661

VI – 4. Laplace Dönüşümleri.

Bu başlık altında, mekanik titreşimlerin incelenmesinde karşılaşılan diferansiel denklem-

lerin integrasyonu için, farklı bir yöntemden bahsedeceğiz.

VI – 4.1. Hayal sayılar ve kompleks sayılar.

x 2  1  0 denklemini sağlayan bir " x" sayısı reel sayı olamaz; x    1 reel olma-
yan bir sayı olup, birim “hayal sayı” adını alır. Bu sayının katları, 0 y ekseni üzerinde, reel sa-
yılarda 0x ekseni üzerinde yer alır. Şekil – VI.93.
0xy düzlemi üzerinde bir M( x, y) noktasını gözö-
nüne alalım. x  0A y  0B olmak üzere A : reel,
B : hayal bir sayının konumunu gösterir. Böylece M
noktası bir bileşeni reel, diğer bileşeni hayal olan bir
sayıyı gösterir. Bu sayıya “kompleks sayı” veya “kar-
maşık sayı” adı verilmiştir. Genel olarak 0xy düzlemin-
de yer alan tüm noktalar, kompleks sayıları gösterir.
0x ekseni üzerinde yer alan noktalar reel sayıları tem-
sil etmiş olsalar da, kompleks sayılar kümesi bünyesinde,
hayal bileşeni olmayan bir küme olarak düşünülürler.
Kompleks sayılar 0xy düzleminde ( x, y) kartezien koordinantlarla veya (, ) yarıku-
tupsal koordinantlarla gösterilirler.  : açısına kompleks sayının “argümanı”  : sayısına da
“modülü”denilir. Bir komleks sayı " z" harfiyle temsil edilir. "i" birim hayal sayı olmak üzere,
z  x  i.y x  .Cos y  .Sin   x  .(Cos  i.Sin )   x 2  y 2
bağıntıları ile analitik planda kompleks sayılar tanımlanmış bulunur.

Not: Kopleks sayılar kümesi C harfiyle gösterilir; reel sayılar kümesini de içerir.

VI – 4.2. Kompleks sayılar üzerinde cebrik işlemler.

1o) Eşitlik: Genel olarak matematikte eşitlik “bir şey kendi kendisidir” anlamında tanımlıdır,
iki farklı şeyin karşılaştırılmasını içermez. İki farklı kompleks sayının eşit olabilmesi için, bu
tanımlamaya göre, her iki kompleks sayının 0xy düzleminde aynı noktada yer alması “gerekir
ve yeter”. Bunun sonucu x1  x 2 y1  y 2 1   2 1   2 olur; başka olamaz.
Sonuç: İki kompleks sayının eşit olabilmesi için gerek ve yeter şart: reel bileşenlerinin araların-
da, hayal bileşenlerinin de kendi aralarında eşit olmasıdır.

Bir kompleks sayının eşleniği:

z  a  i.b komplek sayısı verilmiş olsun. z  a  i.b
kompleks sayısına z kompleks sayısının eşleniği denir.
Bu tanıma göre bir kopleks sayının eşleniği 0x eksenine
göre, şekilde görüldüğü gibi simetrik konumda yer alır.
Modülleri aynı, argümanları  360   olurlar.
-) z  a nın eşleniği z  a
-) z  b.i nin eşleniği z =  b.i
 662

-) z  3  2i nin eşleniği z  3  2i olur. Her iki kompleks sayının modül ve argüman-

larını hesaplayalım:
2
  9  4  13  Tg   1  146,31o
3
 2  360 – 146,31 = 213,69o
z  13.( Cos146,13+ i. Sin146,13)
z  13( Cos213,69 + i. Sin213,69 )
Sonuç: z, z eşlenik kompleks sayılar olurlar.
Problem – VI.93. x  4x  5  0 ikinci derece denkleminin köklerini bulunuz.
2

ÇÖZÜMÜ: x1,2  2  4  5  x1  2  i x 2  2  i    5
Sonuç: x1 , x 2 : eşlenik kompleks sayılardır. Genel olarak ikinci derece
ax 2  bx  c  0 denkleminin (a, b, c) reel sayılar iken   b 2  4.a.c  0 olması halle-
rinde, denklemin x1 , x 2 kökleri “eşlenik kompleks sayılar” olurlar.
2o) Toplama ve çıkarma işlemleri: z1  x1  i.y1 z 2  x 2  i.y 2 kompleks sayıları-
nın toplanması ve çıkarılması ile genel olarak yeni bir kompleks sayı elde edilir. Kompleks
sayıların reel bileşenleri kendi aralarında, hayal bileşenleri de kendi aralarında işleme alınırlar.
z o  z1  z 2  x1  x 2  i.(y1  y 2 ) 
z o  x o  i.yo  x1  x 2  i.(y1  y 2 ) 
x o  x1  x 2 y o  y1  y 2 bulunur.

Sonuç: İki kompleks sayının toplamı, şekilde gö-

rüldüğü gibi 0 noktasında kesişen iki vektörün
tanımladıkları düzlem içerisinde, toplamını anım-
satır. o ,o koordinantları ile tanımlanan toplam
kompleks sayı, bileşke vektörü gösterir.
z o  z1  z 2  (x1  x 2 )  i.(y1  y 2 ) 
x o  x1  x 2 y o  y1  y 2
12  x12  y12  22  x 22  y 22 o2  x o2  y o2
z o  z1  z 2  1.(Cos1  i.Sin 1 )  2 .(Cos2  i.Sin 2 ) = o (Coso  i.Sin o )
o .Coso  1.Cos1  2 .Cos2 o .Sin o  1.Sin 1  2 .Sin 2

o2  x o2  y o2  (x1  x 2 ) 2  ( y1  y 2 ) 2 y o y1  y 2
Tgo  
x o x1  x 2

3o) Çarpma işlemi: z1  x1  i.y1 z 2  x 2  i.y 2 iki kompleks sayı olsunlar.

z o  z1.z 2  (x1  i.y1 ).(x 2  i.y 2 )  x1.x 2  i.(x1.y 2  y1.x 2 )  i 2 .y1.y 2 i 2  1
 663

z o  x o  i.yo  x1.x 2  y1.y 2  i.(x1.y 2  y1.x 2 ) 

x o  x1.x 2  y1.y 2 yo  x1.y 2  y1.x 2
Özel hal: z  a  i.b z  a  i.b  z.z  (a  i.b).(a  i.b)  z.z  a 2  b 2 olur.

Yarıkutupsal koordinantlarla çarpma işlemi:

z1  1.(Cos1  i.Sin 1 ) z 2  2 .(Cos2  i.Sin 2 )  z o  z1.z 2 

z o  1.2 .(Cos1  i.Sin 1 ).(Cos2  i.Sin 2 )  o  1.2
z o  1.2 .(Cos1.Cos2  Sin 1.Sin 2 )  i.(Cos1.Sin 2  Sin 1.Cos2 ) 
z o  o .Coso  i.Sin o )  1.2 .Cos(1  2 )  i.Sin (1  2 )  o  1  2

Not: z1, z 2 , z 3 ,........,z n birer kompleks sayı iken, aynı yöntemle çarpımlarını bulabiliriz.
z o  z1.z 2 .z3..z n  1.2 .3...n .Cos(1  2  ...  n )  i.Sin (1  2  ...  n )
z o  o .(Coso  i.Sin o )  o  i 1i o  i 1i
n n

Özel hal: z1  z 2  ....  z n  z o  z   .(Cos.n  i.Sin .n) 

n n

z  .(Cos  i.Sin )  z o  n .(Cos  i.Sin ) n  n .(Cos.n  i.Sin .n)

(Cos  i.Sin ) n  Cos.n  i.Sin .n

n
Özdeşliği elde edilir; “Moivre Formülü” denilir. (Cos  i.Sin )  Cos.n  i.Sin .n

Problem – VI.94. Moivre Formülü yardımıyla Cos.3, Sin 3 fonksiyonlarını Cos

Sin  cinsinden ifade ediniz.

ÇÖZÜM: z  .(Cos  i.Sin )  z   (Cos  i.Sin )   (Cos.3  i.Sin 3)

3 3 3 3

(Cos  i.Sin )3  Cos 3  3i.Cos 2.Sin   3.i 2 .Cos.Sin 2  i 3.Sin 3 

z 3  3 (Cos 3  3Cos.Sin 2)  3 (3Cos 2.Sin   Sin 2).i  3 (Cos3  i.Sin 3)
Cos.3  Cos 3  3.Cos.Sin 2 Sin 3  3.Cos 2.Sin   Sin 3

Cos.3  Cos.(Cos 2  3.Sin 2)  Cos. Cos 2  3.(1  Cos 2)  
Cos.3  Cos.(4.Cos 2  3)  4Cos 3  3.Cos.

