τροίας. Ο Τεύκρος και ο Μενέλαος. Μια ομοιότητα είναι η
υγενική καταγωγή που για τον πρώτο ήταν η αρχή των συμφορών του → απόρριψη από τον πατέρα του και
…………………… από τη Σαλαμίνα, ενώ για τον δεύτερο το μόνο τεκμήριο ανωτερότητας που του έχει απομείνει.
Μπορείτε να εντοπίσετε άλλες ομοιότητες;…………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
ρίσκετε όμως και κάποιες διαφορές;…………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………… Ποιες σκέψεις γι
ις συνέπειες του πολέμου γεννιούνται;…………………………………………….

→ Ο Ευριπίδης παρουσιάζει τους δύο ήρωες της Τροίας αδύναμους μπροστά στη μοίρα, με αδιέξοδα και
νασφάλειες, καθημερινούς και ρεαλιστικούς, κάθε άλλο παρά ιδανικούς και μεγαλόπρεπους. Γιατί;
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………
→ Η ενότητα περιέχει αρκετά στοιχεία Διάνοιας ( Δ),Τραγικής Ειρωνείας ( Τ.Ε), και Ήθους(Η). Συμπληρώστε τον
ίνακα με τα στοιχεία

Με την Ελένη
ου’ φερα απ’ την Τροία ,470
Ο ευτυχισμένος όταν κακοπάθει…. από παλιά την ξέρει , 474-476
τα βάθη της σπηλιάς …τη γυναίκα μου , 482-483
ιτία στις συμφορές μου, 483
Μόνος γυρίζω ψάχνοντας… να τους χορτάσω, 485-486
άτι ελπίζω … να οικονομήσω 490-491
π’ τους φτωχούς δεν έχεις, … βοήθεια, 491-492
→ Σε ποια σημεία φαίνεται η αντίθεση ανάμεσα στον ελληνικό πολιτισμό και την Ανατολή; Σε ποιον τομέα
ντοπίζεται;……………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………
→ Υποστηρίζεται ότι ο μονόλογος αυτός του Μενελάου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος, αν και η δράση έχει ήδη
ρχίσει. Μπορείτε να βρείτε στοιχεία που να στηρίζουν την άποψη αυτήν;……….
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………

’ επεισόδιο :σκηνή 2η , στιχ.495-541

→ Η Α΄ σκηνή τελείωσε με το Μενέλαο να χτυπά την πόρτα του ανακτόρου, φωνάζοντας να του ανοίξει κάποιος
υπηρέτης. Η πόρτα ανοίγει και προβάλλει μια Γερόντισσα ( =δευτερεύον πρόσωπο που εμφανίζεται στη σκηνή μόνο με
τη βασική του ιδιότητα, όπως Αγγελιαφόρος, Υπηρέτης, κ. λ. π.)
Γιατί νομίζετε ότι ο Ευριπίδης επιλέγει μια γυναίκα και μάλιστα ηλικιωμένη αντί για άντρα-υπηρέτη;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………
*Πώς αντιδρά η Γερόντισσα στη θέα του ξένου και πώς δικαιολογεί την αντίδρασή της;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………
→ Η γνωστή αντίθεση ανάμεσα στο είναι( =πραγματικό) και το φαίνεσθαι( =το μη πραγματικό ), που ήδη γνωρίσαμε στο
χαρακτήρα της Ελένης, εδώ αφορά το Μενέλαο. Συμπληρώστε με τα παρακάτω στοιχεία τον πίνακα: βασιλιάς Σπάρτης, ναυαγός,
αξιοθρήνητος ζητιάνος, πορθητής της Τροίας, καραβοτσακισμένος, κουρέλια, ένδοξος στρατηλάτης, κραταιός ηγεμόνας,
ρακένδυτος.

Είναι Μενέλαος Φαίνεσθαι Μενέλαος

*Η έμφαση στην αντίθεση αυτή πιστεύετε πως θα βοηθήσει στην εξέλιξη της υπόθεσης; Αν ναι, με ποιο τρόπο;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………….
*ποιες σκέψεις σας προκαλεί για την ανθρώπινη ζωή;…………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………

→ Συμπληρώστε τον πίνακα με τα στοιχεία Διάνοιας, Όψης, Ήθους, Είναι ≠ Φαίνεσθαι, Τραγική Ειρωνεία, που ήδη
γνωρίζετε

→ είναι; Φύγε γιατί στέκεις στη θύρα; 495-496 Υποστηρίζεται

ότι οι σκέψεις Μη σπρώχνεις ντε, το χέρι μη μου σφίγγεις 503 του Μενέλαου
φανερώνουν Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει 507 άνθρωπο
Εκεί, μα όχι εδώ, σπουδαίος ήσουν 512
αφελή. Πώς τον χαρακτηρίζετε
Δακρύζεις; 514
εσείς λαμβάνοντας
Την πρώτη μου, παλιά ευτυχία θυμάμαι 515
υπόψη τη Ποια είναι η χώρα αυτή; Ποιο το παλάτι 517 συνολική
παρουσία του Δεν είσαι ο μόνος ∙ κι άλλοι δυστυχούνε 522 στη σκηνή;
Ξαναδιαβάστε τους στίχους
510-515 καθώς τάφος του ∙ ο γιος του βασιλεύει 524 και το κείμενο
2 ( Γ. Ρίτσος ) Είν’ η Ελένη εδώ, του Δία η κόρη 528 σελ 53.Τι
Πότε; Την έκλεψαν απ’τη σπηλιά μου; 533
συμπεράσματα βγάζετε για
την ψυχολογική του κατάσταση;……………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………….

 Ευριπίδη Ελένη
πιμέλεια: Αληγιάννη Βαρβάρα

‘ επεισόδιο : α ) Επιπάροδος στ. 576-587 Η επιστροφή του Χορού και της Ελένης στη σκηνή,
1η σκηνή στ. 588 -658 συνάντηση των δύο συζύγων
 → Εδώ τελειώνει το α’ επεισόδιο και η σκηνή του
εάτρου είναι άδεια. Επικρατεί σιγή. Η Ελένη και ο Χορός βρίσκονται στο παλάτι και συζητάνε με τη Θεονόη,
ροσπαθώντας να μάθουν νέα για τον Μενέλαο. Ο Μενέλαος απ’ την πλευρά του βρίσκεται κάπου εκεί…
ρυμμένος!
φού η Θεονόη τους πληροφορεί ότι ο Μενέλαος ……….., επιστρέφουν πάλι στη σκηνή. Τι κλίμα επικρατεί;
……………………………………………………………… Σχολιάζουν τις πληροφορίες δυνατά .Ποιες πληροφορίες άντλησαν από τη
άντισσα και ποιος είναι ο λειτουργικός ρόλος του διαλόγου;………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
→ Τη συζήτηση των γυναικών διακόπτει η εμφάνιση ενός άγνωστου άντρα. Είναι ο Μενέλαος.( τι εμφάνιση είπαμε
ως έχει;) Οι ήρωες είναι τόσο κοντά μα και τόσο μακριά! Έτσι η Ελένη στην αρχή δεν αναγνωρίζει τον άντρα της.
ιστεύει ότι αυτός ο άγνωστος που την εμποδίζει να φτάσει στον τάφο του Πρωτέα είναι
…………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Ο Μενέλαος τώρα, αν και ακούει περίπου τα ίδια λόγια που άκουσε πιο πριν από τη Γερόντισσα εξακολουθεί να
πορρίπτει ό, τι δεν μπορεί εύκολα να επεξεργαστεί ο ( απλοϊκός ) νους του. Είναι εγκλωβισμένος στο φαίνεσθαι ,
νίκανος να συσχετίσει τις πληροφορίες και να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα. Η Ελένη, όμως, μετά το αρχικό
άφνιασμα, αναγνωρίζει τον άντρα της . Αποδεικνύει ακόμα μια φορά ( θυμηθείτε τη σκηνή με τον Τεύκρο )
όσο πιο οξυδερκής είναι από τους δύο άντρες. Η κατάσταση είναι αρκετά μπερδεμένη και η μια τραγική
ιρωνεία ακολουθεί την άλλη , ενώ οι δυο σύζυγοι είναι παγιδευμένοι ανάμεσα στη διαφορά του είναι και του
φαίνεσθαι.
→ Μπορείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα με το σωστό στίχο στο κάθε πεδίο;

Τ Ε Τ
αγική Ειρωνεία ίναι ≠ φαίνεσθαι . Ε ₊ Ε.Φ

→ Ο Μενέλαος διατηρεί τον αντιηρωικό του χαρακτήρα και εξακολουθεί να φαίνεται… βραδύνους, αργόστροφος,
δύναμος( ή και αρνούμενος) να δει την πραγματικότητα. Ετοιμάζεται να εγκαταλείψει τη σκηνή και να επιστρέψει
τη σπηλιά . Η Ελένη βέβαια τον αναγνώρισε.( Μερική Αναγνώριση) .Ο πολυαγαπημένος άντρας της ζει και
ρίσκεται επιτέλους στην Αίγυπτο! Όμως δεν την αναγνωρίζει!
οια συναισθήματα βιώνει η ηρωίδα ως το στίχο 658 ;……………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

