n iii

R O Z D Z I A L

POLICENTRYCZNE
MIASTO
SPOLECZNOSCI
MIEJSKICH
 Z A B L O K O W A N Y SYSTEM

DIAGRAM ISTNIEJ4CYCH ZABLOKOWANIE HISTORYCZNEGO NATfZENIE RUCHU

ULIC CENTRUM PRZEZ MACKI KOI OW EG O
PRZEDMIESC

MIASTO W MIESCIE

P E R Y F E R I E MUSZA Z O S T A ^
PRZEKSZTAfcCONE
W AUTONOMICZNE MIASTA
 MIASTO W MIESCIE

SKLADNIKI STRUKTURALNE
dzielnica • gmina • miasto • metropolia

MIASTO I KRAJOBRAZ

SUSTAINABILITY - ROWNOWAGA ROZWOJU

STRUKTURA I FORMA DZIELNICY MIASTA

wielkosc • plan • sylweta

GEOMETRIA URBANIZMU

LOKALIZACJA B U D Y N K O W W S T O S U N K U D O U L I C , PLACOW,
KWARTALOW

TYP, K S Z T A L T I C H A R A K T E R P R Z E S T R Z E N I MIEJSKICH

KWARTALY J E D N O P A R C E L O W E , W I E L O P A R C E L O W E
ORAZ I C H A R C H I T E K T U R A

HIERARCHIA PRZESTRZENI PUBLICZNYCH

I KOMUNIKACJI

POLICENTRYCZNE STREFOWANIE FUNKCJI

WYSOKOSC BUDYNKOW

CHWALA WIEZOM

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA ZWI4ZANE

Z WYKORZYSTANIEM TERENU

SZTUCZNE O S W I E T L E N I E P R Z E S T R Z E N I PUBLICZNYCH
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

/I

DDZIN
BEZ MIAftY
PRZYMUSOWe DOJAZDY
-CENTRWZNA

MIASTO W MIESCIE

Z b y t czgsto z a p o m i n a m y o t y m , ze m i a s t a i k r a j o b r a z y n i e s § w y n i k i e m d z i a l a l -
n o s c i p r z y p a d k o w e j , n i e k o n t r o l o w a n e j i o r g a n i c z n e j , l e c z sq r a c z e j r e z u l t a t e m
d e c y z j i p o l i t y c z n y c h , l e g i s l a c y j n y c h i i n n y c h , ktore o k r e s l a j q d o p u s z c z a l n e z a -
g^szczenie obszarow m i e s z k a n i o w y c h , sposob u z y t k o w a n i a t e r e n u , o b i y s i w y -
sokosc zabudowy, j a k r o w n i e z k s z t a l t , w y g l q d i z n a c z e n i e b u d y n k o w . jStruktura
i w y g l q d m i a s t i k r a j o b r a z u sq p r z e w a z n i e w y n i k i e m i d e i i wyborow. N a w e t bar-
dzo zlozone procesy m o z n a o d w r o c i c . R o z p o w s z e c h n i o n y w tej k w e s t i i c y n i z m ,
b^dqcy k o n s e k w e n c j q z d a n i a s i § n a s l e p y l o s , n i e z w a l n i a z obowiqzku zaanga-
z o w a n i a i z w i q z a n e j z t y m o d p o w i e d z i a l n o s c i . S p r a w a ta n i e moze d l u z e j pozo-
s t a w a c w y l q c z n i e w r ^ k a c h s p e c j a l i s t o w , l e c z m u s i stac s i § p r z e d m i o t e m demo-
kratycznie podejmowanych wyborow i odpowiedzialnosci.

M i a s t o i k r a j o b r a z sq p o j ^ c i a m i p r z e c i w s t a w n y m i . J a k k a z d y o r g a n i z m , miasto
m u s i p o s i a d a c o k r e s l o n e g r a n i c e : m i n i m a l n e i m a k s y m a l n e w i e l k o s c i , rozpatry-
w a n e w t a k i c h k a t e g o r i a c h , j a k obszar i o b j f tosc, p l a n i s y l w e t a , l i c z b a m i e s z -
k a i i c o w oraz rodzaje a k t y w n o s c i , ktore mogq z a c h o d z i c w jego o b r f b i e . JTak j a k
c z l o w i e k , k t o r y osiqgnql d o j r z a l o s c , miasto „ d o j r z a l e " n i e moze d a l e j rosnqc
c z y r o z p r z e s t r z e n i a c s i § (w p i o n i e bqdz w poziomie) bez utraty z a s a d n i c z e j toz-
s a m o s c i . T a k j a k l u d z k a r o d z i n a , miasto moze rosnqc t y l k o poprzez r e p r o d u k c j ^
i z w i e l o k r o t n i e n i e , co m u s i o z n a c z a c p o l i c e n t i y z m .

Podstawowym modulem miasta policentiycznego jest autonomiczna dzielnica

poj^ta jako miasto w miescie.

134
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

PdlLt-ctNTRvczwA riFIDIlRACiA

SKLADNIKI STRUKTURALNE
dzielnica • gmina • miasto • metropolia

W dzielnicy miasta wspolnota z b i o r o w y c h i j e d n o s t k o w y c h interesow z n a j d u j e

wyraz w typie jej zabudowy. D z i e l n i c a to podstawowy s k l a d n i k kazdego m i a s t a
wprawdziwym z n a c z e n i u tego s l o w a . P o n i e w a z j e s t m i a s t e m w m i e s c i e i w zwiqz-
kii z tym pozostaje w d u z y m stopniu s a m o w y s t a r c z a l n a , d z i e l n i c a nalezy t y m sa-
Miym do wi^kszej „ r o d z i n y " zlozonej z gminy, m i a s t a i w k o n c u m e t r o p o l i i . J e s t
t(i centrum geograficzne o k r e s l o n e j w i e l k o s c i , s k u p i a j q c e w s z y s t k i e m i e j s k i e
limkcje i czynnosci: p u b l i c z n e i p i y w a t n e , h a n d l o w e , w y t w o r c z e , m i e s z k a n i o w e ,
rdiikacyjne i rekreacyjne.

• Dzielnica miasta p o w i n n a b y e a u t o n o m i c z n a pod w z g l ^ d e m p r z e d s z k o l i

i szkol podstawowych, mozliwosci c o d z i e n n y c h zakupow, targowisk, j a k row-
niez zatmdnienia (co n a j m n i e j j e d n o l u b d w a m i e j s c a p r a c y n a m i e s z k a n i e ) ,
shizby zdrowia i k u l t u i y .

• Najwyzej czteiy j e d n o s t k i s q s i e d z k i e p o w i n n y s k l a d a c s i ^ n a g m i n § .

• Gmina miejska p o w i n n a bye a u t o n o m i c z n a pod w z g l ^ d e m s z k o l s r e d n i c h ,

cotvgodniowych zakupow i a d m i n i s t r a c j i , sluzb m i e j s k i c h i kultury n a szczeb-
lii lokalnym.

• Pewna liczba gmin stanowi miasto.

• Miasto powinno bye autonomiczne pod w z g l ^ d e m c o m i e s i ^ c z n y c h i sezono-

wych zakupow, j a k rowniez pod w z g l ^ d e m a d m i n i s t r a c j i , sportu, u s i n g i k u l -
tuiy na szczeblu r e g i o n a l n y m .

• Pewna liczba miast tworzy autonomicznq metropolis, c z y l i „ p o l i p o l i s " o r a n -

dze krajowej, a nawet k o n t y n e n t a l n e j .
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

MIASTO I KRAJOBRAZ

CZLOWIEK M'lL35Ki CILOWJEK POD - IVltE:55Ki

CZLOWJLK » POJ AZD « ILD"5C POTRZtBNECO TgRENU

R e g i o n y , k r a j e , k o n t y n e n t y — w s z y s t k i e one m a j q ograniczonq p o j e m n o s c . J a k
powiedziat N i c h o l a s G e o r g e s c u - R o e g e n , i m w i e c e j p l a n e t a d z w i g a d z i s i a j , t y m
mniej b^dzie w stanie pomiescic w przyszlosci. Zasoby ludzkiej inteligencji
SEj. ograniczone. N i e j e s t o n a w s t a n i e r o z w i q z a c p r o b l e m o w nagromadzonych
przez ignorowanie podstaw e g z y s t e n c j i . „ E n e r g i a s t a l a " n i e moze p r z e m i e n i c s i §
w „ w o l n q " latwiej niz kamien w chleb. I m wiecej zuzywamy dzis, tym mniej b§-
d z i e m y m i e l i do d y s p o z y c j i j u t r o . N i e p o w i n n i s m y o b a r c z a c p r z y s z l y c h pok olei i
r o z w i q z y w a n i e m problemow, k t o r y m teraz b o i m y s i § spojrzec w t w a r z .

