Dr. M.

İlhan İLHAK
 OTTO, DİZEL VE SEİLİNGER ÇEVRİMLERİNİN
1. Aynı emme şartları ve aynı sıkıştırma oranları için karşılaştırılması
3 çevrim içinde ısıl verim ifadesi
Ƞth = 1- Çıkan enerji / Giren enerji
(Ƞth)OTTO >(Ƞth)KARMA >(Ƞth)DİZEL
1. Aynı maksimum basınca sahip olmaları durumuna göre karşılaştırılması
Karma ve dizel çevrimle çalışan motorlar otto çevrimli motorlardan çok daha yüksek
sıkıştırma oranlarında çalışırlar. Bu çevrimler gerçek bir tasarım parametresi olan
maksimum basınca göre göre kıyaslanırsa, aynı maksimum basınca sahip çevrimlerin
içinde en yüksek sıkıştırma oranına sahip olan dizel çevriminin daha yüksek verime
sahip olduğu görülür.
(Ƞth)DİZEL >(Ƞth)KARMA >(Ƞth)OTTO
Supapların açılıp kapanması
 Supap Zaman Diyagramı

Emme, sıkıştırma, iş ve egzoz zamanlarının oluşmasını ve supapların açılıp kapanma

yerlerini krank mili dönüş açısına göre gösteren 720° lik çift daireye “supap zaman
diyagramı” denilmektedir.

Gerçek motor çevrimlerinde ideal çevrimlerden

farklı olarak ısı girişi yerine silindir içinde
yanma olayı gerçekleşir. Yanma çok hızlı bir
işlem olmasına rağmen yine de milisaniye
mertebesinde bir zamanda tamamlanmaktadır.
Özellikle homojen yanmalı (otto) motorlarda
bujinin çakmasıyla karışımın yanmaya
başlaması arasında bile 10-12 KMA süre geçer.
Bu nedenle bir çok parametreye bağlı olarak
buji ÜÖN’dan önce (10-20 KMA) kıvılcım
atmalıdır. Buna ateşleme avansı denir.

İdeal çevrimlerde emme ve egzoz supapları her

zaman ölü noktalarda açılıp kapanırlar ve teorik
olarak 180 KMA açık kalırlar.
 Supapların açılıp kapanması için kısa da olsa bir zamana ihtiyaç
vardır. Çünkü supaplar kamlar tarafından açılır ve kam mili
hareketini krank milinden alır. Dolayısıyla supaplar açılırken
doğal olarak piston da hareketine devam etmektedir. Eğer kamlar
ölü noktalarda açılmaya veya kapanmaya başlarsa emme ve
egzoz zamanlarında büyük akış kayıpları meydana gelir.

Emme Supabının Açılma Avansı(EAA)

Emme manifoldu içerisinde bulunan karışımda, az da olsa devamlı bir akım bulunur.
Emme supabını, piston Ü.Ö.N.ya gelmeden 10°- 15° önce açmakla, bu karışımın silindir
içine yönlenmesi sağlanır ve daha yoğun olan bu karışım bir miktar daha egzoz gazını
egzoz manifolduna doğru süpürür.

Emme Supabının Kapanma Gecikmesi (EKG)

Yapılan deneyler sonunda, motorun hızına bağlı olarak piston A.Ö.N. yı 40°-60° geçe
silindirin içindeki basıncın atmosferik basınca eşitlendiği görülmüştür. Emme supabı bu
anda kapatılırsa, en çok karışım silindirlere alınmış olur.

