превземи 1

Нацрт
НАЦИОНАЛНА СТРАТЕГИЈА
ЗА ЗАШТИТА И КОРИСТЕЊЕ НА КУЛТУРНОТО НАСЛЕДСТВО
(2021-2025)
Скопје, април 2021

СОДРЖИНА
ВОВЕД
МЕТОДОЛОГИЈА
ВИЗИЈА И МИСИЈА
I. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА СО КУЛТУРНОТО НАСЛЕДСТВО
1. Законска регулатива
2. Организациска и институционална поставеност на заштитата на
културното наследство
3. Состојба на културното наследство
4. Охридскиот регион како заштитено природно и културно наследство на
Листата на светско наследство на УНЕСКО
5. Стручен кадар
6. Планирање и финансирање на заштитата на културното наследство
7. Документација, дигитализација и информатички систем
8. Безбедносна заштита на културното наследство
9. Граѓанското општество и културното наследство
10. Права и должности на имателите на културно наследство
11. Користење на културното наследство
II. СТРАТЕШКИ ЦЕЛИ
III. АКЦИСКИ ПЛАН
IV. МОНИТОРИНГ И ЕВАЛУАЦИЈА НА СТРАТЕГИЈАТА

Национална стратегија за заштита и користење на културното наследство (2021-2025) Нацрт
Листа на кратенки
АППТ Агенција за поддршка и промоција на туризмот
ЕУ Европска Унија
ЗЗСКМ Завод за заштита на спомениците на културата и Музеј
ЗЗКН Закон за заштита на културното наследство
ИКОМ Меѓународен совет на музеите (ICOM - International Council of

Museums)
ИКОМОС Меѓународен совет на споменици и локалитети (ICOMOS -

International Council on Monuments and Sites)
ИКРОМ Меѓународен центар за проучување, зачувување и реставрација на

културните добра (ICCROM - International Centre for the Study of
the Preservation and Restoration of Cultural Property)
ИНТЕРПОЛ Меѓународна организација за криминалистичка полиција

(INTERPOL - International Criminal Police Organization )
КЦ Конзерваторски центар
ЛС Локална самоуправа
МВР Министерство за внатрешни работи
МЕ Министерство за економија
МЖСПП Министерство за животна средина и просторно планирање
МЗШВ Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство
МИОА Министерство за информатичко општество и администрација
МК Министерство за култура
МЛС Министерство за локална самоуправа
МНР Министерство за надворешни работи
МО Министерство за одбрана
МОН Министерство за образование и наука
МТВ Министерство за транспорт и врски
МФ Министерство за финансии
II
НВО Невладина организација
НИСКН Национален информативен систем за културно наследство
НКЦ Национален конзерваторски центар
НУ Национална установа
НУБ Национална универзитетска библиотека
СЕ Совет на Европа
СЕП Секретаријат за европски прашања
УНЕСКО Организација на Обединетите нации за образование, наука и

култура (United Nations Educational, Scientific and Cultural
Organization)
УЗКН Управа за заштита на културното наследство
ЦУК Центар за управување со кризи
COBISS Кооперативен онлајн библиографски систем и сервис (Co-operative

Online Bibliographic System & Services)
III
ВОВЕД
Националната стратегија за заштита и користење на културното наследство

за периодот 2021-2025 година (во натамошниот текст: Стратегија) претставува прв
документ од овој вид од областa на заштитата на културното наследство во
Република Северна Македонија (во натамошниот текст: РСМ). Правна основа за
нејзина изработка е член 49 став (1) од Законот за заштита на културното наследство
(„Службен весник на РМ“ бр. 20/04, 115/07, 18/11, 148/11, 23/13, 137/13, 164/13, 38/14,
44/14, 199/14, 104/15, 154/15, 192/15, 39/16 и 11/18 и 20/19).
Во законодавството на РСМ Стратегијата е најзначајниот стратешки
документ преку кој државата ги определува неопходните институционални рамки,
административни алатки и мерки, приоритететни цели и активности во заштитата
и користењето на културното наследство. Овој документ е неопходно да биде
имплементиран низ делувањето на Министерството за култура (во натамошниот
текст: МК), Управата за заштита на културното наследство (во натамшниот текст:
УЗКН), единиците на локалната самоуправа, јавните установи за заштита на
културното наследство, овластените субјекти за заштита на нематеријалните и
фонотечните добра, имателите и корисниците на културното наследство, но и од
сите други субјекти кои по било кој основ учествуваат/придонесуваат во заштитата
и користењето на културното наследство. Стратегијата не би можела да се спроведе
без активно учество на граѓаните, без чие разбирање и дејствување со/на
културното наследство не можат де се очекуваат ефекти за социјална кохезија,
одржлив економски развој и општа добробит на општеството.
Стратегијата директно влијае на моделирањето на законското регулирање на
заштитата на културното наследство и на спроведувањето на сите правни и
административни процедури поврзани со финансирањето на заштитата. Таа се
надоврзува на Националната стратегија за развој на културата во Република
Македонија (2018-2022) – основен стратегиски документ во кој се утврдени целите и
приоритетите за развој на културата и културните политики во земјата. Од аспект
на заштитата на културното наследство, во Националната стратегија за развој на
културата е содржана заложба за воспоставување на функционална
институционална рамка за заштита на културното наследство и создавање на
правни и организациски услови за развој на стратешките визиии за одржлив развој.
За потребите на изработка на Стратегијата се направени анализи на
актуелните состојби во заштитата на културното наследство, анкетирани се
установите за заштита, овластените субјекти за заштита и други субјекти кои
делуваат во заштитната дејност и пошироко.
Во изработката на Стратегијата посветено се вклучија стручни лица од
областа на заштитата на културното наследство и музејски работници вработени во
националните установи за заштита и музеите, претставници од УЗКН, a во oдредени
фази и претставници од МК.
1
МЕТОДОЛОГИЈА
Водејќи се од меѓународните стандарди за вредностите на културната

разноликост и почитувајќи ги основните човекови права и слободи во
демократскиот пристап во негувањето на културното наследство на секоја
заедница и поединец, Стратегијата кореспондира со релевантните меѓународни
акти за културното наследство, препознаено како значајна компонента за развој на
општеството (Рамковна конвенција на Советот на Европа за значењето на
културното наследство за општеството, Фаро, 2005) и се надоврзува на препораките
на Европската стратегија за културното наследство во 21 век на Советот на Европа.
Имајќи предвид дека состојбите со културното наследство во РСМ се на
незавидно ниво и најчесто се парцијално третирани по разни основи, Стратегијата
најпрво дава Анализа на истите за да се согледа комплексноста на потребите на
различните видови културно наследство за нивна заштита, на самата дејност -
заштита на културното наследство и ефикасноста на надлежните субјекти и
другите учесници во спроведувањето на неговата заштита и користење.
Оттаму, фокусот на предложените Стратешки цели е ставен на
унапредување на дејноста и подобрување на состојбите на културното наследство,
базирајќи се на компаративни анализи на меѓународни и национални стратешки
документи и искуството во нивното спроведување. При тоа, се зема предвид
неповолната состојба предизвикана од пандемијата со COVID 19 што влијае на
рационализација на потребите и очекувањата за реализација на предвидените
мерки во дадениот временски период.
Стратешките цели се разработени во Акцискиот план кој остава простор за
понатамошна разработка на конкретна финансиска поддршка за нивно
спроведување од одговорните чинители.
Поглавјето кое се однесува на Мониторинг и евалуација на Стратегијата
претставува рамка, односно ги дава насоките за организирање на следење на
процесот, учесниците и евалуацијата на резултатите од спроведување на
Стратегијата што ќе претставува основа за креирање понатамошни активности за
транспарентно, ефикасно и ефективно одвивање на процесот на заштита на
културното наследство и неговото одржливо користење.
2
ВИЗИЈА И МИСИЈА
Културното наследство е темел и израз на културните и историските

вредности кои ги споделуваме и придонесува кон благосостојбата на нашето
општество, животната средина и економијата.
Нашата визија за културното наследство - како клучен фактор на
општествено обединување, дијалог и почитување на културната разноликост, ја
дефинира нашата мисија - да ги зачуваме неговите вредности за идните генерации,
преку унапредување на неговата заштита, управување, одржливо користење и
зајакнување на неговите потенцијали за социјална кохезија, економски развој и
континуирана афирмација на меѓународен план.
Културното наследство на РСМ е препознатливо преку своите специфични
форми и изрази, како творештво создавано од бројни генерации кои што живееле
на ова тло и на оние кои транзитирале и оставиле траги од други културни средини.
Од тоа богатство на напластени сведоштва, вреднувани се бројни цивилизациски
придобивки кои му даваат достојно место на македонското културно наследство во
светската историја и препознатливост во современиот глобализиран свет. Оттаму,
културното наследство нѐ легитимира во европскиот и светскиот културен
контекст и е наш придонес во збогатувањето на светските вредности. Одговорноста
кон себе и кон идните генерации да ги зачуваме неговите вредности, ќе ги унапреди
неговата заштита, управување, одржливо користење и ќе ги зајакне неговите
потенцијали за социјална кохезија.
Позиционирајќи го културното наследство како клучен фактор на
општествено обединување, дијалог и почитување на културната разноликост,
насоките на Стратегијата се однесуваат на:
 унапредување на правниот систем и организациската поставеност со
зајакнување на капацитетите на одговорните субјекти за заштитата на
културното наследство;
 унапредување на физичката заштита на културното наследство, преку
издржани проекти, управувачки и технички механизми;
 развој и примена на информатички технологии за достапност на културното
наследство до стручната и пошироката јавност;
 јакнење на човечките ресурси и капацитетите на стручните служби;
 интензивирање на меѓусекторска соработка за интегративен пристап на
делување во областите кои имаат допирни точки со заштитата и користењето на
 градење инклузивност со вклучување на јавноста во креирањето на
развојните политики во кои културното наследство е позиционирано како
значаен ресурс за одржлив развој и социјална кохезија;
 унапредување на меѓународната соработка и афирмацијата на културното
наследство преку меѓусекторски градена „културна дипломатија.“
3
I. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА СО КУЛТУРНОТО НАСЛЕДСТВО
1. Законска регулатива
Законот за заштита на културното наследство (во натамошниот текст
- ЗЗКН), од 2004 година (со измени: „Службен весник на РМ“ бр. 20/04, 115/07, 18/11,
148/11, 23/13, 137/13, 164/13, 38/14, 44/14, 199/14, 104/15, 154/15, 192/15, 39/16 и 11/18 и
20/19) е основниот правен акт кој го регулира системот на заштита на културното
наследство. Од Законот се произлезени повеќе подзаконски акти кои ги утврдуваат
критериумите за процесот на заштита и методологијата на работа на стручните
служби во различни сфери од заштитната дејност. Досега ЗЗКН е менуван и
дополнуван 16 пати, а истовремено бројни законски решенија кои тој ги поставува
никогаш не се применија во пракса.
Составен дел на правната рамка за заштита на културното наследство се и
Законот за музеите (2004 год.) со кој се уредуваат условите за основање и начинот
на работа на музеите, Законот за библиотеките (2004 год.) со кој, покрај
регулирањето на прашањата од значење за вршење на библиотечна дејност, се
регулира и заштитата на реткиот библиотечен материјал и Законот за
аудиовизуелните добра (2009 год.) со кој се уредуваат условите и начинот на работа
на кинотеките, при што единствената централна установа за аудовизуелни добра -
НУ Кинотека на Северна Македонија, има матична функција и во заштитата на тие
добра.
За споменичките целини, како комплексен вид недвижно културно
наследство, донесени се неколку специјални закони за нивно прогласување за
културно наследство од особено значење (Старата Скопска чаршија, Старите
градски јадра на Охрид, Крушево, Кратово и Битола). За координирано управување
со споменичките целини, предвидено е донесување на планови за управување и
основање на тела за управување што е остварено само во врска со Старата скопска
чаршија, но и тоа тело е нефункционално подолг временски период.
Во 2010 година е донесен Законот за управување со светското природно и
културно наследство на Охридскиот регион. Неговата примена беше
формализирана во 2018 година со формирањето на Комисијата за управување со
светското природно и културно наследство на Охридскиот регион, која што активно
го следи процесот на спроведување на Планот за управување со природното и
културното наследство на Охридскиот регион (донесен во јануари 2020 год.), и која
ги следи состојбите со природното и културното наследство на Охридскиот регион
дава мислења и предлага мерки за подобрување на состојбата упатени до различни
субјекти. Комисијата засега се концентрира на работа на еден од најгорливите
проблеми кои се однесуваат на несоодветното планирање на просторот со
природното и културното наследство.
 Поврзаност со друга национална законска регулатива
Спроведувањето на заштитата на културното наследство е условена и од
поврзаноста на ЗЗКН со друга национална законска регулатива која има допирни
одредби со третманот на културното наследство. Нивната неусогласеност најчесто
негативно влијае на заштитата на културното наследство.
4
Согласно актуелниот Закон за урбанистичко планирање (од 2020 год.)

вградувањето на пропишаните мерки и режим за заштита на културното
наследство во планските документи каде постои недвижно културно наследство е
според мислење кое го издава МК, односно институциите надлежни за заштита на
културното наследство, што во пракса не секогаш e во согласност со одредбите од
ЗЗКН, односно со заштитно-конзерваторските основи кои што за урбанистичките
планови ги изготвуваат стручните служби за заштита на културното наследство.На
ова се надоврзува неусогласеноста и противречноста на некои одредби во
актуелниот Закон за градење (од 2010 год. со последни измени во 2018 год.), каде
што не се прави разлика помеѓу изградба на новоградби и интервенции на
непосредна заштита на културното наследство во постапките на изработка, стручна
верификација и спроведување на проектната документација, како и во различното
дефинирање на поимот „реконструкција“ и на системот на „категоризација“ на
градбите. Ова придонесува кон усложнување на процедурите и пролонгирање на
постапките за преземање конзерваторско-реставраторски мерки на недвижното
културно наследство.
Можноста да се легализираат бесправно изградени објекти, дадена во
сеуште актуелниот Закон за постапување со бесправно изградени објекти (од
2011 год. со последни измени во 2017 год.), нанесува голема штета на недвижното
културно наследство, особено евидентно на заштитеното светско природно и
културно наследство на Охридскиот регион. Имено, со одредбите на овој Закон
бесправно изградените објекти на простор кој е дел од заштитени подрачја со
културно наследство, оставена е можност истите да бидат легализирани што е во
спротивност со одредбите на ЗЗКН, односно со утврдените режими на заштита на
културното наследство. Со измените на тој закон (во собраниска процедура), се
очекува надминување на штетните последици по културното наследство.
Поврзаноста со Законот за животна средина (од 2005 год. со последни
измени од 2018 год.) е во контекст на општите начела за заштита на животната
средина од влијанијата на климатските промени и загадувањето кој е предвиден во
ЗЗКН, но активностите за таа цел се во зачеток и без интерактивен однос со
надлежните институции за заштитата на животната средина.
Во Законот за заштита на природата (од 2004 год. со последни измени од
2018 год.) е предвидено при изработката на Планови за управување на заштитените
подрачја со природно наследство на чија територија се наоѓа и недвижно културно
наследство, да се изврши проценка за негово вклучување во користењето на
одредено заштитено подрачје. Во законот е вклучена категоријата „предел”, но
поимот „културен предел”, за кој постојат одредби во ЗЗКН, не е предмет на
опсервација.
Општи слабости во законската регулатива:

А) ЗЗКН и подзаконските акти
 недоволно прецизно дефинирање на законските надлежности на УЗКН;
 голем број на измени и дополнувања на ЗЗКН кои се показател за постоење
на неадекватни решенија и негова (не)применливост;
5
 отсуство на прецизни правила за ефикасно и координирано делување на МК

и УЗКН;
 негативни ефекти од примената на одредени подзаконски акти;
 непотребно усложнети административни процедури кои ја намалуваат и
успоруваат ефикасноста на заштитата на културното наследство;
 неконзистентност на одребите во ЗЗКН во делот на интегрираната заштита
и непосредната заштита на културното наследство (делумно терминолошки, но
и суштински);
 ЗЗКН не прави дистинкција меѓу дејноста на заштита во потесна смисла на
зборот (истражување, валоризирање, програмирање, итн) и конзерваторско-
реставраторската дејност која подразбира обнова и физичка заштита на
 отсуство на одредби со кои се регулира користењето и управувањето со
 мал број на донесени планови за управување со културни добра, заради
отсуство на методологија за нивно изработување и спроведување;
 неприменливост на Националната класификација за културно наследство за
одредени видови добра;;
 отсуство на дефинирани правила за соработката меѓу институциите за
заштита на културното наследство, Министерството за внатрешни работи и
царинските служби во системот на безбедносна заштита на културното
наследство од противправни дејствија;
 недоволно разработен систем на стекнување стручни звања во заштитната
дејност;
 непрецизност на поимите/дефинициите, процедурите и постапките за:
„културно наследство во опасност“, „превентивна заштита“ и сл.;
 недоследна примена и неусогласеност со меѓународните конвенции за
специфичен вид и процес на заштита (идентификување, заштита и интегративен
пристап за развој на „културен предел“ во однос на „споменичка целина“,
„нематеријално културно наследство“ третирано како живо наследство на
заедници и поединци);
 отсуство на критериуми за поддршка на граѓанскиот сектор и нивните
активности во насока на одржливо користење на културното наследство;
 отсуство на одредби со кои ќе се овозможи следење на негативните влијанија
од загадувањето и климатските промени врз културното наследство отсуство и
на одредби за донесување на плански документи за културното наследство во
тој конткест;
 отсуство на одредби за изработка на оцена на влијание врз културното
наследство од други фактори;
6
Б) ЗЗКН и други законски регулативи

 неусогласеност и противречност на стручната терминологија во ЗЗКН и
Законот за градење;
 неусогласеност на законската регулатива од областа на заштитата на
културното наследство, природното наследство и животната средина и
непостоење механизми со кои ќе се обезбеди интегративен пристап за нивна
примена;
 чести измени на прописите за просторно и урбанистичко планирање кои се
на штета на наследството и неговото соодветно вклучување во урбаниот развој;
 усложнетост на постапките за непосредна заштита на недвижното културно
наследство поради неусогласености со Законот за јавни набавки, особено во
постапките на конзервација на културното наследство.
2. Организациска и институционална поставеност на заштитата на

