ELEKTRİK

MÜHENDİSLİĞİNİN
TEMELLERİ
BÖLÜM-I
 TEMEL KAVRAMLAR
Birim Sistemi

Uluslar arası birim sistemi olarak bilinen SI sistemi kullanılır.

m(metre), kg (kilogram), s (saniye), A (amper), K (kelvin) gibi.

10-12 10-9 10-6 10-3 0 103 106 109 1012

Piko(p) Nano(n) Mikro(µ) Mili(m) Kilo(K) Mega(M) Giga(G) Tera(T)

Şekil: Standart SI Örnekleri

İbrahim YÜCEL
Biz sadece
kesikli çizginin
sağ tarafı ile
ilgileneceğiz.

Şekil: Devre analizinde kullanılan temel strateji

İbrahim YÜCEL
EN BASİT ELEKTRİK DEVRESİ
 v,e
AC Vm
Alternanslar
v,e

π/2 π 3π/2 2π ωt
t0 t1 t2 t3 t4

-Vm
T
AC
 R1
DC

0
t
t1 t2 t3 t4 t5 t6

R1
DC
AC
AC

R1R1
DC
DC
 ELEKTRİK AKIMI
 Bütün maddeler atomlardan, atom da başlıca, proton nötron ve elektronlardan oluşur. Elektronlar
çekirdek yörüngesinde dönerler. İyi iletkenlerde en dış yörüngede dörtten az elektron vardır.
 Bakır atomunda yaklaşık 1 cm3’ lük hacimde 1023 serbest elektron vardır.

- - -
- - -
- - -
- - - - -- - - -
- - - - - + -
- +
- - - - - - - - - -
-- - - - -
-
Bakır Atomu Alüminyum Atomu
Nötronlar: Atomun çekirdeğinde bulunan nötr, yüksüz taneciklerdir.
Protonlar: Çekirdekte bulunan pozitif yüklü taneciklerdir.
Elektronlar: Çekirdeğin dışında, enerji seviyelerinde bulunan negatif yüklü taneciklerdir.
 ELEKTRİK AKIMI

Yalıtkan maddelerin atomlarının, en dış yörüngelerinde dörtten fazla elektron vardır.

-
- -- - -
- -
+ -
- - -
- -
-
Fosfor Atomu
 ELEKTRİK AKIMI
Silisyum, germanyum gibi bazı maddelerin atomlarının, en dış yörüngelerinde dört
elektron vardır. Bunlara yarı iletkenler denir.

-
- - - -
- -
- - - - -
- - - --
- - + -
- - - - -
-- - - -
-
-
Germanyum Atomu
 - -
-
-
-
-
- - - -- -
- - - - -
- - - -- - + -
- + - - - - -
- - - - - -
-- - - Alüminyum Atomu
- -
-
Bakır Atomu - - - - -
- - -
- - - - - - - - -
- - - -- - -
- - + - + -
- - - - - - - -
-- - - - - -
- -
- Fosfor Atomu
Germanyum Atomu
 ELEKTRİK AKIMI
İyi iletkenlerin son yörüngesindeki elektronlar bir dış etki ile, bir atomdan başka bir
atoma kolayca geçerler. Bu elektronlara serbest elektronlar denir. Metallerde serbest
elektronların sayısı çok fazladır. Yalıtkanlarda ise serbest elektronların sayısı
oldukça düşüktür.

Elektronlar negatif elektriksel yüklerdir. İletkene elektriksel bir basınç (e.m.k.)

uygulandığında bu elektrik yükleri hareket ederler. Bu yüklerin hareketine elektrik
akımı diyoruz.
 ELEKTRİK AKIMI
Elektronlar negatif elektriksel yüklerdir.

Elektrik yükü Devre analizinde kullanılan en temel kavramdır.

İletkene elektriksel bir basınç (e.m.k.) uygulandığında bu elektrik yükleri hareket

ederler. Bu yüklerin hareketine elektrik akımı diyoruz.
 ELEKTRİK AKIMI

Elektriksel yükün birimi kulon (Coulomb)’ dur. Bir elektronun yükü 1,6.10-19
kulondur. Yani 6,2 8.1018 elektronun yükü 1 kulondur.

Birim zamanda geçen elektrik miktarına elektrik akımının şiddeti denir, birimi AMPER’ dir.

Belli bir noktadan bir saniyede bir kulonluk elektrik miktarı geçerse akım şiddeti bir
AMPER’ dir.
Yük Coulomb cinsinden ölçüldüğü için, yüklerin akış oranı da Coulomb/ Saniye olarak ölçülür.
SI birim sisteminde, bir saniyede akan 1 Coulomb’ luk yüke 1 Amper denir. A ile gösterilir.
Buna göre belli bir noktadan 1 sn.’ de geçen 1 Coulomb’ luk yüke, bir devrenin akım birimi
olan Amper denir. Akımın sembolü ‘ I’ dır.