Sin 3  3.Cos 2.Sin   Sin 3  Sin . 3.(1  Sin 2)  Sin 2  
Sin 3 3Sin   4Sin 3
Sin 3  Sin .(3  4Sin )  3Sin   4Sin   Tg3 
2 3

Cos3 4Cos 3  3.Cos
Sin 3 3Cos 2 .Sin   Sin 3 3Tg  Tg3
Tg3    bulunur.
Cos3 Cos 3  3Cos.Sin 2  1  3.Tg 2 
 664

Bölme işlemi: z1  x1  i.y1 z 2  x 2  i.y 2 kompleks sayıları verilmişken z o  z1 / z 2

kompleks sayısını, her iki koordinant sisteminde tanımlayabiliriz.
z1 x1  i.y1 ( x1  i.y1 ).(x 2  i.y 2 ) x1.x 2  y1.y 2  i.(x 2 .y1  x1.y 2 )
zo    
z 2 x 2  i.y 2 ( x 2  i.y 2 ).(x 2  i.y 2 ) x 22  y 22
x1.x 2  y1.y 2 x 2 .y1  x1.y 2
z o  x o  i.y o  x o  yo 
x 22  y 22 x 22  y 22
 .(Cos1  i.Sin 1 ) 1 (Cos1  i.Sin 1 ).(Cos 2  i.Sin  2 )
zo  1  . 
 2 .(Cos 2  i.Sin  2 )  2 Cos 2 2  i 2 .Sin 2 2
1 Cos1.Cos 2  Sin 1.Sin  2  i.(Sin 1.Cos 2  Cos1.Sin  2 ) 1
zo  . o 
2 Sin 2 2  Cos 2 2 2
z o  o .(Coso  i.Sin o )  o .Cos(1  2 )  i.Sin (1  2 )  o  1  2

VI – 4.3. Kompleks sayıların üstel fonksiyonlar halinde gösterilmesi.

ei.  Cos  i.Sin  e i.  Sin   i.Cos

Euler tarafından belirlenen bu denklemler ile bir kompleks sayı silindirik koordinantlarla,
z  x  i.y  .(Cos  i.Sin )  .ei.  z  .(Cos  i.Sin )  .e i. bulunur.

İrdeleme:
1o)   0   2  e0  Cos.0  i.Sin 0  Cos0  1  1 sağlanır.
e 2.i  Cos.2  i.Sin 2  Cos.2  1  e 2.i  1 reel tam sayı olur.
i. i.
2o)     e  Cos.  i.Sin   1  0  e  1 reel tam sayıdır.
 3  
3o)     ei. / 2  Cos  i.Sin  ei. / 2  i : birim hayal sayı olur.
2 2 2 2
3 3 3
  ei.3 / 2  Cos  i.Sin  0  i  ei.3 / 2  i : birim hayal sayı.
2 2 2
 i.x
4 ) e  Cos.x  i.Sinx e
o i.x
 Cos.x  i.Sinx  ei.x  e i.x  2.Cosx
 i.x ei.x  e  i.x ei.x  e  i.x
e e
i.x
 2i.Sinx  Sinx  Cos.x  bulunur.
2.i 2
VI – 4.4. Kompleks Fonksiyonlar.

Genel olarak bir kompleks sayının reel ve hayal bileşenleri de-

ğişken iseler, kompleks sayı değişkendir denir. (, ) reel değiş-
ken sayılar olsunlar.
s    i. : değişken bir kompleks sayıyı gösterir.
s    i. : değişken eşlenik kopmleks sayı olur.

x   y    z  x  i.y olarak ta gösterilebilir.

 665

z  x  i.y kompleks değişken iken W  f (z)  f (x  i.y) kompleks fonksiyon olur. Eğer
her z kompleks sayısına tek bir W karşılık geliyorsa fonksiyona “tek değerli” birden fazla
değer karşılık geliyorsa fonksiyona “katlı fonksiyon” denilir. W kompleks bir fonksiyon oldu-
ğundan reel ve sanal bileşenlerden oluşur.

W  f (z)  U(x, y)  i.V(x, y)

olarak tanımlanır; kompleks bir fonksiyonun reel ve sanal terimleri, iki bağımsız ( x, y) değiş-
kenin fonksiyonu olacaklardır.

VI – 4.5.Laplace Dönüşümü.

Laplace dönüşümü (1749 – 1827) “Pierre Simon Laplace” tarafından, başlangıçta çeşitli bi-
lim dallarında karşılaşılan “olasılık problemlerinin” analitik incelenmesinde kullanıldı. Zaman-
la sabit katsayılı lineer diferansiel denklemlerle, kısmi türevli diferansiel denklemlerin entegre
edilmesinde, büyük kolaylıklar sağlayacak şekilde geliştirildi. Birçok fizik olayın incelenme-
sinde, çeşitli mühendislik problemlerinin çözümünde Laplace Dönüşümü geniş bir uygulama
alanı bulmuştur. Reel trigonometrik ve üstel fonksiyonlar gibi birçok fonksiyonlar, Laplace
Dönüşümü ile, kompleks değişkenli cebrik fonksiyonlar halinde gözönüne alınabilmektedir.
Türev alma ve integral yapma yerlerini, kompleks düzlemde cebrik işlemlere bırakmış bulunur.
Böylece bir lineer diferansiel denklem, kompleks değişkenli bir cebrik denklem halinde incele-
meye alınır. Yani Laplace Dönüşümü diferansiel denklemi "s" kompleks değişkenine bağlı ce-
birsel bir denkleme dönüştürmüş olur. Bulunan bir diferansiel denklemdeki serbest değişkenin
yerini, Laplace Dönüşümü” sonunda “Laplace transformatörü” adı verilen "s" kompleks
değişkeni almış bulunur. Mühendislik problemlerinin birçoğunda serbest değişken " t" zamanı
olur. Bu dönüşüm sayesinde " t" reel sayılar kümesinden "s" kompleks sayılar kümesine
geçilmiş olur.

Genel olarak mühendislik problemlerinde ele alınan fizik olaylarla ilgili, başlangıç koşulla-
rı önceden bilinir. Fiziksel olayla ilgili diferansiel denklemler entegre edildikten sonra, başlan-
gıç şartları yardımıyla, entegral sabitleri belirlenebilir. Laplace Dönüşümü metoduyla fizik
olay incelenirken, başlangıç koşulları dönüşüm yapılırken doğrudan kullanılır; olayla ilgili in-
tegrasyon sonrasına bırakılmamış olur.

f ( t ) zaman değişkenine bağlı sürekli bir reel fonksiyon olsun. t  0 olmak üzere,

F(s)  .f ( t )   f ( t ).e  s.t .dt s    i.
0
olarak tanımlanan F(s) fonksiyonuna, f ( t ) fonksiyonunun Laplace Dönüşümü denir. Bu ba-
ğıntıda f ( t ) fonksiyonuna “orijinal fonksiyon” denir alfabenin küçük harfiyle gösterilir. F(s)
fonksiyonuna “görüntü fonksiyonu” denir ve büyük harfle gösterilir. Tersine bir f ( t ) fonksi-
yonunun Laplace Dönüşümü bilinirken, kendisini belirleyebiliriz. Bu işleme “ters Laplace Dö-
1
nüşümü” denilir. f ( t )   F(s) olarak tanımlanır.
Genel olarak verilen bir f ( t ) fonksiyonunun Laplace Dönüşümü her zaman yapılamayabilir.
2
F(s) her f ( t ) fonksiyonu için yakınsak olmayabilir. f ( t )  e t halinde F(s) integrali yakın-
sak özelliğini koruyamaz; dönüşüm yapılamaz. Ayrıca f ( t ) fonksiyonunun 0  t   aralığın-
da entegre edilebilmesi gerekir.
 666

VI – 4.5.1. Çeşitli fonksiyonların Laplace Dönüşümü:

