‫רער לייפניקער רב הגאון רבי בייד תאומים‬
‫פרעגקל זצ״ל ״ בעל ״גייד טעם״‬
‫א מתנגדישער גאון און צדיק‪ ,‬וועמענס אייני קלען זענען געווען בארימטע גדולי החסידות‪ — .‬צו דער‬
‫געלעגנהייט פון רעסטאוורירן זיין קבר אין לייפניק‬
‫• פון יצחק בן ימיני‬
‫עדיין לא יצא טבעי‪ ,‬נפלאתי בעצמי על וכו׳ למה קבל בטוב כל אשר יצא‬
‫מפי‪...‬״‪.‬‬
‫ער האט אבער נישט געהאט קיין מנוחה אין ווישניצא‪ .‬פארשידענע‬
‫מחלוקת׳ן און אינטריגעס האבן אים פארביטערט דאס לעבן דארט‪ .‬און ער‬
‫האט מחליט געווען צו פארלאזן די שטאט‪ .‬רעם באשלוס האט ער געפאסט אין‬
‫יאר תקס״ב‪ .‬ווען עס את אנטשטאנען קעגן אים א נייע מחלוקה‪ .‬וואס איז‬
‫אנגעפירט געווארן פון א געוויסן תלמיד חכם מיט׳ן נאמען ר׳ העשיל‪ .‬וועלכער‬
‫איז נענש געווארן מן השמים און איז אוועק אין א קורצע צייט‪ .‬רער ״ברוך‬
‫טעם״ האט זיך ראן אויסגעדריקט אז די גמרא )סוטה מ״ט( זאגט ווען צוויי‬
‫תלמידי חכמים וואוינען אין איין שטאט און קענען זיך נישט פארהאלטן‪ ,‬״איז‬
‫״אחד מת ואחד גולה״‪ ,‬וויבאלד יענער איז געשטארבן — האט ער געזאגט —‬
‫איז א סימן אז איך דארף גולה זיין‪ ,‬און באשלאסן צו פארלאזן ווישניצא‪.‬‬
‫גראד איז דאס רבנות אין רער בארימטער שטאט לייפניק‪ ,‬מעהרין)טשעכיי(‬
‫ראן געשטאנען ליידיק‪ ,‬און די קהלה האט זיך געפרייט אויפצונעמען פאר‬
‫זייער רב אזא גרויסן גאון וועמענס נאמען עס האט שוין ראן געקלונגען אין‬
‫רער וועלט‪ .‬רער ״ברוך טעם״ איז נאך דעמזעלבן יאר אריבער קיץ לייפניק‪,‬‬
‫וואו ער איז שוין פארבליבן ביז זיין לעצטן טאג‪ ,‬און אויף וועמענס נאמען ער‬
‫איז פאראייביקט ‪ :‬״רער לייפניקער רב״‪.‬‬
‫אין לייפניק האט שטארק אויפגעשיינט זיין ליכט‪ ,‬א דאנק רער גרויסער‬
‫ישיבה וועלכע ער האט געגרינדעט‪ .‬כאטש ער איז געווען רער מרא דאתרא און‬
‫געפירט די שטאט ביד רמה‪ ,‬פונדעסטוועגן האט די ישיבה פארנומען ביי אים‬
‫דעם אויבן־אן‪ .‬די זמני הלימוד מיט תלמידים זענען געווען פארהייליגט‪ ,‬אז‬
‫פאר קיץ שום זאך אין דער וועלט האט ער נישט מפסיק געווען‪ .‬ער האט טאקע‬
‫דארט אויסגעשטעלט גאר גרויסע תלמידים‪.‬‬
‫זיין דרך הלימוד ווערט פארמולירט פון זיינע קינדער אין דעד הקדמה צו‬
‫זיין ספר ״עטרת חכמים״‪ :‬״עיקר יסודו בתשובותיו ופלפולים בסוגיות הש״ס‬
‫בנוי ע״פ דברי הראשונים הרמב״ן והרשב״א והר״ן ואס״ז ודומיהן‪ .‬לדקדק‬
‫ולהעמיק בדבריהם הקדושים‪ ,‬ולהיות סופר ומונה ממש אותיותיהם לברר וללבן‬
‫מהם ההלכה לאמיתה של תורה‪ .‬אף גם בספרי אחרונים לא הניח דבר גדול וקטן‬
‫מלהשים עיניו ולבו עליהם לפלפל בדבריהם״‪ .‬הגם ער איז אויך געווען א‬
‫גרויסער בעל פלפול און מחדש געווען ״חילוקים״‪ ,‬ווי ס׳איז צו זעען אין זיין‬
‫ספר ״ברוך טעם״‪ ,‬פונדעסטוועגן האט ער באפארצוגט רעם דרך הפשט‬
