Sintagmak

● Izen Sintagma eta Aditz Sintagma

● Izen Sintagma NOR, NORK eta NORI

● Sintagmak eta aditzak

● Izen Sintagmaren osagaiak
● Izen Sintagmaren egitura
● Egituraren adierazpena
● IS NORK eta IS NORI

Hurrengoak sintagmak dira, euskaraz aditzarekin komunztadura duten

perpauseko osagaiak, alegia?

Mutil horrek ez daki zer gertatu den

Gizakia al da naturaren etsairik handiena?
Esaiozu Mikeli isilik egoteko, mesedez

Zelako egitura dute? Zein funtzio betetzen dute perpausean?...

Bada, sintagmen iruzkina landuko dugu atal honetan.
 HIZKUNTZ IRUZKINA

Zehaztu zer diren koloretan dauden hurrengo per- AS

pausetako atalak: Izen Sintagma ala Aditz Perpausa
Sintagma. IS
Bereizteko, perpauseko elementuen ordena ez da
garrantzitsua.
Erreferentzia nagusia: subjektua. 1. Soroak lantzen hasi dira nekazariak . ❍ ❍
2. Maitek kontatu digu filma. ❍ ❍
3. Nik beste zeozer egingo nuke . ❍ ❍
Izen Sintagma
4. Gustatzen al zaizu kantari hori? ❍ ❍
Adiera orokorra:
5. Egun argiz abiatu ziren mendigoizaleak . ❍ ❍
• Perpauseko bi atal nagusietako bat,
subjektua den atala. Adibidez:
Subjektua
Txakurrak katuari zaunka egin dio
• Subjektua zein den jakiteko, galdetu beti aditzari:
IS AS
Disko berria utzi dit Nork? → (Hark)
SUBJEKTUA

Zehaztu zer diren koloretan dauden hurrengo perpausetako atalak: IS NORK, IS NOR ala IS NORI.

Izen sintagmak IS NORK

Adiera zehaztua: IS NORI
Beti da subjektua.
• Perpaus barnean hiru IS atrib. Eskuak busti ditu umeak
egon daitezke: IS NOR osag.
Jonek → IS NORK
subj. IS NOR (edo ZER)
Jon → IS NOR
Joni → IS NORI IS NORK Subjektua edo osagarria
da gehienetan. Baina per-
paus batean bi IS nor
1. Zeuk hartu al dizkidazu apunteak? . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ badaude, bata subjektua
da eta bestea IS atributua.
2. Mireni, batzuetan dena ahazten zaio. . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍
Jon etxean dago → IS subj.
3. Euts iezaiozue gogor ateari. (Zuek) . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ Jon alkate dago → IS atrib.
4. Arratsalde ederra eman didate auzoko umeek! . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍
5. Bidaia otsailean egingo dute. . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ IS NORI
6. Uholdeak eragin zituen abuztuko euriteak. . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ Beti dago perpausaren
AS atalean. Ez da inoiz
7. Luzaro ibili da Ameriketan artzain. . . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ere subjektu:
8. 1.000 pezeta galdu zaizkit tabernan. . . . . . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ Aneri eraztuna galdu zaio
9. Halako txakur basatirik ez dut berriz ikusi. . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ IS NORI → Aneri
IS NOR → Eraztuna (subj.)
10. Eztabaidaren ondoren borrokari ekin zioten. . . . ❍ ❍ ❍ ❍ ❍