2.1. Министерство за култура
МК е надлежно за основање и работа на националните установи за заштита
на културното наследство, за финансирање на нивните годишни програми, за
изборот во стручни звања во заштитата како и за креирање на културни политики
за културата, вклучително и за заштитата на културното наследство. МК исто така
е надлежно за нормирањето на заштитата на културното наследство и за
иницирање на ратификација на меѓународните договори од областа на заштитата
на културното наследство. МК врши надзор на работата на јавните установи за
заштита во однос на законското и наменското користење на буџетските средства
при остварување на програмите за нивната работа.
Во најтесна релација со активностите од областа на заштитата на културното
наследство се одделите за заштита на културното наследство и музејска дејност.
Меѓусебната соработка на овие оддели и стручните служби од заштитната дејност
е најчесто некоординирана и взамено неусогласена што влијае на ефикасноста во
спроведувањето на заштитата, пред сè во смисла на: 1. изготвување и достава на
документација за потребите на конкурсните апликации без доволни или
непрецизни финансиски показатели и/или непрецизно дефинирани обврски на
носителите - стручните лица за водење на предложените проекти за финансирање;
2. немање соодветен импулс од МК за надминување на актуелните состојби за
вршење на дејноста, односно за исполнување на просторно-техничките и стручните
капацитети на институциите; 3. неажурно известување на институциите за
промените во законодавството и отсуство на редовни обуки за нивно спроведување;
4. неускладеност на рокот на објавување на годишните конкурси за финансирање
проекти од национален интерес од областа на заштитата на културното наследство
со динамика на реализација на проектите во националните установи и
оневозможување квалитетно планирање на годишните програми; 5. ненавремена
реализација на проектите поради доцнење со префрлањето на одобрените
финансиски средства до институциите и сл.
7
2.2. Управа за заштита на културното наследство

УЗКН, како орган во состав на МК со својство на правно лице, ги води
управните постапки за културното наследство, ги следи состојбите со културното
наследство и предлага мерки за унапредување на неговата заштита преку
подготовка на планови и програми. Во ЗЗКН не се содржани одредби за взаемна
условеност и соработка на МК и УЗКН. Иако УЗКН е орган во состав на МК,
директорот на УЗКН за својата работа не е одговорен пред министерот за култура,
туку пред Владата од што произлегува дека МК нема увид во работата на УЗКН.
Активностите на УЗКН не се интегрирани во стратешките планови на МК.
Надлежностите на МК и УЗКН се фрагментирани и не обезбедуваат соодветни
услови за заштита на културното наследство.
Со ЗЗКН од 2004 година според кој е формирана УЗКН, таа има истакната
надлежност во повеќе сегменти од заштитната дејност, а со тоа и голема
одговорност. Токму ваквата централизирана поставеност на УЗКН рефелектираше
многу негативни ефекти во стручните сегменти од процесот на заштитата на
културното наследство бидејќи, како административно устроено тело, УЗКН не е во
состојба да прави анализи и предлага активности во сообразност со активностите
на стручните служби за заштита и плановите на МК.
2.3. Установи за вршење работи за заштита на различни видови културно

наследство
2.3.1. Установи за заштита на недвижно културно наследство
Институционалната мрежа на заштитата на недвижното културно
наследство ја сочинуваат девет (9) национални установи: Конзерваторски центри (3),
Заводи за заштита на спомениците на културата и Музеи (5) и една установа за
управување со археолошкиот локалитет Стоби. Ваквата организација на службата
за заштита не е усогласена со одредбите на важечкиот ЗЗКН кој како установи за
заштита на недвижно културно наследство познава само конзерваторски центри
(не и заводи), а како установи за заштита на движно културно наследство - музеи
како самостојни установи.
Надлежноста на конзерваторските центри/заводи е определена според
територијален принцип и според категоријата на значење на културното
наследство. При тоа, матичната институција, НУ Национален конзерваторски
центар – Скопје (во натамошниот текст: НУ НКЦ-Скопје), има надлежност на
територија на која не е основан конзерваторски центар, што значи дека оваа
установа, формално правно, треба да биде надлежна и за културното наследство
кое е во опфат на териториите во надлежност на заводите и музеите до нивната
реорганизација во конзерваторски центри што досега не се почитува. Исто така,
според ЗЗКН, во однос на категоризацијата на културното наследство,
конзерваторските центри, односно заводите, се надлежни за категоријата
„културно наследство од особено значење, поткатегорија големо значење“ и за
категоријата „значајно културно наследство“, додека за највисоката категорија -
„културно наследство од особено значење, поткатегорија културно наследство од
исклучително значење“ е во надлежност на НУ НКЦ-Скопје. Оваа законска одредба
во пракса никогаш доследно не е применета.
8
Според изнесеното, заводите за заштита на спомениците на културата и

музеи сѐ уште делуваат хибридно, наспроти законската обврска за нивно
организациско раздвојување и нивно натамошно делување како установи -
конзерваторски центри за недвижно културно наследство и посебни установи -
музеи. Паралелното вршење на заштитната и музејската дејност во Заводите и
Музеи, придонесе постојната институционална мрежа да биде неконзистентна,
нехармонична и проблематична во остварувањето на надлежностите. Покрај тоа,
стручните капацитети на установите за заштита се квантитативно и квалитативно
недоволни, што се одразува на нивната ефикасност во заштитата, особено кога
станува збор за недвижното наследство.
2.3.2. Установи за управување со заштитени подрачја

Согласно ЗЗКН тоа се установи кои управуваат и спроведуваат мерки на
заштита на значајни заштитени подрачја во државна сопственост. Единствената
установа од овој вид е Национална установа за управување со археолошкиот
локалитет Стоби, формирана во 2008 година. Во рамките на оваа институција, чие
седиште е на самиот локалитет, формирани се специјализирани одделенија за
истражувачки работи, за конзервација и одделение за документација. Со
внатрешната организација и концептот на работа во установата, воспоставена е
солидна база за управување со овој, еден од најзначајните и најмногу
истражуваните археолошки локалитети во државата.
2.3.3. Установи за заштита на движно културно наследство

 Музејски установи
Постојната мрежа на музејски установи кои чуваат и презентираат движно
културно наследство се состои од 36 институции, од кои 31 музеи и 5 музејски
збирки. Од вкупниот број, 21 се со статус национални, 10 локални, 4 музејски збирки
се во состав на локални Домови на култура, 1 во состав на Филозофскиот Факултет
при УКИМ, во Скопје. Дополнително, 4 музеи имаат статус на приватни музеи, за
кои МК како надлежен орган нема прецизна евиденција.
Само неколку од националните и локалните музеи ги исполнуваат основните
критериуми за самостојни музеи: да имаат работен и изложбен простор; неопходен
стручен и административен кадар; регистрирани музејски збирки; лаборатории за
конзерваторско-препараторски третман за соодветните збирки, постојана музејска
поставка и соодветно опремено депо за чување на предметите.
Во однос на просторот во кои се сместени збирките постои евидентна
диспропорција меѓу националните и локалните музеи. Техничко-технолошката
опременост на матичните, како и на општите и специјализираните национални
музеи е една од најслабите алки во музејската дејност.
Во мал дел од националните музеи извршена е валоризација односно
ревалоризација на музејските збирки поради што и најголем дел од нив не го
исполнуваат стандардот за национален музеј.
Карактеристичен пример во смисла на нецелосно завршена реорганизација
е некогаш најкомплексната музејска установа НУ Музеј на Северна Македонија,
9
којашто до неодамна беше репрезент на македонската музеологија. Имено, со

реорганизацијата на поранешниот Музеј на македонската борба (оформен во објект
од проектот „Скопје 2014“) и неговото преименување во НУ Музеј на македонската
борба за самостојност - Скопје во 2018 година, се отпочна со формирањето на
историски збирки според стандардите на музејската дејност. Имајќи го предвид тој
факт, во процес е комплетирањето на овие збирки со историски предмети кои
сеуште се наоѓаат во НУ Музеј на Република Северна Македонија – Скопје и
отпочнување на постапки за ставање под заштита на законот. За останатиот,
најбогат музејски фонд во државата кој го сочинуваат збирката на икони, копии на
фрески и етнолошката збирка кои се наоѓаат во НУ Музеј на Република Северна
Македонија, сеуште не се преземени сите неопходни мерки за достојна
презентација и чување. За ваквата состојба сведочи и фактот што во изминатите
години вложувани се минимални средства во одржувањето на објектот на Музејот.
Идентична е состојбата и со објектот Куршумли Ан, споменик на културата од 15
век, во непосредна близина на Музејот, каде што е сместена збирката на камени
споменици, една од најголемите од овој вид на Балканот, а која е дел од збирката на
новоформираниот Археолошки музеј на РСМ.
 Библиотечни установи
Библиотечната дејност се одвива во 5 национални и 13 локални установи
како и 11 библиотеки во Домови на култура (локални) и 5 библиотеки во Центри за
култура (национални).
Во библиотечните установи, освен библиотечните добра се чуваат и
уметнички предмети, архивска граѓа и фонотечни добра. Овластен субјект за
заштита на фонотечните добра е НУ - НУБ „Св. Климент Охридски“ - Скопје.
Конзервацијата на библиотечниот материјал се врши во единствената
специјализирана конзерваторско-реставраторска лабораторија при НУБ „Св.
Климент Охридски“ во Скопје. Нејзиното тековно работење е обременето со
недостаток на техничка опрема, простор и кадар.
 Установа за заштита на аудивизуелни добра

Овластен субјект за заштита на аудиовизуелните добра е НУ Кинотека на
Северна Македонија, како единствена матична и национална установа во дејноста
која прибира, обработува, чува, реставрира, заштитува, проучува, истражува и
прикажува аудиовизуелни добра од домашно и странско потекло и
аудиовизуелната документација од културен, уметнички, историски или научен
интерес, технички предмети и материјали кои се однесуваат на аудиовизуелните
добра. Исто така таа врши увид во доставувањето на задолжителниот примерок, во
состојбите во дејноста за заштита на аудиовизуелните добра и се грижи за
усовршување на стручните кадри..
Централниот објект на НУ Кинотека на Северна Македонија е една од
ретките установи за заштита на движното културно наследство (аудовизуелните
добра) кој е целосно обезбеден со микроклиматски услови за нивно чување.
Имајќи го предвид богатиот аудиовизуелен фонд што оваа установа го
поседува, со подршка на МК определен е додатен простор за негово депонирање,
10
промоција и користење во Хавзи-пашините конаци (с. Бардовци). За жал, освен

извршените конзерваторско-реставраторски работи на овој комплекс сеуште не е
реализиран изведбениот проект за организирање на просторот за потребите на
наведениот вид културни добра.
 Установа за заштита на архивска граѓа

Државниот архив на Северна Македонија е надлежен за заштитата на
архивската граѓа како движно културно наследство. Мрежата ја сочинува 1
државен архив со 9 подрачни архиви (одделенија).
Заштитата на архивскиот материјал се одвива преку Секторот за заштита на
архивски материјал во чиј состав се две одделенија: Одделение за заштита на
архивски материјал – Депо и Одделение за микрофилмување, конзервација и
реставрација на архивскиот материјал и книговрзачки работи. Богатиот архивски
материјал го сочинуваат 8.000 фондови, 70 архивски книги, 2.000 класери, 383
збирки или вкупно 120.000 кутии на друг архивски материјал. За негова соодветна
заштита постои недостаток од специјализиран кадар, опрема, технички и
просторни услови за чување.
2.3.4. Овластени субјекти за заштита на нематеријалното културно наследство

Во системот на заштита не се основани посебни установи за заштита на
нематеријалното културно наследство. Согласно ЗЗКН, дадена е можност МК да
определи овластени субјекти за заштита на нематеријалните добра.
Овластени субјекти за заштита на нематеријалното културно наследство се:
Институт за македонски јазик „Крсте Мисирков“ – Скопје (за јазик и дијалекти), ЈНУ
Институт за старословенска култура – Прилеп (за јазик/дијалекти, топоними и
фолклорни добра); Институт за фолклор „Марко Цепенков“ – Скопје (за фолклорни
добра); ЈНУ Институт за духовно и културно наследство на Албанците - Скопје (за
фолклорни добра на албанската етничка заедница во Република Северна
Македонија) и НУ Музеј на Република Северна Македонија (за фолклорни добра).
Улогата на овластените субјекти е ориентирана (само) на валоризација на
одредени добра. За релативно краток период, од примена на ЗЗКН, регистрирани се
74 нематеријални добра од особено значење – поткатегорија исклучително значење,
додека 5 се во категоријата значајно културно наследство. На УНЕСКО-вата
Репрезентативна Листа на нематеријално културно наследство на човештвото се
впишани 5 нематеријални добра од РСМ.
Во многу мал обем, со средства од МK се финансираат облици на
пренесување, односно негување на ова наследство во изворните средини. Исто така,
недоволно се обезбедува одржливост на добрата и услови за мотивација на нивните
носители, преку едукација, идентификација, документирање, истражување,
зачувување, подобрување на нивната функција во општеството, што е особено
значајно од аспект на пренесување на знаењата преку формалното и неформалното
образование.
Непостоењето на стратегија за долгорочно планирање на
видовите/елементите на нематеријално културно наследство, кои треба да бидат
11
ставени под заштита, резултира со стихијно и некоординирано делување и на

овластените субјекти и на МК и УЗКН.
3. Состојба на културното наследство

3.1. Состојба на недвижното културно наследство
Со ревалоризација на недвижното културно наследство, регистрирани се 20
поединечни добра од категоријата особено значење и 212 добра од категоријата
значајно културно наследство. Ревалоризацијата е спроведена на добра чиj број на
„споменици на културата“ (според Законот од 1973 год.) изнесува 1211, што е само 17.5
% од вкупниот број регистрирани споменици внесени во Централниот регистар на
културно наследство. Како споменички целини се прогласени 12 добра и тоа: 4 стари
градски јадра; 5 стари чаршии и 3 рурални целини.
Нецелосното и бавното спроведување на ревалоризацијата на културното
наследство предизвикува дисконтинуитет во исполнување на законската одредба
за ревалоризација на сите културни добра, регистрирани според Законот од 1973
год., што создава проблеми во аргументирањето на плановите/програмите и
реализацијата на заштитно-конзерваторски активности на стручните служби.
Во однос на културниот предел проблемот со валоризацијата дополнително
се усложнува поради отсуството на интегративен и мултидисциплинарен пристап
меѓу секторите за култура и за природа и просторно планирање, што е изразено и со
отсуство на заеднички стратегиски план за заштита на пределот и на заедничка
методологија за идентификација, управување и планирање на развојот на
културниот предел. Од наведените причини, ниту едно добро не е утврдено како
културен предел.
Заштитно-конзерваторски основи, како документациона основа за
третманот на културното наследство во процесот на просторното и урбанистичкото
планирање, стручните служби за заштита ги изработуваат во неосновано сложена
постапка. Исто така, чест е случајот во процесот на изработка на заштитно-
конзерваторските основи одредени добра да се евидентираат како културни добра,
а подоцна истите да не бидат ставени под заштита, односно да го изгубат
„привремениот“ статус на заштита. Со тоа се остава простор за нивно нетретирање
како заштитено културно добро при промените на уплановите, од една страна, а од
друга – да се осиромашува фондот на заштитени добра за кои би се планирале
понтамошни законски процесуирани постапки за преземање заштитно-
конзерваторски мерки.
Состојбата на недвижните добра се карактеризира со одреден степен на
загрозеност предизвикана од повеќе фактори: изложеноста на трајни негативни
влијанија заради неодржување, ненавремено преземање на превентивни и
заштитно-реставраторски интервенции, напуштеност, несоодветно користење,
недостаток на финансиски средства, нерешени имотно-правни односи,
неприменување на санкции и недоволната свест на имателите/корисниците за
вредностите на културното наследство. Ваквите состојби се резултат и на немањето
механизам за редовно следење (увид) на состојбата на културното наследство,
негова валоризација, како и редовно ажурирање на тие податоци и преземените
заштитни мерки.
12
Проектите за конзервација и реставрација на културното наследство се

често парцијални и програмски, методолошки и функционално несоодветни и
несинхронизирани, а сеопфатните проекти за рехабилитација на ваквите добра се
многу ретки. Таквата состојба е резултат на повеќе фактори меѓу кои се: недостаток
на финансиски средства/делумно финансирање на проектите, недоволната
кадровска и техничка екипираност и стручност за изведување на специфични и
сложени конзерваторски постапки, проблематична примена на методологијата за
изработка, следење и реализација на проектите, употребата на несоодветни
материјали, неспорведување на соработка со имателите/корисниците (особено во
врска со рехабилитацијата потребна за одредени видови недвижно културно
наследство) и сл.
На влошената состојба на овој вид културно наследство влијае и
неконтролираната урбанизација, загадувањето и климатските промени,
градежната експанзија, несоодветните архитектонско-градежни зафати кои не ги
почитуваат конзерваторските принципи, а кои често се изведуваат без стручна,
верифицирана конзерваторска и техничка документација. Ова е најизразено во
поглед на споменичките целини чија автентична сочуваност е генерално лоша.
Слична е состојбата и со руралните целини кои заради економско
назадување на руралните подрачја, депопулација, напуштеност и неодржување
постепено се уништуваат традиционалните поединечни градби, и на значаен
градителски фонд во руралните подрачја, но особено заради немање иницијативи
за проекти/студии за заштита и ревитализација на руралните населби.
3.1.1. Состојба на недвижното археолошко наследство