Swiat Planeta
solidny, trwaly, praktyczny nieskonczony, trywialny, brudny
i pi^kny dom (dla) ludzkosci i hatasliwy plac budowy
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

SUSTAINABILITY - ROWNOWAGA ROZWOJOWA

Obecnie t e r m i n t e n j e s t u z y w a n y w s p o s o b p r z e c i w n y do j e g o z n a c z e n i a .
Stabilny rozwoj czy s t a b i l n i e r o z w i j a j q c e s i § m i a s t a to m i t potezny i d a l e k i od
rzeczywistosci. W r z e c z y w i s t o s c i n a r a z i e n i e i s t n i e j e z a d n a godna z a u f a n i a
koncepcja takiego rozwoju, k t o r a n a d a w a l a b y s i § do powszechnego zastosowa-
nia. S§ jedynie hipotezy czqstkowe. W c i q z j e s t e s m y d a l e k o od j a k i e g o s global-
nego projektu ekologicznego, ktory poraoglby w p o d e j m o w a n i u r o z s q d n y c h de-
cyzji politycznych. P r o b l e m , ktory b § d z i e s i § n a r z u c a l w n a j b l i z s z y c h l a t a c h , to:
..Jakie powinny bye systemy w a r t o s c i m o r a l n y c h , p o l i t y c z n y c h i technologicz-
nych w warunkach o g r a n i c z o n y c h zasobow e n e r g e t y c z n y c h ? " N a r a z i e na d u z y -
wanie terminu sustainable p o d w a z a jego s i l § p r z e k o n y w a n i a w w y m i a r z e spo-
lecznym i politycznym oraz opoznia e w e n t u a l n e r o z w i q z a n i a .

liczonq p o j e m n o s c . J a k
neta dzwiga d z i s i a j , t y m
by l u d z k i e j i n t e l i g e n c j i
lemow n a g r o m a d z o n y c h
nie moze p r z e m i e n i c s i ^
amy dzis, t y m m n i e j b ? -
czac p r z y s z l y c h p o k o l e n
)jrzec w twa rz . JAKIKOLWIEK BYtBY „ MIASTO WYMAGA W PRZY-
DEFICYT Z I E M I W S R O D T w 0 BLIZENIU TYLE ZIEMI DO
WYZYWIENIA SI^.
R0SN4CEJ P O P U L A C J I ,
REDZIE O N A Z M U S Z O N A
ALBO DO Z M N I E J S Z E -
NIAWZROSTU,ALBODO
\VOJNY,INWAZJIIPOD-
BOJU,

Planeta
y, trywialny, brudny
XmmWYMAGAXRAZY
iwy plac budowy
WIECEJ ZIEMI DO WYZY-
wmiA.

137
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

Glowne osie i potozenie budynkow

publicznych

NOWE DZIELNICE W VENTA-BERRI, SAN SEBASTIAN, LEON I ROB KRIER, 1990

Projekt tej czesci miasta, zaplanowany i zaaprobowany mimo zawilych komplikacji biurokratycznych,
zostal nagle odrzucony przez te same wladze i zastqpiony standardowymi, sklonowanymi blokami.

138
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

I
Hierarchia sieci ruchu Kwartaly o roznych formach tworzq g^stq siec
ulic wokol rynku i glownej arterii

mWE DZIELNICE W VENTA-BERRI, SAN SEBASTIAN, LEON I ROB KRIER, 1990

139
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

S T R U K T U R A I FORMA DZIELNICY MIASTA

wielkosc • plan • sylweta

P I E R W S Z E Z A D A N I E E K O L O G I C Z N I E POJeXEJ U R B A N I S T Y K I MUSI P O L E G A C NA ZASADNICZEJ

R E D U K C J I L I C Z B Y K I L O M E T R O W C O D Z I E N N I E POKONYWANYCH P R Z E Z MIESZKANCOW POMIEDZY
MIEJSCEM PRACY, S Z K 0 L 4 , S K L E P A M I I OSRODKAMI R E K R E A C Y J N Y M I A DOMEM.

Z tego p u n k t u w i d z e n i a , p l a n u j q c w i e l k o s c d z i e l n i c y , p o w i n n o sig brae pod

u w a g § m o z l i w o s c i pieszego, tak aby m i a l on d o s t § p do w s z y s t k i c h m i e j s c , ktore
cz^sto o d w i e d z a , w z a s i ^ g u d z i e s i § c i o m i n u t o w e g o m a r s z u , bez potrzeby korzy-
{ s t a n i a z i n n y c h srodkow transportu. O b s z a r w t e n sposob w y z n a c z o n y , o s r e d n i -
; c y 5 0 0 do 6 0 0 metrow, b ^ d z i e m i a l w i e l k o s c 3 0 do 4 0 hektarow.

[*) D z i e l n i c a m i a s t a p o w i n n a m i e c w y r a z n y , z w a r t y k s z t a l t . N i e moze r o z c i q -
I gac s i § w z a d n y m k i e r u n k u d a l e j n i z 9 0 0 metrow.

• Nie powinna przekraczac liczby 10 0 0 0 mieszkaiicow i uzytkownikow.

• M u s i miec klarownq hierarchic u l i c i placow tworzqcych siec, regularnq

bqdz n i e r e g u l a r n q , albo tez stanowiqcq k o m b i n a c j § o b y d w u .

• U r b a n i s t y c z n a j a k o s c d z i e l n i c y n i e z a l e z y j e d y n i e od z a g ^ s z c z e n i a f u n k c j i
lub budynkow. Z m i e n i a si§ ona zasadniczo wraz z liczbq u l i c , placow
i kwartalow.

140
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

• ^ ^ ^ e r z c h n i a kwartalow p o w i n n a s i f z m n i e j s z a c w m i a r § z b l i z a n i a s i § do
centram i odwrotnie; i m b l i z e j zewn^trznego obwodu, t y m b^dzie w i ^ k s z a ,
tworzqc stszq siec u l i c w o k o l centralnego p l a c u . W p l y n i e to n a p o c z u c i e
centralnosci i miejskosci poprzez z w i ^ k s z e n i e l i c z b y rogow u l i c z n y c h , fasad
sklepoivych, wejsc, otworow i t y m podobnych.

• Kwartaly! 0 ksztalcie w y d l u z o n y m p o w i n n y bye polozone pod k q t e m pro-

stym w stosunku do glownej u l i c y , t a k a b y otwieralo s i § n a n i q j a k n a j w i ^ -
cej bocznych u l i c .

• Kazda dzielnica p o w i n n a m i e c co n a j m n i e j j e d e n c e n t r a l n y p l a c i j e d n q
glown^ ulic^, CO tworzy trzon s i a t k i u l i c i placow.

• Efektywnosc i bogactwo s i e c i u l i c z n e j m o z n a m i e r z y c l i c z b q uformowa-

nych w ksztalcie litery T polqczen i s k r z y z o w a n u l i c . L i c z b a rogow u l i c z -
nych jest wyznacznikiem m i e j s k o s c i ; w r a z ze wzrostem u l i c s l e p y c h m a l e j e
miejski charakter d z i e l n i c y .

• Za wszelkq cen§ nalezy u n i k a c u l i c o r u c h u j e d n o s t r o n n y m i u l i c s l e p y c h ,

z wyj^tkiem t a k i c h s y t u a c j i topograficznych, j a k p r z y l q d k i , p o l w y s p y i t y m
podobne. Te piei-wsze b l o k u j q , a drugie d z i u r a w i q s i e c u l i c z n q , u t r u d n i a j q c
orientacjc i w c h l o n i ^ c i e r o z n y c h typow r u c h u u l i c z n e g o oraz powodujqc
przeciqzenie pozostalej s i e c i , co p r o w a d z i do k o r k o w i b l o k a d .

• Mowiqc ogolnie, poczucie b e z p i e c z e n s t w a w r a m a c h d z i e l n i c y w z r a s t a

wraz z efektywnosciq r u c h u i z a g ^ s z c z e n i e m s i e c i u l i c .

• Tras szybkiego r u c h u , b u l w a r o w , a l e i , d u z y c h p l a c o w , obszarow w o l n y c h ,

ogrodow publicznych, przestrzeni targowych i p61 golfowych n i e powinno
si? lokalizowac wewnqtrz d z i e l n i c , l e c z n a i c h o b r z e z a c h .

Ubrzeze dzielnicy nie jest j e d y n i e g r a n i c q a d m i n i s t r a c y j n q . W s p o l t w o r z y ono

ikank^' miejskq - bulwar, a l e j a , p r o m e n a d a , p a r k I q c z q w h a r m o n i j n q c a l o s c
z miastem naturalne l u b l u d z k q r§kq stworzone e l e m e n t y topografii, t a k i e j a k
rzeki, jeziora, kanaly, s t m m i e n i e , l a s y , zbocza, autostrady c z y l i n i e k o l e j o w e .
Ogoliiie obrzeza powinny bye p r o m e n a d a m i z d o b r y m dost^pem do s c i e z e k
i szlakow odpowiednich do spacerow w k r a j o b r a z i e o t a c z a j q c y m m i a s t o , bez
koiiiecznosci korzystania z drog p r z e z n a c z o n y c h d l a r u c h u kolowego. N a l e z y u n i -
kar iiiwelowania pagorkow, w y p e l n i a n i a d o l i n i r e d u k c j i stokow. P r z e c i w n i e —
-pecyficzne cechy danej o k o l i c y warto u w y p u k l a c ; p l a n i s y l w e t a m i a s t a po-
winny korzystac z oiyginalnosci d a n e j topografii.
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

MIASTO WSPOLMCTA(TV)
K U L T U R O W A , POLITYCZNA, E K O N O M I C Z N A

M I A S T O D U Z L h A l A S T O

WSPOLNOTA FEDER.AC3A
civiTAS WSPOLNOT
ETC.
ETC.