  s.t
1o) Basamak fonksiyonu: F(s)  0 f (t ).e .dt 
 a a a
F(s)   a.e  s.t .dt   .e  s.t 
0   .(0  1) 
0 s s s
1
f ( t )  1  F(s)  bulunur; birim basamak fonksiyonu
s
adını alır. Fizik planda bir elemana veya sisteme, ani olarak sabit
bir değere yükselen bir sinyal uygulamasını ifade eder. Bu yüzden t  0  f ( t )  0 ve
t  0  f ( t )  a değerini alır.
2o) Ötelenmiş basamak fonksiyonu:
Uygulanan bir sinyal t  0 anında verilmekle beraber, sistem
veya elemanlarına T kadar zaman sonra ulaşabilir. Bazı dene-
tim elemanlarında “ölü zaman” olarak adlandırılan bir gecikme
oluşur. Örneğin t  0 anında " U" hızı ile verilen bir sinyal L
kadar yolu T  L / U kadar zaman süresinde alarak, sisteme ulaşabilir.
  1  s.t h
F(s)   f ( t )   h.e  s.t .dt  h.  h
.e T  .(0  e  s.T )  F(s)  .e  s.T
T s s s
o
3 ) Darbe fonksiyonu:
Bir darbe fonksiyonu analitik olarak 0  t  t o zaman ara-
lığında f ( t )  h olarak tanımlanır. h  1 olduğunda “birim
darbe fonksiyonu” adını alır. Fiziksel olarak çok kısa bir zaman
süresi içinde oluşan ve sonra kaybolan bir etkiyi ifade eder. Şe-
kilde görüldüğü gibi, t  0 ve t  t o için f ( t )  0 olur.
 h  s.t
 h  s.t 0
F(s)   f ( t )   0 h.e  s.t .dt 
t t0
.e .(e
0   1)
0 s s
h  s.t 0 1  e  s.t 0
F(s)  .(1  e ) h  1 iken F(s)  : birim darbe fonksiyonu olur.
s s
Darbe fonksiyonu “impuls fonksiyonu” “ani darbe fonksiyonu veya iğne fonksiyonu” olarak ta
isimlendirilir. Uygulamada çok kısa süreler içerisinde büyük bir kuvvetin veya yüksek bir vol-
tajın etki edip sönümlenmesi örneklerinde olduğu gibi, ani özellikte olaylara sıkça rastgelinir.
Bir geminin aniden yükselen bir dalga hareketiyle karşılaşması buna örnektir. Bir akım bölge-
sinde momentum değişimi olduğunda bir kuvvet meydana gelir; bu değişim ne kadar kısa
sürerse kuvvette o kadar büyük olur. Sıvılar tam sıkıştırılamaz, katı cisimler teorik katı cisim
özelliklerinde olsalardı, momentum değişimi madde bünyesinde “sonsuz büyüklükte
kuvvetlerin” oluşmasına neden olurdu. Katı cisimlerin esnekliği, sıvıların az-çok
sıkılaştırılabildiği nedeniyle doğacak kuvvetler, sonlu büyük değerler almaktadır. Bir hidrolik
devrede, ani hız değişimleri, devreyi sarsıntı içine alabilecek etkiler yaratır; sisteme bağlı ölçü
aletlerinin özelliklerini bozabilir ve sistem çıkış performansları bozulmuş olabilir.

4o) Rampa fonksiyonu. t  0  f ( t )  0 0  t   aralığında f ( t )  m.t olarak ta-

nımlanmış olan bir fonksiyona “rampa fonksiyonu” denilir. Fizik anlamda zamanla lineer ola-
rak değişen bir “giriş etkisini” ifade eder. Bu kuvvetin Laplace Dönüşümünü bulalım:
 667

 
F(s)   f ( t )   f ( t ).e  s.t .dt  m. t.e  s.t .dt : integ-
0 0
ralini “kısmi integrasyon metodu” ile yapabiliriz.
1
Ut dV  e s.t dt  dU  dt V   .e  s.t 
s
t 
d( U.V)  V.dU  U.dV  d .e  s.t  
 s 
t  1 t 1   s.t   s.t
d .e  s.t    .e  s.t dt  t.e  s.t dt  .e  s.t 
s 0 0 t.e .dt 
0   . e dt 
 s  s s
 t 1  s.t t 1 1 m
F(s)   t.e  s.t dt  s.t  0  .e 0   .(0  0)  ( 0  1)  F (s )  olur.
0 s.e s2 s s2 s2
f ( t )  t 2 halinde sistem zamanla parabolik olarak değişen, bir etki altında bulunur.

F(s)   t 2 .e  s.t dt : f (t ) : 0  t   aralığında tanımlı olup kısmi integrasyon metodu ile
0
Laplace Dönüşümünü yapabiliriz.
1
U  t 2  dU  2t.dt dV  e  s.t .dt  V   .e  s.t d(U.V)  dU.V  U.dV
s
  t 2  s.t  2t
d .e    .e  s.t dt  t 2 .e  s.t dt 
 s  s
 
 t 2  s.t  2   s.t 2 1 2
.e 0   .0 e .dt  F(s)  F(s)  3  .(0  0)  F(s)  3 olur.
s s s s s
Not : Bulunan bu sonuçtan hareket ederek f ( t )  t n  N (doğal sayı) olmak üzere,
n

 n.(!)
F(s)   t n .e s.t .dt 
0 n 1
genel olarak tanımlanmış bulunur.

5 - Sinüzoidal Fonksiyonların Laplace Dönüşümü:

f (t )  Sin t  : Radyan/s olarak tanımlanan bir kuvvete basit titreşim hareketlerinde

rastgelinir. Hareket denklemine ait diferansiel denklemin Laplace Dönüşümü, yapılabilir.
  s.t ei..t  e  i..t
F(s)   Sin t.e dt Sin t  
0 2i
i..t
  s.t e  e  i..t 1 
F(s)   e . .dt = . e  (s  i.).t .dt  e  (s  i).t .dt 
0 2i 2i 0
1   1  (s  i).t 1   1   1.(0  1) 1.(0  1) 
F(s)  . .e  .e  (s  .i).t  = . 
2i  s  .i s  .i  0 2i  s  .i s  .i 
 668

1 1 1  s  .i  s  .i 2..i 

F(s)       F(s)  2
2.i  s  .i s  .i  2i.(s   .i ) 2.i.(s   )
2 2 2 2 2
s  2
7) f ( t )  Cost fonksiyonunun Laplace Dönüşümü.
  s.t e .t.i  e  .t.i
F(s)   Cost.e dt Cost  
0 2
1  1 
F(s)  . e  s.t .(e .t.i  e  .t.i ).dt  . e  (s  .i).t .dt  e  (s  .i).t .dt 
2 0 2 0
1   1  (s  .i).t  1  1.(0  1) 1.(0  1)
1  (s  .i ).t   
F(s)  . .e  .e   . 
2  s  .i s  .i  0 2  s  .i s  .i 
1 1 1  1 s  .i  s  .i s
F(s)  .   . 2  F ( s )  bulunur.
2  s  .i s  .i  2 s  2 .i 2 s 2  2
 a.t
8) f ( t )  e fonksiyonunun Laplace Dönüşümü.
   1  (s  a ).t  1 1
F(s)   e  s.t .e  a.t .dt   e  (s  a ).t .dt  .e 0  .(0  1) 
0 0 s sa sa
1
Bu sonuca göre f ( t )  e fonksiyonunun Laplace Dönüşümü F(s) 
a .t
bulunur.
sa
8) f (t )  Ch (a.t ) fonksiyonunun Laplace Dönüşümü.
e a.t  e  a.t 1 
Ch (at )   F(s)  . (e a.t .e  s.t .dt  e  a.t .e  s.t .dt 
2 2 0
1  1 1  (s  a ).t 1  (s  a ).t  
F(s)   (e  (s  a ).t dt  e  (s  a ).t dt  . .e  .e  0 
2 0 2  sa sa
  1.(0  1) (0  1)  1  1 1  s
F(s)      .    F(s)  2 bulunur.
 2.(s  a ) 2.(s  a )  2  s  a s  a  s  a2
e a .t  e  a .t 1 1 1  a
Not : f (t )  Sh(at )   F(s)  .    F(s)  2
2 2 s a s  a  s  a2
 a.t
9) f ( t )  t .e
n
fonksiyonunun Laplace Dönüşümü.
 
F(s)   t n .e  a.t .e  s.t dt   t n .e  (a  s).t dt dönüşümünü önce n  1 için yapalım.
0 0
  1  (s  a ).t
F(s)   t.e  (a  s).t dt U  t  dU  dt dV  e  (a  s).t .dt  V  .e
0 a s
 1  (s  a ).t  t.e  (s  a ).t
d( U.V)  dU.V  U.dV  .e .dt  t.e  (a  s).t .dt  d( )
a s a s
 t.e  (s  a ).t  1.e  (s  a ).t  1 1
F(s)  0 0  (0  0)  .(0  1)  F(s) 
a s (a  s ) 2
(a  s ) 2
(a  s ) 2
Sonuç: n  1 halinde Laplace Dönüşümü belirlenmiş olur. Rampa fonksiyonlarında yaptı-
 669

2  a.t
ğımız işlemlerde olduğu gibi f ( t )  t .e halinde payda (a  s) pay: 2 olur.
3

  n (!)
F(s)   t n .e  a.t .e  s.t .dt   t n .e  (a  s).t .dt  F(s)  bulunur.
0 0 (a  s) n 1
 a.t
10) f ( t )  e .Sin t fonksiyonunun Laplace dönüşümü:
f ( t )  e  a.t .Sin t fonksiyonu genel olarak sönümlü sinüs fonksiyonu olarak tanımlanır.
  a.t e .i.t  e  .i.t
F(s)   e .Sin t.e  s.t .dt Sin t  
0 2.i
1   (a  s  .i).t  (a  s  .i ).t 1   e  (a  s  .i).t e  (a  s  .i).t  
F(s)   e dt  e dt  .  0
2i 0 2i  (a  s  .i) a  s  .i 
1   (0  1) 0 1  1  1 1 
F(s)     
2i  a  s  .i a  s  .i  2i  (a  s)  .i (a  s)  .i 

. .