16
 HIZKUNTZ IRUZKINA

Komunztadura
Markatu hurrengo aditzekin komunztadura egiten duten sintagmak. Perpauseko aditzak eta sin-
tagmek komunztadura dute,
hots, lotura dute.
Nor Nori Nork
Ekarri diot (Nik-hari-hura)
Jausi zaizkio (Haiek-hari)
Eraman zizkion ❍ •
• ❍ •
❍
1. Aurki zezaketen ❍ ❍ ❍ Nor/Zer Nori Nork
2. Gogoratuko nuke ❍ ❍ ❍
3. Itzul liezadake ❍ ❍ ❍ Utzi zizkion haiek ...............
.............. hari ..............
hark
4. Egiten zizkigun ❍ ❍ ❍ 11. So egin diezaioke .............. ............... ..............
12. Margotu digute
5. Joango balira ❍ ❍ ❍ .............. ............... ..............
13. Hertsi zien .............. ............... ..............
6. Kanta genezake ❍ ❍ ❍
14. Ipiniko zenion .............. ............... ..............
7. Gal dakizkioke ❍ ❍ ❍ 15. Idatzi balute .............. ............... ..............
8. Sartzen ziren ❍ ❍ ❍ 16. Zutituko zen .............. ............... ..............
9. Jarrai lezake ❍ ❍ ❍ 17. Handitu zaizkio .............. ............... ..............

10. Ematen badigute ❍ ❍ ❍ 18. Ereingo balituzte .............. ............... ..............

Bai Ez

1. Perpausa bi atal nagusitan bereizten al da: Izen Sintagma eta Aditz Sintagma? . ❍ ❍
2. Adiera zehatzagoan, Izen Sintagma subjektu den atalari esaten al zaio? ..... ❍ ❍
3. Aditz Sintagma atalaren barnean izen sintagmarik egon al daiteke? . . . . . . . . . ❍ ❍
4. Hiru izen sintagma mota bereizten al dira: IS NOR, IS NORK eta IS NORI? ...... ❍ ❍
5. Perpaus batean bi IS NOR badaude bata subjektu eta bestea atributu al dira? .. ❍ ❍
6. Perpaus barnean IS NORK bat eta IS NOR badaude, subjektu beti IS NORK al da? . ❍ ❍
7. IS NORI ere izan al daiteke perpaus baten subjektu? .................... ❍ ❍
8. Perpauseko izen sintagmek eta aditzak komunztadura izaten al dute? . . . . . . . . ❍ ❍
9. IS NOR beste era batera ere deitzen al da, IS ZER? ...................... ❍ ❍
10. Subjektu den izen sintagma beti egoten al da perpausaren hasieran kokatua? . . ❍ ❍
11. Izen sintagmak eliditurik edo ezkutuan egon al daitezke, perpausean azaldu gabe? ❍ ❍
12. Hori falta zaizu orain? Perpaus horrek bi izen sintagma al ditu? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
13. Liburua eskatu zidan. Perpaus horretan hiru izen sintagma al daude? . . . . . . . . ❍ ❍
14. Gidari izan da urte askotan. Gidari perpaus horren izen sintagma subjektu al da? ❍ ❍
15. Patxi jokalari ona da. Jokalari ona perpaus horren sintagma atributua al da? . . ❍ ❍
16. Izen Sintagma kontzeptu singularra denean, hots, atal nagusia, maiuskulaz? . . . ❍ ❍
17. Bestalde, izen sintagma bat, sintagmak pluralean... aipatzen ditugunean, minuskulaz? ❍ ❍

17
 HIZKUNTZ IRUZKINA

Izenaren Multzoa
Izena askotan izenondo
Bi dira izen sintagma baten oinarrizko osagaiak: izena eta deter-
batekin egoten da, eta biek
minatzailea. Baina izenarekin bat eginik izenondoak ere egoten
multzo bat osatzen dute: IM
direnez, izenaren multzoa (IM) + Det direla esango dugu. Hortaz:
Baloi berri a
IS → IM + Det
Graduatzaileak izena izenondoa

IM → iz + izond Izenaren Multzoa

Izen sintagma edo, honen
barnean, izenondoa gra-
duatzen dute: grad
Izenordaina
Oso baloi gogor a
grad IM Det Izen Sintagmak osagai
IS bakarra izaten du batzue-
Baloi oso gogor a tan: izord
iz grad izond Det Ni Norbait
IS izord izord