MONO-CENTRYIM POL\ C E N T R Y Z M

10 M i N U T V X 10 M I N U T

142
 1

POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

PRZEMYStOWE Arvtx,-MJASTO
A - C E N T R Y C Z N E

A N T Y M l E 7 S K i F - AMTYlAllE^SKlE

NIEOGRANICZONA E.K3PANS3A

MJASTO OGRAISliCIONt ADMIWUTR«CV3NIE

143
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

GEOMETRIA URBANIZMU

W s i a t k a c h u l i c m i a s t e u r o p a j s k i c h m o z n a w y r o z n i c d w a z a s a d n i c z o odmienne
s y s t e m y geometryczne. N a j b a r d z i e j r o z p o w s z e c h n i o n y j e s t t e n , w k t o r y m ulice
i p l a c e n i e sq w z g l ^ d e m s i e b i e r o w n o l e g l e . O z n a c z a to, ze i c h s z e r o k o s c , polo-
z e n i e i d l u g o s c sq z r o z n i c o w a n e . L e C o r b u s i e r n a z w a l t a k i s y s t e m „ s w o b o d n q
geometriq o s l i c h d r o g " . S y s t e m t e n w t a p i a s i § h a r m o n i j n i e w t o p o g r a f i § okolicy,
j a k gdyby p o w s t a l w sposob organiczny. N a z y w a m to w e r n a k u l a r n y m tworze-
niem siatki.

D r u g i s y s t e m tworzq rownolegle w z g l ^ d e m s i e b i e polozone u l i c e , jego podstawq

j e s t geometrycznie prosty u k l a d u l i c i p l a c o w , a r b i t r a l n y w s t o s u n k u do topogra-
f i i i cz^sto pozostajqcy z n i q w b e z p o s r e d n i m k o n f l i k c i e . S y s t e m t e n j e s t charak-
t e r y s t y c z n y d l a m i a s t c z y m i a s t e c z e k z a p l a n o w a n y c h , p o d c z a s gdy p i e m s z y
p r z e w a z n i e b y w a s p o t y k a n y w m i a s t a c h c z y tez m i a s t e c z k a c h l u b w s i a c h po-
w s t a l y c h s p o n t a n i c z n i e . W i s t o c i e proste l i n i e i podporzqdkowanie u k l a d u d l u -
go u c h o d z i l y z a w y r a z r a c j o n a l n o s c i , e f e k t y w n o s c i , post^pu i p i ^ k n a — j e d n y m
slowem, cywilizacji.

N i e o z n a c z a to w c a l e , ze d z i s j e s t podobnie — owe p i y n c y p i a l n e s c h e m a t y zbyt

cz^sto b y w a l y n a r z u c a n e bez w z g l ^ d u n a w a n i n k i n a t u r a l n e , co cz^sto koiiczy-
lo s i § r e g u l a c j q koryt r z e k , n i w e l a c j q wzgorz i z a s y p y w a n i e m d o l i n .

W r a z ze s f o r m u l o w a n i e m t e o r i i c h a o s u i o d k r y c i e m geometrii f r a k t a l n e j po-
w s z e c h n i e p r z y j § t o poglqd, ze proste f o r m u l y m a t e m a t y c z n e i podstawowe for-
my geometryczne b yna j m n i e j nie gwarantujq l o g i k i , p i ^ k n a i l a d u . Obecnie
d y s p o n u j e m y teoriq m a t e m a t y c z n q , k t o r a p o z w a l a z r o z u m i e c l o g i c z n q s t r u k t u r ?
i r a c j o n a l n o s c n i e z w y k l e z l o z o n y c h figur i f o r m .

Z a l e z n i e od p o l o z e n i a z a k o l e r z e k i moze s t a n o w i c b a r d z i e j e f e k t y w n y sposob
p o l q c z e n i a p u n k t u A z p u n k t e m B n i z l i n i a prosta. C o w i e c e j , j e s t f a k t e m n i e -
z a p r z e c z a l n y m , ze z a r o w n o l i n i a d o s k o n a l e p r o s t a , j a k i kqt prosty sq j e d y n i e
f i l o z o f i c z n y m i a b s t r a k c j a m i , k t o r e w s w i e c i e r z e c z y w i s t y m mogq i s t n i e c tylko
jako przyblizenia.

N a j n o w s z e b a d a n i a w y k a z u j q r o w n i e z , ze s i a t k i n i e r e g u l a m e , w y s t ^ p u j q c e w tak
z w a n y c h „ z a l o z e n i a c h s p o n t a n i c z n y c h " , c z § s t o b y w a j q w y n i k i e m procesow osad-
n i c z y c h , ktore sq zarowno p r a k t y c z n e , j a k i swobodne, zarowno r a c j o n a l n e , j a k
i logiczne.

P r o j e k t u j q c m i a s t a c z y i n n e grupy b u d y n k o w , p o w i n n i s m y t r a k t o w a c systemy
r e g u l a r n e i n i e r e g u l a r n e n i e j a k o w y k l u c z a j q c e s i § w z a j e m n i e , l e c z j a k o do-
p e l n i a j q c e s i § metody, ktore z a l e z n i e od w a r u n k o w t o p o g r a f i c z n y c h m a j q swe
raisons d'etre.

144
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

WYMIAROWANI£ KWARTAtOW

) odmienne
torym u l i c e
-kosc, p o l o -
„swobodn4
I
ifi^ okolicy,
n tworze-
i
50 p o d s l a w q
It
do t o p o g r a -
jest chaiak-
iy p i e n v s z y
w s i a c h po-
ukladu dlu-
— jednyni

maty zljyl
§ s t o koiiczy-

TWORZENIE CENTRAlNOSci ZAPOBiEGANJE CENTKftlNOSCi

a k t a l n e j p<>- r»zEPuJTOwo/c rnzEPusTowoSif

staAS'owe i u r -
du. Obecnie
snq s t r u k t u r ^

I
w n y sposob

i
t faktem nie-
sq j e d y n i e
tniec tylko

Spujqce w lak
rocesow o s a d -
lonalne, j a k

ac s y s t e m y
j a k o do-
niajt} s w e
HrCRAKCHiA
PMC. Kw<i«TAti)w • pzUteK DR.O& • KwaKTAtdw • PZl'flLEK
ZHARMQNJZOWANA 2 AKtO C O N A

145

•
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

/ M U L U TWORZACYCH SJATKE

^
i J
^ / \

^
<c >
<
' >
<
A
>
\r

2 2 P E R S P E K T Y W Y ( 0Tw«RTE)

A A

^ 7

s ' Y
^ /

/
<•
~
\
'I
\
\ f ^ \
LK03
>l^4 P E R S P E k T Y W Y ( i K i E K o w A N E )

146
POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

FRZEPtYW STAtY

PMEPiYW MODUIOWAWY
ZWOLMiENlE cicczY

SYTUOWANJE B U D Y N K U 3AK0 DOMINANTY

DOMINANTA NIEWtDOCZNA

147
POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

MOCNE CENTRUM WEZLOWE '

SLA8E CENTRUM WeZtOWE

I MOCNE CENTKi/M W E Z L O W E
MOCME CENTRUM LINE/IRNE 5i»TKH WtASciWA"

149
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

CENTRA MiUSKi£ . CZItREMA ron-rFNTRnui

150
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

NOWE MIASTO POUNDBURY, DORSET L.K. Z LIAMEM O'CONNOREM, 1989

Ponizej: Ogolny plan zabudowy czterech nowych dzielnic. Kazda z nich ma swojq glownq ulicp i ry-
nek. Powyzej: Dzielnica Middle Earm, w budowie od 1994 roku, stanowiqca zaokrqglenie istniejqcych
przedmiesc zachodnich. Powstalo w ten sposob wyrazne obrzeze, centrum miejskie i uslugi, ktorych za-
chodnie przedmiescia byly pozbawione. Kazdy kwartat jest podzielony na dziatki o wielkiej roznorodno-
sci, rozmaitej wielkosci i funkcji. Ustugi i instylucje lokalne, jak szkoty srednie, centra sportowe, cmen-
tarz i tym podobne, sq usytuowane wzdluz alei i parkow, bfdqcych obrzezami czterech dzielnic miasta.

151
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

RYNEK DZIELNICY MIDDLE FARM, POUNDBURY, DORSET, L.K, 1989

Ulice tego pierwszego etapu zabudowy Poundbury sq zalozone nieregularnie, tworzqc intymne, przy-
jemne dla oka przestrzenie. Unikajqc ulic typu korytarzowego, uzyskano nieprzewidywalnq geome-
tric ulic, spontanicznie wymuszajqcq na kierowcach cywilizowany sposob jazdy bez uciekania si^ do
zewnftrznych srodkow kontroli.
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

POUNDBURY, DORSET, L.K. Z LIAMEM O'CONNOREM, 1989

Aksonometria i przekrqj typowego kwartalu miasta. Sklada sif on z duiej liczby parceli o roznych
rozmiarach, co pozwala na roznorodnosc typologicznq. Domy mieszkalne, szkoly i sklepy sqsiadujq
z niezanieczyszczajqcym przemystem. Samochody (jeden na 20 metrow kwadratowych powierzchni
uzytkowej) parkuje sif w zaulkach i wzdluz krawfznikow. Przestrzen ponad garazem zwykle jest wy-
korzystana. Drobny przemysl i warsztaty sq zgrupowane wokol prywatnych, wydzielonych murami
parkingow lub podworek.