Податоци за археолошки наоѓалишта се објавени во „Археолошката карта
на Република Македонија“ том II, во 2000 година, но истите не се ажурирани.
Дополнително, поради немање меѓуинституционална координација, ревидираните
(гео-референцирани) податоци не се целосно сублимирани и достапни како целина.
На годишно ниво се вршат археолошки истражувања на различни
локалитети, но обемот на истражувачките работи најчесто е временски и
финансиски ограничен. Во последните години, процентуално најбројни се
систематските истражувања - околу 30 %, сондажните истражувања се застапени со
околу 14%, заштитните со околу 12%, рекогносцирањата со 3% и истражувања преку
недеструктивни методи со 1%.
Во поголем обем се истражени 20-тина археолошки локалитети, кои се
презентирани во различен обем или воопшто не се презентирани, поради недостиг
на инфраструктура, современо дизајнирана опрема, но пред сè – поради отсуство на
менаџмент и маркетинг планови за нивна достапност и презентација до
пошироката јавност. Актуелни проблеми во сегментот на археолошките
истражувања се променливоста во континуитетот на истражувањата; за голем број
поединечни објекти во рамките на локалитетите не се отпочнати дури ни
превентивни конзерваторски интервенции; постои недоволен степен на обработка
на добиените податоци од ископувањата; нема стратегија за физичко обезбедување
на локалитетите поради што голем број локалитети продолжуваат да бидат цел на
диви копачи; отсуствуваат планови за управување со археолошките локалитети;
13
отсуствува стратегија за едукација – подигнување на јавната свест на локалното

население за значењето на археолошкото наследство на нивната територија.
Согласно ЗЗКН досега не е донесена одлука за утврдување на резервирана
археолошка зона пред сè од имотно-правен аспект, односно заради веќе
планираните или донесени планови на национално или локално ниво за
намена/користење на земјиштето/просторот на кој постојат сознанија за постоење
на археолошки остатоци.
3.2. Состојба на движното културно наследство

Во Националниот регистар што го води УЗКН со (ре)валоризација на
движното културно наследство внесени се 92 заштитени добра според следните
видови и категорија на значење:
Уметнички предмети од категоријата значајно културно наследство (8), од
категоријата значајно културно наследство „ex lege“ (6) и од категоријата - особено
значење (12); Археолошки збирки од категоријата значајно културно наследство „ex
lege“ (6) и од категоријата од особено значење (14); Етнолошки збирки од
категоријата значајно културно наследство „ex lege“ (2) и од категоријата особено
значење (4); Историски збирки од категоријата значајно културно наследство „ex
lege“ (4) и од категоријата особено значење (8); Библиотечни добра од категоријата
значајно културно наследство (1), категорија значајно културно наследство „ex lege“
(2) и од категорија особено значење (10); Аудиовизуелни збирки од категоријата
особено значење (2), и Збирки на архивска граѓа од категоријата значајно културно
наследство „ex lege“ (10).
Најголем дел од збирките се претставени во музејски/галериски простор и
проблемите околу нивната заштита се пред сè од аспект на соодветноста и
опремувањето на просторот во кој се изложени и условите во депоата во кои се
сместени. Карактеристични (негативни) примери од овој аспект се: една од
најзначајните збирки на икони е сместена во нестандардизиран простор (на вториот
кат во НУ Музеј на Република Северна Македонија), збирки од сакрален карактер
кои се сместени во катните галериски простори на верски објекти (цр. Успение на
св. Богородица во штипско Ново Село, цр. Св. Никола во Штип, цр. Св. Никола во
Куманово), или збирки кои се препуштени на „потребите“ на имателите (збирката
на икони во Бигорскиот манастир), или во импровизирани витрини во сакрални
објекти (цр. Св. Спас во Скопје, цр. Св Никола Геракомија во Охрид и сл.), каде не
постојат елементарни услови за нивна заштита.
Малубројниот и слаб капацитет на конзерваторскиот кадар (особено во
заводите-музеи) придонесува за различен и не секогаш соодветен пристап во
сложените постапки за конзервација/реставрација и презентација на сликарските
содржини на предметите од збирките. Оттаму, за најзначајните збирки од тој вид
засега се користат услугите на конзерваторската лабораторија на икони во НУ НКЦ-
Скопје која што (според ЗЗКН) е надлежна (само) за т.н. недвижност по намена,
односно за дела од применетата уметност кои се во состав на недвижно културно
добро.
За музејските збирки ретко постои соодветно изработен, ажуриран и
достапен до пошироката јавност документациски материјал.
14
За музејските предмети и збирки не постои воспоставен систем за проценка

на нивната (сметководствена) вредност, поради што институциите се соочуваат со
сериозни проблеми при осигурувањето на предметите по различни основи.
Конзервацијата на библиотечниот материјал се врши во единствената
специјализирана конзерваторско-реставраторска лабораторија при НУБ „Св.
Климент Охридски“ во Скопје. Нејзиното тековно работење е обременето со
недостаток на техничка опрема, простор и кадар.
НУ Кинотека на Северна Македонија води постојана грижа за богатиот
аудиовизуелен материјал, го одржува во состојба на целовитост и функционалност.
Се води континуирана евиденција за аудиовизуелните добра (покрај таа која што се
спроведува според методологија за заштитната евиденција согласно ЗЗКН), и
придружна документација, а се спроведува и редовна ревизија на состојбата на
аудиовизуелните добра. Од 2011 година отпочнато е со дигитализација на
македонските филмови, со што покрај заштитата се зголемуваат и можностите за
пристап и користење на филмското наследство, како и на неговата трајност со
изработка на нови копии на филмска лента или на дигитален носач.
Во доменот на аудиовизуелните добра, покрај проблемите со кадровската
екипираност, евидентна е лошата состојба на богатиот фонд на аудиовизуелни
добра (телевизиска продукција) и фонотечните збирки и материјали во
Македонската Радио Телевизија што укажува на потребата од преземање итни
активности за нивно истражување, документирање, валоризирање и
воспоставување заштита.
Во архивското работење извршено е микрофилмување само на дел од
архивските фондови и збирки. Тие не се дигитализирани заради што многу почесто
од дозволеното се користат оригинални материјали, што доведува до нивно
ошететување. Генерално, архивскиот материјал се чува во несоодветни депоа, а
како проблеми се наметнуваат и недоволна кадровска екипираност и обученост,
особено во делот на конзерваторско-реставраторските профили, и недоволна
достапност на содржините на архивскиот материјал пред пошироката јавност.
Според последните податоци архивот е домаќин на 13.5 км филмски
архивски материјал. Во составот на Државниот архив постои и лабораторија за
конзервација и реставрација и за микрофилмување (има повеќе од 11 милиони
филмувани снимки). Досега се дигитализирани само документи и архивска граѓа од
Османлискиот период (преку соработка со стручни лица и архивисти од Р. Турција).
3.3. Состојба на нематеријалното културно наследство

Нематеријалното културно наследство кое што според ЗЗКН е
класифицирано според три основни вида: фолклор, јазик/дијалекти и топоними, во
последните години добива приоритет во финансираните програми на МК од
заштитната дејност. Во тој поглед државата настојува да ги почитува препораките
на Конвенцијата на УНЕСКО за зачувување на нематеријалното културно
наследство, којашто ја има ратификувано во 2006 година.
Сепак, (само) со извршената валоризација, односно изготвени елаборати врз
основа на кои добрата се ставени под заштита, процесот ни оддалеку не завршува.
Оттаму, неопходно е паралелно со вреднувањето на одредени елементи да се има
15
предвид поддршката за нивно опстојување која наложува преземање други

активности преку воспитно-образовниот систем, подигање на мотивираноста на
носителите/практикантите за продолжување на негување на традицијата и сл.
Измените на ЗЗКН од 2013 година формално го „покриваат“ овој аспект, но досега не
се преземени никакви активности за негово спроведување.
4. Охридскиот регион како заштитено природно и културно наследство на

Листата на светско наследство на УНЕСКО
Природното и културното наследство на Охридскиот регион е впишано на
Листата на светско наследство на УНЕСКО во согласност со критериумите
содржани во Конвенцијата за заштита на светското природно и културно
наследство (Париз, 1972).
Долгогодишната негрижа за природното и културното наследство на
Охридскиот регион, резултираше со повеќе ризици и закани врз универзалната
вредност на доброто.
Со Законот за управување со светското природно и културно наследство во
Охридскиот регион од 2010 година се утврди нов интегративен пристап за
координирано управување со светското природно и културно наследство во
Охридскиот регион преку основањето на Комисија за управување со светското
природно и културно наследство на Охридскиот регион, како координативно и
советодавно тело кое ги обединува главните чинители што имаат ингеренции во
Охридскиот регион. Комисијата за управување за првпат е формирана и ги започна
своите активности во 2018 година. Како одредба од Законот изработен е План за
управување со светското природно и културно наследство на Охридскиот регион
(2020-2029) со Акциски план кој го донесе Владата на РСМ во јануари 2020 год., и во
кој се предвидени мерки и активности за зачувување на природното и културното
наследство на Охридскиот регион. Со работата на Комисијата констатирани се низа
активности на различни субјекти кои не се усогласени со Планот за управување и
негативно влијаат на исклучителните вредности на регионот за што се издадени
бројни мислења и препораки за понатамошно постапување. Покрај позитивната
улога на Комисијата во етаблирањето на системот на координирано управување со
доброто, искуството покажува дека мислењата издадени од Комисијата не
претставуваат доволен коректив за процесите што доведуваат до загрозување на
универзалните вредности на доброто.
осредна заштита на природното и културното наследство.
5. Стручен кадар
Проблемите во заштитата на сите видови културно наследство се особено
изразени во хроничниот недостаток на специјализиран стручен кадар којшто се
гради со долгогодишно практикување и дополнително едуцирање во дејноста.
Оттука, дел од институциите не го исполнуваат законскиот минимум за
функционирање, а дел се на граница на законскиот минимум.
Состојбата е особено алармантна во доменот на непосредната заштита така
што дел од надлежните установи немаат кадар за спроведување на непосредна
заштита, а за дел од нив кои имаат ново-вработени конзерватори, отсуствува
континуитет за стекнување практично искуство што треба да го пренесатпоискусни
16
кадри со подолго професионално искуство. Ова се надоврзува на фактот што дел од

конзерваторите имаат овластување за вршење на работите на непосредна заштита
со обезбедување на конзерваторска лиценца, со што се стекнале со формално право
за раководење со проекти, но не и со неопходните знаења и вештини за кои е
потребно долгогодишно искуство под менторски надзор. Во недостаток на
неопходниот кадар, во конзерваторските центри, односно заводите, се применуваат
два модели на решавање на проблемот – ангажирање на стручни лица од други
установи (пред сè од НУ НКЦ-Скопје, кој исто така има дефицит од стручен кадар во
одредени специјалности) како и доделување на конзерваторско-реставраторските
работи на градежни фирми (за градителското наследство).
Состојбата со кадарот се усложнува и поради Каталогот на работни места
според кој работните места се изедначени со изборните стручни звања, како и
законските одредби за систематизација на работните места, кои новозможуваат
реално обмислување на сопствената организација според потребите на дејноста и
обемот на работа. Во услови на драстично намален кадар во надлежните установи,
ваквите законски одредби водат до понатамошно кадровско осиромашување на
установите.
Во РСМ не постои изграден образовен систем за третманот на културното
наследство, иако различните видови културно наследство се предмет на
проучување во наставно-научните програми на повеќе универзитети. Сепак, сами
по себе тие не се доволни за разбирање и практицирање на комплексниот процес за
заштита и развој на културното наследство. Техничкиот аспект на конзервацијата е
само делумно покриен со студиски програми и тоа само за одредени видови
културно наследство, коишто тешко да може да ги задоволат моменталните и
идните потреби во оваа сфера. Недостатокот од специјалистичко образование
сериозно се рефлектира на процесот на заштитата на културното наследство без
разлика на кое ниво тој се спроведува.
Кон непримената на прирачници за спроведување критериуми, стандарди,
насоки и норми за конзерваторско-реставраторски активности, за ракување и
депонирање на музејските збирки се надоврзува и проблемот со несоодветниот
систем за проверка на капацитетот на кадарот.
6. Планирање и финансирање на заштитата на културното наследство

6.1. Финансирање од државниот буџет
Заштитата и конзервацијата на културното наследство се финансира со
средства од државниот буџет преку МК. Годишните конкурси на МК се еден од
најважните инструменти за финансирање на активности од областа на заштитата
на културното наследство од државниот буџет. Недоволноста на средствата од
државниот буџет за покривање на трошоците на заштитата и конзервацијата ја
прави актуелна потребата од обезбедување на алтернативни, дополнителни извори
на финансирање.
17
Општи слабости:
 Неконзистентноста во политиката за финансирање на активности од
заштитната дејност се огледува во тоа што во последните години не се
финансираат (или инцидентно се финансираат) клучните фази од заштитниот
процес - (ре)валоризацијата и планираните увиди во состојбата на заштитени
добра, додека за изработка на заштитно-конзерваторски основи за потребите на
просторното и урбанистичко планирање постои дисхармонија од повеќе
аспекти: променливи годишни програми на локалните самоуправи за просторно
планирање и различните критериуми за финансирање на истите како и не
секогаш аргументирано доделувани (дополнителни/минимални) средства од
буџетот на РСМ преку МК.
 Актуелен повеќегодишен проблем во заштитната дејност претставува
континуираното финансирање на проекти кои излегуваат од рамките на
конзерваторско-реставраторски интервенции (темелна обнова на затекнати
придружни објекти во манастирски комплекси, изградба на новоградби и/или
нивно опремување) за што од државниот буџет се доделуваат високи
финансиски средства, а значително се кратат кај заштитата на веќе
валоризираните културни добра.
 Генерално, содржината на пријавите за конкурирање и на нацрт-годишната
програма за работа на установите за заштита не обезбедува доволно
информации за аргументацијата на предложените проекти за финансирање од
државниот буџет како и за компетенциите на раководителите и другите
учесници во процесот.
6.2. Други извори и погодности за финансирање во заштитата на културното

 Даночни олеснувања
Државата овозможува даночни ослободувања, како модел дефиниран во
Законот за донации и спонзорства во јавниот сектор, но истите не се доволно
искористени во сферата на заштитата на културното наследство. Ова се должи на
пред сè на неефективното „охрабрување” и „мотивирање” на спонзорите за нивно
вклучување во заштитата на наследството.
 Давање под концесија

Досега, и покрај достапните законски можности, сè уште не е упатено барање
за добивање концесија или остварување јавно-приватно партнерство за културно
добро кое може да биде предмет на истите. Во оваа насока е потребно пошироко
промовирање на оваа законска можност, па и на самиот концепт и полезноста (пред
сè економска) за идните концесионери.
 Фондови/фондации за финасирање на културното наследство

Законските регулативи овозможуваат и други можности за финансирање.
Иако овие можности кои се достапни не се доволно искористени во пракса, тие
сепак претставуваат основа за создавање полиберална политика која во иднина ќе
може да поттикнува и стимулира инвестиции во оваа област. Принципот на
18
фондовско финансирање на културата е поддржан и во Стратегијата за развој на

културата (2018-2022) каде што се дава општа формулација, односно се остава
можност за воведување фондовски начин на финансирање на дејностите (или групи
на дејности) кога за тоа ќе се создадат услови.
 Извори од локалната самоуправа

Општините имаат можност да ја финансираат заштитата на културното
наследство кое се наоѓа во нивните административни граници. Не постојат
прецизни податоци за средствата издвоени за култура и посебно за заштита на
културно наследство на општинско ниво. Засега, општините пред сѐ издвојуваат од
своите буџети средства за проекти во функција на достапност на културното
наследство на нивна територија (пристапни патишта, инфраструктура итн.) како и
за изработка на заштитно-конзерваторски основи за потребите на урбанистичкото
планирање.
Друга можност за обезбедување средства на локално ниво е преку буџетите
на Министерството за локална самоуправа и Бирото за регионален развој. Досега,
оваа можност е незначително искористена од страна на општините, од причина што
општините недоволно ги препознаваат развојните потенцијали кои ги носи
наследството, што уште еднаш ја потенцира потребата од зајакнувањето на свеста,
но и знаењето на локалните администрации и на локалните заедници за
користењето на ресурсите од културното наследство.
 Меѓународни извори
Во финансирањето на заштитата на културното наследство се користат
фондови од повеќе меѓународни извори. Меѓу нив најбројни се фондовите од ЕУ
(ИПА, ИПА 2 и прекуграничните ИПА програми). Меѓутоа, имајќи предвид дека
најголемиот дел од фондовите се наменети за локалната самоуправа, МК нема
прецизни податоци за утврдените приоритети и средствата вложени во културното
наследство од меѓународни извори. Програмите на ЕУ: „Креативна Европа” со
потпрограмата „Култура” и програмата „Хоризонт 2020”, исто така отвораат
можности за аплицирање и со проекти за заштита и особено за одржлив развој,
преку културното наследство.
Значајна финансиска поддршка на заштитата на културното наследство
доаѓа од билатерални програми. Така, од 2001 година Амбасадорскиот фонд за
заштита на културното наследство на Амбасадата на САД скоро секоја година
финансиски поддржува проекти за заштита на културно наследство. Значителна
финансиска поддршка за османлиското наследство во РСМ доаѓа од Република
Турција – од Турската агенција за соработка и координација - ТИКА и Директоратот
за вакафи на Република Турција. Забележителни се и проектите поддржани од
амбасадите на Кралството Холандија, Италија, Белгија, Франција.
УНЕСКО, односно неговата канцеларија во Венеција (БРЕСЦЕ) од поодамна е
значаен партнер на РСМ во давање поддршка и помош за културното наследство
како и Советот на Европа кој беше присутен преку имплементацијата на проектите
во рамките на Регионалната програма за културното и природното наследство на
Југоисточна Европа. Оваа програма даде исклучителен придонес во зајакнувањето
на институционалните капацитети во сферата на заштитата на културното
наследство, афирмацијата и популаризација на културното наследство пред
19
пошироката меѓународна јавност како и за усвојувањето на нови пристапи и методи

за рехабилитација и економско вреднување на наследството со цел негов одржлив
развој.
 непостоење приоритетни листи и разработени долгорочни проекти на
културни добра според нивното значење, степенот на нивна загрозеност и
можности за нивно економско искористување;
 неприспособеност и неподготвеност на службите за заштита на културното
наследство за изработка на проекти за рехабилитација на културното
наследство;
 недоволна обученост и познавање на прописите за аплицирање и
управување со финансиски средства од меѓународни фондови (особено ЕУ
фондови);
 непостоење на Планови за управување и користење на културните добра;
 незначително вложување во заштитата на културното наследство од страна
на единиците на локална самоуправа и непрепознавање на развојните
потенцијали на културното наследство за локалните заедници; (недостаток од
заедничка соработка со стручните установи во кофинансирање на одредени
проекти од сферата на заштитата на културното наследство лоцирани на
нивната територија);
 незначително инвестирање на домашни правни субјекти (бизнис заедница)
во заштитата на културното наследство;
 недоволни законски стимулативни мерки за вложување во заштитата на
културното наследство и за привлекување и реализација на меѓународни
проекти од областа на заштитата.
7. Документација, дигитализација и информатички систем
 Создавање и чување на документација за културното наследство