→ Βέβαια ο Μενέλαος έχει και κάποια ελαφρυντικά

Δέχτηκε βομβαρδισμό πληροφοριών που αφορούν τη γυναίκα του, την οποία είναι σίγουρος πως την έχει καλά
υλαγμένη στη σπηλιά. Τι συμπεράσματα βγάζει για την κατάσταση ;Τι άλλο νομίζετε πως τον εμποδίζει να αντιληφθεί την
λήθεια ; ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
→ Αντιστοιχίστε τα στοιχεία των δύο στηλών

’ Β’
. Τραγικότητα α. ασέβεια, γυναίκες ∙ μ’ εμποδίζει/ να πάω
στο μνήμα ( 611-612)
β. μ’ αφήνουν οι δικοί μου( 657)
2
γ. μετά από χρόνια στη γυναίκα σου
. όψις
ήρθες( 628)
δ. θεϊκό ‘ναι να βρεις τους δικούς σου( 622)
ε. φαντάσματα στείλε μου Εκάτη(631)
3 στ. μην τρέχεις πια και μην τρομάζεις( 6170
. τραγική ειρωνεία

→ Να ερμηνεύσετε τη φράση << θεϊκό ‘ναι να ‘βρεις τους δικούς σου>> ως μία γενικότερη και διαχρονική
ρχή……………………………………………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………....................
.....................................................................................................................................................

Μερικά συμπεράσματα για τη σκηνή :

) χαρακτηρίζεται από τον γρήγορο ρυθμό και την τεταμένη ατμόσφαιρα που δημιουργείται (συμβάλλει σε αυτό η
τιχομυθία)
) υπάρχει έντονη δράση εξωτερική και εσωτερική . Οι ήρωες μεταπηδούν από τη μια έκπληξη στην άλλη.
) συντελείται αναγνώριση, αλλά μόνο από την πλευρά της Ελένης( μερική αναγνώριση )
► Ο Μενέλαος «είναι στον κόσμο του»
► Ο ποιητής χρησιμοποιεί την επιβράδυνση για να παρατείνει την αγωνία των θεατών και να κρατήσει αμείωτο το
νδιαφέρον
 ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β’ επεισόδιο 2η σκηνή στ. 659-840 Η άφιξη του Αγγελιοφόρου οδηγεί στην τελική αναγνώριση

.Η Ελένη βρίσκεται σε απόγνωση. Ο πολυαγαπημένος σύζυγος βρίσκεται επιτέλους!!!στην Αίγυπτο, μετά από 17 ολοκληρ

ρόνια. Μα δεν την αναγνωρίζει και ετοιμάζεται να την εγκαταλείψει.

Ελένη βρίσκεται στην έσχατη απελπισία , οι θεατές αγωνιούν για την τύχη της.Ο Ευριπίδης οδήγησε τα πράγματα σ
ορύφωσή τους .Τώρα όμως … νέες ελπίδες γεννιούνται! Εμφανίζεται στη σκηνή ένα νέο πρόσωπο.Ένας ηλικιωμένος άντρα
παίνει από τη ………………… πάροδο τρέχοντας.Είναι
………………………… ,……………………… του Μενέλαου(→ ανώνυμος χαρακτήρας , όπως η Γερόντισσα )
ρχεται να αναγγείλλει ( Αγγελιαφόρος< αγγέλλω+φέρω ) συνταρακτικά νέα.Τι συνέβη στη …………
που φύλαγαν την Ελένη( δηλ. το ……………………… ). Αυτή η πληροφορία συμπληρώνει το παζλ στο μυαλό του
………………….. και επιτέλους ΝΑΙ , λάμπει μέσα του η αλήθεια και ………………………. με τη σειρά του τη Ελένη.
αντίστοιχες σκηνές αναγνώρισης στο παράλληλο κείμενο 2 σελ.57)

.Επιτέλους ήρθε η ώρα ώστε και οι δύο σύζυγοι να περάσουν από την άγνοια στη γνώση και το είναι να ταυτιστεί με το
φαίνεσθαι. Τα επόμενα στάδια στις τραγωδίες είναι :α) η εκδήλωση των συναισθημάτων, β) αναδρομή στο παρελθόν, ώστ
ι δυο ήρωες τα συμπληρώσουν τα κενά τους γ) αναφορά στο μέλλον
Συμπληρώστε τον πίνακα, αφού ξαναδιαβάσετε τις σελίδες 54, 56, 58,62

. Μερικά Στάδιο Στίχοι στοιχεία για το

νώνυμους χαρακτήρες τω
ραγωδιών: α. εκδήλωση αισθημάτων
ανήκουν στα λαϊκά στρώματ
β. αναδρομή στο παρελθόν
ίναι αντιηρωικοί χαρακτήρες,
χουν απλοϊκή γ. αναφορά στο μέλλον σκέψη,
αθημερινά συναισθήματα
ε παρορμητική συμπεριφορά, έντονα εκδηλωτικοί και αφοσιωμένοι στον αφέντη τους.
υτά τα χαρακτηριστικά τα έχει ο Αγγελιαφόρος.Όμως διαφέρει και …ολίγον. Διαβάστε τους στίχους 666, 777, 811-813 ,
ταθείτε στα λόγια του και τη συμπεριφορά των πρωταγωνιστών απέναντι του.Σε τι διαφέρει; Ποια η ιδιαίτερη σχέση του μ
ον Μενέλαο και την Ελένη;…………………………..............................
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………….
Ο Αγγελιοφόρος διατυπώνει απόψεις (→Διάνοια ) για τους θεούς, τη μοίρα, τον καλό δούλο, τη μαντεία
→επιρροή του Ευριπίδη από τους Σοφιστές) Ποιες απόψεις διατυπώνει για :
) τους θεούς +τη μοίρα;( 786-798)……………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
) τον καλό δούλο;( 803-810) ……………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………
) την αξιοπιστία της μαντικής τέχνης;( 823-837)…………………………………………………………………………................
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
ώς θα χαρακτηρίζατε τον Αγγελιοφόρο;(→ΗΘΟΣ).
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………….

ο Ευριπίδης φαίνεται μέσα από τα λόγια του Αγγελιοφόρου να είναι υπέρ ή κατά της δουλείας;
βλ. και σχόλια 28-30, σελ. 60-62) ……………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………..
. Τι μήνυμα κρύβει ο Ευριπίδης πίσω από τους στίχους 764-771;……………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομέ
ων δύο στηλών
Β

1. Αγγελλιοφόρος
α.απλοϊκή σκέψη
2. Μενέλαος
β. συζυγική πίστη
3. Ελένη γ.συμπάσχει
6. Ο δ. ανακούφιση και ψυχική αγαλλίαση ρόλος του Αγγελιοφόρου
α. θα ε. υποτονική αντίδραση συμβάλλει στη διαδικασία
της στ. ηρωικό ήθος αναγνώρισης και ενώ η
δράση βρίσκεται σε
κρίσιμο σημείο
β. θα συμβάλλει επίσης στην αποκατάσταση του ονόματος της Ελένης
γ. θίγει το μεγάλο πρόβλημα :ο πόλεμος είχε ως αιτία έναν ίσκιο και θα περάσει στους θεατές ένα αντιπολεμικό μήνυμα
δ. οι σκέψεις του προβάλλουν καινές αντιλήψεις σχετικά με τον άνθρωπο
7. Ο ρόλος του Χορού:
Είναι συγκρατημένος και ακούγεται μόνο 2 φορές.Είναι επιφυλακτικός γιατί ο κίνδυνος από τον Θεοκλύμενου δεν έχει
εκλείψει ,κάτι που έχουν λησμονήσει οι δύο σύζυγοι.Έτσι προειδοποιεί για μελλοντικές συμφορές επαναφέροντας τους
δυο συζύγους στην πραγματικότητα,ώστε να είναι έτοιμοι.
7. Πώς γίνεται η αποκατάσταση της Ελένης;………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………..