1 (a  s)  .i  (a  s)  .i 
F(s)  .  F (s )  bulunur.
2i (a  s) 2  2 .i 2 (a  s ) 2   2
 a.t
11) f ( t )  e .Cost fonksiyonunun Laplace Dönüşümü.
f ( t ) fonksiyonu mekanik titreşimlerde “sönümlü Cosinus fonksiyonu” olarak tanımlanır.
ei..t  e  i..t 1 
Cost   F(s)  . e  at .e  s.t .(ei..t  e  i..t ).dt 
2 2 0
1  1   e  (a  s  .i).t  e  (a  s  .i).t  
F(s)   e  (a  s  .i).t dt  e  (a  s  .i).t dt    0
2 0 2  a  s  .i a  s  .i 
1   (0  1)  (0  1)  1 a  s  i  a  s  i a s
F(s)     
2  (a  s)  .i (a  s)  .i  2
.
(a  s) 2  i.2 2 (a  s ) 2  2
12o) f ( t )  Sin t fonksiyonunun Laplace Dönüşümü.
2

1  Cos.2t 
Cos.2t  1  2.Sin 2 t  Sin 2 t   F(s)   Sin 2 t.e  s.t .dt 
2 0
1  1 
F(s)   (1  Cos.2t ).e  s.t .dt  . e  s.t dt  Cos.2t.e  st .dt
2 0 2 0
 s  s
f (s)   Cost.e  s.t dt  2  f ' (s )   Cos.2 .t.e  s.t
dt  olur.
0 s  2 0 s 2  4.2
1 1  1 s 1 1 s  2
  1  F(s)  .  .e  s.t  0  . 2  .  2   F(s) 
2 s  2 s  4 2 s s  4 s.(s 2  4)
13o) f ( t )  2t  3t  Cos.2t  Sin t fonksiyonunun Laplace dönüşümü.
2 2

2 4 3
f1 (s)  2.  f 2 (s)   f 3 (s)  s / s 2  4 f 4 (s)  2 / s.(4  s 2 ) 
s3 s3 s2
 670

4 3 s 2 4  3s s2  2
F(s)      F(s)   : toplam dönüşüm.
s 3
s s  4 s.(4  s )
2 2
s s.(4  s )
2 3 2

14 ) f ( t )  t.Sin t fonksiyonunun Laplace dönüşümü.

o

  s.t ei..t  e  i..t

F(s)   t.Sin t.e dt Sin t  
0 2.i
1   (s  i.).t
F(s)  . t.e dt  t.e  (s  i.).t dt iki kısma ayırıp kısmi integrasyon yapalım.
2i 0

 (s  i.).t  .e  (s  .i).t
U  t : dU  dt dV  e dt  d(U.V)  V.dU  U.dV  V 
(s  i.)
   1  (s  i.).t  1   (s  i.).t
0  s  i. s  i. 0
d  t. .e    . e .dt  F(s) 

 t.e  (s  i.).t  1 1.(0  1) 1
F(s)  0  .e  (s  i.).t 
0  (0  0)  
s  i. (s  i.) 2
(s  i.) 2 (s  i.) 2
1 1 2s.
F1 (s)  F2 (s)   F(s )  F1 (s )  F2 (s )  bulunur.
(s  i.) 2 (s  i.) 2
(s   )
2 2 2

Not: f ( t )  t.Cost fonksiyonunun Laplace dönüşümü aynı yöntemle tanımlanır.

2s. s 2  2
f ( t )  t.Sin t  F(s)  2 f ( t )  t.Cos t  F(s ) 
(s  2 ) 2 (s 2  2 ) 2

 df (s)  2s. 
f ( t )  Sin t  f (s)    2  F(s )   t.Sin t.e  s.t dt
2  s 2 ds (  s )
2 2 0

df (s) 2s. s df (s) 2  s 2

F(s)    2 f ( t )  Cos.t : f (s )   
ds (  s 2 ) 2 s 2  2 ds (s 2  2 ) 2
2  s 2 s 2  2 df (s)
F(s)    F(s)   F(s)   olduğu anlaşılır.
(s 2  2 ) 2 (s 2  2 ) 2 ds
 
15o) f ( t )  Cos  3t   fonksiyonunun Laplace dönüşümü:
4 
  2
f ( t )  Cos.3t.Cos  Sin 3t.Sin  .(Cos3t  Sin 3t )
4 4 2
2   2 s 3  2.(s  3)
F(s)  .  Cos3t.e  s.t dt  Sin 3t.e  s.t dt   . 2  2 
2  0  2  s  9 s  9  2.(s 2  9)

VI-5. Bir fonksiyonun türevinin Laplace Dönüşümü:

Genel olarak bir fonksiyonun türevinin Laplace Dönüşümü kısmi integrasyonla bulunabilir.
 671

df ( t )  df ( t )  s.t df ( t )
f (t)  f ' (t)   f (s)   .e .dt U  f ( t )  dU  .dt
dt 0 dt dt
V  e s.t  dV  s.e s.t .dt  d(U.V)  dU.V  U.dV
 df

d f ( t )e  s.t  e  s.t dt  f ( t )e  s.t dt  f ( t )e  s.t 
dt
 df  s.t
0  0
dt

.e dt  s  f ( t )e  s.t dt
0

Lim f ( t ).e  s.t  0 olsun bu şart altında fonksiyon türevinin Laplace dönüşümünü yazalım:
t 
f (0)  df  s.t
f ( t ).e  s.t 
0 0  .e .dt  s.F(s)  f (s)  s.F(s)  f (0)
1 0 dt
 df  s.t
f (s)   .e dt  s.F(s)  f (0)
0 dt

Bu bağıntıdan hareketle bir f ( t ) fonksiyonunun " n" inci dereceden türevinin Laplace Dönü-
şümünü bulabiliriz. f ( t ) fonksiyonunun birinci ve ikinci derece türevleri f ' ( t ) , f ' ' ( t ) dir.
 df
Bulunan denkleme uygun olarak F' (s)  0 .e  s.t .dt Lim f ' ( t ).e  s.t  0 ile,
dt t 
2
d
.e  s.t .dt  s.F' (s)  f ' (0)  s.s.F(s)  f (0)  f ' (0)  s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)
f
0 dt 2
2
d f
F' ' (s)   2
.e  s.t dt  s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)
0 dt

Genel olarak f ( t ) fonksiyonunun " n" inci dereceden türevinin Laplace Dönüşümünü elde
edilen bu bağıntıdan hareketle tanımlayabiliriz.

n
d f  s.t n 1 n 2 n 3 n 1
F (s)  
n
n
.e dt  s n
F(s )  s f ( 0)  s f ' ( 0)  s f ' ' ' ( 0)....  f (0)
0 dx

Sonuç: Verilen bir f ( t ) fonksiyonunun Laplace Dönüşümü F(s) olsun; t  0 anında fonk-

siyon ve türevlerinin değerleri biliniyorsa f (0), f ' (0), f ' ' (0),....f (0) bulunan bağıntılar
n

yardımıyla, fonksiyonun türevlerinin Laplace Dönüşümleri, başka işlem yapmaya gerek duy-
madan kolayca yapılabilir. Tersine bir f ( t ) fonksiyonunun kendisini, türevlerinin Laplace
Dönüşümleri yardımıyla bulabiliriz. Yani türev bilinirken yukarıdaki bağıntılar yardımıyla
fonksiyonun F(s) Laplace Dönüşümü belirlenir; dönüşüm tabloları yardımıyla F(s) e karşı-
lık gelen f ( t ) fonksiyonu okunur. Böylece türevi integre ederek f ( t ) fonksiyonunun bulun-
masının güç olduğu hallerde, bu metot önemli kolaylıklar sağlar.

Problem–VI.95. y' ' '2.y' ' y'3y  0 y(0)  0 y' (0)  1 y' ' (0)  1 olarak ve-
riliyor. y  f ( t ) fonksiyonunun Laplace dönüşümünü bulunuz.
 672

ÇÖZÜMÜ:
 
F(s)   y( t ).e  s.t dt 0 y' ( t ).e  s.t dt  s.F(s)  f (0)
0

0 y' ' ( t ).e  s.t dt  s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)

0 y' ' ' ( t ).e  s.t dt  s 3 .F(s)  s 2 .f (0)  s.f ' (0)  f ' ' (0) 
  s.t
0 ( y' ' '2y' ' y'3y).e dt  s 3F(s)  s 2f (0)  s.f ' (0)  f ' ' (0) 
 
2. s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)  s.F(s)  f (0)  3.F(s)  0
 (s  1)
F(s).(s 3  2s 2  s  3)  s  1  0  F(s)  3
s  2s 2  s  3
Sonuç: F(s) belirlenmesi istenen y  f ( t ) fonksiyonunun Laplace dönüşümüdür. Yani veri-
len diferansiel denklemi integre ederek f ( t ) fonksiyonunu bulmadan, kendisinin Laplace Dö-
nüşümü belirlenmiş oldu. Bu sonuçtan hareketle, “Laplace Dönüşüm Tabloları” yardımıyla
f ( t ) fonksiyonu kolayca tanımlanır.