Обемната документација (фото, дескриптивна, техничка итн.) произлезeна
од богатиот фонд на културно наследство, во поголем или помал обем е
систематизирана и се чува во информациско-документациските центри на
установите за заштита, како и на овластените субјекти за заштитата на
нематеријалното културно наследство.
 Дигитализација на културното наследство

Процесите на дигитализација на документацијата за културното наследство
за обезбедување трајна заштита на оригиналите, односно заштита од нивно
оштетување при користењето (дигитална сигурносна копија во случај на
оштетување или губење на оригиналот) се одвиваат бавно и несинхронизирано.
20
Воведувањето на нови технологии во заштитата на културното наследство е

сè уште во зачеток. Одреден напредок има во библиотечната дејност, преку
вклученоста во Кооперативниот онлајн библиографски систем и сервис (COBISS) од
2004 год., Центарот Виртуелна библиотека на Македонија (Центар ВБМ), како и
преку дигиталната библиотека и порталот Длиб.мк. Процесот на дигитализација се
остварува според усвоената Стратегија за дигитализација, дигитално архивирање и
управување со дигиталните објекти, Планот за дигитализација на библиотечни
материјали од фондот на НУБ „Св. Климент Охридски“ – Скопје и Правилникот за
стандарди и постапки за процесот на дигитализација при НУБ„Св. Климент
Охридски“ – Скопје. Досега се дигитализирани старословенски и ориентални
ракописни книги, старопечатени и ретки монографски и сериски публикации,
картографски материјал, цртежи, нотни ракописи и разгледници, книги на
македонски јазик, објавени во периодот помеѓу 1935 – 1950 година и 195 ретки книги.
Во областа на аудивизуелните добра се дигитализираат филмовите изворно
снимени на филмска лента. Архивските фондови се микрофилмувани, но не се
дигитализирани, а дел од музеите ги презентираа своите збирки на дигитални
формати.
 Национален информативен систем за културно наследство - НИСКН

НИСКН во рамките на УЗКН е воспоставен во 2006 година, со цел јавна
достапност и увид во податоците за културното наследство од аспект на неговата
заштита, чување, одржливо користење, презентација и популаризација. Но, поради
недостаток на финансиски средства истиот не е функционален подолг период.
 Национален регистар на културно наследство

Националниот регистар за културното наследство кој е основата на
информативниот систем која ги вклучува сите релевантни податоци за
заштитените културни добра не се ажурира редовно и истиот е веќе подолг период
on-line недостапен за јавноста.
 Регионален центар за дигитализација на документацијата за

Регионалниот центар за дигитализација на документацијата за културното
наследство (финансиски поддржан од Владата на Република Италија и УНЕСКО),
поради немање финансиски средства за негово осамостојување, функционира како
Одделение за дигитализација во рамките на УЗКН. Во досегашниот период во
одделението се обработува и пренесува во дигитална форма техничката,
дескриптивната и фото документација од установите за заштита.
 несоодветно чување/недостапност на постоечката документација како
резултат на непостоење на центри/одделенија за документација во одредени
институциите;
 нестандардизираност во изработката на документација (разни формати) и
како таква таа станува тешко употреблива;
21
 недостаток на соодветна информатичка опрема во повеќето институции за

заштита на културното наследство;
 недоволен број на едуциран кадар за обработка на документацијата за
потребите на дигитализацијата;
 неажурирање на податоците за потребите на НИСКН;
 недостаток на финансиски средства за континуирано надградување на
информацискиот систем.
 недостаток од програма за единствен информатички систем на културното
наследство, со востановени /дефинирани стандарди за дигитализација и
утврден начин за избор и приоритет во дигитализирањето на документацијата.
8. Безбедносна заштита на културното наследство
8.1. Заштитата на културното наследство во случај на вооружен судир и

природни непогоди
Безбедносната заштита на културното наследство во случај на вооружен
судир и природни непогоди се остварува преку меѓусекторска комуникација,
координација и соработка на органите на државната управа, единиците на
локална самоуправа, јавни претпријатија и други учесници во рамки на системот
за одбрана, системот за управување со кризи и системот за заштита и спасување.
 недостаток на соодветен стручен кадар во сите установи од дејноста
оспособен за изработка на плановите и документите за одбрана, заштита и
спасување и справување со кризни и вонредни состојби;
 недостаток на материјална резерва, вежбовни активности, меѓународна
соработка и размена на искуства на силите за заштита и спасување;
 недостаток од специјално оформени работни групи/ тимови за
комплетирање на постојната техничка документација во стручните институции
за заштита кои играат значајна улога и имаат клучна одговорност во
планирањето и навремено организирање насоодветни подготвителни
активности испроведување на заштитни мерки;
 недостаток на потребни материјали и опрема и оперативни /мобилни
тимови за брзи /ургентни интервенции in situ, транспорт и евакуација на
движното културното наследство и недостатоци во одржувањето на
противпожарната опрема и системи.
8.2. Заштита на културното наследство од незаконски дејствија

Културното наследство многу често е цел на противзаконски дејства.
Проблем и понатаму останува активноста на дивите копачи на археолошките
локалитети иако интензитетот во последно време е намален. Тоа што посебно
22
загрижува се кражбите на недвижности по намена (икони и друг црковен

мобилијар) во напуштените или слабо обезбедени храмови во руралните средини.
Oвластените службени лица за безбедност на културното наследство од УЗКН се
јавуваат како координатори во прибирањето на податоци за предметните добра, но,
во овој сегмент УЗКН не ги остварува целосно своите надлежности утврдени со
закон, делумно и поради тоа што не располага со едуциран кадар кој целосно ќе
одговори на потребите за безбедносна заштита на културното наследство, што
секако придонесува безбедносната заштита да е на исклучително низок степен.
Дополнително, УЗКН нема база на податоци за украдени предмети. Пријави и
сознанија за украдени/исчезнати предмети се доставуваат до ИНТЕРПОЛ - МВР
кои не доволно се процесуираат на страната на МВР/Интерпол на РСМ. Ова упатува
на немањето на потребните ресурси и недоволното знаење за справување со
криминалот со културни добра.
 неажурното водење на заштитните евиденции за културното наследство и на
регистарот за потекло на добрата од страна на трговците со антиквитети;
 непостоењето на постојана вмреженост на информатичките системи меѓу
УЗКН, МВР и Царинска управа;
 недоволно обезбедени археолошки локалитети;
 недоволен број на едуциран кадар во засегнатите институции.
9. Граѓанското општество и културното наследство

Во областа на заштитата на културното наследство се формирани и
дејствуваат повеќе невладини организации. Дадените механизми во ЗЗКН кои се
однесуваат на вклучување на граѓанските организации во системот на заштита на
културното наследство не се доволно искористени. Повеќето од граѓанските
организации работат на промоцијата и популаризацијата на наследството преку
објавување на популарни публикации, брошури, организација на настани итн. Од
друга страна пак, евидентна е недоволната отвореност на органите на државната
управа за поголема вклученост на граѓанскиот сектор во дебати при изготвувањето
на законски решенија, отсутноста на координирана политика за јавна поддршка на
граѓанските организации за проекти во домен на одржливо користење на
културното наследство (немање досегашна практика и искуство за вклучување на
заинтересирани волонтери во конкретни проектни активности), како и
непостоењето на методологија за следење на субјектите и резултатите од
активностите на граѓанското општество во подрачјето на културата и одржлив
развој на културното наследство.
10. Права и должности на имателите на културното наследство

Според расположивите податоци, најбројна категорија иматели на недвижно
културно наследство се граѓаните – физички лица (околу 59%). Во сопственост на
верските заедници се околу 18%, а во државна сопственост околу 23% од вкупниот
23
број недвижни заштитени добра. Во поглед на движното културно наследство

состојбата е спротивна: околу 70% се во државна сопственост, 20% на верските
заедници и 10% на граѓаните.
Постојните законски механизми за правата и должностите на имателите на
културното наследство воопшто не се искористени. Исто така, многу малку се
применети мерките кои предвидуваат ограничување на користењето на културното
наследство во јавен интерес.
Верските заедници како иматели на заштитени добра, често пати вршат
неавторизирани интервенции врз културното наследство, или пак не даваат
согласност за истражувања и конзервација на наследството во нивна сопственост.
Најчесто се работи за градежни интервенции, доградби на споменичките добра и
изградба на нови објекти во нивна непосредна близина непочитувајќи ги
позитивните законски прописи. Од друга страна пак и самите служби за заштита на
културното наследство имаат сè помалку увид во интервенциите врз верските
објекти заради неконтинуираното и непланско вршење на увиди во состојбите со
наследството.
Очигледна е потребата од позасилен дијалог со што би се зајакнала свеста на
сопствениците за значењето на културното наследство, особено од аспект на
зачувување на неговата автентичност и интегритет, во релација со неговите
економски и социјални потенцијали.
11. Користење на културното наследство
11.1. Културен туризам

Најатрактивниот ресурс за користење на културното наследство е
(културниот) туризам. Меѓутоа, невозможно е да се размислува за развој на
туризмот преку културното наследство доколку не се опфати заштитата на истото.
При планирањето на користењето на културните добра за туристички цели
потребно е согледување на соодносот меѓу очекувањата за остварување економска
(комерцијална) корист и условите за управување со тие добра без да се наруши
нивниот интегритет. Оттаму, класифицирањето на местата со културно наследство
е еден од првите чекори за да се види кои од тие места би биле најсоодветни за
покренување иницијативи, односно за развој на атрактивни туристички понуди.
 непостоење или слаба интеракција на сите актери во обезбедување мерки од
различни секторски политики во искористување на културното наследство за
развој на културниот туризам;
 недоволно познавање на локалното население за важноста и потенцијалите
на културното наследство за туристички цели и остварување економска корист;
 слабо развиен културен менаџмент при изработка и спроведување на
културно-туристички проекти;
24
 недоволна означеност на културните добра што придонесува кон нивна

отежната достапност;
 лоша инфраструктурна опременост на културните дестинации и отежната
достапност до одредени културни дестинации за туристички посети особено за
лица со попречености.
11.2. Културен менаџмент

Во РСМ не постојат институции ниту мултидисциплинарни програми кои би
овозможиле стекнување на квалитетно образование, знаења и вештини за
менаџмент во одржливото користење на културното наследство. Слабата
развиеност на културниот менаџмент убедливо ја потврдува фактот што скоро да
нема брендови кои се базираат на културното наследство.
 неповрзаност на мерките за заштита и чување на културното наследство со
мерките за поттикнување на негово користење според начелата на одржливост;
 недоволен проток на информации за домашни и странски конкурси за
проекти и други извори за финансирање на кои може да се пријавуваат струкови
здруженија, мали фирми, занаетчии и други потенцијални корисници;
 нема вложувања во човечки ресурси за менаџмент и други вештини;
 губење на знаењата и вештините во занаетчиството и нивните производи;
 недоволно развиена свест на сите нивоа за развојните потенцијали на
претприемништвото темелено на културното наследство како и за неговата
важност во насока на заштита и зачувување на културното наследство.
25
I. II. СТРАТЕШКИ ЦЕЛИ
Следејќи го интегративниот принцип и мултидисциплинарниот пристап во

заштитата и користењето на културното наследство Стратегијата за заштита и
користење на културното наследство за 2021-2025 година се концентрира на
исполнување на три (3) општи стратешки цели.
СТРАТЕШКА ЦЕЛ 1: Унапредување на правниот систем, организациската

поставеност, планирањето, финансирањето, управувањето и капацитетот на
одговорните субјекти за заштита на културното наследство
СТРАТЕШКА ЦЕЛ 2: Обезбедување меѓусекторска соработка за спроведување
интегративен пристап во областите кои имаат допирни надлежности со
заштитата и користењето на културното наследство
СТРАТЕШКА ЦЕЛ 3: Подигање на свеста на јавноста за значењето на културното
наследство како потенцијал за креирање развојни политики за добробит на
општеството.
СТРАТЕШКА ЦЕЛ 1: Унапредување на правниот систем, организациската

поставеност, планирањето, финансирањето, управувањето и капацитетот на
одговорните субјекти за заштита на културното наследство
1.1. Посебна цел: Унапредување на правниот систем
Унапредувањето на правната рамка за заштитата на културното наследство

треба да се темели на меѓународните акти во заштитата на културното наследство и
усогласување со правниот поредок и со современите општествени и економски текови
во државата, во насока на зголемување на нејзината ефикасност и делотворност, како
и интегративна правна спроведливост и оптимална ефикасност во заштитата,
конзервацијата, чувањето и одржливото користење на културното наследство.
Во тој контекст, со измените на регулативата и прописите ќе се води сметка за
интегрираната заштита на културното наследство при планирањето на просторот
воспоставувајќи рамнотежа меѓу потребите на современиот живот и зачувувањето на
вредностите на наследството, имплементацијата на стандардите и инструментите
произлезени од меѓународните конвенции, а ќе се иницираат и активности за
обезбедување додатни извори за негово опстојување и развој. Ќе се предложи
воспоставување интерни механизми за следење на процесот на работа на различните
видови културно наследство како и за соодветен третман на стручните служби за
заштита во други системски акти што функционираат во државата.
Активности:
 изработка на нов Закон за заштита на културното наследство;
26
 изработка на подзаконски акти кои ќе произлезат од новиот Законот како и

нова Национална класификација на културно наследство;
 организирање и следење/ евалуација на стручната работа во установите за
заштита и музеите: изработка на протоколи за обезбедување кохерентен и
синхронизиран систем во заштитниот процес како и во врска со договорните услуги
со други правни и физички лица.
 иницијативи за унапредување на улогата на заштитната дејност и стручните
служби: измени во Законот за трансформација во редовен работен однос, Законот
за административни службеници, Законот за вработените во јавниот сектор,
Законот за јавни набавки; Правилникот за содржината и начинот на подготовката
на актите за внатрешна организација и систематизација на работните места,
содржината на функционалната анализа на институциите на јавниот сектор,
Каталогот на работни места, итн.
 создавање правни механизми за доследна имплементација на ратификуваните
меѓународни договори и конвенции особено во врска со надминување на
слабостите околу третманот на посебните видови културно наследство - „културен
предел“ и „нематеријално културно наследство“;
 иницијативи за зголемување на приходи (финансиска подршка) за заштита,
промоција и користење на културното наследство со измени во Законот за донации
и спонзорства, со цел повластен третман за донациите и спонзорствата во
културното наследство и во Законот за игри на среќа и за забавните игри, со цел
распределување на процент од уплатените средства за заштита на културно
наследство.
1.2. Посебна цел: Реформи во организациската поставеност на установите за

заштита и сеопфатно регулирање на дејноста
Со нова организациска поставеност ќе се обезбеди функционална

интегрираност и соработка на УЗКН и МК што ќе рефлектира подобра координација
во креирањето на политики за културното наследство, финансирањето на заштитата,
имплементацијата на меѓународните конвенции и стандарди/инструменти како и во
реализацијата на административните и методолошки утврдените постапки во
процесот на заштитата на културното наследство.
Реформата во организациската поставеност на установите за заштита на
недвижното културно наследство ќе овозможи трансформација на постојните
институции со издвојување на дејноста на заштитата од музејската дејност, како и
постепено разграничување на дејноста заштита (во поширока смисла на зборот) и
дејноста конзервација/реставрација. Крајната цел е воспоставување централизирана
мрежа на установи за заштита и мрежа на установи за конзервација/физичка заштита
на недвижното културно наследство, со што ќе се обезбеди интегрален и
синхронизиран пристап во следењето, програмирањето и непосредната (физичката)
заштита на наследството. Од друга страна, со осамостојувањето на музеите ќе се добие
27
јасна претстава за нивниот капацитет и потребите за развој на музејската дејност од

аспект на заштита на движното културно наследство што тие го поседуваат/користат
и според тоа ќе се одреди надлежноста на националните установи и оние кои ќе
делуваат на локално ниво. Во сличен контекст ќе бидат предложени активности за
работата на овластените субјекти за заштита на други видови движно културно
За остварување на наведените цели неопходно е постепено осовременување на
просторот во кој работат стручните служби со инсталација на опрема за работа на
конзервација/реставрација на специфичните видови културни добра а истовремено ќе
се обезбедат услови за здравствена заштита на стручниот кадар.
Надлежностите на овластените субјекти за заштита на нематеријалното
културно наследство покрај на валоризација/ревалоризација на нематеријалното
културно наследство, ќе се прошират и на воспоставување континуирана соработка со
носителите на тоа наследство и надлежните во локалната самоуправа што ќе
придонесе за креирање и реализирање на програми за негово пренесување (негување).
При тоа, МК ќе обезбеди систем на релации за мотивираност на носителите на
нематеријалното културно наследство за нивно континуирано учество и нивно
вклучување во воспитно-образовниот систем.
Посебен акцент ќе биде ставен на Охридскиот регион како светско културно и
природно наследство во врска со потребите од поефикасно и континуирано следење
на состојбите на лице место, анализа на причините за нарушување на неговиот
интегритет и алармирање на надлежните за преземање навремени и соодветни мерки.
 воспоставување нова организациска поставеност на УЗКН и функционална
поврзаност со МК;
 дефинирање на нова мрежа на установите за заштита на недвижното културно
 зајакнување на надлежноста на НУ НКЦ-Скопје како матична установа за
заштита на недвижното културно наследство;
 развивање на институционална мрежа на музеи на национално и локално ниво;
 зајакнување на надлежноста на матичните установи за заштита на движното
културно наследство.
 подобрување на просторните и техничките услови за работа во установите за
заштита на културното наследство и музеите според меѓународни стандарди за
активности специфични за одредени видови добра;
 унапредување на инспекциската служба за заштита на културното наследство;
 основање на посебна организациона единица со исклучива надлежност за
заштита и сочувување на фонотечните добра во рамките на НУБ „Св.Климент
Охридски“ - Скопје, како овластен субјект за заштита на фонотечните добра;
28
 основање на посебна организациона единица во регионот за управување и