Β’ Επεισόδιο, 3η σκηνή στιχ. 841-941

Ο επαπειλούμενος κίνδυνος και πώς θα αντιμετωπιστεί

1. Και ενώ ο Χορός προσπαθεί να επαναφέρει τους δύο συζύγους στην πραγματικότητα, υπενθυμίζοντας τον κίνδυν
που διατρέχουν, η Ελένη ζητά από τον άντρα της να της αφηγηθεί τις περιπέτειές του.( είπαμε, είναι το 2 ο στάδιο μετ
την αναγνώριση).Ο Μενέλαος προσπαθεί να αποφύγει την εκτενή αφήγηση των περιπλανήσεων του. Γιατί;( βλ. σχ.2
σελ. 64) ………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………
2. Η αμοιβαία αναγνώριση είναι πια γεγονός. Το όνομα της γυναίκας του έχει πλέον αποκατασταθεί.τώρα πρέπει να
σκεφτούν τη διαφυγή τους. Η ……………………….. είχε προειδοποιήσει τον Μενέλαο για τον κίνδυνο εξαιτίας της στάσης
του Θ…………………………. απέναντι στους Ε………………….. Εκείνος βέβαια δεν το … πολυκατάλαβε!
α) Με ποια φράση η Ελένη προσγειώνει τον Μενέλαο στην πραγματικότητα; ( πετυχαίνοντας την ομαλή μετάβαση απ
τα βάσανα του παρελθόντος στους κινδύνους του μέλλοντος)……………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

β) Ενώ πριν η Ελένη παρακαλούσε το Μενέλαο να μη φύγει ( στ. 652) τώρα τον προτρέπει να φύγει το
συντομότερο!.. Καθώς του εξηγεί την πραγματικότητα , αυτός πείθεται ( γιατί μια αμφιβολία την είχε ακόμη) για την
ηθική ακεραιότητα και την πίστη της γυναίκας του. Σε ποιους στίχους και με ποιο τρόπο εκφράζει αυτή του την
αμφιβολία; …………………............................
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
3. Ο Μενέλαος σιγά σιγά αντιλαμβάνεται τι πέρασε η Ελένη! ( στ.880-887) καθώς και τον κίνδυνο που ο ίδιος
διατρέχει. Αυτή του προτείνει τη ………………. (στ. 888) και επιμένει ( στ.890)! Πέρασε ….. χρόνια πιστή και αφοσιωμένη
Τον αγαπάει! Όμως δεν είναι μόνο η αγάπη και ο αλτρουισμός που την οδήγησαν σ’ αυτή την πρόταση. Αν ο Μενέλαο
( έστω και χωρίς αυτή!) επιστρέψει στη Σπάρτη, το κέρδος θα είναι πολλαπλό. Ποιοι άλλοι λόγοι την ωθούν να
προτείνει κάτι τέτοιο;……….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
4. Ο Μενέλαος …δεν ακούει τίποτα! 10 ολόκληρα χρόνια πολιορκούσε την Τροία για χάρη της. Φυσικά δεν είναι
διατεθειμένος να καταθέσει τα όπλα τόσο εύκολα! Γιατί ως γνήσιος ανήρ και δη στρατηγός ( κυρίευσε και μια Τροία )
έχει μάθει να αγωνίζεται και να λύνει τα προβλήματά του με τη δύναμη των όπλων . Η Ελένη, με τη σειρά της, ως
γνήσια γυνή, έχει μια τετράγωνη… λογική και τέλος πάντων, μια πιο ευέλικτη σκέψη. Γνωρίζει πως κάτι τέτοιο είναι
ανέφικτο. Ο Θεοκλύμενος, ως βασιλιάς φρουρείται και φυσικά έχει στρατό. Έτσι προτείνει κάτι πιο …αποτελεσματικό
το δόλο ( στ. 896) ->θηλυκό μυαλό! Βέβαια ο Μενέλαος δεν πείθεται εύκολα και κάνει μια σειρά ερωτήσεων . Ποιος,
τι, γιατί; Η Ελένη του αναφέρει την ύπαρξη της …………………. , ………………… του Θεοκλύμενου
( έτσι προοικονομείται η εμφάνιση της ………………… και ο σημαντικός της ρόλος στην εξέλιξη του δράματος). Του εξηγε
την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι και τι έχει νου της ( στ.900-915)
Ο Μενέλαος για άλλη μια φορά αμφισβητεί την αφοσίωσή της. Σε ποιους στίχους εκφράζει για 3 η φορά τη δυσπιστία
του;…………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

5. Η Ελένη για άλλη μια φορά ! ( μα δε βαρέθηκε; ) τον διαβεβαιώνει για την πίστη της. Δεν του αφήνει
περιθώρια αμφισβήτησης .Έτσι ανταλλάσσουν αμοιβαίους όρκους. Σύμφωνα με τον …………κώδικα τιμής εκείνης της
εποχής, προτιμά έναν …………………… από έναν ………………….. θάνατο(στ. 924) -> Σε ποια σημεία εκφράζεται η έγνοια
των ηρώων για την τιμή;………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
6. << Απάνω… βέβαια το ‘ χω >>( στ. 925-935)-εδώ ο Μενέλαος κάνει επίδειξη γενναιότητας, αν και κάποιοι θεωρούν
ότι αποτελεί στοιχείο γελοιοποίησης του ήρωα . Πάντως μια αντιφατικότητα στη συμπεριφορά του την έχει. Πώς θα
χαρακτηρίζατε το Μενέλαο σύμφωνα με όσα διαβάσατε μέχρι τώρα, αφού σταθείτε όμως και στους στίχους 930-933
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………
Σε κάποιους στίχους ο ήρωας της ενότητας είναι και αυτός τραγικό πρόσωπο (όχι μόνο η Ελένη) Σε ποιους είναι, και
γιατί;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
7. Εντοπίστε στοιχεία Όψης και Διάνοιας

ΟΨΙΣ ΔΙΑΝΟΙΑ
EΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ ► Η εμφάνιση της Θεονόης και οι ικεσίες των δύο συζύγων

Δυνατοί και απειλητικοί θόρυβοι ακούγονται μέσα από το παλάτι. Οιαμπάρες της

βασιλικής θύρας μετακινούνται. Η Ελένη βρίσκεται σε σύγχυση και ταραχή.

Στη σκηνή εισέρχεται , αδερφή του Θεοκλύμενου, πουείναι
η------------------- ----------------

Η εμφάνισή της χαρακτηρίζεται από τελετουργική επισημότητα. Συνοδεύεται από δύο ακόλουθες, οιοποίες
προηγούνται. Κρατούν θυμιατά και αναμμένες δάδες, για να εξαγνίσουν το χώρο. Η επισημότητα αυτή
χρησιμοποιείται από τονΕυριπίδη για δύο λόγους: α)

Β)

ΗΘεονόη διώχνει τις σκλάβες και στησκηνή μένουν οι τρεις τους: η μάντισσα, η Ελένη και ο Μενέλαος. Η
γνώση της μάντισσας είναι οπραγματικός κίνδυνος που απειλεί το ζευγάρι.Η τύχη τουςείναι στο χέρι της.
Αν η μάντισσα σιωπήσει, οι δύο ήρωες θα σωθούν. Αν μιλήσει, τότεόλαθατελειώσουν.

Η μάντισσα απευθύνεται πρώτα στην Ελένη καμαρώνοντας για την προφητεία της που επιβεβαιώθηκε.
Τώρα ανακοινώνειμια νέα προφητεία. Σήμερα είναι μια

κρίσιμη μέρα.(► ενότητα χρόνου).Οι θεοίθα συνεδριάσουν στον Όλυμπο γιανα αποφασίσουν για την τύχη
του ζευγαριού.Η Ήρα και η Αφροδίτη ερίζουν .Η Ήρα θέλει να

Αντίθετα η Αφροδίτη δεν επιθυμεί

Τα επόμενα λόγια της Θεονόης φανερώνουν το δικό της κρίσιμο ρόλο. Ισχυρίζεται ότι η ζωή τους
εξαρτάται από την ίδια, αν θα μιλήσει ή όχι. Με το μέροςόμως ποιας θεάς θα πάει;

Βέβαια η Θεονόη δεν είναι μόνο μάντισσα είναι και αδελφή του Θεοκλύμενου. Αποφασίζει να αποκαλύψει
την ταυτότητα του Μενέλαου στον αδερφό της και ζητάει από το Χορό να αναλάβει το έργο αυτό.

Οι δύο σύζυγοι θα προσπαθήσουν να πείσουν τη Θεονόη να αλλάξει την απόφασή της και να τους
βοηθήσει . Θα μιλήσουνο καθένας ξεχωριστά. Τα επιχειρήματά τους

είναι ανάλογα με το φύλο και το ήθος τους.

Πρώτα παίρνει το λόγο η Ελένη. Γονατίζει σε στάση ικεσίας και αγκαλιάζει τα γόνατα της μάντισσας. Τα
επιχειρήματά της χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: αυτά που

στηρίζονται στη λογική και αυτά που απευθύνονται στο συναίσθημα με σκοπό να συγκινήσουν. Μετά από
ένα σύντομο σχόλιο του χορού το λόγο παίρνει ο Μενέλαος, ο οποίος τονίζει ότι δε θα ικετεύσει ούτε θα
παρακαλέσει ,όμως θα απαιτήσει .
 Αφού διαβάσετε το παράλληλο κείμενο 2 στη σελίδα 73βρείτεκαι καταγράψτε ποια από αυτά
απευθύνονται στη λογική, ποια στο συναίσθημα , στο ήθος και ποιο στην αυθεντία;

Τρόποι πειθούςΕλένηΜενέλαος
λογική    
     
συναίσθημα    
     
ήθος    
     
αυθεντία    
     

Πόσο ισχυρά είναι τα επιχειρήματα του καθενός ;

Στα λόγιατης Ελένης υπάρχουν στοιχείαπου συνθέτουν την τραγικότητά της (987- 1047). Ποιαείναι
αυτά;

Πώς εμφανίζεται το ήθος του Μενελάου στο λόγο του προς τη Θεονόη;

Η σκηνή αυτή θυμίζει αίθουσα δικαστηρίων, όπου δύο πρόσωπα

προσπαθούν να υπερασπιστούν τονεαυτό τους και τα δικαιώματά τους ενώπιον του δικαστή ► αγώνας
λόγων[► φανερώνοντας την επίδραση της σοφιστικής πνευματικής κίνησης την εποχή που ανθούσε η
δραματική ποίηση]. Όμως στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αυτός ο αγώνας, αφού

Η Θεονόη, αφού άκουσε τους δύο συζύγους απαντά στην επιχειρηματολογία τους και αποκαλύπτει την
απόφασή της.

