REHIYON X

Northern
Mindanao
REHIYON X
Ang Rehiyon X ay
matatagpuan sa hilagang
bahagi ng Mindanao. Binubuo
ito ng mga lalawigan ng
Bukidnon, Camiguin, Misamis
Oriental, at Misamis
Occidental. (Fernandez 132)
Panagtlo sa pinakamalaking
prodyuser ng:
mais
Saging
Nag aani rin dito ng :
Tabako
Palay
Tubo
Pinya
Duryan
Chico
Mangga
Abaka
lba' tibang uri ng mina ang
matatagpuan sa rehiyong ito
tulad ng minang metal na
"manganese","chromite",
"gold", "silver at nickel" at
mga minang di-metal tulad
ng "sand", "gravel",
"fertilizer", "coral rocks",
"lime stone", at "clay“.
 Ang mga Badjao ng Rehiyon X
ay may kakaibang uri ng
pamamahay. Dahil sa
nakagisnan nila sa kanilang mga
magulang ang pagtira sa mga
bahay nanakatirik sa tubig, dala
pa rin nila ang ganitong uri ng
pamamahay. Bagama't ang
kanilang mga bahay ay yari sa
nipa at dahon ng niyog, ang
mga ito ay matitibay at matagal
din bago masira. (Almanac 472)
Ang Torogan ay isa sa mga uri ng
bahay na makikita rin sa ilang bahagi
ng Hilagang Mindanao. Karaniwang
mga maharlika ang mga nakatira
dito. Isa itong malaking bahay na
kadalasan ay lima o anim na pamilya
ang naninirahan. Ang bawat isa sa
pamilya ay may sariling mga lugar
subalit walang dibisyon ang kanilang
tulugan. Ang Torogan ay may
tinatawag na "panalong" na
kadalasan ay makikitang nakalagay
sa harap ng bahay. Ito ay inukit na
suporta, na yari o gawa sa -kahoy,
may birtana, sahig, hagdan, dingding
at bubong na may disenyong inukit,
May dalawampu't siyam na ilog
ang rehiyong ito kung kaya may
mga lugar na ang mga
mamamayan ay nabutbuhay sa
pamamagitan ng pangingisda at
paninisid ng perlas at kung minsan
ay parinisid ng mga baryang
inihahagis ng mga pasaheros ng
mga barkong nagmuraula sa ibang
lugar.
 REHIYON X

 Popular dito ang mga perlas at korales. Ilan sa mga uri ng

korales na matatagpuan sa Hilagang Mindanao ay Bubble
Coral, Leather Coral, at Sea Anemone.
 Makulay ang mga kasuotan ng mga taga-Rehiyon X.
Halimbawa ng kanilang kasuotan ay ang Alang ng mga
Tinggian, ang Kimona isang kasuotan ng mga babae na
kadalasa’y puti at na sinasamahan ng tapis na ipinupupi sa
baywang .
 Ang mga lalaki ay may simpleng kasuotan. Karaniwang
kasuotan ay “long sleve’’ na parang “jaket”. Nasusuot din
sila ng Malong at nasanay sa kasoutang bahag lamang.
REHIYON X
 Mais ang ginagawang pamalit sa bigas
 Mahilig sa pagkaing may gata ng niyog
 Isang tradisyon ng Rehiyon X ang
kasalang tubig
 Salarangan ng sining ay
ipinagmamalaki nila ang
kanilang Orkir o Okkil isang
disenyo na ang ibig sabihin
ay inukit na karaniwang
makikita sa kanilang
bangka, puntod, sandata, at
iba pa nilang kasangkapan .
Kung minsan ay disenyo rin
ito sa kanilang mga damit
lalo na kuwelyo nito.
Karaniwang laro na kinagigliwan sa rehiyong
ito ang sipa, sumping, bunong braso at
bunong paa na karaniwang ginagawa ng mga
lalake. Ang pinagkakinagigiliwan nilà ay ang
sipa ng bola-- sisipain ang bola na ang layuniny
maipasok ito sa basket. Nagiging libarngan din
nila ang karera ng kalabaw at
karera ng kabayo.
 Rehiyon X