Aztertu koloretan dauden elementuen iruzkina. Markatu Ongi / Gaizki. O G

1. Tren oso arina grad

....................... → .................... ❍ ❍
2. Irrati zaharregia grad
....................... → .................... ❍ ❍
3. Liburu berria Det
....................... → nol
.................... ❍ ❍
4. Bide nahiko txarra izond
....................... → .................... ❍ ❍
5. Zenbait pertsona Det
....................... → zenb
.................... ❍ ❍
6. Kale zikin hura Det
....................... → mug
.................... ❍ ❍
7. Norbait izord
....................... → .................... ❍ ❍
8. Txakurrik gaiztoena grad
....................... → .................... ❍ ❍
9. Zaku astuna izond
....................... → .................... ❍ ❍
10. Nahiko janari txarra iz
....................... → .................... ❍ ❍

Determinatzaileak
Izen sintagma mugatzen duten elementuak determinatzaile deitzen dira: Det
Gehienetan sintagmaren amaieran egoten dira, baina baita hasieran ere; edo hasieran eta amaieran.
Baloi berri a Hainbat baloi berri Bi baloi berri ak
bat Edozein
iz izond asko Bi iz izond iz izond

IM Det Det IM Det IM Det

Determinatzaileetan hiru mota bereizten dira: mugatzaileak, zenbatzaileak eta nolakotzaileak.

Mugatzaileak Zenbatzaileak Nolakotzaileak

• -a, -ak, -ok • bat, bigarren, bana... • zein, edozein, zein-nahi...
• hau, hori, hura • asko, gutxi, zenbait... • zer, zernahi...
• hauek, horiek, haiek • guzti, oro • beste

18
 HIZKUNTZ IRUZKINA

Bereiz itzazu sintagma horien elementu guztiak. Ondoren, zehaztu bakoitzaren kategoria gramatikala.

Tren oso arina tren - oso - arin - a

............................................ → iz - grad - izond - mug
................................................
1. Irrati zaharregia ............................................ → ................................................
2. Liburu berria ............................................ → ................................................
3. Bide nahiko txarra ............................................ → ................................................
4. Zenbait pertsona ............................................ → ................................................
5. Kale zikin hura ............................................ → ................................................
6. Norbait ............................................ → ................................................
7. Txakur(rik) gaiztoena ............................................ → ................................................
8. Zaku astuna ............................................ → ................................................
9. Nahiko janari txarra ............................................ → ................................................

Iruzkin adierazpen horietan jarri falta diren kategori laburdurak.

IS IS

IM Det Det

iz izond mug iz izond mug

grad izond
IS

tren oso arin a IM irrati zahar egi a IM Det

{
{
➔ tren oso arina ➔ irrati zaharregia
mug

grad

liburu berri a bide nahiko txar a

{
{

➔ liburu berria ➔ bide nahiko txarra

19
 HIZKUNTZ IRUZKINA

IS IS IS

Det IM IM

iz mug

zenbait pertsona Ø kale zikin hura norbait

{
{
➔ zenbait pertsona

iz
IS

Det
{
➔ kale zikin hura

IM
IS

mug
➔ norbait

IS

IM

mug

txakur gaizto en a zaku astun a nahiko janari txar a

{
{
➔ txakurrik gaiztoena
{ ➔ zaku astuna ➔ nahiko janari txarra

Zuhaitzak edo adierazpen grafiko horiek osatzeko honako prozedura jarraitu dugu.

IS
1 2 IS
3

➧ ➧
IM Det
IM Det
3. Zatiketa
• Goitik behera hasi iz izond mug
2. Giltza
• Eskuinetik ezkerrera
1. Gezia eta sintagma
• Aplikatu atalei dagozkien
Behetik gorantz
formulak

ume bihurri en a ume bihurri en a ume bihurri en a

{
{
{
➔ umerik bihurriena ➔ umerik bihurriena ➔ umerik bihurriena

20
 HIZKUNTZ IRUZKINA

Sakoneko egitura Azaleko egitura

Sintagmaren barne egitura Sintagmek duten kanpoko
da, elementu guztiek osatzen katu hori k egitura da, entzuten duguna

{
dutena. Oinarrizkoena da. edo idatzita ikusten duguna.
➔ katu horrek
Giltzaren bidez sakoneko egi- Geziaren (➔) ondoren jar-
turatik azalekora aldaketak tzen dugun atala da.
gertatu direla adierazten da.