Problem – VI.96. f ( t )  t.Sin 3t fonksiyonunun Laplace Dönüşümünü türev alma

yöntemiyle belirleyiniz.

ÇÖZÜMÜ: f (t )  t.Sin 3t  y'  Sin 3t  3t.Cos.3t y' '  6.Cos.3t  9t.Sin 3t

3 s2  9
1o) f ' ( t )  Sin 3t  3t.Cos 3t  s.F(s)  f (0)   3. f (0)  0
s 9
2
(s  9)
2 2

3.(s 2  9)  3.s 2  27 6.s

s.F(s)  0   F(s)  bulunur.
(s  9) 2 2
(s  9) 2 2

2o) f ' ' (t )  6.Cos.3t  9t.Sin 3t ikinci türevinden hareketle de dönüşümü yapabiliriz.
6.s 2s.3 6s 54.s
s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)  2  9. 2  
s 9 (s  9) 2 (s 2  9) (s 2  9) 2
6s.(s 2  9)  54.s 6.s 3 6.s
f (0)  f ' (0)  0  F(s).s  2
  F(s) 
(s  9)
2 2
(s  9)
2 2
(s  9) 2
2


Not: F(s)  0 t.Sin 3t.e  s.t .dt dönüşümü yapılırsa aynı sonuç elde edilir.
2  3t
Problem – VI.97. f ( t )  t .e fonksiyonunun Laplace Dönüşümünü türev alma
yöntemiyle bulunuz.

2  3t
ÇÖZÜMÜ: f ( t )  t .e  f ' (t )  2t.e 3t  3t 2e 3t 
f ' ' (t )  2e 3t  12t.e 3t  9t 2 .e 3t t  0  f (0)  0 f ' (0)  0
 3t
1o) f ' ( t )  2t.e  3t 2 .e 3t 
 673

2 3.2! 2.(s  3)  6 2.s 2

s.F(s)  f (0)      F(s) 
(s  3) 2 (s  3)3 (s  3)3 (s  3)3 (s  3)3
 3t
2o) f ' ' ( t )  2.e  12t.e 3t  9t 2 .e 3t 
2 12 9.2 2.(s  3) 2  12.(s  3)  18
s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)    
s  3 (s  3) 2 (s  3)3 (s  3)3
2.(s 2  6.s  0  6.s  18  9) 2.s 2 2
s .F(s) 
2
  F(s)  aynı olur.
(s  3) 3
(s  3) 3
(s  3)3
Problem – VI.98. f ( t )  3.e  2.Sin 2 3t fonksiyonunun Laplace Dönüşümünü tü-
2t

rev alma yöntemiyle bulunuz.

3.s 3  144.s  72
CEVABI: F(s) 
s.(s  2).(s 2  36)

Problem – VI.99. y' ' '4.y' '5.y'2y  10.Cost diferansiel denkleminden hareketle
y(0)  0 y' (0)  0 y' ' (0)  3 koşullarıyla, y  y(t ) fonksiyonunun Laplace Dönü-
şümünü belirleyiniz.

ÇÖZÜMÜ:

s F(s)  s 2 y(0)  sy' (0)  y' ' (0)  4 s 2 F(s)  sy(0)  y' (0)  5sF(s)  y(0)  2F(s)
3

10.s
s 3 .F(s)  3  4.s 2 .F(s)  5.s.F(s)  2.F(s)  F(s).(s 3  4s 2  5.s  2)  3  2 
s 1
3.s 2  10.s  3
F(s)  2 çarpanlara ayırarak tablodan f ( t ) bileşenleri okunur.
(s  1).(s  4s  5.s  2)
3 2

 2t
Problem – VI.100. y' '2 y' y  t.e y(0)  1 y' (0)  0 şartlarında diferansiel
denklemin Laplace dönüşümü ile y( t ) fonksiyonunu bulunuz.

ÇÖZÜMÜ:

s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)  2.s.F(s)  f (0)  F(s)   t.e  2t .e  s.t .dt 
0

s 2 .F(s)  s  0  2.s.F(s)  1  F(s)  F(s).(s 2  2s  1)  s  2 

1
(s  2) 2
1 1  (s  2)3 s 3  6.s 2  12.s  9
(s  1) .F(s) 
2
 (s  2)   F(s) 
(s  2) 2 (s  2) 2 (s  1) 2 .(s  2) 2
s 3  6.s 2  12.s  9 A.s  B C.s  E  s 1 2.s  5
   F(s)  
(s  1) 2 .(s  2) 2 (s  1) 2 (s  2) 2 (s  1) 2 (s  2) 2
A  1 B  1 C  2 E  5 katsayıları ile özdeşlik sağlanır, tablodan y(t) okunur.
 674

Problem –VI.101. x ' 'o .x  a.Coso t yay-kütle sisteminin sürtünmesiz ortamda

2

hareket fonksiyonunu Laplace Dönüşüm metodu ile tanımlayınız. x(0)  x' (0)  0

ÇÖZÜMÜ: Genel olarak verilen diferansiel denklem

bir f ( t ) kuvvetinin etkisi altında sürtün-
mesiz ortamda titreşim hareketi yapan bir yay-kütle siste-
minin, hareket denklemini hatırlatır. t  0 anında kütlenin yatay düzlem üzerinde x  0 ko-
numundan x ' (0)  0 hızı ile f ( t )  a.Coso t kuvvetinin etkisi altında harekete koyuldu-
ğu anlaşılmaktadır. Diferansiel denklemi klasik metotla ve Laplace Dönüşümü ile ele alarak
x ( t ) hareket fonksiyonunu belirleyelim:
1o) x ' 'o .x  a.Coso t : sağ taraflı ikinci mertebe lineer bir diferansiel denklemdir.
2

r 2  o2  0  r1,2  o .i  x1 (t )  C1.Coso t  C2 .Sin o t

x 2 (t )  A.Coso t  B.Sin o t  x' '2  A.o2 .Coso t  B.o2 .Sin o t 
x' '2 o2 x 2  a.Coso t  o2 (ACos o t  BSin o t )  o2 (ACos o t  BSin o t )
0  a.Coso t bulunur; kabul edilen x 2 ( t ) fonksiyonunun özel çözüm olmadığı anlaşılır.
x 2 (t )  t.(A.Coso t  B.Sin o t ) fonksiyonunu özel çözüm olarak kabul edelim. Gerek-
a
li ara işlemler yapıldıktan sonra A  0 B  bulunur.
2o
a.t
x ( t )  C1.Coso t  C 2 .Sin o t  .Sin o t : genel hareket fonksiyonu olur.
2o
a a.t
t  0 : 0  C1 x ' ( t )  C1oSin o t  C 2o Coso t  Sin o t  Coso t
2o 2
a.t a.t
x ' (0)  C 2 .o  0  x 2 ( t )  .Sin o t  x ( t )  .Sin o t : hareket fonksiy.
2o 2o

2o)Cismin verilen koşullarda hareket fonksiyonunu Laplace Dönüşüm metodu ile bulalım:
a.s
x ' 'o2 .x  a.Coso t  s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)  o2 .F(s) 
s 2  o2
a.s a.s
f (0)  f ' (0)  0  F(s).(s 2  o2 )   F(s) 
(s 2
 o2 ) (s 2  o2 ) 2
Sonuç: x ( t ) fonksiyonunun Laplace Dönüşümü yapılmış olur. F(s) fonksiyonunun hangi
x ( t ) fonksiyonuna ait olabileceğini arayalım. Bu işleme genel olarak “ters Laplace Dönüşü-
mü” denilir. Bu maksatla “Laplace Dönüşüm Tablolarını” incelemek gerekir. Bu tabloda
2s.
F(s)  ( t.Sin t )  olarak verilmiştir. Bunun yardımıyla hesaplanan F(s)
(s 2  2 ) 2
fonksiyonuna karşılık gelen x  x ( t ) hareket fonksiyonunu bulabiliriz.
 675

2.s.o a.s a
(C.t.Sin o t )  C.  C  x ( t )  C.t.Sin o t 
(s 2  o2 ) 2 (s 2  o2 ) 2 2o
a
x(t)  .t.Sin o t : hareket fonksiyonu olarak aynen bulunur.
2o
1
Problem – VI.103. Bir f ( t ) fonksiyonunun Laplace Dönüşümü F(s) 
s.(s 2  1)
olarak veriliyor. f ( t ) fonksiyonunu belirleyiniz.
CEVABI: f ( t )  1  Cost
1
Problem – VI.104. Bir f ( t ) fonksiyonunun Laplace Dönüşümü F(s) 
s  6.s  13
2
olarak veriliyor. Fonksiyonu bulunuz.
1  3t
CEVABI: y( t )  .e .Sin 2t
2
Problem – VI.105. x ' ' x  e diferansiel denklemini x (0)  0 x ' (0)  1 şartla-
2t

rında Laplace Dönüşüm metodu ile integre ediniz.