Böylece teorik olarak 180° devam etmesi gereken emme zamanı 230 ° - 240° devam
etmiş olur.
 Egzoz Supabı Açılma Avansı (EgAA)
Piston A.Ö.N. ya 40°-70° kadar yaklaşınca, egzoz supabı açılırsa,
içerdeki yanmış gazların basıncı tmosferik basınçtan fazla olduğu
için (5-6 bar) piston A.Ö.N. ya doğru gitmesine rağmen, egzoz
gazları kendiliğinden dışarı çıkmaya başlar. Böylece piston A.Ö.N.
yı aşıp, Ü.Ö.N. ya doğru hareket ederken üzerindeki geri basınç en
az değere inmiş olur. Yapılan deneyler sonunda egzoz gazlarının geri
basıncının 1,2 -1,5 barı geçmemesi gerektiği belirlenmiştir.
Egzoz Supabı Kapanma Gecikmesi (EgKG)
Egzoz gazları, silindirlerden dışarı iki şekilde atılır:
a) Egzoz supabı erken açıldığında 4 – 7 barlık fazla basıncın etkisi ile gazlar kendi
kendine silindirden dışarıya çıkar.
b) Pistonun A.Ö.N. dan Ü.Ö.N. ya gelirken silindir hacmini süpürmesi ile silindir dışına
atılır.
Piston Ü.Ö.N. ya geldiği zaman, egzoz supabı hemen kapatılırsa; yanma odası hacminde
hareketsiz kalan egzoz gazları dışarı atılamaz. Bu ise artık gaz miktarını arttırır, emme
zamanında silindirlere alınacak olan karışım miktarını azaltır. Bu nedenle, egzoz supabı
piston Ü.Ö.N. yı 10° -15° geçince kapatılırsa, silindirlere dolmaya başlayan taze karışım,
bir miktar daha egzoz gazının yanma odasından dışarı atılmasını sağlar. Çünkü, emme
zamanı başlangıcında piston hızı az olduğundan vakum henüz düşüktür.
Şayet egzoz supabı deneylerle belirtilen değerlerden daha geç kapatılırsa silindirlere
egzoz gazı emilmeye başlanır.
ATKİNSON ÇEVRİMİ
Otto ve Dizel çevrimlerinde genişleme zamanının sonuna doğru egzoz supabı açıldığında silindir içindeki basınç hala
3-5 atmosfer seviyelerindedir. Böylece, egzoz supabının açılıp basınç atmosferik basınca düşürülürken genişleme
zamanında ilave iş yapma potansiyeli kayıp olmaktadır. Eğer, silindir basıncının atmosferik basınca genişlemesine
kadar egzoz supabı açılmazsa genişleme zamanında daha fazla miktarda iş üretilebilir ve ısıl verimde artış meydana
gelir. Böyle bir ideal çevrim Atkinson Çevrimi ya da Aşırı Genişlemeli Çevrim (veya Tam Genişlemeli Çevrim)
olarak adlandırılır. 1885 yılından itibaren, genişleme zamanının sıkıştırma zamanından uzun olduğu bu çevrimi
gerçekleştirmek amacıyla birkaç krank mili ve supap mekanizması denendi. Bu çevrime göre çalışan motorlar hiçbir
zaman piyasaya sunulamadı.
MILLER ÇEVRİMİ
Miller çevrimi Atkinson çevriminin modern bir modifikasyonudur ve bu çevrim sıkıştırma oranından daha
büyük bir genişleme oranına sahiptir. Atkinson çevrimine göre çalışan bir motor tasarlamak karmaşık mekanik
bağlantı sistemlerini gerektirirken, Miller çevrimine göre çalışan motor istenen aynı sonuçları elde etmek üzere
kendine has supap zamanlaması kullanır.

Miller çevriminde hava emilişi kısılmasızdır. Her bir

silindire giren hava miktarı emme supabını AÖN'dan önce
uygun bir zamanda kapatmak suretiyle kontrol edilir. İş
tüketen daha kısa sıkıştırma zamanı, iş üreten daha uzun
genişleme zamanı ile birleştirilir ve böylece çevrim başına
daha büyük net indike iş elde edilir.