следење на состојбите со светското природно и културно наследство на Охридскиот
регион, екипирана со стручни кадри (преземени од постоечките установи и
локалната самоуправа) релевантни за областите кои имаат допирни точки со
активности преземани за ова наследство од правни и физички лица, со соодветна
вклученост на НВО.
1.3. Посебна цел: Планирање на заштитно-конзерваторски активности според

видот на културното наследство
1.3.1. Недвижно културно наследство

Имајќи предвид дека заштитата на недвижното културно наследство се одвива
преку стручните служби во конзерваторските центри и/или заводите-музеи,
промените што треба да се направат се повеќеслојни.
Трансформацијата на сегашните заводи и музеи, односно формирањето на
установи за заштита на недвижното културно наследство, ќе овозможи поголема
ефикасност на планирани, добро профилирани, методолошки издржани и
финансиски оправдани проекти. Ќе се направат измени во однос на надлежностите
кои досега се одвиваа (само) по територијален принцип а не и според категоријата на
значење на добрата, објективно согледан приоритет во однос на нивната состојба и
обезбедување континуитет на отпочнатите активности. Во тој контекст ќе се зајакне
позицијата на НУ НКЦ - Скопје, како матична установа, и нејзиното учество во
кратокорочното и долгорочното планирање на заштитно-конзерваторските
активности и развојните програми за негова рехабилитација за соодветно одржување
и користење. На таков начин ќе може да се согледа и мониторира капацитетот и
успешноста во работењето на установите што ќе овозможи избалансирано планирање
и ефектите од реализирање на активностите. Истовремено, тоа ќе им помогне на
стручните комисии, формирани од МК, при евалуација на проектите со кои овие
установи се појавуваат на годишните конкурси на МК за финансирање и,
последователно - на одлучувачките фактори во МК околу планирањето на буџетските
средства за спроведување на истите.
Планирањето на активности за археолошки истражувања во дадениот
временски период ќе треба да се координира со преземените (тековни) археолошки
ископувања (според приоритет) имајќи го предвид ризикот од
оштетувања/уништувања доколку не е обезбедена физичка заштита на истражениот
простор, не се преземени привремени заштитно-конзерваторски мерки и обезбедени
соодветни финансиски средства. Воедно ќе треба да се обрне внимание на аспектот за
означување на оние археолошки локалитети каде истражувањата се завршени и не
претставуваат потенцијал за планирање на нивна презентација пред пошироката
јавност, што не секогаш значи дека на нивно место треба да се преземаат друг вид
активности.
Културниот предел, како посебен вид на недвижно културно наследство, не
може да се третира без заедничка работа со надлежните за заштита на природното
29
наследство. Меѓутоа, најпрво е неопходно да се (ре)дефинира овој вид наследство за да

се утврдат целите и методологијата на работа на стручните служби за заштита од
аспект на културното наследство и да може да се планираат следните чекори околу
негово идентификување, документирање, валоризација и преземање конкретни
заштитни и развојни активности, следејќи ги меѓународните искуства во
спроведувањето на Европската конвенција за предел (Фиренца, 2000).
Изработката на планови за рехабилитација на културните добра, особено на
споменичките целини, е сложен процес во кој обврзно учествуваат повеќе чинители
(сопственици, локална самоуправа, граѓански сектор и сл.). Оттаму во дадениот период
ќе се изработат неколку проекти за рехабилитација како пилот проекти и ќе се следи
нивната реализација и ефективност.
За да се оствари успешно планирање на заштитните активности еден од
клучните фактори е континуирано спроведување на планирани увиди на годишно
ниво за следење на состојбите според утврдени/оправдани цели.
 стимулирање на планирани увиди во состојбата на недвижното културно
наследство на годишно ниво и изготвување на листи на приоритети за
координирано планирање на заштитно-конзерваторски интервенции;
 интензивирање на постапките и процесот на валоризацијата и ревалоризација
на недвижното културно наследство според годишни програми но и во случај на
ново евидентирани добра во процесот на изработка на заштитно-конзерваторски
основи за урбанистичкото планирање и/или други наоди произлезени од
направените увиди за специфични цели;
 изработка и реализација на проекти за рехабилитација (пилот проекти).
1.3.2. Движно културно наследство

Развојот на музеите, односно музејската дејност во иднина треба да се движи во
насока на подигнување на стандардите во музеологијата. На пример, а во врска со
архелошкото движно наследство, еден од предусловите е решавањето на повеќе
правни проблеми во овие институции, поврзани со неисполнување на одредбите
пропишани во Законот за Музеите, и особено на преседанот со „предавањето“ на
археолошката збирка на НУ Музеј на Северна Македонија на НУ Археолошки Музеј на
Северна Македонија. Овој процес е неоправдано заглавен 9 години во судски постапки,
а археолошката збирка, која се води како „доказен материјал“, не може да се
валоризира ниту може да се преземаат неопходните превентивни конзерваторски
интервенции на предметите.
Посебен акцент треба да се стави на соодветен третман на збирките од
средновековната уметност од кои некои претставуваат универзални вредности. Тука
пред сѐ се мисли на збирките од НУ Музеј на РСМ и на Охридскиот музеј (Галерија на
икони сместена во комплексот на црквата Св. Богородица Перивлепта). Оттаму,
неопходна е нова организациска, просторна и добро опремена и современо
30
презентирана поставка на овие збирки за кои се директно надлежни установите за

заштита и музеи. Вториот проблем кој ќе се настојува да се решава е соодветна
презентација на регистрирани збирки на икони и други предмети од применетата
сакрална уметност кои што засега се наоѓаат во несоодветни услови на чување и
презентирање (во манастирски комплекси или православни храмови и сл.). Доколку
тоа не се направи конзервацијата-реставрацијата на ниедна од овие збирки нема да
има долготраен ефект.
Имајќи го предвид позитивното меѓународно искуство ќе се иницира создавање
на музејски поставки на самите археолошки локалитети за да се овозможи
презентација „in situ“ на научно-истражувачките резултати од историјата на
предметните локалитети на потесната стручна и пошироката јавност.
Иако ретки, приватните збирки на различни видови движни добра треба да
бидат вклучени во системот на заштита. За таа цел, покрај нивната инвентаризација и
валоризација ќе биде неопходно да се воспостават договорни односи со имателите и да
им се помогне во зачувување на нивните збирки и обезбедување достапност до
пошироката јавност.
За аудиовизуелните, фонотечните и библиотечните добра кои ги поседуваат и
за нив се грижат овластени субјекти треба да се направат сеопфатни анализи за
нивната состојба, безбеденост и можностите за нивна презентација и користење
пред/за пошироката јавност. Врз основа на тие анализи ќе може да се планира
приоритет во надминување на слабостите.
 валоризација/ревалоризација на постојните музејски збирки и
аудиовизуелните добра;
 осовременување на депоата и изложбените простори на музеите според
меѓународни стандарди за чување и презентирање;
 воспоставување на јасни стандарди и протоколи во музејската и галериската
дејност, професионални кодови на пракса, и усвојување на пишани насоки
(протоколи) и прирачници за аквизиција, грижа, превентивната конзервација и
користење на музејските збирки;
 евиденција и валоризација на приватните збирки со цел нивно интегрирање во
системот на заштита и промоција;
 нови концепции, организација на соодветен простор и техничко-безбедносни
услови за презентација на збирки на икони и други предмети од сакрален карактер
во музеите и надвор од нив;
 анализа на состојбата на аудиовизуелните, библиотечните и фонотечните добра
и потребите на заштита и презентација;
 формирање музејски збирки „in situ“ во дел од најмногу истражените и
најзначајни археолошки локалитети, богати со движен археолошки материјал;
31
 презентација на музејската збирка на епиграфски споменици во Лапидариумот

на Куршумли ан - Скопје.
1.3.3. Нематеријално културно наследство

Фокусот на воспоставување на заштита на нематеријалното културно
наследство треба целосно да се насочи кон специфичниот карактер на овој вид
наследство што произлегува од духот на Конвенцијата на УНЕСКО за зачувување на
нематеријалното културно наследство (Париз, 2003) како живо наследство во неговата
изворна или затекната состојба што ја практикуваат конкретни носители.
 воспоставување систем на соработка меѓу експерти и овластени субјекти (за
евидентирање/вреднување на елементи од нематеријалното културно наследство),
носители на одреден вид елементи (заедници, групи или поединци) и државните
служби (МК, УЗКН) за менаџирање на активности за афирмација на изворно
негувани традиции;
 градење на систем за мотивирање на носителите на одредено нематеријално
културно добро за продолжување на традицијата;
 поддршка на програми за создавање на записи, меморирање и популаризација
на нематеријалното културно наследство, особено на таквиот вид наследство што е
во процес на изумирање;
 поддршка на различен вид манифестации за популаризација на оние елементи
кои изворно сѐ уште се практикуваат во одредени средини и/или од групи и
поединци
1.4. Посебна цел: Програмирно финансирање на заштитата на културното

Стратегијата иницира програмирано финансирање на заштитата на културното

наследство врз основа на дефинирани приоритети, со почитување на хронологијата на
одвивање на сите релевантни фази предметни за заокружување на циклусот на
заштита, како и преку урамнотеженост во финансирањето на различните видови на
културно наследство, поттикнување на посебни програми за комбинирано
финансирање на културното наследство со средства од меѓународни извори.
Воедно ќе се инсистира на обезбедување посебни „буџетски линии“ при што
приоритет има „културното наследство во опасност“ и културното наследство на
Охридскиот регион.
Организирање обуки за унапредување на стручната оспособеност на установите
и на имателите/корисниците на културното наследство за аплицирање на
меѓународни фондови како и развивање механизми за мониторинг и евалуација на
32
финансиите, квалитетот и исходот од спроведувањето на повеќегодишните програми

и проекти.
Посебен акцент ќе се стави на финансиска подршка на планови за
рехабилитација за одржливото користење на наследството за различни цели кои што
секогаш претпоставуваат конструктивна соработка со други учесници во тој процес.
 програмирано финансирање на заштитата согласно утврдени приоритети и
дефинирани долгорочни проекти за заштита според значење/категорија и степен
на загрозеност на културното наследство; воведување посебни „буџетски линии“ за
„културно наследство во опасност“, културното наследство на Охридскиот регион и
за партиципација во рехабилитација на споменички целини;
 обезбедување механизми и јакнење на капацитетите на национално и локално
ниво за подготовка (аплицирање) за кофинансирање на проекти за конзервација и
одржливо користење на културното наследство од ЕУ и други меѓународни
фондови, фондации и сл.
 промовирање на јавно приватно партнерство во управувањето со наследството
и финансирањето на одредени активности за негова заштита.
1.5. Посебна цел: Воспоставување систем за ефективно управување со културното

Успешното управување со културното наследство претпоставува одговорно и

посветено преземање на взаемно координирани активности од повеќе чинители во
процесот на управување. Најзначајниот фактор за успех на координираното
управување со културното наследство е цврстата и јасно изразена политичка волја на
јавниот сектор, како и ангажираноста на општините. Успешното управување мора да
биде сеопфатно и да обезбеди одржлив развој на територијата на која се наоѓа доброто.
Граѓаните треба да бидат вклучени во активностите на јавниот сектор (општински,
државен) заради стекнување увид и активно учество во креирањето и донесувањето на
одлуки за сите активности во заштитените подрачја.
Управувањето со старите градски јадра треба да се темели на визија за активни
и „живи“ места со нивна широка препознатливост и привлечност како дел од
културниот идентитет на еден град или регион. Со осмислување на соодветна
општествено употребна вредност преку планови за управување во чија креација ќе
учествуваат сите заинтересирани субјекти (локалната самоуправа,
сопственици/корисници, граѓански сектор и сл.), историските јадра ќе претставуваат
најатрактивен простор за социо-економски развој и промоција на културниот
диверзитет.
Единствениот пример на Национална установа за управување со заштитено
подрачје е таа за археолошкиот локалитет Стоби, кој треба да биде добра основа за
33
формирање на таков вид установи и за другите најзначајни археолошки локалитети

кои се доволно истражени и презентирани пред пошироката јавност, но исто така и
податни научно-истражувачки и едукативни центри од областа.
Иако за Охридскиот регион, како светско културно и природно наследство веќе
постои План за управување, неговото спроведување оди многу тешко од различни
актуелни состојби и одамна напластени проблеми, така што ќе биде неопходно истиот
да се ревидира, од една страна, а од друга страна – да се воспостави посебен
управувачки механизам за обединување на системот на следење (и реагирање) на сите
активности кои позитивно или негативно делуваат на неговата заштита, на потребата
од соодветна функционалност и одржлив развој.
За управувањето со движното културно наследство (музејски, библиотечни или
аудиовизуелни збирки) ќе треба да се интензивираат мрежните поврзувања од
соодветните области за да се оствари интегративен систем за споделување на
информации, организирање заеднички едукативни и промотивни програми на
национално и меѓународно ниво.
Управувањето со нематеријалното културно наследство мора да биде системски
организирано со формирање на посебно тело составено од административни и стручни
лица со обврзно учество на носителите на тоа наследство. На таков начин ќе се
овозможи следење на промените (имајќи предвид дека станува збор за „живо“
наследство), обезбедување услови за активностите на носителите за трансмисија на
наследството, стимулација на идните носители за остварување континуитет на
наследените традиции и правење планови за негова соодветна промоција.
 унапредување на управувањето со културното наследство со развој на нови
модели особено во врска со споменичките целини;
 основање посебни установи за управување со археолошки локалитети (најмалку
една за еден од неколкуте најзначајни археолошки локалитети на пример:
археолошкиот локалитет – Хераклеја Линкестис, Битола);
 основање совет или друг вид управувачко тело за нематеријалното културно
1.6. Посебна цел: Јакнење на капацитетот на стручните служби
Имајќи предвид дека носечкиот стручен кадар во установите за заштита на

културното наследство го претставуваат вработени лица кои доаѓаат од различно
профилирани образовни институции од кои повеќето немаат соодветни програми со
специјалистичко образование од областа на заштитата на културното наследство,
најпрво е потребно да се изработи програма за обука/тренинг на кадарот за сите
специфични области. Таа подразбира воведување на систем за менторско водење на
нивната работа што ќе резултира и со аргументирано стекнување на стручни звања. И
понатаму останува потребата за континуитет на редовно вработување стручен кадар
34
врз основа на реална функционална анализа за потребите на установите и навремено

иницирање на таквите потреби за да не се создаде дисконтинуитет на вршење на
дејноста.
МК ќе продолжи со поддршка на годишни програми за специјализација на
кадарот на домашно и/или меѓународно ниво според одредени потреби, критериуми и
финансиски можности.
 Изработка на програми за:
а) континуирана обука за соодветна примена на законски утврдена
методологија на работа паралелно со запознавање на развојните меѓународни
инструменти, стандарди, препораки и водичи за нивна примена, и
б) јакнење на кадровскиот капацитет преку специјализации во земјата и
странство според дефинирани потреби и приоритети;
 отварање на нови работни места и навремено вработување на потребниот кадар
според прецизно утврдени критериуми;
 унапредување на стручните компетенции на вработените преку воведување
менторски систем за сите видови на стручни профили;
 изработка на нова, солидно образложена и спроведлива програма за евалуација
на стручните лица за стекнување изборни стручни звања;
 воведување на строги контролни механизми за следење на успешноста во
конкретни заштитно-конзерваторски активности со почитување на етичките
норми и професионални стандарди во конзерваторската дејност;
 иницијативи за развивање на студиски програми на трите циклуси на високото
образование за различните потреби на заштитата на културното наследство.
1.7. Посебна цел: Документација, дигитализација и информатички систем
Со дигитализацијата на културното наследство ќе се обезбеди долготрајна

документираност на културното наследство во електронски облик што претставува
основа за негова заштита на повеќе нивоа и потреби. Креирањето на единствена база
на податоци за културното наследство ќе обезбеди функционален систем за
современо користење на документацијата за добрата од различните видови културно
наследство како еден од современите стандарди во пристапот кон заштитата на
културното наследство.
Дигитализацијата и интернет пристапноста ќе овозможат отвореност во
размената на податоци и информации, ќе ги прошират и развијат можностите за
документирање (од техничка документација па сè до филмска документација),
збогатување на информации за музејски и друг вид збирки преку домашни и
меѓународни бази на податоци, вмрежувања во меѓународни системи за културно
наследство како и следење на незаконски дејствија за нивно бесправно отуѓување.
35
Паралелно со ова, примената на информатичките технологии ќе има дополнителни

импликации во зголемувањето на потенцијалите за користење на културното
наследство за економски и едукативни цели.
 операционализација и осовременување на Националниот информативен
систем за културно наследство (НИСКН);
 набавка на неопходната информатичка опрема за институциите потребна за
внесување на податоци во НИСКН и вмрежување на институциите во национална
мрежа со цел размена и достапност на податоци потребни за понатамошни
истражувања, заштита и конзервација на културните добра;
 јакнење и развивање на капацитетот на институциите во процесот на
дигитализација во насока на вработување на едуциран кадар во IТ технологијата;
 основање на оддели за документација/дигитализација и дооформување на
постојните на национално и локално ниво со цел унапредување на институциите и
обезбедување долгорочна заштита на дигиталните содржини и нивно внесување во
НИСКН;
 создавање на предуслови за формирање на Регионалниот центар за
дигитализација како самостојна институција одвоена од УЗКН;
 поттикнување на развојот на библиотечниот автоматизиран информациски
систем на РСМ, преку подобрување на комуникациската инфраструктура на
одделните субјекти на системот;
 осовременување на системот на електронско водење (дигитализација) на
музејските збирки и негова интеграција со НИСКН;
 изработка на протокол за примена на современа технологија за
трoдимензионално снимање и прецизен премер на постојната состојба и
документирање на културното наследство со цел подобрување на квалитетот на
техничката документација;
1.8. Посебна цел: Заштита на културното наследство од незаконски дејствија и

