Tavi 3.

Sromis bazris funqcionirebis safuZvlebi

3.1 Sromis bazris arsi da elementebi

Sromis bazari sabazro ekonomikis rTuli elementi da sazogadoebis

socialur-ekonomikuri cxovrebis dinamiuri sferoa. masze uSualod aisaxeba
ekonomikuri ganviTarebis ZiriTadi Sedegebi da misi warmomqmneli ekonomikuri,
socialuri da demografiuli movlenebi.
Sromis bazari samuSao Zalis myidvelebisa da gamyidvelebis kontaqtebis
sferoa, sadac erTmaneTis pirispir warsdgebian muSaobis msurvelebi da
damsaqmeblebi (damqiraveblebi).
Sromis bazris arsis gansazRvrisas specialistebs Soris gansjis sagania
sakiTxi imis Sesaxeb, ra aris yidva-gayidvis obieqti Sromis bazarze_samuSao
Zala Tu Sroma. specialistebis erTi nawili eyrdnoba klasikuri politikuri
ekonomiis cnobili ingliseli warmomadgenlebis a. smitisa da d. rikardos
Sexedulebebs da Tvlis, rom Sromis bazarze iyideba Sroma. mkvlevarebis meore
nawili iziarebs aseve cnobili germaneli ekonomistis k. marqsis Teorias da mi-
iCnevs, rom Sromis bazarze yidva-gayidvis obieqtia Sromis unari_samuSao Zala.
sakiTxis naTelsayofad saWiroa gairkves, ra warmoadgens saqonels da
Sesabamisad, yidva-gayidvis obieqts bazarze_Sroma Tu samuSao Zala. aRiarebulia,
rom samuSao Zala aris pirovnebis potenciuri SesaZlebloba garkveuli unaris,
gamocdilebis, profesiis, kvalifikaciis saxiT, romlis farglebSic igi
damsaqmebels (damqiravebels) sTavazobs SromiT momsaxurebas anazRaurebis
sanacvlod. Sroma ki aris procesi, mizanmimarTuli saqmianoba gansazRvruli
saqonlis warmoebis an momsaxurebis gawevis mizniT. amdenad, uSualod Sromis
yidva-gayidva bazarze ver ganxorcieldeba. muSaobis msurveli realurad
damsaqmebels (damqiravebels) sTavazobs sakuTari Sromis unaris, SesaZleblo-
bebis gamoyenebas konkretuli SromiTi procesis ganxorcielebisa-Tvis. e.i.
saubaria konkretulad Sromis unaris, funqcionirebadi samuSao Zalis yidva-
gayidvaze, romelic CarTuli iqneba Sromis procesSi da anazRaurebac gaicema
rogorc gaweuli Sromis safasuri. ase, rom bazarze yidva-gayidvis obieqtia
specifiuri saqoneli–gansazRvruli SesaZleblobebis mqone funqcionirebadi
samuSao Zala. vinaidan am SesaZleblobebis gamoyeneba xdeba konkretuli Sromis
procesSi, savsebiT kanonzomieria bazars ewodos funqcionirebadi samuSao Zalis
anu Sromis bazari.
zemoaRniSnulidan gamomdinare, Sromis bazari upirveles yovlisa samuSao
Zalis miwodebasa da daqiravebasTan dakavSirebuli ekonomikuri da
sazogadoebrivi urTierTobebis sistemaa. Sromis bazari agreTve ekonomikuri
sivrcea_SromiTi mowyobis sferoa, sadac urTierTmoqmedeben samuSao Zalis
myidvelebi da gamyidvelebi. da bolos, igi iseTi meqanizmia, romelic
uzrunvelyofs samuSao Zalis fasisa da Sromis pirobebis SeTanxmebas
damsaqmeblebsa da dasaqmebulebs Soris.
Sromis bazari sazogadoebrivi urTierTobebis, socialuri normebisa da
institutebis sistemaa, romelic uzrunvelyofs moTxovna-miwodebis kanonis
safuZvelze samuSao Zalis kvlavwarmoebas, ganawilebasa da gamoyenebas.
konkretulad, Sromis bazari mosaxleobis dasaqmebisa da Sromis sferos
organizaciis sabazro formaa.
 Sromis bazars, sxva bazrebisagan gansxvavebiT, axasiaTebs rigi
Taviseburebebi:
_samuSao Zala, rogorc Sromis unari, ganuyofelia mflobelisagan, amitom
SeuZlebelia gacvlis saSualebiT misi sxvis sakuTrebaSi gadasvla. samuSao
Zalis (momuSavis) daqiravebiT damsaqmebeli (damqiravebeli) iZens mxolod misi
Sromis unaris gamoyenebis uflebas gansazRvrul periodsa da pirobebSi,
garkveuli gasamrjelos (fuladi an naturaluri formiT) safasurad;
_samuSao Zalis gacvlis procesi gansxvavebulia nivTobrivi saxis mqone
saqonlis gacvlisagan. gacvlis procesi iwyeba mimoqcevis sferoSi, roca
samuSao Zalis gamoyenebis ufleba gadadis damsaqmebelze, Semdeg samuSao Zalis
gamoyeneba xdeba warmoebis procesSi_momuSavis uSualo monawileobiT iqmneba
saqoneli an momsaxureba da mTavrdeba isev mimoqcevis sferoSi_miRebuli
xelfasiT momuSave iZens saarsebo saSualebebs;
_institucionaluri struqturebis (dasaqmebis samsaxurebi, profesiuli
kavSirebi, mewarmeTa gaerTianebebi da a.S.) arseboba warmoSobs Tavisebur
urTierTobebs Sromis bazris subieqtebs Soris. kerZod, Sromis bazarze
miRweuli garigeba saTaves udebs xangrZliv urTierTobebs mis subieqtebs Soris;
_Sromis bazarze didi mniSvneloba aqvs garigebis arafulad aspeqtebs
(Sromis Sinaarsi da pirobebi, samuSao adgilis SenarCunebis garantiebi,
samsaxurebrivi dawinaurebisa da profesiuli zrdis SesaZleblobebi da a.S.);
_iseve rogorc nebismier bazarze, Sromis bazarzec realizebuli saqonlis
raodenoba (mocemul SemTxvevaSi dasaqmebis done) da misi fasi (xelfasi)
ganisazRvreba moTxovna-miwodebis urTierTzemoqmedebis procesSi, Tumca samuSao
Zalaze moTxovna specifikuria, radgan igi e.w. warmoebuli moTxovnaa. es imas
niSnavs, rom samuSao Zala iyideba ara uSualod myidvelTa moTxovnilebebis
dasakmayofileblad, aramed saqonlisa da momsaxurebis warmoebisaTvis, romlebic
Tavis mxriv gamiznulia bazarze gasayidad. ama Tu im saxeobis (kvalifikaciis)
samuSao Zalaze moTxovna, pirdapiraa damokide-buli mis mier warmoebul
produqciaze moTxovnisagan. amitom samomxmareblo da warmoebis saSualebebis
bazrebis regulirebisaken mimarTuli nebismieri RonisZieba aisaxeba dasaqmebis
donesa da dasaqmebulTa Semosavlebze.
Sromis bazris arsis srulfasovani aRqmisaTvis mniSvnelovania,
erTmaneTisagan gaimijnos Sromis bazris farTo da viwro gageba.
farTo gagebiT Sromis bazari moicavs ekonomikurad aqtiur mosaxleobas
mTlianad da misi arsi ar daiyvaneba `umuSevrebi-vakansiebi~ Tanafardobaze.
drois garkveul monakveTSi zogierTi damsaqmebeli SeiZleba ar iyos dakavebuli
axali momuSaveebis aqtiuri ZiebiT, xolo dasaqmebulTa didi nawili ar
apirebdes samuSao adgilis Secvlas. amis miuxedavad, isini imyofebian sabazro
konkurenciis pirobebSi da am TvalsazrisiT ar gansxvavdebian maTgan, vinc
aqtiurad monawileobs samuSao Zalis yidva-gayidvis procesSi. ase, rom Sromis
bazari farTo gagebiT moicavs dasaqmebulebs da umuSevrebs,1 romlebic
ayalibeben samuSao Zalis erTobliv miwodebas da erTobliv moTxovnas. samuSao