α)

β)

γ)

δ)

Ποιες δυνάμεις συγκρούονταν μέσα της και ποιες τελικά επικράτησαν; Ποιες αρχές καθόρισαν τη στάση
της;

Στη συνέχεια δικαιολογεί την απόφασή της λέγοντας πωςαυτή θα είναι ωφέλιμη και για τον Θεοκλύμενο.
Πώς το αξιολογείτε αυτό;
 Τρεις απόψεις για τορόλοτης Θεονόης

α) η παρουσίατης ήταν περιττή. Το έργο μπορούσε να εξελιχθεί και χωρίς την παρουσία της Θεονόης,
χωρίςόμως να χάσει σε ένταση και δραματικότητα.

β) ο Ευριπίδης παρουσίασε άλλο ένα πρόσωπο που με τη μεγαλοπρέπειά του, τους κομπασμούς και τις
εναλλαγές στη στάση του , κινείται στα όρια του κωμικού επιβεβαιώνοντας το χαρακτηρισμό του έργου
ωςκωμωδία.

γ) ηΘεονόη είναι το πιο σοφό, αγνό, γυναικείο πρόσωπο, αφού θα επιλέξειτο δίκαιο και το σωστό.

Η τελική απόφαση της Θεονόης αναδεικνύει το ήθος τηςκαι ταιριάζει με τηνιδιότητα της μάντισσας.
Επιπλέον εκφράζει ηρωισμόκαι ψυχικό μεγαλείο.

Ο ρόλος τουχορού

Ο χορός επεμβαίνει σε δύο περιπτώσεις:

1)στ. 1043-1046 η παρεμβολή του είναι συμβατική και διαχωρίζει τη ρήση της Ελένης από αυτή του
Μενέλαου.Ταυτόχρονα θυμίζει πρόεδρο που συντονίζει μία συζήτηση

2)στ. 1138-1139 εκφράζει την κοινή γνώμη

Η μάντισσα αποχωρεί . Οι ήρωες έχουν εξασφαλίσει τη σιωπή της. Τώρα όμως

πρέπει μόνοι τους να βρουν πώς θα αποδράσουν…

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ , 5 η Σκηνή (1138-1219):

ΕΝΟΤΗΤΕΣ – ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ:

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1140-1201: Το σχέδιο σωτηρίας

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1202-1219: Η προσευχή της Ελένης.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

 Οι ανέφικτες λύσεις του Μενέλαου (αμάξια, θανάτωση Θεοκλύμενου)

 Οι τεκμηριωμένες απαντήσεις της Ελένης

 Το Σχέδιο («μηχανή») της σωτηρίας:

– Αναγγελία θανάτου του Μενέλαου – Θρήνος Ελένης (θα συγκινήσει και θα πείσει
τον Θεοκλύμενο)

– Ανάγκη θαλάσσιας ταφής του Μενέλαου

– Ταφικές συνήθειες Ελλήνων (θαλάσσια ταφή για όσους πνίγηκαν στη θάλασσα)

– Ανάγκη χρησιμοποίησης πλοίου

– Ο Μενέλαος και οι σύντροφοί του θα γίνουν η συνοδεία της Ελένης στα ταφικά
έθιμα

– Ο κουρελής Μενέλαος (δραματικός ρόλος ρακοφορίας) θα είναι αυτός που

πληροφορεί για το θάνατο του Μενέλαου

– Προς το παρόν ο Μενέλαος μένει στον τάφο για να είναι προστατευμένος σε

περίπτωση εκδήλωσης θυμού του Θεοκλύμενου

 Η Προσευχή της Ελένης

ΘΕΜΑΤΑ

 Η συµβολή του κάθε ήρωα στο σχέδιο απόδρασης (ποιος αναλαµβάνει

πρωτοβουλίες;)
 Αντιλήψεις για τη γυναίκα: χρήση της ειρωνικής µεθόδου, (στ. 1157): η Ελένη
διατυπώνει µια στερεότυπη αντίληψη για τη γυναίκα («φαινόµενα»), στη
συνέχεια όµως συµβάλλει καθοριστικά στην κατάστρωση του σχεδίου
(«πραγµατικότητα»).

 Προβληµατισµός για τη «νοµιµότητα» του δόλου ως µέσου σωτηρίας (ο δόλος:

στοιχείο του ρομαντικού δράματος)

 Η σύνδεση µε τα πολιτικά γεγονότα της εποχής: ανάγνωση της τραγωδίας ως

πολιτικής αλληγορίας για τον Αλκιβιάδη: Οι υπαινιγµοί κατά του Αλκιβιάδη
είναι σ’ όλο το έργο φανεροί, ιδιαίτερα όπου γίνεται λόγος περί επιστροφής
της Ελένης π.χ.: «Αν πάω στη Σπάρτη, πάλι τίµιο όνοµα θα αποχτήσω»
(Β΄επεισόδιο, 3η σκηνή: «δε θα ντροπιάσω τη δόξα μου στην Τροία, να μου
λένε, σαν πάω στην Ελλάδα, πως για μένα τον Αχιλλέα έχασε η Θέτη…»:
στίχοι: 928-931 και Β΄επεισόδιο, 4η σκηνή: «Όταν ξαναγυρίσω όμως στη
Σπάρτη και μάθουν και το δουν… φρόνιμη θα με πουν και τίμια»: στίχοι 1026-
1034).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ (ΗΘΟΣ) 

 Μενέλαος

Ο Μενέλαος δεν έχει να προτείνει εφικτή λύση, είναι παρορμητικός – φέρεται με

βιασύνη και επιπολαιότητα – βρίσκεται σε σύγχυση – τελικά εκτελεί ό,τι προτείνει η
Ελένη – η στάση του Μενέλαου έρχεται σε αντίθεση με το ηρωικό ήθος, για το οποίο
καυχιόταν προηγουμένως.
  Ελένη

– Η Ελένη αρχικά φέρνει τεκμηριωμένες αντιρρήσεις στον Μενέλαο

– Παρουσιάζει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο φυγής (καθοδηγητικός ο ρόλος της

γυναίκας-Ελένης) – Διαφαίνεται η δύναμη λογικής της Ελένης (δεν δρα παρορμητικά
και επιπόλαια)

– Αντίθετα δρα έξυπνα, πονηρά και υπολογισμένα. Χρησιμοποιεί το ψέμα (δόλο) και
την εξαπάτηση (τυπική γυναικεία συμπεριφορά στα έργα του Ευριπίδη)

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

 δραματικός ρόλος της ρακοφορίας του Μενέλαου (χρησιμοποιείται έξυπνα

από την Ελένη για να προωθηθεί η δράση του έργου)

ΙΔΕΕΣ

 Η αρχή της ανταπόδοσης: όταν οι αρχαίοι ζητούν στην προσευχή τους μια
χάρη από τους θεούς υπενθυμίζουν τι έχουν προσφέρει οι ίδιοι σε αυτούς
(θυσίες, αφιερώματα, κλπ). Έτσι, η Ελένη υπενθυμίζει στην Αφροδίτη ότι χάρη
σ’ αυτήν κέρδισε το βραβείο ομορφιάς.
 Φαίνεσθαι / είναι (όνομα / σώμα)

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

 Εκδηλώσεις πένθους για τον νεκρό

– Θρήνος: Ο θρήνος με κοπετούς και οιμωγές (=δυνατές φωνές), με δυνατά

χτυπήματα στο στήθος, με χαρακιές στα μάγουλα από τα νύχια, ώσπου να
ματώσουν

– Κόψιμο μαλλιών, μαύρα ρούχα 

 Ταφικά έθιμα:

– θαλάσσια ταφή για τους πνιγμένους

– νεκρικές προσφορές
ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:……………………………………….
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:………………………………………………
ΤΜΗΜΑ: Γ1

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Β’ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Α. ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΛΕΝΗ Όσο περνά απ' το χέρι της Θεονόης, 1140 

Μενέλαε, γλιτώσαμε· μα πρέπει
τον τρόπο να μου πεις που θα σωθούμε.

ΜΕΝΕΛΑΟΣ Άκουσε· με του βασιλιά τους δούλους  

πολύν καιρό έχεις ζήσει στο παλάτι.

EΛE. Τι θες να πεις; Ελπίδες με γεμίζεις 1145

πως κάτι το καλό για μας θα κάνεις.