IS oinarrizko egitura da. Beraren gainean beste egitura batzuk eraikitzen dira, esaterako IS NORK eta IS NORI.
Hauek IS arruntak dira baina erlazio atzizki bat dute (erl), hots, deklinabide atzizki bat: k eta i dira.

IS NORK → IS + erl IS NORK IS NORI

Izen sintagmak
IS NORI → IS + erl Izena Det erl
IS erl IS erl
IS etxe a
IS nork etxe a k
Zein da hurrengo sintagmen sakoneko egitura?
IS nori etxe a i
Mikelek Mikel Ø k
...........................................
1. Mutilek ........................................... IS mugagabeak
2. Auto hauei ........................................... Batzuetan sintagmek ez dute
3. Martini ........................................... mugatzailerik izaten (-a, -ak).
Kasu horretan, determinatzai-
4. Neskek ...........................................
learen lekuan Ø ikurra jarri
5. Hainbat etxek ........................................... behar da.
6. Bi arkatz horiei ...........................................

Ondoren horien zuhaitzak egin behar dituzu. Baina lehenago ea ikasi dituzun zuhaitzak egiteko erabili
behar diren laburdurak. Batzuk letra larriz idazten ditugu; beste batzuk, letra xehez.

Izenordaina izord
.....................

1. Izen Sintagma ..................... 6. Nolakotzailea .....................

2. Mugatzailea ..................... 7. Izen Sintagma NORK .....................

3. Determinatzailea ..................... 8. Izen Sintagma NORI .....................

4. Izenaren Multzoa ..................... 9. Aditz Sintagma .....................

5. Graduatzailea ..................... 10. Izen Sintagma atributua .....................

21
 HIZKUNTZ IRUZKINA

IS nork

IS erl

IM Det

iz

Mikel Ø k Mutil ak k
{
{
{
{
➔ Mikelek ➔ Mutilek ➔ Auto hauei ➔ Martini

{
{
{

➔ Neskek ➔ Edozein etxek ➔ Bi arkatz horiei

Bai Ez

1. Izen Sintagmaren oinarrizko osagaiak izena eta izenondoa al dira? . . . . . . . . . ❍ ❍

2. Determinatzaile deitzen al dira IS mugatzen duten elementuak? . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
3. Determinatzaileak ISren hasieran, amaieran edo bietan egon al daitezke? .... ❍ ❍
4. Sakoneko egituran osagaiak elkartu gabe jartzen al ditugu? .............. ❍ ❍
5. IS nork izen sintagma arrunt baten gainean eraikia al dago? . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
6. IS batzuk mugagabeak al dira, mugatzailerik onartzen ez dutelako? ........ ❍ ❍
7. IS mugagabeetan Det gunearen barnean beste ikurren bat jartzen al dugu? . . . ❍ ❍
8. Izenordain batek berak bakarrik osa al dezake izen sintagma bat? ......... ❍ ❍
9. Zuhaitza deitzen al diogu egituraren adierazpen grafikoari? . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
10. Det IS gunetik irteten al da beti, eta hortik bakarrik? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
11. grad IS gunetik edo IZOND gunetik ere irten al daiteke? ................. ❍ ❍
12. IM gunetik IZ bat baino gehiago atera al daiteke, hitz elkartuen kasuan, esaterako? ❍ ❍
13. IM gunetik IZOND bat baino gehiago atera al daiteke: Tresna zikin zatarra? .. ❍ ❍
14. IS bat singularra, plurala edo mugagabea den erlazio atzizkiak zehazten al du? . ❍ ❍

22