153
L E O N K R I E R
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

Szereg
^
Typ L
^ & ^
Typ L z wiezq Wieza Wielokqt

Parcele Budynki

PLAN MIASTA I TYPOWY KWARTAL, ATLANTIS, TENERYFA, L.K. Z ROBERTEM DAYEM, 1987
Budynki sq usytuowane na tarasach; prywatne ogrody tworzq duie przestrzenie, jednq stronq
otwarte na krajobraz.

155
ARCHITEKTURA WSPOLNOTY
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

If

•
n

ATLANTIS, TENERYFA, L.K., 1986

Widok z lotu ptaka, ukazujqcy pierwotnq koncepcjf, a takze rozwoj architektoniczny typowej parceli.

157
ARCHITEKTURA WSPOLNOTY
FOLIC

158
I

POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

\J I i

AO Iff: M M S r o P O / A C W BAWARII, L.K., 1983

Po lewej: Rynek dzielnicy Waldviertel. Budynki miejscowego liceum sq zgrupowane wokol placu pu-
blicznego, co pozwoli na zmianf ich funkcji w przyszlosci (powszechne zjawisko w nowych miastach,
bfdqce skutkiem luki mifdzypokolenlowej). Powyzej: Ten kwartal, o niskim zagfszczeniu, rozni sif za-
sadniczo od normalnego kwartalu podmiejskiego. Budynki sq usytuowane na obrzezu. Wycofanie bu-
dynkow w glqb dzialki jest zakazane. Domy, garaze i mury ogrodow tworzq ciqglq, choc zrdznicowanq
oslonf dla prywatnych ogrodow. Otwartosc tkanki miejskiej zezwala na roznorodnq orientacjf i przej-
rzystosc, co powszechnie uchodzi za przywilej wynikajqcy z luznej zabudowy.

159
 A R C H I T E K T U R A WSPOLNOTY

PRZEPISY
ZABUDOWd

\ lA/ZDtU/
/ \
COFWifCIE \ FRONIJ
BUDYWKU
<
ULicr Pomi/m
A ^'
OD LiNJi

ULicy
i MPERATTK

POWODUJE
SFEIi;
TO
PUBLICZN*
SCABE
i 5 FEU
ROZGRAWi ~
PRrmmj
CZENIE SFERr
m
PUBLICZNEJ
FiZYCZNIfi
i
PRZE5TWEM
PRYIVATNEJ

B u d y n k i publi
d z i a l k i w mies
WZROST
IA/2R0SI i panoratn, inn
MIASTA
M iAST/(
Miejsca geogn
POWODUJE
P0W00U3E o waznym znac
ZWi^K -
ZlA/l'tK "
SZENIt
SZENJE
POCZUCJA
POCZUCiA

CHA05U
tADI)

POT~MI[J5K05C MiEJSKOsc

SHOEMAKER

160
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

Z^BUDOWA

WZDtUZ

FRONTU

ULICY POWIWNA

STANOWiC

JMPERATYW

5FERA

PUBLICZNA
i SFERR
PRYWATNA

SA
FiZYCZNiE i
PRZESTRZENNJE LOKALIZACJA BUDYNKOW

ROZGKANicZONE W STOSUNKU D O ULIC, PLACOW I KWARTALOW

B u d y n k i p u b l i c z n e i te o z n a c z e n i u s y m b o l i c z n y m muszq zajmowac n a j l e p s z e
d z i a l k i w m i e s c i e i k r a j o b r a z i e , glownq p i e r z e j ^ p l a c u , d o m i n a n t ^ p e r s p e k t y w
lA/ZROST i p a n o r a m , i n n y m i stowy — w s z y s t k i e n a j b a r d z i e j e k s p o n o w a n e m i e j s c a .

M iAST A
M i e j s c a geograficznie d o m i n u j q c e n a l e z y w i ^ c z a r e z e r w o w a c d l a b u d y n k o w u
P0IN0DU3E o waznym znaczeniu, o duzych walorach symbolicznych.

imiK ~
B u d y n k i p u b l i c z n e o z n a c z e n i u l o k a l n y m n a l e z y u m i e s z c z a c wewnqtrz d z i e l n i -
SZENIE cy; te o z n a c z e n i u m e t r o p o l i t a l n y m l u b o w a d z e panstwowej — n a p l a c a c h , przy
POCZUCiA a l e j a c h i b u l w a r a c h r o z g r a n i c z a j q c y c h d z i e l n i c e i gminy.

tADU 0 zroznicowaniu s k a l i , materialow i kubatury musi decydowac typ i publiczny

status b u d y n k u ; n i e mogq b y e one u z a l e z n i o n e j e d y n i e od k a p r y s u a r c h i t e k t a
lub i n w e s t o r a . N i e p o w i n n y b y e r o w n i e z u z a l e z n i o n e od wzgl^dow czysto tech-
nicznych.
c

SHOEMAKER HOUSE, WYSPA GASPARILLO, FLORYDA, L.K. ZE SCOTTEM MERRILLEM,

1991-1995

161
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

k •
i
\
I
KM P^

BEZ DOMINANTY iA/iZtiALN/\ DOMINANTA

( U L I C E i P L A C I E

R O I V N O L E G L E
BAD*
N I E R d l V W O L E G t £ PRZESTRZENJE MiClSKJE

JAKO KORYTARZ JAKO MIEJSCE

162
P, L I EA ^>^fc
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

o o S > _ a c O3 Tn no
C O

0
" 0
• ,0

• • n-f" _jo n
3n ^
a
Lr •
• Ll a 0 •

MIDDLE FARM, POUNDBURY, DORSET, L.K., 1989

Ponizej: Plan dzialek budowlanych. Powyzej: Zarys budynkow. Roznorodnosc parceli nie tylko po-
zwala na wielkq roznorodnosc funkcjonalnq, lecz stanowi rowniez podstawf autentycznej roirwrod-
nosci architektonicznej.

164
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

KWARTALY JEDNOPARCELOWE, W I E L O P A R C E L O W E
ORAZ ICH ARCHITEKTURA

Typ, k u b a t u r a i a r c h i t e k t u r a b u d y n k u w y n i k a j q w d u z y m s t o p n i u z p o d z i a l u
kwartalu n a j e d n q l u b w i e l e p a r c e l i .

Budynki powinno s i ^ tak s y t u o w a c n a d z i a l k a c h , aby b y l y zwrocone frontem do

ulicy, p l a c u l u b ogrodu. N a l e z y u n i k a c w y c o f y w a n i a b u d y n k u w g l q b ; c o f n i ^ c i e
budynku, ogrodki i podworza p r z e d d o m e m m o z n a d o p u s z c z a c t y l k o n a z n i k o -
mej c z e s c i e l e w a c j i u l i c z n y c h .

Budynki cofni^te p o w i n n y m i e c od u l i c y m u r y l u b ploty, ktore t w o r z y l y b y j e d -

nolity front z s q s i e d n i m i , n i e c o f n i ^ t y m i d o m a m i .

Jedynie k w a r t a l y p r z e z n a c z o n e pod zabudowy p u b l i c z n q bqdz i n n q n i z m i e s z k a l -

na mogq stanowic p o j e d y n c z q p a r c e l ^ . A r c h i t e k t u r a k w a r t a l u j e d n o p a r c e l o w e g o
moze bye s y m e t r y c z n a w swej k o m p o z y c j i l u b j e d n o l i t a w s t y l u i c h a r a k t e r z e
w sposob, ktory b y l b y n i e d o p u s z c z a l n y w wypadku kwartalow wieloparcelo-
wych. S y m e t r i a c z y a s y m e t r i a fasady p o w i n n a m i e c u z a s a d n i e n i e typologiczne
i symboliczne, a r c h i t e k t u r a e l e w a c j i u l i c z n y c h m u s i do pewnego stopnia od-
zwierciedlac to, c z y k w a r t a l s k l a d a s i § z j e d n e j c z y z w i e l u p a r c e l i . _

Wszystkie p a r t i e b u d y n k u w i d z i a n e od strony p r z e s t r z e n i p u b l i c z n e j , cofni^te

lub n i e , m u s z q bye t r a k t o w a n e j a k o a r c h i t e k t u r a w y s o k i e j k l a s y . S l e p e s c i a n y ,
drogi pozarowe i w s z e l k i e w y p o s a z e n i e t e c h n i c z n e p o w i n n y z n i k n q c z p o l a w i -
dzenia l u b zostac o p r a c o w a n e a r c h i t e k t o n i c z n i e .