1
ÇÖZÜMÜ: x ' ' x  e  s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)  F(s)  
2t
s2
1 1 s 1 1
F(s).(s 2  1)  1   F(s).(s 2  1)  1    F(s) 
s2 s2 s2 (s  1).(s  2)
1 A B A.(s  2)  B.(s  1)
    (A  B).s  2A  B  1 
(s  1).(s  2) s  1 s  2 (s  1).(s  2)
1 1
A  B  0  B  1  2A  A  1  2A  3A  1  A   B 
3 3
1 1 1 1 1
F(s)    x ( t )   .e  t  .e 2 t  x ( t )  .(e 2 t  e  t ) olur.
3.(s  1) 3.(s  2) 3 3 3
1
Problem – VI.105. F(s)  olduğuna göre f ( t ) fonksiyonunu bulunuz.
s 3  4s 2  3.s
ÇÖZÜMÜ: s  4.s  3.s  s.(s  4.s  3)  s  4.s  3  0 
3 2 2 2

s1,2  2  4  3  s1  1 s 2  3  s 2  4.s  3  (s  1).(s  3)

1 A B C A(s  1).(s  2)  B.s.(s  3)  C.s.(s  1)
F(s)     
s.(s  1)(s  3) s s  1 s  3 s.(s  1).(s  3)

1 1 1
A.(s  1).(s  2)  B.s.(s  3)  C.s.(s  1)  1  A  B C  olurlar.
3 2 6
11 1 1 1 1 1 1 1
F(s)  .  .  .  f ( t )   .e  t  .e  3t olarak fonksiyon bulunur.
3 s 2 s 1 6 s  3 3 2 6
 676
f ( t ) : dönüşümü istenen fonksiyon Fonksiyonun Laplace Dönüşümü
a 1
f (t )  a F(s)  a  1  F(s) 
s s
k 1
f (t )  k.t F(s)  k  1  F(s) 
s2 s2
f (t )  t n F(s) 
n.!
n  1  F(s) 
1
s n 1 s2
1
F(s) 
f ( t )  e a.t sa
1
F(s) 
f ( t )  t.e a.t (s  a ) 2
f ( t )  t n .e a.t (n  1,2,3....) F(s) 
n.!
(s  a ) n 1

f (t )  Sin t F(s) 
2  s 2
s
f (t )  Cost F(s) 
2  s 2

F(s) 
f ( t )  e  a.t .Sin t ( sönümlü Sinüs) (s  a ) 2  2
sa
F(s) 
f ( t )  ea.t .Cost ( sönümlü Cosinüs) (s  a ) 2  2
2s.
f (t )  t.Sin t F(s) 
(s 2  2 ) 2
s 2  2
f (t )  t.Cost F(s) 
(s 2  2 ) 2

f (t )  Sinh .t F(s) 
s 2  2
s
f (t )  Cosh.t F(s) 
s 2  2
f ( t )  e a.t .Cosh.t sa
F(s) 
(s  a ) 2  2

F(s) 
f ( t )  ea.t .Sinh .t (s  a ) 2  2
 677

Problem–VI.106. y' '3.y'2.y  4.e diferansiel denklemini y(0)  3 y' (0)  5

2t

koşullarına uygun olarak Laplace Dönüşümü yardımıyla entegre ediniz.

ÇÖZÜMÜ:

s 2 .F(s)  s.y(0)  y' (0)  3.s.F(s)  y(0)  2.F(s)  4.

1

s2
 
F(s). s 2  3.s  2  3.s  14 
4
s2
 F(s).(s 2  3.s  2) 
4
s2
 3.s  14 

 3.s 2  20.s  24  3.s 2  20.s  24 A B C

F(s)     
(s  2).(s 2  3.s  2) (s  2).(s  1).(s  2) s  1 s  2 (s  2) 2
A.(s  2) 2  B.(s  1).(s  2)  C.(s  1)  3.s 2  20.s  24
F(s)   
(s  1).(s  2) 2 (s  1).(s  2) 2
7 4 4
A  7 B  4 C  4  F(s)    
s  1 s  2 (s  2) 2
y( t )  7.e t  4.e 2.t  4.t.e 2.t olarak sistemin hareket fonksiyonu belirlenir.
Sağlama: y' ( t )  7.e  8.e  4.e 2t  8.t.e 2.t  y' (0)  7  8  4  5 : sağlanır.
t 2.t

y(0)  7  4  0  3 böylece Laplace Dönüşümü öncesi ele alınan başlangıç

koşulları, elde edilen y( t ) hareket fonksiyonu üzerinden aynen elde edilmiş olur.

Problem – VI.107. Şekildeki yay-kütle siste-

minde silindirik cisim yatay düzlem üzerinde
sürtünmesiz olarak, yay kuvveti ve f ( t ) aktif
kuvveti etkisi altında basit titreşim hareketi ya-
pıyor. t  0 anında x (0)  0 x ' (0)  0 dır.
k a
2   4 birim  1 birim boyutta olduğuna göre, Laplace Dönüşümü yardımıyla
m m
cismin x ( t ) hareket fonksiyonunu bulunuz. Sonucu sağlayınız.

ÇÖZÜMÜ: Newton hareket yasası yardımıyla, hareket denklemini öncelikle yazalım:

  
m. a  k.x. i  a.Sint . i  m.x' 'k.x  a.Sint  x' '4.x  Sint
1 1
s 2 .F(s)  s.f (0)  f ' (0)  4.F(s)  2  F(s).(s 2  4)  2  F(s) 
s 1 s 1
1 A.s  B C.s  E (A.s  B)(s 2  4)  (C.s  E)(s 2  1)
  
(s 2  1)(s 2  4) (s 2  1) (s 2  4) (s 2  1).(s 2  4)
A.s3  4A.s  B.s 2  4.B  C.s3  C.s  E.s 2  E  1 
s3.(A  C)  s 2 .(B  E)  s.(4A  C)  4B  E  1  A  C  0 B  E  0
 678

4A  C  0 4B  E  1  A  C  4A  C  3C  0  A  C  0 B  E
1 1 4 1
4B  E  3E  1  E    4B   1  4B   B  
3 3 3 3
1 1 1 1 1 1 1 2 1 1
F(s)  .  .  .  .  x ( t )  .S int  .Sin 2t
3 1  s2 3 4  s2 3 s2  1 6 s2  4 3 6
1 1 1 1
Sağlama: t  0  x(0)  0  0  0 x '  .Cost  .Cos 2t  x ' (0)    0
3 3 3 3
2s  5
Problem – VI.108. F(s)  Laplace Dönüşümüne göre hareketli bir taneciğin
s2  9
hareket yasasını bulunuz. Hareketin başlangıç koşullarını ve hız fonksiyonunu bulunuz.
2s  5 A B A.(s  3i)  B.(s  3.i) 2s  5
ÇÖZÜMÜ: F(s)      2
s 2  9 s  3.i s  3.i s2  9 s 9
(A  B).s  3.i.(B  A)  2s  5  A  B  2 3.i.(B  A)  5
 5.i  5.i
3.i 2 .(B  A)  3.(B  A)  5.i  B  A  B  2  A  2  2A 
3 3
5i 6  5.i 5.i 5.i
2A  2   A  1  B 1 
3 6 6 6
1  5.i  1  5.i   5.i   5.i 
F(s)  .1    .1    f ( t )  1  .e  3.i.t  1  .e3.i.t
s  3.i  6  s  3.i  6  6  6
e3.i.t  Cos.3t  i.Sin 3t e 3.i.t  Cos.3t  i.Sin 3t
 5.i   5.i  5
f ( t )  1  .(Cos.3t  i.Sin 3t )  1  .(Cos.3t  i.Sin 3t )  2Cos.3t  .Sin 3t
 6  6 3
5
f ( t )  2.Cos.3t  .Sin 3t  f ' ( t )  6.Sin 3t  5.Cos.3t : hız fonksiyonu olur.
3
f (0)  2 f ' (0)  5 olarak başlangıç koşulları belirlenir.