управување со ризици во случај на вооружен судир и природни непогоди
Постоечките мерки и правни механизми за безбедносна заштита на културното

наследство од незаконски дејствија и за управување со ризици во случај на вооружен
судир и елементарни непогоди не кореспондираат со реалните потреби. Недоволната
заштитеност на објектите, локалитетите и движните културни добра е основна
причина поради која културното наследство е потенцијално загрозено, односно цел на
противзаконски активности. Во установите за заштита и музејските установи актуелен
е проблемот со чуварските служби. Од направените анализи може да се заклучи дека
системот на физичка/безбедносна заштита многу подобро функционирал кога
36
установите располагале со сопствени кадри – чувари, отколку со ангажирање на

надворешни агенции за обезбедување.
Националниот инвентар на заштитени добра во случај на вооружен судир е
некомплетен и неажуриран. Генерално, отсуството на планови за безбедносна
заштита, како и на итни мерки за заштита од природни непогоди, немањето назначени
одговорни лица за координација на работите при вонредни состојби и природни
непогоди, како и немањето стручни и оперативни тимови за брза акција во
националните установи условуваат состојба на целосна неподготвеност на ова поле.
Оваа состојба е усложнета со отсуството на јасни препораки за ракување, транспорт и
депонирање на културните добра во итни ситуации; немањето на резервен материјал
и опрема за заштита in situ, како и со отуството од имплементација на правилото за
чување на документацијата на три различни места.
 ажурирање на списокот од Националниот регистар на заштитени добра и
доставување до надлежните служби за превенција од незаконски дејствија;
 воспоставување на јасно дефинирани правила за соработката меѓу
институциите надлежни за заштита на недвижното и движното културно
наследство, Министерството за внатрешни работи и царинските служби и
континуирана размена на информации за секое идентификувано недозволено
ископување, како и за сомнителни понуди за откуп;
 техничко опремување на установите кои спроведуваат заштита на културното
наследство и другите овластени субјекти за одреден вид на движно културно
наследство со ефикасни системи за мониторинг и заштита на објектите;
 враќање на чуварската служба со персонал вработен во институцијата, како
поуспешен модел за обезбедување на установите;
 континуирани обуки на вработените за дејствување во различни услови на
загрозеност на културното наследство за кое се надлежни;
 усогласување со политиките на ОН и стратегиите на УНЕСКО во доменот на
управување со ризици и имплементација на меѓународно утврдени и/или
препорачани нормативни документи, насоки и упатства за управување со ризици и
вонредни состојби;
 вклучување на наследството во плановите за заштита и организиран систем за
спасување на културните добра со организирање на обуки за зголемување на
протекторската свест кај целокупното население.
37
СТРАТЕШКА ЦЕЛ 2: Обезбедување меѓусекторска соработка за спроведување

интегративен пристап во областите кои имаат допирни надлежности со
заштитата и користењето на културното наследство
2.1. Посебна цел: Вклученост на културното наследство во развојните стратегии и

програми на државата
Заштитата на културното наследство, не е изолиран сегмент во општеството

којшто функционира (само) според сопствени законитости, туку е составен дел на
вкупните развојни процеси во сите домени на оштествените активности. Во функција
на целосна интеграција на заштитата на културното наследство во општеството,
потребно е културното наследство како приоритет да се третира како дел од развојните
планови на општеството. За таа цел во дадениот период ќе се иницираат активности
на мешовити тимови од различни допирни области од чија соработка ќе произлезат
нови, хармонизирани законски решенија, збогатени стратешки насоки и конкретни
акции.
 вклучување на културното наследство во фокусот на развојните и секторските
политики, стратешките документи, правните и развојните документи и просторни
акти на државно и општинско ниво;
 вклучување на стручните служби за заштита на културното наследство во
програмите за обука за влијанието на климатските промени врз културното
 учество во иницирани измени за усогласување на Законот за животна средина,
Законот за заштита на природата, Законот за урбанистичко планирање, Законот за
градење, Законот за земјоделско земјиште, Законот за градежно земјиште, Законот
за јавни набавки и други закони, со цел обезбедување компатибилност помеѓу
законските прописи и со тоа создавање на остварливи правни механизми за
заштита и одржливо користење на недвижното наследство;
 градење стратегија за заштита и развој на културен предел во соработка со
надлежното министерство за заштита на предел;
 соработка со ресорните министерства и локалната самоуправа за
инфраструктурни проекти и туристичка сигналитика;
 воспоставување процедури за меѓуресорско и граѓанско вклучување во
донесувањето одлуки и изработка на програми и проекти за користење и развој на
споменичкие целини (урбани, рурални) како и подрачја со културен предел.
38
2.2. Посебна цел: Одржливо користење на културното наследство
Одржувањето на културното наследство како активен дел од општеството е

предиспонирано од балансот во политиката за создавање на услови за негово
зачувување за идните генерации и негова употреба во целите на одржливиот развој, но
и создавање на услови за негова самоодржливост. Одржливото користење на
културното наследство по дефиниција подразбира негова заштита и „паметно“
користење кое ќе ги задоволува потребите на денешницата без да ги загрози потребите
на идните генерации. За да се постигне избалансиран однос помеѓу заштитата и
развојната компоненета на културното наследство за добробит на општествето треба
да се создадат услови и изградат соодветни инструменти.
Најатрактивниот ресурс за користење на културното наследство е (културниот)
туризам. Меѓутоа, невозможно е да се размислува за развој на туризмот преку
културното наследство доколку не се опфати заштитата на истото. При планирањето
на користењето на културните добра за туристички цели потребно е согледување на
соодносот меѓу очекувањата за остварување економска (комерцијална) корист и
условите за управување со тие добра без да се наруши нивниот интегритет. Оттаму,
класифицирањето на местата со културно наследство е еден од првите чекори за да се
види кои од тие места би биле најсоодветни за покренување иницијативи, односно за
развој на атрактивни туристички понуди.
Понатаму, културното значење на едно место, заедниците во општеството го
доживуваат како преку материјалните, така и преку нематеријалните културни
вредности. Место со културно наследство изложено на силен наплив и неорганизиран
пристап од туристи, а при тоа без заштитно-управувачки капацитет, ќе има за
последица деградирање на неговите културни вредности.
Исто така, слабата заштита и управување може да наштети на нематеријалните
културни вредности. Во тој контекст на пример, нагласената историска компонента
(традицијата) на таквите добра со цел да се обезбеди правилно
разбирање/согледување на нивното културно значење, може да биде потисната од
потребата да се претстави доброто само како еден вид атрактивна (туристичка) забава.
 изработка на заеднички програми со локалните власти за едукација на
локалните чинители/фактори за значењето на културното наследство кое го
поседуваат или го користат како економски и социо-кохезиски фактор, неговото
одржливо користење и управување;
 анализа на оптималните услови за спроведување алтернативни форми на
туризам - културен туризам, рурален туризам и сл.
 изработка на информатор и друг вид на пропаганден, стручно осмислен
материјал за достапноста на културното наследство до пошироката јавност
збогатен со сите неопходни информации за достапност и вид на понуди;
39
2.3. Посебна цел: Културното наследство и меѓународната соработка
Главни стратешки насоки на делување се: ширење и јакнење на меѓународната

соработка преку стратешки втемелена културна дипломатија, меѓународна научна
афирмација и верификација на македонското културно наследство, зголемување на
видливоста на културното наследство преку интензивна меѓународна промоција,
отворање на досега крајно затворената (национално) научно-истражувачка и
конзерваторско-реставраторска дејност, преку склучување на долгорочни партнерства
со меѓународни институции или фондации, унапредувањето на стручната дејност.
 зајакнување на соработката со меѓународни стручни и научно-истражувачки
центри од областите што го третираат културното наследство;
 усогласување на развојните културни политики во РСМ со релевантните
развојни културни политики од меѓународен карактер (ОН, УНЕСКО, СЕ, ЕУ);
 континуирано учество на стручни лица во активностите на УНЕСКО, ИКРОМ,
ИКОМ, Совет на Европа и други меѓународни организации според утврдени
потреби и приоритети;
 организирање на меѓународни конференции, семинари за културното
наследство и современи теми (менаџмент, социо-економски одржлив развој, и сл.);
 презентација на културното наследство во странство во соработка со
претставништва и амбасади на РСМ и др.;
 поддршка за учество во програмите за интеркултурни градови на Советот на
Европа и програмите на УНЕСКО за културна разноликост според определени
критериуми и приоритети.
СТРАТЕШКА ЦЕЛ 3: Подигање на свеста на пошироката јавност за значењето на

културното наследство како потенцијал за креирање развојни политики за
добробит на општеството.
3.1. Посебна цел: Подигање на свеста на јавноста
Културното наследство е идентитет на зедницата и темел на зачувување на

културната разноликост. Таквата разноликост и богата присутност на културното
наследство дава импулс за градење на политика на заедништво на различните таргет
групи. Оттаму, нужно е граѓаните да ја знаат вредноста и значењето на културното
наследство за секој поединец, културни или етнички групи и за општеството во целина.
Поттикнувањето на одржливото користење на културното наследство ќе ја подигне и
свеста за важноста на културното наследство за неговото зачувување и влијаење на
богатството на социјалниот и културен и економски живот на сите заедници. Оттаму,
40
јавноста треба да е активен чинител во сите постапки на донесување на одлуки за

негова заштита и користење.
 едукација за имателите/корисниците на културно наследство преку развојни
програми и обуки;
 поддршка на нови квалитетни и креативни проекти за промоција на културното
наследство преку разни медиуми (продукција на аудиовизуелни и дигитални
програми и сл.);
 подршка на медиумски кампањи за промовирање на концептот на заштита и
одговорност за културното наследство од страна на целото општество;
 учество на јавноста во процесите на заштита и користење на културното
3.2. Посебна цел: Културното наследство во воспитно-образовниот процес
Стратегијата нема да има изгледи за успех само со стручно, експертско

ангажирање на јавниот сектор во заштитата и користењето на културното наследство,
без подигање на граѓанската свест за значењето на културното наследство, начините
за негово користење, придобивките од истото особено кај младите поколенија.
Стратегијата ќе иницира едуцирањето на јавноста за значењето и заштитата на
културното наследство да претставува задолжителен сегмент во работата на сите
јавни институции од областа на образованието, науката, културата и информирањето.
Во таа насока треба да се работи на создавање синергија меѓу образовните кадри,
експертите за културно наследство, експертите за животна средина и креаторите на
културните политики, со цел создавање на сеопфатни програми за едукација на
широката јавност за вредностите на културното наследство и неговото значење како
фактор на одржливиот развој.
 адаптирање на школските програми за воведување на предмет кој се осврнува
на значењето, заштитата и користењето на културното наследство во основното и
средното образование преку интердисциплинарни, активни, интерактивни и
партиципативни форми на едукација следејќи ги веќе изработените едукативни
програми на УНЕСКО за светското културно наследство, на Европската мрежа на
универзитети за спроведување на Европската конвенција за предел, и сл.;
 изработка на соодветни интерактивни програми за едукација на децата во
предшколската возраст;
 одржување активни врски меѓу училиштата, културните установи и
спомениците.
41
3.3. Посебна цел: Негување на културната разноликост
Во согласност со мултикултурната структура на нашето општество, потребно е

развивање на културни политики чија цел е да го унапредуваат взаемното почитување
на културното наследство на етничките, верските и сите други заедници, и заедничко
учество во активности насочени кон негово сочувување, афирмирање и пренесување
на идните генерации.
 поддршка на иницијативи кои го промовираат културното наследство како
средишна точка на обединување, размена на заеднички вредности, односно
промовирање на културното наследство на различните етнички заедници како
потенцијал за интеркултурен дијалог, мир, толеранција и заедничка добробит на
оштеството;
 Иницијативи кои го промовираат културното наследство како средишна точка
на обединување и споделување заеднички вредности;
42
III. АКЦИСКИ ПЛАН
СТРАТЕШКА ЦЕЛ 1.
Унапредување на правниот систем, организациската поставеност, планирањето, финасирањето, управувањето и
капацитетот на одговорните субјекти за заштита на културното наследство
1.1. Посебна цел:

Унапредување на правниот систем за заштита и користење на културното наследство
Носители/
Извори на
Активности Очекувани резултати учесници на Период
финансирање
активноста
1.1.1. Изработка на нов Закон за - донесен и усвоен нов МК, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
заштита на културното наследство закон за заштита на стручни служби преку МК
културното наследство, за заштита
хармонизиран со друга
сродна национална
законска регулатива и
меѓународни прописи;
1.1.2. Изработка на подзаконски акти - донесени и усвоени МК, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
(правилници) произлезени од ЗЗКН подзаконски акти; стручни служби преку МК
за заштита
- донесена и усвоена нова
Националната
класификација на
(посебен акцент на
движното археолошко
наследство,
нематеријалното
43
културно наследство и
недвижното културно
наследство – културен
предел);
1.1.3. Организирање и следење на - изработен протокол за МК, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
процесот на работа во установите за ракување со движното стручни служби преку МК
заштита и музеите и со други правни и културно наследство; за заштита,
физички лица национални
- изработен протокол за
музеи
договорни активности со
други правни и/или
физички лица со
тарифник за
договорените услуги;
- изработени нови
обрасци за конкурирање
за финансирање на
проекти од буџетски
средства со јасно
дефинирани цели и
стручна квалификација
на носителите на истите;
- воспоставен протокол за
евалуација на проекти од
страна на стручни
комисии;
- воспоставен протокол за
евалуација на работата на
канадидатите за
стакнување изборни
стручни звања;
44
1.1.4. Иницијативи за унапредување на Спроведени иницијативи МК, УЗКН, МТВ, долгорочно буџет на РСМ
улогата на заштитната дејност и за: МИО преку МК
стручните служби
- изземање на заштитата
на културното наследство
и музејската дејност од
одредени одредби во
Законот за јавни набавки;
- измени во Законот за
трансформација во
редовен работен однос;
- измени во Законите за
административни и јавни
службеници;
- укинување на
процентуално
ограничување во
планирањето на
работните места, а актите
за систематизација
изготвени според
моменталните потреби и
развојните програми на
установите;
- вклучување на
професијата конзерватор
и конзерватор -
реставратор во
Националната
класификација на
дејности.
45
1.1.5. Создавање правни механизми за - донесен протокол за МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
доследна имплементација на соработка, односно МЖСПП преку МК
ратификувани меѓународни договори регулиран односот на
и конвенции стручните служби за
третманот на културниот
предел и стручните
служби за заштита на
пределот како дел од
природното наследство
(според Европската
конвенција за предел);
- утврден систем за
регулирање на односот на
МК и УЗКН со
овластените субјекти и
носителите на
културно наследство
(според препораките на
Конвенцијата на УНЕСКО
за зачувување на
културно наследство);
1.1.6. Иницијативи за зголемување на - спроведени иницијативи МК, МФ среднорочно буџет на РСМ
приходи (финансиска подршка) за за измени на Законот за преку МК и МФ
заштита, промоција и користење на донации и спонзорства и
културното наследство Законот за игри на среќа
46

Реформи во организациската поставеност на установите за заштита и сеопфатно регулирање на дејноста
Носители/
Извори на
1.2.1. Воспоставување нова - остварена МК, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
организациска поставеност и функционална стручни служби преку МК
поврзаност на УЗКН и МК поврзаност и за заштита
интегрираност на УЗКН и
МК;
1.2.2. Дефинирање на нова поставеност - изработени физибилити МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
на мрежата на установите за заштита студии за трансформација стручни служби преку МК
на недвижното културно наследство на институции за заштита за заштита
на недвижното културно
наследство во
конзерваторски центри;
- извршена
трансформација на
заводите и музеите и
оформени одделни
институции за заштита на
1.2.3. Зајакнување на надлежноста на - спроведено НУ НКЦ - среднорочно -
НУ Национален конзерваторски континуирано следење и Скопје/други
центар-Скопје како матична установа подобрување на установи за
за заштита на недвижното културно методологијата на заштита на
наследство работните процеси во недвижно
установите за заштита;
47
- изготвен долгорочен културно

план и програма за работа наследство
и унапредување на
дејноста на заштитата на
- изготвен предлог за
хомогенизирана годишна
програма за работа на
установите за заштита;
1.2.4. Развивање на институционалната - изработка на МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
мрежа на музеи на национално и физибилити студии за стручни служби преку МК и
локално ниво формирање музеи како од музејската партиципација од
самостојни установи од дејност, ЛС буџет на ЛС
поранешните мешовити
установи (заводи и музеи)
на национално и/или
локално ниво;
1.2.5. Зајакнување на надлежноста на - изготвени протоколи за НУ Музеј на краткорочно -
матичните установи за заштита на континуирано следење на Северна (протоколи)/
движното културно наследство работата на установите Македонија, НУ долгорочно
одговорни за различни Археолошки (годишни
видови движно културно музеј-Скопје, програми)
наследство (музеи, НУБ Климент
овластени субјекти); Охридски, НУ
Кинотека на
- хомогенизирана
РСМ-Скопје
годишна програма според
утврдени приоритети на
сите установи надлежни
48
за заштита на движното
културно наследство;
1.2.6. Подобрување на просторни и - обезбедени просторни и МК долгорочно буџет на РСМ

технички услови за работа во технички услови за преку МК и
националните установи за заштита на самостојно одвивање на донации
недвижното културно наследство и дејноста заштита
националните музеи (конзерваторските
центри) и на музејската
дејност според
меѓународни стандарди за
спроведување активности
специфични за одредени
видови добра;
1.2.7. Основање на посебна - извршена внатрешна МК, УЗКН, НУБ краткорочно буџет на РСМ
организациона единица за заштита на реорганизација на НУБ „Св.Климент преку МК
фонотечните добра во рамките на НУБ „Св.Климент Охридски“ – Охридски“ -
„Св.Климент Охридски“ - Скопје, како Скопје со формиран Скопје
овластен субјект за заштита на посебен оддел за заштита
фонотечните добра и конзервација на
фонотечните културни
добра;
1.2.8. Унапредување на инспекциската - организирана МК, УЗКН краткорочно буџет на РСМ
служба за заштита на културното инспекциска служба за преку МК
наследство заштита на недвижното и
движното културно
наследство во рамките на
Инспекторатот на МК;
1.2.9. Следење на состојбите со - формирана посебна МК, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
светското природно и културно установа/организациона МЖСПП, МТВ, преку МК,
наследство на Охридскиот регион единица за следење на
49
состојбите со Светското ЛС, службите за пратиципација од