‫הפשוט‪ .‬ווי ער שרייבט אליץ אין א תשובה )ס׳ מי באר סי׳ מ״א(‪ :‬יש לתרץ‬
‫בפנים שונים‪ ,‬ואמנם לא באלה אחפוץ‪ ,‬והמוטב לפני הפשוט לדעתי בדרך‬
‫האמת״‪.‬‬
‫אינטערעסאנט איז וואס עס שרייכט זיין גרויסער איידעם‪ .‬דעד צאנזער רב‬
‫בעל ״דברי חיים״ ז״ל אין רער הקדמה צום ספר ״ברוך טעם״‪ :‬״ובהיותי בר‬
‫שיבסר זכיתי להסתופף בצל הקודש ה״ה מו״ח זצללה״ה הרב הגאון מופת הדור‬
‫מוהב״פ זצללה״ה‪ ,‬ומאד נמצאתי לחן בעיניו‪ ,‬וידו לא זז ממני‪ ,‬ולערך שנה אחת‬
‫הייתי אתו למדנו כמעט רוב הש״ס עם הראשונים‪ ,‬וכל שעה הראני גדולות‬
‫ונפלאות בפלפולו״‪.‬‬
‫אויף זיין געוואלדיגער עמקות האט מעיד געווען דער ״חתם סופר״ אין זיין‬
‫הספד )דרשות חת״ס ח״ב( מיט די ווערטער‪ :‬״הרביץ תורה בישראל בחריפות‬
‫ובקיאות וממש לא עמדו תלמ ‪ T‬יו על סוף דעתו בעומק חריפותו‪ ...‬יתומים היינו‬
‫כבר בחייו ולא זכינו לירד לסוף דעתו‪ ,‬ועתה אין אב לגמרי ולא השאיר אחריו‬
‫מאומה כי לא זכינו לירד לעומק שמועותיו״‪.‬‬
‫א כאראקטעריסטישער שטריך פון זיין לערנען‪ ,‬איז דאס וואס נישט נאר‬
‫האט ער אריינגעקוקט אין יעדן ספר‪ ,‬אויך פון די גדולי זמנו‪ .‬נאר ער האט זיך‬
‫אויך באמיט צו שרייבן זיינע הגהות אויף די גליונות פון יענע ספרים‪ .‬אין רעם‬
‫תורה־זשורנאל ״כרם שלמה״ )יו״ל ע״י חסידי באבוב‪ .‬ברוקלין נ‪.‬י‪ (.‬חשון‬
‫תשל״ט‪ ,‬איז פאראן א לאנגע רשימה פון ספרים אין וועלכע עס געפונען זיך‬
‫זיינע הגהות‪ ,‬טייל שוין געדרוקטע און טייל נאכנישט‪ .‬אויך ווערט דארט‬
‫געברענגט פון ספר אהל ברוך )אות ל״ה( אז ווען רער ״ברוך טעם״ האט‬
‫געהערט זיין רביצין לייענען אין ״צאינה וראינה״ א געוויסע זאך וואס ער האט‬
‫נישט געוואוסט‪ ,‬האט ער עס נאכגעזוכט אזוי לאנג ביז ער האט געפונען רעם‬
‫מקור‪ ,‬און עס צוגעצייכנט אויפ׳ן גליון פון רער ״צאינה וראינה״‪.‬‬
‫חוץ וואס ער האט הויך דערהויבן דאס גייסטיקע לעבן פון די שטאט‬
‫מענטשן‪ ,‬האט ער אויך געזארגט פאר זייער וואוילזיין‪ ,‬און געגרינדעט אין‬
‫שטאט א בקור חולים און א תלמוד תורה‪ .‬ווי אנגעלייגט דאס איז געווען ביי די‬
‫שטאט איינוואוינער איז צו זען פון רעם פאקט אז זיי האבן עס געפונען פאר‬
‫] דאס א ‪T‬ישע ווארט • אייר־סיון תשנ״ב [‬
‫‪13‬‬
‫ספעציעלע אויסגאבע‬
‫ביי חסידים פלעגט ארומגיין א זאג‪ ,‬אז א מתנגד וואס האט געמיינט ערנסט‬
‫און לשם שמים זיין באקעמפן דאס חסידות‪ .‬באשטייט זיין שכד דעדין וואס עד‬
‫האט אייניקלעך חסידים‪ ...‬פארשידענע ביישפילן פלעגן חסידים בדענגען צו‬
‫באשטעטיגן אט די מימדא‪.‬‬
‫אויב דאס זאל זיין אמת‪ ,‬איז עס דעד גדעסטעד שבח פאד אזא גאונישן‬
‫מתנגד ווי דעד באדימטער לייפניקעד דב הגאון הצדיק דבי ברוך תאומים־‬
‫פרענקל זצ״ל בעל ״בדוך טעם״‪ ,‬און דעד שטאדקסטעד באווייז אז עד האט זיין‬