ΜΕN. Μπορείς να πείσεις κάποιον από κείνους  

που 'χουν τ' αμάξια να μας δώσουν ένα;

EΛE. Μπορώ· πώς θα ξεφύγουμε όμως, όταν

δεν ξέρουμε το βάρβαρο αυτόν τόπο; 1150

ΜΕN. Δε γίνεται. Αν κρυφτώ εκεί μέσα κι έτσι  

με το σπαθί τον άρχοντα σκοτώσω;

EΛE. Δε θ' άφην' η αδελφή του, θα μιλούσε  

πως έβαλες στο νου σου να τον σφάξεις.

ΜΕN. Ούτε καράβι υπάρχει να σωθούμε· 1155

βούλιαξε μες στο πέλαο το δικό μου.
 
EΛE. Αν σκέφτονται σωστά οι γυναίκες, άκου·  
πως τάχα έχεις πεθάνει1 θες να λέω;  
 
ΜΕN. Κακό σημάδι·2 αν κάτι θα κερδίσω,
νεκρό ας με πούνε τότε κι ας μην είμαι. 1160  
 
EΛE. Με τα μαλλιά κομμένα και με θρήνους  
γυναίκειους θα σε κλαίω εγώ μπροστά του.3  
 
ΜΕN. Κι αυτό πώς θα μπορέσει να μας σώσει;  
Παλιό το τέχνασμά σου και δεν πιάνει.4  
 
EΛE. Σαν πεθαμένο εγώ θα του ζητήσω 1165
σε πελαγίσιο τάφο να σε θάψω.  
 
ΜΕN. Λοιπόν σ' αφήνει· πώς χωρίς καράβι,  
μετά από την ταφή μου, θα σωθούμε;  
 
EΛE. Θα του γυρέψω πλοίο για ν' αδειάσω
τις νεκρικές σου προσφορές στο κύμα. 1170  
  
ΜΕN. Καλά τα λες, μα πάνε όλα χαμένα,  
στη γης αν σε προστάξει να με θάψεις.  
 
EΛE. Θα πούμε συνηθίζουν στην Ελλάδα  
σε χώμα τους πνιγμένους να μη θάβουν.  

ΜΕN. Βρήκες τη λύση· θα 'ρθώ στο ίδιο πλοίο 1175  

τα νεκρικά στολίδια να προσφέρω;

EΛE. Και βέβαια πρέπει να 'σαι κι οι δικοί σου    

ναύτες, όσοι γλιτώσαν τη φουρτούνα.
 
ΜΕN. Καράβι αν βρω αραγμένο, όλους τους άντρες
πλάι πλάι με γυμνά σπαθιά θα στήσω. 1180  

EΛE. Δουλειά δική σου ετούτο· στα πανιά μας

πρίμος αγέρας και καλό ταξίδι.
MEN. Ας πάψουν οι θεοί τα βάσανά μου.
Για το χαμό μου ποιος θα πεις πως στο ’πε;

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Α.Ποια είναι η λειτουργία ενός επεισοδίου στην αρχαία ελληνική τραγωδία;
Β. Ποιες πληροφορίες έχουμε για την σκευή του Μενέλαου;
Μονάδες 4
2. Να καταγράψετε τα στάδια του σχεδίου που εκπονείται από την Ελένη.
Μονάδες 4
3. Ποια στοιχεία πολιτισμού μπορείτε να εντοπίσετε στο απόσπασμα; Υπάρχουν
ομοιότητες με τη σύγχρονη εποχή;
Μονάδες 6
4. Α. Να χαρακτηρίσετε την Ελένη από τις πράξεις και τα λόγια της.
Β. Πως θα συνδέατε το παρακάτω κείμενο με το απόσπασμα που σας δόθηκε;
Μονάδες 6
Aντιδρώντας στις Αντιξοότητες
Πρέπει, επιπλέον, να προσθέσουμε ότι οι άνθρωποι, με τη σειρά τους, προσπαθούν να αντιδράσουν στον
κόσμο που τους απειλεί, όχι πια μόνο με μια πεισματική και αποφασιστική απάντηση, αλλά και με
δολοπλοκίες και πανουργίες που, και αυτές, προωθούν τη δράση και αυξάνουν την πολυπλοκότητά της. Οι
άνθρωποι εφευρίσκουν πραγματικά μηχανές. J. de Romilly (Aπό το J. de Romilly, H Nεοτερικότητα του
Eυριπίδη, μτφρ. A. Στασινοπούλου-Σκιαδά, Kαρδαμίτσα)
Καλή επιτυχία!
ΕΥΡΙΠΙΔΗ: ΕΛΕΝΗ
Γ
επεισόδιο, στ. 1286-1424
Η εμφάνιση του Θεοκλύμενου και η
εφαρμογή του
σχεδίου

1. Το τραγούδι του Χορού τελείωσε. Στην άδεια σκηνή θα

επικρατήσει αναταραχή, αφού νέα πρόσωπα κάνουν την εμφάνισή
τους. Μπαίνουν από την ………………….. πάροδο. Ξεχωρίζει η
επιβλητική μορφή ενός άνδρα. Είναι ο …………………….Έχουν μιλήσει
για αυτόν όλοι οι άλλοι ήρωες: η Ελένη, η Θεονόη, η Γερόντισσα.
Ποιες πληροφορίες μέχρι τώρα έχετε συλλέξει γι’ αυτόν;
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
………………………………….
……………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………….
Ο ……………………….. γυρίζει από ……………………. και είναι
περιτριγυρισμένος από σκυλιά και δούλους, που κρατούν τα
απαραίτητα σύνεργα. Χαιρετά με σεβασμό τον τάφο του
 …………………, αλλά είναι ανήσυχος .Ποια συναισθήματα τον
διακατέχουν;(στ. 1293-1304)και γιατί; Τι μεσολάβησε ώστε να
γυρίσει εσπευσμένα πίσω;
……………………………………………………………………………………………
……………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
………………………………….
Τι πίστεψε όταν δεν είδε την Ελένη στον τάφο;
…………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………….

Πώς ένιωσε όταν τελικά διαπίστωσε πώς ήταν ακόμη εκεί;( στ.
1312)
……………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………..

2. Ήρθε
η ώρα η Ελένη να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο διαφυγής.
Πρέπει
να
 αναλάβει αμέσως δράση και να ξεγελάσει τον Θεοκλύμενο. Ποια
τεχνάσματα χρησιμοποιεί;……….
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………
Στο σημείο αυτό η εξωτερική εμφάνιση θα παίξει σημαντικό ρόλο και η Ελένη
θα το εκμεταλλευτεί.
α. Ποια είναι τα στοιχεία όψης τόσο της Ελένης όσο και του
Μενέλαου μορφή Ελένης:
………………………………………………………………………………………………………………
…………………..
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………
μορφή Μενέλαου:
………………………………………………………………………………………………………………
………………
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………….

β. Ποια στοιχεία ήθους του Θεοκλύμενου θα χρησιμοποιήσει για να ‘στήσει ’ το

δόλο της;
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………….
 …………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………..
3. Ο Ευριπίδης από την αρχή του έργου χρησιμοποιεί το εύρημα (<ευρίσκω) του ειδώλου και
πλέκει
την υπόθεση .Εδώ πώς
γύρω από την αντίθεση του εἶναι και του φαἶνεσθαι

παρουσιάζεται η Ελένη;
 Τι του λέει ώστε
να διαλύσει τις αμφιβολίες του; Πάνω σε ποια στοιχεία του χαρακτήρα του
ατάει ‘π ’;
…………………………………………………………………………………………
………………
…………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………
………………
…………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………
………………
…………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
………………
…………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………
………………
…………………………………………………..
► Επίσης ο Μενέλαος δεν είναι ο ένδοξος βασιλιάς ( ε ναι),ἶ αλλά ένας
ναυαγός
με κουρέλια
( φαίνεσθαι), ένας δούλος Επιπλέον στη σκηνή αυτή κρατά δεύτερο ρόλο
και εμφανίζεται ως το εκτελεστικό όργανο της Ελένης προκειμένου να
έχει επιτυχή έκβαση το σχέδιό της εν γνώσει του βέβαια και με τη
σύμφωνη γνώμη του . Όμως και ο Θεοκλύμενος τυφλωμένος από
το πάθος του για την Ελληνίδα πιστεύει ό τι του λέει και
μετατρέπεται και αυτός εν αγνοία του σε εκτελεστικό της όργανο.
Έχει βέβαια και τις αμφιβολίες του που όμως δεν στηρίζονται σε
λογικά επιχειρήματα όσο στην καχυποψία του και στο φόβο
του μην την χάσει Περισσότερο διαισθάνεται παρά σκέφτεται.
Γίνεται εύκολο θύμα στη διαλεκτική ικανότητα της πανέξυπνης Ελένης.
Το σχέδιο είναι καλά οργανωμένο και ο Αιγύπτιος βασιλιάς δεν
αντιλαμβάνεται την αληθινή σημασία των λόγων της Ελένης ( δίσημοι
λόγοι με διττή διπλή σημασία).