Bir elektrik devresini, temel olarak, bir noktadan diğer bir noktaya yük transferini
sağlayan bir vasıta olarak tanımlayabiliriz. Yük değişiminin zamana oranı, bir elektrik
akımını meydana getirir. Matematiksel olarak bu bağıntı, aşağıdaki gibi tanımlanabilir.
dq(t )
i (t ) 
dt
i akım şiddeti (Amper),
Q (q) yük( Coulomb cinsinden) ,
t ise zamandır. ( Saniye cinsinden)
 GERİLİM
[ELEKTRomotor kuvvet (emk)]
Elektron hareketine yani elektrik akımının geçmesinin nedeni olan elektriksel basınca emk denir.

Diğer bir ifadeyle bir devrede, elektrik alanı meydana getirip elektrik yüklerini harekete
geçirerek akımı meydana getiren kuvvete Gerilim, Potansiyel Fark veya Elektromotor Kuvvet
(emk) denir.

dw
Gerilim; u(t) 
dq
Burada; w: enerji büyüklüğü (Joule), q: elektrik yük miktarı (Coulomb) Kulon olmak üzere u(t)
gerilimi (potansiyel farkı) gösterir. Ayrıca gerilim e(t) ve v(t) ile de gösterilir. Birimi
Joule/Coulomb kısaca VOLT’ tur.
 GERİLİM
[ELEKTRomotor kuvvet (emk)]

Bir elektrik devresinde 1 (Coulomb) Kulon’ luk elektrik yükünü bir noktadan başka bir noktaya
hareket ettirmek için gerekli enerji 1 Jul (Joule) ise, bu iki nokta arasındaki potansiyel fark
(gerilim) 1 VOLT’ tur.
Joule J
1VOLT  1 
coulomb C
İş yapabilme yeteneğine Enerji denir. Bir eleman içinden 1C’luk pozitif yükü hareket
ettirmek için enerjiye gerek duyulur. Enerji ;
t2 t2

W   Pdt   vidt
t1 t1
 DİRENÇ

R1
R1 R1
R1
Bir elektrik devresinde, bir iletkenden geçen akım yalnız gerilime (emk’ e) değil iletkenin
özelliklerine de bağlıdır. İletkenlik her malzemede farklıdır. Elektrik akımına karşı gösterilen
zorluk her malzeme için değişiktir. Elektrik akımına karşı gösterilen zorluğa DİRENÇ denir.

DİRENÇ, iletkenin cinsine, kesitine, uzunluğuna ve ısısına bağlıdır. Direnç birimi om’ dur. (Ω)
sembolü ile gösterilir.

R Direnç, birimi (Ω) (om)

𝜌. 𝑙 𝜌. 𝑙
𝑅= = Ω ρ Özdirenç, birimi (Ω mm2/m)
𝑆 𝐴 l Uzunluk, birimi (m)
 DİRENÇ
ÖRNEK: 5 mm çapında, 3 m uzunluğunda bir pirinç çubuğun direnci 0,0108 Ω’ dur. 2,5 mm
çapında ve 8 metre uzunlukta pirinç çubuğun direncini bulunuz.

𝜌. 𝑙1 𝜌. 𝑙2
𝑅1 = Ω 𝑅2 = Ω
𝑆1 𝑆2

𝜌. 𝑙1
𝑅1 = 𝑅1 𝑙1 𝑆2 𝑙1 𝑑22
𝑆1 0,0108 3 2,52 3
= . = . 2 = . 2 =
𝜌. 𝑙2 𝑅2 𝑙2 𝑆1 𝑙2 𝑑1
𝑅2 = 𝑅2 8 5 32
𝑆2

R2 = 0,115 Ω
 DİRENCİN SICAKLIKLA DEĞİŞMESİ

• Saf metallerin direnci sıcaklıkla artar. Kömürün, yalıtkanların ve yarı iletkenlerin

direnci sıcaklıkla azalır. Elektrik akımını geçiren sıvıların direnci sıcaklıkla azalır.
Sıcaklıkla direnci hemen hemen değişmeyen ya da çok az değişen alaşımlar yapılmıştır.