Sa larangan naman ng musika sila ay may iba't ibang uri ng instrumento

tulad ng kubing kulintang, tagotok at gabbang. Ang kubing ay isang uri ng
instrumentong hinihipan na parang silindro na yari sa kawayan ang kulintang
naman ay isang uri ng instrumentong pangmusika rin na ginagamit sa mga
Pagtitipon o pagdiriwang na may sayawan; ang tagotok ay instrumentong
ginagamit nila kung nag-aani ng palay, sinasabayan din ito ng sayaw. Yari ito sa
isang espesyal na uri ng malaking kawayan na pinutol sa biyas nito, Ang uri ng
kawayang ginagamit sa paggawa ng tagotok ay sa Mindanao lamang
matatagpuan. Ang pangalang tagotok ay hango mismo sa tunog na naliklikha
nito. Gabbang naman ang kanilang tawag sa isang instrumentong pangmusika
na karaniwang tinutugtog ng mga babae. Hugis bangka ito at yari rin sa
kawayan. Ang gabbang ay tinutugtog sa mga' kasalang ginaganap sa dagat.
May isang uri ng sayaw ang mga Maharlikang taga-
Mindanao. Ito ay inatawag nilang Singkil na karaniwan
ding isinasayaw ng mga taga Kanlurang Mindanao. Ang
sayaw na ito ay ginagawa nang mabilis upang huwang
maipit ng apat na piraso ng kawayan na mabilis na
iginagalaw ng mga may hawak nito. Ang galaw ng
kawayan ay itinutugma sa ritmo ng tunog ng Gong
kaya kailangan ang mabilis na pagkilos ng mananayaw
upang huwag maipit ang mga paa.
 PANITIKAN NG REHIYON X

Ang panitikan at kasaysayan ay magkaugnay,

kung kaya't ang kalikasan at mga pangyayari sa
isang lugar ay nasasalamin sa panitikan. Ano
mang natala
tungkol sa isang lugar o pook ay bahagi ng
panitikan.
Narito ang maikling paglalahad tungkol sa panitikan ng Rehiyon X
partikular na sa Cagayart de Oro at Bukidnon.

Ang Bukidnon ay isa sa tagapag-ambag sa panitikan ng

Rehiyon X o Hilagang Mindanao. Ang mga taga
Bukidnon ay may isang uri ng tula na karaniwang
ginagamit nila sa mga pagtitipun-tipon.
Tinatawag nila itong Limbay
Ito ay binibigkas nang paawit na punung-puno ng
damdamin.
 Halimbawa ng Limbay:

Hari ng A Ag Liko
Iyang lalong ha otaw
Magbul-0g magsininla ko
Sag tayun ta yunan mawili Isan ko palasanah
Ho manguhapoy tagyunas
Ho mahaganhan ha gagaw
Bulalangan a ho balugto ta sabanga
Iyan ad bagad ho kanak
Isan ko abogan ah
Ko bito ha pigtabiran
Na isan gid Jumbayagan a,
Ko muno ha binuyawan Isan pakulaban ah
Na pamili-pilion da Ho kulago ha pighalomlom
Mama-on kabalıngay Pamilihi lumingi
Ha muno ha kawilihan Nangaluga Jumlingay
Malugon ad lumningi
Lasol maigsinay sa pulu-an ko lalag ko
 Antoka

Ang Antoka o bugtong ng mga taga-Bukidnon

ay ginagawa nilang libangan kasabay ng
kanilang mga gawain tulad halimbawa kung
sila ay naghihimay ng mais kung gabi, naglalala
ng banig at nagkakayas ng yantok na ginagawa
nlang panghuli ng isda.
 Halimbawa ng Antoka:
1. Gin1Okura, ginokura
Mga along ha migpapabaha
Kaluluwa, kaluluwa
Anino ng isa sa kabila ng ang
iba
Sagot: Buhangin
2. Sinla, sinla biyangbans
Pangabukad ho anlaw
Hiporong do daluman
Liwanag, liwanag Biyangbang
Namumulaklak ka sa umaga
Pumipikit ka sa gabi
Sagot: Araw
 Manti-Av-Ay Manduraw