1
ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis dasaqmebisa da umuSevrobis sakiTxebi dawvrilebiT iqneba
ganxiluli me-4 TavSi.
2
Zalis erToblivi miwodebiT da erToblivi moTxovniT ganisazRvreba Sromis
bazris tevadoba.
ekonomikis funqcionirebis yovel mocemul momentSi-dasaqmebis garkveuli
donis pirobebSi ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis erTi nawili
dakmayofilebulia samuSao adgilebiT, xolo meore nawili aqtiurad eZebs mas.
swored es ukanaskneli ayalibebs mimdinare Sromis bazars anu Sromis bazars
viwro gagebiT.
mimdinare Sromis bazari Tavis mxriv moicavs Ria da farul Sromis bazrebs.
Ria Sromis bazarze warmodgenilia erTi mxriv, ekonomikurad aqtiuri
mosaxleobis is nawili, vinc eZebs samuSaos, xolo, meore mxriv, ekonomikis
yvela seqtorSi arsebuli vakanturi samuSao adgilebi. faruli Sromis bazari
aerTianebs formalurad dasaqmebul pirebs, romlebic warmoebis Semcirebis an
struqturis cvlilebis SemTxvevaSi pirvel rigSi gaTavisufldebian.
Sromis bazars rogorc sabazro ekonomikis organul Semadgenel nawils, aqvs
rTuli struqtura da funqcionirebs moTxovna-miwodebis kanonis safuZvelze.
Tanamedrove, civilizebuli Sromis bazris formirebisa da funqcionirebisaTvis
aucilebelia mTeli rigi elementebis arseboba. saxeldobr, misi Semadgeneli
elementebia:
 Sromis bazris subieqtebi;'
 Sromis bazris subieqtebis mier miRebuli ekonomikuri programebi,
gadawyvetilebebi da iuridiuli normebi;
 Sromis bazris koniunqtura;4
 Sromis bazris infrastruqtura;
 socialuri dacvis sistema.
Sromis bazris subieqtebia: damsaqmeblebi (damqiraveblebi), romlebic
SeiZleba warmodgenilni iqnen saxelmwifo organizaciebis, saaqcio sazogado-
ebebis, SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebebis, kooperativebis da a.S.
saxiT; dasaqmebulebi (daqiravebuli momuSaveebi), visTvisac xelfasi Semosavlis
ZiriTadi wyaroa. aseve dasaqmebulTa is kategoria, romlebsac aqvT samuSao,
magram emuqrebaT misi aSkara dakargvis safrTxe an eZeben axal samuSao adgils
damatebiTi Semosavlis misaRebad; umuSevrebi, romlebsac ar aqvT samuSao da
aqtiurad eZeben mas (isini SeiZleba iyvnen rogorc umuSevris statusis mqone
moqalaqeebi, aseve pirebi, romlebic pirvelad gamodian Sromis bazarze an
garkveuli Sesvenebis Semdeg surT aqtiur SromiT saqmianobaSi Cabma);
saxelmwifo, romelic warmodgenilia xelisuflebis centraluri da
adgilobrivi organoebis saxiT da asrulebs socialur-ekonomikur,
sakanonmdeblo da maregulirebel funqciebs. saxeldobr, astimulirebs axali
samuSao adgilebis Seqmnas ekonomikis ama Tu im seqtorSi, SeimuSavebs ZiriTad
iuridiul normebs da wesebs, aregulirebs Sromis bazars arapirdapiri
meTodebiT, icavs misi yvela subieqtis interesebs da a.S.
Sromis bazris normalurad funqcionirebisaTvis aucilebelia sakanonmdeblo
aqtebi, wesebi, normebi, romlebic daaregulireben Sromis bazris subieqtebs
Soris urTierTobebs, zustad gansazRvraven maT uflebebs, Seqmnian momuSaveTa
Sromis unaris realizaciisaTvis Tanabar SesaZleblobebs, xels Seuwyoben
xelsayreli ekonomikuri garemos Seqmnas, dasaqmebis aqtiuri politikis

3
gatarebas. sakanonmdeblo aqtebis, iuridiul normebisa da wesebis, mosaxleobis
dasaqmebisa da socialuri dacvis programebis SemuSavebaSi socialuri
partniorobis sistemis farglebSi monawileoben saxelmwifo, dasaqmebulTa
warmomadgenlebi (umTavresad profesiuli kavSirebis saxiT) da damsaqmeblebi
(mewarmeTa gaerTianebebi).
Sromis bazris koniunqtura Sromis bazarze samuSao Zalaze moTxovnasa da
miwodebas Soris Tanafardobaa. aRniSnuli Tanafardobidan gamomdinare, Sromis
bazris koniunqtura SeiZleba xasiaTdebodes: samuSao Zalis deficitiT_roca
Sromis bazarze moTxovna Warbobs samuSao Zalis miwodebas; samuSao Zalis
siWarbiT_roca Sromis bazarze samuSao Zalis miwodeba Warbobs moTxovnas da
wonasworobiT_rodesac samuSao Zalaze moTxovna Seesabameba mis miwodebas.
Sromis bazris infrastruqtura dasaqmebis samsaxurebis (rogorc saxelmwi-
fo, ise arasaxelmwifo), proforientaciis, kadrebis profesiuli momzadebisa da
gadamzadebis centrebis, sareklamo firmebis, sazogadoebrivi organizaciebisa da
fondebis, firmebis sakadro samsaxurebis sistemaa, romelic uzrunvelyofs
Sromis bazris normalur funqcionirebas.
socialuri dacvis sistema Tanamedrove Sromis bazris mniSvnelovani elemen-
tia. sabazro pirobebSi Cveulebrivi movlenaa momuSaveTa garkveuli nawilis
gamoTavisufleba da umuSevrobis arseboba. gamoTavisuflebul personals
umuSevrobis periodSi Wirdeba finansuri daxmareba, gadamzadeba, raTa SeZlos
SromiT saqmianobaSi xelaxali Cabma. amitom Sromis bazris funqcionireba
srulyofili ver iqneba daxmarebebis (Semweobebis), gaTavisuflebis SemTxvevaSi
kompensaciebis, swavlis periodSi stipendiebis da a.S. gacemis gareSe.

3.2. Sromis bazris funqcionirebis meqanizmi

Sromis bazarze erTmaneTis pirispir wardgebian damsaqmeblebi

(damqiraveblebi) da Sromisunariani mosaxleobis is nawili, visac surs muSaoba.
damsaqmeblebsa da samuSaos maZieblebs gansxvavebuli miznebi amoZravebT. maTi
interesebis SeTanxmebas Sromis fasis (xelfasis) cvlilebis safuZvelze
uzrunvelyofs Sromis bazris meqanizmi, romlis ZiriTadi elementebia: samuSao
Zalaze moTxovna, samuSao Zalis miwodeba, Sromis fasi da konkurencia.
samuSao Zalaze moTxovna mTlianad qveynis masStabiT (erToblivi moTxovna)
ganisazRvreba drois mocemul momentSi produqciis (saqoneli da momsaxureba)
warmoebisaTvis saWiro momuSaveTa ricxovnobiT. raodenobrivad igi dasaqmebulTa
ricxovnobisa da arsebuli vakansiebis jamis tolia. samuSao Zalaze mimdinare
moTxovna ki ganisazRvreba vakanturi samuSao adgilebis Sesavsebad saWiro
momuSaveebis raodenobiT.
samuSao Zalis miwodeba gamoixateba ukve dasaqmebuli Sromisunariani
mosaxleobisa da mosaxleobis im nawilis erTobliobiT, visac surs da SeuZlia
muSaoba garkveuli droisa da anazRaurebis pirobebSi. samuSao Zalis mimdinare
miwodeba raodenobrivad moicavs im pirTa erTobliobas, vinc SromiTi
mowyobisaTvis mimarTavs dasaqmebis samsaxurebs an uSualod organizaciebs.
Sromis fasi (xelfasi) bazarze warmodgenilia xelfasis ganakveTis saxiT.
misi sidide, upirveles yovlisa, damokidebulia mocemul momentSi garkveuli
4
profesiis da kvalifikaciis samuSao Zalis moTxovnisa da miwodebis
Tanafardobaze.
Sromis bazris funqcionireba SesaZlebelia srulyofili (Tavisufali)
konkurenciis, monofsoniis, oligofsoniis, profkavSirebis zemoqmedebis da
ormxrivi monopoliis pirobebSi.
srulyofili (Tavisufali) konkurenciis Sromis bazrisaTvis damaxasiaTe-
belia konkretuli kvalifikaciis mqone samuSao Zalis daqiravebis msurveli
firmebisa da aseve erTnairi kvalifikaciis mqone potenciuri momuSaveebis didi
raodenobiT arseboba. damsaqmeblebi (damqiraveblebi) da samuSaos maZieblebi
moqmedeben damoukideblad, SeuTanxmeblad-xelfasis ganakveTis gansazRvraSi.
monofsoniad SeiZleba CaiTvalos iseTi situacia, roca dargSi garkveuli
kvalifikaciis samuSao Zalis erTaderTi damqiravebelia. mocemuli specialobis
da kvalifikaciis momuSaveebs ar SeuZliaT sxva samuSao adgilze muSaoba
(profesiis Seucvlelad), xelfasis ganakveTs karnaxobs damqiravebeli firma da
dargSi ar funqcionirebs profkavSirebi. amrigad, monofsoniaSi igulisxmeba
iseTi sabazro situacia, roca erTi myidvelis (damqiravebeli) pirispir dgas
gamyidvelTa (potenciuri momuSaveebi) didi raodenoba. Sromis bazarze, rogorc
wesi, monofsoniuri pirobebi iqmneba mcire qalaqebSi an iseT regionebSi, sadac
praqtikulad momuSaveTa ZiriTadi masis damqiravebeli erTaderTi firma
funqcionirebs. Tu bazarze damsaqmeblis (damqiraveblis) saxiT gamodis ramdenime
firma, saqme exeba oligofsonias.
profkavSirebis zemoqmedeba Sromis bazarze gamoixateba momuSaveTa
interesebis dacvaSi. maTi saqmianobis mTavari mizania samuSao Zalaze moTxovnis
gadideba da xelfasebis zrda.
ormxrivi monopolia damaxasiaTebelia monofsoniuri Sromis bazrisaTvis,
roca masze zemoqmedebs Zlieri dargobrivi profkavSirebi. monofsonisti firma
cdilobs daawesos wonasworulze dabali xelfasis ganakveTi, xolo
profkavSirebi piriqiT, cdiloben, xelfasi SeinarCunon wonasworulze maRal
doneze. aRniSnulis Sedegad xelfasis ganakveTi da dasaqmebis done uaxlovdeba
konkurentuli bazris pirobebs.
Sromis bazris funqcionireba arsebiTad damokidebulia samuSao Zalis
moTxovna-miwodebis Tanafardobaze. amitom mizanSewonilia bazris meqanizmis am
elementebis ufro detalurad ganxilva.