Problem – VI.109. 0xy düzlemi içinde bir maddesel noktanın hareketi x (0)  1
dx dy
y(0)  0 başlangıç koşullarında  6.x  3.y  8.e t  2.x  y  4.e t yasa-
dt dt
larıyla veriliyor . x ( t ) y( t ) fonksiyonlarını Laplace Dönüşüm metodu ile bulunuz.
dx 8
ÇÖZÜMÜ:  6.x  3.y  8.e t  s.X(s)  x (0)  6.X(s)  3.Y(s)  
dt s 1
8 4
X(s).(s  6)  1  3.Y(s)  s.Y(s)  y(0)  2X(s)  Y(s) 
s 1 s 1
4 8 9s
Y(s).(s  1)  2.X(s)  (s  6).X(s)  3.Y(s)  1
s 1 s 1 s 1

Sonuç: İki bilinmeyenli iki denklem elde edilir; X(s), Y(s) i ayrı ayrı belirleyebiliriz.
 679

 s 2  10.s  21  (s 2  10.s  21)  (s  7).(s  3)

X(s)    
(s 2  7.s  12).(s  1) (s  1).(s  3).(s  4) (s  1).(s  3).(s  4)
s7 A B 2 1
X(s)     A  2 B  1  X(s)  
(s  1).(s  4) s  1 s  4 s 1 s  4
x ( t )  2.e t  e 4t x(0)  2  1  1 sağlanır. x' ( t )  2.e t  4.e t  2.e t bulunur.
4 4  2 1  2
(s  1).Y(s)  2.X(s)   (s  1).Y(s)   2.   
s 1 s 1  s 1 s  4  s  4
2 C E 2
Y(s)    C
(s  1).(s  4) s  1 s  4 3
2 2 1 2 1 2 2 2 2
E   Y(s)   .  .  y( t )   .e t  .e 4.t  y(0)    0
3 3 s 1 3 s  4 3 3 3 3
x ( t )  2.e t  e 4.t 2 2
y( t )   .e t  .e 4.t
3 3
2 8
x' ( t )  2.e t  4.e 4.t  x' (0)  2 y' ( t )   .e t  .e 4 t  y' (0)  2
3 3
  
Sonuç: Taneciğin M o (1,0) noktasından U o  2. i  2. j hızı ile harekete koyulduğu an-
laşılır. Genel olarak x ( t ) ve y( t ) fonksiyonları ile 0xy düzleminde hareket incelenir.

Problem –VI.110. Laplace Dönüşüm metodu ile 0xy düzleminde tanımlı aşağıdaki
diferansiel denklemleri integre ediniz. t  0  x (0)  0 y(0)  1 x ' (0)  0
d2x dx dy dx dy
 3.   2.x  y  0   2x  y  0 
dt 2 dt dt dt dt
s 2 .X(s)  x(0).s  x' (0)  3.s.X(s)  x(0)  s.Y(s)  y(0)  2.X(s)  Y(s)  0 
X(s).(s 2  3.s  2)  (s  1).Y(s)  1
s.X(s)  x(0)  s.Y(s)  y(0)  2.X(s)  Y(s)  0  X(s).(s  2)  Y(s)(s  1)  1
s2 s2 A B A.(s  1)  B.s
Y(s)        A.(s  1)  B.s  s  2
s.(s  1) s.(s  1) s s  1 s.(s  1)
1 1
A  B  1 A  2  Y(s)  2.   y( t )  2  e  t y' ( t )  e t 
s s 1
2
y' (0)  1 bulunur. X(s).(s  2)  (s  1).Y(s)  1  X(s)  
s.(s  1).(s  2)
1 2 1
X(s)     x ( t )  1  2.e t  e 2.t  x (0)  0 x' (0)  0 sağlanır.
s s 1 s  2
Problem – VI.111. m1 , m 2 kütleleri düşey doğrultuda aynı yay katsayılı yaylara bağ-
lı halde sönümsüz titreşim hareketine tabi tutuluyor. Kütlelerin hareket denklemleri
 680

başlangıç şartları ile birlikte veriliyor.

y' '1 k.y1  k.(y1  y 2 )  0 y' '2 k.(y 2  y1 )  k.y 2  0 y1 (0)  1 y 2 (0)  1
y'1 (0)  3k y'2 (0)   3k Laplace Dönüşüm Metodundan ya-
rarlanarak m1 ve m 2 kütlelerinin hareket fonksiyonlarını bulunuz.

ÇÖZÜMÜ:
y' '1 k.y1  k.(y1  y 2 )  0 
s 2 .Y1 (s)  s.y1 (0)  y'1 (0)  k.Y1 (s)  k.Y1 (s)  Y2 (s)  0 
Y1 (s).(s 2  2k)  s  3k  k.Y2 (s)  0 
Y1 (s).(s 2  2k)  k.Y2 (s)  s  3k y' '2 k.(y 2  y1 )  k.y 2  0
s 2 .Y2 (s)  s.y 2 (0)  y'2 (0)  k.Y2 (s)  k.Y1 (s)  k.Y2 (s)  0 
(s 2  2k).Y2 (s)  s  k.Y1 (s)  3k 

Y1 (s).(s 2  2k)  k.Y2 (s)  s  3k Y2 (s).(s 2  2k)  k.Y1 (s)  s  3k

Y1 (s) ve Y2 (s) iki bilinmeyenli bir denklem olup ara işlemlerle "s" ye bağlı çözümlenir.

(s  3k )(s 2  2k )  k (s  3k ) (s  3k )(s 2  2k )  k (s  3k )
Y1 (s)  Y2 (s) 
(s 2  k ).(s 2  3k ) (s 2  2k ) 2  k 2

s 3k
Y1 (s)    y1 ( t )  Cos k .t  Sin 3k .t
s k
2
s  3k
2

s 3k
Y2 (s)    y 2 ( t )  Cos k .t  Sin 3k .t olarak tanımlanırlar.
s k
2
s  3k
2

Problem – VI.112. y' ' '6.y' '11.y'6.y  0 diferansiel denklemini Laplace Dönü-
şüm metodu ile integre ediniz. y(0)  1 y' (0)  2 y' ' (0)  1
s 2  8.s  22 15  t 7
CEVABI: Y(s)   y( t )  .e  10.e  2 t  .e  3.t
s 3  6.s 2  11.s  6 2 2

Problem – VI.113. Şekildeki yay-kütle sistemi

yatay doğrultuda sürtünmesiz bir düzlem üzerin-
de f ( t )  40Sin 3t kuvvetiyle hareket ettiriliyor.
Hareketin başlangıç koşulları: x1 (0)  x 2 (0)  0
olduğuna göre Laplace Dönüşüm Metodu ile her
iki kütlenin hareket fonksiyonlarını tanımlayınız. x'1 (0)  x'2 (0)  0
 681

ÇÖZÜMÜ: m1 kütlesi t anında x1 ( t ), m 2 kütlesi x 2 ( t ) konumlarından f ( t ) aktif

kuvveti ile yay kuvvetlerinin etkisi altında geçer. Her ikisi için Newton hareket yasalarını
gözönüne alalım. Hareketlerin başlangıç koşulları bilinmektedir.
k k
-) m1.x ' '1  k1.x1  k 2 .(x1  x 2 )  x ' '1   1 .x1  2 .(x1  x 2 )
m1 m1
k1 k2
2  1 birim olsunlar. x' '1 3x1  x 2  0 : m1 kütlesi hareket denklemi.
m1 m2
-) m 2 kütlesi f ( t ) aktif kuvvet ve k 2 .(x 2  x1 ) yay kuvvetinin etkisi altında hareket eder.
m2 .x' '2  f (t )  k 2 .(x 2  x1 )  m2 .x' '2 k 2 .x 2  k 2 .x1  f (t )  a.Sin 3t 
k k a k2 a
x ' '2  2 .x 2  2 .x1  .Sin 3t 2  40 birim olsunlar.
m2 m2 m2 m2 m2
x' '2 2.x 2  2x1  40.Sin 3t : m 2 kütlesinin hareket denklemi olur.
-) x ' '1 3.x1  x 2  0  s .X1 (s)  s.x1 (0)  x '1 (0)  3.X1 (s)  X 2 (s)  0 
2

X1.(s 2  3)  X 2 (s)  0 : m1 kütlesi hareketinin Laplace Dönüşümü.

-) x ' '2 2x 2  2.x1  40.Sin 3t  s .X 2 (s)  s.x 2 (0)  x'2 (0)  2.X 2 (s)  2X1 (s)
2

3
X 2 (s).(s 2  2)  2.X1 (s)  40. X1 (s).(s 2  3)  X 2 (s)  0 
s2  9
120.(s 2  3) A B C
X 2 (s)     
(s  1).(s  4).(s  9) s  1 s  4 s  9
2 2 2 2 2 2

10 8 18
X 2 (s)  2  2  2  x 2 ( t )  10.Sint  4.Sin 2t  6.Sin 3t
s 1 s  4 s  9
120
X1 (s).(s 2  3)  X 2 (s)  X1 (s)  2 
(s  1).(s 2  4).(s 2  9)
A B C 5 8 3
X1 (s)  2  2  2  2  2  2 
s 1 s  4 s  9 s 1 s  4 s  9

x1 (t )  5.Sint  4.Sin 2t  Sin 3t x 2 (t )  10.Sint  4.Sin 2t  6.Sin 3t

Sonuç: x1 ( t ), x 2 ( t ) kütlelere ait hareket fonksiyonları belirlenmiş olur. Bu fonksiyonların

birinci türevi ile t anında hızları, ikinci türevleri ile de ivmeleri tanımlanabilir.