Ang Manti-Av-Ay Manduraw ay isang tulang pasalaysay

na nauukol sa tunay na buhay ng isang matapang na
mandirignma na nakatira sa pagitan ng Basak at
Tikalaan (mga lugar sa Bukidnon). Ang mnandirigmang
ito ay nagkaroon ng isang magiting na anak na ang
pangalan ay Duraw. Ang salaysay ay nagpapakita ng
pagpapahalaga at pagmamahal ng mga taga-Bukidnon
kay Duraw, panganay na anak ng Mandirigma.
Halimbawa ng Manit-Ay-Ay
Manduraw
MANTI-AY-AY MANDURAW Naka-uba ka sa dayabo
(A Ballad ldangdang) Ta hura no kasampan
Central Bukidnon Version Sa muoy ko sabunatan

Hura labi kabido

Manti-ay-ay Manduraw
Ha ulipon sa ngadan ko
Yontok inay Binaus
Pagotpot ad lubid
Hura labi ka biro Sasabot ad ho pis
So kabukad ko hikdop koo Bakuson ho salapad
Sa liwada ko daluman
Hura labi ka damalig Sapod-Od ka magsubay
So bulak ko damogo ko Sa maduduya ha sandir
Ta hura inman magbaya
Ko ibani-ay ko inmo luso
Agu-rahikon ko dagmal
Sa iliyan nabigalan
Hura labi mabiro
Agsulsugan ko dayabo
Ha ulipon sa ngaran ko
Sa Alat na panukalan Taigtundagayadta Lanaw
Tagbaliwas ad pando
Naka-uba ka sa dagmal baylo ad ko ampik
Ta hura no kabalayo Ta ulipon sa ngaran ko
Sa bantugan ko ha hibang Ta ugdop sa tuganm-a ko.
Mu-oy ko sambunotan
 Sala

Ang Sala ay isa rin ng tulang pasalaysay ng mga taga-

Bukidnon.
Nagpapahayag ito ng pagmamahal, binibigkas din nang
paawit subalit ang
pagpapahayag ay patanong.
Haimbawa: SALA KO HARI AGKABAYAN-AN
(Song of Unrequited Lover )
Central Bukidnon Version
 Idangdang

Ito ay isang tulang pasalaysay na nauukol sa mga tao at

sa mga pangyayaring nagaganap sa kanyang
kapaligiran. Ito ay naririnig na inaawit sa Bukidnon
(Central Bukidnon). Kilala ito sa tawag na "ballad" sa
Ingles.Halimbawa nito ay ang:
"Minhayon" (The Rendezvous That Never Was).
MINHAYON
(A Ballad)
Idiomatic Translation
Halimbawa nito ay ang "Minhayon“
(The Rendezvous That Never Was).
MINHAYON
(A Ballad)
Idiomatic Translation

I was singing the song Minhayan

While going down the glade of
Dagyangasun
Whether it rains or it pours
It is our date with the cowboy
Itis our appointment with the hardboy
Cowboy of Mimison
Hardboy of talahiron
hepefully spread
My one and only veil
thought he was the one
Ay, it was a cow
Then I went home
In every way I did go
purpOsely made a knot
In all the way I did go
I made a signl was there
 Ang Cagayan de Oro City ang pook na
sinilangan ng mga manunulat ng Reniyon
X. Ilan sa mga manunulat na mababanggit
ay ang mga sumusunod;
 Emnmanuel Lacaba

Isinilang siya sa Cagayan de Oro City noong Disyembre

10, 1948. Nastapos siya ng elenmentarya at haiskul sa
Pasig Catholic College na may Karangalan. Sa Aeneo de
Mlanila University siya nagtapos ng kolehiyo Nagsimulā
siyang sumulat para sa Phlippine Theater Association.
Siya ang sumulat ng liriko ng awit ng pelikulang
"Tininmbang Ka Ngunit Kulang ni Lino Broca.
 Francisco R. Demetrio
Anak din ng Cagayan de Oro City si Francisco R. Demetrio. Isinilang
siya noong Hunyo 18, 1920 Nakapagtapos siya ng kanyang pag-aaral sa St
Auustine School at Ateneo de Cagayan de Oro, mga paaralang
rnatatagpuan din sa Cagayan de Oro City. Pumasok siya sa Sacred Heart
Novitiate sa Novaliches noong Tinapos niya arng. Theology sa
Woodstock College sa Maryland noong 1948. Noong 1951 ay inordinahan
siya bilang ganap na pari. Nakapagsulat siya sa tulong ng mga kasama
niya sa panulat. Kabilang sa kanyang mga nasulat ay an "Christianity on
Context"
Patunay ng kanyang kahusayan sa pagsusulat ang"The National Press
Awards for Myths and Symbols", "Nationa! Book Awards from Manila
Critics", "Premio Pitre Somomone-Marino". Noong 1990 ay natanggap
niya ang "Gawad CCP Para sa Sining.
 Jose F. Lacaba, Jr.