природно и културно заштита, НВО буџетот на ЛС
наследство на Охридскиот
регион (in situ), екипирана
со стручни кадри
релевантни за областите
кои имаат допирни точки
со културното и
природното наследство на
Охридскиот регион;
Планирање на програмски активности според видот на културното наследство
Носители/
Извори на
1.3.1. Недвижно културно наследство
1.3.1.1. Стимулирање на планирани - изготвeни Годишни НУ НКЦ - Скопје долгорочно буџет на РСМ
увиди во состојбата на недвижното програми за планиран во соработка со преку МК
културно наследство увид во состојбата на заводите за
културното наследство; заштита, МК
- дефинирана листа на
приоритетни културни
добра за конзерваторски
интервенции;
- изработена листа на
загрозено културно
наследство („културно
наследство во опасност“)
со приоритет во
50
финансирањето на
превентивни мерки
1.3.1.2. Интензивирање на постапките и - изготвена Годишна МК, УЗКН, НУ среднорочно; буџет на РСМ
процесот на валоризацијата и програма за НКЦ-Скопје во долгорочно преку МК
ревалоризација на недвижното (ре)валоризација на соработка со
културно наследство недвижното културно остантите
наследство; установи за
заштита
- формирана научно -
стручна комисија за
рецензија на елаборатите
за (ре)валоризација, со 4-
годишен мандат;
- зголемен број на
прогласени културни
добра од соодветна
категорија;
1.3.1.3. Изработка и реализација на - изработени и МК, НУ НКЦ- среднорочно буџет на РСМ
планови за рехабилитација (пилот реализирани најмалку 3 Скопје во преку МК, буџет
проекти) планови за соработка со на ЛС,
рехабилитација за три остантите партиципација на
споменички целини установи за споственици
според утврдени заштита, ЛС, /корисници
критерими, интерес и сопственици/кор
партиципација на други исници, НВО
субјекти;
51
1.3.2. Движно културно наследство
1.3.2.1. Вклучување на приватните - збогатен постојниот МК, УЗКН; среднорочно буџет на РСМ
збирки во системот на заштита на фонд на музејски збирки; Музеи, приватни преку МК
движното културно наследство; лица/колекцион
- извршена валоризација
ери
(заштита) на приватни
збирки со прецизно
утврден заштитен режим;
- протокол за обезбедена
достапност до
пошироката јавност;
1.3.2.2. Валоризација и ревалоризација - изработени годишни МК, УЗКН; среднорочно буџет на РСМ
на постојните музејски збирки, програми за (ре) Музеи, НУ преку МК
аудиовизуелни, библиотечни и валоризација на Кинотека на СМ,
фонотечни добра постојните музејски НУБ Климент
збирки со утврден Охридски
приоритет и динамика;
(ре)валоризирани збирки
од одредена категорија на
значење;
1.3.2.3. Анализа на состојбата на - изработка на НУ Кинотека на краткорочно буџет на РСМ
библиотечните и фонотечните добра и приоритетни листи за СМ, НУБ преку МК
потребите на заштита и презентација потребите на овластените Климент
субјекти за планирање, Охридски
финансирање и
презентација на збирките
што ги поседуваат;
52
1.3.2.4. Осовременување на депоата и - осовремени и соодветно МК, национални долгорочно буџет на РСМ
изложбените простори на музеите и опремени депоа според музеи, НУ преку МК и други
други овластени субјекти за движно меѓународни стандарди за Кинотека на СМ, извори од
културно наследство чување и ракување; НУБ Климент национални и
Охридски меѓународни
- модерно дизајнирани и
фондови
опремени изложбени
простори за соодветна
презентација според
потребите на различните
видови музејски
предмети;
- депониран
аудиовизуелен фонд во за
таа цел адаптиран
простор на
конзервираниот објект на
Хавзи-пашините конаци,
с. Бардовци;
1.3.2.5. Воспоставување на јасни - изработени протоколи и МК, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
стандарди и протоколи во музејската прирачници за национални преку МК
и галериската дејност аквизиција, ракување, музеи,
заштита, превентивна Национален
конзервација и користење Комитет на
на збирките; ИКОМ
1.3.2.6. Нови концепции, организација - приоритет: МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
на соодветен простор и техничко- надлежни преку МК,
1. нов простор и нова
безбедносни услови за презентација матични музеи и донации и
збогатена концепција на
на збирки на икони и други предмети служби за партиципација на
збирката на икони во НУ
од сакрален карактер во музеите и заштита иматели
надвор од нив Музеј на РСМ;
53
2. нов, соодветен простор

за најмалку една збирка
на икони и други
предмети од сакрален
карактер кои се наоѓаат
несоодветно чувани и
презентирани во храмови,
манастири и на друг
простор;
1.3.2.7. Формирање музејски збирки на - формирана збогатена МК, НУ Завод и среднорочно буџет на РСМ
археолошки локалитети. археолошка збирка на Музеј - Битола преку МК
археолошкиот локалитет
Хераклеја Линкестис,
Битола
1.3.2.8. Организирање и презентација - евидентирана, НУ Археолошки среднорочно буџет на РСМ
на музејска збирка на епиграфски валоризирана и Музеј на РСМ, преку МК
споменици презентирана најбогатата Музеј на РСМ
збирка на епиграфски
споменици во
лапидариумот на
Куршумли ан - Скопје;
1.3.3. Нематеријално културно
1.3.3.1. Воспоставување систем на - изработен протокол за МК, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
соработка меѓу експерти, носители на договорни активности на експерти преку МК
одреден вид нематеријално културно носителите на /овластени
добро и државните служби нематеријалното субјекти,
културно наследство, носители на
овластените субјекти нематеријално
(експертите) и културно добро
54
одговорните во МК и
УЗКН;
- спроведени обуки за
експерти и носители на
културно наследство за
вклучување на одредени
елементи од
културно од највисока
категорија на значење на
светската листа (УНЕСКО);
1.3.3.2. Градење на систем за - изработена листа на МК, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
мотивирање на носителите на конкретни учесници носители на преку МК
одредено нематеријално културно (индивидуалци, групи, одредени видови
добро за продолжување на заедници) за/во одредени нематеријално
традицијата; нематеријални добра; културно добро
- склучени договори за
подршка на активноста и
мотивација на
носителите;
- изјави за согласност за
континуитет на
активностите
(традициите);
1.3.3.3. Поддршка на програми за - изработени конкретни МК, УЗКН, долгорочно буџет на РСМ
негување, создавање на записи, програми за меморирање овластени преку МК
меморирање и популаризација на на исчезнатите елементи субјекти,
нематеријалното културно наследство на нематеријалното експерти
наследство со анализа за
55
можностите за нивно
обновување;
1.3.3.4. Поддршка на различен вид - изработени програми за МК, УЗКН, долгорочно буџет на РСМ
манифестации за популаризација на популаризација на носители на преку МК со
оние елементи кои изворно сѐ уште се изворни елементи кои одреден вид паратиципација
практикуваат во одредени средини сеуште се практикуваат и нематеријални од буџетот на ЛС
и/или од групи и поединци. нивна презентација во добра, овластени
електронска форма и субјекти
изведба; (експерти)
- оценка на резултатите од
следење на видот и бројот
на подржаните
активности;
Програмирано финансирање на заштитата на културното наследство
Носители/
Извори на
1.4.1. Програмирано финансирање на - изработена Приоритетна МК и МФ, ЛС, во долгорочно буџет на РСМ
заштитата согласно утврдени листа на краткорочни и соработка со преку МК и
приоритети и дефинирани долгорочни долгорочни проекти за УЗКН, стручни МЖСПП со
проекти за заштита според степенот заштита креирана врз служби за паратиципација
на значење /категоријата и основа на утврдени заштита и други од буџетот на ЛС
загрозеноста на културното параметри; правни и
наследство, физички лица
- обезбедено
финансирање согласно
дефинирани приоритети
на годишно ниво;
56
- воспоставена посебна,
постојана буџетска линија
за превентивни/ургентни
конзерваторски
интервенции на
„културното наследство
во опасност“;
- воспоставена посебна
буџетска линија за
изработка на планови за
рехабилитација и за
партиципација во нивното
реализирање;
- воспоставена посебна
буџетска линија за
ургентни конзерваторско-
реставраторски
интервенции, планови за
рехабилитација и други
активности произлезени
од Планот за управување
со светското природно и
културно наследство на
Охридскиот регион;
- посебна буџетска линија
за „културно наследство
во опасност“ со јасно
дефинирани
пропозиции/протоколи;
57
1.4.2. Обезбедување механизми за - обука на стручни лица за МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
јакнење на капацитетите на следење на билатерални стручни служби преку МК со
национално и локално ниво за или мултилатерални за заштита и паратиципација
аплицирање и кофинансирање на конкурси за подршка на музеи, ЛС, од буџетот на ЛС,
проекти за конзервација и одржливо проекти за културното Комисија на ЕУ фондови на ЕУ
користење на културното наследство наследство и асистенција во Скопје,
од ЕУ и други фондови и фондации при изработка на иматели/корисн
апликативните форми; ици на културни
добра
- зајакната меѓугранична
соработка за реализација
на проекти според
утврдени критериуми и
приоритети по принцип
на кофинансирање;
1.4.3. Промовирање на јавно приватно - одржани форуми и МК,УЗКН,МЕ, долгорочно буџет на РСМ
партнерство во управувањето со работилници за Стопанска преку МК и МЕ
наследството и финансирањето на промоција на комора на РСМ,
одредени активности за негова потенцијалот и НВО
заштита. капацитетот на
културното наследство за
економски развој;
Воспоставување на систем на ефикасно управување со културното наследство
Носители/
Извори на
1.5.1. Унапредување на управувањето - донесени планови за МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
со културното наследство - развој на управување (интегриран стручни преку МК со
нови модели на управување план за управување); установи,
надворешни
58
- именувани експерти од паратиципација

управители/управни тела различни од буџетот на ЛС
за споменичките целини и области, ЛС, НВО
културните предели за
нивно поефикасно
одржување и контрола на
преземени активности;
1.5.2. Основање установи за - основана посебна МК, НУ Завод и среднорочно буџет на РСМ
управување со археолошки установа за управување со Музеј-Битола, ЛС преку МК
локалитети in situ археолошкиот локалитет
– Хераклеја Линкестис,
Битола (по примерот на
арх.локалитет – Стоби);
1.5.3. Основање на управувачко тело за - основано тело од МК, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
нематеријалното културно стручни и научни овластени преку МК
наследство; работници за следење на субјекти за
практикувањето на нематеријално
утврдените елементи од културно
нематеријалното наследство,
наследство; носители на
дадените
елементи
59

Јакнење на капацитетот на стручните служби
Носители/
Извори на
1.6.1. Изработка на програми и - донесена Програма за МК, МНО, УЗКН, краткорочно буџет на РСМ
помагала/опрема за обука на обука на стручниот кадар преку МК
ИКОМОС, ИКОМ,
стручниот кадар во заштитно- (приоритет на
сите институции
конзерваторската дејност на дефицитарниот и
за заштита и
недвижното и движното културно нововработениот кадар);
- донесени прирачници со центри, музеи
воведени стандарди за
одвивање на процеси во
конзерваторско-
реставраторската дејност
за недвижното и
движното културно
1.6.2. Обука за специјалистички - организирани МК, ИКОМОС, долгорочно буџет на РСМ
практики во заштитно- /реализирани повеќе ИКОМ, стручни преку МК и МОН,
конзерваторската дејност на специјализирани експерти/ УНЕСКО центар
недвижното и движното културно обуки/тематски курсеви предавачи, сите за интеркултурни
наследство за реставрација; институции за студии и
заштита истражување
- спроведување на
(Скопје) и други
менторски систем за
меѓународни
унапредување на сите
извори
видови на стручни
профили;
60
обучен.стручен кадар од
соодветна специјалност;
1.6.3. Развивање на студиски програми - донесени програми за МК во долгорочно буџет на РСМ
на трите циклуси на високото континуирано координација со преку МОН и МК
образование за заштитата на образование и МОН, УНЕСКО
културното наследство усовршување на центар за
постоечкиот кадар во интеркултурни
заштитната дејност во студии и
високо-образовните истражување
установи (Филозофски при
факултет, Архитектонски Филозофскиот
факултет, Факултет за факултет во
ликовни уметности); Скопје,
- реализирани научно-
центри
истражувачки проекти;
- воведување на
практична обука на
студентите (преку
востановување на
студентски/
специјалистички пракси
во и преку
конзерваторските центри,
музеите, овластените
субјекти за
аудиовизуелни и
фонотечни добра;
1.6.4. Воведување на прецизни услови - донесени програми со МК, НУ НКЦ - краткорочно буџет на РСМ
и критериуми на вреднување при прецизно утврдени Скопје, преку МК
61
прием на нови кадри и за стекнување критериуми за конзерваторски

на изборни стручни звања стекнување на изборни центри, Заводи и
стручни звања; музеи, музеи,
1.6.5. Воведување на строги контролни - протоколи за стручна МК, стручни краткорочно буџет на РСМ
механизми за следење на успешноста експертиза на спроведени служби за преку МК
во конкретни заштитно- заштитно-конзерваторски заштита
конзерваторски активности со активности од страна на
почитување на етичките норми и формирани стручни
професионални стандарди во комисии за таа цел;
конзерваторската дејност
- протокол за работата на
конзерваторските
надзори на изведбените
конзерваторско-
реставраторски мерки;
1.6.6. Отварање на нови работни места - Вработување на МК, стручни долгорочно буџет на РСМ
и навремено вработување на дефицитарен кадар служби за преку МК
потребниот кадар според прецизно (според вид и обем на заштита
утврдени критериуми; потребен ангажаман и
навремено планирање);
1.7. Посебна цел
Документација, дигитализација и развој на информатичкиот систем за културното наследство
Носители/
Извори на
1.7.1. Операционализација и - осовремен и воспоставен МК, УЗКН, сите краткорочно буџет на РСМ
осовременување на Националниот функционален НИСКН со установи за преку МК
информативен систем за културно изработка на заштита
наследство (НИСКН) стандардизирана база на
62
податоци за сите установи

за заштита;
1.7.2. Набавка на неопходната - набавена потребната ИТ МК, УЗКН, сите долгорочно буџет на РСМ
информатичка опрема за опрема; установи за преку МК и
институциите потребна за внесување заштита донации,
- вмрежени институциите
на податоци во НИСКН странска помош
во национална мрежа со
овозможена стабилна
интернет конекција;
1.7.3. Јакнење и развивање на - вработени лица од ИТ УЗКН, сите долгорочно буџет на РСМ
капацитетот на институциите во дејноста во установите за установи за преку МК
процесот на документација и заштита за поддршка на заштита
дигитализација на културното НИСКН и процесите на
наследство дигитализација;
- зајакнат кадровскиот
потенцијал во
институциите за
професионална и стручна
обработка на
документацијата со нови
вработувања и/или обука
на постојниот кадар;
1.7.4. Унапредување на системот за - донесени програми со МК, УЗКН, сите долгорочно буџет на РСМ
документација и дигитализација утврдени стандарди за установи за преку МК
дооформување на заштита
постојните
одделенија/центри за
чување и долгорочна
63
заштита на дигиталната
документација;
1.7.5. Изработка на протокол за - изработени протоколи за МК, УЗКН, сите среднорочно буџет на РСМ
примена на современа технологија за примена на современа установи за преку МК,
трoдимензионално снимање и технологија за заштита донации,
прецизен премер на постојната документирање на странска помош
состојба и документирање на културното наследство;
културното наследство со цел
подобрување на квалитетот на
техничката документација
Заштита на културното наследство од незаконски дејствија и управување со ризици во случај на вооружен судир и природни
непогоди
Носители/
Извори на
1.8.1. Воспоставување на јасно - реализирани состаноци МК, МВР, краткорочно буџет на РСМ
дефинирани правила за (остварена комуникација царински преку МК, МВР,
меѓуинституционална и и координација помеѓу служби, УЗКН и Царинска управа
меѓусекторска соработка за заштита МК со претставници од стручните
на културното наследство МВР и царинските институции за
служби); заштита
- изработена
Програма/Протокол за
меѓуинституционална
соработка и обврска за
навремено известување за
сомнителни состојби и
недозволени активности,
64
ископувања и др.
нелегални дејствија;
- формирано
координативно тело
одговорно за управување
со ризици во случај на
вооружен судир и
природни непогоди;
1.8.2. Ажурно водење на Националниот - ажуриран Национален МК, МО, УЗКН, долгорочно буџет на РСМ
инвентар на заштитени добра, инвентар на заштитени ЦУК преку МК, МВР
изработка на планови за безбедностна добра;
заштита
- донесени и усвоени
Планови за безбедностна
заштита за главните фази:
подготвителна (за
подготвока за превенција),
во случај на опасност од
ризик и по
отстранувањето на
опасноста;
1.8.3. Следење на состојбата и - број на извештаи од МК, МВР, УЗКН - долгорочно буџет на РСМ
спречување на дивите ископувања на извршени контроли на инспекциска преку МК и МВР
археолошките локалитети и детектираните ризични служба, ЦУК,
противзаконско изнесување на локалитети; сите стручни
културни добра установи за
- изработена Програма и
заштита, ЛС,
воспоставен постојан
НВО
мониторинг на состојбата
од безбедносен аспект на
национално и локално
ниво преку формирани
65
специјални
мултидисциплинарни
тимови;
- воспоставен систем на
одредени форми на
децентрализација од
безбедносен аспект
(вклучување на локалните
заедници, граѓани,
волонтери за навремени
акции и оперативно
делување);
1.8.4. Напуштање на системот за - вработена постојана МК, музејски среднорочно буџет на РСМ
ангажирање на надворешни фирми за чуварска служба во установи преку МК
обезбедување на музејските установи рамките на музејските
установи;
1.8.5. Развој и имплементација на - изработени посебни МК, УЗКН; ЦУК, среднорочно буџет на РСМ
превентивни мерки за подобро програми со дефинирани стручни преку МК
управување со ризиците и спречување превентивни мерки: пред, установи за
на оштетување или уништување на за време и по завршување заштита
културното наследство на опасноста и спречување
на оштетување, и
донесени Акциски
планови за нивно
спроведување и
спречување;
66
СТРАТЕШКА ЦЕЛ 2: Обезбедување меѓусекторска соработка за спроведување интегративен пристап во областите