Saf metallerde direncin yaklaşık olarak -1000C ile +2000C arasında doğrusal olarak
değiştiği kabul edilebilir.
 R

R1 R2
-2730C R0

T t1 t2 t

Şekil: Direncin sıcaklıkla değişmesi

Değişme doğrusal olunca, direnç artmasının, sıcaklık artmasına oranı yani eğim sabit demektir.
İletkenin sıcaklığı t1 0C’den (t1+1) 0C’ye çıktığında direncin artma miktarını α1 ile gösterelim. Buna
sıcaklık katsayısı denir. Örneğin bakır için 0 0C’de α=0,00426 dır. Bunun anlamı 1Ω’luk bakır iletkenin
sıcaklığı 0 0C’den 1 0C’ye yükseldiği zaman direnci 0,00426Ω artar. α için yapılan tanıma göre R1
direncinin sıcaklığı t1 0C’den t2 0C’ye çıkınca direncin artma miktarı R1.α1(t2- t1) kadar olur. t2 0C’deki
direncin değeri ise;
 R2 = R1 + R1.α1(t2- t1) = R1[1+ α1(t2- t1)] olur.

t1= 0 0C için; R2 = R0 (1+α0 t2) olur.

α sabit bir sayı olmayıp başlangıç sıcaklığına göre değişir. Herhangi bir sıcaklıktaki
direnci bulmak için önce başlangıç sıcaklığındaki α’yı bulmak gerekir. t1 ve t2 derecedeki
dirençler R1 ve R2 ise;

R1 = R0 (1+α0 t1)

R2 = R0 (1+α0 t2) olur. Bu iki denklemden;

R2 = R1.[(1+α0 t2) / (1+α0 t1)] elde edilir.

R2 yerine yukarıda bulduğumuz R1[1+ α1(t2- t1)] eşitliğini yazacak olursak;

R1 [1+ α1(t2- t1)] = R1. [(1+α0 t2) / (1+α0 t1)] ve buradan

𝛼0
𝛼1 =
1 + 𝛼0 𝑡1

eşitliğini elde ederiz. Böylece 0 0C’deki katsayı α0 bilindiğine göre t1 0C’deki α1 bulunabilir.

Direncin sıcaklıkla değişmesi şekildeki direnç doğrusu yardımıyla da bulunur. Bu

doğru -1000C dolaylarında doğrusallıktan çıkar ve mutlak sıfır yakınlarında t eksenini
keser. İletkenin direnci -2730C yakınlarında sıfır olur. Bu olaya süper iletkenlik denir.
 R

R1 R2
-2730C R0

T t1 t2 t

Şekil: Direncin sıcaklıkla değişmesi

Direnç doğrusunu şekilde görüldüğü gibi noktalı çizgilerle uzatalım ve t eksenini kestiği
noktayı bulalım. Bu noktanın 0 0C’den uzaklığı her metal için bellidir. Şekilde bu uzaklık T
ile gösterilmiştir. Benzer üçgenlerden;

R1 T + t1
=
R2 T + t2 orantısı yazılabilir.
Aşağıda bazı iletkenler için T ve 20 0C’deki sıcaklık katsayıları verilmiştir.

T 0C  (20 0C)

Gümüş -243 0,0038

Bakır -234,5 0,00393
Alüminyum -236 0,0039
Tungsten -202 0,0045
Demir -180 0,006
 R
Direnç değişmesini hem α’nın tanımından
çıkardığımız formülle, hem de şekildeki direnç
doğrusundan bulabildiğimize göre α ile T arasında
R1 R2
0
-273 C R0
bir ilişki kurmak mümkündür. Şekilde benzer
T t1 t2 t
üçgenlerden;
Şekil: Direncin sıcaklıkla değişmesi
R0 T
= orantısı yazılabilir.
R1 T + t1 Bu eşitlikte R1’i bulalım.

T + t1 1
R1 = R 0 = R 0 (1 + t1 )
T T
1
bulunur. Bunu R1= R0 (1+α0 t1) ile karşılaştırırsak 𝛼0 = elde edilir.
T

α1 = α0 / (1+ α0 t1) formülünde α0 yerine 1/T yazacak olursak;

 1
α1 = formülünü elde ederiz.
T + t1

α başlangıç sıcaklığına göre değişmekle birlikte, başlangıç sıcaklığı, ortam sıcaklığı

olduğundan fazla değişmez. Örneğin elektrik makineleri hesabında bakır için α=0,004
almakla büyük bir hata yapmış olmayız.

Akkor lambada olduğu gibi çok yüksek sıcaklıklarda R= f(t) (Direncin sıcaklıkla
değişmesi) artık doğrusal değildir. Bu durumda;

R2 = R1 [1+ α1 (t2- t1) + β (t2- t1)2]

formülü kullanılır. Burada yeni bir β katsayısı girmiştir ve t’nin karesi alındığından direncin
sıcaklıkla artması artık doğrusal değildir. Β katsayısı α’ya göre çok daha küçüktür. Örneğin
bakır için 0,6.10-6 dır. Bunun için 100, 200 0C gibi sıcaklıklarda β’lı terim atılabilir.
Örnek-: Bakır iletkenden sarılmış bir bobinin 20 0C’deki direnci 100 Ω olduğuna göre
100 0C’ deki direncini bulunuz.