Türev alma yöntemi ile Laplace Dönüşümü:

Bazı fonksiyonların Laplace Dönüşümü, türevlerinin Laplace Dönüşümü yardımıyla ko-

layca tanımlanabilir. Bunu değişik örnekler üzerinde inceleyelim:


1o) f ( t )  t.e
a.t
 f (0)  0  f ' ( t )  e a.t  a.t.e a.t   f ' ( t ).e  s.t .dt  F' (s) 
0
 682

1 1 1
F' (s)  s.F(s)  f (0)   a.F(s)  F(s).(s  a )   F(s) 
sa sa (s  a ) 2
2o) f ( t )  t.Cosk.t  f (0)  0  f ' (t )  Cos.kt  kt.Sin .kt  f ' (0)  1
f ' ' ( t )   k.Sin .kt  k.Sinkt  k 2 t.Coskt  f ' ' (t )  2k.Sinkt  k 2 .F(s) 
2k 2 2k 2
s .F(s)  s.f (0)  f ' (0)  
2
 k .F(s)  s .F(s)  1  
2 2
 k 2 .F(s)
s2  k 2 s2  k 2
2k 2 s2  k 2 s2  k 2
(s 2  k 2 ).F(s)  1  2   F (s ) 
s  k 2 (s 2  k 2 ) (s 2  k 2 ) 2
Problem – VI.114. Şekildeki kütlesi m olan cisim, bir ucu yaya diğer ucu deşpot sis-
temine bağlı olarak harekete koyuluyor. Başlangıçta cisim x (0)  3 birim sağa çekilip
x' (0)  1 birim hızla harekete başlıyor. Cismin hareket yasasını, Laplace Dönüşüm
metodu ile tanımlayınız.

ÇÖZÜMÜ:

Cisim yatay düzlem üzerinde, yatay doğ-

rultuda t anında " x" konumundan geçmek-
te olsun. Yay kuvveti ve deşpot bünyesinde
oluşan sürtünme kuvvetinin etkisi altında ko-
num değiştirdiğine göre Newton hareket yasasını yazalım:
c k c k
m.x ' '  k.x  c.x '  x ' '
.x ' .x  0  6 birim  34 birim olsunlar.
m m m m
x' '6.x'34.x  0  s 2 .F(s)  s.x(0)  x' (0)  6.s.F(s)  x(0)  34.F(s)  0 
s 2 .F(s)  3.s  1  6.s.F(s)  3  34.F(s)  0  F(s).(s 2  6.s  34)  3.s  19
3.s  19 3.(s  3) 2.5
F(s)  2    Dönüşüm tablosu yardımıyla
s  6.s  34 (s  3)  25 (s  3) 2  25
2

x(t )  3.e 3t .Cos.5t  2.e 3.t .Sin 5t  e 3.t .(3.Cos5t  2.Sin 3t ) olarak belirlenir.

Problem – VI.115. Şekildeki homojen yapıdaki cisim düşey doğrul-

tuda bir yaya ve viskoz sıvı kutusuna bağlı halde F( t ) kuvvetinin et-
kisi altında sönümlü titreşim hareketine koyuluyor. Hareketi Laplace
Dönüşüm Yöntemi ile inceleyiniz. y(0)  y' (0)  0

ÇÖZÜMÜ: Genel olarak F( t ) hareketi sağlayan etki olup, y( t ) hare-

ket fonksiyonunu belirlemek üzere, t anında Newton hare-
ket yasasını gözönüne alalım:

m.y' '  F(t )  k.y  c.y'  m.y' 'c.y'k.y  F(t )

 
m. s 2 .Y(s)  s.y(0)  y' (0)  c.s.Y(s)  y(0)  k.Y(s)  X(s) 
 683


Y(s).(m.s 2  c.s  k)  X(s) X(s)   F( t ).e  s.t dt olmak üzere belirlendiğinde, ha-
0
reketle ilgili y( t ) fonksiyonu tanımlanmış bulunur.

Problem – VI.116. Şekildeki homojen yapıda m kütlesi, yatay doğrultuda bir yaya ve
viskoz sıvı kutusuna bağlı olarak, F( t ) kuvvetinin etkisi altında hareket ettiriliyor.
Cisim sönümlü periodik titreşim hareketi yaptığına göre, y( t ) hareket fonksiyonunu
Laplace Dönüşüm metodu ile tanımlayınız.

ÇÖZÜMÜ: F( t ) kuvvetinin etkisi altında

yayın B ucu x1 ( t ) kadar uza-
dığında A ucu x 2 ( t )  x1 ( t ) kadar deplasman
yapmış olur. Yayda oluşan reaksiyon kuvveti F( t )  k.(x1  x 2 ) dir.
Cisim t anında x 2 ( t ) konumundan geçer. Deşpot bünyesinde oluşan sürtünme kuvveti bu
anda (c.x '2 ) olduğuna göre cismin hareket denklemini yazalım:
m.x' '2  F(t )  c.x'2  k.(x1  x 2 )  c.x'2  m.x' '2 c.x'2  k.(x1  x 2 ) 
 
m. s 2 .X 2 (s)  s.x 2 (0)  x'2 (0)  c.s.X 2 (s)  x 2 (0)  k.X 2 (s)  k.X1 (s) 
k
X 2 (s).(m.s 2  c.s  k )  k.X1 (s)  X 2 (s)  .X1 (s) bulunur.
m.s  c.s  k
2

Problem – VI.117. Kütlesi ihmal edilebilen AB

çubuğu, kendisine bağlı m kütleli cisim ile yatay
doğrultuda dengededir. m kütlesi, düşey doğrul-
tuda aralarında paralel bir yaya ve bir viskoz sıvı
kutusuna bağlıdır. Çubuk, yatay doğrultuda den-
gede iken, A köşesine uygulanan F( t ) kuvvetiyle
harekete koyuluyor. Laplace Dönüşüm metodu
ile cismin hareket fonksiyonunu tanımlayınız.

ÇÖZÜMÜ: AB çubuğu yay-kütle sistemine bağlı

halde yatay konumda dengede olduğun-
dan, cismin ağırlığı yayda oluşan öngerilme ile sönümlenmiş bulunur. Sistemde hareketin se-
bebi F( t ) kuvveti olur. Bu kuvvetin uzaktan cisim üzerine olan etkisi f ( t ) olur.
L1
F( t ).L1  f ( t ).L 2  f ( t ) 
.F( t ) olduğuna göre cismin t anında hareket denklemi:
L2
m.y' '  k.y  c.y'f (t )  m.y' 'c.y'k.y  f (t ) t  0  y(0)  y' (0)  0
 
m. s 2 .Y(s)  s.y(0)  y' (0)  c.s.Y(s)  y(0)  k.Y(s)  f (s) 
L L F(s)
Y(s).(m.s 2  c.s  k)  f (s) f (s)  1 .F(s)  Y(s)  1 .
L2 L 2 (m.s 2  c.s  k )
F( t ) kuvveti verildiğinde, Laplace Dönüşüm tablosu yardımıyla y(t) fonksiyonu bulunur.
 684

Problem – VI.118. Şekildeki mekanik sistem m kütlesinde homojen yapıda bir cisim
düşey doğrultuda aralarında paralel iki yay ve bir deşpot arasında dengededir. Bozucu
F( t ) kuvvetinin etkisi altında harekete koyuluyor. Sistemin sönümlü periodik titreşim
hareketini Laplace Dönüşüm metodu ile inceleyiniz.

ÇÖZÜMÜ: F( t ) kuvvetinin etkisi altında A noktası y1 ( t ) kadar

alçaldığında, B noktası y 2 ( t )  y1 ( t ) kadar alçalmış
bulunur. k1 yayında oluşan kuvvet k1.(y1  y 2 ) olup, m kütlesine
düşey doğrultu ve yönde etki eder. Zemine bağlı olan yayda (k 2 .y 2 )
kuvveti ve deşpot bünyesinde de (c.y'2 ) sürtünme kuvveti oluşur.
m kütlesi bu kuvvetlerin etkisi altında hareket edeceğine göre t anın-
da Newton hareket yasasını yazalım:
F(t )  k1.(y1  y 2 )  m.y' '2  F(t )  k 2 .y 2  c.y'2 
m.y' '2 c.y'2 k 2 .y 2  F(t ) : başlangıç şartları sıfır olduğuna göre Laplace Dönüşümü:
 
m. s 2 .Y2 (s)  s.y 2 (0)  y'2 (0)  c.s.Y2 (s)  y 2 (0)  k 2 .Y2 (s)  F(s)
F(s)
Y2 (s).(m.s 2  c.s  k 2 )  F(s)  Y2 (s) 
m.s 2  c.s  k 2
k1.(y1  y 2 )  F(t )  k1.Y1 (s)  Y2 (s)  F(s)  k1.Y1 (s)  F(s)  k1.Y2 (s) 
F(s) k1  k 2  m.s 2  c.s
k1.Y1 (s)  k1.  F(s)  Y1 (s)  .F(s)
m.s 2  c.s  k 2 k1.(m.s 2  c.s  k 2 )
Sonuç: F( t ) fonksiyonu verildiğinde, F(s) Laplace Dönüşümü belirlenir; elde edilen bağın-
tılar yardımıyla da y1 ( t ) ve y 2 ( t ) hareket fonksiyonları hesaplanırlar.
……………………………………………………………………………