3.3 moTxovna-miwodeba Sromis bazarze

Sromis bazari, iseve rogorc nebismieri saqonlis an momsaxurebis bazari,

funqcionirebs moTxovna-miwodebis kanonis safuZvelze. samuSao Zalaze moTxovna
asaxavs mocemul momentSi ekonomikisaTvis saWiro garkveuli profesiis da
kvalifikaciis momuSaveebis raodenobas. momuSaveTa saWiro raodenobidan nawili
ukve dasaqmebulia, xolo meore nawilisaTvis samuSao adgilebi Tavisufalia, e.i.
raodenobrivad samuSao Zalze moTxovna dasaqmebulTa ricxovnobisa da
arsebuli vakansiebis jamiT ganisazRvreba. Sesabamisad, moTxovnis mrudi (D)
Sromis bazarze (nax. 3.3.1) gamoxatavs momuSaveTa ra raodenobis daqiraveba surT
damsaqmeblebs xelfasis garkveuli ganakveTis pirobebSi.
5
 samuSao Zalis miwodeba dasaqmebuli da muSaobis msurveli pirebis
erTobliobiT gamoixateba. miwodebis mrudi (S) ki aCvenebs, samuSao Zalis ra
raodenoba SeiZleba gavides Sromis bazarze xelfasis garkveuli ganakveTis
pirobebSi.

nax. 3.3.1. samuSao Zalaze moTxovna da miwodeba Sromis bazarze

garkveuli faqtorebis zemoqmedebiT xelfasi SeiZleba gaizardos (W2)

donemde. am SemTxvevaSi gaizrdeba samuSao Zalis miwodebac (miwodebis mrudze
moZraoba) da damsaqmeblebi Seecdebian momuSaveTa naklebi raodenobis daqiravebas
(moTxovnis mrudze moZraoba). roca xelfasi miaRwevs (W2) dones, samuSao Zalis
miwodeba gadaaWarbebs masze moTxovnas, warmoiSoba konkurencia samuSao
adgilebze pretendentebs Soris. bunebrivia, yvela msurveli ver miiRebs samuSao
adgils, damsaqmeblebs SesaZlebloba aqvT SesTavazon maT dabali xelfasi da
daiqiraon momuSaveebis sasurveli raodenoba. muSaobis msurvelTa nawili
miiRebs samuSao adgilebs, xolo nawili kvlav daiwyebs mis Ziebas. roca
xelfasi daiwevs wonasworul fasze dabla (W0), warmoiSoba samuSao Zalis
deficiti. damsaqmeblebi iZulebulni iqnebian gazardon xelfasi damatebiTi
momuSaveebis mozidvis mizniT. aRniSnulis Sedegad xelfasi kvlav gaizrdeba W1
donemde da Sromis bazari aRmoCndeba wonasworul mdgomareobaSi.
amrigad, srulyofili konkurenciis pirobebSi, rodesac Sromis bazarze
urTierTzemoqmedebs samuSao Zalis myidvelebisa da gamyidvelebis didi
raodenoba, xelfasis sabazro ganakveTi da dasaqmebulTa Sesabamisi ricxovnoba
ganisazRvreba samuSao Zalaze moTxovnisa da miwodebis zemoqmedebis Sedegad.
xelfasis sabazro ganakveTis sidide (W1) da misi Sesabamisi dasaqmebulTa
6
raodenoba (L1) Seesabameba moTxovnisa da miwodebis mrudebis gadakveTis
wertils (N).
Sromis bazari sakmaod dinamiuria. amitom saWiroa ganvixiloT ara marto
mosaxleobis calkeuli kategoriebisa da Sromis bazris subieqtebis ricxovneba
drois garkveuli periodisaTvis, aramed Zalze mniSvnelovania statusis mixedviT
calkeuli jgufebis gadaadgilebis (nakadebis) ganxilva. es ukanaskneli SeiZleba
warmovidginoT rogorc Sromis bazris dinamikuri modelis saxiT (ix. sqema
3.3.2).

sqema 3.3.2
mosaxleobis calkeuli jgufebis nakadebi Sromis bazarze

Sromis bazris normaluri funqcionireba damokidebulia samuSao Zalis

moTxovna-miwodebis optimalur Sesabamisobaze. moTxovnisa da miwodebis sruli
harmonizacia, erTi mxriv, samuSao Zalis profesiul-kvalificiur
Semadgenlobasa da, meore mxriv, arsebul samuSao adgilebs Soris, faqtobrivad,
miuRwevadia. rogorc moTxovnaze, aseve samuSao Zalis miwodebaze uamravi
faqtori moqmedebs. amitom mizanSewonilia zogierTi maTganis ufro detalurad
ganxilva.

3.4. samuSao Zalis moTxovnaze moqmedi faqtorebi

sabazro ekonomikis erT-erTi mTavari maxasiaTebelia Tavisufali Sromis

bazris arseboba, romlis pirobebSic TiToeul adamians SeuZlia Tavisi Sexedu-
lebisamebr gankargos sakuTari Sromis unari_samuSao Zala. sabazro urTierTo-
7
bebi uzrunvelyofs SromiTi saqmianobis aqtivizacias da radikalurad cvlis
SromiTi potencialis gamoyenebis efeqtianobas, Sromisadmi damokidebulebas,
Sromis mwarmoeblurobasa da xarisxs. aRniSnulis miuxedavad, realurad mainc
arsebobs garkveuli disbalansi samuSao Zalaze moTxovnasa da miwodebas Soris,
rac ganapirobebs sazogadoebisaTvis metad arasasurvel movlenas_ekonomikurad
aqtiuri mosaxleobis umuSevrobas.
samuSao Zalaze moTxovnasa da miwodebas Soris Tanafardoba (Sromis bazris
koniunqtura) Sromis bazris mniSvnelovani maxasiaTebelia, romelic sxvadasxva
faqtorebis zegavleniT mudmivad icvleba. amitom saWiroa moTxovna-miwodebis
Sesabamisobis sistematuri Seswavla da Sefaseba. saxeldobr:
 informaciis mopoveba da sistematizacia;
 samuSao Zalis miwodebasa da moTxovnaze moqmedi faqtorebis gamovlena;
 TiToeuli faqtoris mixedviT informaciis dajgufeba da ganzogadeba;
 analizis Sedegad gamovlenili Tanafardobebis da proporciebis aRwera da
kanonzomierebebis dadgena;
 Sromis bazris funqcionirebis ZiriTadi tendenciebis gamovlena da sxva.
samuSao Zalaze moTxovna agregirebuli maCvenebelia da masSi aisaxeba am
moTxovnis warmomSobi bevri ekonomikuri movlena da procesi. samuSao Zalis
moTxovnaze moqmed faqtorebs pirobiTad yofen makro da mikroekonomikur
faqtorebad, Tumca, erTmniSvnelovnad maTi gancalkeveba SeuZlebelia, radgan
bevri faqtori orive doneze mniSvnelovan zegavlenas axdens.
Sromis mwarmoebluroba da bazris tipi samuSao Zalis moTxovnaze moqmedi
erT-erTi mniSvnelovani faqtoria. aRniSnuli faqtoris gavlenis axsna
TvalsaCinoa konkurentul bazarze funqcionirebadi firmis magaliTze. cxadia,
rom nebismieri firma daqiravebulTa raodenobis Sesaxeb gadawyvetilebas iRebs
iqidan gamomdinare, Tu ra mogebas moitans TiToeuli damatebiTi momuSave.
radgan mogeba Semosavlebsa da xarjebs Soris sxvaobaa, damatebiTi momuSavis
daqiravebiT miRebuli mogeba iqneba mTlian SemosavalSi am momuSavis wvlilisa
da misive xelfasis sxvaoba. mTlian SemosavalSi momuSavis wvlilis dasadgenad
unda ganisazRvros zRvruli produqti da Sromis zRvruli produqtis
Rirebuleba. Sromis zRvrul produqtSi igulisxmeba produqciis moculobis
namati, romelic momuSaveTa raodenobis erTi erTeuliT gazrdis Sedegia,
xolo Sromis zRvruli produqtis Rirebuleba miiReba Sromis zRvruli
produqtis gamravlebiT warmoebuli produqciis fasze. aRsaniSnavia erTi
Tavisebureba, romelic Sromis zRvruli produqtis klebadobiT aris
gamoxatuli_rac ufro meti damatebiTi momuSave iqneba daqiravebuli, miT
naklebia yoveli damatebiTi momuSavis mier Seqmnili zRvruli produqti.
amitom, roca momuSaveTa raodenoba izrdeba, Sromis zRvruli produqti
mcirdeba. paralelurad mcirdeba Sromis zRvruli produqtis Rirebulebac da
roca igi gautoldeba konkurentuli bazris mier gansazRvrul xelfass,
firmisaTvis Semdegi momuSavis daqiraveba sazaraloa. amgvarad, Tavisufali
konkurenciis pirobebSi firma momuSaveebs daiqiravebs manamde, vidre Sromis
zRvruli produqtis Rirebuleba xelfass ar gautoldeba. Sesabamisad, rac
maRalia Sromis mwarmoebluroba, miT ufro meti momuSavis daqiraveba iqneba
momgebiani konkurentul bazarze funqcionirebadi firmisaTvis.