Lalo siyang kilala sa tawag na "Pete Lacaba".

Siya ay nakatatand ang kapatid ni Enmmanuei.
F. Lacaba. Isinilang din siya sa Cagayan de Oro
City noong Nobyembre 25, 1945. Naging editor
siya ng magasing Free Press, Asia-Philippines,
National Naging kasapi at pinuno ng
"Concerned Midweek at Philippine Graphics.
Artists of the Philippines".
 Lina Espina-Moore
Isinlang din siya sa Cagay an de Oro noong Mayo 20,
1959. nagtapos siya ng kursong Foreign Service sa
FEU. Nagtrabaho sa "Manila Chronicle" kung Saan
napangasawa niya si C. S. Moore, isang Amerikano na
noon ay naninirahan sa Bontoc, Mountain Province.

Nakasulat siya ng mga tula at salaysay sa wikang

ingles at Cebuano. Ang halimbawa ng kanyang mga
obra ay "Heart in the Lotus" (1970); "A Lion in the
House" (1984) at "Then The Weeping'
 Reuben R Canoy

Manunulat na nagsimula sa Siliman University

at Universidad ng Piipinas. Naging mahusay na
editor ng mga pahayagan ng Silinan University.
1950 nang maging editcr ng Collegian,
pahayagang pampaaralan ng U.P.

Nakasulat siya ng mga tula, kuwento at dula.

Isinilang din siya sa Cagayan de Oro noong
Hunyo 6, 1929
 Miguel A. Bernard
Mula nanan sa Ozanis City, Misamis Occiden tal si Miguel A.
Bermard. Isinilang siya noong Mayo 8, 1917. Nagtapos siya ng
elenentarya noong 1920 sa Paaralang Sentral ng Misamis at
sekundarya naman sa Colegio de San Carlos. Sa Yale University
niya tinapos arng kanyang kurso sa Pilosopiya. Nagsimula siya sa
pag-aaral ng pagpupuri sa Jesuit Novitiate noong Marso, 1946 at
nagtapos ng sagradong aralin sa Woodstock College sa Maryland
noong 1947. Ang mga aklat na kanyang nasulat ay "Tragic
Mountain Manunggal 1958,The Assent of Mt. Apo", "Bamboo and
the Green wood T ree", "The Landscape", "The Christianiza tion
of the Philippines", "Dius ng Tau", "The February Revolution", at
marami pang iba.
 Albert Alejo
Si Albert Eduave Alejo (SJ) ay tubong Misamis Oriental
Siya ay ipinanganak noong Agosto 25, 1958. Isa siyang
manunulang Pilipino. Anak siya nina Severino Alejo at
Cinderella Eduave. Lumaki siya sa Obando, Bulacan na
kung saan siya ay nakapagtapos ng kanyang pag-aaral
sa elementarya sa Mababang Paaralan ng Katanghalan
noong 1971, at noong 1975 ay natapos niya ang haiskul
sa San Pascual lnstitute. Ang kanyang Bachelor Degree
ay tinapos naman niya sa Unibersidad ng Sto. Tomas
noong 1979.
Agustin Jadormeo Pagusara, Jr
Ang mga nasulat niyang tula ay lumabas sa
Literary Apprentice (1980- 1982), sa Philippine
Studies (1985), Versus Philippine Protest Poetry
(1983-1986),KAMAO (1987), Mithi-12 at Ani 4.
Ang iba sa kanyang mga sinulat ay mga awit at
ang-mga ito ay nalimbag sa Ibong Malaya (Free
Bird) Vols. 1 & 2, ang mga ito ay pawing
koleksyon Ing mga awiting pangkalayaan. Siya
ang sumulat ng liriko ng mga tanyag na mga
awit para sa Sinalimba (Sayaw Pandrama sa
Davao).