5YMETRIA F A S A D

l i l t
/Tl-i-n I ' r - i - r ^
u Uu u u a a
a D D uiju D D a

JEDMOOSIOWA WiELOOJiOWA

KOMPOZYtlA CAlOSCiOIA/A KOMPOZYGA ADDY7YIAINA

165
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

M E C A - m M J A R O W E STREF0WI1M[ DZiitKI JfPNOFONKCYJNE]

MONOTQ tJ \
SPOtECZNA ^ FUNKC-JONALNA i ARCHitEK-TOWicZNA

ROZNORODNOSC

SPOtECZNA , FUNKC36NftLNA r ftRCHiTEKTONl'cZNA

167 • P o l l e r a r^CXVM

( u ) '
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

W 2 & L I D M ILOSC PEZESIKIENi PDIBliCZI^iJ

>t85i)-l12|j 1145-11^8 1170 - l9,fo OPTIMUM

\5 -20 % fo - So % So - U % Z5 - 3S %
ZA MALO ZA DU20 ZAOUlOPRZIilRZENlNANPflifUBliaNfJ WtAicilVA PROPORCIA

HIERARCHIA PRZESTRZENI PUBUCZNYCH

I KOMUNIKACJI

Arterii przelotowyeh nie mozna prowadzic przez srodek d z i e l n i c y — trzeba j e w y -

tyczyc n a j e j obrzezach. R u c h p o w i n i e n s i ? odbywac w z d l u z bulwarow i a l e i two-
rzqcych zewn^trzne obrzeze d z i e l n i c y . R u c h kolowy i pieszy w y m a g a przestrzeni
0 roznej s k a l i i geometrii. W q s k i e piesze z a u t k i p r z e c i n a j q k w a r t a l y i polqczone,
tworzq spojnq, w o l n q od samochodow siec wewnqtrz kazdej d z i e l n i c y .

C e n t r a l n y p l a c d z i e l n i c y m u s i bye z a r e z e r w o w a n y d l a p i e s z y c h , natomiast par-

tie glownej u l i c y p o w i n n y bye z a m k n i ^ t e d l a r u c h u kolowego j e d y n i e w o k r e s l o -
nych p o r a c h d n i a . M i e j s c a do p a r k o w a n i a w z d l u z k r a w ^ z n i k a n a l e z y d o p u s c i c
p r z y n a j m n i e j po j e d n e j stronie w i ^ k s z o s c i u l i c .

U l i c e j e d n o k i e r u n k o w e i slepe d o m i n u j q w d z i s i e j s z y c h z a s a d a c h p l a n o w a n i a r u -
c h u . Te szczegolne typy u l i c , twor m e n t a l n o s c i t e c h n o k r a t y c z n e j , w y n i e s i o n e dzis

NOWA DZIELNICA PORTOWA, TEGEL, BERLIN, LEON KRIER Z FRANCISCO SANINEM, 1980
Duiy program „centrum kulturalnego", przewidywany w planie strefowym, sklada sif z osmiu elemen-
tow typologicznych: biblioteki, kosciola, ratusza, galerii sztuki, teatru i basenu kqpielowego. Elementy te
zostaly w projekcie rozproszone na obszarze dzielnicy, co pozwoli uniknqc korkow w ruchu kolowym i - co
najwazniejsze - nadmiernej koncentracji, zarowno funkcjonalnej,jak i symbolicznej.

169
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

do rangi

I korkow
' ruchu,;
giej sir
korzysci
wiqzq si

Pod ce
Parkin
I miec e
ULICE I PLACE SA WYNIKIEM KWARTALY S4 WYNIKIEM ULICE I PLACE STANOWIA we bud
USYTUOWANIA KWARTALOW SIECI ULIC I PLACOW PRECYZYJNE TYPY FORMAL- czyc do
NE, KWARTALY SA ICH WYNI-
KIEM
Pr?dko
innych
charak
bruki,

WIEZA

PODSTAWOWE TYPY PRZESTRZENI PUBLICZNYCH, L.K., 1977.

ZA DUZO PRZESTRZENI PUBLICZNE] = FALSZYWY LUKSUS

ZA MALO PRZESTRZENI PUBLICZNEJ = SK^PSTWO

a.

BUDYNKI TWORZA PRZYPAD-

KOWA PRZESTRZEN: BRAK
ULIC, BRAK PLACOW, BRAK
ZAULKOW. FORMA PRZE-
STRZENI PUBLICZNYCH JEST
CZYSTO ARBITRALNA I PRZY-
PADKOWA. TA FORMA OSIED-
LENCZA MOZE BYC STRZE-
ZONA I ZACHOWANA JEDYNIE
Z WIELK4 TRUDNOSCI4. NA-
DAJE SIE ONA IJESLI W OGO-
LE) WYL4CZNIE DO SYTUACJI
RZADKICH I WYJATKOWYCH.

170
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

do rangi jedynego systemu c z y w r ^ c z paradygmatu, wystarczajqeo w y k a z a l y swo-

jq wyjqtkowq zdolnosc do d e z o r i e n t a c j i , w y w o l y w a n i a z a m i e s z a n i a i tworzenia
korkow u l i c z n y c i i . U l i e a d w u k i e r u n k o w a , o m n i e j w i e c e j r o w n o l e g l y c h p a s m a c h
mchu, z chodnikami i mozliwosciq parkowania wzdluz kraw^znikow, jest z d r u -
giej strony r o z w i q z a n i e m u n i k a t o w y m w swej g e n i a l n o s c i , I q c z q c y m o l b r z y m i e
korzysci f u n k c j o n a l n e , p r a k t y c z n e , psychologiczne i estetyczne z t y m i , ktore
wiqzq s i ? z b e z p i e c z e n s t w e m ; stanowi zatem syntez? e f e k t y w n o s c i i e l e g a n c j i .

Pod c e n t r a l n i e polozonymi k w a r t a l a m i n a l e z y u m i e s c i c p a r k i n g i podziemne.

Parkingi w i e l o p i ^ t r o w e p o w i n n y b y e n i e d u z e i oddalone od s i e b i e ; n i e p o w i n n y
miec e l e w a c j i w y c h o d z q c y c h n a u l i c ? a n i tez b y e o s l o n i f t e przez wqskotrakto-
we b u d y n k i b i u r o w e . P a r k o w a n i e w podworzach i p r z e s m y k a c h n a l e z y ograni-
czyc do p e r y f e r y j n y c h k w a r t a l o w d z i e l n i c y .

Pr?dkosc r u c h u kolowego p o w i n n a b y e r e g u l o w a n a n i e z a pomocq z n a k o w c z y

innych urzqdzeii t e c h n i c z n y c h (garby, zapory, s w i a t l a ) , l e c z poprzez m i e j s k i
charakter u l i c i p l a c o w , stworzony przez i c h k o n f i g u r a c j ? geometrycznq, p r o f i l ,
bruki, z i e l e i i , o s w i e t l e n i e , w y p o s a z e n i e i a r c h i t e k t u r ? .

mm SZEREG KWARTAL PATIO mm\K

lYPOlCGiA KWARTAtllW

171
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

INSULA TEGELENSIS, L.K., 1980

Ten typ kwartalu miejskiego, zaprojektowany dla dzielnicy portowej Tegel w Berlinie, pozwala na
osiqgnifcie stosunkowo wysokiego wspolczynnika wykorzystania terenu (2:1), przy dwoch lub trzech
kondygnacjach. Przy normalnej zabudowie obrzeznej trzeba az szesciu kondygnacji, aby osiqgnqc It
samq wydajnosc. Ponadto kazde mieszkanie jest zlokalizowane w rogu ulicy, dzifki czemu uzyskuje
dobre, naturalne i odbite swiatlo oraz roznorodne widoki.

172
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

THERMAE TEGELENSIS, L.K., 1980

Przyklad typowej kompozycji Ptastycznosc bryl wyraza roznorodnosc wewnetrznych przestrzeni i funk-
cji tego duzego zakladu termalnego, usytuowanego na obrzezu nowej portowej dzielnicy Tegel. Rozne
typy basenow kqpielowych znajdujq sif w odpowiednich pawilonach, wszystkie polqczone przez hipo-
stylowq half ze szklanym dachem.

173
ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

174
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

NOWE DZIELNICE NA POLUDNIOWYM BRZEGU TAMIZY W LONDYNIE. KONTRPROJEKT

PRZECIWKO ZAMIAROM ARCHITEKTOW MIASTA, ZAMOWIONY PRZEZ DANA CRUICKSHANKA
IDEJANA SUDJICA DLA MAGAZYNU „BLUEPRINT", L.K, 1984

Budynki istniejqce - mocno zakreskowane struktury do wyburzenia przy przebudowie tego obszaru;
lekko zakreskowane obszary pokazujq teren uzyskany z rzeki. Proponowane nowe budynki - zakresko-
wane - sq zintegrowane z budynkami istniejqcymi w taki sposob, by tworzyly siatkf ulic i placow,
a takze jednostki sqsiedzkie z wyraznie okreslonymi centrami, co pozwoli na swobodnq cyrkulacjf ru-
chu pieszego w ramach tych dwoch dzielnic.

