ELM 5205 ELEKTRİK TESİSLERİNDE KORUMA SİSTEMLERİ

Üç Fazlı Sistemde Arıza Akımlarının Simetrili Bileşenler Yardımı ile Hesaplanması

(Kaynak: Power System Analysis Hadi Saadat-Mc Graw Hill 2002 ,Güç Sistemleri Analizi Prof. Dr.
Hüseyin Çakır, Modern Power System Analysis Turan Gönen -CRC Press 2013.)

Üç Fazlı Generatörün (veya dengeli güç sisteminin) Yüklü Çalışması Durumunda Simetrili
Bileşen Eşdeğer Devreleri

Şekil 1. Üç fazlı sistem

Şekilde Zs sistemin kısa devre eşdeğer empedansını temsil etmektedir. Generatör iç gerilimleri (matris
biçiminde)

Generatör uçlarında faz gerilimleri

Generatörün yıldız noktası akımı (nötr akımı)

Yukarıdaki eşitlikler düzenlenirse matris biçiminde aşağıdaki gibi yazılır.

1
A matrisi daha önceki derste Ts matrisi olarak gördüğümüz matris olup A matrisi:

1 1 1
A  1 a 2 a  olmak üzere faz gerilimleri simetrili bileşen gerilimleri yardımıyla hesaplanabilir:
1 a a 2 

Z012   A 1.Zabc .A

1 1 1
A 1  .1 a a 2 
1
3
1 a 2 a 

Faz bileşenleri empedansı (Zabc) yardımıyla Simetrili bileşenler empedansı hesaplanır:

Generatör iç gerilimlerini simetrili bileşen gerilimleri ile ifade edelim:

Generatör çıkış uçlarındaki simetrili bileşen gerilimleri:

2
Yukarıda elde edilen simetrili bileşen gerilimleri eşitliklerine göre elde edilen simetrili bileşen eşdeğer
devreleri aşağıda Şekil 2’de gösterilmiştir.

Şekil 2. Simetrili bileşen eşdeğer devreleri

Faz-Toprak Arızası

Şekil 3’deki üç fazlı sistemde a fazı ile toprak arasında Zf arıza empedansı üzerinden faz-toprak kısa
devresinin meydana geldiğini varsayalım:

Şekil 3. Faz-toprak kısa devresi

3
A fazından çekilen gerçek faz-toprak arıza akımı Ia

Yukarıda elde edilen faz-toprak arızasına ait arıza akımı eşitliğinden (+), (-) ve sıfır bileşen (1,2
ve 0) eşdeğer devrelerinin seri bağlı olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum aşağıda Şekil 4’de
gösterilmiştir.

Şekil 4. Faz toprak kısa devresi için simetrili bileşen eşdeğer devreleri

4
Yukarıdaki eşitlikte sıfır bileşen empedansı Z  ZS  3.Zn olarak hesaba katılacaktır. Yukarıdaki
0

eşitlikten görüldüğü gibi, faz-toprak kısa devresinde a fazı gerçek kısa devre akımı, hesaplanan a fazı
sıfır bileşen akımının üç katıdır.

Faz-Faz Kısa Devresi

Üç fazlı sistemde b ve c fazlarının bir Zf arıza empedansı üzerinden kısa devre olduğunu varsayalım:

ve

Şekil 5. Faz-faz kısa devresi

a fazı (+) bileşen arıza akımı

5
Yukarıda elde edilen faz-faz arızasına ait arıza akımı eşitliğinden (+) ve (-) (1 ve 2) bileşen
eşdeğer devrelerinin seri bağlı olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum aşağıda Şekil 6’da gösterilmiştir.

b fazından çekilen gerçek faz-faz kısa devre akımı

Sonuç: faz-faz kısa devresinde, iki faz arasında akan arıza akımının efektif değeri, simetrili bileşenler
ile hesaplanan (+) bileşen arıza akımının efektif değerinin 3 katıdır.

Faz-faz kısa devresi arıza akımı:

Şekil 6. Faz-faz kısa devresi için simetrili bileşen

eşdeğer devreleri

Faz-Faz-Toprak Kısa Devresi

Üç fazlı sistemde b ve c fazlarının kısa devre olduğunu bir Zf arıza empedansı üzerinden fazların
toprağa temas ettiğini, faz-faz-toprak kısa devresinin meydana geldiğini varsayalım:

Şekil
7. Faz-Faz toprak kısa devresi

6
Ara işlemler yapıldıktan sonra faz-faz-toprak kısa devresi için a fazı (+) bileşen akımı

olarak elde edilir. Bu eşitlikte üç fazlı gerilim kaynağının (veya güç sisteminin) yıldız noktasının bir
Zn empedansı üzerinden topraklı olması halinde sıfır bileşen empedansı Z  ZS  3.Zn
0
olarak
hesaba katılacaktır. Yukarıda elde edilen faz-faz-toprak arızasına ait arıza akımı eşitliğinden (-)
ve sıfır (2 ve 0) bileşen eşdeğer devrelerinin paralel bağlı olduğu, bu paralel eşdeğer devreye (+)
bileşen (1) eşdeğer devresinin seri anlaşılmaktadır. Bu durum aşağıda Şekil 8’de gösterilmiştir.

Faz-faz-toprak kısa devresi arıza

akımı:

Z0  ZS  3.Zn

Şekil 8. Faz-faz-toprak kısa devresi için simetrili bileşen eşdeğer

devreleri

Ara işlemler yapıldıktan sonra faz-faz-toprak kısa devresi için Zf arıza empedansı üzerinden geçen
gerçek arıza akımı aşağıda verilmiştir.

7
 Yükler için sıfır bileşen empedans eşdeğer devreleri

Yükün bağlantısı Sıfır bileşen eşdeğer devresi

Şekil 9. Yükler için sıfır bileşen eşdeğer empedans devreleri

Güç Sistem Elemanlarının Simetrili Bileşen Empedansları

Generatörler için Z1, Z2 ve Z0 değerleri farklıdır. Generatörün etiketinde verilir.

Hatlar için Z1= Z2 ve Z0 empedansı Z1 empedansının 2 ile 3 katı arasındadır. (Z0=(2….3).Z1)

Transformatörler için Z1= Z2=Z0=uk’dır.

8
 Generatörler için sıfır bileşen empedans eşdeğer devreleri

Şekil 10. Generatörlerin sıfır bileşen eşdeğer empedans devreleri

a) Yıldız noktası topraklanmamış (topraktan izole)

b) Yıldız noktası direkt topraklı
c) Yıldız noktası direnç üzerinden topraklı
d) Yıldız noktası reaktans üzerinden topraklı

9
 Transformatörler için sıfır bileşen empedans eşdeğer devreleri

Sembol Transformatör sargı bağlantıları Sıfır bileşen eşdeğer devresi

Şekil 11. Transformatörlerin bağlantılarına göre sıfır bileşen empedansları için eşdeğer devreler

10
ÖRNEK:

Şekil 12’de gösterilen üç fazlı güç sistemine ait veriler aşağıda Tablo 1’de verilmiştir. Sistemin pozitif
bileşen eşdeğer devresini, negatif bileşen eşdeğer devresini ve sıfır bileşen eşdeğer devresini çiziniz.

Tablo 1. Güç sistemine ait veriler

Şekil 12. Güç sistemi

a) Sistemin Pozitif bileşen eşdeğer devresi b) Sistemin Negatif bileşen eşdeğer devresi

11
c) Sistemin sıfır bileşen eşdeğer devresi

12