8
 samuSao Zalis moTxovnaze moqmedi mniSvnelovani faqtorebidan, rogorc
mikro, aseve makro doneze, aRsaniSnavia warmoebis moculoba. aRiarebulia, rom
samuSao Zalaze moTxovna damokidebulia uSualod im saqonelsa da
momsaxurebaze moTxovnaze, romelic iwarmoeba TviT am samuSao Zalis mier.
amdenad, sxva Tanabar pirobebSi, rac ufro metia moTxovna saqonlisa da
momsaxurebis bazarze, miT metia ama Tu im kvalifikaciis samuSao Zalaze
moTxovna.
aRniSnulidan gamomdinare, mTliani erovnuli produqtisa (mep) da mTliani
Sida produqtis (mSp) zrda warmoadgens samuSao Zalaze moTxovnis zrdisa da,
Sesabamisad, mosaxleobis dasaqmebis uzrunvelyofis ganmapirobebel faqtors.
progresuli teqnologiebis zegavlenis Sesaxeb samuSao Zalis moTxovnaze
arsebobs gansxvavebuli mosazrebebi. mkvlevarTa erTi nawili Tvlis, rom axali,
progresuli teqnologiebi drois garkveul periodSi amcirebs samuSao Zalaze
moTxovnas. xolo meore nawili miiCnevs, rom axali teqnologiebi ki ar amcirebs
samuSao Zalaze moTxovnas, aramed cvlis dasaqmebis struqturas. ganviTarebuli
qveynebis gamocdileba meore mosazrebas ufro adasturebs. teqnologiurma
progresma am qveynebSi Sromis mwarmoeblurobis didi masStabebiT zrda
gamoiwvia, rasac samuSao Zalaze moTxovnis Semcirebis gareSe Tan axlda
dasaqmebis efeqtianobis mniSvnelovani zrda. garda aRniSnulisa, progresuli
teqnologiebis danergva yovelTvis ar iwvevs samuSao adgilebis gauqmebas. xSir
SemTxvevaSi xdeba dabalkvalificiuri Sromis Senacvleba mmarTvelobiTi xasiaTis
ufro maRalkvalificiuri SromiT.
farTomasStabiani ekonomikuri programebis ganxorcieleba, saxeldobr,
qveynis monawileoba saerTaSoriso programebSi da proeqtebSi mniSvnelovnad
cvlis samuSao Zalaze mimdinare da perspeqtiul moTxovnas rogorc
raodenobrivi, aseve xarisxobrivi TvalsazrisiT. amasTan, aRsaniSnavia, rom
erToblivi proeqtebis ganxorcielebisas, ukve uaxloes perspeqtivaSi moTxovna
iqneba mxolod maRalkvalificiur samuSao Zalaze. samuSao Zalis
kvalifikaciisadmi gazrdili moTxovnebis Sesabamisad mudmiv srulyofas
saWiroebs specialistTa momzadeba-gadamzadebis sistemac.
garda ganxilulisa, samuSao Zalis moTxovnaze zemoqmedebs mTeli rigi
faqtorebi, romelTa gavlenis xarisxi damokidebulia Sromis bazris
ganviTarebis doneze, saerTo-ekonomikur mdgomareobaze, regionul specifikaze da
a.S. samuSao Zalis moTxovnaze zemoqmedi sxva faqtorebidan aRsaniSnavia:
 momuSaveTa kvalifikacia;
 vakanturi samuSao adgilebis cvlileba;
 samuSao Zalis mobiluroba;
 samewarmeo garemosa da sakanonmdeblo bazis gaumjobeseba;
 mcire da saSualo biznesis ganviTarebisaTvis xelSewyoba;
 samuSao Zalis, saqonlisa da momsaxurebis konkurentunarianobis zrda;
 investiciebis moculoba da struqtura;
 mosalodneli dargobrivi da struqturuli cvlilebebi.

9
 3.5 samuSao Zalis miwodeba da masze moqmedi faqtorebi

Sromis bazris koniunqturas samuSao Zalaze moTxovnasTan erTad

gansazRvravs miwodeba. samuSao Zalis miwodeba uamravi faqtoris zegavleniT
formirdeba, romelTagan aRsaniSnavia:
 xelfasis sidide;
 gadasaxadebis ganakveTi;
 socialuri daxmarebebis programebi;
 Sromisunariani mosaxleobis raodenoba da sqesobriv-asakobrivi
struqtura;
 mosaxleobis ekonomikuri aqtivoba;
 mosaxleobis ganaTlebis done;
 samuSao Zalis profesiul-kvalificiuri Semadgenloba;
 migraciuli nakadebi da a.S.
socialur-ekonomikuri ganviTarebis konkretul parametrebidan gamomdinare,
Sromis bazarze CamoTvlili faqtorebis zemoqmedebis xarisxi gansxvavebulia
calkeuli qveynebis mixedviT. samuSao Zalis miwodebaze moqmedi faqtorebis
arsis asaxsnelad, mizanSewonilia zogierTi maTganis SedarebiT detalurad
ganxilva.
samuSao Zalis miwodebaze arsebiT gavlenas axdens xelfasis sidide
(ganakveTi), rac ufro didia xelfasis ganakveTi, miT meti piri sTavazobs
bazars sakuTar samuSao Zalas (Sromis unars). amasTan, aRsaniSnavia, rom samuSao
Zalis miwodebis sakiTxi calkeuli piris doneze anu gadawyvetileba SromiTi
saqmianobaSi Cabmis Sesaxeb metad individualuria. xelfasis ganakveTis zrda
garkveul donemde astimulirebs adamians, gazardos samuSao Zalis miwodeba,
sxva sityvebiT rom iTqvas, imuSaos ufro meti drois ganmavlobaSi. aseT
SemTxvevaSi moqmedebs `Senacvlebis efeqti~. xelfasis ganakveTis Semdgomi zrdis
pirobebSi, SeiZleba moxdes samuSao Zalis miwodebis Semcireba. individisaTvis
Semosavlis zrdis kvalobaze izrdeba dasvenebis mniSvneloba da igi amcirebs
samuSao drois xangrZlivobas. am SemTxvevaSi ukve adgili aqvs `Semosavlis
efeqtis~ moqmedebas (aRwerili situacia warmodgenilia nax. 3.5.1-ze).
realurad samuSao Zalis miwodebis reaqcia xelfasis momatebaze
gamoixateba Semosavlisa da Senacvlebis efeqtebis jamiT, Tumca winaswar imis
gansazRvra, romeli efeqti iqneba ufro metad gamoxatuli, Znelia. Tu
dominirebs “Senacvlebis efeqti”, xelfasis gazrdaze momuSave reagirebs samuSao
Zalis miwodebis gazrdiT (muSaobs ufro meti drois ganmavlobaSi). Tu
dominirebs “Semosavlis efeqti”, adamiani reagirebs xelfasis gazrdaze samuSao
Zalis miwodebis SemcirebiT (es ukanaskneli miT ufro sagrZnobia, rac metia
sxva Semosavlebis roli momuSavis keTildReobis amaRlebaSi). “Senacvlebis
efeqti” da “Semosavlis efeqti” xelfasis gadidebisas moqmedeben
urTierTsawinaaRmdego mimarTulebiT.
urTierTzegavlena da urTierTwinaaRmdegoba SeuZlebels xdis samuSao
Zalis miwodebis zust prognozirebas, xolo Semosavlisa da Senacvlebis
efeqtis gaanalizeba ufro gawonasworebuli ekonomikuri politikis SemuSavebis
saSualebas iZleva.

10
 S

xelfasiW
“Semosavlis efeqti”