175
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

POLICENTRYCZNE
STREFOWANIE FUNKCJI

Funkcje mieszkalne i niemieszkalne

p o w i n n y bye rozproszone n a wzor s z a -
c h o w n i e y w formie k w a r t a l o w , d z i a l e k
i kondygnaeji ( o b r y s u ) . W z d l u z glow-
nej u l i c y i n a p l a c a c h nalezy d o p u s c i c
f u n k c j e h a n d l o w e , l e c z t y l k o n a pozio-
m i e u l i c y , nigdy powyzej antresoli l u b
pod z i e m i q .
KONCENTRACIA FUNKCJI JPOtECZNYCH
Duze d z i a l k i , przeznaczone na dzia-
lalnosc przemyslowq, handlowq, rze-
m i e s l n i c z q , powinny bye lokowane n a
obrzezach d z i e l n i c , z dobrym dost?-
p e m do g l o w n y c h arterii r u c h u kolo-
wego, aby z a p e w n i c w poblizu m i e j s c
zamieszkania stymulacj? przedsif-
biorstw m i e j s k i c h i m i e j s c pracy. J e s t
to j e d y n y sposob rozbudowania l o k a l -

176
 POLICf:NTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

nego systemu podazy i popytu, ktory

b y l b y w stanie p r z e c i w d z i a l a c najez?-
sciej zubozajqcemu w p l y w o w i w i e l k i e h
monopoli. M a l e i srednie przedsi?bior-
stwa, razem z i n n y m i n i e m i e s z k a l n y m i
i niezanieezyszczajqcymi srodowiska
f u n k c j a m i , rowniez powinny bye roz-
rzucone n a terenie dzielnicy. B u d y n k i
0 w i e l k i e j s k a l i powinno s i ? zasadniczo
sytuowac n a obrzezu dzielnicy, wzdluz
alei i bulwarow.
ROZPROiZEMlE FUNKCJI j P O U C Z N Y C H
IKC3i JPOUCZNIYCH
F u n k c j i p u b l i c z n y c h i m i e j s k i c h nie
nalezy koncentrowac n a specjalnie wy-
d z i e l o n y c h o b s z a r a c h , l e c z rozpraszac
1 mieszac z innymi funkcjami, unika-
j q c w ten sposob standardowej mono-
tonii funkcjonalnego strefowania. Jest
to l o g i k a oparta n a p o l i c e n t r y z m i e ,
ktorej n i e w o l n o m i e s z a c z logikq de-
centralizacji.

177
 A R C H I T E K T U R A WSPOLNOTY

X L JUL

Ogmniaenie Wysokosci Budynkcw

Haj\ni%ksia /Jcatowflos'c ~ Najmniejizd Wysokoic Koniy^no-cji

SYLWETA MONOTONNA

WYSOKOSC BUDYNKOW

W i ? k s z o s c n a j p i ? k n i e j s z y c h m i a s t , ktore p r z e t r w a l y do n a s z y c h czasow, s k l a d a
s i ? z b u d y n k o w o w y s o k o s c i n i e w i ? k s z e j n i z d w a do p i ? c i u pi?ter.

Nie istnieje zadne ekologiczne usprawiedliwienie d l a budowy wiezowcow o charak-

terze u z y t k o w y m ; buduje s i ? j e tylko w c e l a c h s p e k u l a c j i , szybkiego z y s k u l u b uzy-
s k a n i a spektakulamego wrazenia. Wrazliwosc i kruchosc pionowych megastruktur
zostala w dramatyczny sposob zademonstrowana w z n i s z c z e n i u wiez W o r l d Trade
Center w Nowym J o r k u . Prosz? sobie wyobrazic, co by nastqpilo, gdyby World Trade
Center i Pentagon m i a l y postac trzykondygnacyjnego zalozenia uniwersyteckiego.

^ ] P a r a d o k s a l n i e n a r z u c e n i e ogolnego o g r a n i c z e n i a w y s o k o s c i b u d y n k o w od dwoch
do p i ? c i u p i ? t e r b y n a j m n i e j n i e m u s i p r o w a d z i c do z a n i k u b u d y n k o w bardzo
w y s o k i c h i m o n u m e n t a l n y c h . K a t e d r a Swi?tego P a w l a w L o n d y n i e j e s t drapa-
c z e m c h m u r o j e d n y m p i ? t r z e . W i e z a E i f f l a m a t y l k o trzy p i ? t r a . K a t e d r a Notre
D a m e w P a r y z u , K a p i t o l w W a s z y n g t o n i e , Z a k a z a n e M i a s t o w P e k i n i e i nawet
s i e d e m c u d o w s w i a t a p o w s t a l y zgodnie z tq zasadq.

178
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

IZJ m

O^nnlczona llciha. pi^ttr

brak Oaraniczeii WysokoScI ~ ZrdmcoUana. ujyiokoS6 i Uczha pi^ttr
SYLWETA ZRlJzMICOlVANA

Powszechne o g r a n i c z e n i e w y s o k o s c i b u d y n k o w od d w o c h do p i ? c i u p i ? t e r po-
zwoh zarowno n a o c h r o n ? h i s t o r y c z n y c h c e n t r o w zagrozonych p r z e i n w e s t o w a -
niem, j a k i n a p r z e b u d o w ? p r z e d m i e s c . Z a m i a s t r o z d ? c i a kosztow budowy
w centrum o g r a n i c z e n i e to p r z y c z y n i s i ? do w z r o s t u w a r t o s c i n i e r u c h o m o s c i n a
obszarach, ktore pozostajq n i e d o c e n i a n e .

W zwiqzku z t y m w y s o k o s c b u d y n k o w n i e p o w i n n a b y e o g r a n i c z o n a m e t r y c z n i e
(taka r e g u l a c j a j e s t z a w s z e a r b i t r a l n a i p r o w a d z i do m o n o t o n i i ) , a l e z a pomocq
liczby p i ? t e r — od d w o c h do p i ? c i u — z a l e z n i e od c h a r a k t e r u danego m i a s t a , ota-
czajqcego j e k r a j o b r a z u , statusu i f u n k c j i b u d y n k u , s z e r o k o s c i drog i p l a c o w
oraz p r e s t i z u p o l o z e n i a . N a l e z y r o w n i e z z d a w a c sobie s p r a w ? z tego, ze techno-
logia b u d o w l a n a , o b s l u g a i z a s a d y ulegajq r a d y k a l n e j z m i a n i e ( r o z d z i e l e n i e
struktury i s c i a n y , w i n d y , kosztowna o b s l u g a , o c h r o n a p r z e c i w p o z a r o w a i tak
dalej), gdy j e s t w i ? c e j niz p i ? c pi?ter. Ponadto ograniczenie l i c z b y p i ? t e r pozwoli
na oczywiste i n a t u r a l n e r o z r o z n i e n i e p o m i ? d z y f u n k c j a m i p u b l i c z n y m i a p r y -
watnymi, p o m i ? d z y c h a r a k t e r e m s y m b o l i c z n y m a u z y t k o w y m oraz p o m i f d z y ar-
chitekturq m o n u m e n t a l n q a tq z w y k l q .

179
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

PiONOWY & PorioMY

ROZROST MJASTA f K O R K I
W2ROST • PRZE.R.OST • ZACH W A5 Z C Z E N i E

OOaRZAtfl
1
siATKA PoriOMfl

Z PiONOlMYMi piE5ZYMi ScJEZKAN

t K R o T K l E CUL'Dt-SflCS)

MIASTO

SiflTKA POliOMA

ZAftTAKOWflMA PRZEZ PRZEROiNIETE

CULDE-S«t.5 (chWASTY)

PRZECl/^ZENie SiEci

feE2kADNY LABIRYNT
ZMECH AWIZowANE-
PlONOWE- I P O Z I O M E Ct»L-0E-5ACS|
MAKTSYMAIWE G E O 6 R A F U Z M 0
PRZECl^ZENie S Z C Z Y T V

3PRAWL

180
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

S C E N f t R i U S Z p i o T R U S I A P A N A

5 V K;
W D K
M Y
a

? ZABUDOWA DOTKNEIA SZCZYTU?

SZCZYT WYDOBYCifl ROPY- PR0&NOZf\A - 2 Z Z 0

181
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

CHWALA WIEZOM
(wbrew utylitarnym wiezowcom)

M i e s z k a c w y s o k o , pod n i e b e m , p o n a d p i ^ k n y m i k r a j o b r a z a m i , w i e j s k i m i , mor-
s k i m i l u b m i e j s k i m i , to frapujqcy p o m y s l romantycznego m a r z y c i e l a . J e d n a k z e
c h a t a Quasimodo, zagubiona w h a l a s l i w y m m r o k u w i e z o w c o w e j d z u n g l i , zdola
z a c h o w a c bardzo n i e w i e l e ze s w o i c h s t a r o s w i e c k i c h w d z i ^ k o w . S e n o pot?dze,
wyrazony w n i e z a p o m n i a n y sposob w postaci olbrzymiego o k n a ponad Manhat-
tanem w b i u r z e magnata prasowego G a i l a W y n a n d a , rowniez n i e p r z e t r w a w dzi-
s i e j s z y m w e r t y k a l n y m c h a o s i e . Notre D a m e p r z e n i e s i o n a do L a D e f e n c e czy
w i e z a E i f f l a n a P i q t e j A l e i tez w y p a d n q b l a d o .