Çözüm-1:

α0 1 1 1
α1 = = = = =0,00393
1 + α0 t 1 1 1
+t 1 +20 234,7+20
α0 0,00426

R2 = R1 + R1.α1 (t2- t1) = R1[1+ α1(t2- t1)] = 100 [ 1 + 0,00393 (100-20)] = 131,44Ω
bulunur.
Örnek-: Bakır iletkenden sarılmış bir bobinin 20 0C’deki direnci 100 Ω olduğuna göre
100 0C’ deki direncini bulunuz.

Çözüm-2: Yalnız α0 kullanılarak problemi çözmek istersek önce 0 0C’deki R0

direncini, sonra da R2’yi bulabiliriz.
R1 = R0 (1+α0 t1)’den

𝑅1 100
𝑅0 = = = 92,149 Ω
1 + 𝛼0 t1 1 + 0,00426 . 20

R2= R0 (1+α0 t2) = 92,149 (1 + 0,00426.100) =131,4 Ω

Örnek-: Bakır iletkenden sarılmış bir bobinin 20 0C’deki direnci 100 Ω olduğuna göre
100 0C’ deki direncini bulunuz.

Çözüm-3: Örneğimizi direnç doğrusuna göre çözelim;

t1 = 20 0C t2 = 100 0C R1 = 100 Ω olduğuna göre şekildeki benzer üçgenlerden;

𝑅1 𝑇 + 𝑡1 100 234,5 + 20
= =
𝑅2 𝑇 + 𝑡2 𝑅2 234,5 + 100

buradan R2 = 131,4 Ω bulunur.

 KAYNAKÇA
 1. J. DAVID IRWIN, R. MARK NELMS, «BASIC ENGINEERING CIRCUIT ANALYSIS», Printed in the United States of America, 2011
 2. Doç. Dr. Fethi Y. ERALP; «Doğru Akım Devreleri», Nur Ofset, 1969, İstanbul
 3. Doç. Dr. Ali Bekir YILDIZ; «Elektrik Devreleri-1 Teori ve Çözümlü Örnekler», Volga Yayıncılık, Mühendislik Dizisi, Eylül 2014, İzmit
 4. Doç. Dr. Ali Bekir YILDIZ; «Elektrik Devreleri Teori ve Çözümlü Örnekler Kısım II», Kocaeli Üniversitesi Yayınları No:234, Eylül 2006, İzmit
 5. Prof. Dr. Mehmet BAYRAK; «Elektrik Devreleri ve Devre Analizi», Sürat Üniversite Yayınları, 2013, İstanbul
 6. James W. WILLSON and Susan A. RIEDEL; «Elektric Circuits», Printice Hall, Sixth Edition, 2001, New Jersey.
 7. Mustafa YAĞIMLI ve Fevzi AKAR; «Alternatif Akım Devreleri ve Problem Çözümleri», Beta Basım Yayım Dağıtım, 2002, İstanbul
 8. Doç. Dr. Fethi Y. ERALP; «Çözümlü Elektrik Problemleri Kitap-1 Doğru Akım», Beta Basım Yayım Dağıtım, 1989, İstanbul
 9. Doç. Dr. Fethi Y. ERALP; «Çözümlü Elektrik Problemleri Kitap-2 Alternatif Akım», Beta Basım Yayım Dağıtım, 1989, İstanbul
 10. Nejat AYGÜN; «Doğru Akım Devreleri», Yüksek Teknik Öğretmen Okulu Matbaası, 1977, Ankara
 11. Ahmet Hamdi ŞAÇKAN; «Doğru ve Alternatif Akım Devreleri problem Çözümleri», Birsen Yayınevi, 1995, İstanbul
 12. İ. Baha MARTI ve M. Emin GÜVEN; «Elektroteknik Cilt:II»; Milli Eğitim Basımevi, 1994, İstanbul
 13. Dr. Fethi Y. ERALP; «Alternatif Akım Devreleri», Nur Ofset, 1979, İstanbul
 14. Charles K. Alexander, Matthew N. O. Sadiku, Çeviren: Doç. Dr. Uğur Savaş Selamoğulları; «Elektrik Devrelerinin Temelleri», Palme Yayıncılık, 2017,
Ankara
 Direnç Hesaplama Direncin Renk Kodları ve Okunması | ELEKTRİK REHBERİNİZ (elektrikrehberiniz.com)
BANA SORMADAN DERS ANLATIMI OLARAK

HAZIRLAYIP MERGEN’E YÜKLEDİĞİM VİDEOLARI

BAŞKALARI İLE PAYLAŞAMAZSINIZ.

PAYLAŞMANIZ HALİNDE HER TÜRLÜ HUKUKİ

SORUMLULUĞU KABUL ETMİŞ DEMEKTİR.