“Senacvlebis efeqti”
S

samuSao Zalis miwodeba L

nax. 3.5.1. samuSao Zalis miwodeba individis mier

samuSao Zalis miwodebaze gavlenas axdens gadasaxadebi da socialuri

daxmarebebis programebi. saSemosavlo gadasaxadis gavlena samuSao Zalis
miwodebaze damokidebulia gadasaxadis saxeze da ganakveTze. rogorc
proporciuli, aseve progresuli saSemosavlo gadasaxadis zegavlena samuSao
Zalis miwodebaze araerTgvarovania. igi damokidebulia gadasaxadis ganakveTze da
progresulobis xarisxze.
socialuri daxmarebis programebi ZiriTadad emsaxureba mosaxleobis
Semosavlebis saarsebo minimumis doneze SenarCunebas. socialuri daxmarebebis
zegavlenis xarisxi samuSao Zalis miwodebaze damokidebulia mis formebsa da
gacemis pirobebze. magaliTad, demogranti (daxmareba, romelic gaicema
demografiuli niSnis mixedviT, keTildReobis donisagan damoukideblad) zrdis
ojaxis Semosavals da garkveuli periodis ganmavlobaSi amcirebs samuSao
Zalis miwodebas. saarsebo minimumis zRvars qvemoT mcxovrebi ojaxis wevrebi,
socialuri daxmarebis miuxedavad, aqtiurad eZeben samuSaos da kvlav samuSao
Zalis mimwodeblebad rCebian.
xelfasis subsidireba keTildReobis SesanarCuneblad gaweuli socialuri
daxmarebebisagan gansxvavebiT, aZlierebs Sromis motivacias. igi SeiZleba
gadaxdili iqnes rogorc fiqsirebuli an procentuli danamati ZiriTad
xelfasze. mastimulirebeli efeqti am SemTxvevaSi gamoixateba imaSi, rom Tu
individi ar muSaobs, subsidiac ar gadaixdeba. amasTan, Tu is iwyebs muSaobas,
misi Semosavali subsidiis gaTvaliswinebiT ufro maRali iqneba, vidre miiRebda
mxolod sabazro xelfasis pirobebSi.
samuSao Zalis miwodebaze uSualo gavlenas axdens Sromisunariani
mosaxleobis raodenoba da maTi ekonomikuri aqtivoba. aRniSnuli faqtorebis
zemoqmedebis axsna TvalsaCinoa saqarTvelos Sromis bazris magaliTze.
saqarTveloSi bolo ori aTwleulis ganmavlobaSi erToblivi samuSao Zala
raodenobrivi parametrebis TvalsazrisiT mniSvnelovnad Semcirda. 1990-iani
11
wlebis Semdgom gansakuTrebiT gauaresda mosaxleobis bunebrivi da migraciuli
moZraobis maCveneblebi. mosaxleobis ricxovnobis cvlileba bunebrivi matebis
Semcirebisa da gare migraciis uaryofiTi saldos gamo aisaxa samuSao Zalis
miwodebis struqturaze. im periodSi, rodesac saqarTvelos mosaxleoba 5
milion kacs aRemateboda, qveynis SromiTi resursebis raodenoba daaxloebiT 3,6
milion kacs Seadgenda. 2007-2015 wlebSi, saqarTvelos statistikis erovnuli
samsaxuris monacemebiT, ekomikurad aqtiuri mosaxleobis (samuSao Zala)
raodenoba 1.97_2,0 milioni kacis farglebSi meryeobs, aRniSnul periodSi
ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis zrda 30 000 kacs ar aRemateba.
saqarTveloSi stabilurad maRalia mosaxleobis ekonomikuri aqtivoba,
rac zrdis samuSao Zalis miwodebas Sromis bazarze. 15 wlis da ufrosi asakis
mosaxleobis ekonomikuri aqtivobis done 2000-2015 wlebSi saSualod 65-68%-
is farglebSia. mamakacebis 75,1-78.1%-is, xolo qalebis 57,2-58,9%-is farglebSi.
amasTan, aRsaniSnavia, rom mosaxleobis ekonomikuri aqtivoba xSirad ar aisaxeba
efeqtian dasaqmebaSi. saqarTveloSi uCveulod maRalia sapensio asaks
gadacilebuli moqalaqeebis ekonomikuri aqtivoba. 65 wels gadacilebuli
pirebis ekonomikuri aqtivobis done 2007-2015 wlebSi 43-44%-is farglebSia.
pensionerTa maRali ekonomikuri aqtivoba aseve zrdis samuSao Zalis miwodebas
Sromis bazarze.
civilizebuli qveynebis socialur-ekonomikuri ganviTarebis mravalwliani
gamocdileba adasturebs, rom samuSao Zalis gamoyenebis (dasaqmebis)
racionalur struqturas arsebiTad sabazro meqanizmi gansazRvravs. gadawyve-
tilebas muSaobis da aqedan gamomdinare, samuSao Zalis miwodebis Sesaxeb
yoveli individi damoukideblad iRebs. saxelmwifos roli Semoifargleba
grZelvadian periodSi adamianuri resursebis ganviTarebis strategiis
SemuSavebiT, risTvisac aucilebelia Sromis bazris koniunqturaze moqmedi
faqtorebis srulyofili analizi da maqsimalurad realuri prognozebis
gakeTeba. samuSao Zalis erToblivi miwodebis prognozirebis mizniT unda
gaanalizdes informacia:
1.mTlianad qveynis mosaxleobis Sesaxeb:
-mosaxleobis raodenoba;
-samuSao asakis Sromisunariani mosaxleobis ricxovnoba sqesisa da ZiriTadi
asakobrivi jgufebis mixedviT;
-samuSao asakSi SemsvlelTa raodenoba;
-ojaxis struqtura da Semosavlebis done;
-mosaxleobis ricxovnoba socialur-demografiuli jgufebis (axalgazrde-bi,
qalebi, pensionerebi da sxva) mixedviT;
-profesiuli saswavleblebis kursdamTavrebulTa ricxovneba ZiriTadi
profesiuli jgufebis mixedviT;
2.ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis Sesaxeb;
-ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis ricxovnoba;
-ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis ganawileba ekonomikuri statusis,
profesiebisa da ganaTlebis mixedviT regionul, dargobriv, sqesobriv-asakobriv
da qalaqi-soflis WrilSi;
-dasaqmebulTa ganawileba saqmianobis saxeebisa da seqtorebis mixedviT;

12
 -TviTdasaqmebulTa muSaobis xangZlivoba da miRebuli Semosavlebi
saqmianobis saxeebis mixedviT;
-daqiravebulTa ganawileba regionebis, dargebis, seqtorebis mixedviT;
-daqiravebulTa ganawileba saSualoTviuri xelfasebisa da namuSevari drois
xangZlivobis mixedviT;
-umuSevarTa struqtura da maTi ganawileba zemoT CamoTvlili niSnebis
mixedviT.
samuSao Zalis erToblivi miwodebis Sesaxeb saWiro informaciis miRebis
wyaroebia: qveynis statistikuri samsaxurebis Sesabamisi monacemebi,
Sinameurneobebisa da samuSao Zalis SerCeviTi gamokvlevis masalebi, specialuri
sociologiuri kvlevis Sedegebi.

3.6 Sromis bazris segmentacia

Sromis bazris segmentaciis aucilebloba gamomdinareobs TviT misi

sirTulidan da specifikidan. inteleqtualuri da fizikuri Sromis farglebSi
Sromis bazari moicavs samuSao Zalis sruliad gansxvavebul jgufebs. samuSao
Zalis miwodebas axorcieleben rogorc umaRlesi ganaTlebis mqone
maRalkvalificiuri specialistebi, aseve sxvadasxva kategoriis kvalificiuri
Tu arakvalificiuri muSebi da momsaxure personali. amitom mizanSewonilia
Sromis bazris dayofa garkveul seqtorebad, zonebad. Sromis bazris segmentacia
gulisxmobs momuSaveebisa da samuSao adgilebis dayofas Caketil da myar
seqtorebad, zonebad, romlebiTac Semofarglulia samuSao Zalis mobiluroba.
Sromis bazris calkeul segmentze Tavmoyrilia garkveuli profesiis da
specialobis mxolod erTmaneTis konkurenti momuSaveebi. isini konkurencias ver
uweven sxva segmentis momuSaveebs.
Sromis bazris segmentebidan unda gamoiyos pirveladi da meoradi Sromis
bazrebi. pirveladi Sromis bazrisaTvis damaxasiaTebelia stabiluri dasaqmeba,
xelfasis maRali ganakveTi, progresuli teqnologiebi da marTvis Tanamedrove
sistemebi, profesiuli zrdisa da samsaxurebrivi dawinaurebis SesaZlebloba,
Zlieri profkavSirebis arseboba.
meoradi Sromis bazari ki xasiaTdeba sapirispiro niSnebiT: arastabiluri
dasaqmebiTa da kadrebis denadobiT, xelfasis dabali ganakveTiT, profesiuli
zrdis naklebi SesaZleblobiT da profkavSirebis ararsebobiT.
Sromis bazris segmentacia gulisxmobs Sromis Siga da gare bazrebis
gamijvnas (gamoyofas).
gare bazari axasiaTebs samuSao Zalis myidvelebisa da gamyidvelebis
urTierTobas qveynis, regionis an ekonomikis romelime seqtoris masStabiT da
uzrunvelyofs momuSaveTa ganawilebas Sromis gamoyenebis sferoebis mixedviT.
igi xels uwyobs agreTve momuSaveTa gadaadgilebas erTi samuSao adgilidan
meoreze. gare Sromis bazarze funqcionirebs dargobrivi an profesiuli niSniT
Camoyalibebuli profkavSirebi.
Sromis Siga bazari SemosazRvrulia erTi sawarmoTi da formirdeba
momuSaveTa gadaadgilebiT erTi Tanamdebobidan meoreze sawarmos farglebSi.
Sromis Siga bazarze xelfasi da samuSao Zalis ganawileba ZiriTadad
ganisazRvreba administraciuli wesebiT da procedurebiT, mniSvnelovania
13
profkavSirebis zegavlena da dasaqmebac metadaa garantirebuli Sromis gare
bazarTan SedarebiT. amasTan, Tu gare Sromis bazari mniSvnelovanwilad
funqcionirebs kadrebis denadobis meSveobiT, Siga bazari piriqiT, xels uwyobs
denadobis Semcirebas. Siga bazari ZiriTadad orientirebulia konkretul
sawarmoSi specializebul momuSaveebze. garkveuli gansxvavebebis miuxedavad,
Sromis gare da Siga bazrebi mWidrod arian erTmaneTTan dakavSirebulni.
Sromis bazris segmentacia SeiZleba ganxorcieldes Sromisunariani
mosaxleobis sxvadasxva socialur-demografiuli jgufebis mixedviT da gamoiyos
qalTa, axalgazrdobis, invalidTa da pensionerTa Sromis bazari. aseve
socialur-ekonomikuri maxasiaTeblebis mixedviT-ganaTlebis done, profesiul-
kvalificiuri Semadgenloba, muSaobis staJi; sakuTrebis formebis mixedviT -
saxelmwifo da arasaxelmwifo.
dasaqmebis legalurobis TvalsazrisiT mizanSewonilia Sromis bazris
formaluri da araformaluri seqtorebis gamoyofa.
Sromis bazris mniSvnelovani maxasiaTebelia moqniloba-Sromis bazris
Seguebis unari ekonomikis struqturul gardaqmnebTan, rac ganapirobebs
cvlilebebs xelfasis doneSi, gamoyenebuli samuSao Zalis raodenobriv-
xarisxobriv SemadgenlobaSi da a. S.