Εντείνεται έτσι η τραγική ειρωνεία

→ Συμπληρώστε τον πίνακα:
στίχ

Θεοκλύμενος Ελένη
1370
1411-1413
1415-1417
1418-1419
 1421-1422

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ,ΕΛΕΝΗ

Δ’ επεισόδιο: στ. 1500-1592 Η ολοκλήρωση της ‘μηχανής σωτηρίας’

Αρχίζει η υλοποίηση του σχεδίου, άρα η πορεία προς τη

σωτηρία.

1. Η Ελένη ανακοινώνει στις ……………… του ………………τι συνέβη μέσα

στο παλάτι όσο αυτές ήταν
μόνες και τραγουδούσαν το Β’ Στάσιμο. Η Θεονόη όχι μόνο δεν
αποκάλυψε την …………………..,
αλλά και επιβεβαίωσε τον ψεύτικο θάνατο του…………………., ο οποίος

εφοδιάστηκε με όπλα ,
δήθεν προσφορές στον νεκρό και είναι έτοιμος να αναλάβει δράση.
Μαθαίνουν δηλαδή όσα δε
διαδραματίστηκαν ζωντανά επί σκηνής ( ενότητα χώρου). Με αυτό τον
τρόπο η ροή της υπόθεσης
δε διακόπτεται και ο μύθος δεν παρουσιάζει κενά. Η Ελένη
προκειμένου να εξασφαλίσει τη………..
τους προσφέρει ως αντάλλαγμα μια …………………… υπόσχεση για
μελλοντική ……………………….τους.
→ Πώς νομίζετε ότι νιώθουν αυτές ; Θα κάνουν αυτό που ζητάει η
Ελένη;

……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………

2. Τη στιγμή εκείνη εμφανίζεται και ο Θεοκλύμενος μαζί με τον

καθαροντυμένο και οπλισμένο …………
…….καθώς και από δούλους που κρατούν τις προσφορές για τον
υποτιθέμενο νεκρό. Ο βασιλιάς της
Αιγύπτου είναι ακόμα επιφυλακτικός .Ας τον διαβεβαίωσε η Θεονόη
,μάντισσα και αδελφή του, πως
ο ανταγωνιστής του είναι νεκρός. Μόνη η Ελένη με τόσους άντρες σε
ένα πλοίο; Να μείνει μαζί του
( 1529-1530);Μήπως να πάει και αυτός μαζί( 1564);
α. …………………………………………………………………………………………
( αναμενόμενο και λογικό)
β.
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………….
( σχετίζεται με τις θρησκευτικές αντιλήψεις των αρχαίων Αιγυπτίων
αλλά και Ελλήνων). Ευτυχώς η
Ελένη το αντέκρουσε πολύ εύκολα .
γ.
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………..
( μήπως ως απόλυτος μονάρχης που είναι αλλάξει τελευταία στιγμή
γνώμη και αναιρέσει τις εντολές
που έδωσε προηγουμένως;). Πώς ανατρέπει και αυτό το εμπόδιο η
Ελένη;……………………………………….

……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….
***Είπαμε ο Θεοκλύμενος διαισθάνεται, νιώθει πως κάτι δεν πάει καλά.
Άλλωστε ως απόλυτος
μονάρχης φοβάται κάθε στιγμή πως εξυφαίνεται κάποια συνωμοσία
εναντίον του.***

3. Πάλι κυριαρχεί η τραγική ειρωνεία . Η Ελένη επιλέγει σοφά ό, τι λέει

( στ. 1535, 1557, 1561), ώστε
να κολακέψει τον Αιγύπτιο βασιλιά και να κάνει αυτό που εκείνη θέλει.
Και εδώ τα δίσημα λόγια
Τα λογοπαίγνια και οι αμφίσημες φράσεις λειτουργούν ως μέσο
εκτόνωσης από την, αναμενόμενη,
ένταση της ηρωίδας.-Σε ένα σημείο όμως ξεσπά. Πού; Είναι
δικαιολογημένο το ξέσπασμα ;Γιατί;

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………
4. Επιτέλους ο Μενέλαος θυμίζει τον επικό ήρωα. Η εξωτερική αλλαγή
έφερε αλλαγή και στην
ψυχολογία του. Η προσευχή του δε μαρτυρά φόβο, αλλά είναι
περισσότερο ……………………Σα να του
οφείλουν οι θεοί, και κυρίως ο Δίας, μερίδιο από τη χαμένη του
ευτυχία.
Πλέον τό εἶναι καί τό φαίνεσθαι ταυτίζονται .
Ποια είναι η σχέση της ενδυμασίας με την κοινωνική θέση ενός
ατόμου;( βλ. παράλληλο κείμενο
1, σελ.111);
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………

……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

→ Ποια σκοπιμότητα
εξυπηρετεί η λεπτομερής περιγραφή της σκευής του Μενέλαου από την
Ελένη;

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………
→ Τι ρόλο έπαιξε στην ψυχολογία του ήρωα; Θυμηθείτε τα πρώτα του
λόγια όταν εμφανίστηκε για
πρώτη
φορά...............................................................................................................
.............................

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….
Το Γ' Στάσιμο της "Ελένης"

1. Με το τέλος του Δ΄Επεισοδίου της Ελένης, οι

πρωταγωνιστές του δράματος, ο Μενέλαος κι η Ελένη,
αποχωρούν δια παντός απ' τη σκηνή. Δεν θα τους
ξαναδούμε (αλλά προφανώς θα ξανακούσουμε για αυτούς).
Αδιανόητο ίσως αυτό για την σύγχρονη δραματουργία, αλλά
αναγκαίο για την θεατρική οικονομία του δράματος, εφόσον
όλους τους ρόλους στην αρχαιότητα τους έπαιζαν τρεις
ηθοποιοί και στο συγκεκριμένο δράμα οι ηθοποιοί που
έπαιζαν τον Μενέλαο και την Ελένη πρόκειται να
υποδυθούν  στην Έξοδο του δράματος τον Αγγελιοφόρο,
υπηρέτη του Θεοκλύμενο που τον πληροφορεί μαζί μ΄εμάς
για όσα συνέβησαν εκτός σκηνής, τους Διόσκουρους που θα
δώσουν ως από μηχανής θεοί τη λύση στο δράμα και τον
Θεράποντα, το δούλο του Θεοκλύμενου που τον εμποδίζει
να σκοτώσει την Θεονόη. Για αυτούς όμως και τα
προβλήματα που δημιουργεί η παρουσία τους  θα
ασχοληθούμε στην Έξοδο...
2.   Γιατί στο μεταξύ, και για να καλυφθεί ο πραγματικός
χρόνος που απαιτείται προκειμένου ν' αλλάξουν οι ηθοποιοί
"σκευή" και ο δραματικός χρόνος που είναι αναγκαίος ώστε
να διεξαχθούν εκτός σκηνής όσα θα περιγράψει με ενάργεια
και ακρίβεια ο επερχόμενος Αγγελιοφόρος  αλλά και για να 
ακολουθηθεί  παράλληλα και η τυπική δομή μιας
τραγωδίας, ο Χορός θα τραγουδήσει το τελευταίο Στάσιμο,
(όχι όμως και το τελευταίο του τραγούδι... Μας περιμένει
και το "εξόδιο άσμα"...).
3.  Εν αντιθέσει με το προηγούμενο εμφανώς εμβόλιμο κι
ελαφρά ακατανόητο  Β' Στάσιμο, το Γ΄Στάσιμο είναι
ανάμφίβολα  εντεταγμένο στο μύθο...  Ο Χορός  των
Ελληνίδων αιχμαλώτων ευχόμενος καλό ταξίδι στο καράβι
που μεταφέρει την Ελένη και τον Μενέλαο εκφράζει την
αγωνία του για την έκβαση του σχεδίου της Ελένης και την
ελπίδα του  από τη μια να ξεφύγουν ο Μενέλαος κι  η Ελένη
κι από΄την άλλη οι και οι ίδιες κάποια στιγμή στο μέλλον... 
Παράλληλα, προοικονομεί στους αγωνιούντες θεατές την
αίσια έκβαση του δράματος και, προσφωνώντας τους, τη
σωτήρια εμφάνισή  στην Έξοδο των Διόσκουρων, των
θεοποιημένων αδερφών της Ελένης...
Στην 1η σκηνή της εξόδου παρακολουθούμε το διάλογο Θεοκλύμενου-
Αγγελιαφόρου και στη συνέχεια, την αγγελική ρήση: Όταν η ακολουθία
έφτασε στο ακρογιάλι με την Ελένη να θρηνεί, άρχισαν τις
προετοιμασίες. Τότε, πρόβαλαν Έλληνες στρατιώτες ρακένδυτοι και
βρώμικοι. Ο Μενέλαος, τους προσκάλεσε να τιμήσουν κι αυτοί το νεκρό
τάχα αρχηγό τους. Οι δούλοι δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα ούτε να
αρνηθούν αφού οι διαταγές του Θεοκλύμενου ήταν να υπακούσουν τον
ξένο. Φόρτωσαν στο καράβι τις προσφορές, το άλογο, ενώ τον ταύρο τον
πήγαν σηκωτό γιατί αρνιόταν να ανέβει στο καράβι. Τελευταία ανέβηκε η
Ελένη. Μόλις ξανοίχτηκαν στο πέλαγος, ο Μενέλαος θυσίασε τον ταύρο
ζητώντας από τους θεούς να τους οδηγήσουν ασφαλείς στην πατρίδα
τους. Τότε, οι Αιγύπτιοι ξεσηκώθηκαν αλλά οι Έλληνες έβγαλαν τα
κρυμμένα όπλα τους και τους επιτέθηκαν. Τους σκότωσαν όλους εκτός
από τον αγγελιαφόρο που γλίτωσε από τύχη. Άνοιξαν πανιά για την
Ελλάδα  

Ο αγγελιοφόρος – βασικά χαρακτηριστικά του ρόλου

 Η αποστολή του υπηρετεί την ενότητα τόπου απ΄τη μια και την
απαγόρευση παράστασης φόνων, ανθρωποκτονιών και γενικά
βίαιων πράξεων στη σκηνή απ’ την άλλη.
 Ανώνυμο, δευτερεύον πρόσωπο, αναφέρεται μόνο με την ιδιότητά
του.