[ ' U z a l e z n i e n i e od w i n d y , podobnie j a k od fotela n a k o l k a e h , p o w i n n o pozostac

domenq i n w a l i d o w . D o m i n a c j a s y l w e t y m i a s t a p o w i n n a n a l e z e c do wiezowcow
j o charakterze raczej s y m b o l i c z n y m n i z u t y l i t a r n y m , j a k rowniez do k o p u l , dzwon-
i n i c , i g l i c , belwederow, p a m i q t k o w y c h k o l u m n czy l u k o w t r i u m f a l n y c h .

7S

1^00 aooo ;^ o S o 2 too

AD A.C. A.b.

1 AO : d IS-: i

182
POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

CZI

•
I—I n •
• a •
c
•

• n DO o•
•
E3 a '
• •• •
0
• •
•J
•

WJEZOWtt PioNOWE CUL-DE-SACS SU^

PRZECJAZETiiniECi

WERTYKALNIE I HORYZONTALNIE
ZORIENTOWANE SPOLECZNOSCI

g mmi „PRZECiflZNIKI" 3IFCi

L I i: Z K I
183
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

W krajobrazie tradyeyjnego m i a s t a w i e z a s t a n o w i pionowy a k c e n t , ktory n i c z y m

znak przestankowy w t e k s e i e d a j e c h w i l ? w y t c h n i e n i a , tworzy r y t m , u l a t w i a c z y -
telnosc, a p r z e d e w s z y s t k i m u s t a l a h i e r a r c h i ? f u n k c j i , z n a c z e n i m i e j s c . G l o -
balny t r i u m f u t y l i t a m y c h w i e z o w c o w i w s z e l k i e g o r o d z a j u anten p a r a d o k s a l n i e
wieszezy s m i e r c s y m b o l i c z n e g o z n a c z e n i a w i e z o w c a , j a k i c a l e j r o d z i n y h e r o -
icznych b u d o w l i , t a k i c h j a k a l e k s a n d r y j s k a l a t a r n i a , w i e z a E i f f l a czy W a s h i n g t o n
Monument, k t o r y c h s y m b o l i c z n a i e s t e t y c z n a pot?ga j e s t odwrotnie proporcjo-
nalna w s t o s u n k u do i c h w a r t o s c i u z y t k o w y c h .

MONlMtNTALNA

LICZBA KONDYGNflCJ i

— »-^=5 »t r « t 1 « t m i 1— _
PRRYZ WASZYNGTON W-O.C. GIZ-A
3 K O N p. a K. O N D. 0 KOM D.

( S U P E R W i t Z O W C E )

185
 PRZEBUDOWA DZIELNICY SPITALFIELDS MARKET, LONDYN,
NA ZAMOWIENIE STUARTA LIPTONA DLA STANHOPE LTD., L.K., 1986
Nowy ksztalt, o funkcjach mieszanych, dzielnicy biznesu przylegajqcej do londynskiego City. Budynki
biurowe i mieszkalne sq zalozone na planie szachownicowym (kwartaly i dzialki), co pozwala uniknqc
przygnfbiajqcego efektu strefowania. Na .sqsiedniej stronie: Wolna od ruchu kolowego piazzetta w srod-
ka kwartalu o mieszanych, mieszkalno-handlowych funkcjach. Projekt cie.^zyl sif aprobatq krolewskq.
medialnq i spolecznq i byl rygoryslycznie podporzqdkowany obowiqzujqcym przepisom. Na skutek zmo-
wy deweloperow i wladz powstal przeinwestowany „biznespark", zniekszlalcajqcy hislorycznq dzielnicy
Spitalfields oraz wspanialy kos'ciol Chrystwsa, dzielo Nicholasa Hawksmoora.

186
POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

187
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

mil—i-iu 11 I Ui_J t I LI I iiiiii i

/.i •

it

Li !_

188
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA ZWI^ZANE

Z WYKORZYSTANIEM TERENU

Wspoiczynnik w y k o r z y s t a n i a t e r e n u w m i a s t a c h h i s t o r y c z n y c h rzadko p r z e k r a -
cza 2 : 1 . T ? g?stosc latwo u z y s k a c poprzez z a b u d o w ? n i e w y z s z q n i z trzy do p i ? -
ciu kondygnacji. P o z w a l a ona n a stworzenie dobrze d o s w i e t l o n y c h i proporcjo-
nalnych p r y w a t n y c h ogrodkow, podworek i p r z e s t r z e n i p u b l i c z n y c h . O d X I X
wieku obserwujemy stopniowy wzrost w s p o l c z y n n i k a w y k o r z y s t a n i a t e r e n u przy
kazdej z m i a n i e planow z a g o s p o d a r o w a n i a przestrzennego; n a p r z y k l a d w srod-
miesciu L o n d y n u ten w s p o i c z y n n i k stale p r z e k r a c z a 6 : 1 . To n a d m i e r n e zag?sz-
czenie prowadzi do calkowitego z a t k a n i a h i s t o r y c z n y c h centrow. U l i c e z a m i e -
niaj§ si? w coraz c i e m n i e j s z e , h a l a s l i w e k o r y t a r z e , a p r y w a t n e ogrodki k u r c z q
si? do postaci w i l g o t n y c h s l u z b o w y c h podworek. W r e z u l t a c i e n a s t ? p u j e degra-
dacja tradyeyjnego m i a s t a , k t o r a u s p r a w i e d l i w i a masowq u c i e c z k ? n a p r z e d -
miescia.

Jesli wladze m i e j s k i e pozwolq p r z e k r o c z y c k r y t y c z n q w y s o k o s c p i ? c i u pi?ter, to

wartosc d z i a l k i z a c z y n a rosnqc a s t r o n o m i c z n i e , co z k o l e i tworzy coraz s i l n i e j s z e
dqzenie do coraz w i ? k s z e g o z a g ? s z c z e n i a . J e s t to b l ? d n e k o l o , ktore n a dlugq
met? w sposob n i e z a u w a z a l n y p r o w a d z i do „ m a n h a t t a n i z m u " i do n a d m i e r n e j
eksploatacji finansowej terenow m i e j s k i c h , k t o r y c h s t r u k t u r a l n e b a n k r u c t w o
musi w k o h c u zostac pokryte z f u n d u s z y p u b l i c z n y c h . T e r e n y godne ochrony
z definicji c h a r a k t e r y z u j q s i ? o p t y m a l n y m z a g ? s z c z e n i e m zarowno pod w z g l ? -
dem formy, j a k i w y g l q d u . N i c z y m n i e u s p r a w i e d l i w i o n q n i e o d p o w i e d z i a l n o s c i q
jest zwi?kszenie w y k o r z y s t a n i a t e r e n u w t y c h c z ? s c i a c h m i a s t a . D e c y z j e t a k i e
uniemozliwiajq obron? w a r t o s c i b u d y n k o w c h r o n i o n y c h j a k o n i e r u c h o m o s c i
w obliczu potencjalnej w a r t o s c i terenow g ? s c i e j z a b u d o w a n y c h . W k o n s e k w e n -
cji zwi?kszone w y k o r z y s t a n i e t e r e n u zawsze p r o w a d z i do k l ? s k i nawet najbar-
dziej konsekwentnej p o l i t y k i k o n s e r w a t o r s k i e j .

189 _ j , ^ . ^ si^lt.-.. ,>l.W^^='y

 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

^3 0\\
0\\

ISTI\IEJ4CA PROPONOWANA
SIEC ULIC SIEC ULIC

^ 1
Historyczne c e n t r a , t a k i e j a k Ruch przelotowy biegnie
t o , z r e g u t y sq p r z e k s z t a l c a - po stycznej w stosunku do
ne w strefy h a n d l o w e i p a r - miasta i jego nowo zdefi-
k i n g i . Ruch kolowy jest k a ~ niowanych ulic. W centrum
W " .--3.°°, s D ^ S c
n a l i z o w a n y przez j e d n o k i e - kazdej dzielnicy utworzono
runkowe s y s t e m y obwodnic nowy plac. Instytucje, han-
wzdluz b a s t i o n o w s t a r e g o del i przemysl mieszczq sif
m i a s t a . P r z e d m i e s c i a i strefy na obrzezach dzielnic i sq
handlowe zalewajq wowczas obslugiwane przez but-
otaczajqcy miasto krajobraz. wary i aleje. Nowa, dwu-
J e d n o k i e r u n k o w e ulice z e lub trzypiflrowa zabudowa
slepymi odgalfzieniami two- wypelni fragmentaryczne
rzq siec 0 szerokich o k a c h , dzis kwartaly. Istniejqca
powodujqcq maksymalne za- siec ulic zostanie uzupel-
doczenie i psychologicznq niona przez nowq, „mikro-
dezorientacji. konwrkowq".

PLAN ZABUDOWY DIEKIRCH, LUKSEMBURG, L.K, 1984

Sludlum to wykonano na zlecenie Ministerstwa Robot Publicznych, z naswietleniem problemow wy-
nikiych ze stosowania tras objazdowych. Celem bylo ograniczenie ekspansji miasta sredniej wielkosci,
przy jednoczesnej stymulacji mozliwosci jego rozwoju i wewnftrznego wzrostu.