3.7. Sromis bazris formirebis Taviseburebebi saqarTveloSi

sabazro ekonomikaze gardamaval qveynebSi Sromis bazris formirebis reJims

da Taviseburebebs ramdenime ZiriTadi faqtori ganapirobebda: saxelmwifos
metismetad gazrdili roli, saxelmwifo sakuTrebis uaRresad maRali wili,
samuSao Zalis mobilurobis SezRudva, regulirebadi dasaqmeba da xelfasi da
a.S.
praqtikulad yoveli postsocialisturi qveynisa da, maT Soris,
saqarTvelosTvis, sabazro ekonomikaze gadasvlis sawyis etapzeve erT-erT
umTavres amocanas warmoadgenda samuSao Zalis centralizebuli ganawilebis
sistemis gauqmeba, misi Secvla samuSao Zalis Tavisufali gadaadgilebiT,
umuSevarTa daxmarebis efeqtiani sistemis formireba da dasaqmebis aqtiuri
politikis RonisZiebebis gatareba. Aaseve, gadaudebel amocanas warmoadgenda
xelfasebis centralizebulad dadgenis wesis gauqmeba da koleqtiuri
xelSekrulebebis sistemis danergva.
saqarTveloSi sistemuri xasiaTis reformebi daiwyo sruli ekonomikuri
kolafsis pirobebSi. sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg axladformirebuli qveynis
ekonomika, faqtobrivad paralizebuli aRmoCnda, radgan igi partniorebisa da
gasaRebis bazrebis gareSe darCa. imavdroulad, gaRrmavda safinanso, resursuli,
socialuri krizisebi, erTimeoris miyolebiT gamwvavda eTnokonfliqtebi. aseT
pirobebSi qveynis samuSao Zala ufunqciod da uperspeqtivod darCa. imis
nacvlad, rom samuSao asakSi myof adamianebs aqtiuri monawileoba mieRoT
qveynis aRmSeneblobaSi, isini TviTon aRmoCdnen socialurad daucveli
mosaxleobis kategoriaSi.
saqarTvelosagan gansxvavebiT, umZimes socialur_ekonomikur pirobebSic ki,
aRmosavleT evropis qveynebma civilizebuli Sromis bazris formirebis ZiriTadi
amocanebi sistemuri reformebis dawyebidan ramdenime wlis Semdeg, mtkivneulad,
14
magram mainc warmatebiT gadaWres. rasakvirvelia, am saqmeSi didi roli
Seasrula aRmosavleT evropisa da baltiis qveynebis gansxvavebulma tradiciebma
Sromisa da dasaqmebis sferoSi_aq profkavSirebi sakmaod Zlieri iyo da Sromis
bazris funqcionirebis garkveuli meqanizmic arsebobda. aseve mniSvnelovani iyo
is garemoeba, rom aRmosavleT evropis qveynebs metnaklebad normaluri
sastarto socialur-ekonomikuri done gaaCndaT da, rac mTavaria, msoflio
Tanamegobrobis mier gaweuli finansuri daxmareba mizanmimarTulad iqna
gamoyenebuli.
gansxvavebul pirobebSi aRmoCnda saqarTvelo. xangrZlivi ekonomikuri
stagnacia, socialuri problemebis gamwvaveba, sistemuri reformebis gaWianureba
mraval sxva faqtorTan erTad ganapirobebda uZraobas Sromis bazarze. ufro
metic, stagnaciiT TviT Sromis bazris formirebac xasiaTdeba_rogorc samuSao
Zalis yidva-gayidvis procesis, aseve institucionaluri TvalsazrisiT.
saqarTvelosaTvis saerTaSoriso Tanamegobrobis mier gamocxadebuli mxardaWera
da ekonomikuri daxmarebebi, marTalia, masStabiT aSkarad Camouvardeboda
aRmosavleT evropisa da baltiispireTis qveynebisaTvis gaweul daxmarebas, magram
igi savsebiT sakmarisi iyo Cveni qveynis winaSe mdgari umwvavesi socialur-
ekonomikuri problemebis gadasawyvetad mokle da saSualovadian periodSi. rigi
obieqturi Tu subieqturi mizezebis gamo saerTaSoriso Tanamegobrobis
ekonomikuri daxmarebebis didi nawili socialuri problemebis Serbilebas
moxmarda (an saerTod, aramiznobrivad iqna gamoyenebuli) da ara axali samuSao
adgilebis Seqmnas, an ukve funqcionirebadi sawarmoebis reabilitacias. gasagebi
mizezebis gamo amave miznebis realizaciisaTvis ver moxerxda Sinagani rezervebis
akumulacia (dagrovebis ararsebobis gamo). sabolood, miviReT xangrZlivi da
masStaburi stagnacia ekonomikuri saqmianobis yvela segmentSi, rac yvelaze
negatiurad Sromis bazris formirebaze aisaxa.
saqarTveloSi erToblivi samuSao Zala, raodenobrivi parametrebis
TvalsazrisiT, demografiuli faqtorebisa da gare migraciis zegavleniT
sagrZnoblad gauaresda. mosaxleobis bunebrivi matebis dabali done da gare
SromiTi migraciis didi masStabebi garkveul `SeRavaTs~ aZlevs Sromis bazars,
Tumca, ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis nawili gadauWrel problemebs
awydeba da wlebis ganmavlobaSi ver axerxebs stabilur dasaqmebas.
erToblivi samuSao Zalis raodenobriv parametrebis gauaresebas Tan axlavs
samuSao Zalis stuqturis deformirebac. qveyana intensiuri gare migraciis gamo
kargavs axalgazrda, mobilur, iniciativian adamianebs, vinc aqtiur SromiT
saqmianobas sxvadasxva qveyanaSi eweva da bunebrivia, ekonomikur dovlaTsac iq
qmnis.
samuSao Zalis raodenobriv_struqturuli parametrebis gauaresebasTan
erTad daeca samuSao Zalis nawilis kvalificiuri donis amsaxveli
maxasiaTeblebi. aTeul aTasobiT kvalificiuri specialisti sistematurad an
periodulad mainc iyo mowyvetili Sesaferis samuSaos, maTi nawili ki,
iZulebuli iyo, daewyo SromiTi saqmianoba sxva sferoSi. Sedegi bunebrivia,
savalaloa_aTiaTasobiT specialistma Sesaferisi SromiTi sarbielis gareSe,
faqtobrivad, sruli dekvalifikacia ganicada da dakarga aTwleulebis
ganmavlobaSi dagrovili codna da gamocdileba (iaponuri da zogierTi sxva
maRalganviTarebuli qveynebis menejmentis praqtikaSi miRebulia Teza_Tu
15
pirovneba 5 welze meti xnis ganmavlobaSi aRar muSaobs Sesaferis samuSaoze,
igi aRar iTvleba am dargis profesionalad). rac Seexeba dakarguli profesiisa
da kvalifikaciis sanacvlod axali profesiisa da gamocdilebis SeZenis dadebiT
Sedegebs, amaze pasuxi calsaxaa-axali profesia mxolod mcire nawilma aiTvisa.
umravlesobisaTvis SromiTi saqmianobis sakvalifikacio maCveneblebi
gauaresebulia.
Sromis bazris formirebaze uaRresad negatiur zegavlenas axdenda
specialistebis momzadebis qveyanaSi moqmedi sistema. aTeulobiT profesiis
samuSao Zalaze ekonomikis moTxovnis ararsebobis pirobebSi, yvela tipis
saswavlebeli (upirveles yovlisa umaRlesi saswavleblebi) amzadebda aTasobiT
axalgazrdas `prestiJuli~ specialobebis mixedviT. Tu gaviTvaliswinebT, erTi
mxriv, erovnul meurneobaSi samuSao Zalaze arsebuli moTxovnis masStabebs da
misi cvlilebis Taviseburebebs da, meore mxriv, momzadebuli specialistebis
realur konkurentunarianobas, SeiZleba iTqvas, rom umaRlesi skola,
faqtobrivad, `diplomian umuSevrebs~ amzadebda. umaRlesi ganaTlebis
damadasturebeli diplomebiT aRWurvili axalgazrda specialistebis didi
nawili seriozul uaryofiT zewolas axdenda Sromis bazarze. bazris mxridan
moTxovnadi specialobis safuZvlianad mcodne axalgazrdebi, mcirericxovnobis
gamo, Sromis bazris saerTo suraTs samuSao Zalis miwodebis TvalsazrisiT ver
cvlida.
saqarTveloSi arc samuSao Zalis erToblivi moTxovna gamoirCeva
STambeWdavi masStabebiT. saxelmwifo marTva, Tavdacva, ganaTlebis sfero,
janmrTelobis dacva, socialuri uzrunvelyofa, safinanso-sakredito,
kavSirgabmulobis dawesebulebebi, rkinigza da ekonomikisa da momsaxurebis
zogierTi sxva sfero praqtikulad gajerebulia samuSao Zalis uzrunvelyofis
TvalsazrisiT.
samuSao Zalaze moTxovnis SedarebiT maRali maCveneblebiT gamoirCeva
soflis meurneoba. realurad es imis gamo xdeba, rom soflad mcxovrebni
dakavebulni arian sakuTar an ijariT aRebul miwis nakveTebze
sasoflo_sameurneo saqmianobiT. soflis meurneobaSi saqmianobac xSirad
dabalmwarmoebluri, araefeqtiani da arasrulia.
Sromis bazris formirebis da, aqedan gamomdinare, funqcionirebis
sirTuleebze miuTiTebs is garemoeba, rom xSiria Seusabamoba dauflebul
profesiasa da dakavebul Tanamdebobas Soris ekonomikis rogorc saxelmwifo,
aseve arasaxelmwifo seqtorSi. damsaqmeblebisa da samuSaos maZieblebisaTvis ar
aris xelmisawvdomi srulfasovani informacia konkretuli kvalifikaciisa da
profesiis mqone samuSao Zalisa da vakanturi samuSao adgilebis Sesaxeb.
aRsaniSnavia, rom uaxloes perspeqtivaSi saqarTvelos Sromis bazarze
samuSao Zalaze moTxovnis zrdis yvelaze realur gzas samewarmeo saqmianobis
liberalizaciis programa iZleva, romlis ganxorcielebis procesSi Seqmnili
axali samuSao adgilebi samuSaos maZiebelTa garkveul kategorias dasaqmebisa da
SromiT asparezze gasvlis saSualebas miscems.
warmodgenili argumentebi kidev erTxel cxadyofs, rom saqarTvelos
Sromis bazari mxolod formirebis stadiazea. Sromis bazris formirebasa da
funqcionirebaze mniSvnelovan gavlenas axdens qveyanaSi arsebuli ekonomikuri da
politikuri mdgomareoba, ekonomikuri zrdis tempi da rigi makroekonomikuri
16
faqtori. zemoaRniSnulidan gamomdinare, gadaWriT SeiZleba iTqvas, rom
makroekonomikuri stabilurobisa da ekonomikuri zrdis gareSe SeuZlebelia
Sromis bazris normaluri funqcionireba, samuSao adgilebisa da Sesabamisad,
dasaqmebis zrda.
saqarTveloSi Sromis bazris formirebasa da funqcionirebas arTulebs
rigi garemoebebic:
 bolo or aTwleulSi mniSvnelovnad Seicvala qveynis Sromisunariani
mosaxleobis ricxovnoba, Semadgenloba, struqtura, ganaTlebis done;
 ar arsebobs dasaqmebisa da umuSevrobis aRricxvis srulyofili sistema
da Sromis bazrisKkvlevas fragmentuli xasiaTi aqvs;
 umuSevrobis done saqarTvelos regionebSi xelovnurad aris Semcirebuli
soflis meurneobaSi araefeqtiani dasaqmebiT.
 umuSevarTa rigebSi maRalia umaRlesi ganaTlebis mqone specialistebis
wili da aRniSnuli maCvenebeli stabiluria wlebis ganmavlobaSi, rac
imaze miuTiTebs, rom miRebuli ganaTleba, ZiriTadad, misi dabali
xarisxis gamo, naklebad icavs moqalaqes umuSevrobis riskisagan;
 qveynisaTvis tipiuri gaxda Sromis bazris iseTi koniunqtura, sadac
samuSao Zalis miwodeba mkveTrad aRemateba moTxovnas, umuSevroba maRali
doniTa da xangrZlivobiT xasiaTdeba, rac seriozul problemebs
warmoSobs rogorc ekonomikuri, aseve socialuri da politikuri
TvalsazrisiT.