 Ανήκει σε κατώτερη κοινωνική τάξη, λαϊκός τύπος, συχνά άξεστος

στους τρόπους με πείρα βγαλμένη απ’ τη ζωή και θυμοσοφική
διάθεση.

 Εκφέρει εκτενή λόγο με μεγάλες σε έκταση περιγραφές και

περιττές συχνά λεπτομέρειες.

......κράζει ο Μενέλαος. Βλαστάρια της Ελλάδαςτι αργείτε; 

Μπρος, σκοτώστε τους βαρβάρους,
πετάχτε τους στη θάλασσα σφαγμένους».
 «σκοτώστε τους βαρβάρους» : στη σκηνή της συμπλοκής ο
Ευριπίδης φαίνεται να στέκεται ειρωνικά απέναντι στο ιδεολογικό
στερεότυπο της υπεροχής των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων. Οι
πολιτισμένοι Έλληνες προβαίνουν σε άγρια σφαγή των
ανυποψίαστων και άοπλων Αιγυπτίων, εικόνα που προκαλεί
 φρίκη και απέχθεια στο θεατή και συγκλονίζει με την αντιστροφή
των αξιών οι οποίες έθρεψαν το στερεότυπο της ελληνικής
ανωτερότητας.

2η σκηνή – 3η σκηνή – εξόδιο άσμα (στ. 1779-1870)

2η  σκηνή   Σκηνική παρουσίαση( όψις)

Ο Θεοκλύμενος οργισμένος από τα νέα τρέχει στην πόρτα του δωματίου
της Θεονόης να τη σκοτώσει. Ένας υπηρέτης προσπαθεί να τον
εμποδίσει. Ο Θοκλύμενος απειλεί τον υπηρέτη.

Το ήθος των ηρώων

 Θεοκλύμενος: τυφλωμένος από ντροπή και εκδικητική μανία, γιατί

τον εξαπάτησε μια γυναίκα, καταδικάζει με συνοπτικές
διαδικασίες σε θάνατο τη Θεονόη, δοκιμάζοντας μάλιστα και να
στηρίξει λογικά την ανόσια και εγκληματική αυτή πράξη.
Οχυρώνεται πίσω από τη βασιλική του εξουσία και προσπαθεί να
περισώσει ό,τι απέμεινε από την καταρρακωμένη αξιοπρέπεια και
τον πληγωμένο εγωισμό του, κάνοντας επίδειξη ισχύος και
μονοπωλώντας το δίκαιο. Μετά την παρέμβαση των Διοσκούρων
μεταστρέφεται, όχι βέβαια επειδή πείστηκε από τα περί δικαίου
επιχειρήματα, αλλά ως θεοφοβούμενος, υποχωρεί στη δύναμη των
θεών και αποκαθιστά με ειλικρινή τρόπο την τιμή και την
αξιοπρέπεια της Ελένης.
 Υπηρέτης: γενναίος, ατρόμητος, με σύνεση, ελεύθερη σκέψη και
αίσθημα ευθύνης. Υπερασπίζεται με σθένος και αυταπάρνηση το
δίκαιο και την ηθική, επιδεικνύοντας ευγένεια και ήθος, ανώτερο
απ’ αυτό του Θεοκλύμενου.

Ο Θεοκλύμενος συμπεριφέρεται σαν δούλος: σπρώχνει, φωνάζει,

απειλεί, καταπατεί κάθε έννοια δικαίου και τυφλωμένος από το πάθος
του για εκδίκηση δεν ελέγχει τον εαυτό του. Θεωρεί καθήκον του δούλου
να υπακούσει στις εντολές του.                    
 Ο Θεοκλύμενος  προβάλλει το δίκαιο του ισχυρότερου. Αντίθετα ο
υπηρέτης αγωνίζεται για το δίκαιο που η Θεονόη υπερασπίστηκε.

 Προβάλλει το ηθικό ή νομικό δίκαιο. Η λογική και η δικαιοσύνη είναι τα

δύο όπλα του υπηρέτη. Η στάση του υπηρέτη και η τάση για αυτοθυσία
για να σώσει τη Θεονόη δείχνουν το ελεύθερο φρόνημα του. Έτσι ο
Ευριπίδης ξεπερνά τις γνωστές κοινωνικές διακρίσεις ανάμεσα σε
ελεύθερους και δούλους και μέσα από τα έργα του προσπαθεί να
εξυψώσει τους δούλους , αναδεικνύοντας τις αρετές και τις πνευματικές
τους ικανότητες.

3η  σκηνή  Σκηνική παρουσίαση( όψις)

Εμφανίζεται ο από μηχανής θεός, οι Διόσκουροι, τα αδέλφια της Ελένης.

Οι Διόσκουροι παρεμβαίνουν για να ηρεμήσουν τον Θεοκλύμενου που
στέφεται εναντίον της Θεονόης. Οι Διόσκουροι επιφέρουν τη λύση της
τραγωδίας και την κάθαρση

 Διευθετείται η τελευταία εκκρεμότητα, η σωτηρία της Θεονόης.

 Προβάλλεται το θεϊκό δίκαιο.

 Δικαιώνονται οι ήρωες: μελλοντική αποθέωση Ελένης, αθανασία

Μενέλαου.

 Η τραγωδία συνδέεται με τη λατρευτική παράδοση: θέσπιση

λατρείας Ελένης – παράθεση αιτιολογικού μύθου.

Θεοκλύμενος

Στην τελευταία
αυτή σκηνή υπάρχει μεταστροφή του ήθους του Θεοκλύμενου. Ο
εξαγριωμένος βασιλιάς. Ο σκληρός αφέντης που διψά για εκδίκηση
μεταβάλλεται σε έναν ταπεινωμένο άνθρωπο που υπακούει στη θέληση
των θεών χωρίς καμιά αντίδραση. Αλλάζει γνώμη σχετικά με το θάνατο
της Θεονόης και αποκαθιστά την Ελένη. Έτσι συμβάλλει στην κάθαρση
και το έργο οδηγείται στη λύση του. Ο Θεοκλύμενος υποχωρεί γιατί
πιστεύει ότι έχει άδικο και σε αυτό συνέβαλε η θεϊκή επέμβαση. Ο
Θεοκλύμενος δεν είχε σαφή γνώση του δίκαιου και του άδικου. Η
παρουσία του θείου στοιχείου τον βοήθησε να το γνωρίσει.

Η Ελένη σύμφωνα με τον αριστοτελικό ορισμό είναι τραγωδία, διότι:

 Παριστάνει μια σπουδαία ανθρώπινη πράξη με ενδιαφέροντα

πρόσωπα («μίμηση πράξης εξαιρετικής»).
 Η υπόθεση είναι ολοκληρωμένη και δεν αφήνει εκκρεμότητες και
απορίες («και τελείας»).

 Έχει «ευσύνοπτο μέγεθος» (δεν είναι π.χ. σαν τα σήριαλς). 

  Ο λόγος δεν είναι τυχαίος, αλλά φροντισμένος έτσι ώστε να
«τέρπει».

 Έχει δύο διακριτά μέρη, το επικό (διάλογοι) και το λυρικό (χορικά).

 Τα πρόσωπα δρουν και δεν απαγγέλλουν απλώς (π.χ. η Ελένη

γονατίζει μπροστά στη Θεονόη).

 Ο θεατής ταυτίζεται με τους ήρωες και συμπάσχει (π.χ. λυπάται

την Ελένη).

 Ο θεατής φοβάται μήπως βρεθεί στην ίδια κατάσταση, π.χ. μπορεί

να βρεθεί κι ο ίδιος στο ηθικό δίλημμα της Θεονόης.

 Στο τέλος ο θεατής λυτρώνεται από την αγωνία και χαίρεται με

την αίσια έκβαση που έχουν οι περιπέτειες της Ελένης και του
Μενέλαου («κάθαρση»).