Sıkıştırma oranı;

Ԑ= V7/V2

genişleme oranı ise;

rg= V4/V2,3
Emme supabı AÖN'dan önce kapatılırsa, silindire hava girişi
için strok hacminin tamamından daha az bir hacim mevcut
olacaktır. Eğer emme supabı AÖN'dan daha sonra kapatılırsa,
strok hacminin tamamı hava ile doldurulacak, fakat bu havanın
bir kısmı emme supabı kapanmadan önce silindirden dışarı
atılacaktır. Her iki durumda da sıkıştırma zamanının başında
silindirde daha az hava ve yakıt bulunacak ve bu strok hacmi
başına daha az güç ve düşük ortalama indike basınç elde
edilmesi sonucunu doğuracaktır. Bunu önlemek için, Miller
çevrimine göre çalışan motorlar genellikle 150-200 kPa emme
manifold basınçlarına sahip olacak şekilde aşırı doldurmalı
olarak tasarlanırlar.
İKİ ZAMANLI BENZİN MOTORU ÇEVRİMİ
1-2 Adyabatik genişleme (Bütün pencereler kapalı)

T2= T1(V1/V2)k–1 ; P2= P1(V1/V2)k

2-3 Egzoz blowdown olayı (Egzoz penceresi açık, emme penceresi kapalı)

3-4-5 Emme ve egzoz süpürme olayları (Emme ve egzoz pencereleri açık)

5-6 Egzoz gazlarının süpürülmesi olayı (Egzoz penceresi açık, emme

penceresi kapalı)

6-7 Adyabatik sıkıştırma (Bütün pencereler kapalı)

6 noktasındaki mutlak basınç 140 – 180 kPa civarındadır. T6 sıcaklığı

ortam sıcaklığının biraz üzerinde alınır.
T7=T6(V6/V7)k–1 ; P7=P6 (V6/V7)k

7-1 Sabit hacimde ısı girişi (yanma, bütün pencereler kapalı)

Q7–1= Qgir= m Cv (T1-T7) T1 bulunur. P1= P7(T1/T7)

w1–2=(P2V2-P1V1)/(1-k)=R(T2-T1)/(1-k) ; w6-7=(P7V7-P6V6)/(1-k)=R(T7-T6)/(1-k)
İKİ ZAMANLI DİZEL MOTOR ÇEVRİMİ

Özellikle büyük tip dizel motorlar, iki zamanlı çevrimle çalışırlar. Bu çevrim, yakıt girişi ve yanma hariç olmak
üzere iki zamanlı benzin motorunun çevrimi ile aynıdır. Bu motorlarda yakıt emme havası ile birlikte ya da
sıkıştırma zamanının başlarında silindire gönderilmek yerine, dört zamanlı dizel motorlarda olduğu gibi sıkıştırma
zamanının sonlarına doğru enjektörlerle silindire püskürtülür. Bu çevrimde ısı girişi olayı iki aşamalı (karma)
olarak modellenir.
7-x Sabit hacimde ısı girişi (yanmanın ilk safhası, bütün
pencereler kapalı)

Q7–x=m Cv (Tx-T7) ; Px= P7 (Tx/T7)

x-1 Sabit basınçta ısı girişi (yanmanın ikinci safhası, bütün

pencereler kapalı)

Qx–1=m Cp(T1-Tx) T1 bulunur

Wx–1= P1(V1-Vx)

1-2 ve 6-7 arasındaki adyabatik iş eşitlikleri diğer çevrimlerle

aynıdır.

w1–2=(P2V2-P1V1)/(1-k)=R(T2-T1)/(1-k) ; w6-7=(P7V7-P6V6)/(1-k)=R(T7-T6)/(1-k)
STİRLİNG ÇEVRİMİ

Stirling motoru içten yanmalı bir motor değildir. Bu motorda çift etkili serbest hareketli bir piston bulunur.
Silindirin her iki ucunda bir gaz odası vardır. İş akışkanı dıştan yanmalı bir sistemle ısıtılır. İş akışkanı hava,
helyum, hidrojen gibi gazlardır. Yalıtılmış olarak bir miktar çalışma gazının ısıtılma ve soğutulma işleminin
tekrar edilmesi ile çalışır.

Stirling motorları sıcak kaynak ile

soğuk kaynak arasında çalışır. Verim
ifadesi Carnot çevriminin verim ifadesi
ile aynıdır ve teorik olarak bir ısı
makinesinin verebileceği maksimum
verime sahiptir.

(ηth)STIRLING=1 - (TL / TH)