3.8.შრომის ბაზრის მოდელები განვითარებულ ქვეყნებში

შრომის ბაზარის როგორც ურთულესი სოციალურ-ეკონომიკური სისტემის ფორმირება განვი-

თარებულ ქვეყნებში სხვადასხვა ტემპებით მიმდინარეობდა, რომელიც პირდაპირ კავშირშია
საბაზრო ეკონომიკის განვითარების ისტორიულ პირობებთან. აღნიშნულიდან გამომდინარე,
შესაბამისად შრომის ბაზრის მექანიზმის ცალკეულ ელემენტებს შორის ურთიერთკავშირიც
სხვადასხვა ფორმით ჩამოყალიბდა, რამაც მისი, როგორც მნიშვნელოვანი საბაზრო ინსტიტუ-
ტის მოდელების, სახეების ფორმირებაში ადეკვატური ასახვა პოვა. სამუშაო ძალის მობილობის
მიხედვით განასხვავებენ შრომის გარე და შიდა ბაზრებს. ხოლო ფუნქციონირების თავისებურე-
ბების მიხედვით საერთაშორისო მასშტაბით გამოიყოფა შრომის ბაზრის ამერიკული, იაპონური
და შვედური მოდელები.

ამერიკული მოდელი. ამერიკის შეერთებულ შტატებში ისტორიულად, ტრადიციულად ხორცი-

ელდება ეკონომიკის კონკურენტულ მდგომარეობაში შენარჩუნების პოლიტიკა, რომელიც
ითვალისწინებს მისი ცენტრალიზაციის მაღალი დონის, ხარისხის შემცირებას. ხდება მეწარ-
მეობის აქტიური როლის, მომუშავეთა ინდივიდუალური შრომითი შედეგების, მიღწევების
წახალისება, მათი ორიენტაცია მაღალი შემოსავლების გამომუშავებაზე, შრომის მწარმოებლუ-
რობის ზრდაზე. დასაქმების სახელმწიფო პოლიტიკა ორიენტირებულია საწარმოთა შორის
მომუშავეთა მაღალ ტერიტორიულ მობილობაზე, სასწავლო დაწესებულებებში მიღებული
მაღალი ხარისხის პროფესიულ განათლებაზე, მომზადებაზე, ფირმის რეორგანიზაციის პროცეს-
ში მომუშავეთა პროფესიულ-კვალიფიკაციური დონის აღიარებაზე, უშუალოდ კომპანიაში,
საწარმოში მომზადების ხარჯების მინიმუმამდე შემცირებაზე. ასეთ საწარმოებში, კომპანიებში
17
ხელფასის სიდიდე განისაზღვრება კონტრაქტების, კოლექტიური ხელშეკრულებების საფუძვე-
ლზე, სამუშაო ძალაზე მოთხოვნისა და მისი მიწოდების, სამუშაოს სირთულის (მომუშავეთა
კვალიფიკაციის დონის), შრომის მწარმოებლურობისა და კომპანიის ფინანსური შესაძლებლო-
ბების გათვალისწინებით. ამერიკული მოდელი ასევე ხასიათდება პროფკავშირული ორგანი-
ზაციების ფუნქციონირებისა და საერთოდ მათი საქმიანობის თავისებურებებით, რომელიც
ხორციელდება პროფესიული ნიშნების მიხედვით. უმუშევრობის დაზღვევა ხორციელდება
როგორც ფედერალურ, ისე შტატების დონეზე. საერთო ფედერალური კანონი განსაზღვრავს
უმუშევრობის დაზღვევის ზოგად პრინციპებს, ხოლო ცალკეული შტატის დონეზე ხორციელ-
დება მისი დატალიზაცია. საწარმოები და მომუშავეები ახორციელებენ კანონით დადგენილ
ანარიცხებს უმუშევრობის დაზღვევის ფონდში, როგორც ცალკეული შტატის მიხედვით, ისე
ფედერალურ დონეზე. ფონდში ძირითადი თანხების მობილიზება ხდება მეწარმეთა მხრიდან
გადასახადების სახით, რომელიც დადგენილია პროცენტებში დარიცხული ხელფასის
სიდიდესთან მიმართებაში.

აშშ-ში ასეთი კონკურენტული პოლიტიკის შედეგია სამუშაო ძალის მაღალი ტერიტორიული და

პროფესიული მობილობა, უმუშევრობის შედარებით მაღალი დონე (იაპონიასა და შვედეთთან
შედარებით), რაც უპირატესად დამახასიათებელია შრომის გარე ბაზრისათვის. თუმცა აშშ-ში
საკმაოდ კარგად ვითარდება შრომის შიდა ბაზარიც, რომელიც მომუშავეებს უქმნის მთელი
სიცოცხლის განმავლობაში დასაქმებისა და შემოსავლების მუდმივი ზრდის გარანტიებს,
სოციალური შეღავათებისა და სტიმულირების მნიშვნელოვან პირობებს.

იაპონური მოდელი. იაპონური მოდელის განმასხვავებელი ნიშანია-„სიცოცხლის განმავლობაში

დაქირავების სისტემის“ არსებობა, რომელიც ითვალისწინებს მომუშავეებისათვის მნიშვნელო-
ვანი გარანტიების არსებობას შრომითი საქმიანობის მთელი პერიოდის განმავლობაში. ეს
გარანტიები წარმოადგენს დასაქმებულებსა და დამსაქმებლებს (კაპიტალის მესაკუთრე) შორის
ჩამოყალიბებულ ურთიერთობათა პრაქტიკის შედეგს. იგი საკანონმდებლო წესით არაა გაფორ-
მებული, მაგრამ მისი აქტიური მხარდაჭერა ხორციელდება პროფკავშირების მხრიდან, რომლე-
ბიც თავის მხრივ ლოიალურ დამოკიდებულებაში იმყოფებიან ფირმებთან. ანუ, შეიძლება
ითქვას, რომ იაპონიაში ჩამოყალიბდა ფირმის შიგნით შრომის ბაზრის ჩაკეტილი მოდელი.
1974-1975 ეკონომიკური კრიზისის შემდეგ იაპონიაში საკმაოდ ინტენსიური განვითარება
დაიწყო შრომის გარე ბაზარმაც, რომელიც ორიენტირებული იყო მცირე საწარმოთა მომსახუ-
რებაზე. ამასთან, იაპონიაში შრომის როგორც შიდა, ისე გარე ბაზრისათვის ნიშანდობლივია
სტაბილური დასაქმება არა მხოლოდ ეკონომიკური ზრდის, არამედ მისი დაცემის პერიოდშიც.
მომუშავეთა დასაქმება და მათი შრომის გამოყენება ხანგძლივი პერიოდის განმავლობაში
ფირმებს საშუალებას აძლევს: უზრუნველყონ საჭირო კადრების პროფესიული მომზადებისა და
კვალიფიკაციის ამაღლების ორგანიზება კომპანიის შიგნით, მის ბაზაზე, სამუშაო ადგილების
სტრუქტურის, ტექნოლოგიური ცვლილებებისა და გამოსაშვები პროდუქციის მოდიფიკაციის
შესაბამისად; წინასწარ გაითვალისწინოს ფირმის შიგნით პროფესიული მობილობა;
უზრუნველყოს მომუშავეთა მოტივაცია მაღალხარისხიანი, შემოქმედებითი, მაღალმწარმოებ-
ლური შრომისათვის. კომპანიის ხელმძღანელობა თავისი შეხედულებით ახორციელებს
მომუშავეთა გადანაცვლებას ერთი სამუშაო ადგილიდან მეორეზე, ერთი ქვედანაყოფიდან მეო-
რეში. თავისებურებებით ხასიათდება ხელფასის ფორმირების პროცესიც. იაპონიაში ხანგძლივი
პერიოდის განმავლობაში შრომის ანაზღაურების სიდიდე ძირითადად დამოკიდებული იყო

18
მომუშავის სტატუსსა და ასაკზე. მიმდინარე პერიოდში კი მნიშვნელოვანი ყურადღება ექცევა
მის კვალიფიკაციას, კომპეტენციებს და შრომის შედეგებს, ეფექტიანობას.