Το τέλος αυτής της τραγωδίας πραγµατοποιείται µετά την εµφάνιση του

« από µηχανής θεού», µε τον τρόπο δηλαδή που τελειώνουν οι
περισσότερες τραγωδίες του Ευριπίδη. Εδώ, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι
οι εµφανίσεις αυτές των θεών στο τέλος των τραγωδιών έχουν µια
αρκετά σηµαντική θρησκευτική αποστολή. Συγκεκριµένα, ο Αριστοτέλης
έχει αναφερθεί στην αναγκαιότητα του « από µηχανής θεού », λέγοντας
πως η χρήση αυτού του τεχνάσµατος πρέπει να περιορίζεται σε θέµατα
έξω του δράµατος, τα οποία ή έχουν ήδη συµβεί ή πρόκειται να συµβούν.
Στην Ελένη το ρόλο του « από µηχανής θεού »αναλαµβάνουν οι
∆ιόσκουροι, τα δύο θεοποιηµένα αδέλφια της ηρωίδας. Πολλοίµελετητές
του έργου αυτού θεωρούν πως η σκηνή αυτή είναι περιττή και θα
µπορούσε ναπαραλειφθεί, µιας και οι δύο σύζυγοι έχουν ήδη φύγει για
την πατρίδα. Άλλοι όµωςθεωρούν τη θεωρούν σηµαντική, αφού µέσα
από αυτήν µαθαίνουµε το µέλλον των δύοπρωταγωνιστών.
Ας δούµε όµως αναλυτικότερα τα κυριότερα σηµεία αυτής της σκηνής :

Οι δύο αδερφοί
της Ελένης µιλούν µε το Θεοκλύµενο και τον πείθουν να συγκρατήσει το
θυµό του, αφού ήταν γραπτό η Ελένη να φύγει από το παλάτι του και του
ζητούν να µην τιµωρήσει την αδερφή του Θεονόη, αφού αυτή εκτέλεσε
θεϊκές εντολές και για αυτό δεν του πρόδωσε τους δύο συζύγους. Μετά
αναφέρουν πως σαν θεοί θα µπορούσαν εδώ και καιρό να σώσουν την
αδερφή τους, αλλά δεν το έκαναν γιατί ανώτερες θεότητες από αυτούς
( αλλά και το Πεπρωµένο) δεν ήθελαν να τη σώσουν, και η σωτηρία της
ήρθε µόνο µετά από την απόφαση αυτών των ανώτερων θεών πως
έπρεπε πια να γυρίσει στην πατρίδα της. Ακόµα, οι ∆ιόσκουροι
προφητεύουν το µέλλον της αδερφής τους, λέγοντας πως θα γίνει και
αυτή θεά και πως οι άνθρωποι θα την τιµούν µε θυσίες. Όσον αναφορά
το Μενέλαο, αυτός θα κερδίσει την αθανασία. Όπως αναφέραµε και πιο
πριν ο Θεοκλύµενος πείθεται µετά την παρέµβαση των ∆ιόσκουρων να
µην τιµωρήσει την αδερφή του και ο ίδιος αποκαθιστά ηθικά την Ελένη.
Στο τέλος αυτής της σκηνής, ο χορός ψέλνει το « εξόδιο άσµα », στο
οποίο εκφράζεται µια γενική αντίληψη, ότι οι θεοί είναι ρυθµιστές της
ανθρώπινης ζωής και ότι η τύχη των ανθρώπων εξαρτάται απόλυτα
από αυτούς, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Ελένης. Αρκετές
τραγωδίες τελειώνουν µε τον ίδιο τρόπο, γιατί ο ποιητής θέλει να δώσει
ένα παρόµοιο µήνυµα που προκύπτει από την όλη παρουσίαση και
επεξεργασία του µύθου στα έργα αυτά .

Ποιος καθορίζει τελικά τη ζωή των ανθρώπων

Πάνω από τη θέληση των θεών στέκεται η μοίρα και τα γραμμένα της. Η
δύναμη των θεών δεν είναι απεριόριστη. Ακόμη και οι θεοί υποτάσσονται
σε αυτήν την αόρατη δύναμη.( μοίρα). Ο Χορός υποστηρίζει ότι οι Θεοί
είναι ρυθμιστές των ανθρώπινων πραγμάτων και καθορίζουν το
πεπρωμένο.

Το έργο μοιάζει να ισορροπεί ανάμεσα στις θεϊκές αποφάσεις που

λαμβάνονται ερήμην των ανθρώπων και στη δυνατότητα του ανθρώπου
να καθορίσει τη μοίρα του. Στην Ελένη υπάρχει μια αλληλεπίδραση
θεϊκής και ανθρώπινης βούλησης.

Οι θεατές στο τέλος της παράστασης εκδήλωναν πολύ έντονα τα

συναισθήματά τους: σφύριζαν, φώναζαν, χτυπούσαν τα πόδια,
χτυπούσαν δυνατά τα χέρια, μερικές φορές πετούσαν τα αποφάγια τους
στην ορχήστρα. Θορυβούσαν για να δείξουν την ευχαρίστηση ή τη
δυσαρέσκειά τους από το έργο αλλά και για να επηρεάσουν τους κριτές
στην απόφασή τους. 
 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ‘ΕΛΕΝΗ’ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

«Ἔστιν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης,
ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι'
ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων
κάθαρσιν»

Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής

Η τραγωδία είναι μίμηση πράξης εξαιρετικής και τέλειας [με αρχή, μέση και τέλος], η
οποία έχει ευσύνοπτο μέγεθος, με λόγο που τέρπει, διαφορετική για τα δύο μέρη της
[διαλογικό και χορικό], με πρόσωπα που δρουν και δεν απαγγέλλουν απλώς, και η οποία
με τη συμπάθεια [έλεον] του θεατή [προς τον πάσχοντα ήρωα] και το φόβο (μήπως
βρεθεί σε παρόμοια θέση) επιφέρει στο τέλος τη λύτρωση από παρόμοια πάθη
[κάθαρση].

1. Να σχολιάσετε τις φράσεις με τα έντονα γράμματα ως προς την τραγωδία

που εξετάσαμε κατά τη διάρκεια της χρονιάς.

2. Λειτούργησε για σας η κάθαρση;

3. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ‘ΕΛΕΝΗ’ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

«Ἔστιν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης,
ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι'
ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων
κάθαρσιν»

Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής

Η τραγωδία είναι μίμηση πράξης εξαιρετικής και τέλειας [με αρχή, μέση και
τέλος], η οποία έχει ευσύνοπτο μέγεθος, με λόγο που τέρπει, διαφορετική για τα
δύο μέρη της [διαλογικό και χορικό], με πρόσωπα που δρουν και δεν
απαγγέλλουν απλώς, και η οποία με τη συμπάθεια [έλεον] του θεατή [προς τον
πάσχοντα ήρωα] και το φόβο (μήπως βρεθεί σε παρόμοια θέση) επιφέρει στο
τέλος τη λύτρωση από παρόμοια πάθη [κάθαρση].

1. Να σχολιάσετε τις φράσεις με τα έντονα γράμματα ως προς την τραγωδία

που εξετάσαμε κατά τη διάρκεια της χρονιάς.
 2. Λειτούργησε για σας η κάθαρση;

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ‘ΕΛΕΝΗ’ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

«Ἔστιν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης,
ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι'
ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων
κάθαρσιν»

Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής

Η τραγωδία είναι μίμηση πράξης εξαιρετικής και τέλειας [με αρχή, μέση και τέλος], η
οποία έχει ευσύνοπτο μέγεθος, με λόγο που τέρπει, διαφορετική για τα δύο μέρη της
[διαλογικό και χορικό], με πρόσωπα που δρουν και δεν απαγγέλλουν απλώς, και η οποία
με τη συμπάθεια [έλεον] του θεατή [προς τον πάσχοντα ήρωα] και το φόβο (μήπως
βρεθεί σε παρόμοια θέση) επιφέρει στο τέλος τη λύτρωση από παρόμοια πάθη
[κάθαρση].

1. Να σχολιάσετε τις φράσεις με τα έντονα γράμματα ως προς την τραγωδία

που εξετάσαμε κατά τη διάρκεια της χρονιάς.

2. Λειτούργησε για σας η κάθαρση;

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ‘ΕΛΕΝΗ’ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

«Ἔστιν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης,
ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι'
ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων
κάθαρσιν»

Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής

Η τραγωδία είναι μίμηση πράξης εξαιρετικής και τέλειας [με αρχή, μέση και
τέλος], η οποία έχει ευσύνοπτο μέγεθος, με λόγο που τέρπει, διαφορετική για τα
δύο μέρη της [διαλογικό και χορικό], με πρόσωπα που δρουν και δεν
απαγγέλλουν απλώς, και η οποία με τη συμπάθεια [έλεον] του θεατή [προς τον
πάσχοντα ήρωα] και το φόβο (μήπως βρεθεί σε παρόμοια θέση) επιφέρει στο
τέλος τη λύτρωση από παρόμοια πάθη [κάθαρση].
1. Να σχολιάσετε τις φράσεις με τα έντονα γράμματα ως προς την
τραγωδία που εξετάσαμε κατά τη διάρκεια της χρονιάς.

2. Λειτούργησε για σας η κάθαρση;