‫הועגדות צו חסידות געמיינט גאד עדליך; די גדעסטע חסידיש־דבישע‬
‫דינאסטיעס‪ .‬ווי געד‪ ,‬באבוב‪ ,‬קלויזנבודג‪ .‬סאטמאד‪ ,‬א‪.‬א‪ .‬זענען אפשטאמיגע‬
‫״‬ ‫פון אים‪.‬‬
‫דעד לייפניקער גאון האט געלעבט אין א דור דעה‪ .‬אין די יאדן צווישן‬
‫תק״ב־תקפ״ח‪ ,‬אין וועלכע ס׳האבן געווירקט אזעלכע גאונישע ריזן ווי דעד‬
‫ווילנער גאון און זיינע תלמידים ‪ :‬רבי שאול אמסטערדאמער ; רבי חיים צאנזער‬
‫פון בראדי; רבי ישעי׳ פיק; רבי יחזקאל לאנדא בעל* נודע ביהודה; רבי נתן‬
‫אדלער און זיין תלמיד בעל ״חתם סופר״; רבי פנחס הורוויץ בעל ״הפלאה״;‬
‫רבי משולם איגרא ; רבי ארי׳ לייב בעל ״קצות החושן״ און זיין ברודער דעד‬
‫״קונטרס הספיקות״; דער ״אייזערנער קאפ״ פון לובלין; רבי אפרים זלמן‬
‫מרגליות און נאך פילע אנדערע‪ .‬טאקע צווישן אט די ליכטיקע שטערן‪ ,‬האט‬
‫אויך געלויכטן זיין אור התורה‪ ,‬און ער איז פאררעכנט געווען צווישן די גדולי‬
‫הדור‪ .‬וועלכע האבן באשיינט דעם הימל פון אידישן פאלק צו יענער צייט‪.‬‬
‫רבי ברוך תאומים־פרענקיל‪ ,‬איז געבוירן געווארן צו זיין פאטער הגאון רבי‬
‫יהושע יחזקאל פייבל ז״ל‪ ,‬רב אין דעד אסטראווצע‪ ,‬און אייניקל‪ .‬בן אחר בן‪,‬‬
‫פון דעם גרויסן גאון רבי יונה תאומים בעל ״קיקיון דיונה״‪ .‬זייענדיק א זעלטן‬
‫קינד‪ ,‬מיט ג־ט געבענשטע כשרונות און חשק צו לערנען‪ ,‬איז דעד קליינער‬
‫ברוך׳ל שנעל אויסגעשטיגן צו אן עילוי‪ ,‬אין וועמען עס האט זוכה געווען דעד‬
‫פרנס פון ווישניצא‪ ,‬נעבן קראקא‪ ,‬ר׳ יודל פרנס‪ ,‬וועלכער האט אים גענומען‬
‫פאר א חתן‪ .‬און דערמעגליכט צו זיצן און לערנען במנוחה‪.‬‬
‫אין יאר תקל״ח‪ ,‬זייענדיק אלט בלויז ‪ 19‬יאר‪ .‬ווערט ער אויפגענומען אלס‬
‫רב פון דעד שטאט ווישניצא‪ ,‬אויפ׳ן ארט פון הגאון רבי נפתלי הירץ מרגליות‬
‫ז״ל‪ .‬אינטערעסאנט איז‪ ,‬אז דער באקאנטער גאון רבי אלעזר קאליר)מחבר פון‬
‫די ספרים ״אור חדש״ אויף פסחים און קדושין( וועלכער איז דאן געווען רב אין‬
‫רעכניץ‪ ,‬האט קאנד ‪T‬ירט אויף דעם ווישניצער רבנות‪ .‬אבער ווי נאר ער האט‬
‫געהערט פון דער גדלות בתורה פון דעם יונגען רבי ברוך‪ ,‬האט ער‬
‫צוריקגעצויגן זיין קאנדידאטור לכבודו‪.‬‬
‫‪ 23‬יאר האט ער געפירט דאס רבנות אין ווי שנ^א‪ ,‬וואו ער האט מתקן‬
‫געווען פארשידענע תקנות‪ ,‬אויף וועלכע ער איזמרמז אין זיין ספר שו״תעטרת‬
‫חכמים )יו״ד סימן י״ד(‪ :‬״ותיתי לי שבהיותי בק״ק ווישניצא עלתה בידי לבטל‬
‫מכל וכל היתר וכו׳״‪ .‬ווי ווייט זיין ווארט איז שוין דאן געווען אנגענומען אויך‬
‫ביי אנדערע רבנים־פוסקים‪ ,‬טראץ זיין יונגען עלטער‪ ,‬איז צו זעען פון עטליכע‬
‫שורות וואס ער שרייבט אין וועלכע ער אליין וואונדערט זיך הלמאי מען נעמט‬
‫אזוי אן זיין דעה‪ .‬אט אזוי שרייבט ער דארט )אה״ע סימן ט״ז(‪ :‬״ובאשר אז‬
‫דער נייער גדר <ןרום דעם ליי‪8‬ניקער בית־עלמץ‬