кои имаат допирни точки со заштитата и користењето на културното наследство

Вклученост на културното наследство во сите развојни стратегии и програми на државата
Носители/
Извори на
2.1.1. Вклучување на културното - формирани МК во соработка долгорочно буџет на РСМ
наследство во фокусот на развојните и интересекторски тела со со останатите преку надлежни
секторските политики, стратешките вклученост на лица од министерства и министерства
документи, правните и развојните заштитната дејност; општински
документи и просторни акти на власти
национално и локално ниво
2.1.2. Вклучување на стручните служби - обучен кадар а МК, УЗКН, НУ среднорочно буџет на РСМ
за заштита на културното наследство превенција/заштита на НКЦ-Скопје и преку МК
во програмите за обука за влијанието културното наследство од останати
на климатските промени врз негативните ефекти на стручни служби,
културното наследство; климатсктие промени; музеи, експерти
2.1.3. Учество во иницирани измени за - остварена меѓусекторска МК, надлежни долгорочно буџет на РСМ
усогласување на Законот за животна соработка со цел министерства, преку МК и други
средина, Законот за заштита на обезбедување стручни служби надлежни
природата, Законот за урбанистичко компатибилност помеѓу за заштита министерства
планирање, Законот за градење, законските прописи и со
Законот за земјоделско земјиште, тоа создавање на
Законот за градежно земјиште, остварливи правни
Законот за јавни набавки и други механизми за заштита и
закони. одржливо користење на
недвижното наследство;
67
2.1.4. Градење стратегија за заштита и - изработена и усвоена МК, МЖСПП, среднорочно буџет на РСМ
развој на културен предел во стратегија и оперативен МТВ, стручни преку МК и
соработка со надлежното план за меѓусекторска служби за МЖСПП
министерство за заштита на предел; соработка за заштита на
индентификација, културно и
валоризација и развој на природно
културниот предел; наследство
2.1.5. Воспоставување процедури за - изработени Програма за МК, УЗКН, НУ среднорочно Буџет на РСМ
меѓуресорско и граѓанско вклучување заштита, рехабилитација НКЦ Скопје, преку МК, ЛС
во донесувањето одлуки и изработка и управување со стручни служби
на програми и проекти за користење и историските јадра за заштита, НВО
развој на споменичкие целини /споменички целини;
(урбани, рурални, културен предел)
- формирани
меѓуресорски тела и
воспоставени взаемно
координирани
активности, учество и
комуникација од повеќе
чинители во
управувањето и развојот
на споменичките целини
– Стари градски јадра;
- одржани заеднички
средби со локалното
население, вклучување на
волонтери во полза на
заштитата, и нивно
активно партиципативно
учество во креирањето и
донесувањето на одлуки;
68
2.1.6. Соработка со ресорните - изработени и МК, МЛС, во долгорочно буџет на РСМ

министерства и локалната самоуправа верифицирани соработка со преку МК,
за инфраструктурни проекти и инфраструктурни УЗКН и МТВ,МЕ, МЛС,
туристичка сигналитика проекти; стручните АППТ
установи
- обезбедена подобра
достапност до културните
добра;
- поставена и обновена
визуелната сигнализација
на значајните културно-
туристички точки за
културното наследство за
подигање свеста кај
населението;
- зголемена туристичка
посета;
Одржливо користење на културното наследство
Носители/
Извори на
2.2.1. Континуирана едукација на - организирани обуки МК, УЗКН, и буџет на РСМ
локалните власти за културното работилници, форуми; останати служби преку МК, буџет
наследство, неговото одржливо за заштита, ЛС на ЛС
користење и управување, а во насока
на развој на локалната заедница;
2.2.2. Анализа на оптималните услови - листа на селектирани МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
за спроведување алтернативни форми културни добра со стручни служби преку МК, МЗШВ,
обезбедени за заштита, МЕ
69
на туризам - културен туризам, инфраструктурни услови музеи, МЗШВ,

рурален туризам и сл. и достапност за МЕ/АППТ, НВО
вклучување во
туристички маршрути;
-изработени програми за
развој на рурален туризам
преку нематеријалното
културно наследство;
2.2.3. Изработка на информатор и друг -изработени информатори МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
вид на пропаганден, стручно осмислен за сите видови културно стручни служби преку МК, МЕ,
материјал за достапноста на наследство; за заштита, АППРТ
културното наследство до пошироката музеи
јавност;
Културното наследство и меѓународната соработка
Носители/
Извори на
2.3.1. Континуирано учество на стручни - именувани стручни лица МК, УЗКН, долгорочно буџет на РСМ
лица во активности на меѓународни за учество во стручни служби преку МК,
организации специјализирани за заштита, партиципација од
програми на УНЕСКО, музејска дејност, меѓународни
ИКОМОС, ИКРОМ, ИКОМ, овластени фондови
Совет на Европа и др., субјекти за
според пропозиции движно и
одредени од соодветните нематеријално
меѓународни тела и културно
приоритети одредени од наследство
државата (МК);
70
2.3.2. Организирање на меѓународни - донесена Програма за МК, МОН, УЗКН, долгорочно буџет на РСМ
конференции, семинари за културното организирање на преку МК и ЛС,
МЛС, НВО и др.
наследство и современи теми во врска семинари, конференции, партиципација на
со менаџмент, социо-економски форуми на годишно ниво; меѓународни
одржлив развој и сл.; фондови
- организирани/
реализирани средби;
2.3.3. Зајакнување на соработката со - воспоставени МК, МОН, долгорочно буџет на РСМ
меѓународни стручни и научно- приоритети за подршка и стручни служби преку МК и МОН
истражувачки центри од областите учество на јасно
што го третираат културното профилирани програми,
наследство проекти и за очекувани
резултати;
2.3.4. Усогласување на развојните - следење на релевантните МК, УЗКН, долгорочно буџет на РСМ
културни политики во РСМ со развојни културни стручни служби преку МК
релевантните развојни културни политики на меѓународен
политики од меѓународен карактер план и предлагање
(ОН, УНЕСКО, СЕ, ЕУ); активности
компатибилни со
потребите на
националната политика
за заштитата и
користењето на
71
СТРАТЕШКА ЦЕЛ 3: Подигање на свеста на јавноста за значењето на културното наследство како потенцијал за
креирање развојни политики за добробит на општеството
Подигање на свеста на јавноста
Носители/
Извори на
3.1.1. Едукација на - поддржани проекти од МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
сопствениците/корисниците на едукативен карактер стручни преку МК, буџет
културно наследство (наменски изданија, установиза на ЛС
работилници, дебати итн.) заштита, ЛС,
за сопствениците НВО
/корисниците на
културните добра;
3.1.2. Поддршка на нови квалитетни и - поддржани проекти за МК, УЗКН, дологорочно буџет на РСМ
креативни проекти за промоција на дисеминација на стручни преку МК,
заштитата на културното наследство информации за потребите установи за донации,
од заштитата на заштита и музеи, спонзорства
културното наследство и ЛС, НВО
негова промоција пред
пошироката јавност;
3.1.3. Подршка на медиумски кампањи - поддржани медиумски МК, УЗКН, долгорочно буџет на РСМ
за промовирање на концептот на кампањи и зајакнат стручни преку МК,
заштита и одговорност за културното интерес на јавноста за установи, ЛС, медиумски куќи,
наследство од страна на целото партиципативен пристап НВО спозорства
општество кон заштитата на
културното наследство со
активно учество на
72
стручните служби за
заштита;
3.1.4. Учество на јавноста во процесите - организирани форуми за МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
на заштита и користење на културното потребата од заштита и стручни служби преку МК, ЛС,
наследство соодветна за заштита, НВО,
функционалност на ЛС
културното наследство во
процесот на планирањето
на просторот,
активностите за
зачувување на животната
средина (културниот
предел) и сл.;
Културното наследство во воспитно-образовниот систем
Носители/
Извори на
3.2.1. Адаптирање на школските - изработени дополнети МК, УЗКН, МОН, среднорочно буџет на РСМ
програми и воведување на основните школски програми; институции за преку МК и МОН
теми за културното наследство во - одржани повеќе заштита,
основното и средното образование интерактивни форми на музејските
едукација на учениците установи
преку нивно активно
вклучување;
3.2.2. Изработка на соодветни - постигнат интерактивен МК, УЗКН, МОН, среднорочно буџет на РСМ
интерактивни програми за едукација приод во запознавањето институции за преку МК и МОН
на децата во градинките. со одредени видови заштита,
нематеријално овластени
73
културното наследство субјекти

(традициите на (експерти) за
претходните генерации) нематеријално
на најмладото население; култ. наследство
3.2.3. Одржување активни врски меѓу - усвоени програми за МК, УЗКН, МОН, долгорочно буџет на РСМ
училиштата и културните установи и зајакнување на врските институции за преку МК и МОН
спомениците меѓу релевантните заштита, музеи,
стручни и образовни овластени
институции; субјекти за
- спроведени пилот одредени видови
проекти за современа движно
едукација на младите за културно
културното наследство во наследство
музеите, библиотеките,
кинотеките;
- спроведени пилот
проекти за едукација на
младите за недвижното
културно наследство in
situ;
3.2.4. Обука на кадар за вклучување на - организирани МК, УЗКН, среднорочно буџет на РСМ
нематеријалното културно наследство едукативни работилници, преку МК и буџет
во образовните програми семинари, тематски на МОН
курсеви, обуки за
воспитувачи, просветни
работници (најмалку 10);
- изработени и спроведени
пилот-проекти во две
установи за неформално
образование и по две – во
основното и средно
74
образование во избрани
воспитно-образовни
установи;
Негување на културната разноликост
Носители/
Извори на
3.3.1. Иницијативи кои го промовираат - организирани повеќе МК, УЗКН, долгорочно буџет на РСМ
културното наследство како средишна активности за промоција стручни преку МК и МОН,
точка на обединување и споделување на заедничките вредности установи за меѓународни
на заедничките вредности; на културното наследство; заштита, музеи, фондови
овластени
- реализирани посебни
субјекти за
програми за меѓусебно
нематеријално
запознавање, разбирање и
наследство, НВО
делување на различните
етнички групи на
како заедничка вредност;
3.3.2. Промовирање на културното - организирани МК, УЗКН, долгорочно буџет на РСМ од
наследство како потенцијал за промотивни и едукативни стручните различни извори
интеркултурен дијалог, мир и активности; установи за
толеранција - учество во програмите на заштита, музеи,
УНЕСКО, Совет на Европа носители на
и др. меѓународни центри нематеријално
за интеркултурен дијалог наследство,
преку културното иматели на
наследство; културно
75
IV. МОНИТОРИНГ И ЕВАЛУАЦИЈА НА СТРАТЕГИЈАТА
(Рамка )
Еден од клучните сегменти од процесот на мониторингот на Стратегијата е
следењето на напредокот во имплементацијата на активностите предвидени во
Акцискиот план и нивна евалуација. Овој процес вклучува систематско прибирање
и анализа на показатели и информации за предвидените мерки/активности, што
пак ќе послужи како основа за нивно оценување и креирање на политиките.
Мониторингот, меѓу другото, овозможува увид до кој степен дефинираните
активности ги исполнуваат целите спроведени од одговорните чинители а според
рокот и одобрените финансиски средства што на креаторите на политиките за
културно наследство им дава јасна основа за носење на правилни одлуки и
обезбедува поголема транспарентност и отчетност во однос на употребата на
ресурси во имплементацијата на проектите и програмите.
Евалуацијата се врши преку два клучни критериуми: оцена на ефикасноста

од имплементацијата на стратешките цели (од аспект на постигнатите резултати и
напредок) и нивната кост-ефективност, т.е. дали и кога се манифестираат
позитивните ефекти по културното наследство и по која цена.
Во функција на мониторингот неопходно е да се направи селекција на
одредени индикатори за следење на прогресот и тоа: дескриптивни (покажуваат
што се случува во областа во која се преземаат активностите/мерките), индикатор
на перформанси (дали и колку е важен прогресот во досега преземните активности,
дали одиме кон целта која е зацртана во Акцискиот план), индикатор на ефикасност
(кванитификација на постигнатиот прогрес во акциите), индикатор за ефективност
на политиките-преземените акции (дали мерките навистина даваат резултати-
ефекти и кои се тие) и конечно - индикатор на општите придобивки (дали со
преземените акции состојбата со културното наследство е подобрена и дали истото
е соодветно користено за општа благосостојба на оштеството).
Чекори
Во периодот кој следи потребно е воспоставување на механизам и процес на
спроведување на мониторингот и евалуацијата - преку назначени структури на
административен, стручен и научно-истражувачки кадар од соодветен состав преку
две централни тела на национално ниво за секој од двете фази на процесот кои по
потреба ќе вклучуваат и посебни интерсекторски и интердисциплинарни
информации и истражувања за посебни тематски подрачја.
76
Шема 1: Мониторинг на Стратегијата
УПРАВА ЗА ЗАШТИТА НА
КУЛТУРНОТО НАСЛЕДСТВО
да изготвува периодични
да изготви индикатори за АДМИНИСТРАТИВНО - извештаи
следење на активностите ТЕХНИЧКО ТЕЛО
да доставува периодични извештаи до

Работното тело за евалуација на
активностите
Евалуацијата на постигнатиот прогрес на акциите ќе се врши на средина и

на крај на предвидениот програм а ќе се состои од политичка, социјално-економска
и стручно-научна евалуација. Истата на крај ќе се објави на веб страна и
транспарентно ќе се изнесе на јавна расправа.
Шема 2: Евалуација на Стратегијата
МИНИСТЕРСТВО ЗА КУЛТУРА –
НАЦИОНАЛЕН СОВЕТ ЗА КУЛТУРНО
НАСЛЕДСТВО
да изготвува периодични да го известува и да го

РАБОТНО ТЕЛО ЗА ЕВАЛУАЦИЈА советува министерот за
извештаи за евалуацијата
НА СТРАТЕГИЈАТА / АКЦИСКИОТ култура за напредокот и
на резултатите од
ПЛАН СОСТАВЕНО ОД ЕКСПЕРТИ резултатите од
спроведување на
ЗА ОДРЕДЕНИ ОБЛАСТИ спроведување на
Стратегијата
да ја информира пошироката
јавност за текот и резултатите
од спроведувањето на
77

превземи 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

превземи 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Нацрт

Скопје, април 2021

I. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА СО КУЛТУРНОТО НАСЛЕДСТВО

II. СТРАТЕШКИ ЦЕЛИ

III. АКЦИСКИ ПЛАН

IV. МОНИТОРИНГ И ЕВАЛУАЦИЈА НА СТРАТЕГИЈАТА

ЗЗСКМ Завод за заштита на спомениците на културата и Музеј

ЗЗКН Закон за заштита на културното наследство

ИКОМ Меѓународен совет на музеите (ICOM - International Council of

ИКОМОС Меѓународен совет на споменици и локалитети (ICOMOS -

ИКРОМ Меѓународен центар за проучување, зачувување и реставрација на

ИНТЕРПОЛ Меѓународна организација за криминалистичка полиција

МВР Министерство за внатрешни работи

МЖСПП Министерство за животна средина и просторно планирање

МЗШВ Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство

МИОА Министерство за информатичко општество и администрација

МЛС Министерство за локална самоуправа

МНР Министерство за надворешни работи

МОН Министерство за образование и наука

МТВ Министерство за транспорт и врски

НВО Невладина организација

НИСКН Национален информативен систем за културно наследство

НКЦ Национален конзерваторски центар

НУБ Национална универзитетска библиотека

СЕП Секретаријат за европски прашања

УНЕСКО Организација на Обединетите нации за образование, наука и

УЗКН Управа за заштита на културното наследство

ЦУК Центар за управување со кризи

COBISS Кооперативен онлајн библиографски систем и сервис (Co-operative

Националната стратегија за заштита и користење на културното наследство

Водејќи се од меѓународните стандарди за вредностите на културната

Културното наследство е темел и израз на културните и историските

I. АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА СО КУЛТУРНОТО НАСЛЕДСТВО

Согласно актуелниот Закон за урбанистичко планирање (од 2020 год.)

Општи слабости во законската регулатива:

 отсуство на прецизни правила за ефикасно и координирано делување на МК

Б) ЗЗКН и други законски регулативи

2. Организациска и институционална поставеност на заштитата на

2.2. Управа за заштита на културното наследство

2.3. Установи за вршење работи за заштита на различни видови културно

Според изнесеното, заводите за заштита на спомениците на културата и

2.3.2. Установи за управување со заштитени подрачја

2.3.3. Установи за заштита на движно културно наследство

којашто до неодамна беше репрезент на македонската музеологија. Имено, со

 Установа за заштита на аудивизуелни добра

промоција и користење во Хавзи-пашините конаци (с. Бардовци). За жал, освен

 Установа за заштита на архивска граѓа

2.3.4. Овластени субјекти за заштита на нематеријалното културно наследство

ставени под заштита, резултира со стихијно и некоординирано делување и на

3. Состојба на културното наследство

Проектите за конзервација и реставрација на културното наследство се

3.1.1. Состојба на недвижното археолошко наследство

отсуствува стратегија за едукација – подигнување на јавната свест на локалното

3.2. Состојба на движното културно наследство

За музејските предмети и збирки не постои воспоставен систем за проценка

3.3. Состојба на нематеријалното културно наследство

предвид поддршката за нивно опстојување која наложува преземање други

4. Охридскиот регион како заштитено природно и културно наследство на

кадри со подолго професионално искуство. Ова се надоврзува на фактот што дел од

6. Планирање и финансирање на заштитата на културното наследство

6.2. Други извори и погодности за финансирање во заштитата на културното

 Давање под концесија

 Фондови/фондации за финасирање на културното наследство