191

^^^^
ARCHITEKTURA WSPOLNOTY
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

ATENY, PIREUS, L.K., 1977

Projekt parku puhlicznego, zatozonego na skrzyzowaniu autostrad. Tarasy, okolone masywnynii murami
z kamienia, tworzq zalesiony archipelag na wysokosci dachow. Z gornego poziomu otwiera sif panora-
ma na zatokf i port w Pireusie. Tarasy sq polqczone mostkami dla pieszych ponad halasliwymi kanio-
nami autostrad. Z szerokiej esplanady na poziomie terenu mozna dostrzec w oddali sylwetf Akropolu.

193
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

SZTUCZNE O S W I E T L E N I E PRZESTRZENI PUBLICZNYCH

Ogromna i l o s c sztucznego s w i a t l a , ktore k a z d e j nocy z a l e w a m i a s t a , m i a s t e c z k a

i wsie, moglaby, n a s l a d u j q c i l u m i n a c j e bozonarodzeniowe, z l a t w o s c i q p r z e m i e -
nic j e w m i e j s c a b a s n i o w e . H i s t o r y c z n e e k s p e r y m e n t y A n d r e G r a n e t a , a ostat-
nio prace Y a n n a K e r s a l e g o p o k a z u j q , ze nawet b u d y n k i pozbawione w a r t o s c i es-
tetycznych mogq czasowo p r z y b r a c m a g i c z n q a u r ? i b l a s k . Niestety, sztuczne
oswietlenie stalo s i ? z j a w i s k i e m m a s o w y m , czego k o n s e k w e n c j e sq r a c z e j przy-
kre niz radosne. C i e k a w e , ze n i e j e s t to p r z e d m i o t e m d y s k u s j i p u b l i c z n e j , l e c z
podlega j e d y n i e b r u t a l n y m p r a w o m i n t e r e s u handlowego, wspartego przez p s e u -
donaukowe argumenty e k o n o m i c z n e i w z g l ? d y b e z p i e c z e n s t w a .

Jesli chodzi o o s w i e t l e n i e m i a s t i w s i , to n a l e z y omowic d w i e s p r a w y : j a k o s c

i ilosc samego s w i a t l a oraz j a k o s c i l i c z b ? p u n k t o w s w i e t l n y c h .

Obecnie n a r y n k u z n a j d u j e s i ? b i a l e , z i e l o n k a w e i p o m a r a i i c z o w e o s w i e t l e n i e
0 porownywalnej i n t e n s y w n o s c i s w i a t l a , t r w a l o s c i i c e n i e . W y b o r e s t e t y c z n y j e s t
zatem nie t y l k o m o z l i w y , a l e w r ? c z k o n i e c z n y i palqcy, poniewaz j e s t to w y b o r
jedynie wazny. A r g u m e n t e k o n o m i c z n y p r z e m a w i a j q c y n a k o r z y s c p o w s z e c h n e -
go stosowania pomarariczowego s w i a t l a sodowego n i e z n a j d u j e j u z u z a s a d n i e -
nia. Pomaraiiczowobursztynowy kolor oparow sodu e l i m i n u j e kolory, s p l a s z c z a
kontrasty, n i s z c z y c h a r a k t e r , pogrqzajqc nawet n a j p i ? k n i e j s z e m i e j s c a w stan-
dardowej p o n u r o s c i , n i e pozwalajqc odroznic p a l a c o w , portow l o t n i c z y c h , m i a -
I steczek czy b u d y n k o w w i ? z i e n n y c h . T y m c z a s e m b i a l e s w i a t l o domowe o d z n a c z a
si? wieloma z a l e t a m i zarowno z p u n k t u w i d z e n i a b e z p i e c z e i i s t w a , j a k i e s t e t y k i .
Nie z m i e n i a ono kolorow b u d y n k o w , z i e m i , d r z e w c z y l u d z i , p r z e c i w n i e - w y d o -
bywa c h a r a k t e r i p i ? k n o m i e j s c a .

Oko latwo a d a p t u j e s i ? do r o z n y c h poziomow sztucznego s w i a t l a , nawet o bar-

dzo malej i n t e n s y w n o s c i , j a k w i d a c po p r z y t l u m i o n y m o s w i e t l e n i u F e d e r a l C i t y
w Waszyngtonie oraz w i ? k s z o s c i z a m o z n y c h p r z e d m i e s c p o l n o c n o a m e r y k a n -
skich, gdzie b i a l e s w i a t l o o n a t ? z e n i u m n i e j s z y m n i z 5 0 watow tworzy atmosfe-
r? spokoju, b e z p i e c z e i i s t w a i p i ? k n a , p o z w a l a j q c n a s p e k t a k u l a m e kontrasty
skqpanych w n i m w a z n i e j s z y c h b u d y n k o w , fontann i d r z e w , a j e d n o c z e s n i e n i e
pozbawiajqc w i d o k u rozgwiezdzonego n i e b a .

Bardzo intensywne, kolorowe swiatlo (powyzej 1 0 0 watow), ktore jest teraz w po-
wszechnym u z y c i u w E u r o p i e , nadaje s i ? w y l q c z n i e do i l u m i n a c j i swiatlem posred-
nim, odbitym, obiektow wyjqtkowych, t a k i c h j a k mosty, wieze koscielne czy skaly.

Jesli chodzi o p u n k t y s w i e t l n e , to bezsensowne p r z e p i s y prowadzq do przelado-

wania przestrzeni p u b l i c z n y c h i k r a j o b r a z u zbyt w y s o k i m i , k i e p s k o zaprojekto-
wanymi m a s z t a m i , z w i e n c z o n y m i o s l e p i a j q c q z a r o w k q . Z drugiej strony zas r y -
nek oferuje o b e c n i e t r a d y c y j n i e z a p r o j e k t o w a n e , estetyczne produkty, o duzej
sprawnosci t e c h n i c z n e j , ktore r a c z e j w z m a g a j q , a n i z e l i n i s z c z q c h a r a k t e r m i e j -
sca i w dalszej p e r s p e k t y w i e z a p e w n i a j q p o k a z n e o s z c z ? d n o s c i .
 ARCHITEKTURA WSPOLNOTY

Z ekonomicznego i ekologicznego p u n k t u w i d z e n i a mozna dokonac bardzo istot- c z y n n i k i zi

n y c h o s z c z ? d n o s c i , n i e obnizajqc j e d n o c z e s n i e bezpieczeiistwa, poprzez znaczqcq nowiq one
r e d u k c j ? poziomu o s w i e t l e n i a z j e d n e j strony i wygaszenie w i ? k s z e j c z ? s c i oswie-
t l e n i a poznq nocq z d r u g i e j ; podobnie — przez systematyczne u n i k a n i e oswietlania Reasumuj
drog i autostrad. O s w i e t l e n i e autostrad n i e powinno u c h o d z i c za n i c innego, jak n i e b y l a ch
t y l k o z a w i e l k q rozrzutnosc — pod w z g l ^ d e m e s t e t y c z n y m j e s t ono katastrofq, na ktoryc
a z punktu w i d z e n i a bezpieczeiistwa r u c h u przejscia pomiedzy oswietlonymi b ? d q mog
i n i e o s w i e t l o n y m i fragmentami szosy stanowiq ryzyko podczas deszczu l u b mgly.
Jednolitosc o s w i e t l e n i a n a autostradzie m a ogromnq wag?; b r a k o s w i e t l e n i a jest
stopniem n a j w y z s z y m j e d n o l i t o s c i , z a p e w n i a j q e y m n a j w i ? k s z e bezpieczeiistwo
Widok nowe
jazdy. A t r a k c y j n o s c i bezpieczeiistwo m i e j s c z a m i e s z k a n y c h nie zalezy od ilosci bywca nagr
sztucznego s w i a t l a , l e c z od u r b a n i s t y c z n e j j a k o s c i m i e j s c a i o s w i e t l e n i a . T e dwa

198
 POLICENTRYCZNE MIASTO SPOLECZNOSCI MIEJSKICH

czynniki znaczq o w i e l e w i f c e j niz wyposazenie uzytkowe czy t r y w i a l n y d e t a l ; sta-

nowiq one n i e z b f d n e n a r z f d z i a decydujqce o j a k o s c i i c h a r a k t e r z e m i a s t a .

Reasumujqc, w t y m z a r y s i e z a s a d o r g a n i z a c j i p o l i c e n t r y c z n e g o m i a s t a c e l e m
nie b y l a c h ? c o g r a n i c z e n i a p r z e j a w o w n o w o c z e s n o s c i , l e c z stworzenie podstaw,
na ktorych roznorodnosc i bogactwo w s p o l c z e s n e j e k s p r e s j i a r c h i t e k t o n i c z n e j
b^dq mogly o d n a l e z c w a r u n k i do pelnego i h a r m o n i j n e g o r o z w o j u .

NOWA DZIELNICA LA VILLETTE, PARYZ, L.K., 1976

Widok nowego placu przed ratuszem, usytuowanego pomifdzy Grands Boulevards Nord-Sud. Zdo-
bywca nagrod w mifdzynarodowym konkursie: za archilekturf krajobrazu - pierwsza nagroda, za
architekturf i urbanistykf - druga.

199