შრომის ბაზრის იაპონური მოდელისათვის დამახასიათებელი პატერნალისტული2 დამოკიდე-

ბულება დამსაქმებლებსა და დასაქმებულებს შორის, წარმოების ფარგლებს გარეთ მათი
საქმიანობის ჩათვლით. აქ მნიშვნელოვანია თვით მომუშავეთა დაინტერესება ფირმის
საქმიანობის ყველა ასპექტთან მიმართებაში. მკვლევარების აზრით „სიცოცხლის განმავლობაში
დაქირავების სისტემა“ დაკავშირებულია იაპონელი ხალის ეროვნულ მენტალიტეტთან და
დამსაქმებლის სურვილთან, დაიცვას ადამიანურ კაპიტალში დაბანდებული ინვესტიციები და
უზრუნველყოს მისი მაღალი ეფექტიანობა. გარდა ამისა, დაქირავების აღნიშნული სისტემა
უზრუნველყოფს წარმოების მოცულობის, მასშტაბების შემცირებისა და მომუშავეთა
განთავისუფლებასთან, უმუშევრობის ზრდასთან დაკავშირებული პრობლემების გადაწყვეტას,
მოგვარებას. XX საუკუნის 70-90-იან წლებში იაპონიაში განხორციელდა „სიცოცხლის
განმავლობაში დაქირავების სისტემის“ მოდიფიკაცია და მუდმივად დასაქმებულთა ხვედრითი
წონის შემცირება, რაც გამოწვეული იყო საწარმოო სტრუქტურების დაჩქარებული ტრანფორმა-
ციით, წარმოების ტექნიკური აღჭურვილობის დონის გადიდებით.

შვედური მოდელი. შრომის ბაზრის შვედური მოდელის თავისებურება მდგომარეობს

სახელმწიფოს მიერ დასაქმების აქტიური პოლიტიკის გატარებაში. სახელმწიფო ორგანოები
დიდ ყურადღებას უთმობენ სამუშაო ძალის მუდმივი კონკურენტუნარიანობის ამაღლებას. ამ
მიზნით ხორციელდება: მომუშავეთა პროფესიული მომზადება და გადამზადება, სამუშაო
ადგილების შექმნა, როგორც სახელმწიფო სექტორში, ისე კერძო კომპანიების სუბსიდირების
გზით, უმუშევართა ინფორმირება და პროფორიენტაცია, ახალ სამუშაო ადგილზე გადაყვანისას
შემწეობის გაცემა და სხვა. დასაქმების სფეროში არსებული პოლიტიკა მჭიდროდაა დაკავშირე-
ბული საერთო ეკონომიკურ ღონისძიებებთან, კერძოდ, შეზღუდულ საგადასახადო პოლიტი-
კასთან, შრომის ანაზღაურების სფეროში „სოლიდარული პოლიტიკის“ გატარებასთან, პრიორი-
ტეტული განვითარების სახელმწიფო პროგრამით განსაზღვრული შედარებით სუსტი რეგიონე-
ბის, დარგების, მოსახლეობის ცალკეული სოციალური ჯგუფების დახმარებასთან. შეზღუდუ-
ლი საგადასახადო პოლიტიკა შვედეთში მიმართულია ინფლაციის შეჩერებისაკენ, ცალკეული
სახეობის საქონელზე ირიბი გადასახადების დადგენის შედეგად მასზე მოთხოვნის შემცი-
რებისაკენ, რაც აიძულებს შედარებით ნაკლებად რენტაბელურ საწარმოებს შეწყვიტონ თავისი
საქმიანობა. შრომის ანაზღაურების სფეროში „სოლიდარული პოლიტიკა“ უზრუნველყოფს
„თანაბარი შრომისათვის, თანაბარი ანაზღაურების პრინციპის“ დაცვას, რაც აიძულებს მაღალ-
რენტაბელურ ფირმებს გასცენ მათი შესაძლებლობთან შედარებით დაბალი ხელფასი, ხოლო
დაბალრენტაბელურ საწარმოებს-შეამცირონ დასაქმებულთა რიცხოვნობა, ან შეწყვიტონ თავი-
სი სამეურნეოს საქმიანობა. სახელმწიფო აქტიურად ახორციელებს დასაქმების მხარდაჭერას იმ
სექტორებში, რომლებიც უზრუნველყოფენ ისეთი რეგიონების სოციალურად აუცილებელ
მომსახურებას, სადაც ტრადიციული მრეწველობის დარგები დაცემის სტადიაზე იმყოფება.
სახელმწიფოს ასეთი ურთიერთდაკავშირებული კომპლექსური პოლიტიკა უზრუნველყოფს

2პატერნალიზმი-სოციალური პარტნიორობის, ქველმოქმედების, საზოგადოების სოციალურად ნაკლე-

ბად დაცულ ნაწილზე ზრუნვის თეორია, პოლიტიკა და პრაქტიკა. მას განვითარებულ ქვეყნებში ადამია-
ნური ურთიერთობების დოქტრინის ფარგლებში გასული საუკუნის 20-30-იან წლებში ჩაეყარა საფუძვე-
ლი. იგი მიზნად ისახავდა კონფლიქტურ საზოგადოებებში, არსებული სოციალურ-ეკონომიკური და
პოლიტიკური წინააღმდეგობების დაძლევას. იხ. ლექსიკონი-ცნობარი სოციალურ მეცნიერებებში (css.ge).
19
სამუშაო ძალაზე მაღალი მოთხოვნისა და შესაბამისად ქვეყანაში დასაქმების მაღალი
მასშტაბების შენარჩუნებას. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ვერ უზრუნველყოფს ყველა სამუშაოს
მსურველთა დასაქმებას, სამაგიროდ მიიღწევა უმუშევრობის მასტაბების რეგულირება, მისი
ოპტიმიზაციის, ნორმალიზაციის მიმართულებით.

საქართველოს შრომის ბაზარი ჯერ კიდევ ვერ პოულობს მკაფიოდ გამოხატულ მახასია-
თებლებს, რადგან ჯერ ისევ ფორმირებისა და განვითარების სტადიაზეა. თუმცა შეიძლება
დარწმუნებით ითქვას, რომ იგი უფრო ახლოსაა შრომის გარე ბაზრის მოდელთან, რასაც
ადასტურებს გარკეული წინამძღვრების არსებობა: უმაღლესი, პროფესიული და საშუალო
განათლების მქონე პროფესიული კადრების მომზადება ხორციელდება უპირატესად ყველა
ტიპის სახელმწიფო სასწავლებლებში, სახელმწიფო სახსრების ხარჯზე; საწარმოთა რესტრუქ-
ტურიზაცია და მცირე ბიზნესის განვითარება მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს შრომის გარე
ბაზრის ფორმირებასა და განვითარებას. ხოლო შრომის შიდა ბაზრის ფორმირებისა და
განვითარების საფუძველს წარმოადგენს უშუალოდ კომპანიის შიგნით კადრების მომზადების,
გადამზადების ბაზები, ასევე კომერციული სტრუქტურების საქმიანობა. საქართველოს შრომის
ბაზრის ფორმირებისა და განვითარების ხელისშემშლელი ფაქტორებია: ქრონიკული და
ფარული უმუშევრობის მაღალი მასშტაბები; სუსტად კონტროლირებადი მასობრივი გარე
შრომითი მიგრაცია; დასაქმებისა და შრომის ბაზრის, საერთოდ სოციალურ-შრომითი
ურთიერთობების მარეგულირებელი არასრულყოფილი საკანონმდებლო ბაზა; დასაქმების
საბაზრო და ადმინისტრაციული რეგულირების მეთოდების სუსტი ურთიერთკავშირი; შრომის
ბაზრის ერთიანი საინფორმაციო სისტემის განუვითარებლობა და მოსახლეობის ინფორ-
მირებულობის დაბალი დონე ვაკანტური სამუშაო ადგილების შესახებ და სხვა.

20
kiTxvebi TviTSemowmebisaTvis:

1. daaxasiaTeT Sromis bazris arsi da misi elementebi;

2. CamoayalibeT Sromis bazris Taviseburebebi;
3. axseniT Sromis bazris funqcionirebis meqanizmi;
4. daaxasiaTeT samuSao Zalis moTxovnaze moqmedi faqtorebi;
5. axseniT samuSao Zalis miwodebis arsi da miwodebaze moqmedi faqtorebi;
6. ras gulisxmobs `Semosavlis efeqti~ da `Senacvlebis efeqti~?
7. ras gulisxmobs Sromis bazris segmentacia?
8. mokled daaxasiaTeT Sromis bazris segmentebi;
9. axseniT Sromis pirveladi da meoradi bazris arsi;
10. CamoayalibeT Sromis bazris formirebis Taviseburebebi saqarTveloSi;
11. შრომის ბაზრის რა თანამედროვე მოდელები არსებობს განვითარებულ ქვეყნებში.

21